vpro gids bijlage bij #40 van 5 oktober t/m 11 oktober 2019 1 - 10 NOVEMBER ’19 ’S-HERTOGENBOSCH NovemberMusic2019.indd 1 18-09-19 12:35 DO 7 NOV / 20.15 UUR György Ligeti – Pianoconcert Enno Poppe – Scherben Iris ter Schiphorst - wereldpremière met sopraan Sarah Maria Sun Zeynep Gedizlioglu – wereldpremière Ligeti en Ter Schiphorst Ensemble Modern Bestel nú kaarten op muziekgebouw.nl/schiphorst NovemberMusic2019.indd 2 18-09-19 12:35 De 27ste editie van November Music, het belangrijkste internationale festival voor actuele muziek in Nederland, vindt plaats van 1 t/m 10 november 2019 in ’s-Hertogenbosch. In de bijlage blikt de VPRO Gids vast vooruit, Vrije Geluiden besteedt tijdens het festival 8 aandacht aan een aantal hoogtepunten (vpro.nl/vrije-geluiden). novembermusic.net 4 7 vpro gids bijlage bij #40 van 5 oktober t/m 11 oktober 2019 1 - 10 NOVEMBER ’19 ’S-HERTOGENBOSCH Colofon REDACTIONELE LEIDING Arne Leff ring SAMENSTELLING EN EINDREDACTIE 12 15 Dieter van den Bergh TEKST Nicoline Baartman, Angela van der Elst, Stan van Herpen, Ruud Meijer, René van Peer, Ilse van der Velden, Inhoud Mark van de Voort 4 Calliope Tsoupaki ART DIRECTION Beate Wegloop 7 Tigran Hamasyan & Mathias Eick VORMGEVING Anna Meredith Juliette Verberne 8 BEELDREDACTIE 9 Daan Manneke Sanne Zurné LITHOGRAFIE 11 Koren Centraal Rob van Blokland 12 Mayke Nas & Teun Hocks UITGEVER Hugo Blom, 15 Cathy van Eck Gabriëlle Hagedorn (ass.) 16 Aart Strootman ACQUISITIE AdNovus BV 19 Estafest & Andreas Schaerer DRUKWERK Senefelder Misset, 21 Kris Oelbrandt Doetinchem 22 Natuurverklanking COVER Mireille Schaap 23 Ibeyi & Metropole Orkest 3 NovemberMusic2019.indd 3 18-09-19 12:35 MICHIEL VAN NIEUWKERK VAN MICHIEL Sterflied voor twee zangers, zonder poespas 4 NovemberMusic2019.indd 4 18-09-19 12:35 Componist des Vaderlands Calliope Tsoupaki tastte in het duister bij het componeren van het Bosch Requiem 2019. Terwijl ze op voorhand precies wist hoe het moest worden. Haar Liknon werd een onorthodox gebed tot Maria. DOOR NICOLINE BAARTMAN Eigenlijk zouden het er twee worden. Vaderlands, tot najaar 2020 heeft ze Psychedelica Twee requiems voor twee gelegen- die titel, is gelovig, maar niet op een Voor Liknon wilde ze zich zo min heden. Daar zou ze de winter voor volgzame manier. Schaterlachend: ‘Ik mogelijk door vormkwesties laten nemen. Maar ze is blij dat ze gaande- zou als een heks op de brandstapel afremmen. ‘Schrijven zonder dwang.’ weg besloot zich te beperken tot één. belanden, had ik in vroegere tijden Het was een worsteling. ‘Voordat je het Het was zwaar, zegt Calliope Tsoupaki geleefd.’ weet, wordt het een brij.’ En voor alles (Piraeus, 1963). Haar leven heeft ze De beide requiems kwamen op haar moest ze een klank zien te vinden Eopgeofferd voor dit werk, een winter pad na de dood van haar vader in waarin ze het zuivere en het etheri- en een zomer lang. Het andere requiem 2015. Daarom wilde ze het zo graag. sche én de pijn en droefenis kwijt kon. wil ze nog maken; dat gaat uit van de ‘Ik zag hoe makkelijk het ging. ‘Je verliest het leven elke dag weer.’ traditionele Byzantijnse dodenmis. Het ene moment ben je er nog en dan Die zelf opgelegde vrijheid maakte Bij Liknon (‘schommelwieg’), zoals dit niet meer.’ dat ze achter het