Z o m e r 2 0 1 0 03 10 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

Jan Latten in gesprek met Liesbeth van der Pol

Bezoeker staat zelf centraal op nieuwe CBS-website

Natuurstatistiek op hoger plan

De zegeningen van bos, duin en zee 03 10 Het relatiemagazine van het Gosse van der Veen Centraal Bureau voor de Statistiek Directeur-Generaal CBS

Z o m e r 2 0 1 0 03 10 Voorwoord Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek In dit derde nummer van het CBS-relatiemagazine van 2010 legt Jan Latten Liesbeth van der Pol langs de statistische meetlat. Zij is sinds medio 2008 Rijksbouwmeester en adviseert de regering over Jan Latten in gesprek met Liesbeth van der Pol

Bezoeker staat zelf centraal op nieuwe CBS-website rijkshuisvesting en ruimtelijk beleid. Natuurstatistiek op hoger plan

De zegeningen van bos, duin en zee Verder een gesprek met Gerd Leers, voormalig burgemeester van Maastricht, onder andere over de four wheel drive van het openbaar bestuur.

Colofon Met President Roderich Egeler van Destatis, het Duitse statistiek­ 03/10 is het relatiemagazine bureau waarmee het CBS al decennialang uitstekende contacten van het CBS dat als doelstelling heeft, hadden we een interview over het gebruik van registers, heeft de externe relaties de komende volkstelling en de internationale projecten waarbij van het statistiekbureau te Destatis een sleutelrol speelt. informeren over het CBS Dagvlinders en met het CBS verwante grotendeels verdwenen relevante maatschappelijke In dit nummer ook aandacht voor een nieuwe CBS-website ontwikkelingen. 03/10 verschijnt www.benikgemiddeld.nl waar u zichzelf kunt vergelijken met 4 keer per jaar. andere Nederlanders. De website is het resultaat van een innovatief Vijftig procent van de Uitgave: Centraal Bureau voor idee van vijf jonge CBS’ers die dit in het kader van het management dagvlinders op agrarisch de Statistiek. developmenttraject ook zelf hebben uitgewerkt. Verder belichten wij gebied zijn sinds 2000 Hoofdredactie: de natuurstatistieken. Vijfentwintig jaar geleden is het CBS daarmee verdwenen. Op het platteland Miriam van der Sangen. gestart en inmiddels is er – in samenwerking met een groot aantal zijn vlinders vooral te zien Medewerkers: Jan Latten, andere organisaties – heel veel bereikt, vooral in kwalitatief opzicht. in grazige vegetaties op Jaap van Sandijk, Ron Storm, dijken, in perceelsranden Miriam van der Sangen, We gaan ook in op de rol van Arnold Kerdijk, pionier van het en in wegbermen. Op Masja de Ree, Annemieke Bos, vakantiekoloniewerk. Hij was in 1892 lid van de nieuwe Centrale Carina Fransen, Ronald van der akkers en weilanden komen Commissie voor de Statistiek, de voorloper van het CBS. Kerdijk viel Bie, Lodewijk van Duuren en dagvlinders nog maar weinig Leo Soldaat. definitief voor het idee van herstellingsoorden na het lezen van een voor. Dat laatste komt door Cover: Liesbeth van der Pol is artikel in het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde. de intensivering van de Rijksbouwmeester. landbouw. Ook soorten uit Fotografie: PP Fotografie Ook deze keer laten we weer 5 berichtgevers van het CBS aan andere diergroepen komen Zoetermeer, ANP, het woord. Dat zijn de mensen die gegevens over hun bedrijf aan steeds minder voor op akkers Miriam van der Sangen. het CBS leveren op basis waarvan wij statistieken maken. Hun en weilanden, met name Illustraties: Andy Grogan. medewerking is voor ons onontbeerlijk en uiteraard zijn wij hen weidevogels en wilde planten. Oplage: 7.500 exemplaren. daarvoor erkentelijk. De aantallen grutto’s, tureluurs, Concept: Hans van Brussel. scholeksters en kieviten liggen Tot slot onze korte rubriekjes met allerlei wetenswaardigheden over Vormgeving: Jan van Halm. in 2008 gemiddeld 40 procent actuele onderwerpen, gezondheid, sport, culinair en IT, allemaal onder het niveau van 1990. Opmaak: Centraal Bureau voor gebaseerd op CBS-cijfers. Veel leesplezier! de Statistiek, Grafimedia. Druk: OBT bv, Den Haag. Gosse van der Veen, Reacties op het blad zijn Directeur-Generaal welkom via e-mail: [email protected]. 2 3 Aan dit nummer werkten mee...

Miriam van der Sangen (1958) studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Daarna volgde zij diverse opleidingen op het gebied van management en journalistiek. Begin jaren tachtig trad zij in dienst van het CBS, waar zij verschillende functies bekleedde. De afgelopen 15 jaar werkte zij bij de sector 03 10 Communicatie. Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

Carina Fransen (1963) voltooide de opleiding Nederlands recht, Gerd Leers: ‘De gekozen internationaalrechtelijke richting in Leiden. Naast fractiewerk burgemeester is er binnen in de Tweede Kamer, gaf zij repetitorcursussen Europees recht tien jaar’ 10 en schreef zij voor het Leids Liberaal Bulletin. Sinds 2001 werkt zij bij het CBS, de laatste jaren bij de centrale beleidsstaf internationale zaken.

Ronald van der Bie (1959) studeerde geschiedenis en economie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij was bedrijfsleider in een café, broodschrijver, docent en onderzoeker. Hij publiceerde over tabaksteelt, sociale zorg, drankgebruik en drankbestrijding Jan Latten in gesprek Destatis: Een kijkje in de en historische nationale rekeningen. Hij werkt bij het CBS als met Liesbeth van der keuken van het Duitse wetenschappelijk redacteur en doet er onder meer historisch Pol 20 statistiekbureau 30 tijdreeksonderzoek.

Inhoud Annemieke Bos (1966) volgde de opleiding Voorlichtingskunde kort gezond 6–7 aan de Haagse Hogeschool. Zij werkte vijf jaar als voorlichter bij Richard Hendriks van Ahold Coffee Company: ‘Meer elektronisch, de Stichting Vakopleiding Bouwbedrijf (tegenwoordig Fundeon) minder papier. Daar ligt voor het CBS een mooie taak’ 8–9 en daarnaast als freelance journaliste voor de Delftsche en Gerd Leers: ‘De gekozen burgemeester is er binnen tien Westlandsche Courant. Sinds 1995 is ze actief als freelance Hans Lohuis van KEMA: ‘Wie jaar’ 10–15 tekstschrijver/redacteur. gebruikt de CBS-gegevens kort IT 16–17 en waarvoor?’ 18 Hans Lohuis van KEMA: ‘Wie gebruikt de CBS-gegevens en waarvoor?’ 18–19 Jan Latten in gesprek met Liesbeth van der Pol 20–25 kort sport 26–27 Jan Latten (1952) is hoogleraar demografie aan de Universiteit Flavio Costa van Diesel International B.V.: ‘Het CBS wil van Amsterdam en werkzaam bij het CBS als onderzoeker en meedenken en samenwerken. Dat is heel belangrijk’ 28–29 woordvoerder. Hij publiceert onder andere over trends op het Destatis: Een kijkje in de keuken van het Duitse gebied van relaties in samenhang met maatschappelijke en statistiekbureau 30–35 economische ontwikkelingen. kort reizen 36–37 Erik Ruiter van Aannemingsbedrijf K. Dekker: In de cijfers of tussen de beesten? 38–39 CBS-project: Bezoeker staat zelf centraal op nieuwe Jaap van Sandijk (1960) studeerde aan de Pedagogische website 40–45 Academie, maar koos na de afronding daarvan voor de kort actueel 46–47 journalistiek. Na ervaring te hebben opgedaan bij de regionale CBS-project: Natuurstatistiek op hoger plan 48–53 radio en het Leidsch Dagblad vestigde hij zich als freelance Vincent Andeweg en Peter Meijer van SeCuChauffeurs: Op tijd journalist. Hij schrijft voor onder meer Marketingtribune, door kwaliteit 54–55 Salesmanagement en Update, het relatiemagazine van de Sky CBS-historie: ‘De zegeningen van bos, duin en zee’ 56–61 Radio Group. CBS-project: Natuurstatistiek kort culinair 62–63 op hoger plan 48 recente CBS-publicaties 64–67

4 5 kort gezond kort gezond

152.000 niet-verzekerden

Het aantal onverzekerden tegen ziektekosten in Nederland bedroeg op 1 mei 2009 met 152.000 ongeveer even veel als in mei 2008. In de verdeling naar geslacht en leeftijd komen tussen beide jaren ook nauwelijks verschillen voor. Maar naar herkomst zijn tussen beide jaren wel verschillen te ontdekken. Het aantal onverzekerde autochtonen is tussen mei 2008 en mei 2009 met bijna 6.000 afgenomen, terwijl het aantal onverzekerde allochtonen juist toenam met 5.000. Op 1 mei 2009 was 0,3 procent van de autochtonen onverzekerd, tegen 3,5 procent van de allochtonen. (Bron: CBS)

27 procent van de Nederlanders rookt

Dat roken slecht is, weet iedereen. Toch neemt het aantal rokers maar mondjesmaat af. In 2009 rookte 27 procent van de Nederlanders van 12 jaar of ouder. Dat is iets minder dan in 2008. De verklaring ligt vooral in het feit dat minder vrouwen van 25 jaar en ouder roken. Overigens vormen de mannen de kopgroep als het aankomt op roken: van alle vrouwen rookt 23 procent; van alle 22 procent met mannen 31 procent. In de Gemiddeld 1 glas alcohol per dag slechte fysieke gezondheid jongste leeftijdsgroep (12–24 jaar) is de ‘Nou, één glaasje dan?’ Dat blijkt letterlijk een gemiddelde opmerking Het is de wens van iedereen: gezond oud laatste vijf jaar het te zijn. Gemiddeld drinken Nederlanders van 12 jaar of ouder namelijk worden. Of dat ook daadwerkelijk gebeurt, is percentage rokers met 1 glas alcohol per dag. Dat is dan wel inclusief de Nederlanders die natuurlijk maar de vraag. Feit is echter dat 23 procent gelijk gebleven. nooit alcohol drinken. Neem je alleen de gemiddelde consumptie van niet-vermogende ouderen ongezonder zijn (Bron: CBS) alcoholdrinkende Nederlanders, dan kom je uit op 1,3 glazen per dag. dan ouderen met een groter vermogen. In de Net als bij roken verslaan ook bij alcoholgebruik de mannen de vrouwen. periode 2006–2008 had 22 procent van de 50- Mannen drinken niet alleen vaker, ze drinken ook meer alcohol dan tot 80-jarigen in de laagste vermogensklasse vrouwen. Van de mannen drinkt 86 procent wel eens alcohol, voor een slechte fysieke gezondheid en liet bij vrouwen is dat 74 procent. Mannen drinken dan gemiddeld 1,6 glazen per 20 procent de psychische gezondheid te dag. Bij vrouwen is dat net geen vol glas (0,9) per dag. (Bron: CBS) wensen over. Een flink verschil met de ouderen in de hoogste vermogensklasse, waar de percentages respectievelijk 7 en 8 bedragen. Geld maakt niet gelukkig – wel gezond? (Bron: CBS)

6 7 aan het woord...

‘Meer elektronisch, minder papier. Daar ligt voor het CBS een mooie taak’ De pc opstarten en genieten van een heerlijk kopje koffie. Dat is het eerste dat Richard Hendriks ’s ochtends doet wanneer hij per fiets is gearriveerd bij Ahold Coffee Company in Zaandam. ‘Vers gemalen koffie uit onze eigen branderij, lekkerder kun je het niet krijgen.’

hold Coffee Company manager financial accounting, om de gegevens te verzamelen, is één van de oudste en waarbij hij leiding geeft aan de maar doordat de vraagstelling in Aeigenlijk nog het enige financiële administratie. Ook de de enquêtes nog wel eens wisselt, productiebedrijf van het Ahold- aangiften voor het CBS horen bij gaat dat niet meer zo makkelijk. concern. ‘We zijn een beetje een zijn werk. ‘Het is voor ons redelijk De werkwijze varieert trouwens vreemde eend in de bijt tussen veel handmatig werk, maar ik be- ook nogal. De ene enquête vullen alle retailers,’ vertelt Richard. ‘Dat grijp het maatschappelijk en eco- we via een webapplicatie in, de heeft alles te maken met de histo- nomisch belang ervan. Voorheen andere op papier. Wat ons betreft rie.’ Het bedrijf dateert van 1887, hadden we standaardrapportages mag het allemaal meer elektro- toen Albert Heijn de kruideniers- nisch. In het kader van innovatie winkel van zijn vader overnam en milieu ligt er voor het CBS nog in Oostzaan. Binnen enkele jaren een mooie taak, denk ik.’ Buiten begon hij zelf koffie te roosteren werktijd geniet Richard volop in de ruimte achter de winkel. Al van zijn zoon (6) en dochter (4). snel groeide de koffiebranderij en De CBS-enquêtes ‘Doordat ik nu veel dichter bij verhuisde naar Zaandam. Dat is mijn werk woon dan voorheen, voor Richard maar twintig minu- invullen is redelijk kan ik veel meer tijd met ze door- Om zijn woon-werkverkeer te beperken en meer tijd voor ten fietsen vanuit zijn woonplaats brengen. Ik heb zelf fanatiek ge- zijn kinderen te hebben, veranderde Richard Hendriks Koog aan de Zaan. Hij werkt nu veel werk, maar voetbald en ben nu leider van het vier jaar geleden van baan. Dat pakte goed uit. In korte vier jaar bij het bedrijf en heeft in ik begrijp het team van mijn zoontje. Binnen- tijd werd hij manager financial accounting bij Ahold Coffee die tijd een behoorlijke ontwik- kort ga ik met mijn dochter naar Company. keling doorgemaakt. Hij begon maatschappelijk en haar eerste zwemles. Dat zijn leu- als medewerker cost-accounting. economisch belang ke momenten.’ Kort daarna werd hij operational controller en sinds een jaar is hij ervan Annemieke Bos

8 9 relaties ‘De gekozen burgemeester is er binnen tien jaar’

Interview met voormalig burgemeester van Maastricht Gerd Leers

burger van Maastricht teraf eigenlijk dat zijn dienstbaarheid is beloond moet hij daarbij dus wel – politiek wordt immers vaak beschouwd als een zeer speciale gevoelens (weliswaar mooie) hondenbaan? ‘Ja, daarvan ben hebben gehad. Een gesprek ik overtuigd. Toen ik bij mijn afscheid in Maas- over de four wheel drive tricht de vele duizenden mensen op de markt zag van het openbaar bestuur, staan en vierduizend brieven kreeg van mensen de rol van het katholieke die vellen vol schreven met hun gevoel over mij geloof in zijn leven en de en de gevoelde onrechtvaardigheid rondom mijn overspannen manier waarop vertrek, dacht ik: wie ben ik dat ik zo veel steun Als kleuter wist hij al wat hij de maatschappij omgaat en waardering van mensen krijg?’ Maar terwijl hij wilde worden: burgemeester met materiële zaken. ‘Alleen die vraag stelt, beantwoordt hij hem ook. ‘Ik heb of advocaat. Toen Gerd Leers als er economische groei is, altijd dicht bij de mensen willen staan, heb open in 2002, op 50-jarige leeftijd, zouden we vooruit gaan. Dat gecommuniceerd en me kwetsbaar opgesteld. werd benoemd tot eerste is toch waanzin?’ Mensen zien dan dat je geen technocraat bent.’

