doi:http://dx.doi.org/10.17218/hititsosbil.403817
PERGAMON’UN GÖLGESİNDE BİR KOMŞU KENT: ATARNEUS Güler ATEŞ
Atıf/©: Ateş, Güler Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus itit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 11, Sayı 1, Haziran ss 325-342
Özet: raştırmalar göstermektedir ki, anti er amon enti’nin oliti ve e onomi açıdan güçlenmesinin sonuçları yakın çevresine bire bir yansımakta ve bunun son olara entle irli te taşra da dinamik bir şekilde hızla gelişmekteydi. Pergamon kenti ile kırsalı arasındaki ilişkilerin yanı sıra, bir diğer önemli konu da kentte yaşanan siyasal olaylar ve entin ellenisti önem’ en iti aren kaydettiği hızlı gelişmenin komşu kentleri nasıl etkilediğidir. Pergamon'un siyasal ve ekonomik açıdan büyümesi, kırsal kesimlerde tarımsal faaliyetlerin artmasına neden olmuş komşu kentler açısından ise bu gelişim bazıları için faydalı olurken bazılarının da sonun getirmiştir. Pergamon Krallığı kuruluncaya kadar komşusu Atarneus kentinin bölgede önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Atarneus'taki araştırmalarımızda ele geçirilen seramik parçalarına göre, burada tespit edilen en erken yerleşme MÖ 2. bin yıla inmektedir; MÖ 6. ve 5. yüzyıllarda ise hatırı sayılır büyüklükte bir yerleşime ulaşmıştır. Atarneus MÖ 4. yüzyılda – aynı yüzyıldaki kaynakların doğruladığı gibi (Diod. 13, 65, 4)– heybetli ve aşılması neredeyse imkansız surlarla korunuyordu. Metrelerce yükseklikteki surların koruduğu 24 hektarlık kent alanı Philetairos zamanındaki Pergamon'dan bile daha büyüktü MÖ 4. yüzyılda Atarneus’da hüküm süren ve yerel bir hanedan beyi olan Hermias'ın egemenliği altındaki bölge, Atarneus’dan itibaren kıyı bölgesini ve Bakırçay Ovası’nı da içine alacak büyüklükteydi. Ele geçirilen seramik parçalarına göre MÖ 3. yüzyılda Atarneus’un refah içinde bir kent olduğunu söyleyebiliriz. Krallık merkezi Pergamon'un Atarneus'un önemini azaltıcı faaliyetleri sonucunda kent gittikçe güç kaybetmiş ve Pergamon’un egemenliğine girdikten sonra Bakırçay Ovası’nın kuzeyinde krallığın askeri noktası olarak hizmet vermeye mahkûm edilmiştir. MÖ 1. yüzyılda ise Atarneus kenti tamamen terkedilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Atarneus, Pergamon Krallığı, Hermias, Hellenistik Dönem Seramiği
Makale Geliş Tarihi: a ale a l ari i Bu makale Turnitin programında kontrol edildi. is arti le as e e y rnitin Bu makale, 2006 ile 2011 yılları arasında Atarneus antik kentinde gerçekleştirilen yüzey araştırması sonuçlarına dayanmaktadır. Yazarın da uzman olarak katıldığı Atarneus yüzey araştırmaları, Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün Pergamon araştırmaları kapsamında, Münih Üniversitesi Eskiçağ Kürsüsünden Prof. Dr. Martin Zimmermann yönetiminde gerçekleştirilmiştir. Makalede kullanılan tüm görseller Alman Arkeoloji Enstitüsü Pergamon Arşivi’ne aittir; izin için kendilerine teşekkürü bir borç bilirim. r Öğretim Üyesi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, e osta eler ates mail om Güler ATEŞ
A Neighboring City of Pergamon: Atarneus odak noktasını oluşturmuştur (araştırmanın raporları için bkz. Zimmermann, 2007; Zimmermann, 2008; Zimmermann, 2009; Citation/©: Ateş, Güler ei orin ity o er amon tarne s itit niversity o rnal o So ial S ien es nstit te ear ss e ne 325-342 Zimmermann, 2010; Zimmermann, 2011; Zimmermann, 2012). Yüzey araştırması kapsamında Atarneus Kenti’nde, farklı disiplinlerden uzmanların Abstract: n istori al s rveys o t e s rro n in lan it as to e ta en into onsi eration t at t e ora evelo e very ynami ally an li e t e ity katılımıyla gerçekleştirilen yoğun çalışmalarda, kentin planı çıkarılmış, itse an e seen as a mirror o er amon s oliti al an e onomi yüzeyde görülen tüm kalıntılar belgelenmiş, küçük buluntular incelenmiş ve ir mstan es n a ition to t e intera tion et een olis an ora anot er estion o e e tional interest is t e ay in i t e oliti al evelo ment o seramik buluntuların yardımıyla yerleşmenin tüm kronolojisi tespit t e ity o er amon an its enormo s ro t rom ellenisti times on ar s edilebilmiştir. Bunlara ilaveten çeşitli noktalarda jeofiziksel ölçümler a e te t e s rro n in area a ove all t e nei o rin to ns ile in t e yapılmış; ayrıca Bakırçay Ovası’nda Atarneus’un bulunduğu tepenin dibinde o ntrysi e an intensi i ation o a ri lt re an e o serve startin in t e ellenisti erio t e nei o rin oleis ro ite in very i erent ays rom gerçekleştirilen jeomorfolojik incelemeler sonucunda da önemli veriler elde t e rise o royal ity or in ee s ere as a res lt o its oliti al an e onomi edilebilmiştir. as en an y Be ore t e sta lis ment o ttali r le tarne s as it o t o t t e most im ortant to n in t e re ion e earliest no n settlement ates to t e n millenni m on t e evi en e o ottery in s an a airly im ressive II. ATARNEUS KENTİ HAKKINDAKİ İLK YAZILI VERİLER settlement m st ave ro n ere in t e t an t entry B n t e t entry B E t e ity as rote te y a mi ty orti i ation all several metres Bazı araştırmacılara göre kentin varlığına işaret eden ilk yazılı kaynak, MÖ i ma in it virt ally im re na le as re orts rom t e early t ent ry B E 7. yüzyılda yaşamış şair Alcman’ın Atarnida isimli bir kadından attest io e r an area an lose y t e all meas rin a ro e tares as even sli tly lar er t an er amon at t e time o iletairos n söz ettiği eseridir; isminden anlaşılacağı üzere bu kadın Atarneus Kenti ile t e t ent ry B E tarne s as t e seat o t e lo al ynast ermias o ilgili olmalıdır (Alcman frg. 10A, 15). Bu çıkarsamanın doğru olup olmadığı r le over a lar e ortion o t e oast is ominions e ten in ar t e ai os valley nalysis o t e ottery in s rom tarne s rovi es lear evi en e t at ispatlanmış bir durum değildir; ayrıca kentin isminin Yunanca kökenli olup t e ity lo ris e ntil into t e r ent ry B E t as e li se y t e royal olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur (Stauber, 1996, s. 263). Bu nedenle a ital a sor e into t e er amene ora an serve as a military ase at t e nort ern oint o entry to t e ai os valley inally in t e st ent ry B E as kesin olarak Atarneus Kenti’nden söz eden ilk yazılı kaynak olarak, antik t e ity om letely a an one dönemin ünlü tarihçisi Herodotos’un eserleri kabul edilmektedir. Pers Savaşlarını anlatırken Atarneus kentinden de söz eden Herodotos sayesinde, Keywords: tarne s er amon in om ermias ellenisti ottery MÖ 6. yüzyılda kentin kesin olarak varlığının ötesinde, daha başka bilgilere I. GİRİŞ de ulaşabilmekteyiz (Herodot, 6. 28; 7. 42). Herodotos’un anlattığına göre, Atarneus Antik Kenti, İzmir’in Dikili İlçesi’nin 5 km kuzeydoğusundaki Pers Kralı Kyros’a karşı ayaklanan Lydialı Paktyes, yenileceğini anlayınca yaklaşık 170 metre yüksekliğinde bir tepe üzerinde yer alır (Resim 1). Chios’a geçip oradaki Athena Tapınağı’na sığınır. Ancak Chioslular Paktyes’i Pergamon’a 30 km mesafede yer alan kent, Bakırçay Ovası’nın Kyros’a teslim ederler; bunun karşılığında Kral da Chioslulara Atarneus kuzeybatısında ve antik Aiolis bölgesi sınırları içindedir. Atarneus’un kentini verir (Herodot, Hist.1. 160. 9-18). Buna rağmen, tahıl açısından bulunduğu tepe, Madra Dağları’nın güneybatıdaki son yükseltisini oluşturur zengin olduğu belirtilen kent ve çevresindeki ürünü Chioslularun biçmeye ve denize hakim bir noktadadır; nitekim tepenin güney yamacı doğrudan cesaret edemedikleri de kaydedilmektedir (Stauber, 1996, s. 264). Midilli Adası’na bakmaktadır. Atarneus antik kentinin tarihi boyunca bina MÖ 5. yüzyılda ise kentten, İon Ayaklanması esnasında söz edilir: Miletos yapımında mimari malzeme olarak kullanılan andezit taşı, tepenin jeolojik Tiranı Histiaios MÖ 493 yılında ordusuna yeterince buğday temin etmek yapısını oluşturur. Kentin hemen aşağısından itibaren başlayan bereketli amacıyla Lesbos’tan Atarneus’a hareket eder. Bunun üzerine Persler ova, Batıda denize doğru uzanırken, Güneydoğuda ise Pergamon kentinin tarafından kentin yakınlarında bir yerlerde kıstırılır ve kanlı bir savaş önünde uzanan Bakırçay (Kaikos) Ovası’nın devamını oluşturur (Resim 2). sonunda burada yenilgiye uğratılır (Herodot, 6. 28-29). MÖ 481 yılında ise Atarneus Antik Kenti, 2006 ile 2011 yılları arasında, Pergamon kazı Pers Kralı Xerxes’in Sardes’ten Hellespontos’a giderken Atarneus’un başkanlığı çatısı altında yürütülen yakın çevredeki yüzey araştırmalarının yakınlarından geçtiği belirtilmektedir (Herodot, 7. 42. 2-4; Stauber, 1996, s.
