contents spis treści English table of contents K is at the end of the catalogue O N 2 Festival Programme 2 Program Festiwalu 6 20 years of Konfrontacje. What next? Marta Keil and Grzegorz Reske 6 20 lat Konfrontacji. Co dalej? Marta Keil i Grzegorz Reske 8 Why Do We Need a Festival? 8 Po co nam festiwal? Janusz Opryński, Marta Keil and Grzegorz Reske in Conversation F Rozmowa Janusza Opryńskiego, Marty Keil i Grzegorza Reske 12 Ackowledgements Janusz Opryński 12 Podziękowania Janusz Opryński DECENCY CLAUSE R KLAUZULA PRZYZWOITOŚCI 16 Decency Clause. Introduction Marta Keil and Joanna Krakowska 16 Klauzula przyzwoitości. Wprowadzenie Marta Keil, Joanna Krakowska 18 Decency Clause Revisited Joanna Krakowska 18 Klauzula przyzwoitości. Rewizyta Joanna Krakowska 22 Clit Notes Holly Hughes 22 Clit Notes Holly Hughes 24 Have You Heard the One About the Lesbian Who Goes to the Supreme Court?: O 24 Znacie ten dowcip o lesbijce, która poszła do Sądu Najwyższego?: Holly Hughes and the Case Against Censorship Richard Meyer Holly Hughes i sprawa przeciwko cenzurze Richard Meyer 34 Left Wanting Holly Hughes 34 Niedosyt Holly Hughes 42 Ruff Split Britches · Peggy Shaw 42 Ruff Split Britches · Peggy Shaw 44 Biographies Split Britches N 44 Biografie Split Britches 46 What Tammy Needs to Know About Getting Old and Having Sex 46 What Tammy Needs to Know About Getting Old and Having Sex Split Britches · Lois Weaver Split Britches · Lois Weaver 48 I am an Archive. Tracking the Continuing Legacy of Peggy Shawand Lois Weaver 48 Jestem archiwum. Śladami Peggy Shaw i Lois Weaver Alexis Clements Alexis Clements T 54 Money Talks z Jerzym Hausnerem Citizen Reno 54 Money Talks Citizen Reno 56 Citizen Reno Ellie Covan 56 Citizen Reno Ellie Covan 58 Buntowniczka bez przerwy David Román 58 Rebel Without a Pause David Román 60 B…! D…! F…! W…! Penny Arcade B…! D…! F…! W…! Penny Arcade A 62 Biografie Penny Arcade 60 62 Biographies Penny Arcade 64 Krytyczna odsłona: polityka, erotyka i Penny Arcade. Fragment Stephen Bottoms 64 Critical Exposure: Politics, Erotics and Penny Arcade. Extract Stephen Bottoms 74 Wystawa „Kwestia przyzwoitości” · Kino bez klauzuli Joanna Krakowska 74 Exhibition “A Question of Decency” · Cinema Without a Clause Joanna Krakowska C PROGRAM GŁÓWNY MAIN PROGRAMME 78 The Blind Poet Jan Lauders & Needcompany 78 The Blind Poet Jan Lauders & Needcompany 80 Pęknięta wspólnota. O Needcompany Erwin Jans 80 A Broken Community. On Needcompany Erwin Jans J 90 I Want (No)Reality Ana Brzezińska 90 I Want (No)Reality Ana Brzezińska 92 Bez tytułu (2014) Xavier le Roy 92 Untitled (2014) Xavier le Roy 94 „Podłączanie” widza w „Untitled” Xaviera le Roy Bojana Cvejić 94 Writing Attenders in Xavier le Roy’s “Untitled” Bojana Cvejić 104 Transcryptum Wojtek Blecharz 104 Transcryptum Wojtek Blecharz E 108 Black Bismarck andcompany&Co. 108 Black Bismarck andcompany&Co. 110 Nadzieja demokratycznego potwora – pomiędzy Syrizą i Podemos 110 The Hope of the Democratic Monster – between Syriza and Podemos Antonio Negri, Raúl Sánchez Cedillo Antonio Negri, Raúl Sánchez Cedillo 116 andcompany&Co. Alexander Karschnia 116 andcompany&Co. Alexander Karschnia 122 Sounds Like War: Kriegserklärung (Declaration of War) andcompany&Co. 122 Sounds Like War: Kriegserklärung (Declaration of War) andcompany&Co. 124 BigMouth SKaGeN 124 BigMouth SKaGeN 126 Historia „BigMouth” · Koncepcja powstania Valentijn Dhaenens 126 Show History · Conceptualization Valentijn Dhaenens 128 Pigmalion Komuna//Warszawa, Wojtek Ziemilski 128 Pygmalion Komuna//Warszawa, Wojtek Ziemilski 130 Efekt Pigmaliona Agnieszka Sosnowska 130 The Pygmalion Effect Agnieszka Sosnowska 136 Dwie niepodobne historie Teatr Ósmego Dnia 136 Two Dissimiliar Stories Teatr Ósmego Dnia (Theatre of the Eighth Day) 138 Stefan Drajewski rozmawia z Ewą Wójciak i Adamem Suwartem o spektaklu 138 With Ewa Wójcik and Adam Suwart about the Performance T „Dwie niepodobne historie” “Two Dissimilar Stories” interview by Stefan Drajewski 142 Projekt: Matka Teatr Kana 142 Project: Mother Kana Theatre 144 Projekt: Matka. Konteksty Teatr Kana 144 Project: Mother. Contexts Kana Theatre 146 Burmistrz Maria Kwiecień 146 The Mayor Maria Kwiecień E 148 Pięć powodów, dla których robię „Burmistrza” Maria Kwiecień 148 Five Reasons Why I am Staging “The Mayor” Maria Kwiecień 150 Po co psuć i tak już złą atmosferę Aleksandra Jakubczak 150 Why Spoil the Atmosphere Even More Aleksandra Jakubczak 152 Biografie 152 Biographies 154 Cały Poznań chórem! Michał Wybieralski 154 Poznań as One Choir Michał Wybieralski A 158 Kryjówka NeT Theatre 158 The Hideout neT Theatre 160 Punkt Zero – czytanie sceniczne Teatr Provisorium 160 Zero Point – Stage Reading Teatr Provisorium WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE ACCOMPANYING EVENTS T 164 Kino Konfrontacji Barbara Sawicka 164 Konfrontacje Cinema Barbara Sawicka 168 Tim Hecker 168 Tim Hecker 170 Six Verbs Movement (Ruch Sześciu Czasowników) 170 Six Verbs Movement Yael Vishnizki Levi, Szymon Kasprowicz R Yael Vishnizki Levi, Szymon Kasprowicz 172 How’s the Beast? (Six Verbs Movement) Eyal Weiser 172 How’s the Beast? (Six Verbs Movement) Eyal Weiser 174 Breathing Mountain (Six Verbs Movement) Magdalena i Ludomir Franczak 174 Oddychająca góra (Six Verbs Movement) Magdalena i Ludomir Franczak 176 Symbol Gotowe / Lying (Six Verbs Movement) Ulrike Grossarth 176 Symbol Gotowe / Lying (Six Verbs Movement) Ulrike Grossarth 178 Żywizna (Six Verbs Movement) Raphael Rogiński A 178 Żywizna (Six Verbs Movement) Raphael Rogiński 180 Momento Mori (Six Verbs Movement) Robert Kuśmirowski 180 Momento Mori (Six Verbs Movement) Robert Kuśmirowski 182 Vulva Joanna Lewicka 182 Vulva Joanna Lewicka 184 Treasure · In the Evening Stary Teatr (Old Theatre) in Lublin 184 Skarb · Wieczorem Stary Teatr w Lublinie 186 Dziady. The Brest Stronghold Paweł Passini L 186 Dziady. Twierdza Brześć Paweł Passini 188 Professor Zbigniew Hołda Award Ceremony 188 Gala wręczenia nagrody im. prof. Zbigniewa Hołdy 189 Festival Campus 189 Festival Campus 190 EEPAP Theatre Laboratory 190 Laboratorium Teatralne EEPAP 192 Lublin Stage Jarosław Cymerman, Grzegorz Kondrasiuk N 192 Scena Lublin Jarosław Cymerman, Grzegorz Kondrasiuk 194 Meeting Around the Publication of “The Brothers Karamazov” New Translation 194 Promocja nowego polskiego tłumaczenia i wydania 196 Akademia Ruchu (Movement Academy). Book launch of Wojciech Krukowski’s „Braci Karamazow” Fiodora Dostojewskiego “Tyle lat, co Polska Ludowa albo 45 lat od wtorku” E 196 Spotkanie wokół książki Wojciecha Krukowskiego „Tyle lat, co Polska ludowa albo 45 lat od wtorku” program festiwalu

7.10 · środa 15.10 · C Z WARTEK (svb) How’s the Beast E. Weiser 19:00 · 21:00 · W · 60 min · bezpłatne wejściówki Wykład 16:00 · K · wstęp wolny języki: polski, angielski, niemiecki i hebrajski Konformizm / bunt / zmiana (Scena Lublin) Kino Konfrontacji 17:30 · K · 60 min · wstęp wolny 8.10 · c z wartek (kp) a Litany For Survival. The Life and (svb) Oddychająca góra M. i L. Franczak 18:00 · Zdrój na placu Dworcowym pks w Lublinie Work of Audre Lorde A. Griffin & M. Parkerson 60 min · wstęp wolny Pigmalion Komuna//Warszawa, W. Ziemilski 18:30 · W · 45 min · 10/20 zł (kp) RUFF Split Britches 19:30 · C · 70 min · napisy pol. · 20/30 zł 9.10 · piątek (kp) Clit Notes Holly Hughes 21:00 · PIW · 70 min · napisy pol. · 20/30 zł (svb) Oddychająca góra M. i L. Franczak 12:00 · 13:00 · 14:00 · 15:00 · 16:00 ul. Lubartowska 31 · 60 min · bezpłatne wejściówki 16.10 · piątek Otwarcie Festiwalu 18:00 · K · M · zaproszenia Kino Konfrontacji 15:00 · K · 88 min · wstęp wolny Wernisaż wystawy Kwestia Przyzwoitości (kp) Czekając na księżyc J. Godmilow BigMouth SKaGeN 19:00 · W · 90 min · napisy pol. · 20/30 zł Kino Konfrontacji 16:30 · K · 79 min · wstęp wolny Kino Konfrontacji 20:00 · K · 89 min · 5/8 zł (kp) Welcome to This House B. Hammer Grobowiec świetlików I. Takahata (kp) Money Talks with Citizen Reno 18:00 · PIW · 90 min · bezpłatne wejściówki Transcryptum W. Blecharz 21:00 · PIW · 90 min (wejścia co 15 min) · 20/30 zł z gościnnym udziałem prof. J. Hausnera spektakl w j. ang. z tłum. symultanicznym na j. pol. Wieczorem Teatr Stary w Lublinie 19:00 · TS · 70 min · bilety w kasach TS 10.10 · sobota (kp) RUFF Split Britches 19:30 · C · 70 min · napisy pol. · 20/30 zł (svb) SYMBOL gotowe / lying U. Grossarth 12:00 · ul. Lubartowska 31 · 360 min · wstęp wolny Projekt: Matka Teatr Kana 21:00 · W · 70 min · 20/30 zł Kino Konfrontacji Baader-Meinhof U. Edel 15:30 · K · 150 min · 5/8 zł Sounds like war: 18:00 · C · 45 min · napisy pol. · 10/20 zł 17.10 · sobota kriegserklärung andcompany&Co. Spotkanie Akademia Ruchu 14:00 · K · wstęp wolny BigMouth SKaGeN 19:00 · W · 90 min · napisy pol. · 20/30 zł Autobiografia Wojciecha Krukowskiego Transcryptum W. Blecharz 21:00 · PIW · 90 min (wejścia co 15 min) · 20/30 zł Gala Nagrody im. prof. Zbigniewa Hołdy 16:00 · W · zaproszenia Kino Konfrontacji 17:30 · K · 101 min · wstęp wolny 11.10 · niedziela (kp) W sprawie Susan Sontag N. Kates Promocja książki Bracia Karamazow 15:00 · K · wstęp wolny Dwie niepodobne historie Teatr Ósmego Dnia 18:00 · 20:00 · C · 50 min · 10/20 zł Kino Konfrontacji Idź i patrz E. Klimow 17:15 · K · 136 min · 5/8 zł (kp) What Tammy Needs To Know About 21:00 · PIW · 90 min · spektakl w j. ang. Po co psuć i tak już złą atmosferę A. Jakubczak 19:00 · 21:30 · W · 75 min · 20/30 zł Getting Old And Having Sex Split Britches częściowo tłum. na j. pol. · 20/30 zł Vulva J. Lewicka 20:00 · Galeria Labirynt · 60 min · 10/20 zł Dziady. Twierdza Brześć Brzeski Teatr Dramatu 23:00 · Galeria Labirynt · 120 min spektakl w j. białoruskim · 10/20 zł 12.10 · poniedziałek (svb) Żywizna R. Rogiński 13:00 · TS · 60 min · bezpłatne wejściówki 18.10 · niedziela Kino Konfrontacji Ostatni etap W. Jakubowska 16:00 · K · 104 min · 5/8 zł Kino Konfrontacji 16:00 · K · 53 min · 5/8 zł Punkt Zero (czytanie) Teatr Provisorium 18:00 · K · 150 min · wstęp wolny I WANT (NO)REALITY A. Brzezińska Burmistrz M. Kwiecień 18:30 · 21:00 · O · 75 min · 20/30 zł Skarb Teatr Stary w Lublinie 16:00 · 17:30 · TS · 50 min · 30 zł · bilety w kasach TS The Blind Poet Jan Lauwers & Needcompany 18:00 · ack umcs Chatka Żaka · 160 min · spektakl 13.10 · w torek w j. angielskim, francuskim, holenderskim, norweskim, (svb) Momento Mori R. Kuśmirowski 14:00 · ul. Rybna 12 · 120 min · wstęp wolny arabskim, tłum. na j. pol. i ang. · 30/40 zł The Hideout / Kryjówka neTTheatre 17:00 · 20:00 · C · 100 min · 20/30 zł Sonic Phenomena na Konfrontacjach 22:00 · W · 20/30 zł Kino Konfrontacji Walc z Baszirem A. Folman 17:30 · K · 90 min · 5/8 zł prezentuje: Tim Hecker Black Bismarck andcompany&Co. 19:00 · W · 90 min · napisy pol. · 30/40 zł (kp) B! D! F! W! P. Arcade 21:00 (wejście i pre-show 20:30)· PIW · 120 min Wystawy spektakl w j. ang. częściowo tłum. na j. pol. · 20/30 zł (kp) Kwestia Przyzwoitości Nowojorska scena queer 9–18.10 · 15:00–21:00 · M · wstęp wolny Instalacja Oddychająca góra M. i L. Franczak 10–18.10 · 15:00–18:00 · ul. Lubartowska 31 14.10 · środa Kino Konfrontacji 15:00 · K · 43 min · wstęp wolny (kp) Flaming Creatures J. Smith LEGENDA · MIE JSC A Kino Konfrontacji (kp) Jack Smith and 16:00 · K · 94 min · wstęp wolny kp Klauzula Przyzwoitości Centrum Kultury w Lublinie · ul. Peowiaków 12 Destruction of the Atlantis M. Jordan svb Six Verbs Movement C sala czarna · K sala kinowa · O oratorium Kino Konfrontacji 18:00 · K · 90 min · wstęp wolny M sala mała · PIW piwnice · W sala widowiskowa (kp) Roy Cohn / Jack Smith J. Godmilow Untitled X. le Roy 19:30 · W · 70 min · spektakl w j. ang. i résumé TS Teatr Stary w Lublinie · ul. Jezuicka 18 w j. pol. · 30/40 zł ack umcs Chatka Żaka · Akademicke Centrum Kultury (kp) B! D! F! W! P. Arcade 21:00 (wejście i pre-show 20:30)· PIW · 120 min ul. Radziszewskiego 16 spektakl w j. ang. częściowo tłum. na j. pol. · 20/30 zł Galeria Labirynt · ul. ks. J. Popiełuszki 5 festival Programme

7.10 · Wednesday 15.10 · Thursday (svb) How’s the Beast E. Weiser 7 pm · 9 pm · W · 60 min · complimentary tickets Lecture Conformity / revolt / change (Lublin Stage) 4 pm · K · free admission performance in Polish, English, German and Hebrew Confrontations Cinema 5:30 pm · K · 60 min · free admission (dc) a Litany For Survival. The Life and 8.10 · Thursday Work of Audre Lorde A. Griffin & M. Parkerson (svb) Breathing Mountain M. & L. Franczak 6 pm · Well at the Central Bus Station in Lublin Pigmalion Komuna//Warszawa, W. Ziemilski 6:30 pm · W · 45 min · performance in Polish 60 min · free admission without translation · 10/20 pln (dc) RUFF Split Britches 7:30 pm · C · 70 min · Polish surtitles · 20/30 pln 9.10 · Friday (dc) Clit Notes Holly Hughes 9 pm · PIW · 70 min · Polish surtitles · 20/30 pln (svb) Breathing Mountain M. & L. Franczak 12 pm · 1 pm · 2 pm · 3 pm · 4 pm 31 Lubartowska street · 60 min · free admission 16.10 · Friday Festival’s opening · Opening of the 6 pm · K · M · invitation Confrontations Cinema 3 pm · K · 88 min · free admission exhibition A Question of Decency (dc) Waiting for the Moon J. Godmilow BigMouth SKaGeN 7 pm · W · 90 min · Polish surtitles · 20/30 pln Confrontations Cinema 4:30 pm · K · 79 min· free admission Confrontations Cinema 8 pm · K · 89 min · 5/8 pln (dc) Welcome to This House B. Hammer Grave of the Fireflies I. Takahata (dc) Money Talks with Citizen Reno 6 pm · PIW · 90 min · complimentary tickets Transcryptum W. Blecharz 9 pm · PIW · 90 min (entry every 15 min) · 20/30 pln with guest participation of prof. J. Hausner In the Evening Teatr Stary w Lublinie 7 pm · TS · 70 min · tickets at TS box office 10.10 · Saturday (dc) RUFF Split Britches 7:30 pm · C · 70 min · Polish surtitles · 20/30 pln (svb) SYMBOL gotowe / lying U. Grossarth 12 pm · 31 Lubartowska street · 360 min · free admission Project: Mother Teatr Kana 9 pm · W · 70 min · English surtitles · 20/30 pln Confrontations Cinema Baader-Meinhof U. Edel 3:30 pm · K · 150 min · 5/8 pln Sounds like war: kriegserklärung andcompany&Co. 6 pm · C · 45 min · Polish surtitles · 10/20 pln 17.10 · Saturday BigMouth SKaGeN 7 pm · W · 90 min · Polish surtitles · 20/30 pln Meeting Akademia Ruchu 2 pm · K · free admission Transcryptum W. Blecharz 9 pm · PIW · 90 min (entry every 15 min) · 20/30 pln Wojciech Krukowski’s Autobiography Professor Zbigniew Hołda Award Ceremony 4 pm · W · invitation 11.10 · Sunday Confrontations Cinema 5:30 pm · K · 101 min · free admission The Brothers Karamazov: Book launch 3 pm · K · free admission (dc) Regarding Susan Sontag N. Kates Confrontations Cinema Come and See E. Klimow 5:15 pm · K · 136 min · 5/8 pln Two Dissimilar Stories Teatr Ósmego Dnia 6 pm · 8 pm · C · 50 min · English surtitles · 10/20 pln Why Spoil the Atmosphere Even More A. Jakubczak 7 pm · 9:30 pm · W · 75 min · 20/30 pln (dc) What Tammy Needs To Know About 9 pm · PIW · 90 min · performance in English partly Vulva J. Lewicka 8 pm · GL · 60 min · 10/20 pln Getting Old And Having Sex Split Britches translated into Polish · 20/30 pln Dziady. The Brest Stronghold Brzeski Teatr Dramatu 11 pm · GL · 120 min · performance in Belarussian · 10/20 pln 12.10 · Monday (svb) Żywizna R. Rogiński 1 pm · TS · 60 min · complimentary tickets 18.10 · Sunday Confrontations Cinema The Last Stage W. Jakubowska 4 pm · K · 104 min · 5/8 pln Confrontations Cinema 4 pm · K · 53 min · 5/8 pln Punkt Zero (reading) Teatr Provisorium 6 pm · K · 150 min · free admission I WANT (NO)REALITY A. Brzezińska The Mayor M. Kwiecień 6:30 pm · 9 pm · O · 75 min · 20/30 pln Treasure Teatr Stary w Lublinie 4 pm · 5:30 pm · TS · 50 min · 30 pln tickets at TS box office 13.10 · Tuesday The Blind Poet Jan Lauwers & Needcompany 6 pm · ack umcs Chatka Żaka · 160 min (svb) Momento Mori R. Kuśmirowski 2 pm · 12 Rybna street · 120 min · free admission performance in English, French, Dutch, Norwegian The Hideout / Kryjówka neTTheatre 5 pm · 8 pm · C · 100 min · 20/30 pln and Arabic with Polish and English surtitles · 30/40 pln Confrontations Cinema Waltz with Bashir A. Folman 5:30 pm · K · 90 min · 5/8 pln Sonic Phenomena at Theatre Confrontations 10 pm · W · 20/30 pln Black Bismarck andcompany&Co. 7 pm · W · 90 min · Polish surtitles · 30/40 pln presents: Tim Hecker (dc) B! D! F! W! P. Arcade 9 pm (door open and pre show from 8:30 pm) PIW · 120 min · performance in English partly Exhibitions translated into Polish · 20/30 pln (dc) A Question of Decency 9–18.10 · 3 pm–9 pm · M · free admission Installation Breathing Mountain 10–18.10 · 3 pm–6 pm · 31 Lubartowska street 14.10 · Wednesday Confrontations Cinema (dc) Flaming Creatures J. Smith 3 pm · K · 43 min · free admission LEGEND · PL ACES Confrontations Cinema (dc) Jack Smith and 4 pm · K · 94 min · free admission dc Decency Clause Places of the Centre for Culture in Lublin Destruction of the Atlantis M. Jordan svb Six Verbs Movement Address: Peowiaków 12 Confrontations Cinema 6 pm · K · 90 min · free admission C sala czarna · K sala kinowa · O oratorium (dc) Roy Cohn / Jack Smith J. Godmilow M sala mała · PIW basement · W sala widowiskowa Untitled X. le Roy 7:30 pm · W · 70 min · performance in English with a résumé in Polish · 30/40 pln ack umcs Chatka Żaka Academic Centre for Culture (dc) B! D! F! W! P. Arcade 9 pm (door open and pre show from 8:30 pm) Address: Radziszewskiego 16 PIW · 120 min · performance in English partly GL The Galeria Labirynt · Address: ks. J. Popiełuszki 5 translated into Polish · 20/30 pln TS Teatr Stary in Lublin · Address: Jezuicka 18 20 lat Konfrontacji. I co dalej? Marta Keil, Grzegorz Reske 20 years of Konfrontacje. What next? Marta Keil, Grzegorz Reske

Konfrontacje od początku swojego istnie- Since its inception, Theatre Confrontations Co wynika z takiego rozumienia festiwalu, accountability of its organisers both to the nia podważają i rozsadzają ramy teatru, Festival has undermined and exploded the które stawia go w przestrzeni publicznych artists and the audience. Following Dragan wyznaczając nowe sposoby myślenia o jego limits of theatre, plotting out new ways of instytucji sztuki? Jak wpływa na jego zadania, Klaic, an eminent scholar of performing arts roli, znaczeniu i podstawowych zadaniach. thinking about its role, meaning, and primary rolę i obowiązki – szczególnie wobec trwającej who had years-long connection with Lublin, Festiwal, założony 20 lat temu przez najważ- objectives. Established 20 years ago by the obecnie debaty na temat sytuacji i misji teatru we take the basic tasks of the festival to be, niejszych twórców lubelskiej awangardy tea- founders of the Lublin theatre avant-garde: publicznego? among others: to discover new talents, to seek tralnej: Janusza Opryńskiego, Włodzimierza Janusz Opryński, Włodzimierz Staniewski, and and to name new, non-obvious ways of under- Staniewskiego i Leszka Mądzika, od początku Leszek Mądzik, the festival has from its out- W naszym przekonaniu konsekwencją myśle- standing the language of theatre, to develop poszukiwał innych rozwiązań i pomysłów niż set sought solutions and ideas distinct from nia o festiwalu jako o publicznej instytucji professional, critical discourse, to pass skills te, które obowiązują w teatralnym mainst- those which prevail in mainstream theatre, sztuki są ściśle określone obowiązki festiwalu onto younger artists, to shape larger and more reamie, wskazując zarazem, że model teatru in this way proving that the dramatic thea- oraz odpowiedzialność jego organizatorów diverse audiences, to provide eminent artists dramatycznego nie jest jedynym możliwym. tre model is not the only conceivable one. – zarówno wobec artystów, jak i publiczno- and their theatre groups with opportunities Konfrontacje wyrastają z tradycji teatru nie- Confrontations is a festival rooted in the tra- ści. Idąc za Draganem Klaiciem, wybitnym to develop, to stimulate the mobility of art- zależnego, awangardowego, politycznego dition of independent, avant-garde, political badaczem sztuk performatywnych, przez lata ists, works, concepts, and ideas. What matters i takiego do dzisiaj poszukują. Wychodząc theatre, and it continues to seek out such thea- związanym z Lublinem, za podstawowe zada- in our view is the involvement in international z założenia, że to co najciekawsze dzieje się tre to this day. Assuming, as it does, that what nia festiwalu przyjmujemy między innymi: activities, which, to quote Klaic, “is a dimen- na styku granic, dziedzin i dyscyplin, uparcie happens at the intersections of limits, divides, odkrywanie nowych talentów, poszukiwanie sion of development of public theatre and not podejmują próby rozszerzania formuły teatru genres, domains, and disciplines is the most i nazywanie nowych, nieoczywistych sposo- a matter of representation or creating pres- i wskazują na obszary nieoczywiste, sytuujące interesting, the festival persists in its attempts bów rozumienia języka teatralnego, rozwijanie tige. Treated as a cognitive experience and an się pomiędzy rozmaitymi dziedzinami sztuki. to broaden the formula of theatre, highlight- zawodowego, krytycznego dyskursu, przeka- inspiration, international cooperation allows Jednocześnie pytają o odpowiedzialność twór- ing the non-obvious spaces between various zywanie umiejętności młodszym artystom, us to test and develop intercultural compe- ców, podejmując przy tym kluczowy dzisiaj arts. At the same time, Confrontations poses kształtowanie coraz liczniejszych i bardziej tences, creating a particular dialectic of the temat kondycji pracy artystów i pracowników questions on the responsibility of artists, tak- zróżnicowanych odbiorców, otwarcie możli- local and the global, and raising a global criti- sztuki oraz warunkującego je systemu produk- ing up the topical issue of the working condi- wości rozwoju wybitnym artystom i ich zespo- cal awareness in audiences” 1. cji sztuki. tions of artists and art workers and the system łom, stymulowanie mobilności artystów, dzieł, of production of art, which determines these koncepcji i idei. Ważne z naszej perspektywy These beliefs inform our choices of the spe- Pracując nad programem kolejnych edycji, conditions. jest tutaj zaangażowanie w działania mię- cific themes and phenomena in contemporary zarazem z uwagą i krytycznie przyglądamy się dzynarodowe, które, cytując Klaicia, „stanowi art which we would like to discuss with Lublin rozwojowi Konfrontacji. Jubileuszowa odsłona Working on the programme of subsequent edi- wymiar rozwoju teatru publicznego, nie jest theatre-goers. festiwalu jest dla nas przede wszystkim nie- tions, we attentively and critically scrutinise zaś kwestią reprezentacji ani też budowa- powtarzalną szansą, by przyjrzeć się temu, jak the development of Confrontations. We treat nia prestiżu. Traktowana jako doświadcze- curators of the 2015 Theatre Confrontations Festival ewoluowała tożsamość Konfrontacji w ciągu this twentieth iteration of the festival as first nie poznawcze i inspiracja, międzynarodowa Marta Keil and Grzegorz Reske ostatnich 20 lat – i z czego ten proces wynika. and foremost a unique opportunity to examine współpraca pozwala sprawdzić i rozwinąć the evolution of Confrontations over the last kompetencje międzykulturowe, tworząc szcze- translated by Festiwal jest bowiem dzisiaj z pewnością two decades, as well as the factors on which gólną dialektykę tego, co lokalne i globalne, Małgorzata Paprota and Bartosz Wójcik jedną z ważnych publicznych instytucji sztuki. this process has been contingent. i budząc w publiczności globalną świadomość Prezentuje prace artystów, ale też często je krytyczną”1. produkuje i promuje; umożliwia powstawanie For today, the festival is clearly a major pub- 1 Dragan Klaić, Gra w nowych dekoracjach. Teatr nowych projektów; pośredniczy między twórcą lic institution of art. It showcases the works Te przekonania stoją za naszymi wyborami publiczny pomiędzy rynkiem a demokracją, trans. Edyta a odbiorcą; współtworzy i aktywnie kształtuje of artists, but it frequently produces and pro- określonych tematów i zjawisk we współczes- Kubikowska, publisher: Instytut Teatralny and Festiwal Konfrontacje Teatralne, Warszawa–Lublin 2014. dyskurs krytyczny towarzyszący praktykom motes them as well; it is an intermediary nej sztuce, o których chcielibyśmy rozmawiać artystycznym (publikacje katalogowe, tłuma- between the artist and the audience; it co-cre- z lubelskimi widzami. czenia, serie wydawnicze, książki tematyczne ates and actively shapes the critical discourse itd.), tym samym aktywnie kształtując sposoby accompanying artistic praxis (catalogues, kuratorzy 20. edycji Konfrontacji myślenia o teatrze i tańcu oraz uczestnicząc translations, publishing series, thematic books, Marta Keil i Grzegorz Reske w wyznaczaniu kierunków ich rozwoju. Jeśli etc.), thus actively informing the ways of think- spojrzymy na międzynarodowy obieg sztuk ing about theatre and dance, and participat- performatywnych, okaże się, że dzisiaj kształ- ing in setting out the directions in which these 1 Dragan Klaić, „Gra w nowych dekoracjach. Teatr publiczny pomiędzy rynkiem a demokracją”, przeł. towany jest przede wszystkim właśnie przez develop. An examination of the international Edyta Kubikowska, wyd. Instytut Teatralny i Festiwal festiwale. circulation of performing arts today will show Konfrontacje Teatralne, Warszawa–Lublin 2014. that it is primarily shaped by festivals.

What is the impact of the understanding of the festival as situating it in the space of public institutions of art? How does it affect its tasks, role, and duties, given in particular the on- going debate on the situation and mission of public theatre?

We believe that the vision of the festival as a public institution of art necessitates some clearly defined duties of the festival and the od kuratorów · from the curators 6 · 7 P o co nam festiwal? Rozmowa Janusza Opryńskiego, Marty Keil i Grzegorza Reske Why do we need a festival? Janusz Opryński, Marta Keil and Grzegorz Reske in conversation

M arta Keil: Konfrontacje Teatralne powstały M arta Keil: The Confrontations Festival was set up M .K.: Jak odpowiadaliście programowo na te G. R.: We were looking for new forms into 20 lat temu z inicjatywy Włodzimierza twenty years ago by you, Włodzimierz Staniewski zmiany? which to fit the festival, but also ways of re- Staniewskiego, Leszka Mądzika i Twojej jako and Leszek Mądzik, as a festival of independent, al- flecting new realities. festiwal teatru niezależnego, alternatywnego. ternative theatre. What did the concept of “alterna- G.R.: Szukaliśmy nowej formuły dla festi- Co pojęcie „alternatywy” wtedy dla Was ozna- tive” mean to you back then? And how does such walu, ale też sposobu, by opowiedzieć o nowej J.O.: We kept on trying, being open to new czało? I jak dzisiaj wygląda taki teatr – od theatre figure today – what is it independent of, rzeczywistości. narratives, looking for alternative solu- czego jest niezależny, wobec jakich zjawisk what sort of phenomena does it offer an alterna- tions. The first few years of the festival were tworzy alternatywę? tive to? J.O.: Ciągle próbowaliśmy, otwieraliśmy się na based on original projects by Leszek Mądzik, nowe narracje, szukaliśmy alternatywnych roz- Włodzimierz Staniewski, Ósmego Dnia Theatre Janusz Opryński: Alternatywa zawsze będzie Janusz Opryński: “Alternative” will always suggest wiązań. Pierwsze edycje opierały się na autor- and Provisorium Theatre. Later on, thanks to mi się kojarzyła ze słowem „bunt”, z jakimś to me the word “rebellion”, which involves some skich projektach Leszka Mądzika, Włodzimierza Łukasz Drewniak, we came to discover Lithua- sprzeciwem przeciwko głównemu, obowiązu- kind of resistance against mainstream, dominant Staniewskiego, Teatru Ósmego Dnia, Teatru nian theatre, including Oskaras Koršunovas, jącemu trendowi. Ważne wydaje mi się tutaj trends. It seems important to me to engage an at- Provisorium. W kolejnych latach, dzięki who showed us things like the brutalists, e.g., włączenie podejrzliwości w sposób rozumienia titude of suspicion in the way we understand the Łukaszowi Drewniakowi, odkrywaliśmy teatr Shopping and Fucking in 2002, and also more świata. Podejrzewam rzeczywistość i nie ufam world. I doubt reality, can’t trust it fully, can’t trust litewski, w tym m.in. Oskarasa Koršunovasa, traditional productions by Rimas Tuminas, e.g., jej do końca, nie ufam oficjalnemu przekazowi. official ways of communicating. This seems to me który pokazywał m.in. brutalistów (np.: The Cherry Orchard. Then there was Eimun- To jest zresztą chyba jedna z najważniejszych one of the most important things about art – having „Shopping and fucking” w 2002 roku), z dru- tas Nekrošius and his Hamlet. Eventually, we postaw w sztuce – mieć na tyle odwagi, by enough courage to be able to test and challenge giej strony bardziej klasyczne realizacje Rimasa went looking even further East, into Russian umieć powiedzieć obowiązującemu trendowi: current trends. Tuminasa, np. „Wiśniowy sad”, dalej Eimuntas theatre, working with Agnieszka Lubomira sprawdzam. Nekrošius i jego „Hamlet”. Następnie poszliśmy Piotrowska on festivals focused on Russian M.K.: And why did you need to set up a festival? w poszukiwaniach jeszcze dalej na wschód, language plays. M.K.: A do czego był Wam potrzebny festiwal? w kierunku teatru rosyjskiego – przy edycjach J.O.: To meet. pokazujących teatr rosyjskojęzyczny współpra- M.K.: And how did you come to make the de- J.O.: Do spotkania. cowaliśmy z Agnieszką Lubomirą Piotrowską. cision to look for new kinds of theatre in that M.K.: Meet whom? particular region? M.K.: Z kim? M.K.: A z czego wynikała decyzja, by poszukiwać J.O.: At that time, we were travelling a lot with vari- nowego teatru właśnie na tym obszarze? G.R.: That process went parallel with Janusz’s J.O.: W tamtym czasie dużo podróżowaliśmy ous theatres around the world, and getting to watch own artistic development, which was then z teatrami po świecie, oglądając przy tym roz- a lot of plays. We wanted to share some of that, G.R.: Ten proces był równoległy do poszukiwań very much immersed in the culture of Eastern maite spektakle. Chcieliśmy się tym podzielić, show different ways of thinking about the world, artystycznych Janusza, który mocno zanurzał się Europe, and then in Russian literature, cul- pokazać inne sposoby myślenia o świecie, inną a different sort of culture. Back then, we were one wówczas w kulturę Europy Wschodniej, a póź- minating in The Brothers Karamazov. Besides, kulturę. Wtedy byliśmy jedną z nielicznych, jeśli of the few, if not the only, international arts event niej w literaturę rosyjską – czego rezultatem są it was a natural extension of the changing nie jedyną, międzynarodową imprezą arty- in town. „Bracia Karamazow”. Poza tym była to naturalna political landscape in Lublin: an influx of for- styczną w mieście. konsekwencja zmieniającej się sytuacji poli- eign students, mostly from Eastern Europe, Grzegorz Reske: It is worth stressing here the con- tycznej w Lublinie: napływu studentów zagra- Ukraine, Belarus. Above all, however, we were Grzegorz Reske: Warto tu podkreślić kontekst text of the first few editions of the festival, which nicznych, głównie z Europy Wschodniej, Ukrainy, interested in the artistic practice which was pierwszych edycji festiwalu, którego młodsze the younger generation of audiences cannot re- Białorusi. Przede wszystkim jednak zacieka- evolving back then in Eastern Europe. The first pokolenie widzów nie może pamiętać. Mówimy member. We are talking here about Lublin from wiła nas praktyka artystyczna, rozwijająca się performances by Theatre Doc really livened up tutaj o Lublinie sprzed 20 lat, w którym nie twenty years ago, when there were no cafes, no wówczas we wschodniej Europie. Ważne oży- the theatrical language in Poland. było kawiarni, nie pojawiali się turyści, nie przy- tourists, no foreign students. We also spent our free wienie teatralnego języka przyniosły pierwsze jeżdżali zagraniczni studenci. Inny był też spo- time in different ways. When we organised street w Polsce pokazy Teatru Doc. J.O.: Later on, you appeared and steered the sób spędzania wolnego czasu. Kiedy robiliśmy performances, we took up almost all of the old festival even more in the direction of inde- spektakle uliczne, zajmowaliśmy niemal całą town district: there was no outdoor dining then, no J.O.: Później pojawiliście się wy i zwrócili- pendent events, taking place outside the main przestrzeń Starego Miasta: nie było tam ogród- outdoor pubs and cafes. It’s unbelievable just how ście festiwal jeszcze mocniej w stronę nie- programme. Let’s not forget that the festival, ków, stolików. To niewiarygodne, jak bardzo much the town has changed in those twenty years, zależnych wydarzeń, powstających poza nur- for better or worse, also tried to influence the- w ciągu tych 20 lat zmieniło się miasto, a z nim and with it all of Poland. tem repertuarowym. Nie zapominajmy też, atrical realities and create environments in i polska rzeczywistość. że festiwal zawsze z lepszym lub gorszym which artists could work on new projects. An J.O.: It was important for us back then to discover skutkiem starał się wpływać na rzeczywi- interesting example of this is the workshop J.O.: Ważne było dla nas wtedy odkrywanie new ways of comprehending the world and a differ- stość teatralną i stwarzać artystom warunki Lublin Jews, created in 2007 in partnership nowych możliwości rozumienia świata i innego ent way of talking about it. Because, after all, twenty do pracy nad nowymi projektami. Ciekawym with Laboratorium Dramatu (Drama Labora- sposobu opowiadania o nim. Bo przecież 20 lat years ago Polish alternative art looked completely przykładem takich działań jest warsztat „Żydzi tory) and NN Theatre. temu polska sztuka alternatywna wyglądała different to today, using different forms to today. lubelscy” zrealizowany w 2007 roku wspólnie zupełnie inaczej niż dzisiaj, posługiwała się z Laboratorium Dramatu i Teatrem NN. G.R.: Indeed, the fruits of that meeting were inną formą. G.R.: I also think that founding this festival in the plentiful: that was when texts such as Our year 1996 had a big influence, a time when, slowly, G.R.: Rzeczywiście, plon tego spotkania był Class (Nasza Klasa) by Tadeusz Słobodzianek, G.R.: Myślę też, że duże znaczenie miał moment a certain terribly important period of independent ogromny: to przy tej okazji powstały takie Adherence (Przylgnięcie) by Piotr Rowicki, Jew powołania tego festiwalu do życia w obecnym Polish theatre was coming to a close. We hit upon teksty jak „Nasza klasa” Tadeusza Słobodzianka, (Żyd) by Artur Pałyga and The Mayor (Burmistrz) kształcie w 1996 roku – a więc w chwili, gdy a moment of transformation within the Polish the- „Przylgnięcie” Piotra Rowickiego, „Żyd” Artura by Małgorzata Sikorska-Miszczuk were de- powoli zamykał się pewien szalenie istotny roz- atrical avant-garde. Pałygi, „Burmistrz” Małgorzaty Sikorskiej- veloped, and as a counterpoint to that meet- dział w polskim teatrze niezależnym. Trafiliśmy -Miszczuk, a w kontrze do tamtego spotkania: ing: Nothing that is Human (Nic, co ludzkie) by na moment przeistaczania się polskiej teatral- M.K.: What sort of programmes did you create to „Nic, co ludzkie” Pawła Passiniego, Łukasza Paweł Passini, Łukasz Witt-Michałowski and nej awangardy. meet this change? Witta-Michałowskiego i Piotra Ratajczaka. Piotr Ratajczak. od kuratorów · from the curators 8 · 9 M .K.: Wspominaliście, że festiwal powstał M .K.: You mentioned that the Festival was cre- co roku odpowiedzieć. To bardzo ważne, gdy we have to be able to answer, each and every z potrzeby spotkania, pokazania tego, co się ated to allow a meeting, a presentation of that myślimy o odpowiedzialności festiwalu. Stąd year. This is very important when thinking about działo na zewnątrz, rozszerzenia perspektywy. which was happening externally, a broaden- też przez ostatnie 20 lat zmiany w formule the aims of the festival, and why for the past Jednocześnie wskazujecie, że rola festiwalu się ing of perspective. At the same time, you are Konfrontacji, poszukiwanie nowych rozwiązań, twenty years we have been making changes in zmieniła i rozwinęła w stronę aktywną, produk- suggesting that the role of the Festival has konsekwentny dialog z rzeczywistością. W pew- the formula of our festival, seeking of new so- cyjną. To ciekawe, jak zmieniała się formuła festi- changed and moved towards a more active, nym momencie wyszliśmy też wyraźnie poza lutions, conducting a legitimate dialogue with walu w kontekście społecznym i politycznym production-based focus. It’s interesting how the przestrzenie teatralne, jednocześnie rozwijając reality. At a certain point, we went right outside ostatnich 20 lat. Mam wrażenie, że festiwal ogra- formula of the Festival has changed in the so- całoroczną działalność edukacyjną. Elementem the theatre space, simultaneously developing niczający się do prezentacji the best of niewielu cial and political context of the most recent two cyklu spotkań „Jak żyć?” była akcja zawiesza- a year-round educational programme. Part of już chyba interesuje. decades. I have the impression that a festival nia cytatów filozoficznych na budynkach uży- the cycle of “How to live?” events has involved which limits itself to presenting some kind of teczności publicznej. Przechodnie z początku hanging philosophy quotations on public build- G.R.: Bo zmienił się rynek czy obieg kultu- “best of” programme no longer interests many myśleli, że to nowa kampania reklamowa jakie- ing around town. Passers-by at first thought that ralny. Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych i na people. goś produktu… Pamiętam taki moment głodu this is a marketing campaign for some kind of początku dwutysięcznych niezależne grupy tea- wiedzy: stąd potrzeba spotkań, seminariów, czy- product... I remember this moment of hunger tralne przygotowywały spektakle, które następ- G.R.: Because the market, the cultural circuits, tania tekstów filozoficznych na głos. for knowledge: hence the need for meetings, nie objeżdżały kolejne festiwale i domy czy have changed. Even in the 1990s and at the seminars, reading out loud philosophical texts. centra kultury. Takie tournée spektaklu było gwa- start of the 2000s, independent theatre groups Robiąc festiwal, podejrzewajmy zawsze jego Creating the festival, we are always testing its rancją zdobycia środków do życia i dalszej pracy. would put on shows which would then tour formułę. Podejmujmy ryzyko. Szukajmy nowych formula. Taking risks. Let us look for new so- Dzisiaj ten obieg nie istnieje, a raczej teatr nie- round festivals and cultural centres. Such tours rozwiązań. Myślę, że jeżeli ochronimy pewien lutions. I think that if we manage to preserve zależny został z niego wyparty przez wydarzenia were a way for people to earn a living and get odruch odwagi w tym obszarze, to uda nam się a certain courageous attitude in this sphere, we komercyjne. W konsekwencji to festiwale musiały paid work. Today, this circuit no longer exists, osiągnąć ważny cel. will be able to achieve some important aims. wziąć na siebie odpowiedzialność za stworzenie or rather independent theatre has been pushed artystom warunków do pracy i za produkowanie out by commercial productions. As a conse- G.R.: Tym bardziej jesteśmy do tego zobo- G.R.: The public make us even more committed spektakli. quence, Festivals had to take on the responsi- wiązani ze względu na publiczność, która to this aim, and in this context Lublin is quite bility for creating the facility for artists to work w Lublinie jest wyjątkowa: widzimy przecież, że unique: we can see how wonderfully people re- M.K.: Gdzie poza obiegiem festiwalowym artyści and produce performances. na rozmaite, czasem pozornie trudne wyzwania act to diverse, sometimes challenging perform- niezależni niezwiązani z teatrem repertuarowym widzowie reagują fantastycznie, a frekwencja ances, and attendances are always increasing. mogą dzisiaj pracować? M.K.: Where, apart from the festival circuit, can na festiwalu się zwiększa. independent artists not connected with rep the- J.O.: It turns out that it is possible to work effec- G.R.: Niemal nie ma takich przestrzeni. Jeżeli atre work today? J.O.: Okazuje się, że można działać skutecz- tively, offering a programme which every year lubelska publiczność tak ciepło przyjęła spek- nie, oferując program, który co roku przekra- pushes the bounds of audience expectations takle She She Pop czy Gob Squad, to muszę ze G.R.: There are no such places around any cza odrobinę to, do czego publiczność już that little bit further. smutkiem powiedzieć, że dzisiaj brakuje w Polsce more, really. If the Lublin theatre-going pub- przywykła. przestrzeni, systemu finansowego i organizacyj- lic responded so warmly to shows of She She M.K.: It seems to me that what Rose Fenton said nego, brakuje też woli środowiska, by podobne Pop or Gob Squad, then I have to admit, sadly, M.K.: To, o czym mówiła Rose Fenton, wydaje is key when it comes to thinking about the fes- spektakle tutaj powstawały. Zespół Gob Squad that in Poland today we lack the environment, mi się kluczowe przy myśleniu o nim i pracy tival and the work we do programming it. Con- przez lata przygotowywał spektakle w berliń- the financial and organisational systems, and nad jego programem. Wobec rosnącej liczby sidering how many new festivals have popped skiej Volsk-bühne, a więc w teatrze repertuaro- the inner will, to develop such shows. The Gob festiwali w Polsce i Europie w ostatnich kil- up in Poland and Europe in the last few dec- wym. I chociaż twórcy Gob Squad podejrzewają, Squad Arts Collective spent years preparing kudziesięciu latach, czuję potrzebę ciągłego ades, I feel a need to constantly ask what our że Frank Castorf, który przez wiele lat kierował their shows in the Berlin Volskbühne, which is zastanawiania się, do czego jest potrzebny nasz festival is for, what causes it to happen, who it tą sceną, ani razu nie przyszedł na ich spektakl, a rep theatre. And though the creators of the festiwal, po co powstaje, dla kogo. Próbując is aimed at. Trying to answer these questions, to jednak przez cały ten czas decydował się prze- Gob Squad suspect that Frank Castord, who for odpowiedzieć na te pytania, myślę o festiwalu I think about the Festival as a public institu- znaczać część budżetu i przestrzeni, by wspierać many years directed their stage, had never been jako o publicznej instytucji wypełniającej luki, tion which fills the gaps which Grzegorz men- twórców niezależnych – nawet jeżeli sam nie był to any of their shows, he all the time agreed to o których wspominał Grzegorz; ewoluują- tioned; evolving in the direction of something tym nurtem zainteresowany. W Polsce przy kilku- sign away part of his budget and his space to cej w stronę miejsca, które stwarza artystom which creates the conditions for artists to work dziesięciu teatralnych instytucjach teatru pub- support independent performers – even if he warunki do pracy przez cały rok oraz proponuje all year round and offers an interesting educa- licznego, repertuarowego, na palcach jednej ręki himself wasn’t interested in this genre. In Po- ciekawą edukację publiczności i teatralnym tional package for the public and for theatrical możemy policzyć próby wpuszczenia w obszar land, where we have dozens of publicly funded twórcom. Rozumiem festiwal jako publiczną practitioners. I see the Festival as a public cul- tych instytucji artysty niezależnego. To smutne, theatres, rep theatres, we would be hard- instytucję kultury. tural institution. że teatr repertuarowy, finansowany ze środków pressed to find any which allows independent publicznych, tak łatwo i chętnie otworzył się po artists access to their resources. It is sad that G.R.: Ważny jest tutaj również kontekst lokalny: G.R.: The local context is also important: the 1989 roku na spektakle komercyjne, twierdząc, że rep theatre, financed from public coffers, so festiwal, który jest zawsze w konkretnym miej- Festival, which always takes place in a specific może dzięki nim przeżyć, a jednocześnie nie chce readily converted to commercial programmes scu, musi się odwoływać do potrzeb tego miej- location, must refer to the needs of that terri- otworzyć jakiejś części swojej przestrzeni dla after 1989, stating that this was a way for them sca. Zadanie to rozumiem jako próbę opisania tory. I see this challenge as an attempt to de- młodych twórców. to survive, and at the same time it doesn’t want tematów i problemów, które są dla lokalnej scribe the topics and problems which are for to open up part of its stage space to new artists. społeczności szczególnie ważne – albo za local communities particularly important – or J.O.: Pamiętam, kiedy Rose Fenton, wybitna bry- chwilę takie będą. will be come so in the near future. tyjska kuratorka, powtarzała nam, że ponieważ J.O.: I remember Rose Fenton, a wonderful Brit- festiwal finansowany jest ze środków publicz- ish curator, told us repeatedly that because our T ranslated by nych, miasto ma prawo co roku pytać nas o to, festival is financed out of public funds the city Marek Kazmierski na co wydaje publiczne pieniądze oraz po co has the right each year to ask what we spend jest festiwal – a my musimy umieć na to pytanie our budget on, and what the festival is for – and od kuratorów · from the curators 10 · 11 20 lat Konfrontacji. Podziękowania 20 years of Konfrontacje. Acknowledgements