Ontwakende provinciestad Zijn agenda is nog even vol als tijdens zijn burge- Toen Leers begin 2002 aantrad als burgemeester meestersperiode. Neem vandaag: vanochtend een van de hoofdstad van Limburg, zag hij een ‘pro- overleg met zijn partij (het CDA) in Den Haag, vinciestad die aan het ontwaken was’. Hij verwijst vanmiddag een aantal interviews in Utrecht, ge- onder meer naar het Verdrag van Maastricht, dat volgd door een drie uur lang durend gastoptreden voor internationale bekendheid zorgde. ‘Maar als co-host bij BNR Nieuwsradio. Nee, Gerd Leers tegelijkertijd moesten problemen opgelost wor- voelt zich bepaald geen ambteloos burger, zegt hij den: de A2, die de stad in twee helften verdeelt, achter een kopje soep dat hij naar binnen lepelt in het gedogen van drugs en de problemen rondom de bedrijfskantine van een grote zakelijke dienst- woonwagenkamp Vinkenslag, de vrijstaat waar- verlener – de locatie van waaruit hij straks de live aan grenzen gesteld moesten worden.’ De laatste uitzending mede zal presenteren. twee knelpunten werden door hem met harde Dienstbaarheid was voor Leers de reden om hal- hand succesvol aangepakt. Een harde hand die de verwege de jaren zeventig actief te worden in de bestuurder veel waardering van het grote publiek politiek. ‘Ik voelde me betrokken bij mensen en opleverde. ‘Ik was geen potentaat in een burge- wilde iets doen voor de gemeenschap. In mijn meesterskamer, maar stond náást de mensen,’ kleuterjaren zei ik al: ik word advocaat of burge- verklaart de Limburger die waardering. ‘Natuurlijk Gerd Leers: ‘Vergrijzing meester.’ Achtentwintig jaar was was het zero tolerance. Maar op kan ook een kans zijn. Leers politiek actief: acht jaar als basis van de gevoelens van bur- Er wordt nog te weinig raadslid in Goirle, twaalf jaar als Wie ben ik dat ik gers. Ik liet merken dat het om verbinding gelegd met wat Tweede Kamerlid en acht jaar als hen ging. Het was bijvoorbeeld over de grens van Limburg burgemeester van Maastricht. zo veel steun en iedere Maastrichtenaar een plaatsvindt.’ Veel intensieve jaren met lange waardering van doorn in het oog dat Vinkenslag werkdagen, vooral in de peri- alles mocht, maar dat hij zelf een ode als Kamerlid. Vindt hij ach- mensen krijg? bon kreeg als hij de vuilniszak

10 11 De komende tijd wordt de koek verdeeld op tal van terreinen en heb je een stevige bestuurlijke belangenbehartiger nodig

op een verkeerde dag buiten zette.’ Leers noemt logen, we hebben het qua gezondheid nog nooit zijn methode de four wheel drive van het openbaar zo goed gehad en toch zijn we zo ontevreden als bestuur en telt met zijn vingers: ‘Richting geven, wat. Dat komt omdat mensen zich laten verleiden ruimte laten, grenzen stellen en resultaten afspre- door materiële geneugten en status en vervolgens ken.’ Maastricht heeft nog geen nieuwe burge- zó bang zijn dat ze dat kwijtraken.’ Maar hoe kom meester. Momenteel is er een waarnemer. ‘Een je uit zo’n wurggreep als het in de politiek alleen boegbeeld ontbreekt en dat vind ik zorgelijk,’ zegt maar draait om koopkrachtplaatjes en werkgele- Leers. ‘Want de komende tijd wordt de koek ver- genheidsgroei? ‘Natuurlijk heb je economische deeld op tal van terreinen en heb je een stevige groei nodig,’ weet Leers. ‘Je moet alleen naar een bestuurlijke belangenbehartiger nodig. Ik merk nu ander paradigma weten te springen. Waarom gaan al dat de kandidaatstelling voor de verkiezing van we alleen vooruit als er economische groei is? Dat Culturele Hoofdstad van Europa, waarvoor Maas- is toch waanzin? Groei kan ook kwaliteitsverbete- tricht in de race is, achterstand oploopt. Dat gaat ring zijn in de onderlinge verhoudingen. Minder problemen veroorzaken. Dat is overigens geen onverschilligheid, meer betrokkenheid. We moe- verwijt, maar een signalering.’ ten het anders invullen.’ Voor die andere invulling zijn inspirerende leiders Slaaf van de vooruitgang nodig, vooral in de politiek. Die zijn er, ook in Ne- Het katholieke geloof is een ankerpunt in het derland, vindt Leers. Maar zijn grootste voorbeeld leven van Gerd Leers. ‘Ik geloof in een God, die is Amerikaan. ‘Obama heeft een visie op de toe- liefde is. En dat betekent: naastenliefde. Ik heb komst, durft zich kwetsbaar te maken en geeft aan mijn kritiek op de katholieke kerk als institutie, waarop je hem kunt afrekenen.’ maar instituties zijn wél nodig. Het katholieke ge- loof heeft ons een communiteit gegeven, waarin Gunfactor we met elkaar afspreken hoe we in het leven wil- Afrekenen gebeurt ook in de Nederlandse politiek, len staan. Die onderliggende norm vind ik belang- maar dan met een negatievere bedoeling, consta- rijk. Natuurlijk vind ik het betreurenswaardig dat teert Leers. ‘In het openbaar bestuur speelt de gun- de kerk in opspraak is. Dat de Paus nu aangeeft factor een belangrijke rol,’ zegt hij, zonder daarbij verantwoordelijkheid te willen nemen en korte te verwijzen naar de gang van zaken rondom zijn metten wil maken, ondersteun ik van harte. Maar gedwongen aftreden (Leers opereerde onhandig hij moet daarin wel volharden.’ Onlangs werd waardoor een schijn van belangenverstrengeling Leers door KRO-radio gevraagd een gesproken werd opgeroepen bij de aankoop van een vakan- brief te sturen aan de Paus. Daarin gaf de voor- tievilla in Bulgarije, redactie). ‘In de huidige poli- malige burgemeester ook zijn visie tieke cultuur merk ik echter dat men op de samenleving. ‘We zijn slaaf elkaar vooral afrekent in de zin van geworden van de vooruitgang. We Ik was geen elkaar onderuithalen. En dan is het streven materiële geneugten, macht gauw gedaan met de resultaten.’ Hij en status na, terwijl het er eigenlijk potentaat in een spitst zich toe op lokale overheden: om gaat dat jij en ik met elkaar door burgmeesters­ ‘Let er maar eens op: in een gemeen- één deur kunnen en bereid zijn voor te waar mensen elkaar ruimte gun- elkaar wat te doen.’ Hij leegt zijn kamer, maar nen gaat het goed. Daar waar men kop soep. ‘We leven in een tijd van stond náást de elkaar de nek probeert af te snijden zo veel welvaart, we zijn nog nooit omdat er politieke rekeningen ver- zo lang gespeend geweest van oor- mensen effend moeten worden, ontstaan

12 13 Mijn toekomst hoeft niet per se in de politiek te liggen

problemen.’ Doorpratend over gemeenten wijst toe winkelen we alleen over de grens, maar als je Leers op de bijzondere rol van de burgemeester, Aken en Luik ook qua arbeidsregio bij Limburg die hij ‘gemankeerd’ noemt – zeker sinds de komst zou kunnen betrekken, ontstaat een heel ander van het duale stelsel. ‘Een benoemde burgemees- perspectief. Natuurlijk, ik weet dat er op het ge- ter heeft geen mandaat en geen achterban, zoals bied van een euregionale arbeidsmarkt duizend raadsleden en wethouders. Hij moet zich voegen en één beperkingen zijn, maar Limburg kan toch naar het mandaat van de coalitie. Toch moet hij best een pilot worden? We hebben de potentie om in de raad opereren als voorzitter en is hij daar- een euregionale Randstad te worden.’ Een zuid- naast voorzitter van het college. Hij behoort dus Nederlandse Randstad die grote werkgevers als tot de uitvoerende macht én tot de controlerende het CBS en het ABP grote uitdagingen kan bieden. macht. Daardoor komt hij in een spagaat.’ Leers ‘Het ABP is één van de grootste pensioenfondsen is voorstander van de gekozen burgemeester en ter wereld. Waarom maken we in Limburg geen noemt de komst daarvan onvermijdelijk. ‘Ik voor- ‘Financial Valley’? En voor het CBS zijn in de eu- spel dat dat binnen tien jaar gebeurt.’ Over het regionale samenwerking internationale niches te CDA-partijstandpunt, dat tegen de gekozen bur- ontdekken die de kwaliteitsontwikkelingen bin- gemeester is: ‘Ik snap ook best wel dat er angsten nen deze organisatie kunnen versterken.’ zijn, tegen bijvoorbeeld de komst van dorpspoten- taatjes. Maar dat moet je op de koop toe nemen. Wat Gerd Leers betreft gaat Limburg een mooie Het systeem zuivert zichzelf. Het is een kwestie toekomst tegemoet. Maar hoe zit het eigenlijk met van durven.’ zijn eigen toekomst? Wordt hij opnieuw burge- meester? ‘Dat sluit ik niet uit, maar het is niet de Krimp en vergrijzing meest voor de hand liggende keus. Mijn toekomst Gerd Leers is Limburger in hart en nieren. Bij het hoeft ook niet per se in de politiek te liggen. Ik heb Limburgs volkslied (‘In ’t bronsgroen eikenhout’) ooit een bedrijf gehad dat zich richtte op handels- gaat er ‘echt iets’ door hem heen. Hoe kijkt hij aan bevordering en joint-ventures gericht op Oost- tegen de krimp en vergrijzing waarmee zijn habi- Europa. Ik zou heel goed kunnen werken op het tat steeds meer geconfronteerd wordt? ‘Je hoeft snijvlak tussen overheid en bedrijfsleven. Het gaat het niet wezenloos en passief over je heen te la- mij om dienstbaarheid en betrokkenheid. Niet om ten komen. Vergrijzing kan ook een kans zijn. Er politieke kunstjes.’ wordt nog te weinig verbinding gelegd met wat over de grens plaatsvindt. Limburgs toekomst – en Jaap van Sandijk ook een beetje haar noodlot – is de grens. Tot nu

Curriculum vitae Gerardus Bernardus Maria (Gerd) Leers (Kerkrade, 12 juni 1951) studeerde planologie en ruimtelijke economie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Na zijn studie was hij werkzaam als beleidsmedewerker, wetenschappelijk medewerker en directeur van de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM). Zijn politieke loopbaan begon in Goirle, waar hij van 1982 tot 1990 voor het CDA gemeenteraadslid was. De twaalf jaren daarna was Leers Tweede Kamerlid voor deze partij. In deze periode was hij onder meer lid van de vaste Kamercommissie voor Verkeer en Waterstaat. Van 2002 tot 2010 was hij burgemeester van Maastricht en stond hij vooral bekend om zijn harde maatregelen. Eind 2004 werd Leers in een enquête onder de burgers van verschillende steden verkozen tot beste burgemeester van Nederland. Op 13 januari 2010 trad Leers af naar aanleiding van de perikelen rond de aankoop van een vakantievilla in Bulgarije. Leers is getrouwd en heeft drie kinderen.

14 15 kort IT kort IT

6 op de 10 huishoudens heeft laptop met internet

Het wordt bijna oubollig: alleen met een desktopcomputer op internet aangesloten zijn. In steeds meer Nederlandse huishoudens kom je laptops met een internetverbinding tegen. In 2005 was dit al het geval in 25 procent van de huishoudens, maar anno 2009 is dit toegenomen tot meer dan 6 op de 10 huishoudens. En dan hebben we het nog niet eens over apparaten als de mobiele 5 procent omzetdaling computerservicebedrijven telefoon, spelcomputer en palmtop. Ook met die toestellen kun je internetten. Ruim 37 procent van de huishoudens surft Computerservicebedrijven hebben in het vierde dienstverlening als geheel, waar de omzet in het over het web met deze apparaten. (Bron: CBS) kwartaal van 2009 minder omgezet in vergelijking vierde kwartaal met 7,5 procent afnam, deden met een jaar eerder. De omzet van deze bedrijven is de computerservicebedrijven het minder slecht. in dat kwartaal bijna 5 procent gedaald in vergelijking Over heel het jaar 2009 kwam de omzet van de IT- met een jaar eerder. De omzetkrimp was in het vierde dienstverleners ruim 2 procent lager uit dan in 2008. kwartaal van 2009 wel kleiner dan een kwartaal (Bron: CBS) eerder. Toen daalde de omzet nog met 7 procent. Ook in vergelijking met de zakelijke

92 procent 40 procent heeft actieve DigiD gebruikt mobieltje De overheid zet op grote schaal ICT in bij de dienstverlening naar burgers. Om vanuit de luie stoel echter zaken te kunnen doen met de overheid (zoals Dat mobiel bellen het aanvragen van een paspoort) moeten burgers eerst gemeengoed is zelf iets regelen: ze moeten zorgen dat ze over geworden, zal niemand een elektronische handtekening zijn ontgaan. 92 procent (DigiD) beschikken. Inmiddels blijkt van de Nederlanders dat 40 procent van de Nederlandse gebruikt wel eens bevolking een actieve DigiD heeft. een mobiele telefoon, Opvallend is dat het aantal DigiD- blijkt uit cijfers uit 2009. bezitters langs de kuststrook Het minst populair is het lager is dan in grote delen mobieltje overigens onder van Limburg en Flevoland. 65- tot 75-jarigen. Van deze (Bron: CBS) groep ouderen belt drie kwart wel eens mobiel. Wat de seksen betreft is mobieltjesgebruik in ons land keurig verdeeld. Verschil is echter wel dat mannen het apparaatje vaker gebruiken voor mobiel internet dan vrouwen. (Bron: CBS)

16 17 aan het woord...