326 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus
A Neighboring City of Pergamon: Atarneus odak noktasını oluşturmuştur (araştırmanın raporları için bkz. Zimmermann, 2007; Zimmermann, 2008; Zimmermann, 2009; Citation/©: Ateş, Güler ei orin ity o er amon tarne s itit niversity o rnal o So ial S ien es nstit te ear ss e ne 325-342 Zimmermann, 2010; Zimmermann, 2011; Zimmermann, 2012). Yüzey araştırması kapsamında Atarneus Kenti’nde, farklı disiplinlerden uzmanların Abstract: n istori al s rveys o t e s rro n in lan it as to e ta en into onsi eration t at t e ora evelo e very ynami ally an li e t e ity katılımıyla gerçekleştirilen yoğun çalışmalarda, kentin planı çıkarılmış, itse an e seen as a mirror o er amon s oliti al an e onomi yüzeyde görülen tüm kalıntılar belgelenmiş, küçük buluntular incelenmiş ve ir mstan es n a ition to t e intera tion et een olis an ora anot er estion o e e tional interest is t e ay in i t e oliti al evelo ment o seramik buluntuların yardımıyla yerleşmenin tüm kronolojisi tespit t e ity o er amon an its enormo s ro t rom ellenisti times on ar s edilebilmiştir. Bunlara ilaveten çeşitli noktalarda jeofiziksel ölçümler a e te t e s rro n in area a ove all t e nei o rin to ns ile in t e yapılmış; ayrıca Bakırçay Ovası’nda Atarneus’un bulunduğu tepenin dibinde o ntrysi e an intensi i ation o a ri lt re an e o serve startin in t e ellenisti erio t e nei o rin oleis ro ite in very i erent ays rom gerçekleştirilen jeomorfolojik incelemeler sonucunda da önemli veriler elde t e rise o royal ity or in ee s ere as a res lt o its oliti al an e onomi edilebilmiştir. as en an y Be ore t e sta lis ment o ttali r le tarne s as it o t o t t e most im ortant to n in t e re ion e earliest no n settlement ates to t e n millenni m on t e evi en e o ottery in s an a airly im ressive II. ATARNEUS KENTİ HAKKINDAKİ İLK YAZILI VERİLER settlement m st ave ro n ere in t e t an t entry B n t e t entry B E t e ity as rote te y a mi ty orti i ation all several metres Bazı araştırmacılara göre kentin varlığına işaret eden ilk yazılı kaynak, MÖ i ma in it virt ally im re na le as re orts rom t e early t ent ry B E 7. yüzyılda yaşamış şair Alcman’ın Atarnida isimli bir kadından attest io e r an area an lose y t e all meas rin a ro e tares as even sli tly lar er t an er amon at t e time o iletairos n söz ettiği eseridir; isminden anlaşılacağı üzere bu kadın Atarneus Kenti ile t e t ent ry B E tarne s as t e seat o t e lo al ynast ermias o ilgili olmalıdır (Alcman frg. 10A, 15). Bu çıkarsamanın doğru olup olmadığı r le over a lar e ortion o t e oast is ominions e ten in ar t e ai os valley nalysis o t e ottery in s rom tarne s rovi es lear evi en e t at ispatlanmış bir durum değildir; ayrıca kentin isminin Yunanca kökenli olup t e ity lo ris e ntil into t e r ent ry B E t as e li se y t e royal olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur (Stauber, 1996, s. 263). Bu nedenle a ital a sor e into t e er amene ora an serve as a military ase at t e nort ern oint o entry to t e ai os valley inally in t e st ent ry B E as kesin olarak Atarneus Kenti’nden söz eden ilk yazılı kaynak olarak, antik t e ity om letely a an one dönemin ünlü tarihçisi Herodotos’un eserleri kabul edilmektedir. Pers Savaşlarını anlatırken Atarneus kentinden de söz eden Herodotos sayesinde, Keywords: tarne s er amon in om ermias ellenisti ottery MÖ 6. yüzyılda kentin kesin olarak varlığının ötesinde, daha başka bilgilere I. GİRİŞ de ulaşabilmekteyiz (Herodot, 6. 28; 7. 42). Herodotos’un anlattığına göre, Atarneus Antik Kenti, İzmir’in Dikili İlçesi’nin 5 km kuzeydoğusundaki Pers Kralı Kyros’a karşı ayaklanan Lydialı Paktyes, yenileceğini anlayınca yaklaşık 170 metre yüksekliğinde bir tepe üzerinde yer alır (Resim 1). Chios’a geçip oradaki Athena Tapınağı’na sığınır. Ancak Chioslular Paktyes’i Pergamon’a 30 km mesafede yer alan kent, Bakırçay Ovası’nın Kyros’a teslim ederler; bunun karşılığında Kral da Chioslulara Atarneus kuzeybatısında ve antik Aiolis bölgesi sınırları içindedir. Atarneus’un kentini verir (Herodot, Hist.1. 160. 9-18). Buna rağmen, tahıl açısından bulunduğu tepe, Madra Dağları’nın güneybatıdaki son yükseltisini oluşturur zengin olduğu belirtilen kent ve çevresindeki ürünü Chioslularun biçmeye ve denize hakim bir noktadadır; nitekim tepenin güney yamacı doğrudan cesaret edemedikleri de kaydedilmektedir (Stauber, 1996, s. 264). Midilli Adası’na bakmaktadır. Atarneus antik kentinin tarihi boyunca bina MÖ 5. yüzyılda ise kentten, İon Ayaklanması esnasında söz edilir: Miletos yapımında mimari malzeme olarak kullanılan andezit taşı, tepenin jeolojik Tiranı Histiaios MÖ 493 yılında ordusuna yeterince buğday temin etmek yapısını oluşturur. Kentin hemen aşağısından itibaren başlayan bereketli amacıyla Lesbos’tan Atarneus’a hareket eder. Bunun üzerine Persler ova, Batıda denize doğru uzanırken, Güneydoğuda ise Pergamon kentinin tarafından kentin yakınlarında bir yerlerde kıstırılır ve kanlı bir savaş önünde uzanan Bakırçay (Kaikos) Ovası’nın devamını oluşturur (Resim 2). sonunda burada yenilgiye uğratılır (Herodot, 6. 28-29). MÖ 481 yılında ise Atarneus Antik Kenti, 2006 ile 2011 yılları arasında, Pergamon kazı Pers Kralı Xerxes’in Sardes’ten Hellespontos’a giderken Atarneus’un başkanlığı çatısı altında yürütülen yakın çevredeki yüzey araştırmalarının yakınlarından geçtiği belirtilmektedir (Herodot, 7. 42. 2-4; Stauber, 1996, s.