Przez 20 lat programowaliśmy festiwal, For twenty years we have been programming zapraszaliśmy artystów z całego świata, szu- the Confrontations Festival, inviting artists from kaliśmy dla nich przestrzeni i adaptowaliśmy all over the world, looking for space to stage sale, pisaliśmy teksty, układaliśmy harmono- their plays and adapting available venues, gram, produkowaliśmy dekoracje, zamawiali- writing texts, arranging timetables, producing śmy hotele, organizowaliśmy transport, pro- decorations, booking hotels, organizing trans- mowaliśmy, liczyliśmy budżet. Tym wszystkim, portation, promoting events, calculating budg- którzy z nami przez ten czas pracowali, ser- ets. I would like to extend our whole-hearted decznie dziękuję. thanks to all who have been working with us Janusz Opryński since the very beginning. Janusz Opryński

Agnieszka Barańska-Szamryk Agnieszka Barańska-Szamryk Małgorzata Drozd-Domaciuk Małgorzata Drozd-Domaciuk Ksenia Duńska Ksenia Duńska Agnieszka Kafara Agnieszka Kafara Marta Keil Marta Keil Ludwika Kłoczowska-Mazur Ludwika Kłoczowska-Mazur Dorota Łukasik Dorota Łukasik Joanna Malinga Joanna Malinga Irena Beata Michałkiewicz Irena Beata Michałkiewicz Ewa Molik Ewa Molik Grzegorz Reske Grzegorz Reske Karolina Rozwód Karolina Rozwód Agata Rychcik Agata Rychcik Barbara Sawicka Barbara Sawicka Anna Stępień Anna Stępień Dorota Stochmalska Dorota Stochmalska Piotr Szamryk Piotr Szamryk Barbara Szymańska Barbara Szymańska Gabriela Żuk Gabriela Żuk Michał Żurawski Michał Żurawski

Współpraca Co -operation Barbara Luszawska Barbara Luszawska Dorota Mościbrodzka Dorota Mościbrodzka Jolanta Reputakowska Jolanta Reputakowska Marta Szczeblewska Marta Szczeblewska

Tw órcy programu Pg ro rammers Ł ukasz Drewniak Ł ukasz Drewniak Marta Keil Marta Keil Leszek Mądzik Leszek Mądzik Janusz Opryński Janusz Opryński Tomasz Pietrasiewicz Tomasz Pietrasiewicz Agnieszka Lubomira Piotrowska Agnieszka Lubomira Piotrowska Grzegorz Reske Grzegorz Reske Włodzimierz Staniewski Włodzimierz Staniewski

od kuratorów · from the curators DECENCY CLAUSE Klauzula przyzwoitości Wprowadzenie · Marta Keil i Joanna Krakowska Decency Clause Introduction · Marta Keil and Joanna Krakowska

Jedną ze ścieżek programowych tegorocznego festi- One of the programming leitmotifs of this zmieniła kształt współczesnej sztuki, a także stwo- defy and dispel. We are too familiar with sup- walu jest nurt „Klauzula Przyzwoitości” („Decency year’s Festival is “Decency Clause” that we rzyła warunki i możliwości dla takich twórców, pression and bowdlerisation. The decency Clause”), który przygotowaliśmy wspólnie z Joanną have prepared together with Dr Joanna jak doskonale przyjęta w zeszłym roku Martha clause is omnipresent – all that changes is Krakowską, autorką i kuratorką tej części programu. Krakowska, the author and curator of events Graham Cracker. Podejmiemy rozmowę z najważ- just the perception of what is decent and subsumed under this umbrella. niejszymi postaciami queerowego i feministycz- what is indecent. Our bodies, desires, ideas, W 1990 roku National Endowment for the Arts (NEA) nego performansu amerykańskiego na temat age, gender, race and freedom are constantly – amerykańska agencja rządowa założona w 1965 In 1990, the National Endowment for the Arts obecnej społecznej, politycznej, ale również eko- under the scrutiny and pressure of churches, roku w celu wspierania sztuki i kultury – odmówiła (NEA) – the US governmental agency founded nomicznej sytuacji sztuki. Dotkniemy awangardy, institutions and politicians. czwórce artystów wypłacenia przyznanych in 1965 as a means of supporting culture and by zrozumieć współczesność. wcześniej grantów pod pretekstem, że ich projekty the arts – refused to pay out already assigned Taking place in Poland at present, the cul- propagują nieprzyzwoite treści. Podstawą tej grants to four artists on the grounds of the Bo przecież cenzura nie zniknęła wraz z 1989 ture wars related to politics, women’s rights, decyzji była przyjęta przez Kongres „klauzula alleged indecency of their art. The NEA based rokiem – to mit. Znamy ją dzisiaj bardzo dobrze. gender issues, economic inequality, social przyzwoitości” zobowiązująca NEA do brania pod their decision on the “Decency Clause” that Klauzula przyzwoitości działa wszędzie, zmie- solidarity, religion, military campaigns and uwagę nie tylko względów artystycznych, lecz także had been approved of by the Congress and nia się tylko poczucie tego, co jest przyzwoite, a co gender are a case in point. The Lublin show- obyczajowych. Za „nieprzyzwoite” w tym wypadku which in result obliged the agency to take nie jest. Nasze ciała, pragnienia, pomysły, wiek, case of the New York theatre avant-garde uznano to, co feministyczne i queerowe. Holly into consideration not just the artistic mer- płeć kulturowa, rasa i wolność są nieustannie pod- constitutes also a reference to the identity of Hughes, Karen Finley, John Fleck i Tim Miller nie its of the applicants but also the supposed dawane presji Kościołów, instytucji albo polityków. the Confrontations Festival, whose roots are otrzymali dofinansowania na projekty, które wcześ- “moral” dimension of their work. In this par- steeped in alternative, avant-garde and politi- niej zostały pozytywnie ocenione przez ekspertów ticular case, what was deemed “indecent” Toczące się obecnie w Polsce wojny kulturowe cal theatre. NEA. Artyści odwołali się od tej decyzji i wygrali was everything that was feminist and queer. wokół polityki, praw kobiet, problematyki gender, proces w sądzie stanowym, ale Sąd Najwyższy Holly Hughes, Karen Finley, John Fleck and nierówności ekonomicznych, społecznej solidarno- Pj ro ect’s curator utrzymał klauzulę przyzwoitości w mocy. Sytuacja Tim Miller were denied their rightful grants ści, religii, wojny i płci są najlepszym tego dowo- z 1990 roku miała dalekie konsekwencje dla despite the fact that their projects had been dem. Prezentacja nowojorskiej awangardy jest Joanna Krakowska, PhD works at the Polish amerykańskiej sztuki: od tego czasu, pod naciskiem positively evaluated by NEA pundits. The art- także bezpośrednim nawiązaniem do tożsamości Academy of Science’s Institute of Art; deputy Kongresu, NEA zrezygnowała z przyznawania dotacji ists in question lodged an official complaint: Konfrontacji – festiwalu wywodzącego się z teatru editor-in-chief of theatre monthly “Dialog”, indywidualnym twórcom. their appeal at a district court was favour- alternatywnego, awangardowego, politycznego. contemporary theatre historian, essayist, ably reviewed, however, the Supreme Court translator, editor. Co-author of a number of Holly Hughes, jedna z bohaterek sprawy „Czwórki asserted the legality of the disputed “Decency Gościem specjalnym „Klauzuli Przyzwoitości” books, including “Soc i sex. Diagnozy teatralne z NEA”, będzie w Lublinie gościem Konfrontacji. Clause”. The 1990 ruling has had long-term będzie także Citizen Reno, która kwestię queer i nieteatralne” (2009) and “Soc, sex i historia” Nowojorska performerka, profesor Uniwersytetu consequences as far as US art is concerned: przenosi na nieoczekiwany poziom. To performerka (2014). Editor of the following books: “Teatr w Michigan, ikona amerykańskiego ruchu femini- since then, due to the influence of the o dużym doświadczeniu w mainstreamowych drugiego obiegu” (2000), “Aktor teoretyczny” stycznego i queerowego, pokaże performans „Clit Congress, the NEA has ceased to bestow grants mediach – od Hollywood do telewizji – rzucająca (2002), “Teatr. Rekonstrukcje” (2004). Author of Notes”, który powstał w odpowiedzi na wydarzenia on individuals. wyzwanie medialnej rutynie. Wsławiła się per- “Mikołajska. Teatr i PRL” (2011), a book short- wokół NEA. formansem „Rebel Without a Pause. Unrestrained listed for the prestigious NIKE Award and In the course of the Confrontations Festival reflections on September 11th” (Buntowniczka bez recipient of the Fulbright Scholarship at the Holly Hughes wspólnie z Lois Weaver i Peggy Shaw we will premiere in Poland the New York per- przerwy. Niepohamowane refleksje o 11 września), CUNY Graduate Center in New York (2013–14). zakładała w latach 80. ubiegłego stulecia legen- forming arts and theatre avant-garde: Holly z którym wystąpiła kilka tygodni po zamachu na darną Women’s One World (WOW) Café, koopera- Hughes, Lois Weaver and Peggy Shaw (co- World Trade Center, rozśmieszając nowojorską translated by tywę artystek w nowojorskiej East Village, która founders of the outstanding Split Britches col- publiczność do łez. Prowadziła też serię spotkań Bartosz Wójcik stała się jednym z centrów sztuki awangardowej lective), Penny Arcade and Citizen Reno. Their zatytułowanych „Money Talks”, zmuszając słyn- – to w WOW Café debiutowały najważniejsze twór- emancipatory struggle has forever changed nych ekonomistów do odpowiedzi na niewygodne czynie teatru eksperymentalnego, kobiecego under- the shape of contemporary art as well as pytania. W Lublinie podczas swojego performansu, groundu i queerowego performansu. provided a fertile ground for artists, such as będzie miała okazję przycisnąć do muru Jerzego Martha Graham Cracker, critically acclaimed Hausnera. Lois Weaver i Peggy Shaw z kolei tworzą wybitny and lauded by the Lublin audience alike in kolektyw Split Britches – legendarną, najbardziej 2014. We will engage ourselves in a dialogue K uratorka projektu znaną na świecie lesbijską grupę teatralną, która with the most important personalities of the zasłynęła między innymi „Belle Reprieve” – spekta- US queer and feminist performing arts and Joanna Krakowska pracuje w Instytucie Sztuki klem opartym na „Tramwaju zwanym pożądaniem” discuss the current social, political and eco- PAN. Wicenaczelna miesięcznika „Dialog”, histo- Tennessee Williamsa, przetransponowanym na nomic state of the arts. We will touch the ryczka teatru współczesnego, eseistka, tłu- relacje między kobietami. W Lublinie pokażą dwa avant-garde to understand the present. All in maczka, redaktorka. Współautorka książek: „Soc solowe spektakle. the belief that censorship did not disappear i sex. Diagnozy teatralne i nieteatralne” (2009) in 1989 – this is a myth that we would like to oraz „Soc, sex i historia” (2014). Redaktorka ksią- Dołączy do nich Penny Arcade, jedna z gwiazd żek: „Teatr drugiego obiegu” (2000), „Aktor teo- Andy’ego Warhola, znakomita performerka i akty- retyczny” (2002), „Teatr. Rekonstrukcje” (2004). wistka, która do prezentowanego w Lublinie spek- Autorka nominowanej do Nagrody Literackiej Nike taklu zaangażuje lubelskich wykonawców. książki „Mikołajska. Teatr i PRL” (2011), stypendystka Fulbrighta w CUNY Graduate Center w Nowym Po raz pierwszy pokażemy w Polsce nieznaną Jorku w roku akademickim 2013–2014. tutaj nowojorską awangardę teatru i perfor- mansu. Emancypacyjna walka podjęta przez Holly Hughes, Split Britches czy Penny Arcade na zawsze klauzula przyzwoitości · decency clause 16 · 17 Klauzula przyzwoitości. Rewizyta Joanna Krakowska Decency Clause Revisited Joanna Krakowska

Cenzurę zlikwidowano w Polsce 25 lat temu Censorship was abolished in Poland 25 Czy mieliśmy prawo tego wszystkiego nie and economically conditioned issues, which in – poległa w ten sposób jedna z ostatnich years ago – thus collapsed one of the last wiedzieć 25 lat temu? turn are related to the most important social instytucji autorytarnego systemu komu- institutions of the authoritative communist values: empathy, solidarity and justice. nistycznego, tłumiąca swobody społeczne system that stifled social and individual Może gdyby wtedy uważniej patrzeć i słu- i indywidualne. Wydawało się, że wolności liberties. At that time, it seemed that the chać, co dzieje się na świecie, rozczarowa- Did we have a right not to know all of the słowa w demokratycznym państwie nic nie freedom of speech was an unquestionable nie byłoby mniejsze, a powoływanie się na above 25 years ago? zagraża i nikt jej nigdy nie zakwestionuje. achievement of a democratic state that zachodnie wzorce – nie tak bezkrytyczne. Było to jedno z wielu złudzeń, jakie żywi- would never be in jeopardy. This was one of Dziś dokładnie 25 lat upływa bowiem także Perhaps if we had watched and listened more liśmy u progu niepodległości. Z czasem the numerous forms of delusion that we fell od niechlubnych amerykańskich wojen keenly to what was happening in the world bowiem okazało się, że mechanizmów dyscy- for on the eve of the independence of Poland. kulturowych prowadzonych przez konser- back then, our disappointment would have plinujących, rygorów prawnych i pretekstów What transpired in time was the sobering watywną administrację Ronalda Reagana. been less substantial – and our reliance on ograniczania swobody wypowiedzi może realisation that there could be countless Nazwa tego nurtu festiwalu Konfrontacje – Western paradigms less uncritical. Today być bez liku. A każde z tych ograniczeń może disciplinary mechanisms, legal shackles and „Klauzula Przyzwoitości” nawiązuje do jed- marks also the 25th anniversary of the climax znajdować doskonałe uzasadnienie – a to pretexts for gagging citizens who otherwise nego z najbardziej znanych epizodów tych of the infamous culture wars waged on by the dlatego, że broni się dóbr osobistych, a to would be exercising their right to freedom wojen, spektakularnej manifestacji cenzury conservative administration of Republican dlatego, że chroni się uczucia religijne, a to of expression. Each of these restrictions ekonomicznej i próby ograniczenia wolności Ronald Reagan. The very name of this the- dlatego, że wolność słowa wchodzi w kon- could be perfectly justifiable – defence of twórczych. matic strand of the Confrontations Festival flikt z czyjąś własnością. Prawo autorskie personal rights, protection of the so-called – “Decency Clause” refers to one of the more interpretowane dość dowolnie, którego pró- “religious sentiments”, or a countermeasure W 1990 roku National Endowment for the widely known episodes of these wars – to the buje się używać, by powściągać krytykę, stało employed by the powers that be when the Arts (NEA) – amerykańska agencja rządowa spectacular manifestation of economic cen- się jednym z głównych narzędzi kontrolnych, freedom of speech allegedly ran counter to wspierająca twórczość artystyczną – odmó- sorship and to the related attempts to stifle stając nieraz na przeszkodzie obiegowi idei somebody’s copyright. Intellectual property wiła czwórce artystów wypłacenia przyzna- freedom of artistic expression. w kulturze. Okazało się też, że nie wystar- law and intellectual rights are interpreted nych wcześniej grantów pod pretekstem, że czy mówić – że trzeba jeszcze być usłysza- fairly loosely – they are frequently applied to ich projekty propagują nieprzyzwoite tre- In 1990, the National Endowment for the Arts nym, a to nazbyt często zależy od środków curb criticism and as such have become one ści. Podstawą tej decyzji była przyjęta przez (NEA) – the US governmental agency founded finansowych. Ujawniły się w ten sposób dwa of the leading control tools, often throwing Kongres „klauzula przyzwoitości” zobowią- in 1965 as a means of supporting culture and oblicza cenzury ekonomicznej – dostęp do a spanner in the works of the circulation of zująca NEA do brania pod uwagę nie tylko the arts – refused to pay out already assigned mediów uwarunkowany zasobem portfela ideas within culture at large. What transpired względów artystycznych, lecz także obycza- grants to four artists on the grounds of the oraz autocenzura polegająca na dostosowy- as well was the fact that speaking out loud jowych. Za „nieprzyzwoite” w tym wypadku alleged indecency of their art. The NEA based waniu własnego głosu do oczekiwań gran- was not enough – what mattered was being uznano to, co feministyczne i queerowe. their decision on the “Decency Clause” that todawców. A że grantodawcą jest z reguły heard publicly; this, however, too often was Performerzy, nazwani potem grupą „NEA had been approved of by the Congress and państwo i jego agendy, kwestia swobody contingent upon financial resources. As Four” – Holly Hughes, Karen Finley, John which in result obliged the agency to take twórczej w systemie demokratycznym, w któ- a result, two faces of economic censorship Fleck i Tim Miller – dochodzili swych praw into consideration not just the artistic mer- rym trzeba uwzględniać polityczne koniunk- have come to the fore: (1) access to media w sądzie i wygrali, bo sąd stanowy uznał tę its of the applicants but also the supposed tury, okazała się wcale nie tak oczywista, jak is conditioned by one’s financial standing; klauzulę za sprzeczną z konstytucją. Niestety “moral” dimension of their work. In this par- się spodziewaliśmy. (2) self-censorship imposed on oneself so po latach i po prezydenckich apelacjach – ticular case, what was deemed “indecent” was as to accommodate one’s voice to suit the Sąd Najwyższy klauzulę utrzymał w mocy. everything that was feminist and queer. The Do tego wszystkiego okazało się, że prze- expectations of grantors. And since grantors performers, i.e., Holly Hughes, Karen Finley, strzeń wolności słowa i wypowiedzi arty- are predominantly the state and its agencies, Była to zatem głośna i precedensowa John Fleck and Tim Miller – later known as stycznej nie musi wcale dotyczyć polityki then the issue of artistic freedom in a demo- sprawa, a jedną z bohaterek tej sądowej “the NEA four” – lodged an official complaint: państwa, a nawet wręcz przeciwnie – doty- cratic system, in which one is forced to take walki o wolność słowa i twórczości arty- their appeal at a district court was favourably czy przede wszystkim polityk indywidual- into consideration political fluctuations and stycznej była Holly Hughes, którą będziemy reviewed and “the clause” deemed unconsti- nych – prywatności, intymności, cielesno- allies, has turned out to be not as obvious as gościć w Lublinie z jej najsłynniejszym per- tutional. Eventually, the Supreme Court – after ści. I znowu nazbyt często ciało, pożądanie, we’ve bargained for. formansem solowym: „Clit Notes”. Tradycja presidential appeals – asserted the legality of orientacja seksualna, wiek, zdrowie i ich solowego performansu queerowego jest the disputed “Decency Clause”, though. publiczne manifestacje okazywały się obraź- To make matters worse, we have become jedną z najbardziej oryginalnych i twórczych liwe dla jakichś instytucji, polityków czy aware that the space of the freedom of speech w teatrze amerykańskim. Ma to oczywiście This was a highly publicised and unprece- osób prywatnych. Obyczajowość, świato- and artistic expression does not necessarily gorzki aspekt, bo zbyt często solowe występy dented case whose one participant – a court- pogląd, religia i swoiście pojmowana przy- have to pertain to state politics; quite the con- – za sprawą systemu (nie)finansowania room freedom fighter, an advocate of the free- zwoitość stanęły na przeszkodzie obiegowi trary, it is related to individual politics – pri- teatru – bywają wynikiem ekonomicznej dom of speech and artistic expression – Holly idei. Stworzyło to nową rozległą przestrzeń vacy, intimacy and corporeality (the physical- konieczności, a nie artystycznego wyboru. Hughes will be our guest in Lublin, where she konfliktu, w której trzeba walczyć o swobodę ity of one’s body). And yet again too often the Niemniej jednak, jeśli w teatrze amerykań- will perform Clit Notes, her most famous solo ekspresji, równouprawnienie, wolność świa- body, desire, sexual orientation, age, health skim można w ogóle mówić o polityczności work. The tradition of solo queer perform- topoglądową. To w dodatku często kwestie and their public manifestations have become ance is one of the most original and creative uwarunkowane kulturowo i ekonomicznie, offensive to some institutions, politicians or strands as far as North American theatre is a zatem odnoszące się do najważniejszych individuals. Mores, worldview, religion, and concerned. Obviously, this is the bitter off- wartości społecznych: empatii, solidarności, a peculiarly defined decency have all in effect shoot of the economic status quo as too often sprawiedliwości. hindered the circulation of ideas. This has led solo performances – due to the entrenched to the creation of an expansive space of con- system of theatre (non)funding – are a product flict, in which one has to fight for the freedom of the financial necessity rather than an inde- of expression, equal rights as well as the free- pendent artistic choice. Still, if there are criti- dom of conscience. These are often culturally cal strategies of the North American theatre, klauzula przyzwoitości · decency clause 18 · 19 czy jakichkolwiek strategiach krytycznych, to then they were unquestionably pioneered by przedstawicieli amerykańskiej finansjery. personalities, idiosyncratic characters, queer wypracowali je właśnie queerowi performe- queer performers. It was them that, more fre- Prowadziła bowiem tak zwane „Money Talks” identities and political commitment. If it rzy i performerki. To właśnie oni, podejmu- quently than others, took personal risks while – publiczne dyskusje z ekonomistami i ban- weren’t enough, together they are over 300 jący częściej niż inni ryzyko osobiste przez taking a stand publicly and mining their biog- kierami na temat polityki ekonomicznej. years old. And this is by far the most suspi- angażowanie na scenie własnej biografii raphies and identities on-stage. One should not W Lublinie także taką rozmowę przeprowa- cious thing about them. Age, gender and i tożsamości, używają teatru jako politycz- forget that queer in the US arts does not boil dzi i szacunek należy się śmiałkowi, który sexual orientation are still in Poland consid- nego narzędzia. Tyle że queer na amerykań- down to the casually treated sexual orientation. odważy się stawić jej czoło. ered indecent subjects – if they are indecent, skiej scenie to nie tylko swobodne trakto- More frequently than not North American queer then they are undoubtedly political as well. wanie orientacji seksualnej. Queer nader is inextricably bound with personal involve- Wszystkie razem: Holly Hughes, Penny Over the last decade the theatre in Poland często łączy się bowiem także z zaangażo- ment in the issues of race, class, power, poverty, Arcade, Lois Weaver, Peggy Shaw i Citizen has managed to discuss these topics fairly waniem w inne sprawy: rasy, klasy, władzy, violence, ecology, disease, ageing, politics, etc. Reno to mieszanka wybuchowa wiel- thoroughly, but the Confrontations Festival biedy, przemocy, ekologii, choroby, starości And where the fact that something is genu- kich osobowości, trudnych charakterów, aspires to invigorate this discussion, expand etc. O tym, że coś dziś jest naprawdę queer inely “queer” is not contingent upon one’s LGBTQ queerowej tożsamości i politycznego zaan- and complicate as well as to raise the intel- przesądza nie tylko seksualność, ale także sexuality but on one’s being a misfit that in turn gażowania. Jakby tego było mało, razem lectual level of the exchange, asking expe- niedopasowanie pozwalające widzieć świat allows one to see the world in a different light. mają dobrze ponad 300 lat. I to jest dopiero rienced US queer performers what they in inaczej, ostrzej i bardziej krytycznie. podejrzane. Wiek, płeć i orientacja seksu- principle find decent and indecent in contem- This becomes evident while listening to Penny alna to w Polsce ciągle tematy nieprzyzwo- porary world. Łatwo się o tym przekonać, słuchając Penny Arcade, who is considered so queer that she ite, a więc polityczne. Polski teatr w ciągu Arcade, która uchodzi za tak queerową, że does not conform to any convention or identity, ostatniej dekady zdążył je dość gruntownie Global problems – a wave of war refugees nie pasuje do żadnej konwencji czy tożsa- thereby provoking everybody. She remonstrates przedyskutować, ale festiwal Konfrontacje in Europe, gentrification of minds and cit- mości, a tym samym prowokuje wszystkich. with lesbians that consider bisexuals to be żywi ambicję, by tę dyskusję ożywić, rozwi- ies, steadily increasing social stratification Tępi lesbijki, które uważają, że osoby bisek- people who “do not try hard enough” and gays nąć i skomplikować, a zarazem przenieść na – make us realise that we should indeed sualne to te, które „niedostatecznie się sta- that cultivate bourgeois values. She accuses the nowy poziom, pytając doświadczone amery- demand that a world decency clause be rają” i gejów, którzy kultywują mieszczań- younger generation of opportunism and lack of kańskie queerowe performerki, co ich zda- passed. But this clause, the clause that we are skie wartości. Młodym zarzuca oportunizm fantasy while she finds queer academia guilty niem jest przyzwoite, a co z gruntu nieprzy- so in need of right now should tackle issues i brak fantazji. Badaczom akademickim, of the overuse of political correctness. As she zwoite we współczesnym świecie. different than feminism, gender and queer że zanadto kierują się polityczną popraw- maintains, she is bisexual because she objects that a quarter of a century ago the North nością. Powiada, że jest biseksualna dla- to being labelled and pigeonholed. Globalne problemy – fala wojennych American legislator had in mind. tego, że nie godzi się na żadną etykietę czy uchodźców w Europie, gentryfikacja miast zaszufladkowanie. In contrast, being labelled is something that i umysłów, narastające dysproporcje spo- text does not concern Split Britches, although – łeczne – sprawiają, że rzeczywiście należa- Joanna Krakowska Inaczej niż Split Britches, choć etykieta truth be told – the label of the most famous łoby domagać się przyjęcia jakiejś wszech- T ranslated by najsłynniejszego lesbijskiego zespołu tea- lesbian theatre ensemble does not detract the światowej klauzuli przyzwoitości. Tyle że Bartosz Wójcik tralnego na świecie nie przeszkadza mu duo of Peggy Shaw and Lois Weaver from dis- taka klauzula powinna dotyczyć zupełnie w przełamywaniu queerowych schematów. pelling queer stereotypes. Both of them will innych kwestii niż feminizm, gender i queer, Split Britches tworzą Peggy Shaw i Lois appear in Lublin – each with her individual o których ćwierć wieku temu myślał ze Weaver. Przyjadą do Lublina obie – każda show, each of which treats of subjects that are zgrozą amerykański ustawodawca. ze swoim indywidualnym przedstawie- at best rarely staged in Poland. In her unusual, niem – o tematyce, która w Polsce rzadko clever and self-reflexively ironic Ruff, Peggy tekst lub wcale nie pojawia się na scenie. Peggy Shaw will talk about how she was affected by Joanna Krakowska Shaw w niezwykłym, błyskotliwym i auto- brain stroke, underwent recuperation and over- ironicznym spektaklu „RUFF” opowie o tym, came the effects of her medical condition. In jak przeszła udar, wyszła z niego i prze- What Tammy Needs to Know about Getting Old zwyciężyła jego skutki. Lois Weaver w per- and Having Sex – a performance featuring vol- formansie z udziałem ochotników „What unteers, Lois Weaver will tackle the issue of the Tammy needs to know about getting old sexual activity of seniors. and having sex” zajmie się kwestią życia seksualnego starych ludzi. And – last but not least – a special guest: Citizen Reno. A charismatic performer capable I wreszcie na koniec gość specjalny, Citizen of making her audiences cry with laughter, on Reno – performerka, o wielkiej charyzmie, the one hand, and giving US economic bigwigs potrafiąca z jednej strony rozbawić do łez, a heart attack, on the other. She hosted “Money a z drugiej wprawić w panikę poważnych Talks” – a series of public discussions with economists and bankers on the subject of eco- nomic policies. In Lublin she will also conduct such a conversation with a brave and promi- nent individual who has already agreed to take up the gauntlet.

Altogether – Holly Hughes, Penny Arcade, Lois Weaver, Peggy Shaw and Citizen Reno, they constitute an explosive mix of unique klauzula przyzwoitości · decency clause 20 · 21 H holly Hug es spektakl Clit Notes performance

15.10.2015 · 21:00 Holly Hughes Piwnice CK Clit Notes 70 min 20/30 zł

W 1990 roku National Endowment for the In 1990, the National Endowment for the Arts Arts (NEA) – amerykańska agencja rządowa (NEA) – the US governmental agency founded założona w 1965 roku w celu wspierania in 1965 as a means of supporting culture and sztuki i kultury – odmówiła czwórce artystów the arts – refused to pay out already assigned wypłacenia przyznanych wcześniej grantów grants to four artists on the grounds of the pod pretekstem, że ich projekty propagują alleged indecency of their art. The NEA based nieprzyzwoite treści. Podstawą tej decyzji their decision on the “Decency Clause” that była przyjęta przez Kongres „klauzula przy- had been approved of by the Congress and zwoitości” zobowiązująca NEA do brania pod which in result obliged the agency to take uwagę nie tylko względów artystycznych, into consideration not just the artistic mer- lecz także obyczajowych. Za „nieprzyzwoite” its of the applicants but also the supposed w tym wypadku uznano to, co feministyczne “moral” dimension of their work. In this par- i queerowe. Holly Hughes, Karen Finley, John ticular case, what was deemed “indecent” Fleck i Tim Miller nie otrzymali dofinansowa- was everything that was feminist and queer. nia na projekty, które wcześniej zostały pozy- Holly Hughes, Karen Finley, John Fleck and tywnie ocenione przez ekspertów NEA. Artyści Tim Miller were denied their rightful grants odwołali się od tej decyzji i wygrali proces despite the fact that their projects had been w sądzie okręgowym, ale Sąd Najwyższy positively evaluated by NEA pundits. The utrzymał klauzulę przyzwoitości w mocy. artists in question lodged an official com- Sytuacja z 1990 roku miała dalekie konse- plaint: their appeal at a district court was kwencje dla amerykańskiej sztuki: od tego favourably reviewed, however, the Supreme czasu, pod naciskiem Kongresu, NEA zrezyg- Court asserted the legality of the disputed nowała z przyznawania dotacji indywidual- “Decency Clause”. The 1990 ruling has had nym twórcom. long-term consequences as far as US art is concerned: since then, due to the influence of Holly Hughes, jedna z bohaterek sprawy the Congress, the NEA has ceased to bestow „Czwórki z NEA”, będzie w Lublinie gościem grants on individuals. Konfrontacji. Nowojorska performerka, pro- fesor Uniwersytetu w Michigan, ikona ame- Holly Hughes, one of the “NEA Four” will rykańskiego ruchu feministycznego i queero- visit Lublin as the Confrontations Festival’s wego, pokaże performans „Clit Notes”, który guest of honour. This New York-based per- powstał w odpowiedzi na wydarzenia wokół former, Professor at the University of NEA. Holly Hughes wspólnie z Lois Weaver Michigan and an icon of the North American i Peggy Shaw zakładała w latach 80. legen- feminist and queer movement will present darną Women’s One World (WOW) Café, koope- her own “Clit Notes”, which she created in ratywę artystek w nowojorskiej East Village, direct response to the NEA-related events of która stała się jednym z centrów sztuki awan- the early 1990s. Together with Lois Weaver gardowej – to w WOW Café debiutowały naj- and Peggy Shaw, Holly Hughes established ważniejsze twórczynie teatru eksperymental- the legendary Women’s One World (WOW) nego, kobiecego undergroundu i queerowego Café in the 1980s, a cooperative of artists in performansu. New York’s East Village, which later became one of the centres of avant-garde art; it is at the WOW Café that leading female practition- ers of experimental theatre, women’s under- ground and queer performing arts made their debut and/or made a name for themselves.

klauzula przyzwoitości · decency clause 22 · 23 Rc i hard Meyer konteksty Znacie ten dowcip o lesbijce, która poszła do Sądu Najwyższego?: contexts Holly Hughes i sprawa przeciwko cenzurze

Richard Meyer Have You Heard the One about the Lesbian who Goes to the Supreme Court?: Holly Hughes and the Case Against Censorship