‘Wie gebruikt de CBS- gegevens en waarvoor?’

KEMA is een begrip in de wereld van de energie. Niet alleen in Nederland, maar ook internationaal. Concerncontroller Hans Lohuis vertelt enthousiast over het bedrijf.

EMA is wereldwijd de organisatie. Bij KEMA krijg ik die het CBS vraagt, kunnen we actief op het gebied daarvoor alle ruimte.’ Als con- rechtstreeks uit dit systeem ha- ‘Kvan technische en cerncontroller is Hans betrokken len. Andere informatie kunnen business consultancy. We ad- bij alle corporate finance zaken. we via ons ERP-systeem opvra- viseren en ondersteunen over- ‘Van managementrapportages, gen. Al met al verloopt dat zon- heidsorganisaties, producenten, cash- en treasurymanagement der veel problemen. Incidenteel leveranciers en eindgebruikers tot wereldwijde internal audits komt de adviseur van het CBS van elektriciteit, gas en warmte. en financiële zaken rond acqui- langs om specifieke vragen te Daarnaast testen en certificeren sities en verkoop van bedrijfs- beantwoorden. Voor ons is het we elektriciteitstransmissie-, dis- onderdelen.’ Ook de aangiften soms onduidelijk wat het CBS tributie- en andere energiegere- voor het CBS maken deel uit precies met de aangeleverde lateerde apparatuur en syste- van het takenpakket. ‘Dat doe gegevens doet. Ik begrijp wel men. We zijn wereldmarktleider ik samen met een collega. We waarom het CBS gegevens ver- hoogspanningstesten. We kun- hebben een managementinfor- zamelt, maar vraag me wel eens nen op kortsluiting testen tot matiesysteem dat wereldwijd is af wie het gebruikt en waarvoor. ruim 1 miljoen volt. Dan moet uitgerold. Heel veel informatie Als we daar meer over zouden je denken aan transformatoren weten, helpt dat ook om scher- zo groot als een huis.’ per te krijgen wat het CBS pre- Hans Lohuis wilde niet langer als accountant vanaf de Hans werkte ruim zes jaar bij cies van ons nodig heeft.’ Vanuit zijlijn registreren, maar zelf ‘aan de bal zijn’. Daarvoor een accountantskantoor voordat Heel veel zijn werkplek in Arnhem rijdt krijgt hij bij KEMA alle ruimte. Als concerncontroller heeft hij besloot over te stappen naar informatie voor Hans in iets meer dan een uur hij met tal van financiële aspecten van het internationaal het bedrijfsleven. ‘Als accoun- naar huis in Twente. Zijn vrije opererende bedrijf te maken. Ook na werktijd laat hij de tant registreer en adviseer je het CBS halen we tijd besteedt hij graag aan zaal- bal graag rollen. vanaf de zijlijn. Als je de zaken rechtstreeks uit ons en veldvoetbal en poolbiljart. die je ziet, wilt aanpakken, zul je onderdeel moeten worden van informatiesysteem Annemieke Bos

18 19 meten met latten Jan Latten in gesprek met Liesbeth van der Pol ‘Laten we samenvoeging van ministeries nu eens serieus nemen’

De bouwsector is macho. Vrouwen die uit eigen zij samen met haar partner interesse een bouwopleiding volgen of een bedrijf een eigen architectenbureau in de sector opstarten, zijn op één hand te tellen. Ze op. Sinds 2007 is zij één van komen, zo blijkt uit onderzoek, meestal in die sector de partners van het in Am- terecht door hun vader of partner. Hoe was dat bij u? sterdam gevestigde bureau ’Ik heb geen idee hoeveel vrouwen in de bouw- Dok Architecten. Gastdo- sector werkzaam zijn. Ik weet wel dat het percen- centschappen, jurylidmaat- tage studerende vrouwen op de faculteit bouw- schappen, lezingen en een kunde 50 procent of meer is (feit: 1 op 8). En ja, rol aan de Design Academy hoe maak je zo’n keuze in je leven? Ik denk dat Liesbeth van der Pol (1959) Eindhoven zorgen voor een studeerde in 1988 cum laude je tussen je middelbare school en je adolescentie druk bestaan. Daar bovenop keuzes maakt op basis van wat je meemaakt, wat af als architect aan de TU werd zij medio 2008 benoemd Delft. Al snel ontving ze voor je van jezelf weet en waar je goed in bent. In mijn als Rijksbouwmeester, de geval werd de keuze bepaald doordat ik veel zeilde haar werk veel architec- eerste vrouw in deze functie tuurprijzen. In 1995 richtte en onder heel veel bruggen doorvoer. Ik vond de sinds het 200-jarig bestaan. constructies van die bruggen fantastisch en wilde civiel ingenieur worden. Om te oefenen en geld U bent architect. Als Rijksbouwmeester adviseert te verdienen, ben ik eerst gaan tekenen bij archi- u de regering over rijkshuisvesting maar ook over tectenbureaus. Via de ervaringen in dat werk ben ruimtelijk beleid. Zijn architecten wel gewend om in ik toen gevallen voor architectuur en heb uitein- zulke grote lijnen te denken? delijk voor bouwkunde gekozen. In feite heb ik ‘Sommigen denken dat een architect alleen over met mijn hart gekozen en ik hoop dat alle jonge een gebouw gaat, maar juist als architect zoom je mensen zo blijven kiezen.’ ook in op de omgeving. Een school bijvoorbeeld is er voor de kinderen, maar ook voor ouders en leer- Vrouwelijke hersenen werken anders dan mannelijke. krachten. Een schoolgebouw vormt daarmee een Maken vrouwelijke architecten andere gebouwen dan ankerpunt in een buurt, maar ook in een so­ciaal mannen? netwerk. Je moet als architect dus ruimer denken ‘Als u bedoelt dat een vrouwelijke of mannelijke en als Rijksbouwmeester moet ik inderdaad ad- architect op andere aspecten let en tot een ander viseren op een nóg grootschaliger beleidsniveau. ontwerp komt dan zeg ik ‘nee’. Een goede archi- Ik heb wel gemerkt dat er in de wereld van het tect verdiept zich diepgaand in de ontwerpopgave rijksbeleid veel mensen zijn die en in de man, de vrouw, het al járen beleid maken en enigs- kind, de diplomaat, de buur- zins het niveau van de dagelijkse Ik vond de man, de leerkracht, die zijn ge- werkelijkheid uit het oog zijn constructies van die bouw zullen gebruiken. Er zijn verloren. Dat is niet goed. Je vrouwen die dat goed doen en moet de voeding vanuit de prak- bruggen fantastisch er zijn mannen die dat goed tijk niet verliezen. Daarom is het en wilde civiel doen. Ik heb nog niet gezien dat verstandig dat de duur van een de ene sekse dat beter doet dan aanstelling is gemaximaliseerd.’ ingenieur worden de andere.’

20 21 ICT-technieken weken ons steeds meer los van een werkplek en tegelijkertijd willen we sociale contacten maximaliseren

In Zweden zijn er kantoren met als werkplek. Omdat we flexibeler moederhoeken en in Nederland zie Ons advies over worden in het gebruik wordt dat je steeds meer kantoren met ruimte scholenbouw minder. Anderzijds, als wij ineens voor ontmoeting, een kopje koffie, een stukje park als werkomgeving gezelligheid. Draagt de toestroom is wel in de beschouwen, hoort dat er weer van vrouwen op de werkvloer bij aan Tweede Kamer bij. Daarom moeten we af van de feminisering van de ontwerpen? normering van vierkante meters ‘Ik vraag me af of de trend naar het behandeld, maar en moeten we naar een integrale sociale een behoefte is van vrou- benadering, waarin dat stukje wen. Even terug in de tijd… In de heeft vreemd park mee wordt gefinancierd en jaren zeventig ontwierp Herman genoeg niet de ontworpen. En dat is best te beta- Hertzberger in Apeldoorn een len want er wordt onwaarschijn- prachtig kantoor met kantoortui- krant gehaald lijk veel uitgegeven aan kantoren. nen voor Centraal Beheer. Dat be- Voor die 18 m2 werplek op kantoor antwoordde aan de behoefte van is een prijs van € 2.100,– per vier- de mens, man of vrouw, om sociaal kante meter bruto vloeroppervlak contact te hebben. Dat is een algemene behoefte, gewoon. Ter vergelijk: bij basisscholen geven wij ook op het werk. Toen was de arbeidsparticipatie € 850,– per vierkante meter uit en het aantal vier- van vrouwen nog laag. Toch ontstond destijds in kante meters dat wij het kind toebedelen is 6,5 m2. de architectuur de kiem van wat wij nu aan het Een kind is wel klein, maar niet zó klein.’ uitvinden zijn, wat ‘het nieuwe werken’ heet. En dat gaat door.’ Het woord kind komt in de hele nota Randstad 2040 helemaal niet voor! Hoe zal de werkomgeving van de toekomst er uitzien? ‘Daar maak ik me enorme zorgen over. Uit het on- ‘ICT-technieken weken ons steeds meer los van derzoek dat wij hebben gedaan komen stuitende een werkplek en tegelijkertijd willen we sociale dingen naar voren. Bij scholenbouw zijn we nog contacten maximaliseren. Daardoor zullen werk- niet eens zover dat er bij een basisschool gewoon plekken flexibeler worden. Voor het tekenen van een kantine hoort, dat is van de zotte. En spre- een huis heb je nog steeds een heel zware com- kend over emancipatie... als wij als samenleving puter nodig, met heel veel stekkers. Dat is dus verlangen dat vaders en moeders fulltime wer- niet iets wat je thuis makkelijk kunt doen op een ken en het Ministerie van OC&W agendeert wél Opiniemakers, politici en journalisten beïnvloeden de minilaptop. Daar moeten dus vaste plekken voor leerkrachten en kinderopvang maar er is geen gedachtevorming in de samenleving. Ze beroepen zich in het blijven. Maar het schrijven van een beleidsstuk, aandacht voor ruimtelijke inpassing, de verblijfs- algemeen op grondige feitenkennis. Maar is dat wel altijd het dat kun je inmiddels echt overal doen. Sommige ruimte voor kinderen... dan vind ik dat héél raar. geval? Het CBS wil iedereen van informatie voorzien, want alleen mensen doen dat graag aan de keukentafel of in Daarom hebben we een advies geschreven over als je de cijfers kent kan een debat op de juiste gronden worden het park en weer anderen hebben een plek nodig scholenbouw. Dat is wel in de Tweede Kamer be- gevoerd. Bovendien heeft eenieder daarmee een gelijk startpunt. waar ze voor een bepaalde tijd gaan zitten. Veel handeld, maar het heeft vreemd genoeg niet eens In deze rubriek praat Jan Latten met prominente vrouwen uit onze jonge mensen doen het al zo; ze voelen zich op die de krant gehaald. Moeten we nu echt wachten tot samenleving waarbij hij ook hun feitenkennis toetst. In de vorige manier vrij. Dat is echt een trend.’ er een ongeluk gebeurt voordat dit eens stevig ge- nummers deed hij dat bij Cisca Dresselhuys, Samira Bouchibti, agendeerd wordt?’ Rita Verdonk, Agnes Jongerius, Joan Ferrier, Mirjam Sterk, Isa Hebben we dan straks minder kantoren nodig? Baud, Inez Weski en Annemarie Jorritsma. In deze uitgave legt hij ‘Ja, daarom staan er nu al zoveel leeg. Tot nog toe We hebben het over kinderen gehad, maar straks Liesbeth van der Pol langs de ‘statistische meetlat’. hadden we gemiddeld 18 m2 per persoon nodig komt er een tsunami aan hoogbejaarden, vooral