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 327 Güler ATEŞ
264). Yine Pers Savaşları ve sonrasında Xenophon’un dönüşü esnasında aşının MÖ 348 ile 345 yılları arasında kendi hakimiyeti altındaki Atarneus’un adından söz edildiğini görmekteyiz (Diodoros, 13. 65. 4; bölgede oturmasını sağlamıştı. Filozof çoğunlukla Assos’ta kalmıştır, ki bu Xenophon, Hell. 3. 2. 11). Bu kaynaklarda kentin ve etrafının kuşatılması, dönemde Assos Hermias’ın yönetimi altındaydı. Aristoteles, Tiran Hermias’la bununla bağlantılı olarak da güçlü surları olduğu her defasında hem politik hem de akrabalık ilişkisi içindeydi ve Assos’ta Hermias’ın yeğeni vurgulanmaktadır. Xenophon’un kendisinin bizzat Atarneus’a uğramadığı olan Pythia ile evlenmişti. Filozof, Hermias’ın ölümünden sonra Delphi başka bir güzergahı takip ettiği anlaşılmaktadır (Stauber, 1996, s. kutsal alanına anısına bir mezar anıtı diktirmiş ve onu öven bir şiir yazmıştır . Aristoteles’le Hermias’ın dostluğ antik yazarların hem de modern araştırmacıların ilgisini çekmiş, hepsi bu III. ATARNEUS’UN EN BAYINDIR OLDUĞU DÖNEM VE TİRAN HERMİAS alışılmadık bağı anlamaya çalışmışlardır. Aristoteles’in onun anısına şiir Yazılı kaynakların Atarneus hakkında en fazla bilgi verdiği dönem MÖ 4. yazabilecek kadar Hermias’ı yüceltmesi antik yazarlar tarafından eleştirilmiş yüzyıldır. Bu dönemden bir kaynağa göre kent ele geçirilmesi oldukça güç, e aralarındaki ilişkiye şüpheyle yaklaşmışlardır (Stauber, 1996, s. sağlam bir kale yerleşmesiymiş (Diodoros Sikeliotes, bibliotheke histo Hermias’ın Atarneus ve Assos üzerindeki hakimiyeti MÖ 360’lara ya da daha 64). Antik yazarların bu dönemde öncesine dayanmaktadır. O dönemde bölgede yaşayan ve zengin bir banker Atarneus hakkında en sık sözünü ettikleri konu ise kentin efsanevi güç haline gelmiş yöneticisi Hermias ya da Hermias’ın hakimiyetiyle ilgili konulardır. Bölge eski kölesi Hermias’ı vasisi olarak atamıştır. Bazı Pers egemenliği altındayken, Hermias’ın başarılı politik hamlelerle araştırmacılara göre, Eubolos hayattayken de topraklarını Hermias’la birlikte Atarneus’u ve Assos’a kadar olan tüm bölgeyi kısmen bağımsız bir statüye yönetmekteydiler. Bu dönem hakkında yazılı kaynakların aktardıkları bilgiler kavuşturması MÖ 360’lardan başlar ve büyük Pers kralının Hermias’ı bölük pörçük olduğundan net bir resim elde edilememektedir. Belki de çarmıha gerdirerek infaz ettiği MÖ 341 yılına kadar sürer (Stauber, 1996, Eubolos ve Hermias’ın her ikisi de eğitimli adamlardı ve kişisel becerileri, . Kral, Hermias’tan Makedonya Kralı Philip’in kendisine karşı yaptığı akılları ve hırsları sayesinde bu gücü ele geçirmişlerdi. Aynı zamanda planlardan haberdar olur ve Hermias’ın da bizzat bu planların içinde topraklarında yaşayan vatandaşlara da iyi bir yaşam standardı sunarak bu olduğunu öğrenir (Demosthenes, 10. 32). Yazılı kaynaklara göre büyük Pers gücü elde tutmayı başarmışlardı (Stauber, 1996, s. Kralı gerçekten de Makedonya Kralı Philip s’un Perslere (ve Atina’ya) karşı genişleme emellerinin olduğunu ilk kez Hermias’tan öğrenmişti . Hermias’ın enti ve Atarneus arasında, savaş durumunda karşılıklı asıl niyetini bu kadar uzun süre gizleyebilmesi ve Persleri kandırabilmesi yardımlaşmayı konu alan bir yazıtta, Hermias anlaşmanın taraflarından biri yalnızca Perslerin kendisini önemsememesi ya da O’na güvenmeleriyle olarak karşımıza çıkar açıklanamaz; olasılıkla Atarneus kentinin doğal olarak korunaklı yapısı ve Burada vurgulanması gereken şey, Hermias’ın bu dönemde resmi bir güçlü surlarla ele geçirilmez oluşu da bu gecikmede rol oynamış olmalıdır. anlaşma yapacak yetkiye sahip bir yönetici olduğudur (Stauber, 1996, s. Hermias’ın bu hain planı, özellikle Demosthenes tarafından abartılı bir nlaşmanın kapsamına hangi kentlerin girdiği tam olarak şekilde nakledilmektedir. Araştırmacılar, Demosthenes’in Makedonya Kralını mekle beraber, Atarneus ile Assos arasındaki 150 km’lik kıyı özellikle kötü göstermek adına, komplonun büyüklüğünü vurgulamak için şeridindeki tüm yerleşmeleri kapsadığı, yani Hermias’ın hakimiyet Hermias’ı haksız yere işin içine kattığı ve rolünü abarttığı görüşünde alanındaki tüm bölgenin kastedildiği akla yakın bir düşüncedir. Bu birleşmektedir (Stauber bölgedeki yerleşmelerde Hermias’ın atadığı vasallar vardı. Hermias’ın hakimiyetinin merkezi kuşkusuz Atarneus ve A Yazılı kaynaklar, çok çeşitli vesilelerle Hermias’tan uzun uzun söz etmektedirler. Bu anlatıların ağırlık noktasını kuşkusuz Hermias’ın bir Tiran olarak ünlü filozof Aristoteles’le olan bağlantısı oluşturmaktadır. Hermias, Farklı kişiliği ve yaşam hikayesinden yola çıkarak, Hermias’ı bilge bir Aristoteles’in hem öğrencisi hem de arkadaşıydı; ayrıca yönetici olarak nitelendirip, yönetiminin de Platon’un kanunları
328 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus
264). Yine Pers Savaşları ve sonrasında Xenophon’un dönüşü esnasında aşının MÖ 348 ile 345 yılları arasında kendi hakimiyeti altındaki Atarneus’un adından söz edildiğini görmekteyiz (Diodoros, 13. 65. 4; bölgede oturmasını sağlamıştı. Filozof çoğunlukla Assos’ta kalmıştır, ki bu Xenophon, Hell. 3. 2. 11). Bu kaynaklarda kentin ve etrafının kuşatılması, dönemde Assos Hermias’ın yönetimi altındaydı. Aristoteles, Tiran Hermias’la bununla bağlantılı olarak da güçlü surları olduğu her defasında hem politik hem de akrabalık ilişkisi içindeydi ve Assos’ta Hermias’ın yeğeni vurgulanmaktadır. Xenophon’un kendisinin bizzat Atarneus’a uğramadığı olan Pythia ile evlenmişti. Filozof, Hermias’ın ölümünden sonra Delphi başka bir güzergahı takip ettiği anlaşılmaktadır (Stauber, 1996, s. kutsal alanına anısına bir mezar anıtı diktirmiş ve onu öven bir şiir yazmıştır . Aristoteles’le Hermias’ın dostluğ antik yazarların hem de modern araştırmacıların ilgisini çekmiş, hepsi bu III. ATARNEUS’UN EN BAYINDIR OLDUĞU DÖNEM VE TİRAN HERMİAS alışılmadık bağı anlamaya çalışmışlardır. Aristoteles’in onun anısına şiir Yazılı kaynakların Atarneus hakkında en fazla bilgi verdiği dönem MÖ 4. yazabilecek kadar Hermias’ı yüceltmesi antik yazarlar tarafından eleştirilmiş yüzyıldır. Bu dönemden bir kaynağa göre kent ele geçirilmesi oldukça güç, e aralarındaki ilişkiye şüpheyle yaklaşmışlardır (Stauber, 1996, s. sağlam bir kale yerleşmesiymiş (Diodoros Sikeliotes, bibliotheke histo Hermias’ın Atarneus ve Assos üzerindeki hakimiyeti MÖ 360’lara ya da daha 64). Antik yazarların bu dönemde öncesine dayanmaktadır. O dönemde bölgede yaşayan ve zengin bir banker Atarneus hakkında en sık sözünü ettikleri konu ise kentin efsanevi güç haline gelmiş yöneticisi Hermias ya da Hermias’ın hakimiyetiyle ilgili konulardır. Bölge eski kölesi Hermias’ı vasisi olarak atamıştır. Bazı Pers egemenliği altındayken, Hermias’ın başarılı politik hamlelerle araştırmacılara göre, Eubolos hayattayken de topraklarını Hermias’la birlikte Atarneus’u ve Assos’a kadar olan tüm bölgeyi kısmen bağımsız bir statüye yönetmekteydiler. Bu dönem hakkında yazılı kaynakların aktardıkları bilgiler kavuşturması MÖ 360’lardan başlar ve büyük Pers kralının Hermias’ı bölük pörçük olduğundan net bir resim elde edilememektedir. Belki de çarmıha gerdirerek infaz ettiği MÖ 341 yılına kadar sürer (Stauber, 1996, Eubolos ve Hermias’ın her ikisi de eğitimli adamlardı ve kişisel becerileri, . Kral, Hermias’tan Makedonya Kralı Philip’in kendisine karşı yaptığı akılları ve hırsları sayesinde bu gücü ele geçirmişlerdi. Aynı zamanda planlardan haberdar olur ve Hermias’ın da bizzat bu planların içinde topraklarında yaşayan vatandaşlara da iyi bir yaşam standardı sunarak bu olduğunu öğrenir (Demosthenes, 10. 