Ten fragment scenariusza jest niedokończony. This part of the script isn’t finished. My role artystów pozwała Frohnmayera za pogwałcenie In her introduction to Clit Notes, Hughes Moja rola w wojnie kulturowej to w dalszym ciągu in the Culture War is still very much a work in ich praw wynikających z Pierwszej Poprawki do describes the NEA Four controversy through w dużej mierze praca w toku. Historia, którą opo- progress, a story that I’m telling as I’m living Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Sprawa, ofi- the language of theatre, the language of wiadam, w miarę jak jej doświadczam. Cały jej sens it. But the point is, it needs to be performed in cjalnie znana jako „Finley przeciw NEA”, ostatecz- roles and plots, of characters and audiences, polega na odgrywaniu jej przed publicznością. front an audience. If I’m ever going to be able to nie trafiła do Sądu Najwyższego, który rozstrzyg- of scripts and staged scenes. Being defunded Gdybym kiedykolwiek zaczęła pisać coś nie tak, pro- write this wrong, I’ll need your help.1 nął spór na korzyść NEA. by the government becomes, for Hughes, szę was o pomoc1. a kind of (terrible) performance piece, one in These words conclude the introduction to Clit We wprowadzeniu do „Clit Notes” Holly Hughes which she no longer controls the represen- Te słowa kończą wstęp do „Clit Notes” (lub Notes, a 1996 collection (or “Sapphic Sampler” opisała kontrowersje wokół „Czwórki NEA” języ- tation of her own body of work: „Sapphic Sampler”, jak czytamy w podtytule), as the book’s subtitle puts it) of the plays and kiem teatru, ról i fabuły, bohaterów i widowni, wydanego w 1996 roku zbioru scenariuszy sztuk performance scripts of Holly Hughes. Hughes scenariuszy i scen. Dla Hughes okoliczności Now I found myself sharing the stage with i performansów napisanych przez Holly Hughes. assumed her “role in the Culture War” in June of pozbawienia jej rządowej dotacji stały się rodza- a whole cast of characters who were either Hughes odegrała swoją rolę w wojnach kul- 1990 when John Frohnmayer, then chairman of jem (strasznego) spektaklu, w którym straciła upstaging me or drowning me out. Of course, turowych w czerwcu 1990 roku, kiedy John the National Endowment for the Arts, rescinded kontrolę nad sposobem przedstawiania jej włas- Jesse Helms, Pat Robertson, and Donald Frohnmayer, dyrektor National Endowment for four solo performance grants that had been nej twórczości: Wildmon, and others of their ilk were there all the Arts2 odrzucił cztery wnioski o granty, które unanimously recommended by the NEA’s panel doing their family values and tax-payer waste zostały wcześniej jednogłośnie zarekomendo- of peer reviewers. Each of the performers Nagle okazało się, że dzielę scenę z całą obsadą, schtick. Their routines were tired, but they were wane przez zespół recenzentów tejże instytucji. whose grants were rescinded— Hughes, Karen która albo mnie przyćmiewa albo zagłusza. To in the best position to make sure that every- Wszyscy artyści i artystki, których wnioski zostały Finley, John Fleck, and Tim Miller—dealt explic- jasne, że Jesse Helms, Pat Robertson, Donald body heard their side of the story.3 odrzucone – Holly Hughes, Karen Finley, John itly with issues of sexuality in their work and Wildmon [politycy i przywódcy religijni] i inni ich Fleck i Tim Miller – zajmowali się otwarcie tema- each, save for Finley, was lesbian or gay. pokroju grali swoją rolę obrońców wartości rodzin- Hughes presents Helms, Robertson, and tem seksualności. Wszyscy też, poza Finley, byli nych i pieniążków podatników. Grali w wyświech- Wildmon as loudmouth scene-stealers homoseksualni. Although he provided little justification for tany sposób, ale byli jednocześnie tak ustawieni, whose tired “schtick” displaces and distorts his actions at the time, Frohnmayer would by publiczności nie umknęło nic z ich wersji tej her own appearance on stage. And yet, by Choć w momencie podejmowania decyzji later explain his decision as a response to historii4. characterizing the politicians and funda- Frohnmayer nie podał jej jasnego uzasadnie- political pressures applied by President mentalist preachers who attacked her work nia, usprawiedliwiał ją później jako odpowiedź George Bush. In his 1993 memoir, Frohnmayer Helms, Robertson i Wildmon są przez Holly as bad performers, Hughes also suggests the na polityczną presję wywieraną przez prezy- recalls that: Hughes przedstawieni jako pieniacze i złodzieje possibility of interrupting, and perhaps sabo- denta George’a Busha. W dzienniku z 1993 roku przestrzeni scenicznej, których wymęczone gagi taging, their performances at some point in Frohnmayer napisał: On June 19, [1990], the President wrote saying po części wypierają, a po części przeinaczają jej the future. that . . . he didn’t want censorship, but he didn’t rolę. A jednak, przedstawiając polityków i funda- 19 czerwca [1990 roku], Prezydent napisał, że […] nie want a dime of taxpayers’ money going to art mentalistów pastwiących się nad jej twórczością At the end of Clit Notes, Hughes returns to chciał wprowadzać cenzury, ale nie zamierzał prze- that was ‘clearly and visibly filth.’ He said he was jako kiepskich aktorów, Hughes sugeruje moż- this possibility by asking her readers to con- znaczać choćby centa z pieniędzy podatników na shocked by the examples in a recent Washington liwość przerwania lub sabotażu ich występów sider their own roles in the ongoing cultural sztukę, która była „w sposób oczywisty i widoczny Times story (describing, among others, Fleck, w bliżej nieokreślonej przyszłości. Na końcu „Clit and political conflict over artistic expression: nieprzyzwoita”. Powiedział, że był zszokowany Finley, Hughes, and Miller) and that we had to Notes” Hughes odnosi się do takiej możliwości, przykładami w ostatnio przeczytanym reportażu find a way to preserve independence and crea- zwracając się do czytelników, by zastanowili się If you’re reading this book, there’s a good w „Washington Times” (opisującym, między innymi, tivity in the arts and at the same time see that nad własną rolą w toczącym się konflikcie kultu- chance you’re already playing some kind twórczość Flecka, Finley, Hughes i Millera) i że taxpayers’ money would not subsidize ‘filth and rowym i politycznym dotyczącym swobody eks- of part in Jesse Helms’s or Robert Hughes’s należy znaleźć sposób na to, żeby zachować wol- patently blasphemous material.’2 presji artystycznej: [a conservative art critic’s] nightmares. You ność i kreatywność w sztuce, a jednocześnie dopil- may find you’ve been cast without even know- nować, by pieniądze podatników nie finansowały As Hughes would later point out, Frohnmayer Jeśli czytasz tę książkę, jest duża szansa, że już ing about it. So you’re in it whether or not „treści sprośnych i rażąco obrazoburczych”3. never saw the work of the four performance odgrywasz jakąś rolę w koszmarach sennych, jakie you want to be. Up to this point, it’s pretty artists whose grants he defunded. His decision miewają Jesse Helms (republikański senator) lub much been their show. They’ve been writ- Jak zauważyła Hughes, Frohnmayer nie widział was based, at least in part, on the second-hand Robert Hughes (konserwatywny krytyk sztuki). Może ing the script and directing the action. But we nigdy dzieł czwórki performerów, których wnio- accounts of their work as “filth.” In the wake of się okazać, że zostałeś obsadzony w jakiejś roli can interrupt their show at any point. We can ski o granty odrzucił. Jego decyzja była podykto- Frohnmayer’s decision, Republican politicians nawet o tym nie wiedząc, niezależnie od swojej break character and start acting out our own wana, przynajmniej częściowo, opiniami z drugiej and fundamentalist preachers attacked the woli. Do tej pory w dużej mierze był to ich show. Ale plots. I think you’ll find it easier to perform acts ręki, mówiącymi o „sprośności”. W następstwie work of these four performers (by now referred w każdej chwili możemy coś z tym zrobić. Możemy of resistance than you think. I have a hunch decyzji Frohnmayera, Republikanie i funda- to as the “NEA Four”) as indecent, obscene, and wyjść z roli i zacząć grać według naszego własnego you’re a natural.4 mentalni kaznodzieje chrześcijańscy atakowali pornographic. In September of 1990, the four scenariusza. Myślę, że odegranie aktów oporu przyj- dorobek tej czwórki artystów (dziś nazywanej artists sued Frohnmayer and the NEA for vio- dzie wam dużo łatwiej niż się wam wydaje. Mam In calling on readers to “start acting out our „Czwórką NEA”) jako nieprzyzwoity, obsceniczny lating their First Amendment rights. Their case, przeczucie, że jesteście do tego stworzeni5. own plots” Hughes summons the power of i pornograficzny. We wrześniu 1990 roku czwórka officially known as Finley v. NEA, would eventu- an imagined collectivity (the readers of Clit ally reach the Supreme Court who would rule Namawiając czytelników do „grania według Notes) to defy censorship. Here, as in several in favor of the NEA. własnego scenariusza”, Hughes przyzywa of her solo performances, Hughes situates 1 Holly Hughes, „Clit Notes: A Sapphic Sampler”, Grove moce wspólnoty wyobrażeniowej (czytelni- her audience as a source of creative power Press, New York 1996, s. 22. 2 NEA to niezależna amerykańska agencja rządowa ków „Clit Notes”) do przeciwstawienia się cen- and political resistance. “I’ll need your help,” założona w 1965 roku w celu wspierania sztuki i kultury 1 Holly Hughes, Clit Notes: A Sapphic Sampler (New York: zurze. Tak tutaj, jak i w wielu swoich solowych she tells us, in order to produce and protect [przyp. tłum.]. Grove Press, 1996), 22. 3 John Frohnmayer, „Leaving Town Alive: Confessions 2 John Frohnmayer, Leaving Town Alive: Confessions of an of an Arts Warrior”, Houghton Mifflin Company, New York Arts Warrior (New York: Houghton Mifflin Company, 1993), 4 Holly Hughes, „Clit Notes”, s. 20–21. 3 Hughes, Clit Notes, 20–21. 1993, s. 161. 161. 5 Tamże, s. 212. 4 Ibid., 212. klauzula przyzwoitości · decency clause 24 · 25 występach, Hughes obdarzyła publiczność siłą queer art in the face of its public denun- zarzutów perwersji, w wyniku których w 1990 denunciation of Hughes’ work by evangelical tworzenia i politycznego oporu. Oświadczyła, ciation and federal defunding. In what fol- roku została pozbawiona funduszy na działal- preachers and the charges of perversion to że będzie potrzebować „naszej pomocy”, żeby lows, I look more specifically at the ways in ność. Ale tytuł wymyślony przez Hughes (tak jak which she was subjected in the wake of her tworzyć i chronić sztukę queer w obliczu pub- which Hughes calls upon performance—both jej występ) także silnie podkreśla twórcze i poli- defunding in 1990. But Hughes’ title (like her licznych oskarżeń oraz restrykcji budżetowych. her own and that of her audience—to resist tyczne utożsamianie się ze „zboczeńcami” i zwra- performance) also insists on the creative and Przyjrzyjmy się sposobom, jakich Hughes ocze- censorship. canie się – lub „prawienie kazań” – do otwarcie political power of identifying with “the per- kuje – zarówno od siebie, jak i od widowni – by . . . queerowej publiczności. Używając tego samego verted” and of directing one’s art toward—or przeciwstawić się cenzurze. języka, za pomocą którego próbowano odpra- “preaching to”—an avowedly queer audi- . . . In a 1995 Theatre Journal essay entitled wić ją z kwitkiem i oczernić (czyli na przykład ence. By speaking the very language through “Preaching to the Converted,” Tim Miller słowa „zboczona”), Hughes sytuuje go w innym which she has been dismissed and deni- W opublikowanym w „Theatre Journal” w 1995 and David Román describe the relationship rejestrze komunikacyjnym i, co za tym idzie, grated by others (e.g. “perverted”), Hughes roku eseju zatytułowanym „Preaching to the between queer performers and their pre- ponownie otwiera możliwość (i potencjalną resituates it within a different register of Converted” (Przekonując przekonanych) Tim dominantly queer audiences as one of “pro- przyjemność) kontynuowania dyskusji na temat representation and thereby reopens the Miller i David Román opisują związek pomię- visional and fragile community,” in which perwersji. question (and potential pleasures) of perver- dzy artystami queer a ich publicznością jako a desire to see and be seen as part of a col- sion for further inquiry. „tymczasową i kruchą wspólnotę”, której częścią lective often rubs up against a “desire to Rewindykacja terminu „zboczeńcy”, której jest pragnienie oglądania i bycia oglądanym, defy the politics of sameness.”5 Part of what dokonuje Hughes, przypomina dużo bardziej Hughes’ reclamation of “the perverted” bliskie zarazem „pragnieniu przeciwstawie- queer performances offers their spectators, powszechne, dokonujące się na początku lat resembles the far more widespread revival, nia się polityce upodobnienia”6. Częścią tego, then, is the power “to unsettle the com- 90., przejęcie terminu „queer” używanego odtąd beginning around 1990, of the term “queer” co spektakle queer oferują swoim widzom, jest forts of identity politics in the very space przez lesbijki, gejów i inne mniejszości seksu- as means of self-description for lesbians, gay w tej sytuacji możliwość naruszenia „poczucia of its enactment.”6 Miller and Román link alne do opisywania samych siebie. Opisywanie men, and other sexual minorities. Calling komfortu polityki tożsamościowej w przestrzeni this insight to a broader defense of alterna- się słowem „queer” nieodłącznie oznacza kon- oneself “queer” necessarily means confront- jej ustanawiania”7. Miller i Román zauważają tive and community-based theatre and the frontowanie się z homofobicznymi konotacjami ing the homophobic uses to which that word tu korelację z szerzej rozumianą obroną teatru progressive politics in which it is embed- tego słowa w przeszłości. „Siła tego słowa – has been put in the past. “Queer” derives its alternatywnego – opartego na wspólnocie i pro- ded. They go on to argue that the dismissal mówi Judith Butler – tkwi w tym, że było uży- force,” writes Judith Butler, “precisely through gresywnej polityce. Starają się też wykazać, że of community-based artists as “preaching to wane jako wykrzyknienie o podłożu oszczerczym, the repeated invocation by which it has odrzucanie artystów osadzonych we wspólnocie the converted” (that is, as presenting work sugerującym patologię”9. Jeśli słowo „queer” been linked to accusation, pathologization, jako „przekonujących przekonanych” (czyli pre- to audiences who already share their sexual rezonuje historią pomówień i ataków ze strony insult.”8 If “queer” cannot but echo a his- zentujących swoją twórczość publiczności, która and political perspective) flattens the com- osób z zewnątrz, jego bardziej aktualne uży- tory of denigration and external attack, its podziela ich zapatrywania na kwestię seksualno- plexity—and unpredictable power—of what cie podkreśla odejście od tego historycznego more recent use insists on a difference from ści i polityki) spłyca wielowymiarowy i nieprze- happens when people gather together in the wydźwięku i bazuje na różnicy między prze- that history, on a gap between where the widywalny charakter tego, co może się wydarzyć, space of performance. szłością a teraźniejszością (a jednocześnie przy- word has been and where it is going. When kiedy ludzie zbiorą się w przestrzeni teatralnej. szłością) tego słowa. Używany w odniesieniu do spoken in the first person, “queer” enunci- In September of 1999, Holly Hughes pre- siebie samej czy samego termin „queer” oznacza ates one’s own identification with sexual We wrześniu 1999 roku Holly Hughes dała pre- miered a solo performance piece entitled identyfikowanie się z własnym w tym względzie non-conformity. mierę jednoosobowego spektaklu „Preaching to Preaching to the Perverted.7 According to nonkonformizmem. the Perverted” (Prawiąc kazania zboczeńcom)8. Hughes, the title of the piece was in part In Preaching to the Perverted, Hughes enacts Tytuł, jak twierdzi, był po części inspirowany ese- inspired by Miller and Román’s essay. Hughes W „Preaching to the Perverted” Hughes odgrywa a similarly “queer” dialogue between external jem Millera i Romána. Hughes podziela przedsta- shares with Miller and Román a dialectical „queerowy” dialog bazujący na kontraście mię- denigration and pleasurable self-description, wione przez nich dialektyczne rozumienie que- understanding of queer performance as an dzy zewnętrznymi insynuacjami a satysfakcją between deviance as an accusation hurled erowego performansu jako okazji do kreowania occasion in which a sense of community may z samoidentyfikacji, między dewiacją jako zarzu- from without and deviance as a defiant iden- lub rozbijania wspólnoty. W „Preaching to the be both forged and disrupted. In Preaching to tem pochodzącym z zewnątrz a dewiacją będącą tification made from within. Consider, for Perverted” Hughes opisuje procesy powstawa- the Perverted, Hughes emphasizes the ways wyzywającym określeniem nadanym sobie przez example, how the announcement postcard for nia społeczności queer, na które wpływ mają nie in which queer community is constituted siebie albo przez własną społeczność. Warto Preaching to the Perverted (fig. 1) enacts such tylko ci, którzy ją tworzą (uczestnicząc w niej), not only by those who seek to participate zwrócić uwagę, w jaki sposób ulotka informująca a dialogue. The postcard offers a wide-eyed ale także (jakkolwiek niezamierzenie) ci, którzy in it but also (and however unwittingly) by o „Preaching to the Perverted” oddaje taki dialog. Hughes holding an American flag at chest atakują ją z zewnątrz. Na przykład termin „per- those who attack it from without. Hughes’ Obrazek przedstawia Holly Hughes trzymającą level. The flag drops, garment-like, in front of verted” wykorzystany przez Hughes ma za zada- use of the term “perverted,” for example, flagę amerykańską na wysokości piersi.Z przodu her body. Although Hughes appears at first nie przejąć władzę nad terminologią dotyczącą means to reclaim the language of sexual flaga została luźno udrapowana. Choć na pierw- glance to be naked beneath the flag, she is in dewiacji seksualnych i moralnego znieprawienia deviance and moral turpitude as a kind of szy rzut oka Hughes wydaje się pod nią naga, fact wearing a black bra and panties, under- jako rodzaj odwrócenia języka autoidentyfika- reverse-discourse of self-description. The tak naprawdę ma na sobie czarną bieliznę, która garments that become increasingly noticeable cji. Tytuł „Preaching to the Perverted” nawiązuje title Preaching to the Perverted recalls the staje się tym bardziej widoczna, im dłużej wpa- the longer one looks at the image. Shortly do oskarżeń pod adresem Holly Hughes wysu- trujemy się w fotografię. Niedługo po tym, jak after Hughes was defunded in 1990, several wanych przez kościelnych kaznodziejów i do w 1990 roku Hughes pozbawiono grantu, w nie- press accounts mistakenly described her per- 5 Tim Miller and David Román, “Preaching to the Converted”, Theatre Journal 47 (1995): 176. których gazetach pojawiły się niesprawdzone formances as featuring nudity and simulated 6 Ibid., 176. wzmianki o jej występach nago i symulowanych sexual acts. In the postcard for Preaching to 6 Tim Miller i David Román, „Preaching to the Converted”, 7 Preaching to the Perverted was commissioned by aktach seksualnych. Na ulotce do „Preaching to the Perverted, Hughes revisits the image of „Theatre Journal” 47 (1995), s. 176. Dixon Place in New York City, where it was performed 7 Tamże, s. 176. as a work-in-progress in July of 1999. Hughes’ premiered the Perverted” Hughes wprowadza więc ów kon- her naked body on stage but on terms which 8 „Preaching to the Perverted” powstało na zamówienie the piece in September of 1999 at the New Conservatory tekst nagości na scenie, ale w taki sposób, który Dixon Place w Nowym Jorku, gdzie było wystawiane Theater in San Francisco in a production directed by Lois jako „praca w toku” (work-in-progress) w lipcu 1999 Weaver. [There is also a performance review of the New 8 Judith Butler, Bodies that Matter: On the Discursive roku. Premiera w reżyserii Lois Weaver odbyła się w New York production of Preaching to the Perverted in this issue, 9 Judith Butler, „Bodies that Matter: On the Discursive Limits of “Sex” (New York and London: Routledge, 1993), Conservatory Theater w San Francisco we wrześniu. pages 557– 59—Ed.] Limits of ‘Sex’”, Routledge, New York, London 1993, s. 226. 226. klauzula przyzwoitości · decency clause 26 · 27 pokazuje to jako fałszywe, źle odczytane przed- reveal that image to be a misrecognition by Ta kobieta powinna zostać Holly Hughes stawienie jej własnej seksualności. Przywdzianie others, a mistaken perception of sexual expo- rozstrzelana za obsceniczność. The woman needs to be shot for her lewdness. przez nią flagi amerykańskiej, niczym zaimprowi- sure. Hughes’ appropriation of the U.S. flag as Was też powinno się rozstrzelać You need to be shot for representing her. zowanej sukni, przypomina też i w sposób dow- a mock dress also recalls (and wittily responds za to, że ją reprezentujecie. I have just one question. cipny reaguje na publiczne oskarżenia kierowane to) the public accusation that her perform- Mam tylko pytanie. Which one is Holly Hughes? pod adresem jej twórczości – a także twórczości ance art—along with that of Finley, Fleck, and Która z nich to Holly Hughes? Is she the one with the chocolate? Finley, Flecka i Millera – o nieposzanowanie czy Miller— constituted an assault on American Czy to ta od czekolady? Is she the big nigger lover? wręcz atak na amerykańskie wartości. values. To ta, co kocha czarnuchów? Is she the one with the piss? Czy to ta od sików? Is she the one who wants to kill the Pope? W różnych momentach „Preaching to the At various moments during Preaching to the Czy to ta, która chce zabić Papieża? Didn’t she die already? Perverted” Hughes przytacza opisy (i przeina- Perverted, Hughes cites the descriptions (and Ona w ogóle jeszcze żyje? She’s dead, czenia) swoich sztuk, autorstwa między innymi distortions) of her work by Jesse Helms, John Nie żyje, umarła na AIDS She died of AIDS Jessego Helmsa, Johna Frohnmayera, Hiltona Frohnmayer, Hilton Kramer, Pat Buchanan, Jak wszystkie inne pedały. Like all the other fags Kramera i Pata Buchanana, oraz te opublikowane and U.S. News and World Report, among others. przez „U.S. News and World Report”. Artystka But Hughes interweaves these descriptions Wysuwając pogróżki wobec Holly Hughes, anoni- In leveling his threat against Hughes, the przeplata je opowieściami o tym, jak zasłyszała with her own experience of hearing them for mowy rozmówca miota się wściekle od jednego anonymous speaker slips furiously from one je po raz pierwszy, a także żartami, lękami, fanta- the first time and with the jokes, fears, fanta- kontrowersyjnego artysty do innego lub raczej controversial artist to the next or rather, zjami i osobistymi skojarzeniami, które wywołały. sies, and personal associations they provoked. od jednego do następnego pełnego epitetów from one epithetic description of a con- W „Preaching to the Perverted” Hughes ukazuje Preaching to the Perverted restages the story opisu. Niezrównoważenie tego ataku („Która troversial artist to the next. The instabil- własną, nieraz przezabawną relację z pozbawie- of the Hughes’ federal defunding through the z nich to Holly Hughes?”) wydaje się jeszcze ity of the speaker’s attack (“Which one is nia jej federalnych funduszy. Tak przedstawia lens of her own, and often hilarious, reception podsycać furię, w następstwie której wszystko Holly Hughes?”) seems only to fuel the rage wątek „Czwórki NEA”: of it. Here, for example, is how she introduces mu się myli – artyści, prace, ciała – do tego stop- through which he collapses different art- the topic of the NEA Four: nia, że ostatecznie wszyscy stają się „pedałami”, ists, artworks, and bodies such that they all, 30 czerwca 1990 roku [...] w odpowiedzi na decy- które „umarły na AIDS”. Cytując tę przemowę nie- in the end, become “fags” who have “died of zję Kongresu zabraniającą dofinansowywania June 30, 1990 . . . Responding to a Congressional nawiści w swoim performansie, Hughes demon- AIDS.” By citing this hate speech in her per- nieprzyzwoitości, the National Endowment for statute forbidding the funding of obscenity, the struje, w jaki sposób homofobia może podsycać formance, Hughes demonstrates how homo- the Arts odziera czwórkę performerów – Karen National Endowment for the Arts strips four per- ataki na kontrowersyjną sztukę, bez względu na phobia may fuel the attacks on controversial Finley, Johna Flecka, Tima Millera i Holly Hughes formance artists – Karen Finley, John Fleck, Tim „rzeczywistą” osobowość będącą przedmiotem art regardless of the “actual” identity of the – z przyznanych im pieniędzy. Niektórzy nazywali Miller, and Holly Hughes – of their funding. Some ataku artysty. artists at issue. nas „Czwórką NEA”. Inni – „Karen Finley i Trójką people called us the NEA Four. Others called us Homoseksualistów”. Pamiętacie nas. To my byliśmy “Karen Finley and the Three Homosexuals.” You Przez dużą część „Preaching to the Perverted” Throughout much of Preaching to the na waszym balu maturalnym. Mieliście nadzieję, remember us. We played your middle school Hughes odgrywa własne doświadczenia z pro- Perverted, Hughes restages her own expe- że zagra Duran Duran, ale zamiast tego dostaliście prom. You were hoping for Duran Duran but you cesu w Sądzie Najwyższym w 1998 roku. rience of attending the Supreme Court’s nas. Później zostaliśmy ochrzczeni mianem „Karen got us instead. Later we became “Karen Finley Zanim przyjrzymy się temu, przypomnijmy, 1998 hearing of Finley v. NEA. Before look- Finley i Trójka Artystów Spoza Mainstreamu”10. and the three Non-Mainstream Artists.”9 o co tak naprawdę chodziło w sprawie „Finley ing at the terms of that restaging, I want przeciw NEA”. W 1990 roku, Kongres Stanów to provide a clear sense of the issues at Ze wspaniałym satyrycznym zacięciem Hughes With terrific irreverence, Hughes points out Zjednoczonych wydał nakaz wprowadzenia stake in the case. Two months after Finley obrazuje, jak orientacja homoseksualna artysty how the fact of an artist’s homosexuality may do regulaminu, według którego NEA przyzna- v. NEA was filed in 1990, the U.S. Congress może wyeliminować jakiekolwiek inne informa- displace any other information about his or wała granty artystom, „klauzuli przyzwoito- imposed the “decency” clause on the fund- cje na temat artysty lub jej czy jego twórczości, her life and work, including, in this case, the ści”. Klauzula orzekała, że dla NEA „artystyczna ing process of the National Endowment łącznie – jak widać – z imieniem i nazwiskiem. artist’s very name. Even as Hughes was tar- doskonałość i dorobek są podstawowymi kry- for the Arts. The clause decreed that the Pomimo że Holly Hughes odebrano dofinanso- geted for defunding a result of her work’s les- teriami oceny wniosków, które muszą też być NEA must ensure that “artistic excellence wanie z powodu lesbijskich treści w jej perfor- bian content, she was often marginalized, for rozważane w kontekście ogólnych standardów and artistic merit are the criteria by which mansach, z tych samych względów nieraz mar- that same reason, in the media coverage of przyzwoitości i poszanowania dla różnych wie- applications are judged, taking into consid- ginalizowano ją w doniesieniach medialnych na the NEA Four. rzeń i wartości wyznawanych przez publiczność eration general standards of decency and temat „Czwórki NEA”. amerykańską”11. Na pierwszy rzut oka klauzula ta respect for the diverse beliefs and values Later in Preaching to the Perverted, Hughes może wydać się właściwie niegroźna, biorąc pod of the American public.”10 At first glance, W „Preaching to the Perverted” Hughes powraca returns to the ways in which the differences uwagę, że zarówno „ogólne standardy przyzwo- the clause might seem relatively tooth- do sposobów, przy użyciu których różnice między among artists are flattened or outright denied itości”, jak i „poszanowanie dla różnych wierzeń less insofar as both “general standards artystami są zacierane lub w ogóle przestają ist- within the context of public controversy. i wartości wyznawanych przez publiczność ame- of decency” and “respect for the diverse nieć w kontekście publicznej kontrowersji. Stojąc Standing silently on stage, Hughes listens to rykańską” zdają się tak niejasne, że aż nieistotne. beliefs of the American public” sound so w milczeniu na scenie, słucha nagrania, na któ- the recorded voice of a man as he spits out Ale co zrobić, jeśli kontrolowanie sztuki przy- vague as to be negligible. But what if the rym mężczyzna wypluwa z siebie następującą the following harangue: nosi najlepsze efekty tam, gdzie jest najmniej regulation of art is most effective where przemowę: widoczne i jeśli cenzurę umożliwia się raczej niż it is least visible and what if censorship Hello, is this the ACLU? uniemożliwia za pomocą amorficznych koncepcji, is enabled, rather than disabled, by amor- Halo, czy to Amerykańska Unia I’m outraged at your representing takich jak „ogólne standardy przyzwoitości”? phous concepts such as “general standards Wolności Obywatelskich? of decency”? Jestem zbulwersowany faktem, 9 Holly Hughes, Preaching to the Perverted performance że reprezentujecie Holly Hughes typescript: page 16. Preaching to the Perverted © 2000 11 Cytowane za „National Endowment for the Arts, by Holly Hughes. My thanks to Holly Hughes for kindly et al., v. Karen Finley, et al.”. Sąd Najwyższy Stanów 10 Cited in “National Endowment for the Arts, et al., providing me with a copy of her script. Subsequent Zjednoczonych (październik 1997). Skrót z posiedzenia v. Karen Finley, et al.,” Supreme Court of the United States 10 Holly Hughes, „Preaching to the Perverted” scenariusz, references to the Preaching to the Perverted will be sporządzony dla Claesa Oldenburga, Arthura Millera, (October Term, 1997), Brief for Claes Oldenburg, Arthur maszynopis. © 2000, Holly Hughes. included parenthetically in the text. Jaspera Johnsa, Hansa Haacke’a i innych. (Amici Curae), 4. Miller, Jasper Johns, Hans Haacke, et al. (Amici Curae), 4. klauzula przyzwoitości · decency clause 28 · 29 W tym kontekście warto przypomnieć, że klau- In this context, it is instructive to recall that jako takiej. Hughes tak opisuje proces zwany We won again! zula przyzwoitości została wymyślona jako alter- the decency clause was designed as an alter- sprawą „Finley przeciw NEA” w „Preaching to the They appealed again natywa (ale na pewno nie przeciwwaga) dla tzw. native to (but hardly an undoing of) the so- Perverted”: This time “they” means Bill Clinton Poprawki Helmsa z 1989 roku, której oryginalne called Helms Amendment of 1989, the origi- And the appeal is to the Supreme Court. . . założenia zabraniały NEA finansowania projektów nal wording of which prohibited the NEA from Więc pozwaliśmy rząd. . . And well . . . zawierających „obsceniczne i nieprzyzwoite tre- funding “obscene or indecent materials, includ- Wygraliśmy. Did you hear the one about the lesbian, ści, przedstawiające – niekoniecznie wyłącznie ing but not limited to depictions of sadomaso- Oni złożyli apelację. the feminist, and a couple of fags go to the – sceny sadomasochizmu, homoerotyzmu, wyko- chism, homo-eroticism, the exploitation of Wygraliśmy ponownie! Supreme Court . . . rzystywania seksualnego dzieci lub indywidu- children, or individuals engaged in sex acts.” A oni złożyli kolejną apelację alne jednostki podczas aktu płciowego”. Jeśli czy- When read in tandem with the original text Tym razem „oni” to był Bill Clinton By describing the Supreme Court’s hearing tać je wspólnie z oryginalnym tekstem Poprawki of the Helms Amendment, an insistence upon A ta apelacja była w Sądzie Najwyższym. . . of Finley v. NEA as a joke—or more precisely, Helmsa, wtedy nacisk na „ogólne standardy “general standards of decency” begins to sound No i . . as the set-up to a joke whose punchline we przyzwoitości” nabiera bardziej konkretnego more pointed as means of precluding certain A znacie ten dowcip o lesbijce, never hear—Hughes suggests the absurd- kontekstu – jako środków, dzięki którym istnieje kinds of art—and of artists—from receiving NEA feministce i paru pedałach, którzy poszli ity of this proceeding. Hughes renders this możliwość wykluczenia niektórych typów sztuki support. If “general standards of decency” still do Sądu Najwyższego . . . absurdity visible on stage by presenting the (i artystów) ze wsparcia finansowego udziela- sounds a bit vague to your ears, consider that nine Supreme Court Justices as nine tiny yel- nego przez NEA. Jeśli „ogólne standardy przyzwo- in August of 1989, when Senator Helms was Opisując sprawę „Finley przeciw NEA” w Sądzie low rubber duckies, each of which she pins itości” nadal brzmią nazbyt mętnie, warto wziąć pushing for the adoption of his amendment, he Najwyższym w kategorii dowcipu – lub precyzyj- to the top of a lectern. These rubber duck- pod uwagę fakt, że w sierpniu 1989 roku, kiedy sent xeroxes of four Robert Mapplethorpe pho- niej – jako pierwszą linijkę żartu, którego puenty ies then hear the oral arguments in the case senator Helms lobbował za przyjęciem swojej tographs to every member of the House and nigdy nie usłyszymy – Hughes sugeruje absur- of Finley v. NEA, arguments which Hughes poprawki, rozesłał fotokopie czterech fotografii Senate and labeled those photographs with dalność takiego rozwoju sytuacji. Artystka una- recounts as follows: Roberta Mapplethorpe’a do każdego z członków the word “indecent.”11 Helms mailing reveals ocznia ten absurd na scenie, obsadzając w roli Senatu, opatrując je mianem „nieprzyzwoitych”12. one of the central contradictions of censor- dziewięciu sędziów Sądu Najwyższego dziewięć The government’s lawyer is up first. Działania Helmsa odsłaniają jedną z podsta- ship—namely, its compulsion to reproduce and małych żółtych gumowych kaczuszek, z których He’s trying to explain how the NEA can take wowych wewnętrznych sprzeczności cenzury distribute the allegedly “indecent” images it każdą kolejno przypina do pulpitu. Kaczuszki into consideration – kompulsywne reprodukowanie i rozpowszech- seeks to suppress. The 1990 decency clause wysłuchują argumentów w sprawie „Finley prze- General standards of decency without violating nianie przedstawień w domniemaniu „nieprzy- recalls and revives Helms’ prior use of the ciw NEA”; argumentów, które Hughes wymienia the first amendment. zwoitych”, których dystrybucja w zamierzeniu term “indecency” to describe Mapplethorpe’s w następującej kolejności: I guess the reason this lawsuit got this far miałaby być ukrócona. photography. In contrast to Helms’ attacks on Is that everyone is pretending that the Mapplethorpe’s work, however, the decency Prawnik strony rządowej mówi jako pierwszy. definition of decency isn’t clear Klauzula przyzwoitości z 1990 roku przywo- clause derived its restrictive power from the Stara się wyjaśnić co NEA rozumie przez Everyone is acting as though that word łuje i na nowo ukazuje oryginalne użycie przez vagueness of its language, from the fact that Stosowanie się do ogólnych Weren’t a big pink neon sign flashing: “No Helmsa terminu „nieprzyzwoitość” do opisa- terms such as “homoeroticism,” “sadomaso- standardów przyzwoitości Queers! No Queers!” nia fotografii Mapplethorpe’a. Jednak w prze- chism” and “individuals engaged in sex acts” bez łamania pierwszej poprawki. And the way the NEA insures decency, ciwieństwie do ataków Helmsa na dzieła were no longer spelled out as specifically pro- Moim zdaniem, ta sprawa zabrnęła we are told Mapplethorpe’a, siła klauzuli przyzwoitości pły- hibited. “Decency” allowed for a more subtle tak daleko, ponieważ Is by asking people who are certified nęła z niejasności języka, jakim była napisana, restriction on federally funded art, one that Wszyscy uważają, że definicja to be decent to sit on the panels z faktu, że terminy, takie jak „homoerotyzm”, could be used to regulate not only gay and les- przyzwoitości jest niejasna Decent people, says the lawyer, „sadomasochizm” i „jednostki w akcie płciowym” bian art but also any socially critical or sexu- Wszyscy zachowują się tak, jakby to słowo can only make decent decisions. nie były tu podane jako wyraźnie zabronione. ally explicit art. Nie było wielkim różowym The other defense that is offered „Przyzwoitość” pozwalała na nakładanie bar- neonowym napisem: by the government dziej subtelnych restrykcji na sztukę fundowaną Early in 1991, The NEA Four amended their „Żadnych queerów! Żadnych queerów!” Is that the law doesn’t really mean anything z federalnego budżetu; takich, które mogły być case so as to challenge the constitutional- Słyszeliśmy, że sposób, w jaki NEA chce zapewnić It hasn’t hurt anyone używane do regulowania spraw związanych nie ity of the decency clause. In 1993, the four standardy przyzwoitości But it’s a nice little law and we shouldn’t get tylko ze sztuką o treściach homoerotycznych, artists accepted an out-of-court cash settle- Polega na namawianiu ludzi, którzy mają dyplomy rid of it. ale także nastawioną na krytykę społeczną lub ment from the federal government.12 Even z przyzwoitości, żeby im doradzali But the obvious question mówienie o sprawach seksualności wprost. as they did so, however, NEA Four pushed Przyzwoici ludzie, mówi prawnik, mogą podjąć doesn’t get asked: ahead with their lawsuit against the fed- wyłącznie przyzwoite decyzje How does the government Na początku 1991 roku „Czwórka NEA” zgłosiła eral government so as to contest the legal- Inną linię obrony oferuje rząd: decide someone is decent? swój przypadek do sądu, by wykazać sprzeczność ity of the decency clause. Hughes succinctly Co to za prawo, które nie chroni niczego Perhaps its not asked klauzuli przyzwoitości z Konstytucją USA. W 1993 describes the legal history of Finley v. NEA in Jeszcze nikomu nie zrobiło krzywdy because we’re talking about roku artyści przyjęli propozycję ugody finanso- Preaching to the Perverted: To takie miłe prawko “general standards of decency” wej od rządu federalnego13, ale wspólną decyzją i nie powinniśmy się go pozbywać. and it’s no mystery how that is determined. postanowili prowadzić dalszą batalię prawną So we sued the government. . . Jednak najbardziej oczywiste pytanie They no doubt use my mother’s method: przeciwko rządowi federalnemu, aby zakwe- We won. nie pada wcale: They check your underwear. stionować legalność klauzuli przyzwoitości They appealed. W jaki sposób rząd decyduje, First, it has to exist; no drip-dry advocates że ktoś jest przyzwoity? need apply 12 Kara Swisher, „Helms’s ‘Indecent’ Sampler: Senator 11 Kara Swisher, “Helms’s ‚Indecent’ Sampler: Senator Być może ono nie pada, gdyż rozmawiamy It must be all natural fibers, preferably white Sends Photos to Sway Conferees”, „The Washington Post” Sends Photos to Sway Conferees,” The Washington Post, o „ogólnych standardach przyzwoitości” No holes, stains, sagging waistband, z 8 sierpnia 1989. August 8, 1989, B1. I nie jest żadną tajemnicą, safety pins! 13 Jacqueline Trescott, „NEA to Pay 4 Denied Arts Grants 12 Jacqueline Trescott, “NEA to Pay 4 Denied Arts Grants But Decency Rule Challenge Unresolved”, „The Washington But Decency Rule Challenge Unresolved,” The Washington jak się je sprawdza. Maybe a simple pattern but no slogans, please! Post” z 5 czerwca 1993. Post, June 5, 1993, D1. Na pewno używają metody mojej matki: No “I can’t believe I ate the whole thing” klauzula przyzwoitości · decency clause 30 · 31 Sprawdzają ci bieliznę. And it’s got to be appropriate: o nich w swoich utworach. W „Preaching to the of 1999: in Los Angeles at the University Po pierwsze, musi istnieć; poza tym, No boxer shorts on women Perverted” Hughes odtworzyła ataki i odtrą- of Southern California, in San Francisco at Orędownicy niemnących się tkanin mogą No lacey thongs on men. cenia, których była ofiarą, czy to ze stronyN EA, the New Conservatory Theater, in Montreal zapomnieć o grantach Chrześcijańskiej Prawicy, „U.S. News and World at the annual meeting of the American Używamy bielizny tylko z naturalnych materiałów, Hughes recasts the NEA’s insistence on “gen- Report”, czy też Sądu Najwyższego Stanów Studies Association, and in New York City najlepiej w kolorze białym eral standards of decency” as an exercise Zjednoczonych. Ale zamiast odpierać te ataki at P.S. 122. I first go to see this performance Bez dziur, plam, rozciągniętej gumy in discipline no less literal-minded and przez obronę swojej twórczości jako przyzwoi- not because I intend to write about it, but podtrzymywanej agrafką! infantalizing than an “underwear check” by tej oraz godnej szacunku, Hughes podkreślała because I know it will be laugh – out-loud Ewentualnie jakiś wzorek, ale proszę, one’s mother. Like an underwear check, the symboliczną siłę tego co nieprzyzwoite i tego funny. But as I sit in Hughes’ audience— bez haseł na majtkach! decency clause insists on cleanliness, appro- co nieszacowne. first with my students and later with my Żadnego „Nie wierzę, ale zjadłam wszystko” priate gender roles, traditional styles—in boyfriend or with other academics or with I ma być tak, jak należy: a word, respectability. By drawing out this Od wiosny 1999 roku czterokrotnie miałem oka- a grab bag of sundry strangers— something Kobiety nie chodzą w bokserkach analogy within the space of her perform- zję widzieć Holly Hughes w „Preaching to the else happens as well. Hughes extends the Mężczyźni nie chodzą ance, Hughes punctures the demand for Perverted”: w Los Angeles na Uniwersytecie narrative of her defunding into that of the w koronkowych stringach. respectability made by the NEA. She likens Południowej Kalifornii, w San Francisco w New culture wars more generally and from there the decency clause not only to an under- Conservatory Theater, w Montrealu na dorocz- into a free-wheeling story of the ways in Holly Hughes kwestionuje obstawanie NEA przy wear check but also to a “big pink neon nym spotkaniu American Studies Association which private memory rubs up against public „ogólnych standardach przyzwoitości”, które sign flashing ‘No Queers!’ ‘No Queers!’” At i w Nowym Jorku w P.S. 122. Chodziłem na ten controversy. She responds not only to Jesse jawi jej się jako ćwiczenie dyscypliny nie mniej such moments, Hughes forces the rhetoric spektakl nie dlatego, że chciałem o nim pisać, Helms and John Frohnmayer but also to the dosłowne w swojej wymowie i infantylizujące of decency to speak its own fear of queer ale przede wszystkim dlatego, że można się na broader set of prohibitions and restrictions, jak „kontrola bielizny” dokonywana przez matkę. artists. nim śmiać do łez. Ale kiedy siedzę na widowni of fears and fantasies that are imposed upon Tak jak w kontroli bielizny, w klauzuli przyzwo- – za pierwszym razem z moimi studentami, queer culture and the people who make it. itości chodzi przede wszystkim o czystość, kon- An hour before the official hearing of Finley potem z chłopakiem albo z innymi wykładow- Finally, Hughes creates an alternative to kretny podział ról, tradycyjne wartości – jednym v. NEA is to begin, a member of the Secret cami lub po prostu z tłumem zupełnie niezna- those restrictions and prohibitions, a space słowem: o szacowność. Poprzez zarysowanie tej Service informs Hughes and the rest of the nych mi ludzi – dzieje się jeszcze coś innego. apart from the hushed precincts of the analogii podczas własnego performansu Holly assembled courtroom audience that “There Holly Hughes przechodzi od tematu odebrania Supreme Court or the phobic rantings of the Hughes podkreśla wymóg szacowności, jaki sta- is absolutely no talking in the U.S. Supreme jej grantu do ogólniejszego problemu wojen kul- Christian Right. Each time I see Preaching to wia NEA. Porównuje klauzulę przyzwoitości nie Court!” In Preaching to the Perverted, Hughes turowych, a stamtąd do luźnej opowieści o tym the Perverted, whether in a university class- tylko do kontroli bielizny, lecz także do „wiel- recalls this instruction as well as the col- jak prywatność wywołuje publiczną kontrower- room, a conference hotel, or a community- kiego różowego neonu krzyczącego: Żadnych lective, compulsory hour of silence that fol- sję. Tym samym odpowiada nie tylko Jessemu based theatre, I visit this “space apart.” In queerów! Żadnych queerów!”. W tym momencie lowed it. She then uses this concrete exam- Helmsowi i Johnowi Frohnmayerowi, ale odnosi reenacting the history of her own censorship, performerka sprawia, że w retoryce przyzwoitości ple of silence to symbolize the broader się do znacznie szerszego kontekstu zakazów Holly Hughes defies the silencing of art and ujawnia się głęboko ukrywany strach przed arty- silencing of expression imposed by the i restrykcji, lęków i fantazji, które narzuca się sexuality that history sought to enforce. And stami queerowymi. Court’s ruling in Finley v. NEA. Throughout kulturze queer i jej twórcom. Co więcej, Holly she invites me—along with everyone else in her performance, Hughes reenacts the terms Hughes tworzy alternatywę dla tych zakazów her audience—to do the same. Godzinę przed oficjalnym rozpoczęciem pro- under which her art has been denounced, i restrykcji, przestrzeń wolną w obrębie tery- . . . cesu „Finley przeciw NEA”, członek tajnych służb defunded, and dismissed as indecent. But torium spacyfikowanego przez Sąd Najwyższy informuje Hughes i resztę zgromadzonych na in reenacting those terms, Hughes reworks czy oszalałe tyrady Chrześcijańskiej Prawicy.Z a My thanks to Holly Hughes for her support sali sądowej, że „W Sądzie Najwyższym Stanów them into something else, something far każdym razem, kiedy jest mi dane uczestniczyć and friendship and to Susan Bennett for edi- Zjednoczonych rozmowy są absolutnie niedo- more compelling and uproarious than any w „Preaching to the Perverted”, czy to w uni- torial input and suggestions. David Román’s puszczalne!”. W „Preaching to the Perverted” Supreme Court hearing or NEA funding wersyteckiej auli, czy w sali konferencyjnej, critical engagement with this essay, as with Hughes odwołuje się do tego pouczenia, jak clause. And that something is Preaching to czy też w teatrze należącym do jakiejś wspól- all of my work, has been invaluable. również do przymusowej godziny zbiorowej the Perverted. noty, doświadczam tej „wolnej przestrzeni”. ciszy, która po nim zapadła. Używa też tego Odgrywając swoje przygody z cenzurą, Holly Richard Meyer is an assistant profes- konkretnego przykładu milczenia, by uczynić Holly Hughes could not transcend the homo- Hughes przeciwstawia się restrykcjom wobec sor in the Department of Art History at z niego symbol szerszego uciszania indywi- phobic constraints imposed upon her work sztuki i seksualności, które chciała narzucić the University of Southern California. His dualnej ekspresji zarządzonego przez nakazy in the course of the NEA Four controversy. historia. I zwraca się przy tym do mnie – i do book, Outlaw Representation: Censorship and sądowe w sprawie „Finley przeciw NEA”. W spek- She could, however, resist, respond to, and każdego na widowni – żebyśmy także się temu Homosexuality in Twentieth-Century American taklu Hughes odgrywa okoliczności, w których at times represent those constraints within przeciwstawili. Art, will be published by Oxford University jej twórczość została zdemonizowana, pozba- the space of her writing and performance. In Press in 2001. wiona dofinansowania, odrzucona jako nieprzy- Preaching to the Perverted, Hughes restages P ierwodruk zwoita. Odtwarzając je, Hughes przetwarza je też that attacks and dismissals to which her „Theatre Journal”, vol. 52, nr 4, grudzień 2000, s. 543–552 F irst published in Esej drukujemy ze skróconymi przypisami w coś innego, coś o wiele ważniejszego i bar- work has been subjected, whether by the Theatre Journal, Volume 52, Number 4, December 2000, pp. 543–552 (Article) dziej frapującego niż jakakolwiek rozprawa Sądu NEA, the Christian Right, U.S. News and World T łumaczenie Najwyższego w sprawie NEA. A tym czymś są owe Report, or the U.S. Supreme Court. But rather Weronika Nowacka „kazania dla zboczeńców”. than countering these attacks by defending R edakcja her work as respectable or decent, Hughes Bartosz Wójcik Podczas procesu „Czwórki NEA” i kontrowersji insists upon the symbolic power of the unre- z nim związanych Holly Hughes nie miała możli- spectable and the indecent. wości przekroczenia homofobicznych ograniczeń narzuconych jej twórczości. Miała jednak oka- I have seen Holly Hughes perform Preaching zję opierać się im, odpowiadać na nie i mówić to the Perverted four times since the Spring klauzula przyzwoitości · decency clause 32 · 33 H holly Hug es konteksty NIEDOSYT contexts

Holly Hughes Left Wanting

Jesienią 2012 roku, kiedy słońce miało nas In Fall 2012, just as the sun was walking off Na długo przed tym, zanim senator Jesse Helms this role, as I was already practiced in the art opuścić, skazując północną część Środkowego the job, sentencing those of us in the Upper i jemu podobni zaczęli mnie denuncjować, coraz of being the bad child. Women, I was told, did Zachodu na długie miesiące w chłodzie Midwest to long months of ice and gloom, więcej ludzi miało coś do powiedzenia na temat not get “horny,” and didn’t I know that was i mroku, otrzymałam zaproszenie, które nie- I got a most welcome invitation. The Center jej tytułu. Podobało mi się, że osoby, z którymi a phallic reference? But when I asked what it zwykle mnie ucieszyło. Center for Lesbian for Lesbian and Gay Studies (CLAGS), at the na ogół się zgadzałam, postrzegały to, co robi- is that women “got,” what is the word for our and Gay Studies (CLAGS), w Graduate Center Graduate Center of the City University of New łam jako akt buntu, także przeciwko temu, w co desires that doesn’t betray our commitment w City University of New York, zapropono- York, offered me a spot in their upcoming wierzyły – zwłaszcza że rola enfant terrible już to feminism, I got no answer. A vast tundra wało mi udział w cyklu „Performing Queeries”, series “Performing Queeries.” Each evening wcześniej zdążyła wejść mi w krew. Słyszałam, of silence opened. The play is not really an w ramach którego każde spotkanie miało być would focus on the contributions of a differ- między innymi, że kobiety nie bywają „jurne” answer either, but it makes a sound, it breaks poświęcone innemu artyście queer oraz jego ent queer artist to performance and theatre. i dlaczego nie zdaję sobie sprawy, że słowo to the silence with laughter, it attempts to place lub jej wkładowi w rozwój teatru i sztuk per- The shape of the evening was up to me; any- odnosi się do mężczyzn1? Ale na pytanie, co a mark on the landscape of lesbian desire, formatywnych. To, jak potoczy się wieczór, thing could happen, as long as I didn’t burn w takim razie dzieje się z kobietami, jakiego a landscape that seemed to lack any other miało zależeć tylko ode mnie; wszystko mogło the place down. słowa użyć w odniesieniu do nas, tak by nie kłó- landmark, except for Radclyffe Hall’s The Well się zdarzyć, pod warunkiem że nie puszczę sali ciło się to z feministycznymi przekonaniami, nie of Loneliness. I had not read Hall’s 1928 book z dymem. The lack of pre-set structure was deliciously otrzymałam żadnej odpowiedzi. Tundra ciszy when I wrote my play. My crude title, a title queer and it was fitting that the question of otworzyła się przede mną. Ta sztuka też zresztą that keeps repeating throughout the play, is Brak narzuconej struktury najbardziej mi desire took center stage for an evening of nie jest odpowiedzią na moje pytania, jest voiced by the entire cast, who are directed odpowiadał; co więcej, doskonale pasował this kind. If I were to name a thread that con- raczej próbą głosu, przerywa ciszę śmiechem, to always deliver the line in a full-throated do przewodniego tematu tego wieczoru: nected my work over the past 30 years, it ma za cel zaznaczyć pewne punkty orientacyjne scream. But I didn’t feel I needed to read the pragnienia. Jeśli miałabym powiedzieć, would be this: trying to ask and answer the w krajobrazie lesbijskiego pożądania. book. I felt like I was familiar with loneliness, jaki motyw przewijał się w mojej twórczości question of what I want. I had asked the ques- with darkness. przez ostatnie 30 lat, to było nim i jest usil- tion in different registers, from the comic to Pytanie, na które miałam nadzieję odpowie- nie ponawiane pytanie, czego pragnę i próba the poetic. I had asked in my own voice, and dzieć podczas sesji w CLAGS, dotyczyło długo- The question I hoped to answer at CLAGS was ustalenia na nie odpowiedzi. Zadawałam to I had dreamt up other characters who put wieczności sztuki. 30 lat po pierwszym wysta- about the longevity of the play. Thirty years pytanie na różne sposoby, komediowo i poe- their own spin on the question. It was a ques- wieniu „The Well of Horniness” w przestrzeni after its first production in an East Village tycko. Pytałam własnym głosem, ale także tion I hadn’t fully answered; I’ve noticed so kawiarni w East Village wciąż pozostaje ona storefront, it has remained my most popular wymyślałam postacie, które ujmowały to many of my pieces end in a question. Perhaps moją najbardziej popularną sztuką. O ile wiem, work. As far as I know, it has received mul- w sobie właściwy sposób. To było pytanie, na I meant to suggest that “want” and “conclu- co roku wystawia się ją kilkakrotnie. Tylko nie- tiple productions every year since. Few of które nie dawałam wyczerpującej odpowiedzi; sion” exist in opposition, or perhaps I took the które z produkcji są na licencji, ale jakie to ma the productions are licensed but who cares zauważyłam też, że wiele razy po prostu koń- old show-biz adage “Leave‘em wanting more” znaczenie? Czasami realizacje są chwalone, at this point? Sometimes the play is done czyłam znakiem zapytania. Być może miało as literal dramaturgical guidance. But this bywają też cenzurowane. Wystawiają ją teatry to acclaim; it has also been censored. It has to zasugerować, że „zamiary” i „skutki” pozo- event seemed to require more than a restating spod znaku queer, ale też studenci. Ta sztuka been produced by queer companies and by stają w opozycji, a być może chodziło o to, że of the question. I felt I owed the institution nie pełni już tej funkcji, jaką spełniała 30 lat college students. This play is no longer doing w twórczości dramaturgicznej przyświecała that was honoring me a response, not still temu. To nie byłoby możliwe. Antyporno femi- what it did 30 years ago. It’s not possible. mi stara showbiznesowa maksyma, by pozo- another iteration of the question. Somehow, nistki są raczej w odwrocie, choć w powszech- Anti-porn feminists are mostly in retreat, stawić u widza niedosyt. Ale wydarzenie tego in trying to answer the question of what nym wyobrażeniu uważa się je za karykaturę though they linger in the popular imagina- rodzaju wymagało czegoś więcej niż tylko I wanted, that one evening drew me back, set feminizmu w ogóle. Pożądanie seksualne tion as a caricature of feminism as a whole. postawienia na nowo pytania. Czułam się me gazing across the expanse of many eve- kobiet nie jest już także tematem dyskusji; Women’s sexual desire is no longer a point w obowiązku dać odpowiedź instytucji, która nings, trying to answer the questions I had przyzwyczaiłam się do młodych kobiet raczą- of debate; I have grown accustomed to hear- miała mnie przyjąć z honorami. W pewien posed on many other occasions. cych mnie opowieściami o tym, jak otrzymują ing young women regale me with stories sposób więc tego wieczoru, kiedy próbowa- swój pierwszy wibrator w prezencie od rodzi- of receiving their first vibrator as a present łam odpowiedzieć na pytanie, czego pragnę, For example, my first play, The Well of ców. Jest mnóstwo niesamowitych queerowych from their parents. There are many incredible cofnęłam się w czasie i przyjrzałam się wielu Horniness. I could remember clearly what kobiet, które piszą sztuki; ich scenariusze są queer women writing for the theatre; while innym podobnym okazjom, kiedy to próbowa- I hoped the play would do on the most basic rzadko wystawiane, ale za to często publiko- their scripts are infrequently produced, they łam odpowiedzieć na tak postawione pytanie. level. I hoped it would help me get in with wane. Dlaczego więc ludzie wciąż chcą wysta- are more frequently published. So why do the notorious thespian girl gang at the WOW wiać tę moją starą sztukę? people still want to do this play? Na przykład, w mojej pierwszej sztuce „The Well Café. I was not certain I could act, but I was of Horniness” (Studnia jurności). Doskonale certain that I could make people laugh. And Powiedziałam ludziom z CLAGS, że chciałabym I told the kind people at CLAGS I wanted to pamiętam, jakie nadzieje w niej pokłada- I wanted to get the attention of a certain pokazać „The Well of Horniness” z grupą moich restage The Well with a group of my stu- łam – przynajmniej te najbardziej podsta- dark-eyed butch-ling. I also wanted to take studentów z University of Michigan, a potem dents from the University of Michigan and to wowe. Liczyłam, że za pomocą „The Well” uda a poke at the anti-porn feminism I had once odbyć swobodną dyskusję na ten temat. I tak have a freewheeling conversation afterwards. mi się wkraść w łaski słynnego „thespian girl embraced. The play fulfilled all three desires, kilka miesięcy później, w rześki wtorkowy Months later, on a brisk Tuesday night in May, gang” (dziewczyńskiego gangu teatralnego) and performed particularly well with regard wieczór majowy, znalazłam się za kulisami I found myself backstage at CLAGS, watch- w Women’s One World (WOW) Café. Nie byłam to the third. Long before I was denounced by w CLAGS, obserwując, jak cała śmietanka tea- ing as the crème de la crème of queer theatre pewna, czy potrafię grać, ale dobrze wiedzia- the likes of Senator Jesse Helms, I was get- tru queerowego zajmuje miejsca na widowni. snapped up all the seats in the house, won- łam, że potrafię rozśmieszać ludzi.D odatkowo ting an earful about the title of this play. dering what the crowd would make of this chciałam przyciągnąć uwagę pewnego ciem- I enjoyed being read the riot act by people restaging, and painfully aware that remount- 1 Rzeczownik „horniness” w angielskim tytule, będący nookiego butchątka. A wreszcie także przeje- I mostly agreed with; it was familiar to me, potocznym określeniem stanu seksualnego podniecenia, ing the production had not answered any of chać się po antypornograficznym feminizmie, od słowa „horny” najbliższego polskiemu „napalony”, któremu kiedyś hołdowałam. Sztuka spełniła pochodzi od słowa „horn” – „róg”, które ma o wiele bardziej falliczne konotacje niż „jurność”, co stanowiło wszystkie trzy życzenia, a zwłaszcza to ostatnie. jeden z zarzutów feministek przeciwko temu tytułowi [przyp. tłum.]. klauzula przyzwoitości · decency clause 34 · 35 Z astanawiałam się, jakie będzie ich zdanie na my questions; it had only generated a new set. tym, czego najbardziej pożądałam, udało mi się That changed when I stumbled into the WOW temat mojego przedstawienia przy bolesnej An example: For years, I had argued with pro- osiągnąć, co chciałam? Mogłam jeszcze dodać, Café. In 1980, my friend, photographer Eva świadomości, że ta kolejna realizacja w dalszym ducers who wanted to have men perform all że jest to dużo trudniejsze, niż się wydaje – Weiss, saw signs that announced “Double ciągu nie daje odpowiedzi na żadne z moich the parts in the play. Even when the producers pozwolić jednej rzeczy prowadzić do kolejnej, X-Rated Xmas Party,” and we showed up at pytań, a właściwie wręcz generuje nowy ich were feminists or lesbians, the idea of casting żyć w niewiedzy i niepewności, nie mając żadnej Club 57, a hotbed of avantgarde performance zestaw. Na przykład przez lata prowadziłam a man as a lesbian was unimaginable. I had wytyczonej drogi przed sobą, a jedyne światło, in the East Village, housed in the basement batalię z producentami, którzy chcieli, żeby całą nothing against drag; in fact, it was my inspi- które ci przyświeca, to twoje własne nieokre- of a Catholic Church. I signed up for WOW that obsadę stanowili wyłącznie mężczyźni. Nawet ration for the campy tone, but there seemed ślone pożądanie. Tak wielu z nas – marginali- night; I felt as though I was enlisting. It was wtedy, gdy wystawiały sztukę feministki i les- to be a wealth of great material for men, zowanych ze względu na rasę, płeć, preferencje not a party, it was a world, and I wanted to go bijki, pomysł obsadzenia mężczyzny w roli les- including drag roles. From Charles Ludlam seksualne, klasę i stopień sprawności – musi down that rabbit hole. Peggy Shaw ordered bijki był dla mnie nie do przyjęcia. Nie miałam to William Shakespeare, it seemed as though swoje pożądanie trzymać na krótkiej smyczy. me to do a show. I had been a good student — nic przeciwko przebieraniu się mężczyzn za one of the purposes of Western theatre was Pożądanie może wpakować nas w niezłe tara- I did what people told me to do — so this was kobiety; w rzeczywistości estetyka kampu sta- to give men permission to play women. Where paty. Albo nie ma na nie miejsca, albo naraża familiar territory. And of course I didn’t feel nowiła dla mnie dużą inspirację, jednak istniało were the opportunities for women to run nasze bezpieczeństwo. Więc stosujemy na swój like I could say no to a woman who looked mnóstwo ról dla mężczyzn, w tym ról spod around in bad wigs and phony accents? No użytek mechanizm sublimacji; przyuczamy się so much like James Dean...who I suspected znaku drag. Od Charlesa Ludlama po Williama men in The Well, I insisted. do nie-chcenia, do tego by nam się odechciało. might be James Dean. While I’m sure that Elvis Shakespeare’a wydawało się, że jednym z głów- is good and dead, I think there’s a reasonable nych celów teatru w kulturze zachodniej było Until now. The cast I brought to CLAGS was To się zmieniło, gdy trafiłam do WOW Café. possibility that James Dean merely changed dać mężczyznom możliwość odgrywania kobiet. made up of every gender imaginable — male, W 1980 roku moja przyjaciółka, fotografka Eva his name to Peggy Shaw. A czy kobiety miały kiedyś szanse, żeby pobiegać female, and under construction. They all Weiss, zobaczyła ogłoszenia zapraszające na po scenie w koszmarnych perukach na głowie feigned sophistication; none of them looked Double X-Rated Xmas Party, skutkiem czego I signed up for acting classes with Lois i z pretensjonalną intonacją? Nalegałam więc: old enough to drive. I flashed to my job inter- pojawiłyśmy się w Club 57, będącym ówczesną Weaver, even though I found it terrifying. But żadnych mężczyzn w „The Well”. view at Michigan, which began with the chair mekką awangardy w East Village, mieszczącą się this began a long apprenticeship, my form of the art department getting in my face and w piwnicy katolickiego kościoła. Tej nocy zapi- of graduate school, and the latest chapter in Aż do teraz. Obsada, którą przywiozłam do asking — or was it accusing — that since I was sałam się do WOW. Emocje były takie, jakbym my education. I marvel now at the dedica- CLAGS, składała się ze wszystkich możliwych a feminist, what would I do with men in the zaciągała się do armii. Otwierał się przede mną tion of Peggy and Lois, who could easily have wariacji na temat płci, jakie można sobie wyob- classroom? Now, I wanted to take a couple of nowy świat, a ja byłam gotowa wskoczyć w tę plowed their energies into their own work, razić – męskich, żeńskich i tych w procesie. pictures on my phone for him. “This is what króliczą norę. Peggy Shaw kazała mi zrobić per- but made a choice to teach. Their choice was Wszyscy udawali wyrafinowanie, bo żadne z nich I do to men in my classes. I get them out of formans. Byłam wzorową uczennicą – robiłam informed by their political commitments, and nie wyglądało nawet na tyle dorośle, by pro- Ann Arbor, stuff them in dresses, and make to, co mi kazano, więc wiedziałam, o co chodzi. they developed a pedagogy that grew out wadzić samochód. Przez chwilę przypomniała them perform lesbian sex in front of a bunch Oczywiście nie czułam się też na siłach odmó- of recognizing that desires of all sorts were mi się moja rozmowa o pracę w University of of frighteningly smart people.” wić kobiecie, która wyglądała jak James Dean, inherently politically charged, that excavating Michigan, którą rozpoczął dziekan wydziału którą w zasadzie podejrzewałam o to, że nim desire was the first step in a feminist perform- artystycznego, bez żenady zapytując – czy może But what would I say to the assembled crowd? jest. Bo o ile jestem pewna, że Elvis umarł, to ance practice. oskarżając – że skoro jestem feministką, to co After this performance, there would be a talk myślę, że istnieje uzasadnione prawdopodo- zrobię z mężczyznami, którzy pojawią się na – back with Jill Dolan and two of my former bieństwo, że James Dean żyje. Zmienił tylko We began our work with who we were, not moich zajęciach? Chętnie zrobiłabym teraz dla students, Joseph Keckler and Erin Markey, nazwisko na Peggy Shaw. who we thought we should be. Few of us niego kilka zdjęć telefonem. „To właśnie robię who had moved to the city and were get- had much acting experience, which meant z mężczyznami na moich zajęciach. Wyciągam ting noticed for their innovative work. The Zapisałam się na zajęcia z aktorstwa z Lois we were unaware of the theory of a “neutral” ich z Ann Arbor, wciskam w sukienki i każę word “legacy” floated in the air. But my life Weaver, choć wydawały mi się przerażające. Ale body. We were blissfully unencumbered by odgrywać seks lesbijski przed bandą przeraźli- still seemed to me, as I said in my recent solo był to początek długoletniej nauki, rodzaj stu- the idea that we needed to strip away the wie inteligentnych widzów”. show, The Dog and Pony Show, like a compo- diów, ostatni rozdział mojej edukacji. Zdumiewa markers of class, race, sexuality, or ability sition only in a very John Cage sense: deter- mnie teraz poświęcenie Peggy i Lois, które and present ourselves as middle-class white Ale co miałabym potem powiedzieć zgroma- mined entirely by chance and lacking anything mogły po prostu oddać się własnej twórczości, heterosexuals before we were even allowed dzonym? Po spektaklu zapowiedziano dyskusję resembling music. What about this: could I say ale zamiast tego dokonały świadomego wyboru, to begin. We assumed that we would create z Jill Dolan i dwójką moich byłych studentów: to this crowd, I did stuff because I wanted to by poświęcić część swojego życia dydaktyce. Ten our own material — it was fine to act, people Josephem Kecklerem i Erin Markey, którzy prze- and mostly that worked for me, and then one wybór był dyktowany zobowiązaniem politycz- hoped to be cast in shows — but it was also prowadzili się do Nowego Jorku, a ich twórczość thing lead to another thing, and here I am. nym. Rozwinęły bowiem szkołę pedagogiczną, assumed you would try, at least once, to cre- zyskała uznanie jako szczególnie odkrywcza. Following what I desired mostly worked out której podstawą było odkrycie, że wszelkie prag- ate a show of your own. The starting place Słowo „dziedzictwo” zawisło w powietrzu. Ale okay for me. Might I add that this is harder nienia mają nieuchronnie wymiar polityczny was what you wanted to see or who you moje życie wciąż jawiło mi się, jak oświadczy- than it looks, to let one thing lead to another, oraz że ujawnienie własnych pogrzebanych głę- wanted to be. Later, you’d grapple with the łam w ostatnio wystawianym monodramie „The to live in a state of unknowing, no path ahead, boko pokładów pożądania jest pierwszym kro- reality of seizing material from the trash. You Dog and Pony Show”, jako kompozycja tylko the only light your own inchoate desire? For kiem w feministycznej praktyce performatywnej. should get as close to your dream as pos- i wyłącznie w rozumieniu dzieł Johna Cage’a. so many of us who are marginalized by race, sible. Whining about lack of resources was Stanowiła całkowicie dzieło przypadku i bra- gender, sexuality, class, and ability, desire must Zaczęłyśmy naszą pracę od tego, kim byłyśmy, not encouraged but was seen as evidence of kowało w niej czegoś, co choćby w najmniej- be kept on a short leash. Desire gets you in a nie od tego, kim myślałyśmy, że powinny- a lack of imagination and work ethic. szym stopniu byłoby powiązane z muzyką. Czy trouble. Either there’s no room for your desire śmy być. Niewiele z nas miało jakieś aktorskie naprawdę mogłam to powiedzieć zgromadzo- or it threatens your survival. You sublimate; doświadczenia, co oznaczało, że nie znałyśmy nym? Że robiłam rzeczy, bo chciałam je robić, you’re taught un-wanting. teorii „neutralnego” ciała. Pozostawałyśmy i generalnie było mi z tym dobrze? Że wszystko w błogiej nieświadomości, żywiąc przekona- to razem miało sens, a z jednych rzeczy wyni- nie, że naszym podstawowym zadaniem jest kały następne i oto tu jestem? Że podążając za wyzwolić się od wszelkich czynników, które klauzula przyzwoitości · decency clause 36 · 37 definiowały naszą przynależność do konkretnej If the first production of The Well of Horniness lesbijskim i żartami spod znaku mokrego pod- constantly out of order, too loud, too big, too klasy społecznej, rasy, orientacji seksualnej lub had been successful with two of my original koszulka w ramach jednego z najważniejszych something; I had done it for economic secu- stopnia sprawności i zaprezentować się jako goals — making a place for myself at WOW wystąpień w moim życiu? Nie chodziło o to, że rity. Now I was going to risk that to stage biała heteroseksualna przedstawicielka klasy while simultaneously annoying other lesbi- chciałam zaszokować moich przyszłych kole- a very old play? średniej, zanim będziemy mogły zacząć cokol- ans — it performed a little less well on the gów, ale jako jedyna jawnie homoseksualna wiek innego. Zakładałyśmy, że będziemy tworzyć girlfriend front. I thought I was so clever to osoba na wydziale z 35 osobami zatrudnionymi This is what I learned at that moment, and nasz własny materiał – dobrze było grać, ludzie cast my love object and myself in it. Surely life na pełen etat, w dodatku na wydziale sztuki relearned with the production at CLAGS. The mieli nadzieję, że będą obsadzani – ale też would imitate art. But the play got away from i dizajnu, mogłam z dużym prawdopodobień- question of desire, of what I want, of being założeniem było, że spróbujemy, przynajmniej me. My love object, Moe Angelos, played Rod, stwem podejrzewać, że odczuję coś więcej niż a body and presence that is visibly want- raz, stworzyć swój własny spektakl. Punktem the loveable but clueless “male” lead, scion of tylko posmak homofobicznych reakcji. ing, of voicing a wanting that might not be wyjścia było to, co chciało się obejrzeć lub kim a family of golfers and carpet salesman, and answered but that hoped to awaken a state chciało się być. Później miałyśmy się mierzyć I was his fiancée. I was also a lesbian, and the Co mnie opętało, żeby zrobić taki numer? of wanting in the audience it reached, is not z rzeczywistością i wyciągać materiał do pracy entire dramatic action of the play is shaped Były przecież inne, mniej bezczelne sztuki only a theme; it’s inseparable from my creativ- z kosza na śmieci. Należało się bardzo starać, by the tension between my desire for a nor- lub sceny, które mogłam pokazać. Porzuciłam ity. Even in the midst of a campy presentation, żeby sprostać własnym marzeniom. Narzekanie mal life (and an accompanying fear of it), and życie w Nowym Jorku, gdzie czułam się częścią there was, and remains, an assertion of some- na brak środków nie tylko nie było pochwalane, the attraction I felt towards women but also kilku istotnych środowisk, porzuciłam miasto, thing that feels like an authentic self, as trou – ale też postrzegane jako dowód braku wyob- towards a bohemian demi – monde where gdzie uczestniczyłam w wielogłosowej debacie bling as that idea might remain. I am still the raźni i etyki pracy. plot dissolved into wild adventures with sexy i powróciłam do miejsca, gdzie wciąż i po raz person who made this; I will be this person in outlaws running amuck on the fringes of the kolejny byłam poza ustalonym porządkiem – this new and unfamiliar context of academia, O ile pierwsza produkcja „The Well of Horniness” known world. I spent a lot of time trying to zbyt głośna, zbyt duża, zbyt jakaśtam. Tak, zrobi- where I don’t quite read the codes with any odniosła sukces, jeśli chodzi o dwa z moich get away from the character played by my łam to dla finansowego bezpieczeństwa. A teraz fluency. I wanted them to know who they were pierwotnych celów – wyrobiłam sobie markę real-life object of desire; in the end, we recon- zamierzałam zaryzykować jego utratę tylko po getting—my colleagues who would make the w WOW, jednocześnie denerwując inne lesbijki, cile but it’s a defeat. to, żeby pokazać na scenie bardzo starą sztukę? decision to hire me or not, and the students ale niestety na froncie romansowym nie poszło who might or might not sit in my classrooms. mi aż tak dobrze. Myślałam, że wyjątkowo spryt- Before the production at CLAGS, I had not Właśnie tego się wtedy nauczyłam, a teraz nym posunięciem było obsadzenie w sztuce been involved with any productions of The odświeżyłam sobie przy okazji spektaklu I was afraid but I also had done my best work zarówno siebie, jak i obiektu moich westchnień. Well for the past 20 or more years, produc- w CLAGS. Kwestia pożądania, kwestia tego, czego when I was afraid. I wanted to be that per- W końcu życie naśladuje sztukę. Ale sztuka się tions that had occurred in a wide variety of pragnę, kwestia bycia ciałem i obecnością, które son. That person was not a person they’d fre- ode mnie odwróciła. Obiekt moich westchnień, places including Vermillion, South Dakota, w sposób widoczny pożądają, kwestia wyrażania quently encountered in the academy, at least Moe Angelos, grała Roda, główną rolę męską and twice at the Orlando Fringe Festival. Well, tego pożądania, które może nie zostać zaspo- at a university in the Midwest, but a person – sympatycznego, acz niczego nieświadomego okay, I had staged part of the play only a few kojone, ale które ma nadzieję, że przynajmniej that my students might see frequently if they golfistę i sprzedawcę dywanów, ja zaś byłam years previous. At the Stamps School of Art obudzi podobne uczucia w odbiorcy – wszystko struck out to be artists. I had to make myself jego narzeczoną. Byłam również lesbijką, bo and Design at the University of Michigan, pro- to nie było i nie jest tylko motywem mojej twór- incongruent if I was going to make legible my cały konflikt w sztuce jest kształtowany przez fessors coming up for promotion give a talk. czości, lecz nierozerwalną częścią procesu jej dissident self. I wanted the security of ten- napięcie między pragnieniem normalnego życia And the talk happens in a big hall. When tworzenia. Nawet w czasie tamtej mojej kam- ure; certainly, I hadn’t left a life I loved in New (i towarzyszącym temu lękiem) a pociągiem, jaki I say “big” I mean 1700 seats and when I say powej prezentacji pojawiło się – i pozostało – York for small change. But I also wanted to be bohaterka czuje do kobiet, a także do artystycz- “hall” I mean a former vaudeville hall turned poczucie czegoś autentycznego, jakkolwiek ten the person who took risks, who pushed the nego półświatka. Po zetknięciu z nim regularna art house movie theatre. What possessed me pomysł mógłby wydać się niepokojący. W końcu promise of academic freedom as far as I could. fabuła zamienia się w dzikie przygody z grupą to decide to stage one scene of the play, the jestem tą osobą, która to zrobiła; miałam być I want to say to those 600 undergrads that art pociągających wyrzutków społecznych. W swojej most infamous scene, with the lesbian sex and tym kimś w nowym i nieznanym mi kontekście is about taking risks. (Postscript: The presen- roli spędziłam więc sporo czasu, próbując uciec wet T-shirt jokes, for one of the most impor- uczelni, w którym zdecydowanie brakuje mi tation was a hit. Some of my most conserva- od postaci granej przez mój obiekt pożądania. tant talks of my life? It’s not as if I felt my umiejętności odczytywania kodów. Chciałam im tive colleagues were enthused, and I was pro- Ostatecznie bohaterowie się godzili, ja jednak colleagues would be nonplussed or blasé; as pokazać, z kim będą mieli do czynienia – moim moted, though baffled, and perhaps a wee bit odniosłam porażkę. the only out gay person in a department with współpracownikom, którzy mieli podjąć decyzję disappointed.) 35 fulltime faculty, in the School of Art and o tym, czy mnie zatrudnią i moim studentom, Przed spektaklem w CLAGS nie brałam udziału Design no less, I’d had more than a taste of którzy mogli lub nie zdecydować się na udział Now, from the safety of my perch as a full w żadnej z inscenizacji „The Well” przez ostat- homophobic encounters. w zajęciach ze mną. professor, remounting the play would allow nie 20 lub więcej lat; realizacje miały miejsce me to try out a few things. Most immediately, w wielu różnych miejscach, w tym w Vermillion, What possessed me to pull a stunt like this? Bałam się, ale też wiedziałam, że kiedy się boję, I was tired of bemoaning the lack of a LGBT w Dakocie Południowej i dwukrotnie na There were other less in-your-face pieces jestem u szczytu swoich twórczych możliwo- community. Here was a captive audience, also Orlando Fringe Festival. Owszem, wystawiłam I could have presented. I had given up a life ści. Chciałam być tą osobą. Ta osoba nie była known as a class, of 18 people who had to do fragmenty sztuki kilka lat wcześniej. W Stamps in New York City, where I felt part of several kimś, kogo często spotykało się na uczelni what I told them to do. Why not tell them to School of Art and Design przy Uniwersytecie vital communities, a place where I had felt – przynajmniej nie na uczelni na Środkowym be lesbians for a semester? Perhaps I should Michigan wykładowcy, którzy otrzymują awans, like I was in conversation with many voices, Zachodzie, ale kimś, kogo moi studenci mogliby relax my restrictions on gender as well? After wygłaszają przemowę. Odbywa się to w dużej to return to a place where once again I was mieć okazję spotykać bez przerwy, gdyby udało all, when I wasn’t bellyaching about the lack auli. Kiedy mówię „dużej”, mam tak naprawdę im się zostać artystami. Musiałam uczynić się of lesbians in Ann Arbor I was whining that na myśli 1700 miejsc na widowni, a kiedy niestosowną, niedopasowaną, jeśli zamie- “lesbian” was disappearing as an identity mówię „aula”, mam na myśli audytorium tea- rzałam w sposób czytelny przyjąć rolę dysy- everywhere. Even as legal discriminations tru wodewilowego przerobionego na centrum dentki. Pragnęłam poczucia bezpieczeństwa, were falling away and Queer Studies was sztuki i kino. Co mnie podkusiło, że zdecy- jakie mogła dać mi ta posada; z pewnością nie dowałam się na wystawienie jednej ze scen zostawiłam swojego nowojorskiego życia, które z tej sztuki, najbardziej osławionej, z seksem kochałam tylko dlatego, że pragnęłam drobnej klauzula przyzwoitości · decency clause 38 · 39 zmiany. Ale chciałam też być osobą, która podej- becoming institutionalized, the category of jej rola. Inna utalentowana studentka odkryła, on transgender performers in Detroit, and he muje ryzyko, która potrafi wykorzystać obietnicę “lesbian” seemed to be going the way of the że opowiadanie historii w stylu, jaki zapocząt- also shaved off part of his hair — a little oval wolności akademickiej w maksymalnym stop- VHS. Could I afford to be so picky? Perhaps kowano w klubie The Moth, dało jej możliwość that mimicked male-pattern baldness fringed niu. Chciałam wyraźnie dać do zrozumienia tym by casting students in this play, and getting grania bez przymusu dostosowywania się do by spikey blonde tufts. It was a stage, he said; sześciuset studentom, że sztuka to podej- them to embody lesbian desires con – fronted konwencjonalnych standardów piękna, dzięki he was working on a script he’d stage on the mowanie ryzyka. (Postscriptum: Prezentacja by campy renditions of actual discrimination, czemu zabłysnęła w najważniejszej roli w spek- top of his head. “This is what I want to do.” okazała się przebojem. Niektórzy z moich naj- internalized shame, and the gravitational pull taklu, czyli narratora – męskiego głosu u władzy, And this is what I want to do, too, I decided, bardziej konserwatywnych kolegów i kole- of heteronormativity, they’d learn more than if który wcześniej grany był przez najwspanialsze calling on my feminist mentors. I was very żanek byli zachwyceni, a ja dostałam pracę. I droned on at them about this or that play. kobiety od Peggy Shaw przez Deb Margolin aż glad I seemed to have opened a door for this Byłam zaskoczona i być może także odrobinę po Jill Dolan. Zobaczyć te studentki podejmujące young artist, and I was very glad I had given rozczarowana). I did not learn, exactly, how The Well works, takiego rodzaju wyzwania i detonujące ładunki him a chance to play a lesbian. I had started from remounting it. I learned what I already wybuchowe głupich żartów podłożonych pod this journey hoping to get a few answers, but Teraz, z bezpiecznej wysokości mojej profe- knew: that the pleasures of hyperbolic com- moloch męskich przywilejów było dla mnie źród- I had discovered that I was best at performing sorskiej żerdki, ponowna praca nad „The Well” edy, the spectacles of camp, still held a cer- łem największej przyjemności. a set of questions. Onstage, in the classroom, dawała mi możliwość wypróbowania nowych tain novelty for women. My students were or as a playwright echoing through a new pro- pomysłów. Najpierw zmęczyło mnie użalanie nonplussed by the sexual activity but they Być może znalazłam dla siebie rolę w świecie duction of an older play, I still hoped to leave się nad brakiem środowiska LGBT. Miałam prze- couldn’t wrap their minds around the pro- akademickim. Przez przypadek usłyszałam, jak them — whoever they might be — wanting. cież (p)oddaną publiczność, to jest własnych tagonist’s conflict: If she wanted to be with mój student – jeden z najrozkoszniej ekscen- studentów, którzy musieli robić to, co im kaza- women, not men, what was the big deal? trycznych i odważnych, jakich miałam – opowia- Holly Hughes is Professor at University of łam. Dlaczego nie miałabym zażyczyć sobie, Coming out was recognized as a challenge, dał komuś, jaką byłam nauczycielką. Wyjaśnił, że Michigan’s Stamps School of Art and Design, żeby zostali lesbijkami na jeden semestr? Może but not a daunting one; it seemed to be on zaczęłam zajęcia od zaoferowania im budżetu with appointments in Theatre and Drama and powinnam była także odpuścić swoje restryk- the scale of a bad hair day. That was good w wysokości pięciu milionów dolarów, a oni Women’s Studies. She is the outgoing Director cyjne podejście do spraw gender? W końcu, news, I suppose. The best news was what mieli wystąpić z wnioskami. Szybko dodał, że of the BFA in Interarts Performance, which she kiedy nie biadoliłam nad brakiem lesbijek the play allowed some of the women to do nie dostali pieniędzy, ale dostali zielone światło. co-created with Malcolm Tulip. She is a 2010 w Ann Arbor, to jęczałam nad globalnym zani- onstage. A tall, feminine blonde latched on Powiedział: „Ona naprawdę pozwala zrobić to, Guggenheim Fellow and a 2014–15 Fellow at kiem tożsamości rozpoznawalnej jako „lesbijka”. to the role of Rod and lapped it up. She’s the czego się pragnie”. Pauza. „Nie wiedziałem, co the University of Michigan’s Institute for the Im bardziej prawne dyskryminacje odchodziły kind of per – former whose talent is checked chciałem robić ani dlaczego jestem w szkole Humanities. She has performed at numer- w niebyt, a queer studies stawały się standar- by her shyness; she was big and loud and over artystycznej. Ona jest pierwszą osobą, która ous venues across North America, Great dowym kierunkiem na uczelniach, tym bardziej the top as the blow-hard dude. Another tal- o to zapytała”. Jednym z projektów tego czło- Britain, and Australia and has published three kategoria „lesbijka” dzieliła los kasetV HS. Czy ented student who’d discovered that Moth- wieka była realizacja fotograficznego eseju books, most recently Animal Acts: Performing mogłam sobie pozwolić na takie wybrzydzanie? style storytelling allowed her to perform with- o transpłciowych performerach w Detroit. Zgolił Species Today, coedited with Una Chaudhuri Być może dzięki temu, że obsadziłam studentów out forcing her to conform to conventional też część głowy – zrobił sobie mały owal na jej (University of Michigan Press, 2014). She is w „The Well”, by spróbowali uosobić lesbijskie standards of beauty dove into the biggest czubku – imitujący męską łysinę, okolony ster- coediting Memories of the Revolution: The First pożądanie w konfrontacji z kampowymi inter- role in the show, that of the narrator, the male czącymi kępkami włosów w kolorze blond. „Moja Ten Years of the WOW Café with Alina Troyano pretacjami faktycznej dyskryminacji, przyswo- voice of authority who’d been performed by głowa to scena” – powiedział, pracując nad sce- (Carmelita Tropicana) for the University of jonym wstydem i grawitacyjną siłą heteronor- some great female voices, from Peggy Shaw nariuszem, który chciał wystawić na czubku Michigan Press. [email protected] matywności, mieli szansę nauczyć się więcej, niż to Deb Margolin to Jill Dolan. To see these własnej głowy. „To właśnie pragnę robić”. I to gdybym mamrotała im wykłady na temat tej lub women take up this kind of real estate, to jest też to, co ja pragnę robić – postanowiłam, F irst published in tamtej sztuki? explode male privilege with silly jokes, gave mając w pamięci moje mentorki. Byłam zado- The Drama Review, Volume 58, Number 4, Winter 2014 (T224), pp. 120–125 (Article) me the deepest pleasure. wolona, bo uznałam, że udało mi się otworzyć Mimo że wzięłam „The Well” ponownie na war- drzwi temu młodemu artyście. Byłam też zado- sztat, bynajmniej nie dowiedziałam się, jak Perhaps I had found a role for myself in the wolona, że dałam mu możliwość zagrania les- działa. Dowiedziałam się za to czegoś, co już academy. I overheard a student describing bijki. Wyruszyłam w tę podróż w nadziei, że uzy- wiedziałam: że przyjemności hiperbolicznej what it was like to have me as a teacher and skam kilka odpowiedzi, ale odkryłam, że jestem komedii oraz spektakularność estetyki kampu he — one of the most delightfully eccen- najlepsza w formułowaniu pytań. Na scenie, na nadal były w pewnym stopniu dla kobiet tric and adventurous students I’ve had — zajęciach i w pisaniu dramatów – i wtedy, gdy nowością. Moi studenci i studentki byli może explained that I started classes by giving mój głos przebijał się w nowej inscenizacji starej skonsternowani aktywnością seksualną na them a budget of $5 mil – lion and then asked sztuki – wciąż miałam nadzieję, że pozostawię scenie, ale nie mogli do końca zrozumieć kon- them to come up with a proposal. He quickly odbiorców, kimkolwiek mieliby być, z niedosytem. fliktu, jaki targał główną bohaterką: jeśli wolała added that they didn’t get the money, but they być z kobietami, a nie z mężczyznami, to o co did get a green light. He said, “She really lets P ierwodruk w zasadzie tyle krzyku? Coming-out był w pew- you do whatever you want to do.” A pause. „The Drama Review”, vol. 58, nr 4, Winter 2014, s. 120–125 nym sensie wyzwaniem, ale nie jakimś nie- “I didn’t know what it was I wanted to do, and T łumaczenie szczęściem. To, jak sądzę, była dobra wiadomość. I didn’t know why I was in art school. She was Weronika Nowacka A najlepszą wiadomością było to, co „The Well” the first person who asked.” Part of what this R edakcja pozwoliło niektórym kobietom zrobić na scenie. man wanted to do was a photographic essay Bartosz Wójcik Wysoka, kobieca blondynka wprost rzuciła się na rolę Roda i doskonale się w niej sprawdziła. Należała do tego rodzaju wykonawczyń, u któ- rych talent jest weryfikowany przez nieśmia- łość; w roli faceta-chwalipięty była duża, głośna i tak przerysowana, jak tylko zasługiwała na to klauzula przyzwoitości · decency clause 40 · 41 S plit Britches / Peggy Shaw spektakl RUFF performance