22 23 De overheid moet rijke steden laten meebetalen aan de gevolgen van krimp

vrouwen. Is de Randstad daar wel helder stel hersens en ambitieus op voorbereid? Hoe houdt u daar genoeg om honderdtien te willen rekening mee? worden. Het kan een probleem ‘Laat ik beginnen met mezelf: ik Ik vind bouwen worden als de ontwaarding van wil honderdtien worden, dat heb specifiek voor woningen daar zodanig is dat men- ik bij deze gezegd! Misschien dat sen met een koophuis niet meer straks wel 60 procent ouder dan alleenstaande weg kunnen omdat ze hun huis tachtig is (feit: 10 procent). Ik schat niet kunnen verkopen en daardoor het zo hoog in omdat ik verwacht vrouwen niet vereenzamen. Ik vind dat de over- dat in 2028 de bevolkingstoename juist, want heid daar iets aan moet doen door in Nederland begint te stagneren. de rijke steden te laten meebetalen Ik ben het namelijk niet eens met ik geloof in aan de gevolgen van krimp. Als de CBS-prognose, ook al wordt die menging samenleving hebben we immers door VROM gebruikt. Die prognose belang bij alle gebieden, We moe- gaat nog steeds uit van hoge immi- ten in de krimpgebieden misschien gratie maar die komt volgens mij slopen, maar ook zorgen voor aan- tot stilstand. Het CBS zal dus flink trekkelijke dorpen met de nodige moeten bijstellen. Dan krijgen we sociale samenhang.’ in de toekomst een hoger percen- tage ouderen dan nu wordt voorspeld.’ Mannen van 50 met een partner leven jaren langer dan hun mannenbroeders zonder partner. Voor een Er zijn bij het publiek toch veel meer gedrags­ Het rijksbeleid zet voor de Randstad in op Maar hoe zal het nu gaan in de Randstad in 2040? Ik deel omdat ze worden verzorgd door hun jongere veranderingen: meergeneratiewonen, lat-relaties, grootstedelijk karakter. De nieuwbouw van de bedoel, als je 90 bent en je woont in de grote stad dan vrouw. Als ze dan toch eerder overlijden hoeft een etc. Blijft men in visies en bouwbeleid achter bij de ministeries zelf in Den Haag gaat naar 140 meter kun je behoorlijk eenzaam of hulpeloos zijn. nieuwe partner voor die vrouwen vaak niet meer. In werkelijke trends? hoogte. Gaan we straks in de Randstad nog hoger ‘Ik wil het niet alleen over de Randstad hebben, Duitsland zijn er tal van woonprojecten voor ‘golden Ja, en ‘men’ is dan de overheid. Ik breng dat na- bouwen? maar ook over een compact dorp waar men- girls’. Lopen we in Nederland achter? tuurlijk ook naar voren, maar tot nog toe blijft ‘Nederland wordt drukker, meer woningen, meer sen wonen. Voor mensen die daar wonen wordt ‘Ook al zijn er bijna 2 miljoen alleenstaande vrou- passend beleid uit. Vaak ook omdat beleid versnip- verkeer, zeker in de Randstad. We hebben zelfs ‘gezelligheid’ of ‘geborgenheid’ een belangrijk wen (feit: 1,4 miljoen) ik vind bouwen specifiek perd is. Een nieuw kabinet vormt een prachtmo- meer auto’s dan woningen (feit: 7,5 miljoen per- woord. Daar zullen wij naar moeten ontwerpen. voor alleenstaande vrouwen niet juist, want ik ment voor verandering. Ik wil daarom hier graag sonenauto’s en 7,1 miljoen woningen in 2009). Er Wij kunnen zodanige condities scheppen dat het geloof zeer in menging. Ik denk dat oudere vrou- een oproep doen om dit nu eindelijk te regelen. Er is wat mij betreft geen beperking in hoogte, maar niet alleen fijn is om alleen te wonen in een dorp wen veel behoefte hebben aan jonge mensen en zou één geïntegreerd beleid voor ruimtelijke orde- gezellig en prettig wonen zijn de issues. We zullen maar ook in de Randstad.’ andersom. Het binnenstedelijk beleid moet vooral ning moeten komen. Dat betekent dat Verkeer en moeten praten over leefbaar wonen, lekker wo- gericht zijn op meer woningen voor alleenstaan- Waterstaat en VROM één geheel moeten zijn en nen, fijn wonen. Dat betekent dat je een goede Okay, maar als je naar de spontane ontwikkelingen den, zowel starters als eenzame ouderen. Het liefst dat het gedeelte landschap van LNV ook daarbij relatie moet hebben met buitenruimtes, parken, kijkt, dan tref je single vrouwen vooral in de zie ik ze nog in de buurt van elkaar, omdat je dan hoort. Graag één ministerie, waar ook de scholen- groene hofjes of je eigen tuin of terras. De opgave metropoolregio’s aan, halfverdienende moeders aan sociale cohesie hebt. Ik noem het gezelligheid, bouw van Onderwijs en Cultuur onderdeel van is zorgen dat er een prettige leefomgeving ont- de stadsranden en hoogbejaarde weduwen op het maar er zit ook een component ‘hulp bieden’ bij. uitmaakt. Laten we die samenvoeging van minis- staat. Dat kan met laagbouw in hoge dichtheden, wegkwijnende platteland. Gaat een Rijksbouwmeester Het is fijn om hulp te kunnen bieden aan elkaar. teries, die roep uit de jaren zeventig om één minis- maar ook met hoogbouw.’ daar iets aan doen of laten we het allemaal maar Bovendien hebben die oudere mensen zowel vak- terie van Ruimte, nu eens serieus nemen.’ gaan? matig als qua levenservaring ongelooflijk veel te ‘Die hoogbejaarde weduwe op het platteland, in bieden. De overheid zou daarom experimentele de krimpgebieden, vind ik verre van zielig. Geluk- woontypologiën in het binnenstedelijk bouwen kig is die hoogbejaarde vrouw er eentje met een serieuzer moeten stimuleren.’ Score op de statistische meetlat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

24 25 kort sport kort sport

71 procent van de mannen doet aan sport Nederlandse mannen zijn sportiever dan 56 procent voldoet aan norm bewegen Nederlandse vrouwen. De mannen finishen met een verschil van 5 procent in hun voordeel: van hen Het lijkt steeds moeilijker te worden om meer doet 71 procent aan sport, tegen 66 procent van Nederlanders in beweging te krijgen. Het aantal de vrouwen. Bij de mannen zijn vooral de sporten Nederlanders van 12 jaar en ouder dat voldoet aan de hardlopen, biljarten en voetbal in trek, terwijl bij de Nederlandse Norm Gezond Bewegen stagneert namelijk vrouwen vooral dansen, korfbal en hockey populair en bleef in 2009 hangen op 56 procent – evenveel als zijn. Ja, zullen vrouwen tegenwerpen, maar in 2007 en in 2008. Deze stagnatie is te zien in alle biljarten – is dat wel een echte sport? (Bron: CBS) leeftijdsgroepen, zowel bij mannen als vrouwen. Het overgewichtprobleem in Nederland blijft mede daardoor hardnekkig. De uitkomsten voor matig overgewicht bij volwassenen van 20 jaar of ouder waren in 2009 nagenoeg gelijk aan die van 2008. Dat betekent dat 4 op de 10 mannen en 3 op de 10 vrouwen matig overgewicht hebben. De cijfers op het gebied van ernstig overgewicht zijn verontrustender: het percentage volwassenen met ernstig overgewicht blijft toenemen. Bij mannen was met 11,2 procent het aandeel met ernstig 1 uur denksport per week overgewicht sinds het begin van de waarneming in 1981 niet eerder zo hoog. Bij sporten zijn we al snel geneigd te denken aan (Bron: CBS) lichamelijke inspanning. Toch is ook het kraken van de hersenen een populaire sport, met name onder ouderen. Deze dammen, schaken, bridgen en puzzelen er heel wat op los. Van alle 65-plussers houdt de helft zich wekelijks minstens 1 uur bezig met denksport. Van de 45- tot 65-jarigen is 1 op de 3 actief op denksportgebied en in de leeftijdscategorie tot 45 jaar beoefent 1 op de 7 denksport. Met de vergrijzing op komst zal denksport dus wel één van de meest beoefende sporten van ons land worden. 14 procent van de vrijwilligers actief (Bron: CBS) voor sportclub

Je wordt lid van een sportvereniging omdat je wilt sporten. Maar er zijn ook leden die nog iets meer willen doen en zich graag als vrijwilliger voor hun club inzetten, bijvoorbeeld als bestuurslid, scheidsrechter of kantinemedewerker. Uit onderzoek naar vrijwilligerswerk in het algemeen blijkt dat vooral sportverenigingen over veel vrijwilligers beschikken. Zo’n 13 tot 14 procent zet zich belangeloos in voor de club. En daarmee staat het 1–0 voor de sportclubvrijwilliger! (Bron: CBS)

26 27 aan het woord...

‘Het CBS wil meedenken en samenwerken. Dat is heel belangrijk’

Flavio Costa vierde vorig jaar zijn tienjarig jubileum bij Diesel International B.V., wereldwijd bekend om zijn jeans en casual kleding. Zelf draagt hij ook graag kleren van Diesel, omdat het goed zit. ‘Het is trendy, maar ook chique.’

ensen denken Flavio is onder andere verant- gehad van het CBS. De bereid- wel eens dat een woordelijk voor de cijfers van heid om mee te denken en sa- ‘Mbaan in de fi- twee dochters van Diesel Inter- men te werken is groot. Dat vind nanciën saai is. Nou, bij Diesel national B.V. ‘Beide bedrijven ik heel belangrijk. Vorige week is dat absoluut niet het geval,’ zijn in Nederland opgericht. constateerden we dat we de ge- stelt Flavio. ‘Het is een innova- Voor het CBS moet ik vanaf dit gevens voor de jaarstatistieken tief bedrijf. Het werk is uitda- jaar geconsolideerde gegevens niet op tijd konden leveren. Eén gend, iedere dag weer anders.’ gaan leveren. Het gaat dan on- telefoontje naar het CBS en de Voorheen werkte hij voor een der andere om de jaarstatistiek volgende dag hadden we de Italiaanse bank in Nederland. ‘Ik groothandel en de kwartaalen- bevestiging van uitstel binnen. was daar accountmanager van quête internationale diensten. Prima!’ onder andere Diesel. Op een ge- Dat loopt vrijwel allemaal ge- In zijn vrije tijd zet Flavio het geven moment ben ik gevraagd automatiseerd en soepel. In het graag op een lopen. Hij traint om over te stappen. Vanwege begin heb ik wel wat hulp nodig drie à vier keer per week, mo- mijn Italiaanse afkomst ken ik menteel voor de marathon van de taal en de economische en Helsinki. Reislustig is hij ook. fiscale situatie van het land waar ‘Ik bezoek vrienden in Califor- De Italiaan Flavio Costa werkt niet geheel toevallig het hoofdkantoor is gevestigd. nië en Brazilië en hoop dit jaar voor het Italiaanse kledingbedrijf Diesel. Zijn kennis van Ik kan dus goed communiceren nog naar Singapore en Bangkok het land en de taal bieden veel voordelen in de zakelijke en soms ook bemiddelen tussen Een baan in de te gaan.’ Als rasechte Italiaan contacten. Regelmatig reist hij naar het hoofdkantoor in diverse instanties.’ Diesel is we- is Flavio een fervent liefhebber Noord-Italië. Privé zoekt hij de grenzen liefst verder: in reldwijd actief in meer dan 80 financiën saai? van typisch Italiaanse gerechten. verre bestemmingen en in het lopen van lange afstanden. landen met 5000 verkooppun- Bij Diesel absoluut ‘Vooral van lasagne en tiramisu.’ ten. Het merk staat voor ‘passie, individualiteit en zelfexpressie’.­ niet! Annemieke Bos

28 29 In dit nummer maken et Duitse nationale statistiekbu- internationaal we kennis met het Duitse reau valt onder de verantwoor- Hdelijkheid van het ministerie statistiekbureau, ook van Binnenlandse Zaken. Destatis is in acht afdelingen onderverdeeld, waarvan wel Destatis genoemd. er vijf belast zijn met statistische werk- Aan het hoofd daarvan zaamheden. In Bonn zitten twee afde- lingen, de rest is gevestigd in Wiesbaden staat President Roderich waar ook het hoofdkantoor zit. In Berlijn Egeler. Het CBS heeft op bevindt zich een informatiepunt, dat het parlement, de regering, overheidsinstel- samenwerkingsgebied een lingen, het bedrijfsleven en de bevolking uitstekende relatie met het van informatie voorziet. Het Bureau telt 2700 werknemers, waarvan 56 procent Duitse statistiekbureau en vrouw is en 44 procent man. Ongeveer andersom. Vrijwel ieder jaar 400 officiële statistieken komen in sa- menwerking tussen het nationale sta- worden er op het hoogste tistiekbureau en de statistische diensten niveau bezoeken aan elkaar van de 16 Länder (deelstaten) tot stand. De nationale statistieken zijn dus groten- gebracht en kennis en deels decentraal georganiseerd. De uit- ervaring uitgewisseld. voering van de enquêtes en de verwer- king van de gegevens tot resultaten voor de deelstaten vallen grotendeels onder de verantwoordelijkheid van de statis- tiekbureaus van de deelstaten. Geduren- de de voorbereiding en uitvoering staan de statistiekbureaus van de nationale overheid en de deelstaten voortdurend met elkaar in contact. Daarbij heeft het nationale statistiekbureau voornamelijk een methodologische en coördinerende bevoegdheid.

Budget We vragen aan President Egeler wie het budget vaststelt dat zijn Bureau jaarlijks ontvangt. ‘Wij stellen eerst een eigen begrotingsraming op en onderhandelen hierover met het ministerie van Binnen- landse Zaken. Daarna onderhandelt dit ministerie over haar raming met het mi- nisterie van Financiën. Dit leidt tot een ontwerpbegroting en een ontwerpmeer- Destatis jarenplan, die worden voorgelegd aan het parlement. Het parlement bespreekt de ontwerpbegroting, waarna de begro- ting wordt vastgesteld.’ Een kijkje in de keuken van het Bezuinigingen Het CBS heeft sinds een aantal jaren van- uit de politiek met bezuinigingen te ma- ken. Geldt dat ook voor Duitsland? ‘Voor Duitse statistiekbureau de begroting van 2010 werd het gevraag-

30 31 Het Duitse statistiekbureau in Wiesbaden Aangetoond is dat de kwaliteit van de administratieve gegevens op nationaal en regionaal niveau nog duidelijke tekortkomingen vertoont de budget van € 191,2 miljoen of daarmee kwalitatief bevre- registergegevens te onderzoe- in de onderhandelingsrondes digende resultaten te behalen ken.’ De eerste resultaten van met het ministerie van Binnen- zijn, hangt volgens hem af van de volkstelling zullen beschik- landse Zaken en het ministerie de behoeften van de gebrui- baar zijn in november 2012, de van Financiën met € 7,5 mil- kers op nationaal, regionaal en definitieve resultaten volgen in joen verminderd. Het parlement Europees gebied. ‘De overgang mei 2013. heeft daar bovenop een verdere naar het gebruik van adminis- verlaging van € 6 miljoen vast- tratieve gegevens voor statisti- Kwaliteit gesteld. Bovendien zijn slechts sche doeleinden zal de komende Het Duitse statistiekbureau be- 7 van de 56 posten die werden jaren samen moeten gaan met steedt veel aandacht aan de voorgesteld voor de volkstel- een intensieve uitwisseling van kwaliteit van de statistische ge- ling 2011 en hervorming van de ervaringen en studies hierover gevens. Hoe kunt u deze kwa- overheidsstatistieken daadwer- en methodologische verbeterin- liteit garanderen? ‘De kwaliteit kelijk gehonoreerd. Ook kan gen.’ van onze producten is voor nu nog in het lopende boekjaar in en in de toekomst een belang- de begroting worden gesneden. Volkstelling 2011 rijk punt. Dat wordt nog eens In 2009 bedroeg die extra be- Ook Duitsland is verplicht om versterkt door het huidige inter- zuiniging € 7,5 miljoen.’ in 2011 een volkstelling uit te nationale debat over kwaliteit. voeren. Hoe pakt Destatis dit In de afgelopen jaren hebben Tekortkomingen in de registers aan? Zal dit een virtuele volks- we al een aantal stappen ge- De statistiekbureaus in de Scan- telling worden, zoals in Neder- zet en de basis gelegd voor een dinavische landen, zoals Zwe- land? Egeler: ‘De volkstelling methodisch kwaliteitsmanage- den en Finland, kennen een 2011 in ons land zal met behulp ment. In dit verband noem ik de lange traditie waarbij statistie- van een nieuwe procedure wor- kwaliteitsstandaarden van onze ken worden gemaakt met be- den uitgevoerd, waarbij hoofd- statistieken en de kwaliteits- hulp van registers. In Nederland zakelijk gebruik wordt gemaakt verslagen, die we op internet doen we dit ook al een aantal van overheidsregisters, voorna- publiceren.’ Een belangrijk as- jaren. Hoe zit dat in Duitsland? melijk bevolkingsregisters van pect bij de waarborging van de ‘Dankzij wetgeving kwam er gemeenten en registers van het kwaliteit zijn volgens Egeler de in 2003 een juridische struc- federale arbeidsbureau. Daar- onderliggende processen. ‘Hoe tuur waardoor gestart kon wor- door hoeven niet meer alle in- beter onze processen, hoe beter den met het onderzoeken van woners van ons land te worden de kwaliteit van onze gegevens. de geschiktheid van adminis- ondervraagd zoals in een tradi- Daarom wordt een breed scala tratieve gegevens voor econo- tionele volkstelling. Gegevens van maatregelen genomen om misch-statistische doeleinden. die niet kunnen worden ver- de kwaliteit te borgen. Onder- We hebben deze studies in het kregen uit de registers, worden tussen worden de randvoor- afgelopen jaar afgerond. Aan- steekproefsgewijs met enquêtes waarden steeds strenger: de getoond is dat de kwaliteit van verzameld. Dit onderzoek is ook wensen en behoeften van onze administratieve gegevens op bedoeld om de kwaliteit van de belangrijkste gebruikers nemen nationaal en regionaal niveau steeds meer toe, terwijl we on- nog duidelijke tekortkomingen der steeds grotere druk komen vertoont, vooral op het gebied We baseren ons te staan om kosten te besparen.’ van de economische korteter- mijn statistieken.’ Egeler geeft bij de invulling Gelijke behandeling van aan dat het voor een deel mo- van hoge posities mannen en vrouwen gelijk is deze tekortkomingen In het jaarverslag van 2009 zien te compenseren door middel op prestaties, we dat er bij Destatis drie vrou- van koppelingen met het be- geschiktheid en wen in de directie zitten. Op- drijvenregister en de toepassing vallend, aangezien deze wereld van schattingsmethoden, maar bekwaamheid toch voornamelijk door man-