32). Yazılı kaynaklara göre büyük Pers gücü elde tutmayı başarmışlardı (Stauber, 1996, s. Kralı gerçekten de Makedonya Kralı Philip s’un Perslere (ve Atina’ya) karşı genişleme emellerinin olduğunu ilk kez Hermias’tan öğrenmişti . Hermias’ın enti ve Atarneus arasında, savaş durumunda karşılıklı asıl niyetini bu kadar uzun süre gizleyebilmesi ve Persleri kandırabilmesi yardımlaşmayı konu alan bir yazıtta, Hermias anlaşmanın taraflarından biri yalnızca Perslerin kendisini önemsememesi ya da O’na güvenmeleriyle olarak karşımıza çıkar açıklanamaz; olasılıkla Atarneus kentinin doğal olarak korunaklı yapısı ve Burada vurgulanması gereken şey, Hermias’ın bu dönemde resmi bir güçlü surlarla ele geçirilmez oluşu da bu gecikmede rol oynamış olmalıdır. anlaşma yapacak yetkiye sahip bir yönetici olduğudur (Stauber, 1996, s. Hermias’ın bu hain planı, özellikle Demosthenes tarafından abartılı bir nlaşmanın kapsamına hangi kentlerin girdiği tam olarak şekilde nakledilmektedir. Araştırmacılar, Demosthenes’in Makedonya Kralını mekle beraber, Atarneus ile Assos arasındaki 150 km’lik kıyı özellikle kötü göstermek adına, komplonun büyüklüğünü vurgulamak için şeridindeki tüm yerleşmeleri kapsadığı, yani Hermias’ın hakimiyet Hermias’ı haksız yere işin içine kattığı ve rolünü abarttığı görüşünde alanındaki tüm bölgenin kastedildiği akla yakın bir düşüncedir. Bu birleşmektedir (Stauber bölgedeki yerleşmelerde Hermias’ın atadığı vasallar vardı. Hermias’ın hakimiyetinin merkezi kuşkusuz Atarneus ve A Yazılı kaynaklar, çok çeşitli vesilelerle Hermias’tan uzun uzun söz etmektedirler. Bu anlatıların ağırlık noktasını kuşkusuz Hermias’ın bir Tiran olarak ünlü filozof Aristoteles’le olan bağlantısı oluşturmaktadır. Hermias, Farklı kişiliği ve yaşam hikayesinden yola çıkarak, Hermias’ı bilge bir Aristoteles’in hem öğrencisi hem de arkadaşıydı; ayrıca yönetici olarak nitelendirip, yönetiminin de Platon’un kanunları
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 329 Güler ATEŞ doğrultusunda, yetki ve adaletin birleşimiyle felsefenin hakimiyeti şeklinde yazmıştır. Böylece adamları onun ölümünde, bir tiranın değil, bir filozofun tanımlanması rn araştırmacıların bir yorumudur, dolayısıyla da gerçeği görmüşlerdir (Trampedach, 1994, s. yansıttığı şüphelidir AZILI KAYNAKLARA GÖRE ATARNEUS’UN TERKEDİLME NEDENİ ve yönetimi hakkındaki antik kaynaklar da birbirinden farklı iki tablo çizmektedir: Hermias’ı saygınlıktan uzak, ölçüsüz bir zorba olarak Yazılı kaynaklarda Atarneus’un tarihçesinde dikkati çeken iki önemli dönem nitelendiren ve bilge bir yönetici olduğuna dair vardır: Kent, MÖ 4. yüzyılda Hermias’ın yönetiminde bölgelerarası bir güce erişirken, MS 1. yüzyılda ise terkedilerek “kom ” derecesinde önemsiz bir Hermias hakkında ha tarafsız bilgiler verirken, modern yerleşime dönüşmüş ür (Zimmermann ve Pirson, 2011, s. geç araştırmacılar daha çok Aristoteles’le bağlantısının ve Kallisthenes’in övgü dönemlerde en bayındır ulaştığı ve MÖ dolu şiirinin etkisiyle Hermias’ı yüceltme eğilimine girmektedirler 2./1. yüzyıllarda Batı Anadolu’daki diğer tüm kentlerde kaydedilen (Kallisthenes, FGr Hist. 124). Bugün araştırmacıların çoğu, Hermias gibi yükselmeyi yaşamadığı, aksine tam da bu dönemde önemini ve gücünü tarihi bir kişiliğin hayatı ve eserlerine dayanarak böylesi bir idealleştirme kaybetmeye başladığı anlaşılmaktadır. Yüzey araştırmaları esnasında arazi yapılmasının genelde gerçekle bağdaşmayacağı görüşündedir (Trampedach, yüzeyindeki kalıntılarla tespit edilebilen bu durum, yazılı kaynakların tarif 67). Hermias’ı ya öven ya da yeren tek yönlü kaynakları yok ettiği Tiran Hermias dönemindeki Atarneus’la birebir uyuşmaktadır. sayarak, onun hakkında gerçeğe en yakın resmi oluşturmak için, resmin Kentin terkedilmesi konusunda en detaylı bilgiyi veren Pausanias’a göre, eksik kısımlarını doldurma kaygısı güden duygusal açıklamalardan uzak “Atarneus tıpkı Myus gibi sivrisineklerin istilası nedeniyle halkın sıt kırılması sonucu terkedildi” (Pausanias 7. 2. 11). Görüldüğü gibi, Hermias’ın nereden geldiği ve nasıl öldüğü de net değildir. Özellikle ölümü bu terkedilmenin ne zaman gerçekleştiğini yazmamaktadır. Plinius hakkında çelişkili veriler m . Hermias’ın Nh. 5. 122. 1), Atarneus’tan söz ederken terkedilmiş bir şehir olduğunu ve Kral tarafından yakalanıp Pers sarayının bulunduğu başkent Susa’ya kentin statüsünün bir “oppidum”dan “pagus”a düştüğünü anlatırken şöyle götürülmesinden sonra, mührünün bulunduğu yüzüğüyle adamlarının der: “ io id s (değerli taş) Aiolis’te, Atarneus’un korularında bulunur, yanına gidip hakim olduğu tüm toprakları teslim etmelerini söyleyerek bir burası önceleri surlarla çevrili tahkimatlı bir kentmiş. Bu taşlar farklı barış anlaşmasına zorlandıkları anlaşılmaktadır (Trampedach, 1994, s. yakut gibi görünürler. Susa’da nasıl öldürüldüğü hakkında detaylar bilinmediğinden, her antik Temiz olmayanları bile böyle bir parlaklığa sahiptir; o nedenle de ayna gibi yazar ölümünü başka bir şekilde süsleyerek anlatmaktadır. Onu yansıtırlar” (Plin. sevmeyenler çarmıha gerildiğini yazarak bu haddini bilmez Tiranın o kirli Kentin ne zaman terkedildiğine dair burada basılan sikkeler de bir ipucu hayatının böyle sona ermesi gerektiğin r, 1996: 267): Sikke darbı en geç MÖ 2. yüzyılda belki de 70). Hermias’ın ölümünü şiirsel bir şekilde anlatarak onu idealize eden çok daha önce sona ermiş olmalıdır. Göze çarpan, Hermias’ın Kallisthenes’in anlatımı da olasılıkla diğer uçta doğru olmayan bir örnektir: hakimiyetinden sonra antik yazarların artık kent hakkında siyasi konuda bir Kallisthenes şiirini amcası Aristoteles’in verdiği bilgilere dayanarak yazmış ve şey aktarmadığıdır. Belki de Perslerin Hermias’ı ve onun şahsı Hermias’ı kahramanlaştırarak Makedonya Kralı Philip’le bağlantısını ele cezalandırmasından sonra, burası yavaş yavaş önemini kaybetmiş ve vermemiş, yani onu satmamış bir yiğit olarak sunmaktadır (Trampedach, terkedilmiştir. Plinius ve Pausanias’ın tanıklıklarından yola çıkarak 66). Bu dürüstlüğü sayesinde sözüm ona Pers Kralı yiğit onların döneminde çoktan terkedilmiş olduğu, dolayısıyla da Atarneus’ta MS tutsağını aslında affetmek istemiştir; ancak onu kıskanan Mentor ve Bagoas, 1. yüzyıldan sonra artık oturulmadığı akla yakındır. Araştırmacılar, Kralı Hermias’ın öldürülmesi gerektiğine ikna etmişlerdir. Neyse ki ölümünün acısız ve işkencesiz olduğunu da anlatımına ekler. Üstelik arkadaşlarına ve yoldaşlarına bir felsefe metni niteliğinde veda mektubu bile Gerçekten de 2011 yılları yüzey araştırmaları esnasında, tepenin yüzeyinde çok sayıda bu tür parlak taşların varlığı gözlenmiştir
330 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus doğrultusunda, yetki ve adaletin birleşimiyle felsefenin hakimiyeti şeklinde yazmıştır. Böylece adamları onun ölümünde, bir tiranın değil, bir filozofun tanımlanması rn araştırmacıların bir yorumudur, dolayısıyla da gerçeği görmüşlerdir (Trampedach, 1994, s. yansıttığı şüphelidir AZILI KAYNAKLARA GÖRE ATARNEUS’UN TERKEDİLME NEDENİ ve yönetimi hakkındaki antik kaynaklar da birbirinden farklı iki tablo çizmektedir: Hermias’ı saygınlıktan uzak, ölçüsüz bir zorba olarak Yazılı kaynaklarda Atarneus’un tarihçesinde dikkati çeken iki önemli dönem nitelendiren ve bilge bir yönetici olduğuna dair vardır: Kent, MÖ 4. yüzyılda Hermias’ın yönetiminde bölgelerarası bir güce erişirken, MS 1. yüzyılda ise terkedilerek “kom ” derecesinde önemsiz bir Hermias hakkında ha tarafsız bilgiler verirken, modern yerleşime dönüşmüş ür (Zimmermann ve Pirson, 2011, s. geç araştırmacılar daha çok Aristoteles’le bağlantısının ve Kallisthenes’in övgü dönemlerde en bayındır ulaştığı ve MÖ dolu şiirinin etkisiyle Hermias’ı yüceltme eğilimine girmektedirler 2./1. yüzyıllarda Batı Anadolu’daki diğer tüm kentlerde kaydedilen (Kallisthenes, FGr Hist. 124). Bugün araştırmacıların çoğu, Hermias gibi yükselmeyi yaşamadığı, aksine tam da bu dönemde önemini ve gücünü tarihi bir kişiliğin hayatı ve eserlerine dayanarak böylesi bir idealleştirme kaybetmeye başladığı anlaşılmaktadır. Yüzey araştırmaları esnasında arazi yapılmasının genelde gerçekle bağdaşmayacağı görüşündedir (Trampedach, yüzeyindeki kalıntılarla tespit edilebilen bu durum, yazılı kaynakların tarif 67). Hermias’ı ya öven ya da yeren tek yönlü kaynakları yok ettiği Tiran Hermias dönemindeki Atarneus’la birebir uyuşmaktadır. sayarak, onun hakkında gerçeğe en yakın resmi oluşturmak için, resmin Kentin terkedilmesi konusunda en detaylı bilgiyi veren Pausanias’a göre, eksik kısımlarını doldurma kaygısı güden duygusal açıklamalardan uzak “Atarneus tıpkı Myus gibi sivrisineklerin istilası nedeniyle halkın sıt kırılması sonucu terkedildi” (Pausanias 7. 2. 11). Görüldüğü gibi, Hermias’ın nereden geldiği ve nasıl öldüğü de net değildir. Özellikle ölümü bu terkedilmenin ne zaman gerçekleştiğini yazmamaktadır. Plinius hakkında çelişkili veriler m . Hermias’ın Nh. 5. 122. 