15.10.2015 · 19:30 / 16.10.15 · 19:30 Split Britches / Peggy Shaw Sala Czarna CK RUFF 70 min 20/30 ZŁ

„ RUFF” to ostatnie z serii solowych przesta- W ystępuje wień Peggy Shaw, napisane we współpracy Peggy Shaw S cenariusz z Lois Weaver, co pokazuje jej pełne humoru, Peggy Shaw i Lois Weaver muzyczne podejście do wieku i płci. Tym R eżyseria razem jest to świeższa, bardziej skrajna per- Lois Weaver M uzyka i dźwięk spektywa. W styczniu 2011 roku Peggy doznała Viv Stoll uszkodzenia mostu stanowiącego część pnia C horeografia mózgu; po łacinie most to „pons”, co z kolei Stormy Brandenberger S cenografia i media tworzy rym do „Fonz” [postać z amerykań- Matt Delbridge skiego sitcomu „Happy Days” grana przez K ierownictwo produkcji aktora Henry’ego Winklera – przyp. tłum.], Jo Palmer czyli jednego z wielu jej wczesnych wzorców K ierownictwo logistyczne Rose Sharp scenicznych. Po wylewie Peggy zdała sobie A systentka artystki sprawę, że tak naprawdę nigdy nie występo- Hannah Maxwell wała solo. Zawsze towarzyszył jej cały zastęp A systentka projektu Izzi Richardson subtelnie swingujących śpiewaków, artystów P rodukcja rewiowych, gwiazd kina, rockandrollowych Tracy Gentles zespołów i ekscentrycznych członków rodziny. R ealizacja RUFF była możliwa dzięki wsparciu „RUFF” to hołd dla tych, którzy przez 68 lat PS 122, Out North Contemporary dzielnie dotrzymywali jej towarzystwa. To Art House (Anchorage AK) opłakiwanie nieobecności tych, którzy ode- outnorth.org, Nagrodzie Ethyla szli w otchłań ciemności na skutek wylewu Eichelberga oraz ogromnemu wsparciu finansowemu i radość z tego, że jej mózg jest zdolny wypeł- Fundacji Gesso. RUFF zostało niać puste pola nowymi spostrzeżeniami. To sfinansowane dzięki Funduszowi także szansa, by podzielić się nimi z jej ulubio- MAP, programowi Kreatywnego Kapitału przy wsparciu Fundacji nymi rozmówcami – teatralną publicznością. Charytatywnej Doris Duke, Fundacji Andrew W. Mellona “RUFF” is the latest in a line of Peggy Shaw’s oraz rezydencjom w Dixon Place i w Teatrze La MaMa. solo performances, this time written with Lois Weaver, which reveals her humorous P erformed by and musical perspective on age gender and Peggy Shaw bravadacio. This time it’s from a newer even W ritten by Peggy Shaw and Lois Weaver more extreme angle. Peggy had a stroke in D irected by January 2011. The stroke was in her PONS, Lois Weaver which rhymes with the Fonz, one of her many M usic and Sound Design Viv Stoll early role models, and since the stroke she’s C horeography realized she has never really performed solo. Stormy Brandenberger She has always had a host of crooners, lounge S et and Media Design Matt Delbridge singers, movie stars, rock and roll bands and P roduction Manager eccentric family members living inside her. Jo Palmer “RUFF” is a tribute to those who have kept C ompany Manager Rose Sharp her company these 68 years, a lament for A rtist Assistant the absence of those who disappeared into Hannah Maxwell the dark holes left behind by the stroke and P roject Assistant a celebration that her brain is able to fill the Izzi Richardson P roduced by blank green screens with new insights and an Tracy Gentles opportunity to share them with the her favor- RUFF was made possible ite confidants – the audience. in part by commissioning support from PS122, the Ethyl Eichelberger Award, and Out North Contemporary Art House (Anchorage AK) outnorth. org, with funding generously provided by the Gesso foundation. RUFF was developed in part with support from the MAP Fund, a program of Creative Capital supported by the Doris Duke Charitable Foundation, the Andrew W. Mellon Foundation and residencies at Dixon Place and La MaMa.

klauzula przyzwoitości · decency clause 42 · 43 B iografie (RUFF · What Tammy Needs to Know About Getting Old and Having Sex) Biographies (RUFF · What Tammy Needs to Know About Getting Old and Having Sex)

Pg heg y S aw jest performerką, pisarką, producent- Pg heg y S aw is a performer, writer, pro- M att Delbridge tworzy interaktywną, cyfrową 1996 and collaborated on the writing and per- ką, uczy jak pisać (na potrzeby teatru) i występo- ducer and teacher of writing and perform- scenografię teatralną oraz instalacje wykorzystu- formance of To My Chagrin with Peggy Shaw wać. Wspólnie z Lois Weaver założyła Split Britches ance. With Lois Weaver, she co – founded Split jące technologię Motion Capture; zajmuje się tak- in 2001. oraz WOW Café w Nowym Jorku. Otrzymała trzy na- Britches and the WOW Café in NYC. She has re- że interaktywną obróbką wideo oraz wykorzystuje grody OBIE, w 1995 roku Nagrodę Stonewall Funda- ceived three OBIE Awards, the 1995 Anderson w swojej pracy wirtualne środowisko 3D. Delbrid- Matt Delbridge creates interactive digital cji Andersona, a także nagrodę dla Performerki Ro- Foundation Stonewall Award, and The ge pracował jako cyfrowy scenograf przy „Marcus scenography for theatre and installation en- ku od Fundacji Współczesnego Teatru Performansu Foundation for Contemporary Performance the Sadist” („Markus Sadysta”) Jonziego D w Wiel- vironments working with Motion Capture, live w 2005. Jej zbiór spektakli solowych „Menopausal Theatre Performer of the Year Award in kiej Brytanii oraz przy projekcie „The Lost Lounge” interactive video processing and virtual 3D Gentleman”, zredagowany przez Jill Dolan i wydany 2005. A collection of her solo performances, Split Britches wystawianym w Dixon Place. Współ- environments. He was the digital scenogra- przez Michigan Press, zdobył w roku 2012 Literacką A Menopausal Gentleman, edited by Jill Dolan pracuje z Queensland Theatre Company i wykła- pher of Jonzi Dʼs Markus the Sadist for the UK Nagrodę Lamba za dramat roku. W 2014 roku Peggy and published by Michigan Press, won a 2012 da nowe media i scenografię na Wydziale Prze- and Split Britchesʼ Lost Lounge at Dixon Place. otrzymała Nagrodę Sztuk Performansu Imienia Do- Lambda Literary prize for Drama. In 2014 mysłów Kreatywnych na Politechnice Queensland He is an associate artist with the Queensland ris Duke. Peggy received a Doris Duke Performing Arts w Brisbane, w Australii. Theatre Company, and lectures in New Media Award. and Scenography in the Creative Industries Lois Weaver jest niezależną performerką, działacz- Lori E. Seid od 1984 roku pracuje jako inspicjent- Faculty at the Queensland University of ką i profesorką praktyki współczesnego performansu Lois Weaver is Professor of Contemporary ka, dyrektorka techniczna i oświetleniowczyni. Technology, Brisbane Australia. na Wydziale Sztuki Dramatycznej Uniwersytetu Kró- Performance Practice at Queen Mary Seid odpowiada także za produkcję wyjątkowych lowej Marii w Londynie. Występuje, reżyseruje i two- University of London and an indepen- wydarzeń teatralnych w Nowym Jorku i na całym Lori E. Seid has worked as a stage manager, rzy wspólnie z Peggy Shaw od 1980 roku. Jej ekspery- dent performance artist, director and activ- świecie – są to zarówno niezależne produkcje fil- technical director and lighting designer since menty w sztukach performatywnych jako narzędziu ist. She has performed, directed and written mowe, jak i telewizyjne. Za swoją pracę Seid zo- 1984. Seid also produces unique theatre events publicznego zaangażowania obejmują prace nad na- with Peggy Shaw since 1980. Her experi- stała nagrodzona nagrodą OBIE, nagrodą Bessie in NYC and worldwide, as well as indepen- stępującymi projektami „The Long Table”, „Porch Sit- ments in performance as a means of pub- oraz nagrodą Theatre Craft International Award – dent films and television. For her work, Seid is ting”, the Library of Performing Rights, the FeMUSEm, lic engagement include development of Long wszystkie otrzymała za doskonale wykonywaną the recipient of an OBIE, a Bessie and Theatre a także autorską kreację Tammy WhyNot (Tammy Table, Porch Sitting, the Library of Performing pracę teatralną. Przyznano jej także kilka nagród Craft International Award all for sustained ex- DlaczegoNie), która stanowi swoiste alter ego We- Rights, the FeMUSEm and her facilitat- Emmy za pracę telewizyjną. Odwiedź fotoblog Se- cellence in theatre and several Emmyʼs for her aver. W 2014 roku Lois Weaver otrzymała tytuł Gug- ing persona, Tammy WhyNot. Lois is a 2014 id „How Was Your Day”: lorieseid.wordpress.com. TV work. View Seidʼs photo blog, And How Was genheim Fellow. Guggenheim Fellow. Your Day at lorieseid.wordpress.com Claire Nolan jest autorką filmów, montażystką, Poza swoimi solowymi przedstawieniami Shaw i We- In addition to their solo shows, Shaw and asystentką produkcji i artystów. W 2013 roku skoń- Claire Nolan is a freelance editor and film- aver pracują razem w Split Britches, które założyły Weaver work together in Split Britches, which czyła swój pierwszy film krótkometrażowy „The maker, and artist/producer’s assistant. She wspólnie z Deb Margolin w 1981 roku w nowojorskiej they cofounded with Deb Margolin in 1981 Making of the Falsettos”; ta 40-minutowa produk- completed her first short – “The Making of WOW Café. Shaw i Weaver zasłynęły „wielowątkową at NYCʼs WOW Café. Shaw and Weaver be- cja dokumentuje działania artystki Stacy Makishi The Falsettos” – in 2013; a 40-minute film serią bystrych, ekscytujących i świetnie zagranych came known for “a long line of smart, thrill- podczas pracy na jej ostatnim – jak dotąd – przed- documenting artist Stacy Makishi as she de- spektakli performerskich” (The Village Voice). Split ingly well-executed performance pieces” (The sięwzięciem artystycznym zatytułowanym „The veloped her latest show “The Falsettos”. Britches podróżuje obecnie ze swoją najnowszą pro- Village Voice). Split Britches is currently tour- Falsettos”. www.clairenolan.org. www.clairenolan.org. dukcją: „Miss America” oraz „The Lost Lounge”.http:// ing with their newest production: Miss America splitbritches.org/ and the Lost Lounge. http://splitbritches.org/ Jo Palmer jest dyrektorką produkcji wydarzeń Jo Palmer is a Freelance Production Manager i spektakli na żywo. Podróżowała zarówno po kra- for Live performance and events. She has Stormy Brandenberger jest profesorką na Wy- Stormy Brandenberger is a professor in ju, jak i za granicą razem ze Split Britches, Sta- toured both nationally and internationally dziale Tańca Dramatycznego Uniwersytetu Hofstra. the Drama Dance Department of Hofstra cy Makishi i Action Hero. W 2013 roku była projek- with Split Britches, Stacy Makishi and Action Pracuje również jako choreografka, której prace te- University and a collaborative choreographer tantką techniczną przy spektaklu Stacy Makishi Hero. She was the Technical Designer for Stacy atralne, multimedialne oraz związane z tańcem no- whose modern dance, multimedia collabora- „The Falsettos” oraz przy „Desperate Archives” Makishi’s 2013 show “The Falsettos” as well woczesnym pokazywane były w Stanach i za granicą. tions and theatre works have toured the U.S Split Britches w Galerii La MaMa w Nowym Jorku as Split Britches’ “Desperate Archives” at the W 1984 roku rozpoczęła współpracę ze Split Britches ad abroad. She has worked with Split Britches i w Bibliotece Praw Performansu w trakcie Encu- La MaMa Gallery in New York and The Library Company. Jej choreografię prezentowano w American Company since 1984. Her choreography has entro w Montrealu (2014). www.jopalmer.info of Performing Rights at Encuentro 2014 in Place Theater, Cultural Project Theater, Dixon Pla- been presented at American Place Theater, Montreal. www.jopalmer.info ce, DTW, Joe’s Pub, Ohio Theater, HERE, P.S. 122, Saint Cultural Project Theatre, Dixon Place, DTW, Hannah Maxwell pracuje jako asystentka arty- Marks Church Performance Space i Urban Stages. Joeʼs Pub, Ohio Theater, HERE, PS122, Saint stów, asystentka produkcji, pisarka, performerka. Hannah Maxwell is a freelance production Marks Church Performance Space and Urban Współpracowała z Bobbym Bakerem, Peggy Shaw, and artists’ assistant, writer, performer. She co- Vivian Stoll to muzyczka, inżynierka dźwięku i pro- Stages. The Expert View Micro-Festival, Steakhouse Li- operated with Bobby Baker, Peggy Shaw, The ducentka muzyczna. Grała na bębnach w takich ze- ve, Bangla Drama Festival, podjęła też współpra- Expert View Micro-Festival, Steakhouse Live, społach jak Isis, Unknown Gender, Frank Maya, Vivian Stoll is a musician, audio engineer cę w ramach programu the Wellcome Collection’s Bangla Drama Festival and the Wellcome a obecnie także w neofolkowej grupie Such As Us. and music producer. She played drums with „On Light”. Czarną komedię jej autorstwa „Chicken” Collection’s “On Light” programme. Her black Pracowała jako inżynierka/producentka z takimi ar- bands including Isis, Unknown Gender, Frank wystawiono w lutym w Splutter Theatre, w lon- comedy “Chicken” was performed by Splutter tystami jak Bitch, the Exciting Conclusion, Laurie An- Maya, and currently with the neo-folk-rock dyńskim Rich Mix jako część sezonu „Small Sto- Theater at London’s Rich Mix in February, as derson, Annabelle Chvostek, Rebecca Coupe Franks, group, Such As Us. She has worked as an en- ries, Big City”. part of their “Small Stories, Big City” season. Jon Kinzel i Rosalie Sorrels, której album w 2009 ro- gineer/ producer with artists including Bitch ku został nominowany do Nagrody Grammy. Vivian and the Exciting Conclusion, Laurie Anderson, Podziękowania dla Vivian Stoll, Missy Con- And a shout out to the band Vivian Stoll, pracuje ze Split Britches od 1996 roku, zaś w 2001 – Annabelle Chvostek, Rebecca Coupe Franks, nell, Antonia Abramova, Terry Dame, Ellie Covan, Missy Connell, Antonia Abramova, Terry Dame, wspólnie z Peggy Shaw – współpracowała przy pisa- Jon Kinzel, and Rosalie Sorrels whose 2009 Sharon Jane Smith, Maggie Connell – z ukłona- Ellie Covan, Sharon Jane Smith, Maggie niu i wystawianiu „To My Chagrin”; w 2011 roku byłą album was nominated for a Grammy award. mi dla zespołu the Deadly Nightshade za nagra- Connell with thanks to the Deadly Nightshade realizatorką dźwięku przy spektaklu „Ruff”. Vivian has worked with Split Britches since nie utworów. for laying down some tracks.

klauzula przyzwoitości · decency clause 44 · 45 split britches / Lois Weaver spektakl What Tammy Needs to Know About Getting Old and Having Sex performance

17.10.2015 · 21:00 split britches / Lois Weaver Piwnice CK What Tammy Needs to Know About Getting Old and Having Sex 90 min 20/30 ZŁ

W „What Tammy Needs to Know About Getting P omysł i reżyseria Old and Having Sex” Tammy WhyNot (Tammy Lois Weaver S cenariusz DlaczegoNie) bierze na warsztat takie prob- Lois Weaver we współpracy lemy jak starzenie się, pragnienie, przyjemność z Peggy Shaw i intymność. Podczas przygotowań Tammy W ystępują Lois Weaver i goście specjalni przeprowadziła badania na ten temat ze star- C horeografia szymi od niej w Lublinie. W przedstawieniu Vivian Stoll i Stormy wezmą udział goście specjalni. Brandenberger R eżyseria Claire Nolan W trakcie „What Tammy Needs to Know About K ierownictwo produkcji Getting Old and Having Sex” towarzyszymy Jo Palmer Tammy WhyNot w odkrywaniu prawdy o sek- K ierownictwo logistyczne Rose Sharp sie i wszystkim, co z nim związane, o wieku A systentka reżyserki średnim i o tym, co po nim następuje. Hannah Maxwell A systentka projektu Izzi Richardson Tytułowa Tammy to była wokalistka country P rodukcja and western, która przeistoczyła się w artystkę Tracy Gentles performatywną Tammy WhyNot (Tammy C onceived DlaczegoNie). Jest autorską kreacją artystki, and Directed by pisarki, reżyserki, badaczki i aktywistki Lois Lois Weaver Weaver. W ritten by Lois Weaver in collaboration with Peggy Shaw What Tammy Needs to Know About Getting Old P erformed by and Having Sex is Tammy WhyNot’s explora- Lois Weaver and special guests tion into aging, desire, pleasure and intimacy. C horeography by Vivian Stoll and Stormy In preparation, Tammy has investigated her Brandenberger subject using a series of workshops and inter- F ilm by ventions with elders in Lublin. The show will Claire Nolan P roduction Manager also feature a host of special guests. Jo Palmer C ompany Manager In What Tammy Needs to Know About Getting Rose Sharp A rtist Assistant Old and Having Sex we join Tammy WhyNot on Hannah Maxwell her quest to find out the truth about sex, and P roject Assistant all its associations at midlife and beyond. Izzi Richardson P roducer

Tracy Gentles The “Tammy” in question is former famous country and western singer turned perform- ance artist Tammy WhyNot. She is also the creation of artist, writer, director, scholar and activist Lois Weaver.

klauzula przyzwoitości · decency clause 46 · 47 A lexis Clements konteksty Ja jestem archiwum. Śladami Peggy Shaw i Lois Weaver contexts

Alexis Clements I am an archive. Tracking the continuing legacy of Peggy Shaw and Lois Weaver

Sala konferencyjna wypełniona była po The conference room was packed to overflow- Swoje życie na scenie Peggy Shaw rozpoczęła asked Hot Peaches point blank if she could brzegi. Ogromny stół stojący pośrodku przy- ing. A large table in the center of the room „przypadkowo”, jak wspomina, we wczesnych follow the group around – and that’s how kryty został białym papierem i zapraszał was covered in white paper, inviting people latach 70. Po ukończeniu studiów artystycz- she began painting sets and building props zgromadzonych, by na nim gryzmolić. Niemal to scribble on it. Near the head of the table, nych w Bostonie w 1967 roku, przeniosła się for the company. u szczytu stołu siedziały obok siebie Peggy side by, sat Peggy Shaw and Lois Weaver, do Nowego Jorku, gdzie z miejsca ogromne Shaw i Lois Weaver, dwie kobiety – siła two women who have been moving forces wrażenie wywarła na niej sztuka „Bluebeard” In 1975, Hot Peaches took its work to London, sprawcza nowojorskiego (i nie tylko) teatru in avant-garde theatre in New York City and wystawiona przez zespół Charlesa Ludlama, and Shaw, along with her young daugh- awangardowego od niemal 40 lat. beyond for roughly four decades. który prowadził Ridiculous Theatrical ter, joined the group on the trip. “We don’t Company na Dolnym Manhattanie. Wkrótce have any lesbian material, so go write it,” Wieczór – zorganizowany w lipcu 2014 roku The evening-organized this past July by the potem w dzielnicy West Village natrafiła na Shaw remembers Hot Peaches artistic direc- przez Hemispheric Institute of Performance Hemispheric Institute of Performance and wędrowny pokaz grupy drag queenów Hot tor Jimmy Camicia telling her – an exhorta- and Politics, w którym Shaw i Weaver były Politics, where Shaw and Weaver were art- Peaches. Oba te występy, żarliwe wobec tion that helped prod Shaw into a career as artystkami-rezydentkami kilka lat wcześ- ists in residence in 2010 and which houses an sprawy gejowskiej, okazały się dla Peggy a writer and performer. She was petrified get- niej i który mieści bibliotekę internetową online library of videos that includes many of Shaw swoistą iskrą zapalną: zapytała Hot ting up onstage for the first time, but those materiałów audiowizualnych, zawierającą their performance-was devoted to methods Peaches wprost, czy mogłaby jeździć razem fears didn’t last long. She began performing wiele ich występów – poświęcony był meto- of archiving live performance. The discussion z nimi – i tak oto zaczęła malować dla nich regularly with Hot Peaches. dom archiwizacji performansów. Dyskusja took the form of a Long Table, a format for scenografie i robić rekwizyty. przyjęła formułę Długiego Stołu, formatu generating dialogues on challenging subjects A couple years into her rambunctious U.K. opracowanego przez Weaver w 2003 roku, that Weaver developed in 2003. W 1975 roku grupa Hot Peaches wyjechała period, Shaw took a trip to Amsterdam, sprzyjającego debatowaniu nad trudnymi na występy gościnne do Londynu, a Shaw where she first met Weaver, who was appear- tematami. Why, someone asked the pair at one point, towarzyszyła jej wraz ze swoją kilkuletnią ing at the time with the multiethnic troupe all the recent buzz about the importance of córeczką. Dzisiaj wspomina, jak dyrektor arty- Spiderwoman. Skąd ostatnio, zapytał ktoś w pewnym archives? Shaw’s response, delivered in her styczny Hot Peaches, Jimmy Camicia, powie- momencie, całe to zamieszanie wokół zna- singular Boston-meets-New York accent, cut dział jej: „Nie mamy nic o lesbijkach, to weź Weaver’s own path to that serendipitous czenia archiwów? Odpowiedź Shaw, rzu- across the crowded room: “I am an archive.” coś napisz” – dzięki tym namowom rozpo- meeting in Amsterdam was a bit more direct. cona z wyjątkowym bostońsko-nowojorskim częła karierę jako autorka tekstów i perfor- “I got involved in the theatre when I was four akcentem, przecięła zatłoczoną salę: „Ja Indeed, both Shaw, 69, and Weaver, 64, are liv- merka. Kiedy pierwszy raz pojawiła się na years old and my parents stood me on the jestem archiwum”. ing archives. Since meeting in the 1970s, they scenie, była przerażona, ale te obawy nie table and made me sing “(How Much Is) That have been artistic collaborators (for a time, trwały długo. Zaczęła regularnie występować Doggie in the Window?’” Weaver deadpans Rzeczywiście, zarówno Peggy Shaw (ur. 1944), they were also lovers), and have gone on to z Hot Peaches. – and from then on, she knew she wanted to jak i Lois Weaver (ur. 1949) to żyjące archiwa. serve as teachers and mentors to younger be onstage. She studied theatre and experi- Od czasu, gdy poznały się w latach 70., colleagues. The record of their evolving and Po paru latach awanturniczego okresu bry- mental performance at Radford University in współpracują artystycznie (w pewnym okre- unconventional professional and personal tyjskiego Shaw pojechała na wycieczkę do Virginia and, following school, went to work sie były też ze sobą w związku), a obecnie partnership is inscribed in much of their work. Amsterdamu, gdzie poznała Lois Weaver, with the Baltimore Free Theater before join- pełnią również rolę nauczycielek i mentorek która występowała tam z wielokulturową ing Spiderwoman. kolejnych pokoleń. Zapis ich ewoluujących Each has worked in a variety of ways to cre- grupą Spiderwoman (Kobieta-Pająk). i niekonwencjonalnych zawodowych i oso- ate visibility and space for women performers, Not long after their meeting in Amsterdam, bistych zaangażowań partnerskich wpisany particularly those who self-identify as les- Droga, którą ku temu nieoczekiwanemu spot- Shaw was asked to join Spiderwoman on its jest w znaczną część ich dorobku. bian or queer. WOW Cafe Theatre, the collec- kaniu podążała Weaver, była bardziej bez- European tour. It was during those travels to tively run downtown space Shaw and Weaver pośrednia. „Zaangażowałam się w teatr jako countless women’s festival across the conti- Każda z nich różnymi sposobami działała helped found in the early 1980s, has provided czterolatka, kiedy rodzice stawiali mnie na nent that Shaw and Weaver got the idea to i działa na rzecz widzialności i przestrzeni a home base for innovative artists such as stole i kazali śpiewać: (How Much Is) That create their own women – focused festival twórczej dla kobiet, zwłaszcza tych identy- Holly Hughes, Carmelita Tropicana, Lisa Kron Doggie in the Window” – rzeczowo informuje back in New York. fikujących się jako lesbijki czy osoby queer. and Moe Angelos to hone their craft. But, Weaver. Od tamtej chwili wie, że chce wystę- WOW Café Theatre, kolektywnie zarządzany above all, it’s the daring, endearing, smart and pować na scenie. Na Uniwersytecie Radford Carrying with them a web of international teatr w nowojorskiej East Village, który frequently ground-breaking performance work w Virginii studiuje teatr i performans ekspe- connections, they returned to New York City Shaw i Weaver zakładały we wczesnych that Shaw and Weaver continue to produce, rymentalny; po ukończeniu szkoły pracuje and, along with Pamela Camhe and Jordy latach 80. ubiegłego stulecia, stał się miej- mainly under the company label Split Britches, z Baltimore Free Theatre, po czym dołącza Mark, began work. In October 1980, after scem, w którym swoje rzemiosło szlifowały that has influenced a generation of writers do Spiderwoman. months of grassroots fundraising, planning takie nowatorskie artystki jak Holly Hughes, and performers. and organizing, the Women’s One World (WOW) Carmelita Tropicana, Lisa Kron i Moe Festival was launched, with 36 shows 8 coun- Angelos. Jednak to, czym Shaw i Weaver Peggy began her life on stage “by accident,” tries. One entry the program was Shaw and wywarły szczególny wpływ na całe pokole- she recalled, in the early 1970s. After finishing Weaver’s own piece Split Britches, created and nie pisarzy i pisarek oraz performerów i per- a fine arts degree in Boston in 1967, she moved performed Naja Beye and Pam Verge. formerek, jest śmiała, zniewalająca, błyskot- to New York City, where early on she was liwa i przełomowa działalność teatralna, impressed by downtown impresario Charles Holly Hughes, who with fellow WOW alum nadal aktywnie przez nie prowadzona, Ludlam’s play Bluebeard, mounted by his Carmelita Tropicana is editing an anthol- przede wszystkim pod szyldem kolektywu Ridiculous Theatrical Company. Soon after, she ogy of early texts from WOW, emphasizes Split Britches. ran across a roving performance by the drag the lasting resonance of that early play. troupe Hot Peaches in the West Village. These “Over and over again people talk about works, fervent in their embrace of gay sub- Split Britches as a paradigm shift. They jects, ignited Shaw’s sense of possibility: She were able to meld a broad and, I would say, klauzula przyzwoitości · decency clause 48 · 49 Niedługo po spotkaniu Shaw i Weaver intersectional politic, with a really sophisti- „Uważam, że była to radykalna grupa tea- The collaborators have carried their multi- w Amsterdamie Shaw została zaproszona do cated and unique aesthetic vision. It felt like tralna – powiedziała Margolin w wywiadzie valent aesthetic forward onto the solo work zespołu Spiderwoman na czas europejskiego such a revelation.” telefonicznym. – Mały wkład, który miałyśmy that each began developing in the mid-’90s. tournée. To właśnie w trakcie tych podróży w stworzenie szansy kobietom, których twór- Weaver has, for the past decade, created work po niezliczonych festiwalach kobiecych na Inspired by Weaver’s family history, Split czość była dotąd bagatelizowana, okazał się around the fictional character Tammy Why Not. całym kontynencie Shaw i Weaver wpadły Britches gets its name from the pants some- ogromnie ważny”. Shaw i Weaver zapewniają, Much as the early play Split Britches poked fun na pomysł, aby stworzyć własny poświęcony times worn by rural women working in the że w ich pracy artystycznej najważniejsze while asking bigger questions about feminism kobiecej twórczości festiwal w Nowym Jorku. fields so they could relieve themselves with- były zawsze kwestie teatralne, nie polityczne, and female identities, Weaver uses Tammy to out leaving their work. The play was per- ale wielu badaczy i krytyków zauważa, że już rib performance art and feminist scholarship, Wróciły tam bogatsze o sieć międzynaro- formed again at the second WOW Festival in sama ich obecność na scenie, niezależnie od while investigating subjects like aging, celeb- dowych kontaktów i zaczęły, wraz z Pamelą 1981, and this time Shaw and Weaver were wcielenia czy rodzaju opowieści, nierespek- rity and the nature of femininity. Camhe i Jordy Mark, intensywnie działać. joined by Deb Margolin. That trio – Shaw tująca społecznych norm, stanowiła sama W październiku 1980 roku, po miesiącach who defined herself as a butch lesbian from w sobie działanie radykalne. Margolin opuś- Shaw’s Obie-winning 1997 show Menopausal zbierania funduszy, planowania i organizo- working-class Boston; Weaver, a femme les- ciła trupę we wczesnych latach 90. i zajęła Gentleman, part of a Lambda Literary Award- wania, odbył się pierwszy festiwal Women’s bian with roots in the Blue Ridge Mountains się działalnością solową, ale Shaw i Weaver winning edited by scholar Jill Dolan, focuses One World (WOW), podczas którego zaprezen- of Virginia; and Margolin, a straight Jewish nadal tworzą pod szyldem Split Britches. more directly on personal subject matter. In towano 36 spektakli z ośmiu krajów. Jednym woman from New York-joined forces to from it, Shaw explores begin a woman, begin per- z punktów programu była autorska sztuka the core of a company named after the play. Estetyka Shaw i Weaver stanowi połączenie ceived as a man, her changing body and her Peggy Shaw i Lois Weaver zatytułowana swobodnej teatralności z głębokimi pyta- shifting primal desires. The piece was praised „Split Britches”, napisana i odegrana wspólnie “I consider it a radical theatre company,” niami o to, co oznacza być lesbijką, kobietą, as a crucial and moving depiction of one z Nają Beye i Pam Verge. Margolin said in a phone interview. “The small wielowymiarową i czującą istotą ludzką, która woman’s experience of growing older in the contribution it has made toward giving per- próbuje żyć pełnią życia we współczesnym distinctive context of her butch identity and Holly Hughes, która – wraz z inną wycho- mission to women authors, who had not been świecie. Ich występy zawierają wątki autobio- other’s perceptions of her. wanką WOW Carmelitą Tropicaną – redaguje credited with having any value, was incred- graficzne, zapożyczone opowieści, elementy antologię wczesnych tekstów z WOW, pod- ibly important.” Shaw and Weaver assert that absurdu, szczyptę wodewilu, śpiewanie i uda- Shaw’s latest solo performance RUFF, co-writ- kreśla ponadczasowy wydźwięk tej wczesnej theatrical rather than political concerns have wanie śpiewania oraz postmodernistyczne ten and directed by Weaver, runs at down- sztuki: „Ludzie bez przerwy mówią o sztuce always been foremost in their creative work, struktury, a wszystko to serwowane jest town Manhattan’s La MaMa ETC Jan. 6–26. „Split Britches” jako o zmianie paradyg- but numerous scholars and commentators jako specyficzne danie typu zrób-to-sam(a). The piece, primarily an examination of Shaw’s matu. Udało im się połączyć szeroko pojętą have noted that simply placing themselves Przedstawienia są niebywale zabawne, experience of having a stroke in 2011, juxta- i, powiedziałabym, wielopłaszczyznową poli- onstage in whatever guise or narrative they nawet kiedy wywołują smutek i skłaniają do poses a quick lesson on how to detect stroke tykę z prawdziwie wyrafinowaną i wyjątkową preferred, irrespective of societal norms, was introspekcji. symptoms with Shaw’s classic crooning to wizją estetyczną. To było jak objawienie”. itself a radical act. Margolin left the company musical standards, and extends to explora- to pursue her own work in the early 1990s, Dwie uhonorowane nagrodami OBIE sztuki: tions of loss, memory and possibility. Tytuł sztuki „Split Britches”, zainspirowanej but Shaw and Weaver continue to create work „Dress Suits to Hire”, przygotowana wspólnie przez historię rodziny Lois Weaver, nawią- under the Split Britches umbrella. z Hughes w 1987 roku i odświeżona w 2003 Perhaps what’s most striking about the show zuje do noszonych czasem przez pracujące roku, oraz „Belle Reprieve”, przygotowana is the daring choice to make visible one of w polu wiejskie kobiety majtek, pozwalają- Shaw and Weaver’s aesthetic combines play- we współpracy z brytyjską grupą drag queen Shaw’s post-stroke struggles as a performer- cych na ulżenie potrzebom fizjologicznym ful theatrics with a deep questioning of what BlooLips, odwołują się do archetypowych remembering her lines. The performance bez przerywania wykonywanego właśnie it means to be lesbian, to be a woman, to amerykańskich opowieści. W „Dress Suits to space is dotted with flat-screen television that zajęcia. Sztuka została ponownie wysta- be a complex and feeling human being try- Hire”, podszytej stylistyką noir parodii roman- scroll through the play’s script for the dura- wiona na drugim Festiwalu WOW w 1981 roku. ing to live fully in the world. Their perform- tycznych fabuł i szmiry, realizację romantycz- tion. The screens are not offstage or out of Tym razem Shaw i Weaver towarzyszyła Deb ances incorporate autobiography, borrowed nych pragnień udaremnia ich podmiot, a nie view, but visible in front of both her and the Margolin. Członkinie tego trio – Shaw, która narratives, elements of the ridiculous, dashes obiekt. W „Belle Reprieve” z kolei, parodiującej audience. określała się jako lesbijka butch z bostońskiej of vaudeville, structures, all delivered with „Tramwaj zwany pożądaniem”, odwróceniu lub klasy robotniczej, Weaver – lesbijka femme a quintessentially do-it-yourself flavor. The podważeniu ulegają role płciowe, kiedy jedna That choice ultimately builds on a critical z korzeniami w Blue Ridge Mountains w sta- shows are enormously fun, even when they postać uosabia zarówno męskość, jak i kobie- element that runs through all Split Britches’ nie Wirginia i Margolin – heteroseksualna evoke sadness and introspection. cość, tak jak Stanley Kowalski w interpretacji work. Weaver describes it this way: “The idea Żydówka z Nowego Jorku – połączyły siły, Peggy Shaw. of leaving a mistake or a flaw in the work zawiązując grupę, której nazwę zapożyczyły Dress Suits to Hire, created with Hughes in 1987 came from my experience with Spiderwoman. z tytułu sztuki. and revived in 2003, and Belle Reprieve, a 1990 Dotychczasowe partnerki rozwinęły wypra- The group was named after a Hopi goddess, collaboration with the British drag group cowaną wspólnie złożoną estetykę w kie- and she taught her people to weave-but she BlooLips, both of which garnered Obie awards, runku działalności solowej, którą każda z nich taught them always to leave a flaw, so the make use of archetypal American narratives. zaczęła rozwijać w połowie lat 90. ubiegłego spirit could come and go.” In the noir-laced send-up of romantic plots stulecia. W minionym dziesięcioleciu Weaver and pulp that is Dress Suits to Hire, romantic What may seem like a clever Brechtian trick desires end up being thwarted by the pursuer has far deeper meaning for Shaw and Weaver, rather than the pursued. In Belle Reprieve, gen- as it echoes their early desire to challenge der roles are reversed or destabilized when what they saw in the 1970s as a male-centric a single character inhabits both the feminine theatre focused on presenting artifice. The and the masculine, as in Shaw’s reinterpre- choice to include imperfection mirrored their tation of Stanley Kowalski in this parody of artistic and political commitment to represent A Streetcar Named Desire. outsider perspectives. Theory aside, though, klauzula przyzwoitości · decency clause 50 · 51 wcielała się w fikcyjną postać Tammy WhyNot. in Shaw and Weaver’s performances, the swoich ludzi tkactwa – ale uczyła ich też, Tak jak wczesny spektakl „Split Britches” iro- breaks in action work incredibly well. These by zawsze pozostawiali w swoich tkaninach nizował i zadawał poważne pytania o femi- moments allow the performers’ humanity to jakąś niedoskonałość, tak by duch mógł poja- nizm i kobiece tożsamości, tak i Weaver shin through in a way that is both poignant wiać się i znikać”. wykorzystuje postać Tammy do naigrawania and honest. Their hard-earned chops assure się z performansu jako sztuki oraz feminizmu you as an audience member that you are in To, co może być odbierane jako sprytny akademickiego, jednocześnie snując refleksje very good hands. brechtowski zabieg ma dla Shaw i Weaver na temat starzenia się, kultury celebryckiej znacznie głębszy wymiar, stanowiąc echo ich i istoty kobiecości. In tandem with RUFF, Shaw and Weaver have pierwotnej chęci rzucenia wyzwania temu, put together a gallery show titled Desperate co w latach 70. postrzegały jako męskocen- Uhonorowany nagrodą OBIE spektakl Shaw Archives, on display in the La MaMa Galleria tryczny teatr skoncentrowany na rzemio- z 1997 roku „Menopausal Gentleman”, którego exhibition space Jan. 3–19. More than a sim- śle. Decyzja o włączeniu niedoskonałości tekst znalazł się w nagrodzonym Lambda ple collection of photos and ephemera, this odzwierciedlała ich artystyczne i polityczne Literary Award i zredagowanym przez Jill exhibit asks larger questions about loss zaangażowanie na rzecz reprezentacji punktu Dolan wyborze jej najlepszych sztuk solo- and the desire to hold on. Shaw and Weaver widzenia outsiderów. Odkładając teorię na wych, koncentruje się bardziej bezpośrednio describe the work as the third piece in a tril- bok, w przedstawieniach Shaw i Weaver takie na tematyce natury osobistej. W przedsta- ogy that started with Miss America (2008), luki w biegu wydarzeń sprawdzają się bardzo wieniu tym Shaw zgłębia kwestie kobiecości, about the breakdown of the American Dream, dobrze. Te momenty pozwalają, by człowie- bycia postrzeganą jako mężczyzna, problem and Lost Lounge (2009), which examined the czeństwo artystek zalśniło w sposób dojmu- zmieniającego się ciała i pierwotnego pożą- endless cycles of change in New York City. jący i szczery. Ich zdobyty ciężką pracą war- dania. Sztuka zyskała uznanie jako ważny sztat daje gwarancję, że widz znajduje się tu i poruszający obraz kobiety doświadczającej Both RUFF and Desperate Archives carry Split zawsze w bardzo dobrych rękach. procesu starzenia się w wyjątkowym kontek- Britches’ legacy forward into the present, pro- ście jej lesbijskiej tożsamości butch oraz tego, viding observations on the realities of shifting Przy okazji „RUFF”, Shaw i Weaver przygo- jak postrzegają ją inni. relationship, changing bodies, altered values towały wystawę zatytułowaną „Desperate in an unsettled world and opening yet another Archives”, będącą czymś więcej niż tylko zwy- Najnowszy solowy spektakl Shaw zatytuło- window into two remarkable lives. kłym zbiorem zdjęć i przedmiotów ulotnych. wany „RUFF”, napisany wspólnie z Lois Weaver To archiwum stawia istotne pytania o utratę i przez nią wyreżyserowany, grany był w tea- first published in i przywiązanie. Peggy Shaw i Lois Weaver American Theatre, vol. 31, no 1, January 2014, p. 74–78. trze La MaMa w styczniu 2014 roku. Sztuka, opisują ją jako trzecie dzieło w trylogii zapo- która pierwotnie została pomyślana jako czątkowanej przez „Miss America” (2008) – analiza udaru, jakiego doznała Shaw 3 lata o załamaniu się „amerykańskiego snu” i „Lost wcześniej, łączy w sobie krótki instruktaż Lounge” (2009) – analizie niekończących się dotyczący rozpoznania objawów udaru ze zmian w Nowym Jorku. śpiewaniem standardów muzycznych, zagłę- bia się w kwestie utraty pamięci i możliwości. Zarówno „RUFF”, jak i „Desperate Archives” wprowadzają dziedzictwo Split Britches we Chyba najbardziej uderzającym elementem współczesność, oferując wgląd w zmienne spektaklu jest śmiała decyzja, by uwidocz- relacje, ulegające przemianie ciała oraz zmie- nić jeden ze skutków udaru, z którym Shaw niające się wartości w niepewnym świecie – musi mierzyć się jako artystka sceniczna i otwierając jeszcze jedno okno na dwie nie- – zapamiętywanie roli. Przestrzeń, w której zwykłe kobiece biografie. odbywa się przedstawienie, wypełniona jest ekranami, na których w trakcie spektaklu P ierwodruk wyświetlany jest scenariusz. Ekrany nie są „American Theatre”, vol. 31, nr 1, January 2014, s. 74–78 umieszczone poza sceną czy poza zasięgiem T łumaczenie wzroku widza, ale są widoczne zarówno dla Emilia Nodżak artystki na scenie, jak i dla publiczności na R edakcja widowni. Bartosz Wójcik