klavier je reinste psy- Bosch Requiem heet, lag alles open. Aan de basis ligt haar fascinatie voor chedelica aantrof. Maar ook dat ze een Ze kon zich alle vrijheid van de wereld de icoon van Maria die op Kythira tekst van een anonymus toonzette, die permitteren. En die heeft ze genomen, wordt aanbeden, waar hij volgens ze absoluut niet wilde gebruiken. meer dan ze vooraf kon bevroeden. de overlevering brandend in de ‘Het is waarlijk goed om u te prijzen, Een requiem als een gebed tot Maria, mirtestruiken door een herder werd Maria. Veel te pretentieus. En ineens het is geen voor de hand liggende ge- gevonden. ‘Haar gezicht is zwart. zat ik die hymne te schrijven, heel dachte, maar het mocht van November Niet als van een Afrikaanse, maar in wonderbaarlijk.’ Music. ‘Het hoefde niet in de traditie het gouden omhulsel zit een zwarte Gaandeweg raakte ze vertrouwd met van Verdi en Mozart.’ Aan Maria, de uitsparing, er is geen gezichtsuitdruk- ‘de chaos in het labyrint’. Ze kreeg panagia in de Griekse kerk, de ‘totaal- king.’ Om bang van te worden, die er plezier in ‘open te breken’ wat af heilige’, die je bij acute nood aanroept was – de hymne die ze en die je onmiddellijk te hulp schiet, vervolgens lardeerde met zou ze haar muziek wijden. Toen ze op ‘ Ik zou als een heks op de jammerklachten – en om- de gebeden van de zestiende-eeuwse armde het ritme van het Kretenzische monnik Agapios Landos brandstapel belanden, had ik stuk, dat in drieën telkens stuitte, ‘nederig en heel direct’, wist ze: in vroegere tijden geleefd.’ als een schommeling ze had haar tekstdichter gevonden. komt bovendrijven. Dit Exodion, een stuk dat ze eerder is wat ze heeft gemaakt: schreef voor tenor Marcel Beekman en ‘Een sterflied voor twee orgel, zou het hart van de nieuwe com- leegte, vond ze, toen ze er de eerste zangers, zonder poespas.’ positie vormen. Dat middendeel zou keer tegenover stond. Afgelopen Het sterven is voor haar als een boot worden ingeklemd tussen een zwaar zomer was ze er weer. Nu wilde ze die uit het zicht verdwijnt. ‘En heel en een licht deel. Daarin kon counter- doorgronden wat ze zag. Ze heeft zelfs langzaam steeds meer in de diepte tenor Maarten Engeltjes, de tweede een foto durven maken, wat strikt onder water verdwijnt, waar alles solist, schitteren. ‘Mooi bedacht hè?’ verboden is. blauw is.’ Ze zegt het uitdagend. ‘Daar is hele- Zo’n inspiratiebron heeft ze vaker. De vraag dringt zich op: heeft Maria maal niks van terechtgekomen.’ Ten tijde van de Lucas Passie, haar haar geholpen? ‘Ja,’ zegt ze. ‘Maar Het stuk is nu dik zeventig minuten doorbraakwerk voor het Holland misschien moet je het omkeren en lang en van begin tot einde nieuw. Festival in 2008, was er de icoon van heb ik dit geschreven omdat ik wil dat Zo meandert het gesprek tussen vorm- Christus Allesheerser. ‘Hier kwamen Maria me helpt. Ik ben geen Stockhau- keuzes – de strengheid die ze zichzelf de twee tradities, het Oosten en het sen die zichzelf spacy eigenschappen oplegt, wars van effectbejag – en zaken Westen, samen. In essentie, in klank, toedicht.’ van hart en ziel. De Componist des niet op een eclectische manier.’ Liknon, Bosch Requiem 2019 van Calliope Tsoupaki, door Bosch Requiem maakt deel uit van een totaalavond onder regie van MATZER Theaterproducties. Voor aanvang draagt Lot Vekemans zelf haar tekst voor. Marcel Beekman, Maarten Als startschot componeert Tsoupaki een ritueel koorwerk, uit gevoerd op de Engeltjes en PRJCT Amsterdam Parade door Bossche koren en bezoekers. Meer werk van Tsoupaki: 3/11 door o.l.v. Manoj Kamps Matthijs Koene, Erik Bosgraaf, Eric Vloeimans, Heleen Hulst & Gerard Bouw- Theater aan de Parade, huis en fc Jongbloed, en 10/11 door Ad Parnassum. zaterdag 2 november, 19.45 uur 5 NovemberMusic2019.indd 5 18-09-19 12:35 53ste Internationaal Vocalisten Concours LiedDuo 20-24 nov 2019 Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch Juryvoorzitter Dame Felicity Lott Rondom het concours Die Schöne Müllerin • Thomas Oliemans & Graham Johnson Masterclasses • Felicity Lott, Jard van Nes Literatuur & Lied • Bas Heijne Grenze(n)loos • Michael Wilmering & Ahmad Joudeh ivc.nu NovemberMusic2019.indd 6 18-09-19 12:35 De diepte van de tijd Vanuit zijn huis kijkt pianist Tigran Hamasyan op de Ararat. De berg inspireerde hem tot de muziek die hij met trompettist Mathias Eick gaat spelen. DOOR RENÉ VAN PEER NAP De berg Ararat heeft een diepe sym­ tradities verweven is geweest. Bij het lijk optreden was het meteen raak. bo lische betekenis voor Armenië, componeren heb ik al die traditionele Hij zit net als ik tussen de werelden maar voor Tigran Hamasyan, in 1987 stijlen tot mijn beschikking, naast van jazz en volkstradities. Hij kan met geboren in Gyumri, is de plek ver­ Amerikaanse jazz en gecomponeerde groot gemak over complexe akkoor­ bonden met culturen waarin de berg muziek van vroeger tot nu.’ dengangen en ritmepatronen spelen.’ een rol gespeeld heeft. Zijn muziek Met trompettist Mathias Eick gaat is bepaald door wat zijn vaderland Hamasyan nummers uitvoeren van Spirituele fotograaf Dheeft voortgebracht, maar hij betrekt An Ancient Observer en de ep For ‘An Ancient Observer en For Gyumri zijn invloeden ook van ver buiten de Gyumri uit 2018. Vijf jaar geleden vormen één geheel,’ zegt Hamasyan. Armeense grenzen. Op zijn cd An zat hij voor het eerst met Scandina­ ‘Beide gaan over observatie. Vanuit Ancient Observer uit 2017 hoor je rijk vische muzikanten in de studio, onder Jerevan zie ik de berg waar Noach geornamen teerde Armeense melo­ wie trompettist Arve Henriksen en geland is met zijn ark, waar talrijke dieën naast scatzang, geprepareerde elektronicaspeler Jan Bang, voor het culturen langsgetrokken zijn. Die heb­ piano en (in Etude no. 1) klassieke opnemen van Atmosphères. ben hun sporen achtergelaten. Oude pianoklanken. Alles met dezelfde Geïnspireerd op het werk van Komitas, manuscripten met heldenverhalen als vloeiende, vingervlugge beheersing componist en verzamelaar van het Gilgamesj­epos, kunstvoorwer­ gespeeld. Armeense volksmuziek, voelde het pen, geometrische patronen. Ik zie ‘Het Armeense geluid hoort bij mijn als thuiskomen, zegt hij. ‘Op mijn mezelf als een spirituele fotograaf die muzikale taal,’ zegt hij. ‘Je hoort het twaalfde maakte ik kennis met Scandi­ dat vastlegt, die zich bewust is van terug in de melodieën en de versier­ navische muziek via Jan Garbarek. de diepte van de tijd. Elk detail heeft ingen die ik daarin aanbreng, in Later luisterde ik veel naar Zweedse betekenis.