1), Atarneus’tan söz ederken terkedilmiş bir şehir olduğunu ve Kral tarafından yakalanıp Pers sarayının bulunduğu başkent Susa’ya kentin statüsünün bir “oppidum”dan “pagus”a düştüğünü anlatırken şöyle götürülmesinden sonra, mührünün bulunduğu yüzüğüyle adamlarının der: “ io id s (değerli taş) Aiolis’te, Atarneus’un korularında bulunur, yanına gidip hakim olduğu tüm toprakları teslim etmelerini söyleyerek bir burası önceleri surlarla çevrili tahkimatlı bir kentmiş. Bu taşlar farklı barış anlaşmasına zorlandıkları anlaşılmaktadır (Trampedach, 1994, s. yakut gibi görünürler. Susa’da nasıl öldürüldüğü hakkında detaylar bilinmediğinden, her antik Temiz olmayanları bile böyle bir parlaklığa sahiptir; o nedenle de ayna gibi yazar ölümünü başka bir şekilde süsleyerek anlatmaktadır. Onu yansıtırlar” (Plin. sevmeyenler çarmıha gerildiğini yazarak bu haddini bilmez Tiranın o kirli Kentin ne zaman terkedildiğine dair burada basılan sikkeler de bir ipucu hayatının böyle sona ermesi gerektiğin r, 1996: 267): Sikke darbı en geç MÖ 2. yüzyılda belki de 70). Hermias’ın ölümünü şiirsel bir şekilde anlatarak onu idealize eden çok daha önce sona ermiş olmalıdır. Göze çarpan, Hermias’ın Kallisthenes’in anlatımı da olasılıkla diğer uçta doğru olmayan bir örnektir: hakimiyetinden sonra antik yazarların artık kent hakkında siyasi konuda bir Kallisthenes şiirini amcası Aristoteles’in verdiği bilgilere dayanarak yazmış ve şey aktarmadığıdır. Belki de Perslerin Hermias’ı ve onun şahsı Hermias’ı kahramanlaştırarak Makedonya Kralı Philip’le bağlantısını ele cezalandırmasından sonra, burası yavaş yavaş önemini kaybetmiş ve vermemiş, yani onu satmamış bir yiğit olarak sunmaktadır (Trampedach, terkedilmiştir. Plinius ve Pausanias’ın tanıklıklarından yola çıkarak 66). Bu dürüstlüğü sayesinde sözüm ona Pers Kralı yiğit onların döneminde çoktan terkedilmiş olduğu, dolayısıyla da Atarneus’ta MS tutsağını aslında affetmek istemiştir; ancak onu kıskanan Mentor ve Bagoas, 1. yüzyıldan sonra artık oturulmadığı akla yakındır. Araştırmacılar, Kralı Hermias’ın öldürülmesi gerektiğine ikna etmişlerdir. Neyse ki ölümünün acısız ve işkencesiz olduğunu da anlatımına ekler. Üstelik arkadaşlarına ve yoldaşlarına bir felsefe metni niteliğinde veda mektubu bile Gerçekten de 2011 yılları yüzey araştırmaları esnasında, tepenin yüzeyinde çok sayıda bu tür parlak taşların varlığı gözlenmiştir
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 331 Güler ATEŞ
MÖ 2. ile 1. yüzyıllar arasında gerçekleşmiş olduğunu tahmin özdeşleştirilebilmesi için kesin delil sayılan epigrafik buluntular Atarneus’ta bugüne kadar ele geçirilememiştir; buna rağmen, coğrafi konumu, kalıntıları ve daha birçok veriden yola çıkarak burasının Atarneus olduğu konusunda ARAŞTIRMA TARİHÇESİ VE KENTİN LOKALİZASYONU araştırmacılar bugün fikir birliği içindedir Atarneus’un yerini detaylı bir şekilde tarif eden çok sayıda antik yazar, genel Lolling’in araştırmasından sonra, Pergamon kazı başkanlığı da Atarneus’ta olarak Lesbos’un karşısında kıyıya yakın bir noktada, Elaia ve Pitane’nin kısa süreli incelemelerde bulunmuştur (Dörpfeld, 1910, s. 395; Conze, 1912, kuzey tarafında yer aldığını aktarmaktadır. Örneğin Strabon, Atarneus’un 122). Yukarı kalede iki küçük kazı çalışması yürüten Wilhelm konumunu net bir şekilde tarif ederek şöyle anlatır: “Kıyıda Midillilerin Dörpfeld ve Alexander Conze, daha sonra yapılmış olan Bizans kalesinin yerleşmeleri Koryphantis ve Herakleia vardır ve bunların arkasında da bulunduğu noktada kesme taş bloklardan yapılmış görkemli bir binayı Attaea, sonra Atarneus ve Pitane kentleri, sonra da Kaikos’un denize kısmen açığa çıkarmış ve burayı Hermias’ın sarayı olarak nitelendirmişlerdir karıştığı yer gelir” (Strabon, 2 n yola çıkarak, bu bölgede güçlü sur duvarları, önemli mimari kalıntılarıyla anıtsal bir harabe olan ve halk arasında Atarna Kalesi olarak Bu kısa araştırmalardan sonra Atarneus antik kenti uzun bir süre adlandırılan bu kalıntıların antik Atarneus kenti olduğu ilk araştırmacılar araştırmacıların ilgisini çekmemiş ve tekrar unutulmuştur. 1996 yılında tarafından da kabul görmüştür. Ayrıca yüzeydeki buluntuların, yazılı Edremit Körfezi civarında antik yerleşmeleri konu alan kaynakların aktardığı tarihçeyi doğrulaması da burasının Atarneus olduğu araştırmasında, antik çağdan ve Bizans Dönem ’nden Atarneus hakkındaki kanısı güçlendirmiştir. tüm yazılı kaynakları, kentin isminin geçtiği yazıtları, sikkeleri ve burası hakkında o zamana kadar yapılmış tüm araştırmaları bir araya getiren bir Modern araştırmacıların ilgisini ilk kez Atarneus’a çeken kişi Pergamon çalışma gerçekleştirmiştir (Stauber, 1996). Stauber’in araştırmalarının kazılarını başlatan Carl Humann’dır (1839 1896). Araştırmacı Habbo önemli bir sonucu, kentte basılan sikkeler üzerindeki betimlerden yola Gerhard Lolling, Humann’dan aldığı bilgiler doğrultusunda 1878 yılında çıkarak, buradaki kültler arasında özellikle Apollon kültünün önemli bir yer Atarneus’a gelip incelemelerde bulunan ilk modern araştırmacı olarak kabul tuttuğunu, hatta kentin baş tanrısı olduğu rtaya koymasıdır (Stauber, edilmektedir. Lolling, antik yazılı kaynakların ve epigrafik belgelerin verdiği 2 coğrafi tariflerden analizler yaparak, Dikili’nin 5 km kuzeydoğusunda yer alan, o zaman halk arasında ‘Kale Ağılı’ olarak bilinen bu harabeye I YILLARI ARASINDAKİ ATARNEUS YÜZEY incelemeler yapmak üzere gelmiştir . Antik yazılı kaynaklarda özellikle ARAŞTIRMALARI kentin tahkimatlı yapısı, surları ve bir kale oluşu vurgulandığı Atarneus’ta bugüne kadar yapılmış en kapsamlı bilimsel çalışma XIII 65), Lolling tariflerin kesin bir şekilde bu tepeyi işaret ettiğine kanaat araştırmaları çerçevesinde 2006 ile 2011 yılları arasında getirerek burasını Atarneus olarak tespit edip, bilim dünyasına duyurmuştur gerçekleştirilmiş çok disiplinli bir yüzey araştırmasıdır. Pergamon’un yakın 10). Lolling, tepede gördüğü yaklaşık 3 metre yüksekliğe çevresinin araştırıldığı bu projenin ağırlık noktası olarak Atarneus’un tre uzunluğa kadar korunagelmiş üst kale duvarlarından, seçilmesinin nedeni, Dönem kalıntılarının Pergamon’a göre yamaçlardaki sur kalıntılarından ve kuzey yamaçta 3x7 metre boyutlarında elmiş olmasıdır Araştırma kapsamında kesme taş bloklardan oluşan görkemli sur duvarlarından söz etmektedir Atarneus’tan elde edilecek verilerle Pergamon’un erken . Bir harabenin yazılı kaynaklarda geçen bir kentle Dönem’deki kentleşme sürecinin aydınlatılması hedeflenmiştir
Tapenin ‘Kale Ağılı’ olarak adlandırılmasının nedeni, etrafta yaşayanların hayvanlarını genellikle otlatmasıdır. Tepenin dik yamaçlarında yer alan makilik alanlar özellikle keçi otlatmaya ugün kentin bulunduğu tepenin, Dikili ve çevresinde yaşayanlar tarafından ‘Atarna Kalesi’ elverişlidir; nitekim Tepe bugün de genellikle keçi çobanlarının uğrak yeridir. adlandırılması da bu doğrultuda önemli bir veridir. Günümüzde bu duvarlar, Lolling’in gördüğü dönemdeki kadar iyi korunmamıştır; buna rağmen Ayrıca yine sikkeler üzerinde sıkça betimlenen bir kadın başının hangi Tanrıçaya ait olduğu ştırmacıların tarifleri bugün de kalıntılarda gözlenebilmektedir. henüz tespit edilememiştir. 2
332 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus
MÖ 2. ile 1. yüzyıllar arasında gerçekleşmiş olduğunu tahmin özdeşleştirilebilmesi için kesin delil sayılan epigrafik buluntular Atarneus’ta bugüne kadar ele geçirilememiştir; buna rağmen, coğrafi konumu, kalıntıları ve daha birçok veriden yola çıkarak burasının Atarneus olduğu konusunda ARAŞTIRMA TARİHÇESİ VE KENTİN LOKALİZASYONU araştırmacılar bugün fikir birliği içindedir Atarneus’un yerini detaylı bir şekilde tarif eden çok sayıda antik yazar, genel Lolling’in araştırmasından sonra, Pergamon kazı başkanlığı da Atarneus’ta olarak Lesbos’un karşısında kıyıya yakın bir noktada, Elaia ve Pitane’nin kısa süreli incelemelerde bulunmuştur (Dörpfeld, 1910, s. 395; Conze, 1912, kuzey tarafında yer aldığını aktarmaktadır. Örneğin Strabon, Atarneus’un 122). Yukarı kalede iki küçük kazı çalışması yürüten Wilhelm konumunu net bir şekilde tarif ederek şöyle anlatır: “Kıyıda Midillilerin Dörpfeld ve Alexander Conze, daha sonra yapılmış olan Bizans kalesinin yerleşmeleri Koryphantis ve Herakleia vardır ve bunların arkasında da bulunduğu noktada kesme taş bloklardan yapılmış görkemli bir binayı Attaea, sonra Atarneus ve Pitane kentleri, sonra da Kaikos’un denize kısmen açığa çıkarmış ve burayı Hermias’ın sarayı olarak nitelendirmişlerdir karıştığı yer gelir” (Strabon, 2 n yola çıkarak, bu bölgede güçlü sur duvarları, önemli mimari kalıntılarıyla anıtsal bir harabe olan ve halk arasında Atarna Kalesi olarak Bu kısa araştırmalardan sonra Atarneus antik kenti uzun bir süre adlandırılan bu kalıntıların antik Atarneus kenti olduğu ilk araştırmacılar araştırmacıların ilgisini çekmemiş ve tekrar unutulmuştur. 1996 yılında tarafından da kabul görmüştür. Ayrıca yüzeydeki buluntuların, yazılı Edremit Körfezi civarında antik yerleşmeleri konu alan kaynakların aktardığı tarihçeyi doğrulaması da burasının Atarneus olduğu araştırmasında, antik çağdan ve Bizans Dönem ’nden Atarneus hakkındaki kanısı güçlendirmiştir. tüm yazılı kaynakları, kentin isminin geçtiği yazıtları, sikkeleri ve burası hakkında o zamana kadar yapılmış tüm araştırmaları bir araya getiren bir Modern araştırmacıların ilgisini ilk kez Atarneus’a çeken kişi Pergamon çalışma gerçekleştirmiştir (Stauber, 1996). Stauber’in araştırmalarının kazılarını başlatan Carl Humann’dır (1839 1896). Araştırmacı Habbo önemli bir sonucu, kentte basılan sikkeler üzerindeki betimlerden yola Gerhard Lolling, Humann’dan aldığı bilgiler doğrultusunda 1878 yılında çıkarak, buradaki kültler arasında özellikle Apollon kültünün önemli bir yer Atarneus’a gelip incelemelerde bulunan ilk modern araştırmacı olarak kabul tuttuğunu, hatta kentin baş tanrısı olduğu rtaya koymasıdır (Stauber, edilmektedir. Lolling, antik yazılı kaynakların ve epigrafik belgelerin verdiği 2 coğrafi tariflerden analizler yaparak, Dikili’nin 5 km kuzeydoğusunda yer alan, o zaman halk arasında ‘Kale Ağılı’ olarak bilinen bu harabeye I YILLARI ARASINDAKİ ATARNEUS YÜZEY incelemeler yapmak üzere gelmiştir . Antik yazılı kaynaklarda özellikle ARAŞTIRMALARI kentin tahkimatlı yapısı, surları ve bir kale oluşu vurgulandığı Atarneus’ta bugüne kadar yapılmış en kapsamlı bilimsel çalışma XIII 65), Lolling tariflerin kesin bir şekilde bu tepeyi işaret ettiğine kanaat araştırmaları çerçevesinde 2006 ile 2011 yılları arasında getirerek burasını Atarneus olarak tespit edip, bilim dünyasına duyurmuştur gerçekleştirilmiş çok disiplinli bir yüzey araştırmasıdır. Pergamon’un yakın 10). Lolling, tepede gördüğü yaklaşık 3 metre yüksekliğe çevresinin araştırıldığı bu projenin ağırlık noktası olarak Atarneus’un tre uzunluğa kadar korunagelmiş üst kale duvarlarından, seçilmesinin nedeni, Dönem kalıntılarının Pergamon’a göre yamaçlardaki sur kalıntılarından ve kuzey yamaçta 3x7 metre boyutlarında elmiş olmasıdır Araştırma kapsamında kesme taş bloklardan oluşan görkemli sur duvarlarından söz etmektedir Atarneus’tan elde edilecek verilerle Pergamon’un erken . Bir harabenin yazılı kaynaklarda geçen bir kentle Dönem’deki kentleşme sürecinin aydınlatılması hedeflenmiştir
Tapenin ‘Kale Ağılı’ olarak adlandırılmasının nedeni, etrafta yaşayanların hayvanlarını genellikle otlatmasıdır. Tepenin dik yamaçlarında yer alan makilik alanlar özellikle keçi otlatmaya ugün kentin bulunduğu tepenin, Dikili ve çevresinde yaşayanlar tarafından ‘Atarna Kalesi’ elverişlidir; nitekim Tepe bugün de genellikle keçi çobanlarının uğrak yeridir. adlandırılması da bu doğrultuda önemli bir veridir. Günümüzde bu duvarlar, Lolling’in gördüğü dönemdeki kadar iyi korunmamıştır; buna rağmen Ayrıca yine sikkeler üzerinde sıkça betimlenen bir kadın başının hangi Tanrıçaya ait olduğu ştırmacıların tarifleri bugün de kalıntılarda gözlenebilmektedir. henüz tespit edilememiştir. 2
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 333 Güler ATEŞ
Atarneus’un MS 1. yüzyılda terkedilmiş olması Roma Dönem ’ ve çalışmalar tekrar gözden geçirilmiş, yeni bakış açısı ile bilimsel açıdan kalıntıların tahrip edilmemesi anlamına gelmektedir ve Pergamon’da yeniden değerlendirilmiştir e n ve diğerleri, 2015, s. 199 gelmemiş bu döneme ışık tutacaktır 2 Kent alanında özellikle güney ve batı yamaçlarda önemli yapıların Yüzey araştırmasının bir diğer önemli hedefi, Atarneus’un kentsel yıkıntılarına ait taş yığınları incelendiğinde, yoğun bir şekilde e lişiminin yanı sıra, yazılı kaynakların da sıkça değindiğ çalışmalarının yapılmış olduğunu e kentin Pergamon ya da Priene’deki gibi nedeninin açıklığa kavuşturulmasıdır Pausanias’ın (Paus. 7, 2, yapıya sahip olduğunu söyleyebiliriz. Ancak e e e e ze 11) dediği gibi sıtma salgını nedeniyle mi yoksa Pergamon’un etrafında yapılara, ne de bir Tiyatro kalıntısına rastlanmaması, yamaçlardaki yoğun dönen siyasi gelişmelerin etkileri nedeniyle mi terkedilmişti e zy mimari kalıntıları toprak altında bırakmasıyla açıklanabilir. cevabını bulmak için, kentin etrafının antik dönemde gerçekten bataklık Diğer yamaçlara göre daha yumuşak eğimli olan ve doğrudan denizi gören olup olmadığını açıklamak üzere, bilinen yöntemlerin yanı sıra güney yamacın yüzeydeki gerek mimari kalıntıların, gerekse küçük sondajların açıldığı jeoarkeolojik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Yüzey buluntuların değerlendirilmesi sonucunda, konutlara ayrıldığı tespit araştırması kapsamında farklı disiplinlerden çeşitli yöntemlerin kullanıldığı edilmiştir. Bu evlere ait mimari detaylara göre evlerin oldukça özenli ve yoğun bir gerçekleştirilmiş ve önemli sonuçlara ulaşılmıştır. zengin donatıldığı anlaşılmaktadır. Yerleşmenin kuzeyindeki bir terasta da dikkati çeken önemli bir kalıntı, olasılıkla dini bir yapıya ait olmalıdır 6 yıl süren yüzey araştırmalarında kentin topoğrafik haritası ve planı (Zimmermann ve diğerleri 2015, s. 202. Burasının, kentin önemli bir kutsal çıkarılmış ( ), yüzeyde görülebilen önemli kalıntılar tamamıyla alanı, hatta yazıtlardan bildiğimiz Atarneus kentinin kurucu kahramanına belgelenmiş ( ); seramik ve sikke gibi küçük buluntular adanmış bir tapınak olabileceği akla yakın bir düşüncedir (Lolling, 1879, s. incelenmiş ( ); kent çevresi taranmış; kentin terkedilme nedenini 8; Dörpfeld, 1910). Bu tapınakla ilgili Atarneus’un Erythrai Kenti ile yaptığı araştırmak için jeomorfolojik sondajlar açılmış ve önemli noktalarda bir anlaşmadan söz eden yazıt, Atarneus dışında bulunmuş ve kentin adının jeofiziksel ölçümler gerçekleştirilmiştir. Araştırmalar ve buluntular üzerinde geçtiği tek yazıttır (yazıt için bkz e e e e yapılan incelemeler sonucunda kentin kronolojisi, kentleşme süreci ve aydınlığa kavuşturulabilmiştir. Kentin dışında, doğu ve batı tarafında geniş bir alana yayılmış s antik kentinin bulunduğu tep bir yüzey araştırması için ideal e e e sanduka mezarlar ve Tümülüsler dikkat çekicidir. Yüzey koşullara sa : Kentin yüzeyinde, antik kalıntılara zarar verecek araştırmaları kapsamında, 15 hektarlık tüm kent alanı ve buna ilaveten yapılaşma yoktur; ayrıca yalnızca kuzey tarafında yoğun bi ile 2,5 hektarlık e lerin yayıldığı geniş alanlar e e e e örtüsüne sahip olduğundan yüzeyde kalıntıları belgelenmiş ve tümü detaylı kent planına işlenmiştir e e görece kolaydır . Üzerinde çoğunlukla keçilerin diğerleri, 201 otlandığı tepenin dik yamaçlarında, hayvanların yürümesiyle ve toprak yüzeyinin kaymasıyla açığa çıkan seramik parçaları ve mimari parçalar Atarneus antik kentinin yüzeyinde görülen, alışılmadık derecede yoğun görül e öteden beri araştırmacıların ilgisini çekmiş ve bu parçalardan yola çıkarak tarihleme yapılmasını sağlamıştır e Araştırmalar esnasında en dikkati çeken yapı, yukarı kale içinde yer alan ve Nitekim yüzey araştırmaları esnasında da en önemli veriler seramik geç Klasik Dönem’den kalma bir saray kalıntısıdır (Schazmann ve Darier, buluntuları yardımıyla elde edilebilmiştir (Zimmermann ve diğerleri, 203 2 332). Tepenin en yüksek bu kalıntılar, stratejik olarak en önemli noktada bulunduğundan yerleşmenin çekirdeğini oluşturur ve diğer kraliyet başkentlerindeki Dönem saraylarının gelişmesini Yüzey araştırmaları sonucunda ulaşılan somut veriler şöyle özetlenebilir: açıklamak için önemli veriler sunar. Yüzey araştırmaları esnasında Atarneus kent alanında görülen seramik parçaları Erken Tunç e e Pergamon kazı ekibinin 1911 yılında saray kalıntısında yapmış olduğu kazı (MÖ 3. Bin) MS 1. yüzyıla kadar kesintisiz olarak devam etmektedir. MS 1.