Decyzja ta zdecydowanie wiąże się z kluczo- wym elementem obecnym w całej twórczości Split Britches. Weaver opisuje to w ten spo- sób: „Pomysł na pozostawienie pomyłki czy niedoskonałości w danym dziele przyszedł wraz z doświadczeniem zdobytym we współ- pracy z grupą Spiderwoman. Jej nazwa pocho- dziła od bogini Indian Hopi, która uczyła

klauzula przyzwoitości · decency clause 52 · 53 C nitizen Re o spektakl Money Talks z Jerzym Hausnerem performance

16.10.2015 · 18:00 Citizen Reno Piwnice CK Money Talks with Jerzy Hausner 90 min bezpłatne wejściówki do odebrania w kasie CK

Gościem specjalnym „Klauzuli Przyzwoitości” jest Citizen Reno, która kwestię queer prze- nosi na nieoczekiwany poziom. To performerka o dużym doświadczeniu w mainstreamowych mediach – od Hollywood do telewizji – rzu- cająca wyzwanie medialnej rutynie. Wsławiła się performansem „Rebel Without a Pause. Unrestrained reflections on September 11th” (Buntowniczka bez przerwy. Niepohamowane refleksje o 11 września), z którym wystąpiła kilka tygodni po zamachu na World Trade Center, rozśmieszając nowojorską publiczność do łez. Prowadziła też serię spotkań zatytu- łowanych „Money Talks”, zmuszając słynnych ekonomistów do odpowiedzi na niewygodne pytania. W Lublinie podczas swojego perfor- mansu będzie miała okazję przepytać Jerzego Hausnera.

Citizen Reno, who takes the queer question to an unexpected level, will be the special guest of “The Decency Clause” section. Citizen Reno is a performed with a considerable mainstream media experience (and exposure) under her belt – ranging from Hollywood to television; she always challenges media automatisms and routine. Noted for her per- formance Rebel Without a Pause. Unrestrained Reflections on September 11th, which she pre- miered just a few weeks after the World Trade Center attack and which had the New York audience bursting at their seams laughing. She conducted a series of Q and As entitled Money Talks, during which she interviewed famous economists, asking them notoriously difficult questions.D uring her Lublin perform- ance, she will be given a chance to grill Jerzy Hausner.

klauzula przyzwoitości · decency clause 54 · 55 E ollie C van konteksty Citizen Reno contexts

Ellie Covan Citizen Reno

Uważam, że miałam niesamowite szczęście być I consider myself extremely lucky to have wit- Reno szanuje ich intelekt. Mnie jednak najbar- But people are not just captivated by her dosłownie setki razy świadkiem występów Reno nessed Reno work literally hundreds of times dziej przyciąga jej odwaga. Nie mam na myśli humor. Reno has a very smart wit – sharp, w moim salonie, szerzej znanym jako Dixon Place, in my living room, better known as Dixon braku tremy. Nie lęka się mówić prawdy, otwo- hard, she cuts to the quick. Her audience is laboratorium teatralnym położonym na Dolnym Place, a laboratory theatre located on down- rzyć się i uzewnętrznić publicznie, zdenerwować flattered. She respects their intelligence. But Manhattanie. Przez wszystkie te lata w czasie jej town Manhattan. In all those years, I never swoich odbiorców, czy też popełniać błędy. Nie the quality I’m most drawn to is her fearless- występów nigdy nie opuściłam pokoju; próbo- left the room; I tried, but I never did. I think boi się nie być zabawna. A to w tej branży jest ness. And I don’t mean lack of stage fright. wałam, ale nigdy do tego nie doszło. Myślę, że it’s because her work is so completely organic oznaką odwagi. Według mnie, Reno zawodowo She’s unafraid to not be funny. And for a come- powodem takiego stanu rzeczy jest jej sztuka: that each moment feels spontaneous and zajmuje się komedią, ale nie opowiada kabareto- dian, that’s courageous. I think of Reno as całkowicie organiczna, nieustająco spontaniczna unpredictable. wych dowcipów na scenie. W przeciwieństwie do a comedian, but in fact, she doesn’t tell jokes. i całkowicie nieprzewidywalna. typowych dla branży komediowych stand-upów, Unlike mainstream stand-up comedy, the form When asked to think about Reno and her work, forma i składnia jej monologów nie opiera się na and syntax of her work does not use the pat- Gdy poproszono mnie o wypowiedź na temat my first impulse was to make a drawing of her. sprawdzonej formule jasno zarysowanych puent. ented punch-line formula. Her work has been Reno i jej twórczości, najpierw miałam ochotę, A drawing that would capture her movement, Jej twórczość zaklasyfikowano jako „radykalną” – called “radical comedy”, but that seems mild żeby ją narysować. Rysunek uchwyciłby jej ruch, her gestures, her inimitable voice. Her arms osobiście uważam ten epitet za zbyt łagodny. to me. jej gesty. Ramiona wyciąga przed siebie, palce are outstretched, every finger is engaged her rozczapierzone, głowę odrzuca w tył, usta to zaś head is thrown back; and her lips are a whole Wszystko, co Reno robi jest zarówno prywatne, jak Everything Reno does is both personal and w ogóle osobny obrazek. Gdy jej psychika wyko- separate picture. Just as she’s doing psychic i polityczne. Zupełnie jak w przypadku społecz- political. Not unlike social satirist, Lenny nuje popisy akrobatyczne, ciało jest w ciągłym cartwheels and back flips, so is her body on nej satyry Lenny’ego Bruce’a, praca Reno jest jed- Bruce, her work is her life. Reno doesn’t waste ruchu. Jej pies Lucy [obecny pies Reno nosi imię constant motion. Her dog Lucy is in the draw- nocześnie jej życiem. Artystka nie traci cennego any time on stage, but makes a beeline for Edith Ann] także byłby na tym rysunku, bo zupeł- ing too, and like Reno, always makes her czasu na scenie, ale bierze się za barki z rządem, government, domestic violence, public poli- nie, tak jak samej Reno, nie sposób Lucy prze- presence known. And Reno’s laugh – I think z przemocą domową, polityką społeczną, seksu- cies, sexuality, abortion – and I’m not talking oczyć. No i, rzecz jasna, śmiech Reno – myślę, że I could even draw her laugh. Her hair and her alnością, aborcją – i nie mam na myśli łatwych about making easy jokes about politicians mogłabym z powodzeniem narysować jej śmiech. body are flying in all directions – she’s outta i tanich żartów z polityków i celebrytów. Roztrząsa and celebrities her. She addresses the impor- Jej włosy i ciało poruszają się w przeciwnych kie- control!! ważne, palące sprawy, nie przejmując się tym, ani tant issues of our day and doesn’t care if she’s runkach – Reno traci nad nimi kontrolę! tym czy jest akurat szalenie zabawna, ani tym czy totally funny or politically correct. At the same But, of course, she’s not. She actually knows jest politycznie poprawna. Jednocześnie znako- time, she can take the most mundane circum- To pozory. To poza. Reno doskonale wie, co robi, what she is doing, and for a very good reason. micie radzi sobie z najbardziej prozaicznymi kwe- stances, like a weekend in the country or sit- dokąd zmierza i dlaczego tak się dzieje. Od nie- She has worked her ass off for nearly fifteen stiami, jak na przykład weekend poza miastem czy ting in traffic, and go way over the top with spełna półtorej dekady zasuwa w pocie czoła. years. When I first met Reno in 1986, she was zmora niekończących się korków, i potrafi zapre- her physicality and her outrage. Gdy poznałam ją w 1986 roku, była w ciągłym traveling around town and performing every zentować je w sposób celowo przesadny, posiłku- ruchu: przemierzała Nowy Jork, występując co night of the week, sometimes two or three jąc się swoją fizycznością i swoim szałem. I remember seeing my father wipe his eyes at wieczór, nierzadko dwa lub trzy razy w ciągu jed- times a night, from downtown performance a Reno show. When my dad laughs really hard, nej nocy, i odwiedzając zarówno przestrzenie spaces to uptown comedy clubs. She started Pamiętam, jak mój ojciec płakał ze śmiechu pod- his whole body shakes and I could see his oferujące gościnę alternatywnym performansom with five-minute bits at the WOW Cafe in 1984 czas występu Reno. Gdy mój tato zanosi się śmie- back vibrating from the kitchen. Afterwards, na Dolnym Manhattanie, jak i te położone powy- and put her first full-length show together in chem, całym jego ciałem targają wstrząsy – I was dumbfounded when my mother said, żej kluby specjalizujące się w występach kome- 1987. She worked all the time and not always widziałam z głębi kuchni, jak pulsowały mu plecy. “She’s a darling girl”. In retrospect, maybe diowych. Rozpoczynała od pięciominutówek na successfully. I remember the days when you Po występie, ku mojemu całkowitemu zaskocze- Reno was sort of “darling” as she was pulling scenie WOW Café w 1984 roku, by w 1987 roku po couldn’t get her off the stage. In fact, I got so niu, moja matka powiedziała: „Ona jest cudna!”. her hair out, raging about the mayor’s quality- raz pierwszy zaprezentować swój solowy, w pełni mad at her for taking too much time at Dixon Z perspektywy czasu wydaje mi się, że Reno była of-life campaign. autorski program. Pracowała non stop, z więk- Place that I banned her from the space. That na swój sposób „cudna”, gdy wyrywała sobie szym lub mniejszym powodzeniem. Pamiętam didn’t last long; she was relentless. włosy z głowy, doprowadzona do furii kampanią Reno has spoken of laughter as being like czasy, kiedy nie można jej było zgonić ze sceny. polityczną, której przewodził ówczesny burmistrz. a doorway, like something extra, something Raz nawet tak mnie zirytowała swoją przemożną The first of many people in NewY ork’s down- on top of time. Whether it’s personal or politi- potrzebą zawłaszczania Dixon Place, że zabroni- town scene to permanently change her name Reno porównała kiedyś śmiech do drzwi, do cal injustice, Reno empowers the audience by łam jej tu występować. Zakaz nie trwał zbyt długo and her hair color, Reno has always been at nowej perspektywy, do czegoś, co wydłuża czas. uniting us in our feeling of outrage and frus- – nie dało się jej ot tak po prostu okiełznać. the forefront of the “comedy-performance Kiedy mowa o indywidualnej albo politycz- tration. Making people laugh has been her sal- movement.” Reno makes us laugh at both our nej niesprawiedliwości, Reno jest nieoceniona vation. I really get that. Reno od zawsze była w awangardzie komedio- own expense and hers until we are all sniff- w dawaniu siły swojej publiczności, jednocząc ją wego performansu: pierwsza z wielu osób z arty- ing and wiping our eyes. Perhaps only the late we współodczuwaniu, wspólnym oburzeniu czy first published in stycznego środowiska Nowego Jorku, która nieod- Frank Maya (a brilliant performance poet and frustracjach. Rozśmieszanie ludzi to dla Reno „Extreme Exposure. An Anthology of Solo Performance Texts from the Twentieth Centry”, ed. Jo Bonney, Theatre wołalnie zmieniła swoje imię oraz kolor włosów. song-writer) ever made me laugh that hard, ratowanie samej siebie. Tak to rozumiem. Communication Group, New York 2000 Reno zmusza nas do śmiechu zarówno z niej, and frank’s comedy was very similar in that jak i z samych siebie – śmiejemy się aż do łez. autobiographical, vulnerable, totally reveal- * Ellie Covan jest założycielką Dixon Place, nowo- Podejrzewam, że tylko nieżyjący już Frank Maya ing way. jorskiego klubu teatralnego znanego z występów (wybitny poeta-performer i pieśniarz) był w stanie artystów queerowych i awangardowych. mnie równie mocno rozśmieszyć – a jego twór- czość komediową cechował podobny autobiogra- P ierwodruk fizm, wrażliwość i odkrywczość. „Extreme Exposure. An Anthology of Solo Performance Texts from the Twentieth Centry”, ed. Jo Bonney, Theatre Communication Group, New York 2000 Atutem Reno nie jest wyłącznie humor. Jej dow- cip jest precyzyjnie inteligentny – trafia w sedno, T łumaczenie punktuje bez pudła. Widzowie czują się docenieni. Bartosz Wójcik klauzula przyzwoitości · decency clause 56 · 57 D oavid R mán konteksty Buntowniczka bez przerwy contexts

David Román Rebel Without a Pause

Co za szczęście, że Reno istnieje – i w ogóle, What a relief to have Reno in the world and Co zrozumiałe, latynoskie pochodzenie jest to have brought forth a different sense of i na scenie! Reno, performerka tak osobliwa, on the stage! Reno, a performer so peculiar dla Reno skomplikowaną kwestią. Dowiedziała belonging, one less clearly marked by set że pisząc o niej trzeba się naprawdę wysi- that she perverts any easy effort to describe się o nim niedawno. W filmie „Reno Finds Her relations based on blood, law, or shared cul- lić, daje najbardziej ekscytujący show, jaki her, has one of the most exciting shows I’ve Mom” (Reno znajduje swoją mamę) wyprodu- tural history. So is this Latino theatre and ostatnio widziałem. Jej performans „Rebel recently seen. Her Rebel Without a Pause: kowanym przez HBO w 1998 roku Reno wyru- what would be gained by naming it such? Without a Pause: Unrestrained Reflections on Unrestrained Reflections on September 11th sza na poszukiwanie własnej tożsamości, It’s certainly not the Latino theatre we are September 11th” (Buntowniczka bez przerwy. was developed at La Mama in the immedi- próbując odnaleźć kobietę, która oddała ją do familiar with and is more logically linked Niepohamowane refleksje na temat 11 wrześ- ate aftermath of the terrorist attacks. Last adopcji. Odnalezienie biologicznej matki nie with the feminist theatre of Lily Tomlin, nia) został wyprodukowany przez La MaMa fall, Reno used the stage nightly to com- kończy się jednak szczęśliwie. Tymczasem zna- Reno’s main mentor, producer, and close Theater Club bezpośrednio po zamachu. Przez ment and respond to the day’s events to lezienie swojej publiczności, choć nie rekom- friend. całą jesień Reno wchodziła na scenę co wie- the point where these improvisational rants pensuje tego, czego zrekompensować się nie czór, aby komentować codzienne wydarzenia, became the full evening show that moved da, wydaje się oferować inny rodzaj przyna- F irst published in aż w końcu te jej improwizowane tyrady przy- uptown earlier this spring. She is hilarious leżności, który nie odwołuje się do więzów Theatre Journal 54.3 (2002) pp. vii-xix (FRAGMENT) brały formę regularnego spektaklu, który na and unforgiving. Hers is the only commer- krwi, prawa i wspólnej historii kulturowej. Nie wiosnę przeniesiono w bardziej komercyjne cial performance I have seen to question jest to z pewnością latynoski performans, jaki miejsce. Reno jest przezabawna, a zarazem the national rhetoric of patriotism and the znamy. Bliższy jest raczej feministycznemu bezlitosna. Jej spektakl to jedyne widowisko, increasing loss of civil liberties in the after- teatrowi Lily Tomlin, mentorki Reno, jej produ- jakie widziałem, które ośmieliłoby się kwe- math of September 11th. centki i bliskiej przyjaciółki. stionować narodową retorykę patriotyczną i postępującą utratę wolności obywatelskich Perhaps only Reno, a Latina by birth who P ierwodruk w następstwie 11 września. was raised unaware of her cultural back- „Theatre Journal” 54.3, 2002, s.vii-xix (fragment) ground by her white adoptive family, could T łumaczenie Być może tylko Reno, Latynoska z pochodze- pull off such a scathing critique of the cur- Weronika Nowacka nia, wychowana w nieświadomości własnych rent Bush administration without sound- R edakcja korzeni w białej rodzinie adopcyjnej, jest ing predictable and shrill. Reno lives blocks Bartosz Wójcik w stanie zdobyć się na tak zjadliwą krytykę from ground zero, in “TriBeCastan,” as she obecnej administracji Busha – taką krytykę, now calls it. This is a piece as much about która nie byłaby przewidywalna i jazgotliwa. her neighborhood and her daily life as it is Reno mieszka kilka przecznic od Ground Zero, about terrorism and its effects. And yet there w „TriBeCastan”, jak sama nazywa swoją oko- is nothing sentimental here except, some- licę. Jej przedstawienie opowiada zarówno one might charge, her belief in the power of o tej dzielnicy i codziennym życiu, jak i o terro- performance to make a difference in these ryzmie i jego skutkach. A mimo to pozbawione confusing times. She is Aristophanic in her jest sentymentalizmu, może poza wiarą – ktoś satire as well as in the raunchiness of her mógłby jej to wytknąć – że to, co robi ma jakiś rants. Reno takes the risk of audience rejec- wpływ na to, co się wokół dzieje. Jest w niej tion, unwilling to compromise her integrity coś z Arystofanesa zarówno w satyrycznym for our applause. zacięciu, jak i w sprośnych żartach. Podejmuje ryzyko odrzucenia przez widownię, bo nie jest Granted many of us in her audience share in skora do poświęcenia własnej uczciwości dla her political viewpoints and are grateful for oklasków. the public forum to have them voiced and heard, but Reno never settles for the easy To pewne, że duża część publiczności podziela identifications that are sometimes assumed jej poglądy polityczne i jest wdzięczna za with community-based productions. If there stworzenie forum, gdzie mogą zostać wypo- are affinities to be had, they too will need to wiedziane i usłyszane, ale Reno nie lubi be hard earned. At the end of her show, Reno uproszczeń, które czasem towarzyszą przed- greets her audience at the Zipper Theatre stawieniom odwołującym się do wspólnoty. and Bar walking up to each of us and thank- Jeśli mają zawiązać się tu sojusze, trzeba sobie ing us for joining her at her show. She lis- na nie ciężko zapracować. Na koniec spekta- tens attentively as we share with her our klu w Zipper Theatre and Bar Reno żegna się own reflections on September 11th and on z widzami, podchodząc do każdego z osobna the world since. i dziękując za wzięcie w nim udziału. Uważnie słucha naszych przemyśleń na temat 11 wrześ- Reno’s Latino-ness is understandably compli- nia i tego, jak zmienił się świat tamtego dnia. cated for her. She didn’t learn she was Latina until recently. In Reno Finds Her Mom, her 1998 HBO film, she searches out her cultural identity by searching for the woman who gave her up for adoption. Finding her birth mother did not end in reconciliation. Finding her audience, while no compensation, seems

klauzula przyzwoitości · decency clause 58 · 59 P enny Arcade spektakl B..! D...! F...! W...! performance

13.10.2015 · 21:00 / 14.10.2015 · 21:00 Penny Arcade Piwnice CK B..! D...! F...! W...! 120 min 20/30 ZŁ

W 1990 roku w czasie kryzysu wokół cenzury, rehabilitując ich samych i reprezentowaną S cenariusz i główna rola wywołanego przez senatora Helmsa i National przez nich dziedzinę sztuki w oczach lokalnej Penny Arcade W spółreżyseria Endowment for the Arts (NEA), performerka społeczności. i scenografia Penny Arcade zgłosiła swój spektakl „Penny Steve Zehentner Arcade o seksie i cenzurze: Bitch! Dyke! In 1990 during the Senator Helms – National W nagraniach wideo udział wzięli Faghag! Whore!” do udziału w konkursie gran- Endowment For The Arts Censorship Crisis, Taylor Mead i Ron Vawter towym organizowanym przez NEA. performance artist Penny Arcade submitted P remiera her “Sex and Censorship Show, Bitch! Dyke! 1990 rok, P.S. 122, Nowy Jork

„B!D!F!W!” grantu nie otrzymał, za to przez Faghag! Whore!” as her NEA Fellowship audit. WRITTEN & PERFORMED niezwykle długie lata grywany był na nowo- Penny Arcade jorskiej scenie off-broadwayowskiej jako “B!D!F!W!” was not awarded a fellowship but it CO -Direction & DESIGN Steve Zehentner undergroundowy przebój, a potem, już jako went on to play for an unprecedented year off VIDEO Appearances FROM mainstreamowy hit, wyruszył w trasę objaz- Broadway in New York as an underground hit Taylor Mead & Ron Vawter dową po 30 miastach na całym świecie, zdo- and then hit the road as a commercial main- P remiere bywając rzeszę wiernych fanów, wśród których stream hit play in 30 cities around the world, 1990, P.S. 122, New York, NY znaleźli się komiczka Joan Rivers, gitarzysta picking up a loyal fan base including comedi- U2 The Edge i reżyser John Waters. enne Joan Rivers, U2 guitarist The Edge and film director John Waters. Łącząc ekscentryczne poczucie humoru pre- zentowane przez Arcade, antrakt wypełniony Blending Arcade’s outrageous humour, an exu- żywiołowym tańcem publiczności oraz taniec berant audience dance break with male and erotyczny w wykonaniu tancerek i tance- female erotic go-go dancing, “BITCH! DYKE! rzy go-go, „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!” jest FAGHAG! WHORE!” is a multi-media spectacle multimedialnym spektaklem, który odtwa- that re-creates the atmosphere of a club in rza atmosferę nocnego klubu w scenerii tea- a theatre setting. “B!D!F!W!” anticipated the tru. „B!D!F!W!” antycypował międzynarodowy international neo – burlesque performance ruch performansu w stylu neoburleski i ukon- movement and went on to establish erotic stytuował taniec erotyczny jako feministyczną dance as a feminist art form. formę sztuki. Her infamous monologues feature the daily Słynne monologi Penny Arcade opowiadają life of a receptionist in a brothel, the upbring- o codziennym życiu recepcjonistki zatrud- ing and rearing of a “faghag”, the evolution of nionej w burdelu, o wychowaniu i edukacji the New York gay scene, and the heartbreak „faghag”, czyli heteroseksualnej przyjaciółki of HIV and AIDS. The comedic cultural criti- homoseksualnych mężczyzn, o ewolucji nowo- cism broke down the separation and isolation jorskiej sceny gejowskiej i o bolesnych prze- between people of diverse racial, ethnic, sex- życiach towarzyszących pojawieniu się HIV ual and economic groups. i AIDS. Komediowa krytyka kultury zatarła granice dzielące ludzi różnych ras, należą- When first produced in NewY ork “BITCH! DYKE! cych do różnych grup etnicznych, seksualnych FAGHAG! WHORE!” was a runaway success, pro- i ekonomicznych. pelling the anarchic into the mainstream and wowing critics along the way. In New York the Podczas pierwszych pokazów w Nowym show featured guest performers including Jorku „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!” odnio- Quentin Crisp and Marianne Faithfull sła natychmiastowy sukces, przesuwając anar- chię do głównego nurtu i zadziwiając przy Originally created as an ingenious retort to tym krytyków. W nowojorskich występach goś- censorship in the arts, “BITCH! DYKE! FAGHAG! cinny udział brali między innymi Quentin Crisp WHORE!” retains much of its satirical impetus i Marianne Faithfull. and political clout, never more so than in a cli- mate where debates over government fund- Początkowo pomyślana jako pełna dowcipu ing cuts, gay marriage, sexual freedom and odpowiedź na cenzurę w sztuce, „Bitch! Dyke! reproductive rights rage on both sides of the Faghag! Whore!” zachowuje wiele satyrycz- Atlantic. nego rozmachu i politycznej siły, szczegól- nie w atmosferze szalejących po obu stronach Penny Arcade hires local erotic dancers in Atlantyku debat nad cięciami w rządowych every city she presents “B!D!F!W!” redeeming dotacjach, małżeństwami homoseksualnymi, these dancers and their art form in the eyes of wolnością seksualną i prawami rozrodczymi. their own communities.

W każdym mieście, w którym pokazywany jest spektakl „B!D!F!W!”, Penny Arcade zatrud- nia miejscowych tancerzy i tancerki erotyczne, klauzula przyzwoitości · decency clause 60 · 61 biografie BIOGRAPHies

P enny Arcade PENNY ARCADE przedstawienie pt. „Longing Lasts Longer”, pełne Club. Her new show, “Longing Lasts Longer”, pasji rozważania o miłości, tęsknocie i utracie a passionate rumination on love, longing and the W wieku 13 lat Penny Arcade wyślizgnęła się Penny Arcade climbed out of her bedroom win- nowojorskiej tożsamości kulturowej, otrzymało loss of New York’s cultural identity premiered in przez okno swojej sypialni, by dołączyć do dow at the age of thirteen to join the fabu- nagrodę Herald Angel na festiwalu w Edynburgu Edinburgh in 2015. bajecznie wolnego świata queer, ćpunów, dzi- lously disenfranchised worlds of queers, junkies, w 2015 roku. wek, gwiazd i geniuszy. Debiutowała jako whores, stars and geniuses. By the age of 20 she STEVE ZE HEntner 17-latka w 1967 roku w queerowo-kiczowo- had become a darling of Andy Warhol’s Factory S teve Zehentner -kampowej grupie teatralnej Johna Vaccaro and is now, still, a consummate entertainer and A former architect, STEVE ZEHENTNER is a film- pod nazwą The Play-House of the Ridiculous. one of a handful of artists who created and con- Były architekt Steve Zehentner mieszka obecnie maker, theater designer/director and archivist W wieku 18 lat została Supergwiazdą Warhola tinue to define performance art. “An Englishman w Nowym Jorku i jest filmowcem, scenografem/ based in New York City. For over 20 years, he has i wystąpiła w zrealizowanej przez Warhola in New York” Quentin Crisp chose Penny Arcade reżyserem teatralnym oraz archiwistą. Od ponad designed and co-directed all of Penny Arcade’s i Morisseya komedii z 1972 roku pt. „Women in as the woman he most identified with, and she 20 lat opracowuje i współreżyseruje wszyst- shows creating original staging, sound and video Revolt”. Dla Quentina Crispa, czyli tytułowego was portrayed on screen by Cynthia Nixon (of kie spektakle Penny Arcade, tworząc oryginalną elements. He usually runs the lives performances „Anglika w Nowym Jorku”, Penny Arcade była “Sex and the City” fame), alongside screen and scenografię, dźwięk i nagrania wideo.Z azwyczaj mixing a live sound score that tracks the energy kobietą, z którą najbardziej się identyfikował; theatre legend John Hurt. czuwa też nad występami na żywo, puszczając of Arcade’s improvisations creating spontane- na ekranie wcieliła się w nią znana z „Seksu na gorąco podkład muzyczny odzwierciedlający ous direction. As a dramaturge and designer, he w wielkim mieście” Cynthia Nixon, a w roli Entering the 30th year producing her own energię improwizacji Arcade, tworząc klimat brings form to Arcade’s thinking and has been Crispa wystąpił John Hurt. theater work, PENNY ARCADE debuted in 1967 at spontanicznej reżyserii. Jako dramaturg i sce- instrumental in helping to extend her creative age 17 with John Vaccaro’s explosive Play-House nograf nadaje ideom Arcade formę i odgrywa impulses into a working structure that consist- W 1999 roku, wspólnie ze swoim stałym współ- of the Ridiculous, the original queer-camp glit- instrumentalną rolę, wspierając ją w przekłada- ently delivers to the audience. pracownikiem Stevem Zehentnerem, Arcade roz- ter theater. She became a Warhol Superstar at niu twórczych impulsów na roboczą strukturę, poczęła przedsięwzięcie pod nazwą „The Lower age 18 and was featured in the 1972 Warhol/ konsekwentnie docierającą do widzów. They began in 1992 with Arcade’s sex and cen- East Side Biography Project”. Projekt ma na celu Morrissey comedy, “Women In Revolt”. sorship extravaganza, “Bitch! Dyke! Faghag! powstrzymanie postępującej amnezji kulturo- Współpracę rozpoczęli w 1992 roku od słynnego, Whore!, their internationally acclaimed sex wej poprzez zbudowanie mostu nad kulturową In 1999, Arcade created with her collaborator docenionego na całym świecie spektaklu Arcade and censorship show. Since then they have col- przepaścią dzielącą wieloletnich mieszkańców Steve Zehentner, “The Lower East Side Biography poświęconego seksowi i cenzurze pt. „Bitch! laborated on dozens of shows including “Sisi nowojorskiej dzielnicy Lower East Side i nowo Project”. The project seeks to stem the tide of Dyke! Faghag! Whore!”. Od tamtej pory współ- Sings The Blues” – a commission for the Vienna przybyłych lokatorów napływających do miejsca, cultural amnesia by bridging the cultural gap pracowali nad tuzinami kolejnych przedsta- Festival, “Love, Sex and Sanity”, “Rebellion które ulega postępującej gentryfikacji. W tym celu between long time residents of New York’s wień, w tym nad „Sisi Sings The Blues” – zamó- Cabaret”, “New York Values”, “Bad Reputation”, „LES Biography Project” współdziała z młodymi Lower East Side and newcomers to the rapidly wionym przez Vienna Festival, „Love, Sex and “True Stories”, “Old Queen The Penny Arcade filmowcami, którzy stają się opiekunami wyjątko- gentrifying neighborhood. To this end, “The LES Sanity”, „Rebellion Cabaret”, „New York Values”, Experience”, a collaboration with Peter Norrman. wych, przekazywanych ustnie historii, przyjmują- Biography Project” works with young filmmakers „Bad Reputation”, „True Stories”, „Old Queen The Their most recent show, “Longing Lasts Longer”, cych format 28-minutowych biografii. who become shepherds of an individual oral his- Penny Arcade Experience” we współpracy z Pete- a passionate rumination on love, longing and the tory that they edit into a 28-minute biography. rem Normanem. Ich najnowszy spektakl, „Longing loss of New York’s cultural identity premiered in „Zuchwały i porywający. Najinteligentniejsza, naj- Lasts Longer”, pełne pasji rozważania o miłości, Edinburgh in 2015. bardziej cytowana grupa teatralna w mieście” – “Audacious and irresistible. The smartest most tęsknocie i utracie nowojorskiej tożsamości kul- tak pisał o występach Penny Arcade opiniotwór- quotable theatrical party in town,” wrote The turowej, miał premierę w Edynburgu w 2015 roku. With Penny Arcade, he is co-founder of “The czy „The London Times”. London Times. Lower East Side Biography Project”, a video oral Wspólnie z Penny Arcade rozpoczął „The Lower history project and archive that works to ensure W 2010 roku wydawnictwo Semiotext(e)/MIT In 2010, the first book about her work, “Bad East Side Biography Project”, projekt poświę- that future generations have access to the mad opublikowało „Bad Reputation”, pierwszą książkę Reputation”, was published by Semiotext(e)/ cony zbieraniu i archiwizowaniu nagrywanych na souls of invention that built this New York City poświęconą jej działalności. Ostatnio w biogra- MIT. She was recently portrayed by the actress taśmach wideo ustnych historii, który ma zapew- neighborhood’s reputation as an incubator for ficznym filmie „Anglik w Nowym Jorku”, poświę- Cynthia Nixon in the film, Englishman in New nić przyszłym pokoleniom wgląd w szalone authenticity, rebellion and iconoclasm. conym jej przyjacielowi, Quentinowi Crispowi, York, the biopic about her friend Quentin Crisp. dusze tych, dzięki którym dzielnica ta zyskała w rolę Penny Arcade wcieliła się aktorka Cynthia She recently co-starred with Mink Stole in reputację jako inkubator autentyczności, buntu His first independent film project, “The Color Nixon. Niedawno wystąpiła wspólnie z Mink a revival of the Tennessee Williams play, “The i obrazoburczości. Line: Racism in America”, was broadcast on PBS Stole w dawno niewystawianej sztuce zatytuło- Mutilated”. and screened at the New York Film Festival. wanej „The Mutilated”, napisanej przez Tennessee Pierwszy niezależny projekt filmowyZ ehentnera, Recently, “The Sunflower Project”, a film that Williamsa. Penny Arcade’s writing has been published in „The Color Line: Racism in America”, został questions the limits of forgiveness through the numerous journals and catalogs: “Film Culture”, wyemitowany przez stację telewizyjną PBS lens of the WWII holocaust was broadcast on Teksty autorstwa Penny Arcade publikowane były “Found Object”, “Verses That Hurt”, “Please i pokazany na Festiwalu Filmowym w Nowym PBS. Steve’s video work has screened at many w rozlicznych periodykach i katalogach, takich jak Kill Me (The Oral History of Punk)”, “Out of Jorku. Ostatnio ta sama stacja telewizyjna nadała festivals and is in the collection of libraries and „Film Culture”, „Found Object”, „Verses That Hurt”, Character”, “Raves, Rants and Monologues from film „The Sunflower Project”, kwestionujący gra- museums. „Please Kill Me (The Oral History of Punk)”, „Out America’s Top Performance Artists”, “Monologues nice przebaczenia przez pryzmat Holokaustu of Character”, „Raves, Rants and Monologues from for Women”, “Monologues For Cold Reading”, w czasie II wojny światowej. Kręcone przez He is a co-recipient of an Aurora Independent America’s Top Performance Artists”, „Monologues “Writing Your Own Monologues”. Steve’a filmy pokazywane były na wielu festiwa- Film and Video Award, and Bogliasco and for Women”, „Monologues For Cold Reading”, lach i znajdują się w kolekcjach bibliotecznych MacDowell Fellowships. „Writing Your Own Monologues”. To date, she has created ten full-length theater i muzealnych. pieces and has performed everywhere from the Do tej pory stworzyła dziesięć spektakli Sidney Opera House to the New York’s Pyramid Jest jednym ze współlaureatów nagrody Aurora i występowała wszędzie: od Sydney Opera Independent Film and Video Award oraz stypen- House po nowojorski Pyramid Club. Jej nowe dystą Bogliasco and MacDowell Fellowships. klauzula przyzwoitości · decency clause 62 · 63 S otephen B ttoms konteksty KRYTYCZNA ODSŁONA: POLITYKA, EROTYKA I PENNY ARCADE. fragmenty contexts