32 33 nen wordt gedomineerd. Is dit het gevolg van een tistische resultaten.’ Als voorbeeld noemt Egeler bepaald beleid? Egeler: ‘We baseren ons bij de in- de deelname aan de uitvoering van het Krakow- Wiesbaden belangrijk voor politiek en hetgeen zoiets betekent als weilandbron. In 1241 ging de stad vulling van hoge posities op prestaties, geschikt- actionplan, waarmee het startschot is gegeven cultuur in Duitsland deel uitmaken van het Duitse keizerrijk, maar luttele jaren heid en bekwaamheid. Voor de uiteindelijke be- voor de modernisering van het Europees Statis- Het Duitse Wiesbaden kenmerkt zich door een statige, later (in 1255) kwam hij in het bezit van de Graven van Nassau slissing is het irrelevant of de kandidaat een man tisch Systeem. Een ander voorbeeld is de Duitse aristocratische uitstraling. Dat is te danken aan de 27 hete die van Wiesbaden hun hoofdstad zouden maken. De graven of vrouw is. Destatis heeft – op basis van de Wet betrokkenheid bij de internationale statistische zoutbronnen die deze stad al sinds mensenheugenis tot een van Nassau bleven er de scepter zwaaien tot 1866 toen Gelijke Behandeling die in 2001 in werking is ge- samenwerking. ‘In samenwerking met onze befaamd kuuroord maken. Tot ver in de twintigste eeuw was de stad overging in Pruisische handen. Niet veel later zou treden – een gelijkstellingsregeling ontwikkeld, partners in het Europees Statistisch Systeem het bezoek aan een kuuroord immers voorbehouden aan de Wiesbaden deel gaan uitmaken van het Duitse Rijk. die inmiddels om de vier jaar wordt bijgewerkt. zijn we er in geslaagd de nieuwe EU-lidstaten te rijken der aarde en dat is te zien aan de badvoorzieningen In dat plan zijn maatregelen vastgelegd en doelen helpen met het behalen van de EU-normen voor in het kuurgedeelte (Kurviertel) van de stad. Prachtige Tegenwoordig speelt Wiesbaden als hoofdstad van de gedefinieerd, die ervoor zorgen dat mannen en de statistiek. Nu richten we ons op het onder- badhuizen, een statig Kurhaus, de Brunnenkolonnade en het Duitse deelstad Hessen nog altijd een belangrijke politieke vrouwen in een selectieprocedure gelijk worden steunen van landen in Zuidoost-Europa, Oost- ruime Kurpark weerspiegelen de aristocratische smaak uit en culturele rol in Duitsland. De 270.000 inwoners tellende behandeld.’ Europa en Azië.’ de tijd dat een klein clubje van hen de scepter zwaaide. De stad kent een aantal belangrijke bedrijfstakken waaronder meeste gebouwen kwamen tot stand in de vorige eeuw toen metaalverwerkende industrieën, maar ook uitgeverijen Betrokken en betrouwbare partner Duitsland is een populaire vakantiebestemming de prinsen van Nassau, die er hun residentie hadden, het en drukkerijen. Wiesbaden is bovendien een belangrijk Destatis heeft een goede internationale reputa- voor Nederlanders. Waarom? ‘Veel Nederlanders centrum danig op de schop namen. wijncentrum. De stad geldt als de thuisbasis van de Sekt tie. Kunt u voorbeelden geven van internationa- bezoeken ons land, omdat het duizend mogelijk- (Duitse Champagne) terwijl de Rheingau Wijnweek die er le projecten waarbij uw organisatie een sleutelrol heden heeft. De toverachtige middeleeuwse stad- De geschiedenis van Wiesbaden als kuuroord gaat echter jaarlijks wordt gehouden, bekend staat als het grootste heeft gespeeld? ‘Onze reputatie is voornamelijk jes en dorpen trekken veel bezoekers en ook de veel verder terug. Al voor het begin van onze jaartelling wijnfestival van Duitsland. Het ruim opgezette stadscentrum gebaseerd op het feit dat we gewaardeerd wor- kastelen aan de Rijn zijn betoverend. De traditio- maakten de Romeinen gebruik van de warmwaterbronnen in met zijn parken en openbare gebouwen leent zich prima den als een betrokken en betrouwbare partner nele wijndorpen stralen met hun gezellige feesten de nederzetting die ze Aqua Matticae noemden. Eeuwenlang voor grootschalige bijeenkomsten. Dat heeft ertoe geleid in Europees en internationaal opzicht. Wij dra- gastvrijheid uit, maar ook de bruisende grotere bleef de stad onder Romeins bestuur en groeide uit tot een dat Wiesbaden ook een populaire plaats is geworden voor gen op alle niveaus onze expertise bij, vooral steden bieden alles wat je maar kunt wensen.’ belangrijk bestuurscentrum. Na de val van het Romeinse Rijk nationale en internationale conferenties (per jaar meer dan bij de capaciteitsuitbreiding van de statistische kwamen de Franken. Zij doopten de stad om tot Wisibada, 500!). systemen en de kwaliteitsverbetering van de sta- Carina Fransen/Miriam van der Sangen

34 35 kort reizen kort reizen

7,8 miljoen mensen voor verblijfsrecreatie

Een lange reis maken om op je vakantiebestemming te komen? Niet in 2009. Nederlanders gingen namelijk meer op vakantie in hun eigen land. Bungalowparken, campings en groepsaccommodaties in Nederland profiteerden daarvan. Van april tot en met september (het belangrijkste seizoen) boden zij onderdak aan 7,8 miljoen mensen – ruim 8 procent meer dan in 2008. Tachtig procent van die 7,8 miljoen mensen bestaat uit Nederlanders. De verblijfsrecreatiesector in Nederland heeft in 2009 dus goede zaken gedaan… (Bron: CBS)

7,6 miljoen personenwagens

In totaal telde Nederland op 1 januari 2010 ruim 7,6 miljoen personenwagens. Dat waren er 80.000 meer dan een jaar eerder. Hoewel de verkoop van nieuwe auto’s in 2009 fors lager lag dan in 2008, belandden toch nog altijd 390.000 nieuwe auto’s op de weg. Verder kwamen er 68.000 tweedehands auto’s bij door import en 51.000 auto’s door afname van de bedrijfsvoorraad. Daarentegen verdwenen 430.000 auto’s van de weg door sloop en de export van gebruikte auto’s naar het 12 dagen van huis buitenland. Met 16.592.206 inwoners (april 2010, CBS) hebben we dus een aardige autovoorraad… (Bron: CBS) In 2008 waren Nederlanders voor een lange vakantie gemiddeld bijna 12 dagen van huis. Daarbij maakt het wel 6 op de 10 internetgebruikers enig verschil of we in het binnenland of in het buitenland vakantie boeken reizen en vakanties online vieren. Voor een buitenlandse lange vakantie waren we gemiddeld 3 dagen langer van huis dan voor een binnenlandse lange vakantie. Steeds meer Nederlanders boeken hun Ongeacht de bestemming duurden lange zomervakanties gemiddeld reizen en vakanties online. Bijna 6 op de 10 3 á 4 dagen langer dan een wintervakantie. Korte vakanties – ofwel het internetgebruikers kopen hun tickets op het ‘weekendje weg’ – worden steeds populairder. Voor zo’n korte vakantie wereldwijde web, zo blijkt uit cijfers over trekken we gemiddeld 3,2 dagen uit. En daarbij is nagenoeg geen verschil 2009. Daarmee zijn de digitale aankopen tussen binnen- en buitenlandse bestemmingen. De laatste jaren laat de van reizen, vakanties en accommodaties duur van deze korte binnenlandse en buitenlandse vakanties overigens ten opzichte van 2008 met 11 procentpunten een vrij stabiel patroon zien. (Bron: CBS) gestegen. Daarbij moet echter wel worden aangetekend dat met ingang van 2009 bij deze categorie ook de aan vakantie verwante vervoers­voorzieningen zoals auto­verhuur en vliegtickets zijn opgenomen. (Bron: CBS)

36 37 aan het woord...

In de cijfers of tussen de beesten?

Erik Ruiter groeide op in het boerenbedrijf. Hij zou zijn vader opvolgen, maar nu werkt hij al dertien jaar bij Aannemingsbedrijf K. Dekker in Krabbendam. Hij is er controller en als zodanig lid van het directieteam en verantwoordelijk voor de financiën.

annemingsbedrijf Dek- momenteel een busstation met een soort invulritme in. De en- ker is actief in zowel tramkeerlus aan het Carrasco­ quête voor de Productiestatis- Ade burgerlijke en utili- plein nabij het station Sloterdijk tiek is niet eenvoudig. Omdat teitsbouw als in de beton- en en heeft de nieuwe Friesebrug te het een jaarenquête is, zit je waterbouw. ‘Ondanks de crisis Alkmaar opgeleverd. Het bedrijf daar minder snel in. ‘ Over de blijven we groeien,’ aldus Erik. levert al geruime tijd gegevens ondersteuning vanuit het CBS ‘Dankzij onze sterke financiële aan het CBS, zoals maandelijks is Erik positief: ‘Meedenkend, positie kunnen we anticyclisch de gegevens voor de enquête redelijk flexibel, bereid te luis- investeren, bijvoorbeeld in de Bouwnijverheid, elk kwartaal teren en te helpen als het aan- opleiding van personeel, in een cijfers over vacatures en ziekte- leveren niet lekker loopt.’ Erik nieuw automatiseringssysteem verzuim en jaarlijks de gegevens woont samen met zijn vrouw en en innovaties op het gebied van voor de Productiestatistiek en kinderen – twee dochters en een milieu en duurzaamheid. Wat het Onderzoek Investeringen. zoon – in Nibbixwoud. Zijn vrije K. Dekker b.v. verder bijzonder Erik: ‘Als je een enquête enkele tijd besteedt hij aan klussen, maakt, is de invulling van hun keren hebt gedaan, dan komt er hardlopen en de gezelligheid motto: de veelzijdige bouwer.’ van gezin, familie en vrienden. De gerealiseerde projecten mis- ‘Ik sta met twee benen in de sa- In de cijfers of tussen de beesten? Erik Ruiter had er sen elke vorm van herhaling. Zo menleving. Dat houdt me fit en vele weddenschappen mee kunnen winnen. Als zoon bouwde de afdeling burger- en scherp. Zo moet het ook zijn met van een veehouder koos hij toch voor een loopbaan in de utiliteitsbouw recent de trein- Deel uitmaken van de relatie tussen het CBS en K. cijfers. Een mooie loopbaan, vindt hij zelf. De combinatie halte ‘Sience Park’ en de nieuwe Dekker bv.: deel uitmaken van van werk en gezin houdt hem fit en scherp. kantoortorens voor Price Water- de samenleving en de samenleving en elkaar fit en house Coopers aan de randen elkaar fit en scherp scherp houden.’ van Amsterdam. De afdeling beton- en waterbouw realiseert houden Annemieke Bos

38 39 CBS-project Bezoeker staat zelf centraal op nieuwe CBS-website

Speelse visualisaties wekken cijfers tot leven

vaker gebruik van visualisaties. Op deze website komen dan ook verbeeldingen van verschillende onderwerpen samen.