334 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus
Atarneus’un MS 1. yüzyılda terkedilmiş olması Roma Dönem ’ ve çalışmalar tekrar gözden geçirilmiş, yeni bakış açısı ile bilimsel açıdan kalıntıların tahrip edilmemesi anlamına gelmektedir ve Pergamon’da yeniden değerlendirilmiştir e n ve diğerleri, 2015, s. 199 gelmemiş bu döneme ışık tutacaktır 2 Kent alanında özellikle güney ve batı yamaçlarda önemli yapıların Yüzey araştırmasının bir diğer önemli hedefi, Atarneus’un kentsel yıkıntılarına ait taş yığınları incelendiğinde, yoğun bir şekilde e lişiminin yanı sıra, yazılı kaynakların da sıkça değindiğ çalışmalarının yapılmış olduğunu e kentin Pergamon ya da Priene’deki gibi nedeninin açıklığa kavuşturulmasıdır Pausanias’ın (Paus. 7, 2, yapıya sahip olduğunu söyleyebiliriz. Ancak e e e e ze 11) dediği gibi sıtma salgını nedeniyle mi yoksa Pergamon’un etrafında yapılara, ne de bir Tiyatro kalıntısına rastlanmaması, yamaçlardaki yoğun dönen siyasi gelişmelerin etkileri nedeniyle mi terkedilmişti e zy mimari kalıntıları toprak altında bırakmasıyla açıklanabilir. cevabını bulmak için, kentin etrafının antik dönemde gerçekten bataklık Diğer yamaçlara göre daha yumuşak eğimli olan ve doğrudan denizi gören olup olmadığını açıklamak üzere, bilinen yöntemlerin yanı sıra güney yamacın yüzeydeki gerek mimari kalıntıların, gerekse küçük sondajların açıldığı jeoarkeolojik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Yüzey buluntuların değerlendirilmesi sonucunda, konutlara ayrıldığı tespit araştırması kapsamında farklı disiplinlerden çeşitli yöntemlerin kullanıldığı edilmiştir. Bu evlere ait mimari detaylara göre evlerin oldukça özenli ve yoğun bir gerçekleştirilmiş ve önemli sonuçlara ulaşılmıştır. zengin donatıldığı anlaşılmaktadır. Yerleşmenin kuzeyindeki bir terasta da dikkati çeken önemli bir kalıntı, olasılıkla dini bir yapıya ait olmalıdır 6 yıl süren yüzey araştırmalarında kentin topoğrafik haritası ve planı (Zimmermann ve diğerleri 2015, s. 202. Burasının, kentin önemli bir kutsal çıkarılmış ( ), yüzeyde görülebilen önemli kalıntılar tamamıyla alanı, hatta yazıtlardan bildiğimiz Atarneus kentinin kurucu kahramanına belgelenmiş ( ); seramik ve sikke gibi küçük buluntular adanmış bir tapınak olabileceği akla yakın bir düşüncedir (Lolling, 1879, s. incelenmiş ( ); kent çevresi taranmış; kentin terkedilme nedenini 8; Dörpfeld, 1910). Bu tapınakla ilgili Atarneus’un Erythrai Kenti ile yaptığı araştırmak için jeomorfolojik sondajlar açılmış ve önemli noktalarda bir anlaşmadan söz eden yazıt, Atarneus dışında bulunmuş ve kentin adının jeofiziksel ölçümler gerçekleştirilmiştir. Araştırmalar ve buluntular üzerinde geçtiği tek yazıttır (yazıt için bkz e e e e yapılan incelemeler sonucunda kentin kronolojisi, kentleşme süreci ve aydınlığa kavuşturulabilmiştir. Kentin dışında, doğu ve batı tarafında geniş bir alana yayılmış s antik kentinin bulunduğu tep bir yüzey araştırması için ideal e e e sanduka mezarlar ve Tümülüsler dikkat çekicidir. Yüzey koşullara sa : Kentin yüzeyinde, antik kalıntılara zarar verecek araştırmaları kapsamında, 15 hektarlık tüm kent alanı ve buna ilaveten yapılaşma yoktur; ayrıca yalnızca kuzey tarafında yoğun bi ile 2,5 hektarlık e lerin yayıldığı geniş alanlar e e e e örtüsüne sahip olduğundan yüzeyde kalıntıları belgelenmiş ve tümü detaylı kent planına işlenmiştir e e görece kolaydır . Üzerinde çoğunlukla keçilerin diğerleri, 201 otlandığı tepenin dik yamaçlarında, hayvanların yürümesiyle ve toprak yüzeyinin kaymasıyla açığa çıkan seramik parçaları ve mimari parçalar Atarneus antik kentinin yüzeyinde görülen, alışılmadık derecede yoğun görül e öteden beri araştırmacıların ilgisini çekmiş ve bu parçalardan yola çıkarak tarihleme yapılmasını sağlamıştır e Araştırmalar esnasında en dikkati çeken yapı, yukarı kale içinde yer alan ve Nitekim yüzey araştırmaları esnasında da en önemli veriler seramik geç Klasik Dönem’den kalma bir saray kalıntısıdır (Schazmann ve Darier, buluntuları yardımıyla elde edilebilmiştir (Zimmermann ve diğerleri, 203 2 332). Tepenin en yüksek bu kalıntılar, stratejik olarak en önemli noktada bulunduğundan yerleşmenin çekirdeğini oluşturur ve diğer kraliyet başkentlerindeki Dönem saraylarının gelişmesini Yüzey araştırmaları sonucunda ulaşılan somut veriler şöyle özetlenebilir: açıklamak için önemli veriler sunar. Yüzey araştırmaları esnasında Atarneus kent alanında görülen seramik parçaları Erken Tunç e e Pergamon kazı ekibinin 1911 yılında saray kalıntısında yapmış olduğu kazı (MÖ 3. Bin) MS 1. yüzyıla kadar kesintisiz olarak devam etmektedir. MS 1.