Stephen Bottoms CRITICAL EXPOSURE: POLITICS, EROTICS AND PENNY ARCADE. extract

W okresie od późnych lat 70. do wczesnych lat In the clubs, galleries and alternative thea- cierpko zauważa: „Jestem tak bardzo queer, że (Rather, Arcade identifies openly as bisexual, 90. XX wieku w nowojorskich klubach, gale- tres of downtown New York, during a period nawet nie jestem homo”. Arcade definiuje się in conscious resistance to any suggestion riach i teatrach alternatywnych pojawił się stretching from the late 1970s through the otwarcie jako biseksualna w ramach sprze- that she should limit her options.) Similarly, całkiem odrębny gatunek teatralny – mówiony early 1990s, there emerged a distinctive the- ciwu wobec sugestii, że powinna w jakikol- despite her forthright insistence on discuss- performans. Nie był do końca ani dramatem, atrical genre-spoken-word performance art, wiek sposób ograniczyć swoje preferencje. ing the rights and experiences of women, she ani poezją, ani „sztuką” w sensie sięgania do which was not quite drama, not quite poetry, Podobnie z feministkami, które często anta- has often antagonized feminists. Her insistent estetyki wywiedzionej ze sztuk wizualnych. and not quite “art” in the sense of deriving gonizowała, mimo że żarliwie rozprawia nad use of erotic dancers in her performances, for Na czele tego luźno zdefiniowanego ruchu from a gallery – based visual aesthetic. The prawami i doświadczeniami kobiet. Ale w jej example, sits uncomfortably with widely-held znaleźli się artyści tak rozmaici, jak Spalding leading figures in this loosely-defined move- przedstawieniach występują na przykład ero- feminist views on the objectification of wom- Gray, Karen Finley, Eric Bogosian, Holly Hughes ment – performers as diverse as Spalding tyczne tancerki, co kłóci się z powszechnym en’s bodies. […] i Tim Miller, którzy wykorzystywali obecność, Gray, Karen Finley, Eric Bogosian, Holly feministycznym poglądem na uprzedmioto- charyzmę i prowokację (zarówno werbalną, Hughes and Tim Miller – relied on presence, wianie kobiecego ciała. [...] What Arcade has to say has always been of jak i czasem wizualną), aby zwrócić na sie- charisma and provocation (both verbal and, a piece with how she says it, and also with bie uwagę widzów. Większość z nich używała in some cases, visual) to capture spectatorial To, co Arcade ma do powiedzenia zawsze było how she contextualizes her words theatrically. także, w mniej lub bardziej oczywisty spo- attention. Most of them also used autobio- częścią tego, jak to mówiła i jak umieszczała The “razzle dazzle” surrounding her work (as sób, narracji autobiograficznej, aby wzmocnić graphical narrative, more or less explicitly, to słowa w kontekście teatralnym. „Tani blichtr”, Soloski disparagingly describes it) is no mere uczucie przeżywania występu na żywo: dana enhance a sense of the performance’s live- który otacza jej twórczość (jak określiła to kie- window dressing, any more than the vibrancy osoba żyje tu i teraz na oczach publiczno- ness: this person is living out of her life right dyś lekceważąco recenzentka „Village Voice”) and commitment that Arcade pours into her ści, a tu oto są szczegóły jej biografii. Penny in front of us, and these are the details of to nie mydlenie oczu, podobnie jak żywioło- performances is merely incidental to their Arcade, a właściwie Susana Ventura, jest jedną that life. Penny Arcade a.k.a. Susana Ventura, wość i zaangażowanie, które Arcade wkłada meaning: this work is fundamentally rooted z najbardziej cenionych przedstawicielek tego is one the single most accomplished expo- w swoje występy, nie są przypadkowe wobec in the idea of exchanging energy with audi- typu performansów-monologów. Niewielu, nents of such monologue-driven perform- znaczenia jej sztuki: jej twórczość zasadza ences. You can see this in the way that Arcade jeśli ktokolwiek z wyżej wymienionych, może ance to have emerged from this time and się na idei wymiany energii z publicznością. herself is so frequently present in the audi- jej dorównać, zarówno pod względem teatral- place: few, if any of the famous names cited Można to zauważyć, za każdym razem, kiedy torium as spectators enter pre-show – danc- nego wigoru, jak i inteligencji twórczej – przy- above can match her for either the theatrical Arcade jest obecna na sali przed przedstawie- ing around, shaking hands, chatting animat- najmniej z mojego punktu obserwacji. Jakaś vigor or the sheer intelligence of her work-at niem, tańcząc, ściskając ręce widzom i rozma- edly with anyone who will chat back. It’s also tajemnica kryje się zatem w tym, że Penny least in this observer’s opinion. It is there- wiając z każdym, kto ma na to ochotę. Jest to the logic underlying her recurring use of Arcade pozostaje jednym z najlepiej skrywa- fore something of the mystery why Arcade też przyczyna, dla której wciąż używa ścieżki near-constant soundtrack music and erotic nych sekretów Nowego Jorku, nie ciesząc się remains one of New York’s “best-kept secrets” muzycznej i tancerzy erotycznych. Zamiast dancers. Rather than speaking into a void równie dużą sławą u publiczności i krytyki jak – having never achieved the degree of pub- mówić w pustkę, Arcade woli konkurować of silence, Arcade forces herself to compete wyżej wymienieni. lic or critical exposure accorded to some of o uwagę widzów ze swoimi wirującymi kole- for the audience’s attention with her gyrat- her peers. gami. Chociaż według starej mądrości teatru, ing colleagues – and although the collective Jak wytłumaczyć tę „ślepą plamkę” w twórczo- nie powinno się rozpraszać widzów w trakcie theatrical wisdom of century would seem to ści Arcade? Łatwo zauważyć, że jej głos jest How does one account for this blind spot monologu, w tym wypadku nie jest to żadna dictate that you shouldn’t offer distracting zbyt konfliktowy dla amerykańskich mediów around Arcade’s work? It’s easy enough to see konkurencja. Wydaje się często, że pobudzenie movement when you want someone to listen mainstreamowych, inaczej niż w przypadku that her voice is too explicitly confrontational zmysłów muzyką i tańcem pomaga podkreślić, to a soliloquy, the fact is that it actually isn’t Graya, Bogosiana czy Johna Leguizamo. Z dru- to have been welcomed by the American a nie zmącić obserwacje Arcade, jak gdyby to, much of a competition. Indeed, it frequently giej strony, pomimo akademickiego klimatu, media mainstream, in the way that figures co chce przekazać niosło się na fali erotycznej seems as if the sensory stimuli of music and który zdaje się promować to, co marginalne like Gray, Bogosian and John Leguizamo have energii. Takie właśnie zdaje się być jej przesła- dance function to accentuate – rather than a nie mainstreamowe, moje wyszukiwarki nie been. Yet equally, despite an academic cli- nie: to, że masz coś ważnego do powiedzenia detract from – Arcade’s observations, as if the odnalazły ani jednego naukowego artykułu na mate that tends to champion the marginal może być bardzo podniecające. W kulturze, pointedness of her remarks is being buoyed temat Arcade, poza nielicznymi wzmiankami. over the mainstream, my database searches gdzie inteligencja jest często wyszydzana, up on a wave of erotic energy. And that, of Muszę dodać, że ten brak zainteresowania reveal not a single published scholarly article a ignorancja gloryfikowana (jak inaczej George course, is precisely her point: having some- może być zarówno oznaką grzechu zaniedba- that discusses Arcade in anything more than W. Bush zostałby prezydentem?), gdzie zdrowa thing worthwhile to say can be very arousing. nia, jak i celowym ignorowaniem: osobiście a passing reference. This dearth of response, seksualna ekspresja jest hamowana, a porno- In a culture where intelligence is so often podziwiałem pracę Arcade od 15 lat, ale aż do I hasten to add, may be as much as a sin grafia jest wszędzie, Arcade zajmuje aktywne derided, ignorance actively celebrated (how dziś nie pokusiłem się, aby napisać o niej sze- of omission as a sign of her being willfully polityczne stanowisko. Zostało ono mocno else did George W. Bush become President), rzej. Faktem jest, że „inność” Arcade sprawia, ignored: I myself have admired Arcade’s work osadzone w filozofii Wilhelma Reicha, austria- and healthy sexual expression repressed iż trudno jest ją zaszufladkować w jakichś for fifteen years, but never written in any cko-amerykańskiego psychoanalityka, którego even as pornography is increasingly main- sprecyzowanych kategoriach krytycznych. detail about it until now. Still, the fact is that prace były też inspiracją dla pisarzy pokroju streamed, Arcade’s is an actively political Jej twórczość ma w sobie coś z queer (często Arcade’s “otherness” troubles category distinc- Paula Goldmana czy Williama Borroughsa. position. It’s also one informed unmistak- występuje w festiwalach queerowych), choć tions in a way that has made her difficult to „Jest tylko jeden rodzaj energii, energia seksu- ably by the thinking of Wilhelm Reich, the nigdy nie była ceniona przez gejowskich i les- pigeonhole. There is something unquestion- alna”, twierdzi Arcade, niemalże parafrazując Austrian-American psychoanalyst whose bijskich krytyków tak jak na przykład Holly ably “queer” about her work, for example (and Reicha w „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!”: work also influenced bohemian writers from Hughes i Tim Miller. Sama siebie określa jako she is often programmed in queer arts fes- Paul Goldman to William Burroughs. “There’s „faghag” [kobieta przyjaźniąca się z gejami], tivals) and yet Arcade has never been much just one energy and it’s sexual,” Arcade con- ale nie „lesba”, co nie pasuje do profilu przo- celebrated by gay and lesbian critics, as have tends, almost as if channeling Reich, in Bitch! downiczki seksualnych odmienności. Jak sama performers such as Hughes and Miller. As Dyke! Faghag! Whore! a self-proclaimed “faghag” but not a “dyke”, she appears not to fit the profile to be cham- I’m talking about the life force…the only pioned on the basis of sexual identity. As she energy that any of us have… And the thing wryly remarks: “I’m so queer I’m not even gay.” that’s kind of funny and kind of sad is that klauzula przyzwoitości · decency clause 64 · 65 Mówię o sile życiowej […] jedynym rodzaju none of us, not one single person in this undergroundowa trupa teatralna, której już World (1990), which took the form of a darkly energii, którą każdy z nas posiada […] i to, co entire room including me, is ever going to sama nazwa podkreślała, że aktorzy grali tu demented cabaret show, was essentially an jest jednocześnie tak zabawne i smutne, to be as sexual as we were when we were two żywiołowo jak wyrośnięte dzieci, zamiast homage to Kenneth Bernard’s play Nightclub fakt, że nikt z nas w tym pomieszczeniu, włą- and a half years old. Have you ever been with zachowywać się zgodnie z akceptowalnym (1970), in which she had appeared with the czając mnie, nigdy nie będzie tak seksualny, a two-and-half-year-old kid that likes you? (represyjnym?) profesjonalnym dekorum. Play-House at the age of nineteen. (The stars jak wtedy gdy miał dwa i pół roku. Byłeś kie- They’re just ah, ah, ah, ah, ah…. (Penny raises of Nightclub, Play-House regulars Ondine dyś z dwuipółletnim dzieckiem, które cię lubi? her arms and jumps around, imitating a child Przedstawienie Penny Arcade „Invitation and Mary Voronov, were also among Andy Ono mówi ciągle ach, ach, ach, ach, ach […] who wants to be picked up.) They want you to the Beginning of the End of the World” Warhol’s “superstars” of underground cinema, (Penny podnosi ramiona i skacze w kółko, naśla- with every little cell in their body. They’re not (1990), w formie mrocznego kabaretu, było tak and Arcade herself was to become a Warhol dując dziecko, które chce, żeby je podnieść). Ono trying to figure out what they’re gonna get naprawdę hołdem dla sztuki „Nightclub” (1970) starlet in the 1971 film Women in Revolt). chce cię każdą komórką swojego ciała. Nie you to do in bed later. Kennetha Bernarda, w której Arcade poja- próbuje wykombinować, co będzie z tobą robić wiła się z Play-House w wieku 19 lat. Gwiazdy Director John Vaccaro, the mastermind behind później w łóżku. If there is an underlying thematic in all of „Nightclub”, stali aktorzy w Play-House, jak a slew of twisted theatrical spectacles of the Arcade’s work, it is perhaps this concern Ondine i Mary Woronov, byli też supergwiaz- 1960s and ‘70s (see my account in Playing Jeśli można mówić o jakimś temacie przewod- to advocate the full expression of our “life dami undergroundowego kina Andy’ego Underground: A Critical History of the 1960s nim w twórczości Arcade, jest to niewątpliwie force” – creative, sexual, physically and ver- Warhola. A sama Penny Arcade miała stać się Off-Off-Broadway Movement), is one of two ekspresja owej „siły życiowej” – kreatywnej, bally expressive and to speak out against później także gwiazdką Warhola w filmie z 1971 inspirational figures Arcade still points to seksualnej, fizycznej, werbalnej – oraz wypo- those societal and political forces that would roku „Women in Revolt”. as a personal mentor. The other is Vaccaro’s wiadanie się przeciwko społecznym i politycz- repress such energizing self-realization. friend and colleague, the filmmaker and per- nym siłom, które tłamszą takie energetyczne Reżyser John Vaccaro, który był pomysłodawcą formance artist Jack Smith, whose estate samospełnienie. The earliest of the texts in this volume, wielu zwariowanych spektakli teatralnych Arcade became co-trustee of after his Heath La Miseria (1991), offers Arcade’s most per- z lat 60. i 70. jest jedną z dwóch postaci, które from AIDS-related illnesses in 1989. […] Jeden z jej tekstów „La Miseria” (1991) prezen- sonal and culturally-specific account of such Arcade wskazuje jako swoich mentorów. Drugą tuje najbardziej osobistą i osadzoną w kon- repression, by reflecting on her own upbring- był przyjaciel i kolega Vaccaro, filmowiec i per- La Miseria was no less a fulfillment of this tekście kulturowym formę represji, jakiej ing in a working class Italia-American fam- former Jack Smith, który zmarł na AIDS w 1989 “Ridiculous” trajectory. Soaked in the Roman doświadczyła w okresie dorastania we włosko ily where (if we are to believe her account) roku i którego spuścizną Penny Arcade po Catholic iconography beloved of Jack Smith, -amerykańskiej rodzinie robotniczej, w któ- “misery” was a kind of addiction. The drug śmierci współzarządzała. [...] Arcade’s examination of her working class rej (jeśli wierzyć jej słowom) „cierpienie” było was imported from the old country-from Italia roots was an investigation of a form of formą uzależnienia. Ten narkotyk został spro- a Southern Italian peasant culture in chic „La Miseria” kontynuowała linię Ridiculous. “otherness” that remains little understood in wadzony ze starego kraju, z południowo-wło- subsistence and servitude had become Przesiąknięta ikonografią rzymskokatoli- mainstream America. Similar backgrounds skiej kultury chłopskiej, w której przetrwanie ingrained over thousands of years. It would cką, którą ukochał Jack Smith, analiza włas- had been shared not only by Vaccaro, but i niewola były zakorzenione od tysięcy lat. have been easy for this material to be treated nych, włoskich, robotniczych korzeni podjęta by rather foundational figures such as Julie Byłoby łatwo potraktować ten materiał jak as a kind of depressing, kitchen-sink drama, przez Arcade traktowała o „inności”, która Bovasso and Joe Cino, creators of the Tempo depresyjny dramat obyczajowy, ale Arcade but Arcade makes a point of juxtaposing stark jest słabo rozumiana w mainstreamowej Theatre and Cafe Cino respectively and thus, udało się zestawić ze sobą ciężkie realia realities with liberating theatrical excess. Ameryce. Podobne korzenie mieli nie tylko in effect, of NewY ork’s underground theatre z wyzwalającym teatralnym szaleństwem. Vaccaro, ale też inne ważne postacie, jak Julie movement. […] La Miseria, first performed at P.S.122 in the Bovasso i Joe Cino, założyciele odpowiednio „La Miseria”, po raz pierwszy wystawiona East Village, was the last of a series of large- Teatru Tempo i Caffe Cino, a w konsekwencji In 1992 Penny Arcade presented Bitch! Dyke! w P.S. 122 w East Village, była ostatnim z serii scale group shows that Arcade mounted całego undergroundowego ruchu teatralnego Faghag! Whore! (P.S.122 then Village Gate, dużych zbiorowych spektakli, które Arcade off-off-Broadway in the late 1980s and early w Nowym Jorku. [...] 1992), which remains to date her longest zrealizowała na off-off-Broadwayu na prze- ‘90s, in which her own appearance as mon- running and most widely performed show. łomie lat 80. i 90. Jej własne monologi prze- ologues were interspersed with dramatic W 1992 roku Penny Arcade zaprezentowała Indeed, the decision to work in a primarily platały się tam z dramatycznymi sekwen- sequences that she wrote and directed, but „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!” (najpierw solo then made this performance internation- cjami, które sama napisała i wyreżyserowała, which featured others performers. Many of w P.S. 122, potem w Village Gate), które jest ally transportable in a way that La Miseria, i w których obsadziła innych artystów. Wielu these actors were clearly and unapologeti- jak dotąd jej najdłużej pokazywanym i najpo- with its large ensemble, could never have z tych aktorów było w sposób oczywisty i bez- cally “amateur”, and not just in the sense of pularniejszym przedstawieniem. Decyzja, by been. The go-go dancers of Bitch! Dyke! (and pardonowy amatorami, nie tylko w tym sen- participating for love rather than money, but pracować głównie solo, sprawiła, że przedsta- later, Bad Reputation) need not to travel with sie, że uczestniczyli w przedstawieniu raczej their imperfections were part of the point. As wienie stało się bardziej mobilne, co było nie- Arcade herself, but can be picked up locally z pasji niż dla pieniędzy, ale też dlatego, że Arcade says in La Miseria “anybody can be in możliwe w przypadku „La Miseria” z jej liczną and rehearsed into the show within tightly ich brak perfekcjonizmu był częścią jej prze- one of my show,” because one of her objec- obsadą. Tancerze go-go występujący w „Bitch! limited time frames. słania. Arcade mówi w „La Miseria”: „[…] każdy tives is to celebrate the unpolished unique- Dyke!...” (a później w „Bad Reputation”) mogą może u mnie zagrać”, ponieważ jej celem ness of ordinary people, rather than the slick zostać zaangażowani w dowolnym miejscu If La Miseria stood consciously in the tradition jest wysławianie wyjątkowości zwyczajnych virtuosity of trained actors. The inspiration i w krótkim czasie przeszkoleni do występu. of the Ridiculous, Bitch! Dyke! owes a debt ludzi, a nie sprytnego wirtuozostwa prawdzi- for this approach lies, in part, in Arcade’s Jeśli „La Miseria” świadomie korzystała z tra- to another New York performance tradition wych aktorów. Inspiracją do takiego podejścia teenage apprenticeship with John Vaccaro’s dycji Ridiculous, „Bitch! Dyke!...” zawdzięcza that of the multi character monologue show, było dla Penny Arcade doświadczenie z pracy Play-House of the Ridiculous the flagrantly inspirację innej nowojorskiej tradycji perfor- of which Eric Bogosian and Lily Tomlin are we wczesnej młodości w Play-House of the queer underground theatre company whose mansu – wielopostaciowemu monologowi, perhaps the most famous exponents. […] Ridiculous u Johna Vaccaro. Była to osobliwa very name emphasized the idea of performers którego najsłynniejszymi przedstawicielami Arcade moped to redeploy the multi charac- “playing” wildly, like oversized children, rather byli Eric Bogosian i Lily Tomlin. [...] ter format to more overtly politicized effect than behaving with the approved (repres- in Bitch! Dyke! Faghag! Whore! Alongside sive?) professional decorum. Indeed, Arcade’s “Charlene,” the New Orleans Hooker from True Invitation to the Beginning of the End of the Stories, she assembled a telephone operator klauzula przyzwoitości · decency clause 66 · 67 W „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!” Penny Arcade in a brothel, and several characters from her z artystami na czarnej liście jest taki, że zbyt Bitch! Dyke!, even in its later updates such wykorzystała ten wielopostaciowy format dla own personal history as a “faghag” as a “lit- głośno i otwarcie mówią o seksualnych róż- as the one publisher here, clearly acknowl- bardziej politycznego celu. Oprócz Charlene – tle girl,” and finally as the adult Penny (who, nicach, nie mając jednocześnie nic rynkowo edges its status as a product of the early dziwki z Nowego Orleanu, Telefonistki w bur- lest we forget, is herself a character created by wartościowego do sprzedania. Według osób, 1990s: the debates over “gays in the mili- delu i kilku innych postaci z jej własnej prze- Susana Ventura). takich jak Jesse Helms, ci artyści powinni się tary” which so confounded the early days of szłości, odegrała tu także „przyjaciółkę gejów”, po prostu „zamknąć”. the first Clinton administration also figure „małą dziewczynkę” i „dorosłą Penny” (która, The treads connecting these various roles are, prominently for example (and have not lost żebyśmy nie zapomnieli, sama jest posta- of course, explicit in the performance’s subti- Nawet w późniejszych, zaktualizowanych their pertinence in the U.S., even now). But it cią stworzoną przez Susanę Venturę). Wątki, tle: The Penny Arcade Sex and Censorship Show. wersjach, „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!” jest would also be far too simplistic, and would które łączą wszystkie te role, są czytelne The word “censorship” stands here as a figure wyraźnie tekstem zakorzenionym w latach sell the complexity of Arcade’s performance w podtytule przedstawienia: „Przedstawienie for all those forces that inhibit the free expres- 90.: mówi się tam na przykład dużo i otwarcie well short, if the show were to be taken sim- Penny Arcade o seksie i cenzurze”. Słowo „cen- sion of gender and sexuality – most overtly in o „gejach w armii”, co tak bardzo wprawiało ply as a diatribe against censoriousness and zura” odnosi się tutaj do wszystkich sił, które the kind of verbally violent epithets collected w zakłopotanie w czasach wczesnych rządów thus-by implication as an invitation to “let it powstrzymują wolność ekspresji płci i seksual- in Arcade’s title. But the word censorship, in Clintona (a temat ten jest ważny w Stanach all hang out” sexually. Admittedly, she does ności – a najbardziej widoczne jest to w wer- the early 1990s also carried specific politi- nawet teraz). Jednakże byłoby to zbyt proste indeed let it all hang out by the end of Bitch! balnie agresywnych epitetach zestawionych cal potency as a result of the running battles i niesprawiedliwe wobec złożoności perfor- Dyke! – performing the last lengthy mono- w tytule. Jednakże słowo „cenzura” we wczes- being fought out in the so-called “culture wars” mansu Penny Arcade, gdyby traktować go jako logue completely naked and in one sense nych latach 90. niosło za sobą moc polityczną of that period. Conservative politicians such as diatrybę przeciw świętoszkowatości i, przez the entire movement of the piece has LED to za sprawą toczących się wtedy „wojen kulturo- Senator Jesse Helms had attempted to use fed- implikację, zaproszenie do seksualnego roz- this moment, through the stripping away of wych”. Konserwatywni politycy, tacy jak sena- eral funding of the NEA (National Endowment pasania. Trzeba jednak przyznać, że Arcade roles (Phone Girls, Charlene) and personas tor Jesse Helms, usiłowali wykorzystać fede- for the Arts) as a pretext by which to condemn oddaje się „rozpasaniu” pod koniec „Bitch! (Faghag, Little Girl) to arrive at an exposure ralne dotacje od NEA (National Endowment and scapegoat a series of radical artists, claim- Dyke!...”, kiedy wygłasza ostatni, długi mono- of the “naked” Arcade here and now! Yet the for the Arts) jako pretekst, aby potępić i zrobić ing that their explicit invocation of alterna- log całkowicie naga. W zasadzie prowadziła point of this sequence is not to naively cel- kozły ofiarne z radykalnych artystów, którym tive sexual politics allegedly made them unit do niego cała poprzedzająca go akcja, polega- ebrate the liberating joys of nudity as did, for alternatywna seksualność miała uniemożli- to receive even minuscule support from the jąca na zdzieraniu kolejnych ról (Telefonistka, example, certain famous hippie spectacles wiać otrzymanie nawet najmniejszego wspar- tax dollars of “decent” Americans. Among the Charlene) i wcieleń (Przyjaciółka Gejów, Mała of the late 1960s (Paradise Now, Dionysus in cia z pieniędzy podatników, „porządnych” New Right’s targets were, very prominently, Dziewczynka), aż do całkowitego odsłonięcia 69). Indeed, as Charlene has earlier noted, Amerykanów. Nowa prawica otwarcie kryty- a number of performance artists whose cultur- „nagiej” Arcade – tu i teraz! Celem tej sekwen- “the sexual revolution did not do one thing kowała artystów, którzy działając na margine- ally marginal status made them easy game: cji nie jest jednak naiwna celebracja nago- for women in this country except driver down sach kultury, byli łatwym celem: Karen Finley, Karen Finley, Holly Hughes, Tim Miller, John ści, jak w przypadku niektórych hipisowskich the value of sex and that drove down the Holly Hughes, Tim Miller, John Fleck i, nieco Fleck and somewhat later Ron Athey. spektakli z lat 60. („Paradise Now”, „Dionysus price” – a point all too relevant to the (usually później, Ron Athey. in 69”). Jak zauważa wcześniej Charlene: „[…] male-voiced) hippie – era demand that sex Arcade was not a recipient of federal funds, rewolucja seksualna zrobiła w tym kraju tylko should be provided in the name of “free love”. Penny Arcade nie otrzymywała rządowych fun- and was never dragged into the firing line, but jedną rzecz dla kobiet, to jest obniżyła wartość Rather, Aracade’s nakedness functions explic- duszy i nigdy nie była wciągnięta w tę walkę, Bitch! Dyke! Faghag! Whore! Actually started seksu, a w następstwie jego cenę” – uwaga itly as anti-climax: “I guess by now you’ve ale „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!” w 1990 out in 1990 as material presented as part of bardzo istotna w świetle (zazwyczaj męskiego) forgotten I have my clothes off”, she remarks roku miał być zaprezentowany jako materiał her audit for an NEA Fellowship. She didn’t get hipisowskiego postulatu, że seks powinien być at the end of her monologue, and certainly do wniosku o grant NEA. Pieniądze nie zostały the money but at least no one could accuse zapewniony w ramach „wolnej miłości”. Nagość that was my own experience of the live show. jednak przyznane, więc przynajmniej nikt nie her of softening her stance in order to ingra- Penny Arcade funkcjonuje tu raczej jako anty- The point of the scene is not her nudity but mógł jej oskarżyć o zmianę poglądów i opor- tiate herself: Bitch! Dyke! Is driver by a fero- klimaks: „Chyba zdążyliście już zapomnieć, its irrelevance. Arcade is not arguing for expo- tunizm: „Bitch! Dyke!...” to spektakl przesiąk- cious awareness of the (ridiculous) hypoc- że nie mam nic na sobie”, zauważa na koniec sure as the antidote to concealment and cen- nięty świadomością istnienia (idiotycznej) risies underlying moralizing crusades such monologu i rzeczywiście, takie było moje sorship because exposure can, well, expose hipokryzji, która stanowi podstawę moralnych as Helms’s. On the most explicit level this is doświadczenie w trakcie jej występu. Ważna people in ways that May be just as damag- krucjat prowadzonych przez ludzi pokroju apparent in the way that prostitution – the nie jest jej nagość, ale to, że staje się ona nie- ing as repressing them. To demand “free love” Helmsa. W spektaklu można to dostrzec w tym, selling of sex – is positioned by both Charlene istotna. Penny Arcade nie agituje za wystawia- is to demand the indiscriminate satisfaction że Charlene i Telefonistka postrzegają prosty- and the Phone Girl as fundamentally conserva- niem się na widok jako antidotum dla kamu- of desire and in a consumerist culture that tucję – sprzedaż seksu – jako fundamental- tive industry. It operates conservatively in legal flażu i cenzury, bo wystawianie się na widok present instant gratification as a primary nie konserwatywny biznes. Prostytucja działa terms, in the sense of desiring its own illegal- może doprowadzić do ujawnienia czegoś, co value, this may simply be the opposite side of legalnie w sposób konserwatywny w tym sen- ity and taboo status in order to restrict sup- może być równie niszczące jak represjonowa- the repressive coin. If sexual energy is artifi- sie, że potrzebuje własnej nielegalności i sta- ply in relation to demand (and thus maintain nie samego siebie. Potrzeba „wolnej miłości” cially suppressed, it will eventually erupt, and tusu tabu w celu ograniczenia podaży wzglę- its market value). But it also caters, as often as oznacza bezkrytyczne zaspokojenie pożądania, then merely be spent. Perhaps though, in the dem popytu (aby utrzymać swoją wartość not, to the culturally conservative, who like- a w konsumpcjonistycznej kulturze, w której playful suspension of satisfaction, there may rynkową). Prostytucja dba też o kulturowych wise have a vested interest in its secretive lie a more politically resistant approach to konserwatystów, którzy także mają własny status: “We take care of doctors, lawyers, CPAs, sexual economics; the potential to save up interes w tym, by utrzymać jej sekretny sta- judges, dentists, ministers…” The problem with the war chest of desire. tus: „Dbamy o lekarzy, prawników, księgowych, blacklisted performance artist, viewed in this sędziów, dentystów, ministrów…”. Problem light, is that they stout too loudly and openly Arcade addresses these points in various, abort sexual difference, without having any- ingenious ways throughout the perform- thing of marketable value to sell. For Jesse ance. In the Phone Girl scene, for example, it Helms, as for La Miseria’s Billy, these artists becomes apparent (repeatedly) that the male should simply “shut the fuck up.” clients od this brothel would rather pay $150 for half an hour with a girl than $175 for the klauzula przyzwoitości · decency clause 68 · 69 natychmiastowe zaspokojenie jest nadrzędną full hour. The second half hour is a relative będą odczytywani jako „heteroseksualna para”, “divide and rule”. Too often, moreover it was wartością, może to być rewersem represji. Jeśli “bargain”, but the men don’t want it because nawet jeśli nią nie są. Na tym polega zabawa comfortably-off, middle-class commentators seksualna energia jest sztucznie powściągana, (one assumes) it might mean actually having i erotyzm tych, którzy mają wywrotowe uspo- who presumed to judge the queerness quo- musi ostatecznie wybuchnąć, czyli ulec roz- to converse with the girl, or otherwise “spend sobienie. Podobnie, urok Małej Dziewczynki, tient of those who were socially marginal in trwonieniu. Być może więc beztroskie odrocze- time” with her beyond the requirements of która chowa się w mroku, nie dotyczy tego, co much the same way that, a generation ear- nie zaspokojenia byłoby formą politycznego a quick fuck. Physical exposure is all that is ukrywa się w mroku, tylko tego, co ciemność lier, middle-class feminism had looked down oporu wobec seksualnej ekonomii: możliwoś- required, not actual human contact. In the może ujawnić aktywnej wyobraźni. on the working-class lesbian bar culture of cią zgromadzenia arsenału pożądania. “Faghag” monologue, Arcade connects this butch-femme role-play, declaring it to be point to the history of gay liberation, by sug- „Antonimem kogoś, kto jest «queer» nie merely imitative of patriarchal norms. Penny Arcade odnosi się do tego wszyst- gesting that when homosexuality came out jest «heteroseksualny», tylko «porządny»” kiego w swoim przedstawieniu na wiele of the closet, gay subculture too fell victim to – zauważa krytyczka Roberta Mock: „Bycie These are some of the factors underlying genialnych sposobów. Przykładowo, w sce- the demands of instant gratification, losing porządnym oznacza aspirowanie do restryk- what was and perhaps still is, the most con- nie z Telefonistką, okazuje się, że męska much of its creative energy in the process: tywnych, fikcyjnych struktur tworzonych po troversial section of Bitch! Dyke! Faghag! klientela burdelu woli zapłacić 150 dolarów “These new gay men in 1973, they didn’t like to, by utrzymać status quo i/lub, by odmawiać Whore!, in which Arcade playfully critiques za pół godziny z dziewczyną niż 175 dola- to dance. They hated fashion. They hated art. refleksji czy uznania pozytywnych możliwości the lesbian community for excluding her: rów za całą godzinę. Drugie pół godziny to They hated drag queens. They hated faghags. kryjących się w alternatywnych strategiach”. “I always wanted to have the support of les- okazja, ale mężczyźni z niej rezygnują, bo They hated women… All these guys wanted Jednakże we wczesnych latach 90., kiedy bians. I always wanted to have the support (jak można się domyślać) oznaczałoby to, że to do was go in the bushes and fuck, just like Penny Arcade tworzyła swoje przedstawienie lesbians. I always wanted to have that myth musieliby z dziewczyną porozmawiać lub straight guys”. i kiedy świeża „teoria queer” szybko szturmo- of community. [But] lesbians think that if „spędzić z nią czas” poza szybkim numerkiem. wała uniwersytety, wiele osób próbowało sto- you’re bisexual, it’s because you’re not try- Fizyczne obnażenie, a nie prawdziwy kon- Arcade is, of course, exaggerating her point sować etykiety („restryktywne, fikcyjne struk- ing hard enough… If you sleep with boys, you takt to wszystko, czego chcą. W monologu for performative effect: she is not really “sorry tury”) dla zdefiniowania tożsamości queer. Te can never have the support of lesbian, not „Faghag” Arcade odnosi tę kwestię do historii I threw bricks at the Stonewall!” Yet her osoby podążały śladami rygorów dominującej unless you’re battered. Lesbian love battered ruchu gejowskiego, sugerując, że w momen- alignment of “straightness” precisely with the kultury, która utrzymuje swoją hegemonię women!” There is the danger here, of course, cie, gdy homoseksualizm przestał być ukry- demand for and supply of instant gratification poprzez strategię „dziel i rządź”. Zbyt często to that in provocative overstatement Arcade wany, gejowska subkultura również padła is crucial here: “in 1973, more gay men came krytycy z klasy średniej z wygodnych i zdystan- runs the risk of simply reinforcing anti-les- ofiarą postulatu natychmiastowej gratyfika- out than ever, but they were so straight.” The sowanych pozycji oceniali współczynnik bycia bian prejudice among non-lesbian sections of cji, tracąc jednocześnie wiele ze swej kre- implication is that queerness equates less queer tych, którzy sytuowali się na społecznych the audience. Divide and rule. The call here, atywnej energii: „Ci nowi geje w 1973 roku, with the sexual act per se than it does with marginesach. Tak samo jak generację wcześ- perhaps, is for good, old-fashioned, feminist nie mieli ochoty na żaden kamp. Nie lubili perspective, playful, defiant responses to leg- niej feministki z klasy średniej pogardzały kul- sisterhood – and against the exceptionalism o tym gadać. Nie lubili tańczyć. Nienawidzili islated “norms”. Such creativity, perhaps, is turą barową lesbijek z klasy robotniczej odgry- of a victim culture that presumes to elevate mody. Nienawidzili sztuki. Nienawidzili trans- defined not by concealment or exposure, but wających role butch/femme, gdyż uważały, że certain kinds of marginality over others. Bitch! westytów. Nienawidzili przyjaciółek gejów. by the erotic interplay of the two. The attrac- jest to tylko imitacja patriarchalnych norm. Dyke! Faghag! Whore! is not anti-lesbian, but Nienawidzili kobiet… Chcieli tylko iść w krzaki tion of playing the faghag, Arcade notes, lies a plea for inclusiveness on the ground of i się pieprzyć, dokładnie jak heteroseksualni precisely in the game of “hiding gay men To są niektóre z czynników, jakie można zna- the continuing mutual cultural disadvan- faceci”. in plain sight” – in the fact that a man and leźć w prawdopodobnie nadal najbardziej tages shared by women of all varieties (and a woman out together will usually be read as kontrowersyjnym fragmencie „Bitch! Dyke! summed up in the show’s title). Penny Arcade oczywiście przesadza dla osiąg- “straight” even when they are anything but. Faghag! Whore!”, w którym Arcade zabawnie nięcia efektu scenicznego: tak naprawdę nie Therein lies the fun, and the eroticism, for krytykuje lesbijską społeczność za wykluczenie Why, Arcade asks finally, are leftists, feminists jest jej przykro, że „w Stonewall rzucała kamie- those of a mischievous disposition. Similarly, jej: „Zawsze chciałam mieć poparcie lesbijek. and “freedom lovers” so “very picky about niami!”. Jednak jej zestawienie „heteroseksual- the attraction for Arcade’s Little Girl persona Zawsze chciałam czuć ten mit przynależności. who we form coalitions with? We don’t form ności” z postulatem popytu – oraz podaży – na of hiding in the dark relates not to what dark- [Ale] lesbijki uważają, że jeśli jesteś biseksu- community yet “she adds even as those on natychmiastową gratyfikację jest tutaj bardzo ness conceals, but in what it may, through an alny, to dlatego, że nie starasz się wystarcza- the right “don’t care who they form coali- istotne: „[…] w 1973 więcej gejów ujawniło się active imagination, reveal. jąco bardzo. Jeśli sypiasz z chłopcami, nigdy tions with” – whether they be “neo-Nazis, niż kiedykolwiek, ale byli potwornie hetero”. nie dostaniesz poparcia lesbijek, chyba że white supremacists, [or] demented born Sugeruje tutaj, że „bycie queer, bycie dziw- “The antonym of queer is not ‘heterosexual’ będziesz maltretowana. Lesbijki kochają mal- again Christians who don’t have one drop of nym” nie tyle dotyczy aktu seksualnego jako but ‘straight’,” notes critic Roberta Mock: “To tretowane kobiety!”. Istnieje ryzyko, że używa- Christianity in them.” This last phrase, which takiego, ale bardziej perspektywy czy postawy be straight is to aspire to the restrictive fic- jąc takich prowokacji, Arcade wzmocni tylko imputes positive value to “true” Christianity, polegającej na kreatywnych, zabawnych tive constructions designed to preserve the niechęć lesbijek wobec nie-lesbijskiej części points to one more destabilizing twist in i wyzywających reakcjach na prawnie zdefi- status quo and/or to refuse to reflect upon widowni. Dziel i rządź. [...] Tymczasem Penny Bitch! Dyke! – a show whose politics are niowane „normy”. Taka kreatywność nie jest or acknowledge the positive potentials of Arcade nawołuje tu zapewne do starej, dobrej, summed up in what is also a statement być może definiowana przez ukrywanie się, czy alternative strategies” (2006: 210). In the feministycznej solidarności, a jest przeciwko of faith. “I know that there is more love in ujawnianie się, ale przez erotyczne oddziały- early 1990s, however, when Arcade was creat- kultywowaniu kultury wyjątkowości ofiar, the world than anything else because love wanie pomiędzy tymi dwoma biegunami. Cały ing this piece, and when “queer theory” was która wywyższa jedne rodzaje inności ponad expands and fear and hatred and ignorance urok w odgrywaniu roli przyjaciółki gejów, jak enjoying its first, heady rush of exposure in contracts,” Arcade remarks at the midpoint zauważa Penny Arcade, polega na grze „ukry- the academy, there were all too many who of the performance: “You should love some- wania gejów w przestrzeni publicznej” – na rushed to place labels (“restrictive fictive con- body and you should let somebody love you tym, że kobieta i mężczyzna razem zawsze structions”) on what did or did not consti- back. It’s the most political act you can make.” tute queer identity. Those who did so simply The sentiment is both implicitly queer (the mimicked the censoriousness of and played gender of the “somebody” you love being into the hands of a dominant culture that entirely immaterial) and classically Christian. maintains its hegemony through strategies of Moreover, despite her “hatred” of the church, klauzula przyzwoitości · decency clause 70 · 71 inne. „Bitch! Dyke! Faghag! Whore!” nie jest voiced in La Miseria, her revisiting of the con- gratyfikacji w kulturze dominującej. Nigdy The international success of Bitch! Dyke! antylesbijskie, jest raczej apelem o integrację fessional booth scene here in Bitch! Dyke! nie uciekając się do striptizu (a tym samym Faghag! Whore! opened many doors for kobiet z różnych środowisk (wymienionych suggests a certain, perverse attraction to reli- do potencjalnego orgazmu), tancerze Penny Arcade: in 1996, for example, she presented w tytule) na podstawie ciągle doznawanych, gious to an unseen stranger in a darkened Arcade są instruowani, by wyrażać swój własny a sprawling large-cast extravaganza of wspólnych kulturowych krzywd. space in, we are reminded, inherently erotic. erotyzm, a nie uwodzić czy dogadzać widzowi. operatic ridiculousness called Sisi Sings the So too was the teacher-pupil relationship W rezultacie to, co następuje jest ciągłą mani- Blues, commissioned by and for the Wiener Dlaczego, pyta finalnie Penny Arcade, lewacy, that Arcade apparently shared. As a girl in festacją pełnej wigoru indywidualności, która Festwochen in Australia. For her next major feministki i „miłośnicy wolności” są „tacy Catholic reform school, with the charismatic nigdy nie jest podniecająca w poniżający show, though it was logical to head in the wybredni w kwestii tego, z kim wchodzą Mother Mark. (Again, in both cases, the eroti- sposób. W rzeczy samej, gdy po raz pierw- opposite direction and rein her aesthetic w koalicje?... Nie tworzymy jeszcze społecz- cism arises precisely from the suspension, szy zobaczyłem „Bitch! Dyke!...” na Festiwalu in: Bad Reputation can be read as a stream- ności”, dodaje. Gdy tymczasem konserwaty- even the impossibility, of sexual gratification.) Fringe w Edynburgu w roku 1993, a było to lined fusion of La Miseria’s autobiographical ści „nie dbają o to, z kim wchodzą w koalicje” But if Arcade seems to advocate, as poten- parę miesięcy przed tym, gdy przyznałem się approach with the monologue based orien- – czy będą to „neonaziści, biali suprematyści tially revolutionary, a Christ-like approach sam sobie, że nie wierzę już w chrześcijańskie tation of Bitch! Dyke! Faghag! Whore! which [czy] szaleni nowo narodzeni chrześcijanie, to sexuality – one that is joyful, loving and ideały, w które wierzyłem od dzieciństwa, ode- largely dispenses with the stylistic jagged- którzy nie mają w sobie nic chrześcijańskiego”. queerly innocent; just like the child pleading brałem przedstawienie jako afirmujące życie ness of the former and the multi-character To ostatnie zdanie, które wskazuje, że „praw- to be picked up. i w żaden sposób nieobrażające „moralności”. layering of the latter, to present a tightly dziwe” chrześcijaństwo ma pozytywną wartość, [...] Ponadto, na koniec przedstawienia, gdy cohesive theatrical essay on the cultural mis- sygnalizuje też jeszcze jeden destabilizujący For me, this is summed up most immediately wychodziliśmy z teatru, powitali nas ci sami treatment of “bad girls”. zwrot akcji w „Bitch! Dyke!...”, przedstawieniu, in the use Bitch! Dyke! makes of erotic danc- tancerze, teraz ubrani wyjściowo, tak jakbyśmy którego polityczna wymowa jest też wyzna- ers. Women and men who make their living byli przeciwną drużyną sportową oklaskiwaną F irst published in niem wiary. „Wiem, że na świecie jest więcej through the sale of sexual allure are fre- po zejściu z boiska. Okazja, by uścisnąć im Penny Arcade, Bad Reputation. Performances, Essays, Interviews, Semiotext(e), Los Angeles 2009, pp. 177–195. miłości niż czegokolwiek innego, ponieważ quently looked down on by the respectable dłonie i podziękować za występ, przewartoś- miłość rozwija, a nienawiść, strach i ignoran- and intellectual – but therein lies another ciowała relację pomiędzy oglądającymi i oglą- cja ograniczają”, zauważa Arcade w połowie form of class prejudice, since sex workers danymi w egalitarnej sytuacji i prawdziwie przedstawienia: „Powinniście kochać kogoś of all descriptions have often turned to the ciepłej interakcji. To był rzeczywisty moment i dać się pokochać. To najbardziej polityczny trade through simple economic necessity. „olśnienia”. [...] czyn, na jaki możecie sobie pozwolić”. Ta opi- Christ himself, who made friends with pros- nia jest zarówno pośrednio queer (płeć tego, titutes, was apparently well aware of this Międzynarodowy sukces „Bitch! Dyke! Faghag! kogo się kocha jest całkowicie nieistotna), jak and Penny Arcade’s attempts to extend the Whore!” otworzył wiele drzwi przed Penny i klasycznie chrześcijańska. [...] Jeśli Penny status of “artist” to working go-go dancers Arcade. W swoim kolejnym performansie Arcade wydaje się tutaj queerować chrześ- can be seen, in the same light, as an honor- poszła jeszcze raz w kierunku własnej este- cijaństwo, to również promuje potencjalnie ing of the despised. Moreover, her dancers tyki – „Bad Reputation” może być odbierany rewolucyjną, chrześcijańską postawę wobec can also be seen as epitomizing precisely the jak udoskonalone połączenie autobiograficz- seksualności – taką, która jest radosna, pełna erotic interplay of concealment and revela- nego podejścia „La Miserii” oraz monologowej miłości i queerowo niewinna; tak jak dziecko, tion that the performance foregrounds as formy „Bitch! Dyke!...”. Jednocześnie pozbyła które prosi, żeby je wziąć na ręce. a strategy of resistance to the mainstream się stylistycznej nierówności tego pierwszego cultural imperative of instant gratification. i wielopostaciowości charakteryzującej to dru- Najlepiej podsumowuje to sposób, w jaki Never resorting to striptease (and thus to the gie na rzecz spójnego teatralnego eseju na „Bitch! Dyke!...” robi użytek z erotycznych tan- eventual approximation of climax), Arcade’s temat uwarunkowanego kulturowo złego trak- cerzy. Kobiety i mężczyźni, którzy zarabiają, dancers are instructed to express their own towania „niegrzecznych dziewczynek”. sprzedając swoją seksualność, są często obiek- eroticism rather than attempting to seduce tem pogardy dla osób szacownych i intelek- or pander to the spectator: the result is a sus- P ierwodruk tualistów, ale w tym podejściu kryje się także tained exploration of energized individuality Penny Arcade, „Bad Reputation. Performances, Essays, Interviews”, Semiotext(e), Los Angeles 2009, s. 177–195. jakaś forma klasowego uprzedzenia, jako że which never seems titillating in any degrad- pracownicy seksbiznesu często wybierają ing sense. Indeed, when I first saw Bitch!Dyke! T łumaczenie taki zawód kierowani sytuacją ekonomiczną. at the Edinburgh Fringe Festival in 1993, only Aleksandra Bubiło Chrystus sam to rozumiał, wybierając sobie months after finally admitting to myself that przyjaciół wśród prostytutek, a próby Penny I no longer ascribed to the (literal) Christian Arcade, która chce poszerzyć status „arty- beliefs that I’d held since childhood, the sty” o tancerzy go-go, mogą być odczytywane show struck me as an entirely life-affirming w ten sam sposób – jako poszanowanie tych, experience which was in no way “immoral”. którzy są pogardzani. Co więcej, jej tancerze […] At the end of the show, moreover, on the mogą być odbierani jako wzór erotycznej rela- way out of the theatre, we were greeted by cji ukrycia i odkrywania, którą przedstawie- the dancers, now fully dressed in their street nie wysuwa na pierwszy plan jako strategię clothes, as if we were an opposing sports obrony przed postulatem natychmiastowej team being applauded off the pitch. The opportunity to shake their hands, to thank them for the show, rearranged the dynamic of watchers and watched into an egalitarian moment of genuinely warm interaction. This was the real moment of “revelation” […]

klauzula przyzwoitości · decency clause 72 · 73 W ystawa „Kwestia przyzwoitości” W ystawa P okazy Filmowe Kino bez klauzuli Exhibition Screenings

Sala Mała CK Sala Kinowa CK Exhibition “A Question of Decency” Wernisaż · vernissage: 9.10.2015 · 18:00 14.10.2015–17.10.2015 Cinema without a clause Wystawa otwarta codziennie w czasie Festiwalu wstęp wolny · free admission w godz. 15:00–21:00 exhibition open every day 3:00 pm – 9:00 pm during festival wstęp wolny · free admission

Pierwsza wersja wystawy „A Question of Trzeci film to artystyczny dokument w reżyse- visual arts, is a key figure for the NewY ork Decency” (Kwestia Przyzwoitości) przygoto- rii Jill Godmilow, będący częściowo zapisem queer scene. He is the most radical of artists wana była przez Lois Weaver i Peggy Shaw spektaklu „Roy Cohn / Jack Smith” w wykona- and the most artistically refined radical. The w styczniu 2014 roku w La MaMa Galleria niu Rona Vawtera, aktora the Wooster Group. story of queer performance without Jack Smith przy okazji prezentacji performansu „RUFF” Ron Vawter wciela się tu w dwie emblema- is impossible, and his influence on Penny w teatrze La MaMa. Obejmowała zdjęcia, tyczne postacie: Roya Cohna – republikań- Arcade, the star of “The Decency Clause”, is rekwizyty, elementy scenografii i rozma- skiego polityka i prawnika, znanego polskiej invaluable. ite niezwykłe artefakty pochodzące z archi- publiczności przede wszystkim z „Aniołów wum kolektywu Split Britches. W Lublinie do w Ameryce” oraz w Jacka Smitha. Co ich łączy? In the JACK SMITH series, we will watch wystawy włączone zostaną archiwalia ze zbio- Obaj byli homoseksualistami, tyle że jeden a movie made by Smith himself, entitled rów pozostałych performerek występujących wygłaszał zaciekłe homofobiczne przemówie- Flaming Creatures, as well as a documentary w ramach „Klauzuli Przyzwoitości”. „Kwesia nia, a drugi – celebrował swój homoseksua- Jack Smith and the Destruction of the Atlantis, Przyzwoitości” zyska więc nowy wymiar i usta- lizm jako źródło artystycznej inspiracji. directed by Mary Jordan, in which the artist is nowi fascynujący kontekst dla lubelskiej seen and portrayed through archive materials odsłony nowojorskiej sceny queerowej. The first version of The Question of Decency and people who knew him. exhibition was prepared by Lois Weaver and Kn i o bez klauzuli Peggy Shaw in January 2014 in the La MaMa The third movie is an art document directed Gallery on the occasion of the staging of by Jill Godmilow, which is partly a record of W ramach „Klauzuli Przyzwoitości” zaprezen- RUFF at the La MaMa Theatre. The exhibition the spectacle Roy Cohn / Jack Smith performed towane zostaną dwa programy filmowe ściśle included pictures, props, elements of scenog- by Ron Vawter, a Wooster Group actor. Ron powiązane z tematyką festiwalu i rozszerza- raphy and various amazing artifacts from the Vawter plays here two emblematic charac- jące jej konteksty. Split Britches’ archives. In Lublin, the exhibi- ters: Roy Cohn – a Republican politician and tion will include the archives from the collec- lawyer known to the Polish audience mainly W cyklu PISARKI pokażemy filmy o słynnych tions of other female performers who appear from Angels in America, and Jack Smith. What amerykańskich intelektualistkach, których in the “Decency Clause section” curated by Dr is the connection between them? They were życie i twórczość to wyzwanie zarówno lite- Joanna Krakowska. The Question of Decency both homosexuals, though one delivered fero- rackie, jak obyczajowe. Pisarki – ikony ame- will thus acquire a new dimension and will ciously homophobic speeches, while the other rykańskiej kultury i lesbijskiej emancypacji establish a fascinating context for the New celebrated his homosexuality as a source of – pozwalają lepiej zrozumieć, na czym polega York queer scene as unveiled in Lublin. artistic inspiration. sens angażowania prywatności do walki o społeczną sprawiedliwość. C inema Without a Clause

W ramach cyklu pokazane zostaną filmy, zre- On the occasion of the “Decency Clause sec- alizowane przez kobiety-reżyserki, których tion”, there will be presented two film pro- bohaterkami są: grammes which are strictly related to the ·· Gertrude Stein – „Czekając na księżyc”, reż. theme of the Confrontations Festival and Jill Godmilow which will widen its contexts. ·· Elisabeth Bishop – „Welcome to This House”, reż. Barbara Hammer In the FEMALE WRITERS series, we will show ·· Audre Lorde – „A Litany For Survival. The movies about famous female American intel- Life and Work of Audre Lorde”, reż. Ada Gay lectuals whose lives and work constitute both Griffin, Michelle Parkerson a literary and moral challenge. Female writ- ·· Susan Sontag – „W sprawie Susan Sontag”, ers – genuine icons of American culture and reż. Nancy Kates. lesbian emancipation – will allow us to better understand what it means to engage privacy Jack Smith (1932–1989), performer i pionier in the fight for social justice. undergroundu w kinie, teatrze i sztukach wizualnych, to postać kluczowa dla nowojor- The series will present movies made by skiego queeru, najbardziej radykalny z arty- female directors, featuring the following pow- stów i najbardziej wyrafinowany artystycznie erhouses of North American culture: radykał. Historia queerowego performansu ·· Gertrude Stein – Waiting for the Moon, dir. bez Jacka Smitha nie jest możliwa, a jego Jill Godmilow wpływ na Penny Arcade – gwiazdę „Klauzuli ·· Elisabeth Bishop – Welcome to This House, Przyzwoitości” – nie do przecenienia. dir. Barbara Hammer ·· Audre Lorde – A Litany For Survival. The Life W cyklu JACK SMITH zobaczymy film autorstwa and Work of Audre Lorde, dir. Ada Gay Griffin, samego Jacka Smitha „Flaming Creatures”, Michelle Parkerson a także dokument „Jack Smith and the ·· Susan Sontag – Regarding Susan Sontag, dir. Destruction of the Atlantis” w reżyserii Mary Nancy Kates Jordan, ukazujący artystę na podstawie mate- riałów archiwalnych oraz relacji ludzi, którzy Jack Smith (1932–1989), a performer and pio- go znali. neer of underground cinema, theatre and klauzula przyzwoitości · decency clause 74 · 75 MAIN PROGRAMME Janu La wers & Needcompany spektakl The Blind Poet performance

18.10.2015 · 18:00 Jan Lauwers & Needcompany ACK umcs Chatka Żaka The Blind Poet 160 min (1 przerwa) 30/40 ZŁ