Niet gemiddeld? Over de échte gemiddelde Nederlander gaat de site overigens niet. De gemiddelde Nederlander, kan terecht op de website die bijvoorbeeld 1,7 kind heeft, bestaat namelijk www.benikgemiddeld.nl, niet echt, aldus taakgroepchef Anke Wolters. ‘Het een initiatief van vijf jonge is veel interessanter om jezelf te vergelijken met Ben ik gemiddeld? Of ben CBS’ers. ‘We willen Neder- ‘je eigen groep,’ mensen met dezelfde leeftijd en ik dikker, rijker of zuiniger land op een dynamische, geslacht of juist met een heel andere generatie.’ dan mannen of vrouwen laagdrempelige manier laten De CBS-data worden op een interactieve manier van mijn leeftijd? Wie een kennismaken met de CBS- gepresenteerd. Het is de bedoeling laagdrempeli- antwoord zoekt op die vragen, cijfers.’ ger te zijn dan de CBS-database StatLine, waar- door een breder publiek met de cijfers kan kennis Het CBS heeft ontzettend veel cijfers over ge- maken. Waarom? ‘Omdat we willen laten zien middelden. De website www.benikgemiddeld.nl dat het CBS cijfers maakt die voor iedereen inte- brengt die op een aantrekkelijke manier samen. ressant kunnen zijn,’ legt Marieke Houben-Van De website is ontstaan als innovatieproject tijdens Herten, statistisch onderzoeker, uit. ‘Daarbij is een management developmenttraject voor Young het leuk om jezelf te kunnen vergelijken met je Potentials bij het CBS. Het plan voor een website leeftijdgenoten. De cijfers gaan daarmee leven.’ over de ‘gemiddelde Nederlander’ had al eerder de CBS-innovatieprijs gewonnen, maar was nog niet Alter ego uitgewerkt. Maaike Zieleman, Marieke Houben- Wie de website bezoekt, mag eerst een eigen ava- Van Herten, Anke Wolters, Danny van Elswijk tar selecteren, een getekend alter ego waarmee en Robert Nieuwenhuijs pakten het idee op. Het je door de website wandelt. Er zijn – voorlopig – moest een toegankelijke site worden, waarop je veertien onderwerpen, verdeeld over vijf thema’s: jezelf kunt vergelijken met de bevolkingsopbouw, vrije tijd en Van links naar rechts: rest van Nederland. Hoeveel ver- Wie de website cultuur, gezondheid, inkomen Robert Nieuwenhuijs, dien je bijvoorbeeld in vergelij- en bestedingen. Nadat je je ge- Danny van Elswijk king met jouw leeftijdsgenoten? bezoekt, mag eerst slacht en leeftijd hebt ingevuld, en Maaike Zieleman En sport je meer of minder dan kun je bijvoorbeeld kijken hoe pakten met nog twee de gemiddelde vrouw van 35? De een eigen avatar de gemiddelde gezinssamenstel- collega’s het idee informatie wordt op een speelse selecteren, een ling is in jouw groep en hoe oud op voor een website wijze gepresenteerd, onder meer je groepsgenoten gemiddeld wor- over ‘de gemiddelde door het gebruik van animaties. getekend alter ego den. Rook je meer of minder dan Nederlander’. Juist in dat laatste zit hem het waarmee je door de je leeftijdgenoten en hoe zit het innovatieve karakter van het met het alcoholgebruik? En waar project. Het CBS maakt steeds website wandelt geven vrouwen het meeste geld

40 41 We willen laten zien dat het CBS cijfers maakt die voor iedereen interessant zijn

aan uit? De site bevat daarnaast Robuust weetjes en achtergrondinformatie. Mannen meten De cijfers op www.benikgemid- Wie nog meer wil weten, kan na zichzelf het deld.nl worden één keer per jaar ieder onderwerp doorklikken naar geactualiseerd. Maar in Nederland de CBS-site. De onderwerpen zijn liefst op het zijn honderden commerciële markt­ geselecteerd aan de hand van een onder­zoekbureaus actief, waarvan interesseonderzoek onder honderd gebied van een deel de beschikking heeft over mensen. Uit die kleine steekproef materiële zaken omvangrijke panels. Dankzij die bleek – verrassend of niet – dat panels kunnen de onderzoek­ mannen zichzelf het liefst meten als inkomen, bureaus snel inspelen op de actu- op het gebied van materiële zaken vermogen of hun aliteit en zijn ze inhoudelijk heel als inkomen, vermogen of hun flexibel: op de meest uiteenlopen- auto. Vrouwen zijn daarnaast ook auto de vragen kan binnen korte tijd duidelijk geïnteresseerd in gezond- een antwoord gegeven worden. heid, vrije tijd en opvoeding. Dat geldt ook voor gemiddelden. Welke toegevoegde waarde heeft de nieuwe site Enthousiasme van het CBS in dit licht? ‘Wat wij bieden, zijn Om de website te realiseren heeft het project- inhoudelijk sterke, betrouwbare cijfers die goed team veel contact gehad met de dataleveranciers te vergelijken zijn in de tijd,’ zegt Houben-Van van de verschillende afdelingen binnen het CBS. Herten. ‘Dat je die cijfers kunt bekijken op een in- Maaike Zieleman, beleidsadviseur: ‘Ondanks de teractieve manier en in vergelijking met anderen angst voor veel extra werk – iedereen doet dit is nieuw. Leuk is dat je dat ook meerdere keren naast de reguliere werkzaamheden – waren onze kunt doen, bijvoorbeeld om te kijken hoe je Body collega’s erg enthousiast. Zowel over het idee als Mass Index (een maat voor gezond gewicht, red.) de uitwerking, die afwijkt van de normale huis- of het aantal uren dat je sport zich ontwikkelt ten stijl van het CBS. Het was een groot en lastig opzichte van je groepsgenoten.’ Zieleman: ‘We project, omdat er zoveel verschillende afdelingen combineren een aantrekkelijke presentatie met bij betrokken waren. En het kostte wat inspan- de robuuste data van het CBS. Aan de bezoekers ning om binnen de krappe deadlines én budget- van onze site wordt een kwaliteit geleverd die je ten te blijven!’ Marieke Houben-Van Herten die elders op internet niet kunt vinden.’ bij de divisie Sociale en Ruimtelijke Statistieken werkt: ‘Het hielp dat ik dicht bij de data zit.’ ‘Het Het projectteam heeft met plezier aan het pro- enthousiasme van ons en iedereen die ervan ject gewerkt en het was een goede voorbereiding hoorde heeft het project draaiende gehouden,’ op latere grote projecten. ‘Soms moest alles uit vult Wolters aan. ‘En het is dan wel extra werk, de kast om binnen het budget te blijven en was uiteindelijk vinden de dataleveranciers het alleen een charme-offensief nodig om iedereen mee te maar leuk dat nu méér mensen hun cijfers zien.’ krijgen,’ zegt Wolters. ‘Je leert wie binnen de or- De afdeling die gaat over de publicaties is bij het ganisatie de beslissingsbevoegdheid heeft en hoe project betrokken en heeft advies gegeven. Een belangrijk het is alles goed op papier te zetten. designer ontwikkelde een prototype voor de site. Daar hebben we veel mee bereikt. Nu kunnen we ‘Daardoor ontstond een steeds helderder beeld aan Nederland laten zien: dit doet het CBS ook!’ van hoe we het wilden hebben.’ Vervolgens werd een sitebouwer geselecteerd die het project heeft Masja de Ree uitgevoerd.

42 43 Het enthousiasme van ons en iedereen die ervan hoorde heeft het project draaiende gehouden

Wist u dat… –– ruim de helft (53 procent) van de mannen –– dertien procent van de vrouwen van 18 tot van twaalf tot achttien jaar minstens vijf uur 25 jaar nooit alcohol drinkt? per week sport? –– mannen van 18 tot 25 jaar de meeste alco- –– 32 procent van de vrouwen van 60 tot 65 jaar hol drinken? De mannen in deze groep die een inkomen uit arbeid of winst heeft? alcohol drinken, nuttigen bijna dertien gla- –– de pondjes met de jaren komen? Van de zen per week. Bij de vrouwen wordt in deze vrouwen van 20 tot 25 jaar zijn er twee op de leeftijdsgroep veel minder gedronken: ruim tien te dik, van de vrouwen van 25 tot 30 jaar zeven glazen per week door de vrouwen die drie op de tien en van de 30 tot 35-jarigen alcohol gebruiken. al vier op de tien. Van de mannen met die –– bijna 79 procent van de mannen tussen 60 en leeftijden weegt respectievelijk 20, 40 en 50 70 jaar getrouwd is? Van de 20 tot 30-jarige procent te veel. mannen is dit slechts negen procent. –– zeven procent van de mannen van 30 tot 35 –– van de vrouwen ouder dan 90 jaar 3,6 pro- jaar nog bij de ouders woont? Van de vrou- cent is gescheiden? wen in die leeftijdscategorie is dat twee pro- –– veertig procent van de 20 tot 25-jarigen één cent. tot drie keer per maand naar het café gaat? –– in een huishouden met minderjarige kin- Bij de 65-plussers is dit vijf procent. deren vijf procent van de uitgaven besteed –– alleenstaanden gemiddeld 58 euro per week wordt aan kleding? uitgeven aan voeding? –– het percentage rokers het hoogst is onder –– de levensverwachting van pasgeboren jon- mannen van 25 tot 35 jaar? Ruim 44 procent getjes 78,6 jaar bedroeg in 2009? Bij meisjes van deze groep rookt. Het gemiddelde aantal is de levensverwachting bijna vier jaar hoger sigaretten per roker is echter het hoogst bij de (82,5 jaar). mannen tussen 45 en 55 jaar.

44 45 kort actueel kort actueel

13 miljoen kilo kunststofafval

Nederlanders scheiden de laatste jaren hun kunstafval steeds beter. Tussen 2006 en 2008 is deze hoeveelheid gegroeid van 6 miljoen kilo tot 13 miljoen kilo. Dat is dus meer dan een verdubbeling. Maar is dat ook een reden voor een compliment? Eigenlijk niet helemaal, want de totale hoeveelheid kunststof in het huishoudelijk restafval wordt geraamd op 750 miljoen kilo. En dat betekent dus dat we maar 1,7 procent van het totaal aan kunststoffen in het huishoudelijk afval scheiden. Hoezo milieubewust? (Bron: CBS)

Opbrengst kansspelbelasting: 450 miljoen

De opbrengst van de kansspelbelasting is gestegen van minder dan 200 miljoen euro in 2006 tot bijna 450 miljoen in 2009. Die forse groei is toe te schrijven aan twee fiscale wijzigingen. Ten eerste is het algemene tarief voor bruto uitgekeerde prijzen in 2006 verhoogd van 25 procent naar 29 procent. Verder valt sinds juli 2008 ook de omzet van gokautomaten onder de kansspelbelasting. Voor die tijd viel dit onder de omzetbelasting. Zonder deze fiscale wijziging zou in 2008 en 2009 de opbrengst niet of nauwelijks zijn toegenomen. (Bron: CBS) 395 miljard euro aan export 28.000 autochtonen verlaten Nederland In 2009 exporteerde Nederland voor ruim 395 miljard euro aan goederen en diensten. De invoer kwam uit op Het Goede Doel zong al zo mooi over onze bijna 354 miljard euro. Daarmee was er een positief saldo zuiderburen in het nummer ‘België’: het op de handelsbalans van ruim 41 miljard euro. Nederland heeft nu al 29 jaar achter land waar iedereen lacht, met dat taaltje, o elkaar een overschot op de handelsbalans. Dat klinkt heel positief…, maar toch zo zacht. Of het komt door het liedje is niet zijn de meningen daarover verdeeld. Veel economen zien liever een evenwichtige bekend, maar feit is wel dat België, samen handelsbalans, omdat we bij een handelsoverschot veel vreemde valuta sparen. met Duitsland, het populairste emigratieland En hoe groter je vreemde valuta, hoe hoger ook je valutarisico. Maar over welke is voor autochtone Nederlanders. In 2009 producten hebben we het eigenlijk? Wat wij vooral exporteren zijn voedings- en vertrokken ongeveer 4.500 Nederlanders genotmiddelen. En wat we vooral importeren zijn delfstoffen, met name aardolie. naar beide landen – op een totaal van (Bron: CBS) 28.000 emigranten. Aruba en Spanje staan op een derde en vierde plaats als populair emigratieland. (Bron: CBS)

46 47 CBS-project Natuurstatistiek op hoger plan

Arco van Strien, bioloog en statistisch onderzoeker bij het CBS, over 25 jaar natuurstatistieken

aan het monitoren van de natuur, maar het was geen samenhangend geheel. Mede door de op- richting van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) in 1999 kwam daar verandering in,’ aldus Van Strien. Het NEM werd destijds in het leven geroepen door overheidsorganisaties die betrok- met natuurcijfers is daar ken waren bij het natuurbeleid: de ministeries vaak brede aandacht voor in van LNV, VROM en V&W en het Planbureau voor de media. Bijzonder is dat de Leefomgeving. ‘Tot die tijd moest worden vol- Grutto’s die in aantal achter- de CBS-natuurcijfers zelden staan met cijfers uit eenmalige inventarisaties, een uitgaan, oprukkende roeken ter discussie staan. Arco van paar meetreeksen van provincies en nog wat losse en raven, konijnenpopulaties Strien, bioloog en statistisch waarnemingen. Dit alles werd aan elkaar geplakt die zich herstellen. Wanneer onderzoeker bij het CBS, legt met veel kennis van experts. Het gezamenlijke het CBS naar buiten komt uit hoe dat komt. doel van de NEM-partners was daarom: gestan- daardiseerde tellingen realiseren van planten en dieren die relevant zijn voor het natuurbeleid,’ Van Strien studeerde biologie en promoveerde legt Van Strien uit. Ook de steeds strenger wor- in Leiden op het onderwerp agrarisch natuurbe- dende richtlijnen vanuit de Europese Unie maak- heer. ‘Twintig jaar geleden was dat nog een re- ten de oprichting van het NEM noodzakelijk. latief nieuw onderwerp, maar inmiddels houden veel boeren zich daarmee bezig.’ Na zijn promo- Duizenden vrijwilligers tie kwam Van Strien bij de natuurstatistieken van Wat het NEM bijzonder maakt, zijn de duizenden het CBS terecht. Hij was er lange tijd projectleider, vrijwilligers die er in hun vrije tijd op uit trekken sinds een jaar is hij er statistisch onderzoeker, ge- om alles wat in de natuur vliegt, kruipt, zwemt, specialiseerd in statistische methoden. Ook in zijn groeit en bloeit te inventariseren. Deze waarne- privétijd is de natuur een grote mers hebben een enorme ge- hobby van hem. ‘Mijn vrouw en bieds- en soortenkennis. Ze ik wandelen veel. Daarnaast in- werken volgens een strak ge- ventariseren we zandhagedissen Ruim 25 jaar standaardiseerde methode die en paddenstoelen.’ geleden hebben we niet onder doet voor weten- schappelijk onderzoek. Neem nu Kennis van experts bij het CBS een start bijvoorbeeld de vrijwilligers die Arco van Strien (vijfde Statistieken over de natuur be- vlinders tellen. Hoe gaat dat in van links) met zijn staan nog niet zo lang. ‘Ruim gemaakt met de zijn werk? ‘De Vlinderstichting, collega’s die bij het 25 jaar geleden hebben we daar natuurstatistieken. een organisatie waarmee het CBS verantwoordelijk bij het CBS een start mee ge- CBS al vele jaren goed samen- zijn voor de maakt. In die tijd was dat niet In die tijd was dat werkt, geeft aan de tellers een natuurstatistieken. vraag- maar aanbodgestuurd. niet vraag- maar route aan, waar zij wekelijks het Verschillende organisaties de- aantal vlinders moeten tellen. In den op allerlei fronten wel iets aanbodgestuurd heel Nederland zijn er ongeveer

48 49 Duizenden vrijwilligers trekken er in hun vrije tijd op uit om alles wat in de natuur vliegt, kruipt, zwemt, groeit en bloeit te inventariseren