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 335 Güler ATEŞ yüzyıldan sonra herhangi bir seramik parçasına rastlanmamış, dolayısıyla er n üretimi mallar olması da buna işaret eden verilerdir. er n entin b dönemde terkedildiği kesin olarak tespit edilmiştir. Seramik merkezli siyasi olaylar sonucu Atarneus yavaş yavaş güçten düşmeye rçaları tekrar MS 13. yüzyılda, yani geç Bizans Dönemi’nde görülmeye başlamış, bunun n n halk buradan göç ederek kenti terk etmiştir. başlanır. Bizans Dönemi’ne ait seramik parçaları, tıpkı Tunç Devri, Arkaik ve
l i Dönem parçaları gibi, kentin en yukarısındaki saray yapısının KAYNAKÇA bulunduğu r li alanında yoğunlaşmaktadır. Nitekim tepenin t t n n t ltertümer von er n yukarısında daha erken devirlerden kalma binaların mimari malzemesi erlin kullanılarak bir Bizans Kalesi’nin inşa edildiği görülmektedir (Zimmermann DÖRPFELD ie rbeiten z er n t eni e ve diğerleri, 2015, itteil n en
Yüzeydeki seramik parçalarının hem en önemli miktarı hem de en litelileri ie n ri ten n ryt r i n l z en i nn MÖ 4./3. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Geç Klasik Dönem’de Atarneus’un doğrudan Attika’dan seramik mallar satın aldığı analizler sonucu tespit t rne itt eil n en e Deutschen Archäologischen Institutes in Athen edilmiştir (Zimmermann ve diğerleri, 2015, s. 20, Nr. 2). Ayrıca yüzeydeki ie rbeiten z er n sikke buluntularının da çoğunlukla bu döneme işaret etmesi, yazılı t eni e itteil n en kaynakların Atarneus hakkında aktardıklarını, dolayısıyla kentin Hermias’ın ie t n r yttei n nn yönetiminde en yüksek refah düzeyine ulaştığını ispatlamaktadır. Pergamon’un Yolları: Antikçağ’dan Atarneus’un bu dönemde kentleştiği, kamu yapılarının planlanarak kente Bizans’a Bakırçay (Kaikos) Havzası’nın Yol Sistemi, ri İn ele eleri lanına yerleştirildiğini söyleyebiliriz. Kentin etrafını çeviren iki sur er i i duvarının, erken olanının bu devire, yani MÖ 5. yüzyılın sonu / 4. yüzyılın l t n ie e ie n ie başlarına tarihlenmesi, kentin planlanmış olabileceğini ve bu planla zeitgenössische Politik, (Hermes. Zeitschrift für Klassische Philologie Heft 66) geliştiğini ortaya koymaktadır. MÖ 2. yüzyıla ait seramik parçalarının çoğunluğu Pergamon’dan ithal mallardır. Çok iyi durumda korunagelmiş ie r n er n: Vorbereitungskampagne für die Feldforschungen, in: F. Pirson, Pergamon – örnekler arasında, Pergamon’da üretilmiş elleni ti Dönem er i leri Bericht über die Arbeiten in der Kampagne 2006 n içinde önemli bir yer tutan ‘Batı Yamacı’ örnekleri dikkati çekmektedir ie r n er n in: e i Seramik buluntularının MÖ 1. yüzyıldan itibaren belirgin bir ir n er n – Bericht über die Arbeiten in der Kampagne 2007 (AA şekilde azalması, kentin gerçekten de bu dönemde terkedilmeye başlandığını n ortaya koymaktadır. ie r n er n in: ir n er n – eri t über die Arbeiten in der Kampagne 2008 (AA II SONUÇ n
Yazılı kaynakların özellikle kişiliğinden etkilendikleri Hermias üzerinden ie r n er n in: sıkça sözünü ettikleri Atarneus kentinin, diğer kentlere benzemeyen kaderi ir n er n – Bericht über die Arbeiten in der Kampagne 2009 (AA n yüzey araştırmaları esnasında aydınlığa kavuşturulabilmiştir. Modern yöntemlerin kullanıldığı araştırmalardan elde edilen veriler, yazılı kaynakları Landstädte, Dörfer und Gehöfte in er r n er n in: ir n er n – Bericht über die Arbeiten doğrular niteliktedir. Eski bir Aiolis kenti olan Atarneus gerçekten de in er ne n Hermias döneminde en yüksek refah seviyesine ulaşmış, er n entinin l n n yükselişe geçmesi ve tüm çevreye egemen olması sonucu başkentin etki i er n – Wirtschaftliche Ressourcen, ländliche Siedlungen und altına girmiştir. Nitekim MÖ 2. yüzyıla ait seramik parçalarının özellikle litisihce Repräsentation, in: R. Grüßinger, Volker Kästner, A. Scholl (Eds.), er n n r er nti en etr le e ileitb z r tell n erlin
336 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus yüzyıldan sonra herhangi bir seramik parçasına rastlanmamış, dolayısıyla er n üretimi mallar olması da buna işaret eden verilerdir. er n entin b dönemde terkedildiği kesin olarak tespit edilmiştir. Seramik merkezli siyasi olaylar sonucu Atarneus yavaş yavaş güçten düşmeye rçaları tekrar MS 13. yüzyılda, yani geç Bizans Dönemi’nde görülmeye başlamış, bunun n n halk buradan göç ederek kenti terk etmiştir. başlanır. Bizans Dönemi’ne ait seramik parçaları, tıpkı Tunç Devri, Arkaik ve
l i Dönem parçaları gibi, kentin en yukarısındaki saray yapısının KAYNAKÇA bulunduğu r li alanında yoğunlaşmaktadır. Nitekim tepenin t t n n t ltertümer von er n yukarısında daha erken devirlerden kalma binaların mimari malzemesi erlin kullanılarak bir Bizans Kalesi’nin inşa edildiği görülmektedir (Zimmermann DÖRPFELD ie rbeiten z er n t eni e ve diğerleri, 2015, itteil n en
Yüzeydeki seramik parçalarının hem en önemli miktarı hem de en litelileri ie n ri ten n ryt r i n l z en i nn MÖ 4./3. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Geç Klasik Dönem’de Atarneus’un doğrudan Attika’dan seramik mallar satın aldığı analizler sonucu tespit t rne itt eil n en e Deutschen Archäologischen Institutes in Athen edilmiştir (Zimmermann ve diğerleri, 2015, s. 20, Nr. 2). Ayrıca yüzeydeki ie rbeiten z er n sikke buluntularının da çoğunlukla bu döneme işaret etmesi, yazılı t eni e itteil n en kaynakların Atarneus hakkında aktardıklarını, dolayısıyla kentin Hermias’ın ie t n r yttei n nn yönetiminde en yüksek refah düzeyine ulaştığını ispatlamaktadır. Pergamon’un Yolları: Antikçağ’dan Atarneus’un bu dönemde kentleştiği, kamu yapılarının planlanarak kente Bizans’a Bakırçay (Kaikos) Havzası’nın Yol Sistemi, ri İn ele eleri lanına yerleştirildiğini söyleyebiliriz. Kentin etrafını çeviren iki sur er i i duvarının, erken olanının bu devire, yani MÖ 5. yüzyılın sonu / 4. yüzyılın l t n ie e ie n ie başlarına tarihlenmesi, kentin planlanmış olabileceğini ve bu planla zeitgenössische Politik, (Hermes. Zeitschrift für Klassische Philologie Heft 66) geliştiğini ortaya koymaktadır. MÖ 2. yüzyıla ait seramik parçalarının çoğunluğu Pergamon’dan ithal mallardır. Çok iyi durumda korunagelmiş ie r n er n: Vorbereitungskampagne für die Feldforschungen, in: F. Pirson, Pergamon – örnekler arasında, Pergamon’da üretilmiş elleni ti Dönem er i leri Bericht über die Arbeiten in der Kampagne 2006 n içinde önemli bir yer tutan ‘Batı Yamacı’ örnekleri dikkati çekmektedir ie r n er n in: e i Seramik buluntularının MÖ 1. yüzyıldan itibaren belirgin bir ir n er n – Bericht über die Arbeiten in der Kampagne 2007 (AA şekilde azalması, kentin gerçekten de bu dönemde terkedilmeye başlandığını n ortaya koymaktadır. ie r n er n in: ir n er n – eri t über die Arbeiten in der Kampagne 2008 (AA II SONUÇ n
Yazılı kaynakların özellikle kişiliğinden etkilendikleri Hermias üzerinden ie r n er n in: sıkça sözünü ettikleri Atarneus kentinin, diğer kentlere benzemeyen kaderi ir n er n – Bericht über die Arbeiten in der Kampagne 2009 (AA n yüzey araştırmaları esnasında aydınlığa kavuşturulabilmiştir. Modern yöntemlerin kullanıldığı araştırmalardan elde edilen veriler, yazılı kaynakları Landstädte, Dörfer und Gehöfte in er r n er n in: ir n er n – Bericht über die Arbeiten doğrular niteliktedir. Eski bir Aiolis kenti olan Atarneus gerçekten de in er ne n Hermias döneminde en yüksek refah seviyesine ulaşmış, er n entinin l n n yükselişe geçmesi ve tüm çevreye egemen olması sonucu başkentin etki i er n – Wirtschaftliche Ressourcen, ländliche Siedlungen und altına girmiştir. Nitekim MÖ 2. yüzyıla ait seramik parçalarının özellikle litisihce Repräsentation, in: R. Grüßinger, Volker Kästner, A. Scholl (Eds.), er n n r er nti en etr le e ileitb z r tell n erlin
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 337 Güler ATEŞ
ER ra Per am l eri t e mla r e i F Pir Per am – eri t über die Arbeiten in der Kampagne 2011 (AA 2012 Band 2) 175
ER P R F e i terla Per am E mi Re r e R ral ettleme t a P liti al a i e tati i F Pir – ll E a l a elle i ti ir Başkent Pergamon A Hellenistic Capital in Anatolia (İstanbul) 144
ER E ATEŞ Die ra Per am F r e im ai tal i er a ti e ta t tar e i att aei – immerma E r a e Strukturen und bürgerliche Identität im Hellenismus (Heidelberg) 193
A ve çevresi
Atarneus’un bulunduğu tepenin güneyden görünümü
338 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus
ER ra Per am l eri t e mla r e i F Pir Per am – eri t über die Arbeiten in der Kampagne 2011 (AA 2012 Band 2) 175
ER P R F e i terla Per am E mi Re r e R ral ettleme t a P liti al a i e tati i F Pir – ll E a l a elle i ti ir Başkent Pergamon A Hellenistic Capital in Anatolia (İstanbul) 144
ER E ATEŞ Die ra Per am F r e im ai tal i er a ti e ta t tar e i att aei – immerma E r a e Strukturen und bürgerliche Identität im Hellenismus (Heidelberg) 193
A ve çevresi
Atarneus’un bulunduğu tepenin güneyden görünümü
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 339 Güler ATEŞ
esi Atarneus kent alanında yüzeyde görülen kalıntılar
esi r e s yılındaki kazılarda ri i ir fotoğraf (DAI Pergamon Arşivi)
esi Atarneus’ta yukarı kalenin sur duvarları esi 2011 yüzey araştırmaları esnasında çıkarılan Atarneus kent planı
340 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 Pergamon’un Gölgesinde Bir Komşu Kent: Atarneus
esi Atarneus kent alanında yüzeyde görülen kalıntılar
esi r e s yılındaki kazılarda ri i ir fotoğraf (DAI Pergamon Arşivi)
esi Atarneus’ta yukarı kalenin sur duvarları esi 2011 yüzey araştırmaları esnasında çıkarılan Atarneus kent planı
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018 | 341 Güler ATEŞ
esi Atarneus’un e e is i Dönem sur duvarları
esi Atarneus kent alanında yüzeyden toplanan ve çoğunlukla Pergamon üretimi olan geç e e is i Dönem seramik buluntuları
342 | Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 11, Sayı 1, Haziran 2018