„The Blind Poet” to najnowszy spektakl Jana odnaleźć zaskakujące połączenia lub podobień- “The idea of ‘The Blind Poet’ arose when T ekst, reżyseria, Lauwersa, zrealizowany we współpracy z kompo- stwa pomiędzy nimi. Jeden z moich przodków, I was visiting the great mosque in Cor- scenografia Jan Lauwers zytorem Maartenem Seghersem. Premiera odbyła płatnerz żyjący w czasach Gotfryda z Bouillon, doba. In the middle of this unique building O bsada się podczas Kunstenfestivaldesarts wiosną 2015 brał udział w wyprawie krzyżowej, której trasa with its three hundred columns, the Catho- Grace Ellen Barkey, Jules roku. Punktem wyjścia dla twórców były drzewa wiodła przez Niemcy, gdzie przodkowie Grace El- lic church knocked down a number of col- Beckman, Anna Sophie Bonnema, Hans Petter Melø Dahl, Benoît genealogiczne performerów, na podstawie któ- len Barkley przyjęli go jak władcę. umns and stuck in a cathedral. This cathedral Gob, Maarten Seghers, Mohamed rych powstała historia osadzona w rozmaitych looks small and pretty ridiculous in the mid- Toukabri, Jan Lauwers, Elke narodowościach, kulturach i językach. Rozwa- Z Bogiem walczę o honor i chwałę, dle of the sophisticated ‘Moorish’ architecture. Janssens żając temat tożsamości we współczesnej Euro- z dumą własną kroczę drogą, I stood there looking in astonishment at all M uzyka Maarten Seghers K ostiumy pie, Lauwers cofa się w czasie o tysiąc lat: cytuje Kochankowi ofiarowuję mój policzek, this historical bungling. Lot Lemm (Kostuum Mohamed dzieło Abu al ‘ala al Ma’arri, niewidomego arab- usta me dam komu zapragnę. Bachir bin Ahmed bin Rhaïem El Toukabri) skiego poety z przełomu X i XI wieku oraz Wal- Wallada bint al Mustakfi (Cordoba, 1000 n.e.) Cordoba was the capital of that world. Be- Ś wiatła ladę bint al Mustakfi, jedenastowieczną poetkę tween 300,000 and 1 million people lived there. Marjolein Demey, Jan Lauwers z Andaluzji. Ich dzieła opisują czasy, gdy to ko- D o jakiego stopnia historia, której nas uczą, Women held positions of power and translated R eżyseria dźwięku biety piastowały władzę, ateizm był zjawiskiem naznaczona jest kłamstwem, przypadkowymi Plato, and atheism was common. It had sev- Ditten Lerooij napisy i dramaturgia powszechnym i akceptowalnym, kiedy Paryż był spotkaniami lub wydarzeniami? Historia to opo- eral libraries and more than 600,000 books and Elke Janssens jedynie małym prowincjonalnym miasteczkiem, wieść o silnych kobietach, które ciskają much more besides. By comparison, the largest S tażystka a Karol Wielki znany był jako analfabeta. kamienie i kończą na stosie. O krzyżowcu city in the Christian world was Paris, with about Lisaboa Houbrechts M enedżer techniczny w źle dopasowanej zbroi”. 30,000 inhabitants. The largest Christian li- Marjolein Demey Niepewny umysł, Jan Lauwers brary had 60,000 books and Charlemagne was T echnika & produkcja Nie obejmie całego świata, illiterate. Marjolein Demey, Kurt Bethuyne Niczym człowiek słabej woli N eedcompany to grupa artystów założona przez P rodukcja Chris Vanneste pocałowany przez ladacznicę. Jana Lauwersa oraz choreografkę Grace Ellen What does this actually mean? Why does his- T echnicy stażyści Dla pewnego umysłu, Barkley w 1986 roku. We dwoje stanowią trzon tory always lie and deceive us? History is writ- Ludovicus Grevendonk, Pablo Świat staje się wytworną damą, zespołu, którego prace sytuują się pomiędzy per- ten by the victors. By men. By the few who tell Pérez Albalaejo P rodukcja: Needcompany która odmawia pieszczot kochankom. formansem, sztukami wizualnymi, literaturą. Ich the masses what to do. In 11th-century Cordoba K oprodukcja (Abu al ‘ala al Ma’arri c. 950) twórczość pokazywana jest w najbardziej pre- women were men’s equals. Islamic women at Kunstenfestivaldesarts, stiżowych instytucjach kultury i sztuki na całym least. The Christian women found them too KunstFestSpiele Herrenhausen, FIBA – Festival Internacional „ Do stworzenia «The Blind Poet» zainspirowała świecie. bold, too dangerous. de Buenos Aires, Künstlerhaus mnie wizyta w wielkim meczecie w Kordobie. Mousonturm Kościół katolicki wyburzył część z trzystu kolumn THE BLIND POET is the latest play by Jan Lau- This Cordoba story is only one of the many ex- Z realizowano przy wsparciu tej wyjątkowej budowli, aby w jej centrum wybu- wers, in close cooperation with the composer amples of how history comes back to us. ‘The rządu Flandrii dować katedrę. Otoczona wyrafinowaną arabską Maarten Seghers, which premiered at the Kun- Blind Poet’ journeys through history via the fam- T ext, directing, set design architekturą, niewielka katedra stanowi dość ku- stenfestivaldesarts in the spring 2015. Jan Lauw- ily tree of all Needcompany’s members. In this Jan Lauwers riozalny widok. Stałem tam i patrzyłem w osłu- ers starts out from the performers’ family trees way we found that everyone had a link or sim- W ith Grace Ellen Barkey, Jules pieniu na ten historyczny budynek. and is writing a new story based on their various ilarity to everyone else. One of my forefathers Beckman, Anna Sophie Bonnema, nationalities, cultures and languages. He goes was an armourer at the time of Godfrey of Bouil- Hans Petter Melø Dahl, Benoît Kordoba była stolicą tamtego świata zamiesz- back a thousand years to ponder the notion of lon and went on a crusade with him. They trav- Gob, Maarten Seghers, Mohamed Toukabri, Jan Lauwers, Elke kaną przez, jak się szacuje, od 300 tysięcy do mi- identity in today’s multicultural Europe. Lauwers elled through Germany, where Grace Ellen Bar- Janssens liona osób. Kobiety piastowały władzę i tłuma- quotes the work of Abu al ‘ala al Ma’arri, a blind key’s ancestor received them as a mayor. M usic Maarten Seghers czyły dzieła Platona, a ateizm był zjawiskiem Arab poet who spanned the 10th and 11th centu- C ostumes powszechnym. Było tam wiele bibliotek – ich ries, and Wallada bint al Mustakfi, an Andalusian With God I aim for honour and glory, Lot Lemm L ighting design księgozbiór liczył 600 tysięcy sztuk. Dla porów- poet from the 11th century. Their work describes and proudly go my own way Marjolein Demey, Jan Lauwers nania największym miastem chrześcijańskiego a time in which women held positions of power To my lover I offer my cheeks, S ound świata był Paryż, w którym mieszkało wówczas and atheism was commonplace, when Paris was and my lips I give to whoever wants them. Ditten Lerooij S ubtitles & dramaturgy 30 tysięcy ludzi. Największa chrześcijańska bi- just a small provincial town and Charlemagne Wallada bint al Mustakfi(Cordoba, 1000 AD) Elke Janssens blioteka była w posiadaniu 60 tysięcy książek, was a famous illiterate. History is written by the T rainee zaś sam Karol Wielki był niepiśmienny. victors. By men. How much has the history we How much has the history we know actually Lisaboa Houbrechts T echnical manager know actually been determined by lies, chance been determined by lies, chance encounters and Marjolein Demey Jakie to ma znaczenie? Dlaczego historia nie encounters and events along the way? About events along the way? About strong women T echnique & production przestaje nas oszukiwać? Historię piszą zwy- strong women who throw stones and end up at who throw stones and end up at the stake. Marjolein Demey, Kurt Bethuyne P roduction of the creation cięzcy. Mężczyźni. Ci nieliczni, którzy rządzą ma- the stake. About a crusader in armour that’s too About a crusader in armour that’s too small. “ Chris Vanneste sami. W XI wieku w Kordobie kobiety i mężczyźni small.’ Jan Lauwers T rainee technicians byli sobie równi. Przynajmniej muzułmanki. Ludovicus Grevendonk, Pablo Chrześcijanki uważały je za zbyt śmiałe, zbyt When the mind is uncertain, N eedcompany is an artists’ company set up by Pérez Albalaejo production: Needcompany niebezpieczne. It is overwhelmed by the world, the theatre-maker and artist Jan Lauwers and C o-production A weak man kissed by a whore. the choreographer Grace Ellen Barkey in 1986. Kunstenfestivaldesarts, Historia Kordoby to zaledwie jeden z wielu przy- When the mind has become self-assured, They form the core of the company, and it em- KunstFestSpiele Herrenhausen, FIBA – Festival Internacional kładów na to, jakie historia zatacza koła. Za dro- Then the world is a respectable lady, braces all their artistic work: theatre, dance, per- de Buenos Aires, Künstlerhaus gowskazy w historycznej podróży „The Blind Who rejects her lovers’ caresses. formance, visual art, writing, etc. Their creations Mousonturm W ith the support of Poet” służą drzewa genealogiczne wszyst- The poem above is written by the blind Syrian are shown at the most prominent venues at the Flemish authorities kich członków Needcompany, które pozwoliły poet Abu al ‘ala al Ma’arri. home and abroad.’ pro gram główny · main programme 78 · 79 PĘKNIĘTAW SPÓLNOTA. O NEEDCOMPANY konteksty ERWIN JANS contexts

A BROKEN COMMUNITY. on Needcompany Erwin Jans

Czasem nazwa znaczy więcej, niż się wydaje. Sometimes a name is more than just a name. wskrzeszenia tego głosu? Najważniejszą kwe- than a broken community, one that has lost Kiedy w 1986 roku reżyser Jan Lauwers zało- When the director Jan Lauwers set up a new stią, którą podnosi sztuka nowoczesna, nawet its communal sense but goes on repeating żył grupę teatralną, postanowił nadać jej theatre company in 1986 he chose to give jeśli stosuje paradoksalną strategię zaprze- a few of its elementary gestures. My ques- nazwę „Needcompany”. Zawiera się w niej it the name ‘Needcompany’. This name con- czenia lub wyparcia, jest kwestia wspólnoty. tion, then, is this: does the rupture between odniesienie do pojęcia wspólnoty w kontek- tains a reference to a ‘community’, but then Sztuka nowoczesna skupia się na zagadnie- community and public underlie modern art? ście jej potrzeby lub pragnienia. Nie spre- explicitly from the point of view of desire or niach związanych z pęknięciem relacji między cyzowano, o czyją potrzebę chodzi, brakuje need, though whose need or desire it is, is wspólnotą a publicznością. Czym jest publicz- Modern theatre, perhaps more than other bowiem zaimka osobowego: ty, ja, my… Kto not immediately clear. After all, there is no ność, jeśli nie pękniętą wspólnotą, która utra- art forms, brings these questions into par- potrzebuje [need] towarzystwa [company]? personal pronoun: is it I, we, you… who need ciwszy swój sens, powtarza kilka podstawo- ticularly sharp focus. In the Diary of Malte Potrzeba nie ma twarzy ani tożsamości. company? The need has no clearly defined wych gestów? Moje pytanie brzmi następująco: Laurids Brigge, Rainer Maria RIlke’s pro- Być może reżyser ma potrzebę posiadania face or identity. Could it be that the director czy u podstaw sztuki nowoczesnej leży rozłam tagonist comments while contemplating zespołu, który pozwoliłby mu urzeczywist- is in need of a ‘company’ in order to realize między wspólnotą a publicznością? the ruins of ancient theatre: “Let’s be hon- nić jego zamiary? A może to zespół czuje his ideas? Or is it the company as a whole est about it, then; we have no theatre, any potrzebę pozyskania „towarzyszy” — widzów that is in need of ‘company’ – an audience Współczesny teatr, być może bardziej niż inne more than we have a God: for this you need swoich przedstawień? A jeśli odpowiedź for its productions? Or is it the other way dziedziny sztuki, stawia tę sprawę w wyjąt- a community.”2 This absent community brzmi jeszcze inaczej i chodzi o to, że widzo- around: is the audience itself in need of kowo ostrym świetle. Bohater „Pamiętników haunts modern Western theatre like a ghost. wie chcą być razem, oglądając spektakl? ‘company’ when it goes to see a perform- Maltego-Lauridsa Brigge” Rainera Marii Theatrical means of expression, we must not Wszystkie te interpretacje mają ze sobą coś ance? Interpretations intersects. And at the Rilkego przygląda się ruinom dawnego tea- forget, still bear traces of a collective ritual. wspólnego. W punkcie ich przecięcia tkwi crossroads stands the desire for a group of tru, mówiąc: „Bądźmyż otwarci: nie mamy In this respect, at least, ancient Greek thea- chęć przebywania z ludźmi, którzy myślą ‘like – minded people’. teatru, tak samo jak nie mamy Boga: na to tre remains a model, albeit implicitly and podobnie. potrzeba wspólności”2. Ta zmora prześladuje unconsciously, for the relationship between Luigi Pirandello’s Six Characters in Search of nowoczesną kulturę Zachodu. Środki wyrazu God, community and theatre, with ‘God’ (the Luigi Pirandello w „Sześciu postaciach an Author is undoubtedly the prototypical teatralnego zachowały ślady dawnych wspól- ‘author’) as the ultimate guarantor of sense w poszukiwaniu autora” jako pierwszy scha- drama of this need for ‘company’: six char- notowych rytuałów. W tym sensie wciąż nie- and meaning. Still, it would be a mistake to rakteryzował tę „potrzebę towarzystwa”: acters in search for an author who can write świadomie uważamy teatr starożytnej Grecji see the community as the embodiment of an sześć postaci poszukuje autora, który napi- them a play and insert them into a meaning- za model relacji między Bogiem, wspólnotą unproblematic and unified essence. Through sałby dla nich sztukę i umieścił je w wartoś- ful story. But perhaps the ‘need’ for ‘company’ i teatrem, w którym Bóg (autor stworzenia) ritual, the community came face to face with ciowej opowieści. Być może „potrzeba towa- goes even deeper. Isn’t this need or desire jest najwyższym gwarantem sensu i wartości. its insubstantiality, its lack of an essence; rzystwa” ma głębszy rodowód. Czy pragnienie for ‘company’ part of the fundamental struc- Błędem byłoby jednak postrzeganie wspólnoty in the sacral, violent relationship with the bycia razem nie leży u podstaw nowoczes- ture of modern theatre, and hence, by exten- jako wcielenia niezmąconej i jednolitej esen- destructive forces of the divine, the commu- nego teatru, a co za tym idzie, całej sztuki sion, part of the fundamental structure of all cji. Podczas rytuału wspólnota stawała twarzą nity found itself at that extreme limit where nowoczesnej? modern art? w twarz z własnym brakiem substancjalności, its very existence was threatened. Sacrificial z brakiem esencji; w uświęconej, gwałtownej rites both recognized and warded off this RYTUAŁG PO RZEBOWY Funeral Ritual relacji z niszczycielskimi siłami nadprzyrodzo- extreme dialogue between man and god, nymi wspólnota doszła do granicy, za którą jej but an attempt to keep the human and the „Żadnej widowni. Żadnego odgłosu. Tak “No audience. No echo. That’s part of one’s istnieniu groziło niebezpieczeństwo. Święte divine worlds apart. In the words, there is wygląda śmierć”, zanotowała w pamiętniku death”, wrote Virginia Woolf in her diary at rytuały pozwalały rozpoznać tę granicę i trzy- always a relationship between the theatrical Virginia Woolf u progu II wojny światowej1. the start of the Second World War1. Woolf’s mać się od niej z daleka. Celem religijnego ritual and the possibility of an absent (bro- Autorka zwięźle, niemal lakonicznie, dotknęła concise, almost cryptic description, touches obrządku nie było inicjowanie dialogu mię- ken) community. w tym fragmencie jednego z najsilniejszych on one of modernism’s greatest ‘fears’: the dzy człowiekiem a bóstwem, lecz utrzymanie lęków nowoczesności: wątpliwego statusu doubtful status of the audience. Modern art świata ludzi i bogów w bezpiecznej odległości. According to the Albanian writer Ismail publiczności. Sztuka nowoczesna zerwała has lost the organic link with its public and Innymi słowy, zawsze zachodzi relacja między Kadare, funeral rites provided the structural naturalną więź z publicznością i została wound up in a vacuum where only its own rytuałem teatralnym a możliwością nieobecnej basis for performing Greek tragedy. The open wchłonięta przez pustkę, w której rozlega się voice can be heard. Woolf seems to be sug- (pękniętej) wspólnoty. Albański pisarz Ismail grave was transformed into an acting space, jej własny głos. Woolf sugeruje, że utracony gesting that the missing echo from the audi- Kadare sądził, że rytuał pogrzebowy położył the wailing-women into a chorus and the głos widowni zapowiada śmierć sztuki. Czy ence heralds the death of art. Should the podwaliny pod tragedię grecką. Otwarty grób family of the deceased into the audience. sztuka nowoczesna powinna uznać swoją modern art come to the conclusion of its stał się sceną, płaczki – chórem, a rodzina The stage became the place of the dead, the śmierć ze względu na utratę głosu publicz- death because of the missing echo from the zmarłego – publicznością. Scena stała się place where the dead spoke to the living. ności? Czy dzisiejsze zainteresowanie party- public? And may it not be that today’s pre- The spirits of the dead return, ghosts haunt cypacją, różnorodnością społeczną, rankin- occupation with public participation, social 2 Rainer Maria Rilke, „Malte. Pamiętniki Maltego-Lauridsa the world of the living: this has been a the- gami itd. nie jest tylko nieskuteczną próbą mix, ratings and so on is, when all is said Brigge”, tłum. W. Hulewicz, http://wolnelektury.pl/katalog/ atrical trope from the beginning, from the and done, really a vain attempt to prompt lektura/rilke-malte.html. ghost of the murdered Agamemnon through

1 „No audience. No echo. That’s part of one’s death”. this echo? The most important issue modern the ghost of Hamlet’s father to Ibsen’s Cyt. za: Herbert Blau, „The Audience”, Baltimore 1990, s. 1. art raises – though mostly by way of para- ghosts. Similarly, the so-called second birth doxical strategies of denial or neglect – is of the theatre out of the Medieval Mass also perhaps that of the public, that is, of the celebrated the return from the land of the community. Modern art revolves around this dead (the resurrection of Christ). But where broken relationship between the commu- do these reflections lead us when we try to nity and the public. What is the public other understand modern theatre? Who are the

1 Virginia Woolf quoted in Herbert Blau, The Audience, 2 Rainer Maria Rilke quoted in Herman Teirlinck, Baltimore, the John Hopkins University Press, 1990, p.1. Versameld Werk, vol. 9, Brussels, Manteau, 1970, p. 13. pro gram główny · main programme 80 · 81 przybytkiem umarłych, agorą, na której mogli dead commemorated in modern theatre? opowiada swojej historii solo. Towarzyszą abound in people speaking several lan- przemawiać do żywych. Duchy zmarłych wra- And whose death are we talking about? That jej najbliżsi, w tym ci, którzy odeszli: rodzice guages at once, in translations fro one lan- cają, a zmory prześladują żywych: od tego of the gods? Of the community? Or of the Anna i Artur, kochankowie Aleksander guage to another, and in actors who are con- zaczął się teatr – od ducha zamordowanego theatre itself? Or are all these synonyms for i Frank. Nie tyle opowiadają historię Izabeli, stantly interrupting one another, often with Agamemnona, poprzez ducha ojca Hamleta, the unconscious mourning that takes place ile ją śpiewają. Jan Lauwers wprowadzał do shouts. Language seems always to be run- aż do upiorów Ibsena. Tak zwane drugie on so many contemporary stages? wcześniejszych przedstawień muzykę na ning up agains its own limits. But the sing- narodziny teatru, które towarzyszyły rozwo- żywo, ale nigdy tak swobodnie i zachęcająco. ing in Isabella’s Room raises language above jowi średniowiecznej liturgii, też opiewały Co llective Singing Pełen entuzjazmu wspólny śpiew jest zja- that limit for an instant. The director himself powrót zmarłych na ziemię (zmartwych- wiskiem, które na Zachodzie (w przeciwień- defines collective singing as follows: “sing- wstanie Chrystusa). Dokąd prowadzą nas te In recent years, few performances have stwie do innych kultur) w zasadzie zanikło, ing together is one of the most marvelous przemyślenia w refleksji o współczesnym communicates with their audiences with nie licząc (pół)profesjonalnych okoliczności. things you can do. It was one of my dreams teatrze? Kim są zmarli, których w nim wspo- such evident generosity as Isabella’s Room Śpiew ma w dodatku wymiar rytualny. To to bring this to stage. And miraculously minamy? O czyjej śmierci opowiadamy? (2005), by Jan Lauders and his Needcompany. inna forma wymiany energii niż mowa, przez enough it worked out very well. We opted to Bogów? Wspólnoty? Samego teatru? A może The play tells the story of the 94-year-old co tworzy inny rodzaj komunikacji z publicz- make the singing and the music a very cas- to tylko różne określenia tej samej żałoby, Isabella, whose life, and story, virtually span nością. Śpiew kojarzy się z czymś odświęt- ual presence. The music seems to be present którą celebrujemy na teatralnych scenach? the entire twentieth century, from the First nym i uroczystym. only indirectly, but in fact it dominates eve- World War, through colonialism, the develop- rything. Your emotions are determined by WSPÓLNY ŚPIEW ment of modern art with Picasso and Joyce Język w teatrze Jana Lauwersa zawsze gene- what you hear. I would like all the actors the Second World War, the atomic bomb at rował kłopoty komunikacyjne. Opętany wła- to sing to the public with a smile on their W ostatnich latach niewiele spektakli ema- Hiroshima, the first man on the moon,D avid dzą lub pożądaniem, był zbyt ubogi albo face. I am also present on stage, in order to nowało tak wielką serdecznością wobec Bowie and Ziggy Stardust, to the famine in zbyt nachalny. Na scenie roi się od ludzi put things into the right perspective. I just widza, jak „Pokój Izabeli” (2005) Jana Ethiopia and the rise of the Vlaams Blok, mówiących w kilku językach naraz, posiłkują- walk around a bit, sit down, watch, sing, and Lauwersa i Needcompany. Spektakl opo- Flander’s extreme-right party, in Antwerp cych się tłumaczeniami, wchodzących sobie explain a few things to the audience. All wiada historię 94-letniej Izabeli, której bio- in the early nineties. The history Eric w słowo, nieraz uciekających się do krzyku. as relaxed as possible. No holy nonsense. grafia obejmuje najważniejsze wydarzenia Hobsbawm, not unreasonably, describes the Język ciągle zmaga się z własnymi ograni- I would like the ritual of theatre to become XX wieku: od I wojny światowej, przez kolo- twentieth century as the “age of extremes”.3 czeniami. Śpiew w „Pokoju Izabeli” pozwala similar to people getting together to sing.”4 nializm, narodziny sztuki nowoczesnej oraz In contrast to this century stands Isabella mu je chwilowo pokonać. Reżyser w nastę- twórczość Picassa i Joyce’a, II wojnę świa- and her extreme vitality. She is a contem- pujący sposób rozumie wspólny śpiew: „To V isiting Friends tową, bombardowanie Hiroszimy, lądowa- porary Mary Bloom who goes on saying jedna z najwspanialszych rzeczy, jakie ludzie nie człowieka na Księżycu, Davida Bowiego ‘yes’ to life in spite of everything, and it is mogą robić. Marzyłem o tym, żeby wprowa- In his study entitled Postdramatic Theatre, i Ziggy’ego Stardusta, głód w Etiopii, naro- quite a lot, that has happened to her. “She is dzić śpiew na scenę. Jakimś cudem udało Hans-Thies Lehmann concisely describes dziny Vlaams Blok, skrajnie prawicowej par- a female ‘Zorba the Greek’” says Jan Lauwers. mi się to zrobić. Staraliśmy się nadać muzyce Lauwers’ 1991 play Invictos as “And evening tii flamandzkiej utworzonej w Antwerpii i piosenkom jak najbardziej przystępną with an and his Friends”.5 A striking feature z początkiem lat 90. Historyk Eric Hobsbawm The generosity and vitality conveyed by formę. Muzyka wydaje się ledwie obecna, of Lehmann’s description is that there is nie bez kozery określił ubiegłe stulecie jako the performance have less to do with tymczasem to ona wszystkim zawiaduje. nothing in it that would lead one to think „wiek skrajności”3. Izabela z jej skrajną żywio- Isabella’s story than with the way it is told. Nasze emocje zależą od tego, co słyszymy. that he is talking about a theatrical perform- łowością stanowi jego całkowite zaprzecze- Isabella doesn’t tell the story on her own. Proszę aktorów, żeby śpiewali z uśmiechem ance, except perhaps for the reference to nie. Izabela to współczesna Molly Bloom, She is accompanied by all those who have na twarzy. Sam jestem na scenie, żeby nadać the people being together. The expression która idzie przez życie z optymizmem, nie been important to her, including the dead: sytuacji prawidłowy bieg. Przechadzam się, ‘an evening with’, the use of the director’s zważając na przeszkody – a tych nie brakuje. her parents Anna and Arthur, her lovers siadam, patrzę, podśpiewuję, wyjaśniam first name, and the subjective ‘friends’ (rather „To damska wersja Greka Zorby”, stwierdził Alexander and Frank. They not only tell her kilka spraw. Wszystko odbywa się bez napię- than the more objective ‘members of the Jan Lauwers. story, they also sing it. Lauders has often cia. Bez żadnych nonsensów. Chciałbym, company’), all indicate considerable famili- used live music and singing in his perform- żeby rytuał teatralny przypominał spotka- arity and intimacy. Invictos seems less the Serdeczność i witalność emanujące ze sceny ances, but never so openly and invitingly as nie, na które ludzie przyszli, żeby wspólnie staging of fictional dramatic world, than an są w mniejszym stopniu zasługą biogra- there. The enthusiastic collective singing is pośpiewać”4. agreeable evening in familiar and pleasant fii Izabeli, a w większym tego, w jaki spo- especially striking since in the West, in con- company. And could the ‘friends’ in ‘Jan and sób jest ona przedstawiona. Izabela nie trast to other cultures, the practice of collec- his friends’ refer to the audience? The play 4 Jan Lauwers w rozmowie z Erwinem Jansem. tive singing has disappeared, or has survived seems to have little to do with the aliena- only in (semi-)professional contexts. Singing, tion that we are told is so characteristic od 3 Eric Hobsbawm, „Wiek skrajności. Spojrzenie na moreover, also harks back to a ritual dimen- modern (or postmodern) stage productions. krótkie dwudzieste stulecie”, tłum. J. Kalinowska-Król, sion. It is a form of exchanging energy dif- Lehmann leads you to think that every bar- M. Król, Warszawa 1999. ferent from the spoken word, and as such rier – between actor and character, audi- it creates a different type with festivity and ence and stage, fact and fiction – has been celebration. removed. His description, incidentally, fits Isabella’s Room even better and Invictos, as Language has always been a problematic Isabella’s Room, more than in any other con- means of communication in Lauwers’ plays. temporary production, gives the audience Bound up with power and desire, language the feeling of being a guest paying a visit. is both a deficiency and an excess. The plays

4 Jan Lauwers in conversation with Erwin Jans. 3 Eric Hobsbawm, Ages of Extremes. The Short Twentieth 5 Hans-Thies Lehmann, Postdramatic Theatre, trans. Century 1941–1991, London, Abacus, 1995. Karen Jurs-Munby, London, Routledge, 2006, p. 107. pro gram główny · main programme 82 · 83 W Izyta U PRZY JAciół This feeling is due, for the most part, to the charakterystyczny dla twórczości Jana exhausted illusions.”6 It would be hard to generous presence on stage of the actors Lauwersa i Needcompany, lecz wiele też think of more devastating definition for the W „Teatrze postdramatycznym” Hans-Thies and of the director, as well as to the enthusi- mówi o komunikacji między współczesnym transition from ‘community’ to ‘audience’. Lehmann przyrównał „Invictos”, spek- astic and quasi-ritualistic collective singing. teatrem a jego publicznością. Opresywny, Theatre history repeats and perpetuates the takl z 1991 roku, do „wieczoru u Jana i jego Did Lauwers touch on the essence of theatre zimny, egzystencjalny patos, z jakim napi- memory of the two moments when thea- przyjaciół”5. Uderzające w tym opisie jest in this performance? Did he reach the heart sane są „Śniegi Kilimandżaro”, kontrastuje ze tre was able to relate to a community, i. e. to, że nic nie wskazuje, żeby dotyczył on of what modern theatre, more than any swobodnym, przyjaznym i ironicznym sposo- ancient Greek and Medieval theatre. And the spektaklu teatralnego, może z wyjątkiem other modern art form, is able to express? bem, w jaki aktorzy przedstawiają opowieść memory, more often than not, is embellished wzmianki o zbiorowym charakterze wyda- That is, the moment of being together, the widzom. Napięcie pomiędzy tekstem a insce- with nostalgia. It is not easy to precisely rzenia. Określenie „wieczór”, użycie imienia moment of ‘community’, both in the common nizacją, énoncé a énonciation, tym „co” i „jak”, define the parameters of this sort of com- reżysera oraz nacechowanego słowa „przy- and ritual senses of that word. otwiera przestrzeń do dyskusji o nowo- munity: is it a religious, ideological, social, jaciele” (w miejsce neutralnego „członkowie czesnym czy też ponowoczesnym teatrze. political, or some other sort of community? zespołu”), wszystko wskazuje na duży sto- Invictos is based on Ernest Hemingway’s Lehmann ukuł kategorię teatru „postdrama- Probably this conceptual vagueness explains pień zażyłości i prywatności. „Invictos” nie 1936 short story The Snows of Kilimanjaro. tycznego”, żeby podkreślić jego niezależność why the idea of ‘community’ continues to przypomina inscenizacji fikcyjnych wydarzeń, In the African wilderness, a sick man awaits od dramatu. W „Invictos” kluczem do komu- haunt theatre history, even though the audi- lecz przyjemne spotkanie w dobrym towarzy- his death with resignation. Although the nikacji z publicznością okazała się lekkość ence has, meanwhile, bee transformed into stwie. Czy słowo „przyjaciele” odnosi się do plane bringing the medication he needs is inscenizacji. Ale czy ta lekkość nie jest przy- an object of psychological, anthropological publiczności? Spektakl ma niewiele wspól- unlikely to arrive in time, the man in not padkiem nieznośna? and sociological research. nego z typowymi dla nowoczesności (i pono- overtly concerned about it, as he does not woczesności) wyobcowanymi narracjami really want to be saved. The woman tak- (DE)TERYT ORializacJE The crisis of the community is an issue in scenicznymi. Lehmann przekonuje, że wszel- ing care of him does everything she can to modern art as much as in modern politics. kie bariery między aktorami i postaciami, keep him alive. The dialogue between the „To, że publiczność nie jest nieobecna, w żad- Ever since the French Revolution, Western widownią i sceną, realnością i fikcją zostały two characters is aggressive, full of despair nym razie nie oznacza, że jest obecna”, politics and the community have had a trou- zniesione. Przypadkiem jego opis lepiej and fatigue. Lehmann, however, picks up zauważył twórca i teoretyk teatru Herbert blesome relationship, the most visible mani- pasuje do „Pokoju Izabeli” niż do „Invictos”. on another tension at work in the play, one Blau: nie brakuje widzów, lecz ich przybycie festations of which are ‘the people’, ‘the „Pokój Izabeli”, bardziej niż którekolwiek that is not only typical of the work of Jan niczego nie gwarantuje. „Dzisiejsza publicz- nation’ and ‘the masses’. Twentieth century współczesne widowisko, sprawia wraże- Lauders and Needcompany, but that also ność wydaje się usatysfakcjonowana kopią fascism and communism were haunted by nie, że jest spotkaniem towarzyskim. Jest to tells us something about the communica- dawnej wspólnoty, oddając hołd nie tyle the most destructive forms of community konsekwencja serdecznego sposobu bycia tion between modern theatre and the audi- pobrzmiewającym echom dawnego systemu ideology: the Blut und Boden-ideology of the aktorów i reżysera, a także entuzjastycz- ence. The oppressive, cool existential pathos wartości, ile zapomnianym pozostałościom first, and the delocalized and transnational nego, pararytualnego wspólnego śpiewu. Czy of Hemingway’s writing in The Snows of zużytych złudzeń”6. Trudno o bardziej przy- proletariat of the second. The process of glo- w tym spektaklu Jan Lauwers dotknął istoty Kilimanjaro jars with the relaxed, casual, gnębiającą definicję przemiany wspólnoty balization has redefined political, economic, teatru? Czy uchwycił to, co współczesny teatr friendly way the actors tell the story to the w publiczność. Historia teatru rozpamiętuje social, and cultural dynamics over the past potrafi oddać lepiej niż którakolwiek z istnie- audience. This tension between script and dwa okresy, w których teatr odnosił się do several decades; it has not only given new jących form sztuki: chwilę spędzoną wspól- staging, between énoncé and énonciation, wspólnoty: w starożytnej Grecji i średnio- life to old forms of community, it has also nie, bycie wspólnotą — zarówno w potocz- between the what and the how, opened up wiecznej Europie. Wspomnienie obu tych created new ones. Fear of alienation and of nym, jak i rytualnym tego słowa znaczeniu. the space for modern (or postmodern) thea- epok spowija nostalgia. Trudno powiedzieć, the unknown has consolidates the identities tre. ‘Postdramatic’ is the name Lehmann z jakim typem wspólnoty mieliśmy wów- of religious, ethnic and national communi- „Invictos” opiera się na opowiadaniu „Śniegi chose for the theatre that has freed itself czas do czynienia: religijnym, ideologicznym, ties. Groups return to a sense of the closed Kilimandżaro” Ernesta Hemingwaya z 1936 from the representative obligation of the społecznym, politycznym, a może jeszcze community. They embrace the idea of the roku. W afrykańskim buszu chory człowiek play. In the case of Invictos it is above all innym? Prawdopodobnie ten brak precyzji identity rooted in tradition and continuity. z rezygnacją oczekuje na śmierć. Mimo że the lightness of the staging that frames the tłumaczy, dlaczego idea wspólnoty prześla- The community becomes the dividing line, samolot ratunkowy prawdopodobnie nie communication with the audience. But isn’t duje historię teatru, mimo że publiczność the border between itself and its others. And doleci na czas, mężczyznie jest to obo- this lightness of communication at the same zdążyła się w tym czasie stać przedmiotem what is foreign, or different, is perceived as jętne, ponieważ tak naprawdę nie oczekuje time also unbearable? badań psychologicznych, antropologicznych hostile, unauthentic, even evil. pomocy. Opiekująca się nim kobieta robi co i socjologicznych. może, żeby utrzymać go przy życiu. Dialog () De Territorialization Perhaps it is better not to speak of com- między bohaterami jest agresywny, pełen Kryzys wspólnoty jest równie istotny dla munity anymore, but of the construction rozpaczy i zmęczenia. Lehmann dostrzegł “If the audience is not altogether an sztuki współczesnej, jak dla współczes- of collective identities that want to pass w spektaklu element, który nie tylko jest absence, it is by no means a reliable pres- nej polityki. Od rewolucji francuskiej themselves off for traditional communi- ence”, the theatre maker and theatre theo- zachodnia polityka ma ze wspólnotą nie ties. Over and against these collective iden- rist Herbert Blau remarked concisely: the lada kłopot, czego najlepszym przejawem tities stand the oftentimes transient and 5 5 Hans-Thies Lehmann, „Teatr postdramatyczny”, tłum. D. Sajewska, M. Sugiera, Kraków 2004. audience is not absent, but its presence ephemeral individualistic identities charac- no longer provides any certainty. “Such an teristic of a network society, the so called audience seems like the merest facsimile 6 Herbert Blau, dz. cyt. ‘shopping and surfing’ identities. The soci- of a remembered community paying its ologist Manuel Castells refers to a ten- respects not so much to the still echoing sion between ‘the Net’ and ‘the Self’, that signals of a common set of values but to is, a tension between the glorification of the better-forgotten remains of the most individual mobility, virtuality, and constant

6 Herbert Blau, op. cit., p. 1. pro gram główny · main programme 84 · 85 są pojęcia, takie jak „lud”, „naród”, „masy”. deterritorialization, and the entrenchment in Krytyczny widz nie był przyczyną, lecz rezul- opposes these myths of individuals and Dwudziestowieczne zjawiska faszyzmu collective certainties, authenticity, and ter- tatem obcości, do której dążył Brecht, zwal- communities with the counter notion of “sin- i komunizmu wyrosły ze skrajnie niszczy- ritory.7 The theatre is (or could be) a place czając estetykę arystotelesowską. Zwrot od gularity”. Referring to Bataille, he says that cielskich odmian ideologii wspólnotowej: where negotiations over a different identity, wspólnoty do publiczności oznacza odejście the passion and exaltation with which the w pierwszym przypadku była to ideologia neither individual nor collective, could take od pewności (tradycji) w stronę oczekiwania. content of myth can be shared is a move- „krwi i ziemi” [Blut und Boden], w drugim — place. Wspólnota jest pamięcią niemożliwą i nie- ment that carries to the limit of being. zatomizowanego, międzynarodowego pro- uświadomionym oczekiwaniem. Dziś niemoż- letariatu. W ostatnich dziesięcioleciach pro- In the twentieth century, Brecht and Artaud liwy charakter wspólnoty przekłada się na If being is defined in the singularity of ces globalizacji odmienił dynamikę ruchów articulated the two most influential views dyskusje o rankingach, ruchach społecznych, beings … that is to say if being is not Being gospodarczych, społecznych i kulturowych; on the relationship between modern thea- grupach docelowych, publicznej partycypa- communing in itself with itself, if it is not tchnął nowe życie w dawne wspólnoty tre and the community. In his Manifesto for cji itd. Zwrot od wspólnoty do publiczności own immanence, but if it is the singular i stworzył nowe. Strach przed osamotnie- the Theatre of Cruelty, Artaud is explicit about jest zwrotem od jakości do ilości. Czy teatr aspect of being …, if it shares the singu- niem i przed nieznanym umocnił tożsamość the fact that the proper audience for his powinien pogodzić się z utratą wspólnoty na larities and is itself shared out by them, wspólnot religijnych, etnicznych i narodo- theatre does not yet exist. And Brecht’s criti- rzecz publiczności rozumianej jako kategoria then passion carries to the limit of singu- wych. Ludzie na powrót tworzą zamknięte cal spectators, he well knew, were not the socjologiczna, polityczna i gospodarcza, jako larity: logically, this limit is the place of grupy, skłaniając się ku idei tożsamości cause, but the effect of the alienation he coś, co można policzyć, zbadać, zaspokoić community9. opartej na tradycji i ciągłości. Wspólnota was after with his non-Aristotelian aesthet- lub rozczarować? Czy to wszystko, co nam staje się linią demarkacyjną, oddzielającą jej ics. The shift from “community” to “audience” pozostało? Czy teatr nowoczesny nie porozu- Man is singular to the extend that he is członków od reszty świata. To, co obce lub is the shift form a certainty (A tradition) to miewa się zawsze z innym rodzajem wspól- a limit. Being a limit he is exposed to his inne postrzegane jest jako wrogie, sztuczne, an expectation. The community now is an noty? Ze wspólnotą domniemaną? Ze wspól- own death, to the others, to his being in a nawet złe. impossible memory, as well as an unrealiz- notą przyszłości, nawet słabą i niepewną? community. What this singularity means able expectation. Today, the impossibility of Czy nie tego wymaga struktura komunikacji cannot be expressed clearly. If one could, it Być może nie powinniśmy mówić o wspólno- the community is translated into a discourse teatralnej? would immediately become a myth; the fix- cie, lecz o konstruowaniu zbiorowych tożsa- about ratings, social mix, target groups, pub- ing of a position, an identity. What is impor- mości na wzór i podobieństwo tradycyjnych lic participation, etc. The shift from com- Jaki kształt przybrałaby taka wspólnota? tant, in the singularity, is the interruption of wspólnot. Tym kolektywnym konstruktom munity to audience is a shift from quality Francuski filozof Jean-Luc Nancy mówi o „roz- the myth – the silence and not the speech. przeciwstawiają się krótkotrwałe tożsamości to quantity. Should theatre resign itself to dzielonej wspólnocie” [une communauté déso- Singularity “consists of giving voice to some- indywidualne, charakterystyczne dla społe- the loss of the “community:, to the ida of euvrée], czyli wspólnocie przemieszczającej thing that no one – not a single individual, czeństwa Sieci, tak zwane tożsamości shop- the “audience” – in the sense of a sociologi- się, zbudowanej na własnym braku spójności. not a single spoken person – would ever be ping and surfing. Socjolog Manuel Castells cal, political, and economic category that Rozdzielona wspólnota próbuje uciec od mitu. able to say: this voice, which can never be opisuje napięcie pomiędzy Siecią a jed- can be counted, questioned, satisfied and „Z konieczności mit komunikuje się jako mit the voice of a subject, and this speech, which nostką, czyli napięcie pomiędzy gloryfikacją disappointed – is all that is left? But isn’t właściwy wspólnocie […] wspólnota sama can never be the speech of intelligence, are mobilności jednostki, jej wirtualności i nie- modern theatre always implicitly communi- traktowana w sposób prosty i zupełny, wspól- the voice and the thinking of the community ustannej deterytorializacji a okopaniem się cating with a different sort of community? nota absolutna”9. Każdy aspekt naszego życia as the interruption of myth. They are both – w zbiorowych zapewnieniach, autentyczno- With a possible community? Or with a future jest zdominowany i kontrolowany przez mity: a single interrupted voice and the voiceless ści i terytorium7. Teatr jest (lub mógłby być) community, flimsy and tentative though it mówią nam, kim jesteśmy lub kim powinniśmy interruption of every general or particular miejscem, w którym negocjuje się trzecią may be? Doesn’t the structure of theatrical być, rzekomo dostarczając nam niezbędnej voice”.10 tożsamość – niejednostkową i niezbiorową. communication itself demand this? stabilności, tradycji i autentyczności. Nancy przeciwstawia tym jednostkowym i zbio- Ac ommunity of Dead (NIE)MŻI O L WE O CzekiWAnia What would be the form of this community? rowym mitom kategorię „jednostkowości”. The French philosopher Jean-Luc Nancy Nawiązując do Bataille’a, twierdzi, że pasja Lehmann quotes Heiner Muller when he W XX wieku dwa najbardziej znaczące stano- speaks of “une communaute desoeuvree”, i egzaltacja, z którymi mit jest przekazywany, states: “And the specificity of theatre is pre- wiska w sprawie relacji między współczes- an “inoperative community”, by which he to siły, które unoszą go ku granicom bytu. cisely not the presence of the live actor but nym teatrem i wspólnotą przedstawili Brecht means a dislocated community, one based „Jeśli bycie definiuje się w jednostkowości the presence of the one who is potentially i Artaud. W „Teatrze Okrucieństwa”8 Artaud on its very lack of consistency. The inopera- bytów […] to znaczy, jeśli bycie nie jest Byciem doing”.11 Nancy’s inoperative community, stwierdził wprost, że jeszcze nie narodziła tive community is a community that tries dostępującym komunii w sobie ze sobą, jeśli the community that refuses to be a closed się właściwa publiczność dla jego teatru. to escape from myth. “Myth communicates nie jest właściwą swoją immanencją, ale jeśli system, is a community of the potentially itself necessarily as a myth belonging to the jest jednostkowością bytów […] jeśli podziela dying. It is no coincidence that death and

7 Manuel Castells, „Społeczeństwo sieci”, tłum. community, and it communicates a myth of owe jednostkowości, będąc przez nie podzie- the dead play leading roles in Jan Lauwers’ K. Pawluś, M. Marody, J. Stawiński, S. Szymański; community … community itself taken simply lane, wówczas pasja unosi ku granicy tego, co plays. Indeed, the characters who die in his Warszawa 2007. and absolutely, absolute community”8 Every osobliwe; w sposób logiczny granica ta jest plays continue to be a part of the perform- 8 Zob. Antonin Artaud, „Teatr Okrucieństwa (Pierwszy Manifest)”, [w:] tenże, „Teatr i jego sobowtór”, tłum. aspect of our existence is dominated and ance, they remain on stage. The dead, after i wstęp J. Błoński, noty J. Błoński i K. Puzyna, Warszawa controlled by such myths: they tell us who 9 Jean-Luc Nancy, „Przerwany mit”, [w:] „Rozdzielona all, remind the living of their mortality,. 1966 [przyp. tłum.]. we are and who we are supposed to be, and wspólnota”, tłum. M. Gusin, Wrocław 2010. They give a different perspective of the liv- they claim to provide us with the necessary ing. Very often, the spectators are implic- stability, tradition and authenticity. Nancy

9 Jean-Luc Nancy (1991), op.cit., p. 59. 10 Jean-Luc Nancy, Literair communisme, Yang, vol 41, 7 Manuel Castells, The Rise of the Network Society, no. 4, December 2005, p. 505. Malden (Mass.), Blackwell Publishers, 1996. 11 Hans-Thies Lehmann, op. cit, p 144. See also 8 Jean-Luc Nancy, The Inoperative Community, trans. Alexander Kluge and Heiner Muller, Ich bin ein Peter Connor, et al., Minneapolis (Minn.) University of Landvermesser. Gesprache, Neue Folge. Hamburg, Rotbuch, Minnesota Press, 1991, p. 57. 1996, p. 94. pro gram główny · main programme 86 · 87 miejscem wspólnoty”10. Człowiek jako jed- itly asked to identify with the dead: like the i intymności spektaklu podrywa czytelnika together must not be absorbed into a col- nostka jest swoją własną granicą. Jest nara- dead, the members of the audience observe na równe nogi. Zagłębiając się jednak w ana- lective identity. Theatre need a ‘community’ żony na swoją śmierć, na wpływ innych jed- the human activity on stage. In Lauwers’ lizę, dostrzegamy niejednoznaczność użycia to be able to exist, but it must also always nostek, na bycie we wspólnocie. Znaczenia work this human activity is determined by przyimka „z”, powracają też rzekomo usunięte interrupt and postpone this ‘community’. In jednostkowości nie da się wprost wyjaśnić. power, desire and voyeurism. It is no coinci- granice; zamiana przyimka „z” na „u” odnawia Isabella’s Room, Isabella dreams of a ‘Desert Zamiana w mit gwarantuje natychmiastowe dence that the three parts of his Snakesong dystans: „[…] przyglądamy się społeczeństwu, Prince’, whom she names Felix” Felix. f.e.l.i.x. umocnienie pozycji i tożsamości. W jednost- Trilogy refers to this. But in Lauwers’ work lecz drzwi nie są szeroko otwarte. Jakbyśmy and that means ‘happiness’ in a dead lan- kowości ważne jest przerwanie mitu – cisza, the perspectives are far from unambiguous. z dala obserwowali imprezę znajomych, lecz guage. Sham and illusion.” Happiness does nie zaś mowa. Jednostkowość polega „na zdol- The same applies to shifts in themes and tak naprawdę nie brali w niej udziału. Można not express itself without its death. Nor does ności powiedzenia czegoś, czego nikt – żadna to possible developments of the plot. It is powiedzieć: widz spędza wieczór nie z Janem, the community without its breach. jednostka, żaden reprezentant – nie mógł tempting to see Isabella’s Room as an opti- lecz u Jana i jego przyjaciół”13. Lehmann spra- powiedzieć: głos, który nie może być głosem mistic counterbalance to such plays as The wia, że widz z uczestnika staje się podgląda- F irst published in żadnego podmiotu, mowa, która nie może być Snakesong Trilogy, No Comment and Images of czem. W innym miejscu autor porusza kolejne No Beauty For Me There Where Human Life Is Rare. On Jan Lauwers’ theatre work with Needcompany, eds. Christel wypowiedzią żadnego rozumu i która jest gło- Affection. ważne zagadnienie: „Jak niemal zawsze Stalpaert, Frederik Le Roy, Sigrid Bousset, Academia sem i myślą wspólnoty w zerwaniu mitu. Byłby w pracach Lauwersa, opisany wieczór opo- Press and International Theatre and Film Books, 2007, to pewien zerwany głos i zarazem zerwanie, Lauwers works by rearranging particu- wiada o śmierci, o jej grozie, o stracie – lecz translated from Dutch by Gregory Ball. bez głosu, wszelkich ogólnych albo szczegóło- lar themes, not by shifting radically from opowiada w sposób łagodny, jakby po tamtej wych głosów”11. one them to another, much less by mov- stronie śmierci”14. W ten sposób Lauwers poru- ing beyond them. This is quite clear in sza się między cierpieniem a opisem cierpie- WSPÓLNOTA ZMARŁYCH Lehmann’s description of Invictos. The appar- nia, pomiędzy katastrofą a jej opisem. Kolejny ent joviality and intimacy Lehmann describes raz napięcie pomiędzy tym „co” i „jak”, między Lehmann cytuje Heinera Müllera, mówiąc: immediately puts us on our guard. But as we énoncé a énonciation kształtuje przestrzeń „[…] właściwością teatru nie jest wcale obec- read on in his analysis, it turns out that the nowoczesnego teatru. ność żywych widzów, ale potencjalna obec- word ‘with’ is very ambiguous, and the sup- ność umierających”12. Rozdzielona wspólnota posedly removed barriers suddenly return: W swoich przedstawieniach Jan Lauwers bada Nancy’ego, wspólnota odmawiająca bycia unlike ‘with’, the preposition ‘at’ imposes nieznośną lekkość bycia razem. Robi to, żeby układem zamkniętym, to w istocie wspól- a certain distance: “We are watching a party, wzniecić dyskusję o czymś, co wymyka się nota umierających. Nieprzypadkowo śmierć but the door is not quite open. We therefore mowie, co słychać jedynie w niezrozumiałym i zmarli grają główne role w spektaklach look in on it as though on a party of distant splocie języków, ciszy i wspólnego śpiewu: Jana Lauwersa. Postaci zmarłych pozostają acquaintances, without really participat- o wspólnocie, która jest zawsze przed nami, na scenie i uczestniczą w przedstawieniu. ing. One could say: the spectator spends pozbawiona tożsamości, celu i systemu. Zmarli przypominają żywym o ich śmiertel- an evening at Jan’s and his friends (not Wspólnota nie musi zaistnieć w ścisłym tego ności. Roztaczają przed nimi inną perspek- ‘with’ them).”12 Lehmann turns the spectator słowa znaczeniu, podobnie jak bycie razem nie tywę. Bardzo często widzowie są nakłaniani from his position as participant into that of powinno zostać zagarnięte przez tożsamość do identyfikacji ze zmarłymi: tak jak oni przy- a voyeur. In another passage Lehmann intro- zbiorową. Teatr potrzebuje wspólnoty, żeby glądają się działaniom na scenie. W twórczo- duces another important theme in Lauwers’ istnieć, lecz jednocześnie musi tę wspólnotę ści Lauwersa aktywność człowieka napędzana work: “As almost always in Lauwers’ works, powstrzymywać i hamować. W „Pokoju Izabeli” jest przez władzę, pożądanie i voyeuryzm. the described evening speaks of death, of its główna bohaterka śni o Księciu Pustyni, któ- Nieprzypadkowo właśnie temu poświęcona terror and of loss – but it does so mildly, as remu nadała imię Felix: „Felix. F.E.L.I.X. znaczy jest trylogia „Snakesong”. Jednak perspektywa if from the there side of death.”13 In this way «szczęście» w martwym języku. Pozory i złu- przyjęta przez Lauwersa nie jest jednoznaczna. Lauwers’ work oscillates between suffering dzenia”. Szczęście ujawnia swoją obecność, Tematy i rozwój akcji ulegają nieustannym and the description of suffering, between kiedy mija, a wspólnota – w chwili, kiedy pęka. zwrotom i przemianom. Przyjemnie byłoby catastrophe and the description of catastro- wyobrazić sobie „Pokój Izabeli” jako optymi- phe. Once again, the tension between the styczną przeciwwagę dla trylogii „Snakesong” what and the how, the énoncé and the énon- P ierwodruk „Nie widzę piękna w świecie bez człowieka. O teatrze albo „No Comment” czy „Images of Affection”. ciation, forms the space of modern theatre. Jana Lauwersa i Needcompany”, red. Christel Stalpaert, Frederik Le Roy, Sigrid Bousset, wyd. Korporacja Ha!art, Jan Lauwers przestawia tematy, lecz nie In all his plays, Lauwers examines the Kraków 2013 przeskakuje z jednego na drugi i nie wykra- unbearable lightness of being-together in cza poza wytyczony obszar tematyczny. an attempt to discuss something that evades T łumaczenie Ana Brzezińska Widać to jasno w opisie „Invictos” autor- speech and can only be heard in the incom- stwa Lehmanna. Jego uwaga o jowialności prehensible juxtaposition of languages, silences, and collective singing: the com- 13 Hans-Thies Lehmann, dz. cyt. 14 Hans-Thies Lehmann, dz. cyt. 10 Jean-Luc Nancy, dz. cyt. munity that is always n the future, without 11 Jean-Luc Nancy, „Komunizm literacki”, [w:] identity, goal or system. The community must „Rozdzielona wspólnota”, tłum. M. Gusin, Wrocław 2010. 12 Hans-Thies Lehmann, dz. cyt. Zob. też: Alexander nit achieve existence as such, just as being Kluge, Heiner Müller, „Ich bin ein Landvermesser. Gespräche, Neue Folge”, Hamburg 1996. 12 Hans-Thies Lehmann, op.cit., pp 108–109. The original German title in Lehmann’s Postdramatisches Theater is „Ein Abend bei Jan und seine Freunde”. In contrast to ‘mit’, ‘bei’ indicates a certain distance. 13 Hans-Thies Lehmann, op. cit., p. 108. pro gram główny · main programme 88 · 89 I o Want (N )Reality F ilm Needcompany o życiu i sztuce Movie

18.10.2015 · 16:00 I Want (No)Reality 53 min Needcompany on Life and Art Sala Kinowa 5/8 ZŁ