700 vlinderroutes. De vrijwilligers siteit dat in mei van dit jaar werd verzamelen de gevraagde gegevens In de gepubliceerd in het wetenschappe- en leveren die voor een belangrijk lijke tijdschrift Science. ‘Daarin laat deel via internet bij het CBS aan. Nederlandse een internatio­nale groep van on- Het CBS verwerkt die cijfers en situatie is het derzoekers zien dat het verlies aan maakt er statistieken van.’ Volgens biodiversiteit onverminderd door- Van Strien is het in de Nederlandse niet moeilijk om gaat, terwijl volgens internationale Dagpauwoog situatie niet moeilijk om aan en- aan enthousiaste afspraken deze afname in 2010 zou thousiaste vrijwilligers te komen, zijn afgeremd.’ Voor zijn grote inzet in tegenstelling tot de meer zuide- vrijwilligers en bijzondere verdiensten voor de lijke landen als Spanje of Portugal. natuur en de natuurstatistiek kreeg ‘Maar wij maken ook wel mee dat te komen, in Van Strien in november vorig jaar tellers wat minder gemotiveerd ra- tegenstelling de nodige waardering van buiten ken, bijvoorbeeld als zij een route het CBS. Uit handen van de secre- hebben waar zij weinig vlinder- tot de meer taris-generaal van het ministerie soorten tegenkomen. Dat komt zuidelijke landen van Landbouw, Natuur en Voed- omdat het aantal vlinders in ons selkwaliteit ontving hij de zilveren land in de afgelopen decennia be- erepenning. Die bestaat sinds 1997 hoorlijk is teruggelopen.’ en werd eerder uitgereikt aan Von- hoff (onder meer oud-voorzitter van de Raad voor Kwaliteitsbewaking het Landelijk Gebied) en Lenie ’t Hart (oprichtster Het zijn niet alleen vlinders die door het CBS wor- van de zeehondencrèche in Pieterburen). den gemonitoord. Inmiddels zijn er 16 meetnet- ten, waaronder vogels, reptielen, amfibieën, vleer- Miriam van der Sangen muizen, libellen en paddenstoelen. Aan nieuwe meetnetten, bijvoorbeeld voor vissen, wordt ge- werkt. De projectgroep Natuur, waar Van Strien deel van uitmaakt, bewaakt de kwaliteit van de tellingen, biedt ondersteuning bij het ontwikkelen Onno Knol van het PBL: Korstmos van meetstrategieën,­ het afstemmen van de gege- ‘Onmisbare cijfers’ vens op de informatiebehoefte van de overheid en de statistische analyse. Van Strien: ‘Aan de kwa- Onno Knol is projectleider Ecologische Monitoring bij liteitsbewaking hebben wij de afgelopen periode het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Over de veel aandacht besteed.’ Hij is trots op alles wat in samenwerking tussen het PBL en het CBS is hij erg de afgelopen jaren door het CBS in goede samen- te spreken: ‘Het CBS levert onmisbare cijfers voor werking met andere organisaties in NEM-verband onze producten zoals de Natuurbalans. Wij maken is bereikt. ‘We hebben door hard werken en ja- met die cijfers indicatoren waar de voortgang van het renlange goede samenwerking met gebruikers de natuurbeleid mee wordt beoordeeld. Medewerkers natuurstatistieken op een hoger plan gebracht.’ van het CBS geven ook deskundig commentaar op de conclusies die wij uit de cijfers trekken. Zij hebben Trots is hij ook op het feit dat steeds vaker advies- verstand van de wereld achter die cijfers.’ Volgens vragen uit het buitenland bij het CBS terecht ko- Knol staat de kwaliteit van de natuurstatistieken op een men en dat het Bureau een voortrekkersrol heeft behoorlijk hoog peil. ‘Het bijzondere van het CBS is dat bij het samenstellen van Europese statistieken het blijft werken aan die kwaliteit. Zo onderzoeken ze bij over vogels en vlinders. Zelf heeft hij namens het de natuurstatistieken nieuwe statistische technieken die CBS meegewerkt aan een artikel over biodiver- het mogelijk maken méér uit dezelfde gegevens te halen.’ Groene kikker Paling Kievitseieren

50 51 36.000 soorten planten en dieren in Twee miljoen overwinterende ganzen Nederland Kolganzen, grauwe ganzen, rietganzen, brandganzen en In de Nederlandse natuur kunt u bijna 26.000 diersoorten en rotganzen komen ’s winters in steeds grotere getale naar ruim 10.000 plantensoorten tegenkomen. Ongeveer de helft Nederland om te grazen op onze weilanden en akkers. daarvan zijn insecten en bijna een kwart bestaat uit algen en Een recente ontwikkeling is dat steeds meer vogels blijven paddenstoelen. Veel inheemse Nederlandse soorten gaan hangen om hier ook te broeden. Grauwe ganzen met achteruit of verdwijnen: inmiddels wordt naar schatting hun jongen kun je inmiddels in menig stadsplantsoen ongeveer 50 procent van de inheemse soorten bedreigd. tegenkomen. Boeren zijn niet altijd blij met de ganzen op Daar staat weer een aantal nieuwe soorten tegenover, hun land. Inmiddels heeft de overheid toegestaan dat ganzen die door het warmere klimaat vanuit Zuid-Europa naar verjaagd en zelfs bejaagd mogen worden, behalve in zo’n Nederland kunnen komen. 80.000 hectare opvanggebieden. De ganzen moeten nu leren dat ze daar veilig zijn.

Eerste kievitsei in Friesland Zestien procent van Nederlandse De afgelopen 100 jaar is in Friesland het eerste kievitsei flora uit buitenland steeds vroeger in het jaar gevonden Het verschil is ongeveer De afgelopen eeuwen zijn er zeker 233 nieuwe 9 dagen. Dat wijst erop dat kieviten steeds eerder in het plantensoorten bij gekomen. De meeste nieuwe soorten voorjaar zijn gaan broeden. Tot ongeveer 1970 kwam (115) komen uit Zuid-Europa. Op plaats twee staat Amerika dat vooral door een betere bemesting en ontwatering, met 79 soorten. Azië staat derde met 26 soorten. Uit Afrika waardoor het gras sneller groeide. De kieviten hebben en Australië komen maar weinig nieuwe planten. Sommige zich hieraan aangepast door eerder te gaan broeden. De soorten groeien uit tot een plaag, zoals de grote waternavel. vervroeging van de eileg na 1970 komt waarschijnlijk Inmiddels is het wettelijk verboden deze vijverplant te door het warmer worden van het klimaat. Na 1970 is de bezitten of verkopen. gemiddelde temperatuur in ons land sneller gaan stijgen. Door de hogere temperaturen komt het groeiseizoen nog eerder op gang en vinden de kieviten eerder voedsel en dekking in de weilanden. Er zijn meer invloeden van de klimaatsverandering. Zo komen trekvogels eerder terug uit hun wintergebieden, libellen en vlinders komen vroeger in het jaar tevoorschijn.

Kievit Konijn Jonge Kievit

52 53 aan het woord...

Op tijd door kwaliteit

Vincent Andeweg en zijn compagnon Peter Meijer kennen elkaar al bijna 13 jaar. Samen zijn ze sinds drie jaar eigenaar/directeur van SeCuChauffeurs. ‘Soms is het donder en bliksem, net als in een huwelijk. Het houdt je scherp.’

eCuChauffeurs verzorgt zitten ze op de weg. ‘Dat vinden weer omhoog.’ Dit jaar moet zakelijk en directiever- we leuk. Het is dynamisch, geen het bedrijf voor het eerst cijfers Svoer. Zeven dagen per dag is hetzelfde. Vorige week aanleveren aan het CBS. Een week, 24 uur per dag staat het heb ik nog een directeur met deel van dat werk is uitbesteed team van directiechauffeurs een gebroken been naar een aan de accountant. ‘Wij voeren klaar om executives te vervoeren conferentie in Parijs gebracht. de gegevens in, de accountant naar welke locatie dan ook. Dat Dat zijn aardige ritten. De reste- maakt de overzichten,’ aldus gebeurt met een hoge mate van rende tijd is voor kantoorwerk Peter. Veel contact met het CBS service en security. ‘We werken en relatiebeheer. Dat laatste is in is er nog niet geweest. ‘We heb- voor vaste opdrachtgevers, veel- de huidige markt van groot be- ben wel netjes uitstel gekregen al beursgenoteerde bedrijven en lang. Onze dienst is een luxepro- omdat onze jaarcijfers nog niet semi-overheidsbedrijven,’ ver- duct,’ aldus Vincent. ‘Vorig jaar gereed waren.’ Zeven dagen per telt Vincent. ‘We hebben vier hebben we niet positief afgeslo- week houden de heren zich be- chauffeurs in dienst en een pool ten. Dit jaar gaat het langzaam schikbaar voor de zaak. Om de van 15 oproepchauffeurs. Dat beurt zijn ze een weekend vrij. zijn allemaal chauffeurs met Voor Vincent betekent dat dat een gedegen opleiding. Ze zijn hij dan tijd kan besteden aan Vincent Andeweg en Peter Meijer runnen samen bovendien representatief en be- zijn gezin met 2 dochters en aan het zakelijk vervoersbedrijf SeCuChauffeurs. Service en schikken over goede commu- zijn sporten: voetbal en squash. security staan centraal in hun dienstverlening. Met een nicatieve en sociale vaardighe- Peter zoekt vooral de rust op. ‘Ik team van goed opgeleide directiechauffeurs staan ze dag den.’ ‘Dat moet ook wel op dit vermaak me prima onder de pa- en nacht voor hun opdrachtgevers klaar. niveau,’ vult Peter aan. ‘Onze rasol met een glas witte wijn en opdrachtgevers verwachten niet Zelf rijden we ook, een toastje zalm.’ anders.’ Zelf rijden de heren ook. Zo’n 80 procent van de tijd dat vinden we leuk Annemieke Bos

54 55 historie

De zegeningen van bos, duin en zee

Dankzij ‘de zegeningen van duin en zee’ waren de kinderen die een vakantiekolonie bezochten gezonder, levenslustiger en socialer n 1883 ging Arnold Kerdijk, algemeen se- Pionier Kerdijk cretaris van de Maatschappij tot Nut van Arnold Kerdijk (1846–1905) was in ons land de I’t Algemeen, met twintig Amsterdamse pionier van het vakantiekoloniewerk. Hij was in bleekneusjes naar Austerlitz. Daar konden de kin- 1892 lid van de nieuwe Centrale Commissie voor deren een paar weken aansterken: goed eten en de Statistiek (1892), de voorloper van het CBS. Hij veel frisse boslucht opsnuiven. Daar knapten zij was snel geroerd en gul met geld. Zijn vader had zichtbaar van op. Zeker zo belangrijk was dat de hem toen hij ging studeren een blanco krediet ge- kinderen er tegelijk wat beschaving leerden. geven bij een Utrechtse bankiersfirma en hij kon doen en laten wat hij wilde. Anderen konden al- Het hele gezin Kerdijk was meegegaan naar tijd een beroep op hem doen. Het volgende voor- Austerlitz: moeder Kerdijk, de vier kinderen, het beeld is meer dan anekdotisch: toen de hoofdre- kindermeisje en voor de dagelijkse leiding een on- dacteur van het dagblad Het Vaderland eens een derwijzer met zijn vrouw. De kinderen volgden oproep deed om een aantal stakende Haagse si- een strak dagprogramma, eigen tijd hadden ze garenmakers financieel te steunen, stond Kerdijk nauwelijks. Dagelijks maakten zij lange wandelin- de volgende dag met een envelop met 500 gulden gen en deden zij hun werkjes: het maken van sier- op de stoep. Ook de reis naar Austerlitz had hij uit lijstjes om prentbriefkaarten. De Kerdijks leerden eigen zak betaald. de kinderen en passant ook wat goede manieren, zoals dagelijks wassen, baden en tanden poetsen. Verstandige economie Na de vakantie werd de ‘beschavende invloed’ Het fenomeen vakantiekolonie was in ons land van het koloniewerk voortgezet. Mevrouw Ker- niet onbekend. Zieke, behoeftige kinderen kon- dijk nodigde de meisjes elke week een avond bij den in ons land sinds 1873 terecht in het kin- haar thuis uit. Dan las zij hen voor en leerde hen derherstellingsoord Bethanië in Zeist, opgericht naaien en breien. Als dank voor bewezen diensten vanuit het Réveil en gevestigd in een voormalig is in 1907 het nieuwe koloniehuis in Egmond aan Nederlands hervormd weeshuis. De kinderen Zee naar Kerdijk vernoemd. kwamen na bemiddeling door plaatselijke liefda- digheidsverenigingen en diaconieën.

56 57 Vakantiekolonies voor gezonde kinderen waren er besef doordrong ‘dat eene tuberculosebestrijding, in ons land niet, wel in het buitenland. Kerdijk welke tevens eene uitroeiing bedoelt te zijn, mede kende de enthousiaste verhalen uit Zwitserland moet gaan over de hoofden der jonge generaties, en Duitsland, maar viel definitief voor het idee die anders steeds opnieuw de recruten voor het na het lezen van een artikel over het nuttige van leger der aangetasten opleveren’. Vanaf 1911 on- herstellingsoorden in het Nederlandsch Tijdschrift derscheidde het Genootschap bij de verpleging A-, voor Geneeskunde van de arts-hygiënist dr. Samuel en B-kinderen, van wie de laatsten lijders waren Coronel, een vroege pionier op het gebied van ge- van aandoeningen als (zware) bloedarmoede, ast- zondheidsvraagstukken en uit de kring van artsen ma, bronchitis, rachitis, zenuwaandoeningen en in ons land de onvermoeibare protagonist voor gesloten tbc, die langdurige en intensieve verzor- een sociaal-hygiënische politiek. Coronel had in ging kregen. zijn artikel een beroep gedaan op de ‘weldadig- heidszin’ van zijn vermogende landgenoten en Harde hand hen opgeroepen om de vorming van schoolkin- In de jaarverslagen jubelden de Genootschaps­ derkolonies, die aarzelend was begonnen, verder leden over het eigen werk. Over de bereikte vo- te ontwikkelen. Dat moest dan niet gebeuren op lumes: het aantal van 200 duizend verpleegdagen basis van ‘ziekelijke philantropie’, maar van ‘ver- was in 1926 gepasseerd, en over de resultaten: standige economie’, opdat de kolonies ‘kweek- sommige kinderen waren in enkele weken wel plaatsen van gezondheid zouden zijn voor ons 9 pond aangekomen. Dankzij ‘de zegeningen van opkomend geslacht.’ duin en zee’ waren de kinderen bovendien gezon- der, levenslustiger en socialer. Maatschappelijke vrede Waren de organiserende verenigingen dan tevre- Kerdijk had de handschoen opgenomen en was den, de kinderen vonden de koloniedagen vaak verrukt geweest over de resultaten: ‘Wie het ui- een ramp, want de beschaving werd met harde terlijk, de gelaatskleur, de gansche lichaamshou- hand geleerd: niet voor het bord pap met de de- ding der meeste huiswaarts keerenden verge- kendikke melkvellen leeg was van tafel, wandelen leek met hetgeen hij bij hun vertrek had gezien, in marspas, om acht uur naar bed, slapen op de moest den naam van gezondheidskolonies gewet- rechterzij en streng straffen bij bedplassen. tigd verklaren. Maar wie de kinderen daarbuiten mocht gadeslaan, aan de waschtafels ’s avonds of Kamp Bakkum ’s ochtends, op hun wandelingen en bij hun spe- Het enkele kilometers van Egmond gelegen va- len, in hun onderling verkeer en in hun omgang kantiekamp Bakkum, in de duinen van Castri- met de volwassenen, begreep welk goed zaad uit cum, heeft geen koloniegeschiedenis, wel een opvoedkundig oogpunt daar werd gezaaid.’ Zeker zorggeschiedenis die in dezelfde traditie wortelt. zo belangrijk was het dat de kolonies bijdroegen In 1914 kregen enkele natuurliefhebbers toestem- aan wat Kerdijk ‘de bevordering van de maat- ming hun tent op te slaan op het voormalige land- schappelijke vrede’ noemde, het verzachten van goed van de dan al overleden Marie, prinses van de klassentegenstelling. Kerdijks initiatief leidde al Wied (1841–1910) in Bakkum. Zij was de jongste in 1884 in Amsterdam tot de oprichting van De dochter van prins Frederik, de tweede zoon van Amsterdamse Vereeniging voor Gezondheids- en Willem I en in 1871 getrouwd met de Duitse prins Vacantiekolonies die het op grotere schaal voort- Wilhelm Adolf van Wied. De provincie Noord- zette. Kort daarna kwamen ook in Den Haag, Holland had in 1903 het bijna duizend hectare Rotterdam, Groningen en Leeuwarden dergelijke grote duinterrein gekocht, onder andere voor de initiatieven van de grond. Het Centraal Genoot- bouw van de psychiatrische inrichting Duin en schap voor Kinderherstellings- en Vacantiekolo- Bosch. Een paar jaar later gaf de provincie enkele nies bundelde in 1901 de krachten van de op dat jongelui uit Schagen een vergunning om op het moment bestaande lokale verenigingen. terrein te kamperen. Met het kaartje voorkwamen de jongens dat ze als landlopers zouden worden Tbc-bestrijding gearresteerd. Kampeerders kregen op het terrein Later kregen de vakantiekolonies een rol bij de spoedig de beschikking over een nortonpomp om preventie van tuberculose. De nieuwe voorzitter duinwater op te pompen en een toilet. Op die Kinderen die vakantiekolonies van het hoofdbestuur van het Genootschap, de manier kon ook aan ‘de eisen van zeden en wel- bezochten kwamen in enkele Groningse kinderarts G. Scheltema, had in 1907 voeglijkheid’ worden voldaan. Een politieagente weken soms wel 9 pond aan. in een brochure geschreven dat hij wilde dat het waakte over de zedelijkheid. Niemand mocht zich

58 59 in zwempak of op andere wijze onvoldoende ge- daarvoor was het verschijnen van het maand- kleed op het terrein vertonen. Fietsen was ver- blad De Levende natuur (1896). Het kreeg een ver- boden. Wie betrapt werd, was zijn fiets kwijt en volg met de publicatie van de natuurboeken van moest voor straf papier prikken. Dan staan er ook E. Heimans en Jac. P. Thijsse (1893), de Verkade­ de eerste toiletgebouwen, zijn er wasgelegenhe- albums (1906), de Vereeniging tot Behoud van den, is er een wachtershuisje en een geïmprovi- Natuurmonumenten (1905) en de Nederlandsche seerd autoparkeerterrein. Natuurhistorische Vereeniging (1910). In die tra- ditie past ook het trekkerstentje. Trekkerstent De fietskampeerder was omstreeks 1915 nog een De bossen en de zee zijn altijd blijven trekken. Het volstrekte curiositeit. ‘Wat jullie padvinders maar vakantie-onderzoek van de Nederlandse Stich- plezier noemen’ was de reactie van de eigenaar ting voor Statistiek (NSS) uit 1947 bracht aan het van een theeschenkerij op de mededeling van een licht dat de Noordzeekust en de Veluwe de be- fietstoerist die zei dat hij voor zijn plezier onder- langrijkste vakantiebestemmingen waren, zeker weg was. Kamperen, dat deden alleen soldaten van de vakantiegangers uit de grote steden in het en padvinders. De Engelse kleermaker Thomas westen. Die locatievoorkeuren zochten de NSS- Holding had eind negentiende eeuw een trekkers- onderzoekers in het andere karakter van de va- tentje ontworpen dat achterop de fiets meekon. kantieomgeving. Gewend aan de stadse omgeving Hij richtte kort na 1900 een fiets- en kampeer- waarin zij woonden, wisselden zij in de vakantie club op en hij schreef het eerste Campers Handbook van decor. (1908). Bij zijn kampeerclub was ook de Rotter- damse kleermaker en kampeerpionier Carl Denig Voor binnenlandse vakanties zijn de Noordzee- aangesloten. In 1912 leidde een kampeervakantie badplaatsen en de Veluwe nog steeds aantrek- De vakantiekolonies kregen in Engeland tot zijn arrestatie: Denig had zijn zelf- kelijk. Volgens de meest recente meting trokken een rol bij de preventie van gemaakte tent per abuis op een militair oefenter- 2,5 miljoen Nederlanders in 2009 naar accom- tuberculose. rein opgezet. Eenmaal terug in eigen land richtte modaties aan de kust (13 procent van alle Neder- hij de Nederlandsche Toeristen Kampeer Club op. landse gasten), 1,8 miljoen gasten bezochten de Veluwe (9 procent). En nog steeds kampeert de ANWB-kampeerscholen Nederlander graag in eigen land. In 2009 waren Het kamperen werd snel populair. De ANWB 2,8 miljoen Nederlandse kampeerders goed voor schatte het aantal kampeerders kort voor de Twee- 16,6 miljoen overnachtingen, 40 procent van alle de Wereldoorlog op een kwart miljoen, in 1947 overnachtingen van Nederlanders in binnenland- waren het er naar schatting al anderhalf miljoen. se logiesaccommodaties. De bond hielp mee de kampeerder toe te rusten en in het gareel te houden. ANWB-kantoren stelden Ronald van der Bie een kampeertechnisch spreekuur in, ANWB-kam- peerscholen boden kampeercursussen aan, waar- in mensen werd geleerd hoe ze een tent moesten opzetten, hoe een primusstel werkte en grondzeil- technieken om het gras te kunnen laten ademen, maar vooral dat zij zich wisten te gedragen en er Literatuur op het terrein geen bende van maakten. Bie, R.J. van der, De macht van de statistiek. De Centrale Commissie voor de Statistiek, samenstelling en Vagebonderen rekrutering (1892–1899) (Aksant, Amsterdam 2009). Het waren de beter-gesitueerde jongeren die er Hessels, A., Vakantie en vakantiebesteding sinds de met de tent op uit trokken. Op die manier konden eeuwwisseling. Een sociologische verkenning ten behoeve zij zich onttrekken ‘aan de als rigide ervaren leef- van de sociale en ruimtelijke planning in Nederland Het vakantie-onderzoek van regels van alledag’. Meer vrije tijd, de brede be- (Assen 1973). de Nederlandse Stichting schikbaarheid van de fiets en van goedkope Ame- Fuchs, J.M., en W.J. Simons, Ter wille van het voor de Statistiek (NSS) uit rikaanse legertenten begunstigden het kamperen. kind. Vijfenzeventig jaar Centraal Genootschap voor 1947 bracht aan het licht Het ANWB-blad de Kampioen berichtte enthousi- Kinderherstellingsoorden, 1901–1976 (Naarden 1977). dat de Noordzeekust en de ast over de fietskampeerder, de ‘vagebonderende Onderzoek naar de vacantiebesteding buiten de Veluwe de belangrijkste wielrijder’. De trek naar buiten was onderdeel van woonplaats in 1947. Rijksdienst voor het Nationale vakantiebestemmingen een breder verlangen naar natuur. Een ijkpunt Plan (Z.p., 1949). waren.

60 61 kort culinair kort culinair

526 hectare aan blauwe bessen

Je kunt ze inmaken, als jam of siroop. Maar je kunt ze ook gebruiken als vulling, in bijvoorbeeld een taart of een vlaai. Of je eet ze gewoon vers, maar dan moet je ze niet langer dan een week bewaren. Blauwe bessen zijn op steeds meer teeltoppervlakten in ons land te vinden. In 2009 steeg die oppervlakte met 107 hectare naar een totaal van 526 hectare. Dat is een groei van 26 procent. (Bron: CBS)

295 miljoen kilo peren

2009 was een heel goed perenjaar voor Nederland. Dat jaar werden 295 miljoen kilo peren van de bomen geplukt. Nooit eerder was de oogst zo groot. Verklaring voor de succesvolle oogst is het relatief warme voorjaar van 2009. Daardoor waren de groeiomstandigheden voor de peer ideaal. De hagelbuien in de zomer van dat jaar gooiden wel bijna nog roet in Flevoland: 71.600 kilo uien per hectare het eten, maar uiteindelijk hebben die alleen maar 2009 was een goed jaar voor suikerbieten, pootaardappelen, wintertarwe en plaatselijk tot slechte zomergerst. Dat jaar zijn de hoogste opbrengsten per hectare geoogst sinds 15 eurocent voor een ei opbrengsten geleid. 1994. De gemiddelde opbrengst van consumptieaardappelen daarentegen was (Bron: CBS) met 51.800 kilogram per hectare iets lager dan in het jaar daarvoor. De totale De uitdrukking ‘voor een appel en een ei’ productie van consumptieaardappelen en ook zaaiuien was echter nagenoeg lijkt rijp voor het museum van Oudheden, nu gelijk aan 2008. Wat de zaaiuien betreft: de provincie Flevoland neemt voor de prijs van eieren zo is gestegen. In 2009 bijna de helft van het landelijke totaal de zaaiuienproductie voor haar rekening. betaalden we namelijk gemiddeld 15 eurocent In Flevoland werd maar liefst 71.600 kilogram uien per hectare geoogst; dat is voor een eitje. Begin 2010 lagen de prijzen 9 procent meer dan in 2008. (Bron: CBS) ruim 10 procent hoger dan een jaar eerder. De oorzaak van de prijsstijging moeten we zoeken bij onze oosterburen. In Duitsland is een tekort aan eieren ontstaan, omdat de legbatterijen daar per 1 januari 2010 zijn verboden. Hierdoor is de export naar Duitsland toegenomen, luidt de verklaring. (Bron: CBS)

62 63 recente CBS-publicaties recente CBS-publicaties

DOWNLOAD NU GRATIS DE CBS-APP VOOR DE iPHONE

App: CBS-Statline Rubriek: diensten

STATLINE APP

Bestellingen E-mail: [email protected] Fax: (045) 570 62 68 Kengetal: A-26 ISBN: 978-90-357-1757-2 ISSN: 0924-2686 Het statistisch jaarboek is verkrijgbaar bij de reguliere boekhandel of de SDU NU BESCHIKBAAR! klantenservice, tel. (070) 378 98 80.

Nieuwe iPhone-app van het CBS Statistisch jaarboek 2010

Zoek je cijfers over de huizenmarkt, de inflatie of misschien het Het Statistisch jaarboek verschaft u actuele cijfers over vrijwel aantal inwoners van Amsterdam? Je kunt ze altijd en overal alle aspecten van de Nederlandse samenleving. Het is een vinden met CBS-StatLine, de nieuwe iPhone-app van het CBS. onmisbare steun als u zich wilt oriënteren op welk gebied dan CBS-Statline is inmiddels al meer dan 16 duizend keer ook: zoals bevolking, gezondheid, onderwijs, werkloosheid, gedownload en daarmee een groot succes. Download de App landbouw, bouwnijverheid en industrie, handel, milieu en vele nu gratis in de App Store (rubriek diensten). andere onderwerpen. Verder zijn voor het eerst hoofdstukken opgenomen over duurzaamheid, de economische crisis en vergrijzing. Het Statistisch jaarboek is dit jaar ook als e-book beschikbaar. Het formaat van de papieren editie was al gekozen om dit naslagwerk onder alle omstandigheden bij de hand te kunnen hebben; als e-book zijn cijfers over Nederland ook altijd en overal binnen bereik. Meer statistische informatie vindt u in StatLine. Al deze informatie is gratis te raadplegen via www.cbs.nl.

64 65 recente CBS-publicaties recente CBS-publicaties

Bestellingen Bestellingen E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Fax: (045) 570 62 68 Fax: (045) 570 62 68 Kengetal: G-72 Kengetal: K-300 ISBN: 978-90-357-1959-0 ISBN: 978-90-357-1979-8 ISSN: 1382-5917 ISNN: 1384-6973 Prijs: € 36,30 (exclusief Prijs: € 36,90 (exclusief verzendkosten) verzendkosten)

Vakanties van Nederlanders 2009 Kennis en economie 2009

In het vakantiejaar 2009 zijn 12,6 miljoen Nederlanders op In de reeks Kennis en economie beschrijft het Centraal vakantie geweest. Zij hebben in totaal 36,4 miljoen korte en Bureau voor de Statistiek de Nederlandse kenniseconomie. De lange vakanties doorgebracht, waarvan ongeveer de helft in onderwerpen Research en Development (R&D) en Innovatie bij eigen land. Als binnenlandse bestemming waren met name bedrijven staan in de publicatie centraal. Ook gaat de publicatie de toeristengebieden ‘Noordzeebadplaatsen’ en ‘Veluwe en in op het kennispotentieel van mensen. Daarnaast wordt aan de Veluwerand’ populair. hand van thema-artikelen stilgestaan bij diverse onderwerpen Voor buitenlandse vakanties is Frankrijk nog steeds favoriet. op het domein Wetenschap en Technologie. De publicatie In 2009 werd 16 procent van alle lange buitenlandse vakanties Kennis en economie 2009 biedt aanknopingspunten, kennis daar doorgebracht. Daarnaast gaan Nederlanders, vooral voor en toetsingskaders voor beleidsmakers, onderzoekers en het korte vakanties, steeds vaker naar Duitsland. In 2009 werden bedrijfsleven. bijna twee op de vijf korte buitenlandse vakanties in Duitsland gehouden.

66 67 Centraal Bureau voor de Statistiek