Osobista filmowa opowieść młodej reżyserki R eżyseria Any Brzezińskiej o potrzebie sztuki i o cenie, Ana Brzezińska Z djęcia którą się za to płaci oraz o poszukiwaniu Piotr Tokarski dawno zapomnianej tajemnicy dobrego życia. M ontaż Zmysłowy i wciągający filmowy dokument Agnieszka Glińska P ostprodukcja dźwięku opowiada o pięcioletniej relacji Brzezińskiej Dreamsound Studio z wyjątkową międzynarodową grupą teatralną, P ostprodukcja wideo jaką jest Needcompany – zespół tworzony Studio Produkcyjne ORKA U dział biorą przez grupę ludzi, którzy od lat budują własny Jan Lauwers, Grace Ellen Barkey, obraz rzeczywistości, biorąc na siebie całe Anneke Bonnema, Hans Petter ryzyko i wszystkie konsekwencje podejmowa- Dahl, Viviane De Muynck, Misha nych wyborów. Downey, Julien Faure, Yumiko Funaya, Benoît Gob, Maarten Seghers, Inge Van Bruystegem, A personal story from a young Polish film- Sung-Im Her, Eléonore Valère maker Ana Brzezinska about the necessity of i Lot Lemm art, the price you have to pay for it and the D irector search for the long forgotten secret of hav- Ana Brzezinska ing a good life. A sensual and entertaining DoP glimpse at a 5-year relationship of the director Piotr Tokarski E ditor with a unique international theater ensemble Agnieszka Glińska Needcompany – a group of people dedicated S ound Postproduction to following their own vision of reality and Dreamsound Studio F ilm Postproduction willing to take all the risks and consequences Studio Produkcyjne ORKA it’s going to take. C ast Jan Lauwers, Grace Ellen Barkey, Anneke Bonnema, Hans Petter Dahl, Viviane De Muynck, Misha Downey, Julien Faure, Yumiko Funaya, Benoît Gob, Maarten Seghers, Inge Van Bruystegem, Sung-Im Her, Eléonore Valère and Lot Lemm

pro gram główny · main programme 90 · 91 X avier Le Roy spektakl Bez tytułu (2014) performance

14.10.2015 · 19:30 Xavier Le Roy Sala Widowiskowa UNTITLED (2014) 70 min 30/40 ZŁ

Czasem, oglądając spektakl w teatrze, myślę: w zaciemnieniu, ruchy miały miejsce w nieokre- whose transformations try to turn melancholy, „Co to właściwie za dziwaczna sytuacja, w któ- ślonej strefie pomiędzy tym, co ożywione a nie- loss, or death into driving forces. These move- rej ludzie siedzą w ciemności i oglądają innych, ożywione, przedmiotem a podmiotem, widzial- ments yield fictions where amnesiacs mix with działających w świetle”. Towarzyszy mi wtedy nym a niewidzialnym. Dzisiejszy wykład to opis corpses to produce strange and unsettling często poczucie znaczenia tych rzadkich chwil, i analiza wspomnianej choreografii.Z astano- situations.” kiedy ludzie gromadzą się i na moment tworzą wimy się na nowo nad jej potencjałem, pułap- Xavier Le Roy wspólnotę. Mam wówczas wrażenie, że muszę kami i wymaganiami. na nowo nauczyć się, jak być razem i że tea- 1st Part: UNTITLED (2005), a lecture tralna sytuacja może w tym pomóc. Ale jedno- Cę z ść II:i Tr o Bez Nazwy In 2005 an anonymous choreography was pre- cześnie widzę, że przecież teatr utwierdza nas Muzyka na instrumenty strunowe, perkusję sented under the title “Untitled” in five theat- w pułapce indywidualizmu. Linie podziału po- i czelestę – Béla Bartók – Berlin Symphonique ers in Europe (Berlin, Paris, Geneva, Montpel- między publicznością a aktor(k)ami, fikcją a rze- RIAS Orchester pod batutą Ferenca Fricsaya. lier, Lubjana, Valencienne). As an attempt to czywistością, prawdą a przekonaniami, życiem escape the means of representation that usu- a śmiercią, przedmiotem a podmiotem, zapomi- Cę z ść III:o S lo Bez Nazwy ally help to communicate and promote a work naniem a zapamiętywaniem są tutaj bardzo wy- M uzyka of art to the public, no picture, no text or any Changeling i Number Song – DJ Shadow raźne – i ciągle powielane. P omysł i wykonanie information introduced the work before its Xavier Le Roy presentation. The intention of doing so might Wszystkie trzy części dzisiejszego wieczoru po- D yrektor Techniczny have been to question what the expectations dejmują próbę przekroczenia i złamania tych Bruno Moinard that a signature, an image, or a text do to the M anekiny granic – tak, byśmy zamiast stać w miejscu mo- Coco Petitpierre construction of our perception. But in the end gli się wreszcie poruszyć. Dlatego w każdej czę- A systent reżysera it mainly excited the curiosity of the spectators ści usuwamy przyzwyczajenia i nawyki, by rela- Scarlet Yu who speculated about who was behind that O rganizacja cje między widzami a aktorami mogły przestać Vincent Cavaroc i Fanny Herserant – Illusion & Macadam project rather than what that work does? We funkcjonować w dobrze nam znanych ramach P rodukcja could have expected that some persons would i zostały wspólnie wynegocjowane oraz zdefi- Le Kwatt have claimed its authorship as it belonged to K oprodukcja niowane na nowo. Każda z części spektaklu sku- Théâtre de la Cité Internationale – Paryż, Festival no one, but nothing like that happened. That piona jest na utracie, zniknięciu lub śmierci klu- d’Automne à Paris 2014, PACT Zollverein – Essen, Kaaithea- work has been described as an attempt to es- czowej postaci. Działania na scenie nie mają na ter – Bruksela, Festival Theaterformen, Hanovre. cape identity and representation. It wanted to Le Kwatt we wsparciu Regionalnej Dyrekcji ds. Kultury celu wypełnienia tego braku, ale rekonstrukcję Ile-de-France challenge the imperative of recognition to rep- sytuacji z tych elementów, które nam pozostały. resent something. With that aim, it was staged Zarówno występujący, jak i widzowie są więc Sometimes sitting in a theatre watching a per- in a very dark situation, and the movements angażowani w proces wspominania i w roz- formance I say to myself, “what an odd set up were composed to produce zones of indetermi- mowy, próbując w ten sposób przekształcić me- this is with people sitting in the dark watching nacy between, animate and inanimate, object lancholię, poczucie utraty, smutek po śmierci others doing things in the light.” This thought is and subject, the visible and the invisible. That w siły twórcze. Powstają sytuacje fikcyjne, often followed by a feeling that translates the lecture will describe and analyze that chore- dziwne, zaskakujące. importance of this rare moment that brings hu- ography and its uncanny characteristics, and man beings together to form a precious com- we will speculate anew about its potentials, its T łumaczenie munity for our time. I have the impression then traps, and necessities. Bartosz Wójcik of having to relearn being together from this redakcja situation that allows for it. But at the same 2nd Part: Untitled Trio Marta Keil time, the terms seem to insist on the solitude Music for string, percussions and celesta from of people caught in the trap of individualism. Béla Bartók – Berlin Symphonique RIAS Orches- Część I: BEZ TYTUŁU (2005), wykład The dividing lines between the public and the ter directed by Ferenc Fricsay. W 2005 roku w pięciu europejskich teatrach actors, fiction and reality, truths and beliefs, life (w Berlinie, Paryżu, Genewie, Montpellier i Lub- and death, object and subject, forgetting and 3rd Part: Untitled Solo lanie) pokazano anonimową choreografię pod remembering seem to want to be repeated and M usic Changeling and Number Song by DJ Shadow nazwą „Bez tytułu”. W ramach próby ucieczki od to confirm the divisions. The three pieces of this C onceived and performed by mechanizmów promowania spektakli, spektakl evening try to displace these lines so that the Xavier Le Roy nie został w żaden sposób zapowiedziany, nie sense of being stuck gives way to the possibility T echnical Director wiadomo było, kto jest autorem, wykonawcą, of moving. For this purpose, in each piece a fac- Bruno Moinard D ummies by nie załączono zdjęć. Jednym z założeń było za- tor needed for habits to function is removed to Coco Petitpierre kwestionowanie mechanizmu, w którym podpis, produce three situations in which the habitual R ehearsal Assistant obraz czy tekst wpływają na odbiór widzów. Za relationship and exchanges of this gather- Scarlet Yu O rganization to ta dość nietypowa sytuacja zdecydowanie ing (spectators and actors) are no longer self- Vincent Cavaroc and Fanny Herserant podsyciła ciekawość widzów, którzy zastana- evident and must therefore be re-negotiated. – Illusion & Macadam wiali się częściej, kto stoi za projektem, niż nad Each of the pieces hinges on the loss, disap- P roduction Le Kwatt tym, jakie jest jego znaczenie. Spektakl został pearance, or death of an essential protagonist. C oproduction uznany za próbę ucieczki od potrzeby określa- The words and actions are motivated by the Théâtre de la Cité Internationale – Paris, Festival nia tożsamości i potrzeby identyfikacji z obra- need to reconstruct with the remaining ele- d’Automne à Paris 2014, PACT Zollverein – Essen, Kaaithea- ter – Brussels, Festival Theaterformen, Hanovre. zem. Drugim ważnym założeniem była próba ments rather than to set out and find or replace Le Kwatt is supported by the Direction Régionale des przeciwstawienia się procesowi rozumienia what’s missing. The actors and the public are Affaires Culturelles d’Ile-de-France poprzez obraz. Dlatego spektakl pokazywano then engaged in mourning and conversations pro gram główny · main programme 92 · 93 Boj e ana Cv jić konteksty „Podłączanie” widza w „Untitled” Xaviera le Roya contexts

Bojana Cvejić Writing Attenders in Xavier le Roy’s Untitled

R edukcja jako element aparatu S ubtractions within the theatrical mieć znaczenie. Brak obecności autora, do back to, nor a title to associate with a definite teatralnego apparatus którego można się odwołać, oraz tytułu, który subject or theme, the audience is confronted umożliwiłby skojarzenie spektaklu z jakimś with a void, an emptiness. This intervention W „Untitled” proces redukcji aparatu repre- Before the performance of Untitled actually konkretnym tematem sprawiają, że publicz- into the apparatus of theatrical representa- zentacji teatralnej zaczyna się jeszcze przed begins, the subtraction of its apparatus of ność musi skonfrontować się z nieobecnością, tion weakens one of its elements-the nomi- rozpoczęciem spektaklu. W zapowiedzi bra- theatrical representation has already begun. z pustką. Taka interwencja w aparat reprezen- nal framework-which, as we will see, provokes kuje tytułu, nazwiska autora, opisu tzw. treści The performance is announced without a title, tacji teatralnej osłabia jeden z jego elemen- a violent response from the audience. [...] (tematu) czy informacji o intencjach twórców. without the name of its author, without notes tów – ramę nazewniczą – co, jak będziemy Innymi słowy, spektakl prezentowany jest jako about its so-called content (“subject mat- mieli okazję zaobserwować, wywołuje gwał- The operations of subtraction in Untitled rzecz „bez tytułu”, zrealizowana „anonimowo”, ter”) or a statement of intent by the author. towną reakcję widzów [...] described above raise the questions of nature. pozbawiona jakichkolwiek informacji z wyjąt- In other words, the performance is presented Are they aiming to extinguish and negate kiem nazwisk producentów. To gest w tańcu as “untitled”, made by an “anonymous” author, Opisane powyżej operacje redukcji performance? Or do they subtract those ele- wyjątkowy – nie tylko ze względu na to, że and with no further information except for w „Untitled” każą pytać o ich naturę. Czy są to ments of theater that hinder another kind of to pierwszy tego rodzaju przypadek, ale rów- the names of its producers. This is an unprec- próby wymazywania, negacji przedstawienia? creation, actualizing themselves elsewhere by nież dlatego, że sposób zapowiedzi spektaklu edented gesture for dance-not only because A może są to czynności odejmowania tych ele- other than traditionally theatrical means and w teatrze czy tańcu odgrywa kluczową rolę historically it has no predecessor-but because mentów teatru, które stanowią przeszkodę dla needing new and precise apparatuses to do w procesie jego prezentacji. Centralna pozy- the way a work of theater dance is announced innego rodzaju twórczości, realizujących się so? [...] cja tekstu w zachodniej tradycji teatru czyniła plays a substantial role in its presentation. przez nietradycyjne środki teatralne i potrze- z tytułu dramatu oczywistą ramę – spektakl The centrality of the play in the Western bujących do tego nowych, precyzyjnych apa- “- De figurement” of the stage musi być na jakiś temat (charakteryzuje go abo- theater tradition provided the title of the play ratów? [...] utness). Wraz z dekonstrukcją dramatu w tea- as a self-evident frame of aboutness, and with [...] A seemingly conventional set-up of trze postdramatycznym obecność tytułu – jako the deconstruction of drama in post dramatic „- De figuracja” sceny theater divided between the physical spaces elementu języka werbalnego – jest obietnicą theater, the title as an instance of verbal lan- of the stage and auditorium is the point of tematycznego wypełnienia pustki po scenicz- guage promises that it will thematically fulfill [...] Pozornie konwencjonalny układ teatru, departure for Untitled. The process of subtrac- nej adaptacji tekstu literackiego. W tradycji the vacant function of a staged literary work. w którym przestrzeń fizyczna jest podzie- tion here extends from the nominal frame to tańca tytuł jest jeszcze bardziej obciążony In the tradition of theater dance, the title is lona na scenę i widownię, to punkt wyjścia the actual theatrical event of the perform- – pełni funkcję dostarczania znaczenia nie- even more charged with the function of pro- w „Untitled”. Proces redukcji rozciąga się ance. For the most part, Untitled is dark, and werbalnej grze ciał w ruchu. Oczywiście doty- viding meaning to a silent play of bodies in z ramy nazewniczej na faktyczne wydarzenie the figures on stage, their presence and move- czy to tradycji baletu i tańca nowoczesnego, movement. This, of course, applies to the mod- teatralne. Przez większość trwania spektaklu, ment, are barely discernible, vague, or some- która rozwinęła swoje własne środki odrzu- ernist tradition of ballet and dance, which „Untitled” odbywa się w ciemności, a postaci times even invisible. The light and sound are, cania słowa mówionego na scenie. Gdy taniec established its specific medium in renounc- na scenie, ich obecność i ruch są ledwie roz- at the outset and in long intervals later on, nowoczesny zrezygnował z dzieł muzycznych, ing the spoken word on stage. After modern poznawalne, niewyraźne, a czasami wręcz subtracted, which produces an environment których funkcja regulacyjna była zbliżona do dance ousted musical work, whose regulatory niewidoczne. Światło i dźwięk na początku of intensive sensory deprivation. The audience roli dramatu w teatrze, znaczenie tytułu i wer- function of the score is comparable to the i w dłuższych odstępach w dalszej części spek- are confronted with a black void in lieu of the balnego opisu wydarzenia wzrosło, stając się script in dramatic theater, the significance of taklu są znacznie zredukowane, co tworzy stage. gwarantem sensu – niezależnie od tego, jak the title and the text that verbally describes wrażenie przebywania w kabinie deprywacji bardzo byłby mglisty czy metaforyczny. the upcoming event increased, gaining the sensorycznej. Zamiast sceny widzowie stają As with the name and the title, the stage isn’t Jak przyznaje Susan Leigh Foster w „Reading function of guaranteeing sense, even as naprzeciw czarnej otchłani. entirely removed, but rather concealed. The Dancing: Bodies and Subjects in Contemporary a vague, often metaphoric conduit of about- characteristic operation of the theater-the Dance” (Berkeley and Los Angeles 2006), tytuł ness, As Susan Leigh Foster confers in her Podobnie jak w przypadku nazwy i tytułu, play of hiding and showing – is reinstated wraz z opisem są jedną z pięciu kategorii „kon- book Reading Dancing: Bodies and Subjects in również scena nie zostaje całkowicie usu- to an extreme. There are no stage lights to wencji choreograficznej”, czyli „sposobu, w jaki Contemporary Dance (Berkeley and Los Angeles, nięta, raczej zamaskowana. Charakterystyczne illuminate the stage. The audience are given taniec prezentuje się jako wyjątkowe wydarze- 2006), the title together with the program dla teatru działania ukrywania i ujawnia- flashlights at the entrance into the perform- nie” (Foster 2006, 59). W dalszej części tekstu notes belong to one of five categories of “cho- nia są tutaj posunięte do ekstremów. Sceny ance space so that they can find their seats, będę stosować pojęcie „ramy nazewniczej”, na reographic conventions” –frame – “the way nie oświetlają reflektory. Widzowie dostają like latecomers in a cinema. In these first min- którą składają się tytuł, nazwisko autora oraz dance sets itself apart as a unique event” latarki przy wejściu w przestrzeń teatru, dzięki iatures, nothing appears visible on the stage. notka programowa czytana przed spektaklem: (Foster 2006, 59). I will refer to it as the “nomi- czemu – jak spóźnialscy w kinie – mogą odna- The spectators are adjusting to the situation, to rama, która reprezentuje choreografię i wpi- nal frame” made of the title, the signature of leźć swoje miejsca. Na początku na scenie nie to darkness, and are fidgeting with the flash- suje ją w świat tańca. the author and the brief program outline to be pojawia się nic, co byłoby widoczne. Widzowie lights. It seems that the performance hasn’t read before the event the frame which repre- przyzwyczajają się do sytuacji, oswajają się begun yet. Rama nazewnicza w „Untitled” jest świadomie sents a choreography and inscribes it into the z ciemnością, bawią się latarkami. Wydaje się, pusta, jednak nie jest i nie może być całkowi- world dance. że spektakl jeszcze się nie rozpoczął. Amidst the audience’s casual preparation for cie usunięta. Skoro przedstawienie ma zaist- the show begins music. The second move- nieć w kontekście instytucjonalnym kontekstu The nominal frame in Untitled is intentionally Podczas gdy publiczność przygotowuje się ment of Bela Bartok’s Music for Strings, współczesnego tańca i performansu, nie- voided but isn’t and can’t be fully removed. do przedstawienia, rozbrzmiewa muzyka. Percussion and Celesta, Allegro is heard, which zbędne jest przestrzeganie choćby minimum If the performance is to partake in the insti- „Allegro”, druga część „Muzyki na smyczki, per- bears a tone of mystery and comedy charac- jego zasad. Aby zneutralizować ramę nazew- tutional context of contemporary dance kusję i czelestę” Beli Bartoka niesie za sobą teristic of some neoclassical modern music. niczą, autor usuwa treść: jej funkcja przestaje and performance, it has to abide by at least element tajemnicy, ale również komizmu, This very fragment appears in the film Being a minimum of its conventions. To counteract John Malkovich (1999), when the famous actor, the nominal frame, the author subtracts its John Malkovich, playing himself in the film, content, leaving it as an empty, vacant func- performs a fantasy virtuoso dance as a pup- tion. Since there is neither an author to refer pet whose members move against human

pro gram główny · main programme 94 · 95 w sposób typowy dla nowoczesnej muzyki anatomy. Although this reference has a semi- narasta atmosfera odpowiednio aprobaty lub Subtraction here entails diminishing, shrink- neoklasycznej. Ten sam fragment został użyty otic import, it may pass unnoticed in the per- niezadowolenia. Przewaga jednej z postaw nad ing action on the stage, The lack of light and w filmie „Być jak John Malkovich” (1999), formance. The music sufficiently sounds like drugą (powodowane przez podzielone reakcje of the figures’ discernability, their inanimate w scenie, w której grający siebie samego film music, supposed to raise cinematic sus- publiczności) nie ma jednak wpływu na dzia- presence or motion, weakens the sense of John Malkovich wykonuje wirtuozerski taniec pense in a generic manner. The music indicates łania redukcyjne. To, jak reaguje widownia, nie address from the stage. The stage remains marionetki, poruszającej się w nienaturalny the actual beginning of the performance, after determinuje tego, czy odejmowanie ma cha- indifferent to the auditorium. It does nothing dla człowieka sposób. Choć nawiązanie to ma which, however, no change on the stage is rakter negatywny (wygasanie, śmierć sceny), to address the spectators; it neither demands znaczenie, w spektaklu może pozostać nieza- apparent. The spectators understand that they czy też raczej „wykoleja” przedstawienie, aby their gaze nor responds to it. It acts as if it uważone. Muzyka brzmi dostatecznie filmowo, can use their flashlights to illuminate the stage. potwierdzić spektakl poza sceną. were blind, deaf and faceless toward the audi- ma za zadanie zbudować filmowe napięcie. What follows is their search for action, or, more ence. Not being addressed by a performance Zaznacza ona faktyczne rozpoczęcie przed- precisely, for figures in action. The concentra- Proces odejmowania obejmuje tu kurczenie, that shows it is made for them, the specta- stawienia, po którym jednak nie następuje tion of many feeble lights forming vague zones zmniejszanie akcji na scenie. Brak światła, nie- tors find themselves in a strange disequilib- żadna zmiana na scenie. Widzowie zaczynają of visibility on the stage dose reveal the pres- rozpoznawalność postaci, ich bezruch osła- rium – an inversion of the theatrical contract rozumieć, że mogą oświetlać scenę latar- ence of two, and then perhaps three puppets biają poczucie nadawania jakiegokolwiek of address-response. When the stage issues kami i zaczynają poszukiwać akcji, a konkret- clad in dark grey, almost black, costumes that komunikatu ze sceny. Scena pozostaje obo- no address that would ask for a response from nie – postaci w akcji. Nagromadzenie słabych cover the whole body and face of the figures. jętna wobec widowni. Nie dzieje się tu nic the audience, the expectations of the specta- źródeł oświetlenia pozwala na stworzenie The postures of sitting or lying on top of each adresowanego do widzów; scena nie odpo- tors turn into the wishes and demands that umownych stref widzialności na scenie i ujaw- other, and later the physical contact between wiada na spojrzenie widza ani go nie wymaga. they will address back to the stage. Thus, the nienie dwóch, a następnie (być może) trzech them, the nature of their movements and dis- Zachowuje się tak, jakby była bytem bez asymmetry in the division between the stage marionetek w ciemnoszarych, prawie czarnych placements, are unclear. Many factors in the wzroku, słuchu i twarzy. Brak zwrotu w przed- and the auditorium is enhanced by reversal. kostiumach zakrywających całe ciało z twarzą perception of the situation remain obscured: stawieniu w kierunku widza, poczucia, że spek- włącznie. Ich pozycje – siadanie lub leżenie how many figures there are and whether they takl jest dla niego, wprowadza publiczność The instance of the stage refusing to fulfill the na sobie, kontakt fizyczny, natura ich ruchów are identical or somewhat different; whether w stan dziwnej nierównowagi – odwrócenia demands of the audience occurs three more i przemieszczeń – są niejasne. Liczne elementy these figures are only puppets or whether there teatralnej umowy o zwrocie i reakcji. Gdy ze times. In the end of the first third of the per- percepcji pozostają ukryte: jak wiele postaci are also humans among the puppets, disguised sceny nie widać żadnego zwrotu domagają- formance a fog gushes onto the stage, cover- faktycznie znajduje się na scenie, czy są one as human-like puppets; when the puppets cego się reakcji ze strony widowni, oczekiwa- ing it in white. It acts like a white curtain, not identyczne, czy różnią się między sobą; czy move alone or are (and in what ways) manipu- nia widzów zmieniają się w żądania kierowane just separating the stage and the auditorium to tylko marionetki, czy są wśród nich ludzie lated by the humans. As this analysis will prove w stronę sceny. Dzięki temu odwróceniu asy- but slowly diffusing into the whole space. The przebrani za marionetki; czy poruszają się further, uncertainty overshadows almost all metria w podziale na scenę i widownię zostaje fog immediately reveals many lamps project- samodzielnie, czy manipuluje nimi człowiek perceptions; and although these perceptions uwydatniona. ing onto it nervously in all directions as if it (a jeśli tak, to jak). Jak wykaże niniejsza ana- are distinct, they remain unclear. Ambiguity and were a curtain that now separates the stage liza, niepewność przesłania niemal wszyst- illusion [are] necessarily part and parcel. Moment, w którym scena ignoruje żądania from the viewers. Now only the movements kie aspekty postrzegania zmysłowego i choć widowni, ma miejsce jeszcze trzy razy. Na of the flashlights are visible, while absolutely spostrzeżenia są odrębne, pozostają niejasne. Though the stage is obscured, it isn’t com- końcu pierwszej z trzech części spektaklu, na nothing is visible on the stage. Unlike the Ambiwalencja i iluzja są nieodłącznymi częś- pletely devoid of activity. Something seems scenę opada mgła, spowijając ją bielą.D ziała darkness that absorbed them until then, the ciami składowymi całości generowanego to be happening on the stage, just enough to ona jak biała zasłona, rozdzielająca scenę white curtain now reflects back the flashlights. wrażenia. maintain the curiosity of the spectators. They i widownię, ale też powoli rozprzestrzenia- The same fog reappears in the end of what continue to inspect the stage, but what they jąca się na całe pomieszczenie. Mgła ujaw- could be described as the silent, non-speaking To, że scena jest ukryta, nie oznacza, że nic się find is stillness and slowness, not inactivity. Two nia nerwowo poruszające się światła skiero- part of the performance. The third time the na niej nie dzieje. Wydaje się, że coś się tam puppets are lying on each other motionlessly. wane w jej stronę, tak jakby to one stanowiły stage is completely erased is when the music wydarza – wystarczająco, aby utrzymać cie- A third identical one moves his head slowly. teraz linię podziału między sceną a widownią. of Bartók is resumed and white stage spot- kawość widzów. Podczas dalszej obserwacji Then he appears to be sitting with uplifted Jedynie ruch latarek pozostaje widoczny, na lights from above the stage point into the sceny odkrywają powolność i ciszę – lecz nie torso, and moves rapidly from left to right. But scenie nie widać nic. W przeciwieństwie do eyes of the audience in full light. brak działań. Dwie marionetki leżą na sobie it isn’t clear whether he is moving by himself, or wszechogarniającej ciemności, biała zasłona w bezruchu. Trzecia, identyczna, powoli rusza if his displacement is manipulated. He might as odbija światło latarek. Ta sama mgła pojawi The shock is all the greater due to a long głową. Następnie marionetka wydaje się sie- well be feigning a manipulated displacement się na końcu; można opisać ją jako niemą, exposure to darkness, and the effect blinds dzieć z uniesioną górną częścią ciała i szybko while actually being a human moving by him- pozbawioną słów rolę w spektaklu. Trzeci the audience for a moment. All three moments poruszać w lewo i w prawo. Nie jest jednak self. The fact that we are in a theater increases moment, kiedy scena zostaje całkowicie cut the course of a slow, silent, dark, and jasne, czy postać porusza się sama, czy jest the suspicion of illusion. This is all that appears wymazana, ma miejsce, gdy włączona zostaje seemingly uneventful performance with poruszana, a może odgrywa ruch marionetki, to happen on the stage in the first quarter of an ponownie muzyka Bartóka, a białe reflek- aggressive gestures that point to, and thus w rzeczywistości będąc samodzielnie poru- hour. The time is long enough for the specta- tory znad sceny świecą z pełną mocą w oczy address, the spectators. What they address the szającym się człowiekiem. Fakt, że jeste- tors either to attune to the low level of sensory publiczności. spectators with is an explicit non-response. śmy w teatrze, wzmaga podejrzenie iluzji. stimulus or to grow impatient, producing a gen- However, these gestures also reassert theat- To wszystko, co możemy zauważyć na sce- eral atmosphere of approval or discontent. Po przebywaniu w ciemności widzowie ricality, for the audience is aware of the prac- nie w trakcie pierwszych piętnastu minut. To However, the prevalence of one attitude over zostają na chwilę oślepieni. Wszystkie te tical function the “white-outs” could have in wystarczy, aby widzowie albo przyzwyczaili się another in an audience that is most likely com- momenty przecinają bieg przedstawienia concealing changes on the stage that the per- do niskiego poziomu stymulacji zmysłowej, prised of individuals with divided views doesn’t – powolny, cichy, ciemny, pozornie pozbawiony formance doesn’t want them to see. albo stali się zniecierpliwieni – w rezultacie color the nature of subtraction here. How the akcji, z agresywnymi gestami skierowanymi audience reacts doesn’t determine whether the What can be concluded from these accounts subtraction is negative – an extinction or death is that although the stage remains in this per- of the stage – or it derails the performance in formance, a strong frame of representation is order to affirm it off stage. subtracted from it. The stage doesn’t provide pro gram główny · main programme 96 · 97 w stronę widowni. Komunikat skierowany do a scene, a tableau, in which the appearance widowni oraz latarek. Sytuacja wykracza the environment. Looking isn’t just inspect- widowni to wyraźna odmowa odpowiedzi. of the figure would grant the possibility of swoją złożonością poza binarną opozycję ing the stage to find its object of vision. It Z drugiej strony, gesty te wzmacniają teatral- mirroring a world in the I/Eye of the specta- scena – widownia, czy poza więź między wza- creates a hole of vision for other lookings of ność spektaklu, ponieważ widzowie są świa- tor. The stage and the auditorium are mutu- jemnymi odbiciami obu stron. Wychodząc other spectators (and performers), so it inter- domi praktycznej funkcji „zamazywania” zmian ally detached, thus presenting two distinct poza dwustronną relację zwrot – odpowiedź, feres in the situation. Looking, rather than the na scenie, które mają pozostać ukryte przed realities that are, to a large extent, ignorant angażuje cztery różne relacje, tworzące razem gaze that hints at objectification, is also an publicznością. of one another. Contrary to the belief of those heterogeniczną sieć. Sugerowana przeze actor – as are the puppets-which contributes spectators who project the cause of their mnie perspektywa odsłania się w trakcie to the network of relations. The above refer- Z powyższej relacji można wysnuć wniosek, impressions on the intentions of the (miss- trwania spektaklu, gdy widmowe marionetki ence to actor-network theory – the approach że choć scena pozostaje obecna w spekta- ing) author, thus turning causation into accu- na scenie oraz ich wygląd w świetle latarek in social science which posits the agency of klu, rama reprezentacji zostaje zeń usunięta. sation, the performers operating the puppets składają się na sytuację. To, co odróżnia ich nonhumans within networks as a model of Scena nie dostarcza obrazu, pola, w którym on the stage are also uncertain about what is spojrzenie od odcieleśnionego spojrzenia heterogeneous relations – partly comes from obecność postaci dostarczałaby możliwości perceivable, what the stage looks like, what w teatrze, to ich umiejscowienie w otocze- my insight into the research Le Roy undertook odbicia Ja/Oka obserwatora. Scena i widownia the audience can see, and how they respond niu. Patrzenie nie jest tu jedynie śledzeniem prior to the creation of Untitled. He was inter- pozostają od siebie oddzielone, przedstawia- to it. Le Roy states that the decision to work sceny, aby znaleźć odpowiedni punkt. To two- ested in exploring the interdependency of the jąc sobą oddzielne rzeczywistości, w znacznym with eyes closed in the preparation of the per- rzenie szczeliny otwartej na spojrzenia innych environment and the body, whereby the envi- stopniu wzajemnie obojętne. Wbrew przeko- formance was important in order to construct widzów (i wykonawców), ingerujące w sytua- ronment is regarded as an extension of the naniom tych widzów, którzy projektują źródła the situation in which he could never see cję. Wzrok nie jest czynnikiem uprzedmiota- body and the body an extension of the envi- swoich wrażeń na intencje (nieobecnego) what the spectators saw. As I will elaborate wiającym, lecz swoistym aktorem – podobnie ronment. In terms of dance experiment, Le Roy autora, zmieniając przyczynowość w zarzut, in the next section, the performers in Untitled jak marionetki składającym się na sieć relacji. observed how a body contact witch an object wykonawcy operujący marionetkami również constructed their own blindness as well. As Powyższe nawiązanie do socjologicznej teorii makes another body, or another entity with nie są pewni co do tego, co jest widoczne na a result, the stage is de-figured, because it aktor – sieć, w której byty pozaludzkie dzia- specific ways of moving and being: scenie, jak wygląda scena, ile może zobaczyć isn’t conceived as a tableau that cuts out an łają wewnątrz sieci heterogenicznych rela- widz i jak reaguje. Le Roy wyjaśniał, że decy- image unified by the figure whose meaning cji, wywodzi się częściowo z badań Le Roya A person walking with a heavy bag elicits the zja, by spektakl przygotowywać z zamkniętymi transcends its presence. I intentionally use przeprowadzonych przed realizacją „Untitled”. observation that “the bag seems to be heavy” oczami, była istotna dla zbudowania sytuacji, “de-figure” correct English equivalent of the Autor był zainteresowany współzależnoś- more often than that “the person seems to w której on sam nie mógłby zobaczyć tego, co French “defigure”: “disfigure”. While “disfigure” cią ciała i otoczenia, gdzie otoczenie stanowi make a bigger step with her right than with widownia. W dalszej części będę opisywać sze- emphasizes damage to the surface, shape, przedłużenie ciała i odwrotnie. W warunkach her left foot” or “what a tense right side.” rzej fakt, że wykonawcy w „Untitled” również appearance or attractiveness of something, eksperymentu tanecznego Le Roy obserwował Maybe these remarks could extend as much skonstruowali własną niemożność widzenia. “de-figure” indicates the removal of figure and kontakt między ciałami, ciałami a przedmio- to the performer as to the spectator. (Cvejić, W rezultacie scena ulega de-figuracji, ponie- figurability, and depersonalization. The pup- tami czy innymi bytami poprzez ruch i inne Second Interview with Xavier Le Roy, held waż nie jest ona skonstruowana na zasadzie pets in Untitled are faceless, impersonal. They formy istnienia: March 30, 2009. Unpublished.) tableau przedstawiającego obraz figur, których are like phantoms who have evacuated the znaczenie odwołuje się do czegoś zewnętrz- function of figure. The figure is subtracted „Na widok człowieka niosącego ciężką torbę From these observations, Le Roy began to nego (których znaczenie wykracza poza ich from the apparatus of theatrical represen- ludzie zwykle mówią «ta torba wydaje się investigate the material effects that objects obecność). Celowo używam angielskiego cza- tation, but this doesn’t amount tout court to ciężka», a nie zaś «ta osoba robi dłuższe kroki of weight, fluidity, elasticity and rigidity have sownika „de-figure” zamiast „disfigure”, prawid- a negation. Instead, the situation between prawą, nie lewą nogą» czy «prawa strona on the body. The objects were the things left łowego odpowiednika francuskiego „defigurer” the spectators, the flashlights they manipu- ciała jest napięta». Być może te uwagi da over in the studio during an earlier perform- (zniekształcać). Słowo „disfigure” podkre- late, and the performers and the puppets zastosować się do widza w równym stop- ance project with a large collective: plastic śla zniszczenie dokonane na powierzchni, they manipulate configures another theater niu jak do wykonawcy”. (Cvejić, Drugi wywiad bags, tubes, balls, boxes and foam. He reports w kształcie, wyglądzie czy urodzie, „de-fi- apparatus. z Xavierem Le Roy, 30 marca 2009, wywiad that he spent hours lying around in the mid- gure” skupia się na usunięciu figuratywno- nieopublikowany) dle of these things, observing how he can ści, kształtu, na depersonalizacji. Marionetki A ssemblings of bodies and things move them and how they can move him. He w „Untitled” nie mają twarzy, są bezosobowe. Wychodząc od tych obserwacji, Le Roy roz- soon decided to try the same with a human- Są jak widma, które wydostały się poza funk- Untitled constructs a new apparatus by con- począł badania wymiernych efektów działa- like object that he would construct by stuff- cję postaci. Postać zostaje usunięta z apa- necting four terms: the puppet in the human nia na ciało wagą, płynnością, elastycznoś- ing clothes with different kinds of material, ratu reprezentacji teatralnej, nie oznacza to body, the human body of performer disguised cią i sztywnością. Zastosowane przedmioty where various qualities would materially jednak negacji tout court. Sytuacja, na którą in the human – like puppet, the spectators, były rekwizytami pozostałymi w studiu po affect the movement as a connection between składają się widzowie, latarki, którymi się and the flashlights. The situation is more poprzednim występie dużej grupy performer- the body and the human-like object. From posługują, wykonawcy oraz marionetki układa complex than the binary opposition between skiej: plastikowe torby, tubki, piłki, pudełka, there on, three types of manipulation of the odmienny aparat teatralny. the stage and the auditorium, or one sin- gąbka. Le Roy wspomina, że spędzał długie puppets arose: by direct contact with hands, gle mirroring bond between two sides. More godziny, leżąc wśród przedmiotów, obser- by intermediate contact using strings of the U kłady ciał i rzeczy than the two-way relation of address and wując sposób, w jaki on je porusza i jak puppet, and by body-to-puppet contact where response, it involves four different relations one poruszają nim. Wkrótce zdecydował się the mass of one’s movement would make the W „Untitled” nowy aparat zostaje skonstru- constituting a heterogeneous network. The powtórzyć eksperyment z udziałem obiektu other move. While the first and the second owany poprzez połączenie czterech ele- perspective I am suggesting here is revealed o ludzkim kształcie (zbudowanym z ubrań kind of manipulation can mostly be recog- mentów: marionetki w ciele człowieka, ciała in the duration of the performance, when wypchanych różnymi rodzajami materiału), nized, for instance, when a puppet is using wykonawcy w marionetce o ludzkim kształcie, the phantom puppets on the stage, as well którego różne cechy wpływałyby konkretnie his hands to move the head of another pup- as how their own looking, extended by the pet or puppet is standing and holding strings flashlight, contributes to the situation. What by which he makes another puppet dance, the distinguishes their gaze from the disembod- third of the silent part of the performance, ied vision in theater is that it inserts itself in a puppet is sitting and bending his upper pro gram główny · main programme 98 · 99 na ruch jako relację pomiędzy ciałem a obiek- body over another puppet lying underneath nie rozwieje, po czym zaprasza do dalszej conventional format of the artist’s talk after tem „człekokształtnym”. W rezultacie opra- it. Who is manipulating whom is ambiguous dyskusji. Opuszcza scenę i powraca po dzie- the show. The talk expressly acts out that cował trzy sposoby manipulacji marionetką: – whether the puppet on top is a human or sięciu minutach, aby oznajmić: „Nazywam which the performance avoided until then: bezpośredni kontakt z ręką, kontakt pośredni the puppet underneath is a human moving by się Geoffrey Garrison i reprezentuję tutaj a face – to – face confrontation between (one poprzez poruszanie sznurkami oraz kontakt himself, or whether even a third combination niniejszą pracę bez tytułu”. Wszystkie kolejne of) the performers on the stage and the spec- ciało – marionetka, w której na ruch wpływa is possible, namely that both are humans. The cytaty pochodzą z nagrania spektaklu, który tators in the auditorium. Now the dramatic, ciężar drugiego obiektu. Pierwsza i druga problem of agency is at stake here: the action odbył się w ramach Tanz im August w Berlinie agonistic aspect of theater emerges in its metoda w większości pozostają rozpozna- blurs the source of movement, the distinc- (sierpień 2005). Przy okazji innej prezen- most conventional from of dialogue. walne – np. gdy marionetka używa rąk, by tion between a subject whose movement is tacji, w Espace Pasolini we francuskim poruszyć głową innej marionetki lub gdy stoi perceived as the cause for the movement, the Valenciennes (2005), Garrison przeprowadził The “authorless” performance acquires a face, i trzyma sznurki wprawiające drugą mario- distinction between a subject whose move- podobny dialog z publicznością, choć nie przy albeit not of the still anonymous author and netkę w ruch. Trzeci rodzaj manipulacji w nie- ment is perceived as the inanimate material użyciu identycznych słów. W dalszej kolejno- the effects of the performance are judged by mej części spektaklu polega na tym, że jedna thing appears reversible, at least during the ści ma miejsce rozmowa publiczności z repre- the spectators. That the talk turns into a “trail” z marionetek siedzi i skłania swój tułów nad moment that this situation allows us to per- zentantem, której zadaniem jest wpisanie się seems unplanned by the anonymous author, drugą, która leży pod spodem. To, kto mani- ceive. What the human and the nonhuman w konwencjonalny format przemowy artysty since his\her representative is disturbed by puluje kim, jest niejasne – nie wiemy, czy puppet produce is a heterogeneous mixture, po występie. Mowa ta przejmuje funkcję nie- the audience’s reactions. The spectators’ ques- marionetka u góry to człowiek, czy człowiek a hybrid between neither a subject nor an obecną w przedstawieniu: jest bezpośrednią tions aim to interrogate the representative poruszający się samodzielnie leży na dole, object. The assembling of the human and the konfrontacją jednego z wykonawców ze zgro- about what happened and why, as if the per- a może obie postacie są ludźmi. Poruszany nonhuman redirects the attention to their madzonymi widzami. Dramatyczny aspekt formance they attended was a criminal deed jest tu problem działania: akcja zaciera źródło relation, the gray middle zone across their teatru ujawnia się w najbardziej konwencjo- for which responsibility should be determined. ruchu, rozróżnienie pomiędzy poruszającymi bodies that appears as a continuum, although nalnej formie dialogu. Spektakl „pozbawiony The representative proceeds by explicating się obiektami jest postrzegane jako przy- it is a constructed conjunction. Le Roy men- autora” zyskuje twarz, nie jest to jednak twarz the performance from the perspective of the czyna ruchu, a rozróżnienie pomiędzy żywym tions that the concept of the quasi – object nadal anonimowego autora, lecz pozbawio- author and his collaborators. He describes a nieżywym obiektem wydaje się zmienne, that Latour develops in We Have Never Been nego maski wykonawcy, który staje się jego it in terms of connections between the pup- przynajmniej w momencie, gdy obserwa- Modern (Cambridge, Massachusetts, 1993) przedstawicielem. Dialog jest okazją do pets and the human performers, underlining cja jest możliwa. Człowiek i człekokształtna influenced his procedure here. The nonhu- uświadomienia sobie konfliktu obecnego na the reciprocity of the relationship between marionetka tworzą niejednolitą mieszaninę, man puppet in Latour’s terms would be seen scenie, możliwością odreagowania frustracji them. The action can be divided between the hybrydę niebędącą przedmiotem ani pod- as a quasi-object: a hybrid between a nonhu- wywołanej brakiem kontaktu między sceną “puppets which the actors are affecting” and miotem. Połączenie ludzkiego z pozaludzkim man real thing and a human construction that a widownią podczas spektaklu i pozwala the puppets that are “affecting the actors.” kieruje zainteresowanie w stronę ich wzajem- is transmitted, punctuated and reified through zamanifestować to przez ruch wypowiedzi, Although most of this is choreographed and nej relacji, do szarej strefy pomiędzy ciałami, a heterogeneous network of material thing która przyjmuje formę quasi-sądowej debaty cued, “a lot of it has to change according to która wydaje się kontinuum, choć jest skon- and concepts. […] nad zasadnością decyzji autora. how the objects – puppet is going to roll on struowanym połączeniem. Le Roy wspomina, a right moment” (Garrison’s words). In addi- że zainspirował się koncepcją quasi-obiektu, Wirin g spectators Dialog rozwija się jako proces, którego przed- tion, the performers, he reports, cannot see rozwiniętą przez Latoura w „Nigdy nie byli- miotem są intencje autora oraz efekty wywo- much, which sometimes makes them end up śmy nowocześni” (Warszawa 2011). Takim The apparatus of Untitled reconsiders its con- łane przez występ, oceniane przez widownię. going in the wrong direction. He explain that quasi-obiektem jest u Le Roya marionetka: to tract of address-response with the spectators. Przekształcenie mowy w „proces” wydaje się the movements of neither the human per- hybryda pomiędzy pozaludzkim przedmiotem The outcome of the operation in audience niezaplanowane przez anonimowego autora, formers nor the puppets are completely inde- a ludzką konstrukcją, przekazywana, podkre- reception doesn’t always meet the choreogra- ponieważ reprezentant jest zaniepokojony pendent, “free and his own. It’s the connec- ślana i reifikowana przez heterogeniczną sieć pher’s authorial intention. […] Let’s turn now reakcjami publiczności. Ich pytania przy- tion, just like they way my relationship to you obiektów materialnych i koncepcji. [...] examine how the spectator is wired there. pominają przesłuchanie reprezentanta na is a connection”. The audience members also temat tego, co się stało i dlaczego, tak jakby admit that the performance implicates them, Po dłączanie widzów The second instance of fog in Untitled in spektakl był przestępstwem, za które trzeba however their part in the connection with the the end of the silent part acts like the clos- ponieść odpowiedzialność. Reprezentant representative. Aparat w „Untitled” rewiduje kontrakt przekaz- ing curtain. The end is only temporary, since wyjaśnia spektakl z perspektywy autora i jego odpowiedź, ustanawiany z widownią. Rezultat the curtain serves to hide an action. A per- współpracowników. Opisuje go w kategoriach According to what I witnessed in three operacji na odbiorze widzów niekoniecznie former slips out of the puppet costume and relacji między marionetkami a wykonawcami, instances (two live performances and the spotyka się z pierwotnym zamiarem autora invites the audience to take a break while podkreślając wzajemność ich relacji. Akcja recording of the discussion) and what was […]. Przyjrzyjmy się, w jaki sposób widz zostaje the fog clears and thereafter come back for może zostać podzielona pomiędzy „mario- then confirmed by Le Roy, the audience „podłączony”. a discussion. He leaves the stage and returns netki, na które wpływają ludzie” a ludzie „pod started in the talk that they felt provoked but after ten minutes to introduce his name and wpływem marionetek”. Pomimo że większość didn’t understand how they were supposed Gdy na końcu niemej części „Untitled” po raz function: “My name is Geoffrey Garrison an ruchu jest wynikiem choreografii, „wiele to react to this provocation. When the rep- drugi pojawia się mgła, pełni ona rolę zbli- I’m here to represent this untitled work.” zmienia się w zależności od tego, jak poruszy resentative asks them to explain what they żoną do kurtyny. Zakończenie jest tylko tym- All subsequent quotes are from the record- się marionetka w danym momencie” (słowa were provoked by, no reason is given, as if czasowe, ponieważ rolą kurtyny jest zama- ing of the performance presented at Tanz im Garrisona). Ponadto, jak mówi, wykonawcy nie it were self – evident that the subtraction skowanie akcji. Wykonawca wyślizguje się August, Berlin held in August 2005. Viewed widzą zbyt wiele, co sprawia, że czasem poru- of (visible) action on stage requires action z kostiumu marionetki i zachęca publiczność, on another occasion, in Espace Pasolini, szają się w złym kierunku. Wyjaśnia, że ruchy on the part of the auditorium than on the aby zrobiła sobie przerwę, dopóki mgła się Valenciennes, France, in 2005, Garrison’s dia- zarówno wykonawców, jak i marionetek nie stage, as this was the tradition of the fes- logue with the audience was similar, though tival (Tanz im August, Berlin) in which the it didn’t exactly use the same words. What performance was presented. Another found follows is a talk between the audience and that the hissing, laughter, singing, tapping the representative, supposed to fulfill the of the feet and dancing of the audience was pro gram główny · main programme 100 · 101 są do końca niezależne, „wolne i samodzielne. celebratory rather than aggressive, and that przeciwstawnych emocji. Początkowy dyskom- didn’t have sense, and hence, the many sen- To połączenie, zupełnie jak moja relacja the audience could have been more active. To fort związany z brakiem przekazu ze sceny sations it was composed of couldn’t justify z państwem”. Widzowie przyznają, że zostają his statement, “Have you ever thought that zmienił się w podniecenie możliwością wspól- the event. […] włączeni w spektakl, choć komentarze ujaw- it would be better if the audience would be nego działania, a wkrótce później – zakłopo- niają, że nie podzielają rozumienia swojej roli able to move around? It’ s just a little bit that taniem spowodowanym śmiesznymi, sponta- […] However, this apparatus doesn’t reject the w relacji z reprezentantem. the audience has flashlights, etc. We experi- nicznymi zachowaniami widzów. Widzowie, presence of the audience. Instead, it demon- enced tonight that the audience wanted to którzy pozwolili sobie badać w ciszy relacje strates that the spectators can’t perform their Zgodnie z moimi obserwacjami wyniesio- move, and look around,” the representative pomiędzy światłem latarki a marionetkami na own role without constructing a conjunction. nymi z trzech przypadków (dwa spektakle na answered laconically, “Why didn’t you?” scenie, byli w niemej mniejszości. Większość This entails a mode of activity that I have żywo nagranie z dyskusji) oraz z późniejszymi widzów zachowywała się tak, jakby ktoś ukradł here called “wiring”, which means to estab- potwierdzeniami Le Roya, widzowie w dyskusji The representative nevertheless refutes im spektakl i wyrażali swoje poczucie bycia lish a connection that the action of perform- przyznają, że poczuli się sprowokowani, jednak provocation as the motive of the perform- czegoś pozbawionymi. Spektakl nie spełnił ing. A wired attender doesn’t take over the do końca nie wiedzieli, jak powinni zareago- ance. Instead, he explains that the wish of the ich oczekiwań w sensie jasnej reprezentacji role of the performer – she doesn’t become wać. Reprezentant pyta, co ich sprowokowało, makers, in plural “we”, was for the audience to scenicznej, która pozwoliłaby im być jedynie an actor in lieu of a missing one. The attender jednak nie otrzymuje odpowiedzi – tak jakby “come along with it”: widzami, brakowało również osoby autora, actively assembles herself with the order het- było oczywiste, że redukcja widocznej akcji na wykonawców czy tematyki odbitej w tytule. erogeneous parts of the assembling: objects, scenie wymaga działania ze strony publicz- It’s really about coming into this slow- W konfrontacji z doświadczeniem spektaklu live or phantom bodies, lights and sounds. ności. Jeden z widzów przyznał, że spodziewał ness, in this moment where there is nothing tanecznego, w którym ruch postaci pozostawał As if she connects to an electrical circuit that się zobaczyć więcej ruchu na widowni niż na really happening. There’s something there nierozpoznawalny jako jednoznaczna forma epitomizes the performance event, her “wring” scenie, zgodnie z tradycją berlińskiego festi- that I can really see. It’s really not about try- czy ekspresja ciała – zareagowali negacją, amounts to plugging vision and voice into the walu Tanz im August. Inny widz stwierdził, że ing to make you angry or feel cheated. You odmową. W skrócie, dla licznych widzów, jak performance that sensorially shapes the event. syczenie, śmiech, śpiew, tupanie czy taniec go to a Hollywood film, and the action goes wynikało z późniejszych dyskusji, spektakl nie This activity is matter of expression of this widzów były wyrazem aprobaty, nie agresji boom-boom-boom-boom, and you go to miał sensu, a doznania, z których się składał, assembling. i że widzowie mogliby zaangażować się bar- a Tharkovsky film and the action is really nie stanowiły wystarczającego uzasadnienia. dziej. Na pytanie „Czy nie sądzisz, że byłoby slow. And I think, I’m so bored, and it’s been […] E xcept from lepiej, gdyby widzowie mogli się przemiesz- three hours and nothing’s happening; this Choreographing Problems: Expressive Concepts in European Contemporary Dance, doctoral dissertation by Bojana czać? Same latarki to chyba trochę za mało. guy’s looked into the horizon. And then five Aparat ten jednakże nie odrzuca obecno- Cvejić, Centre for Research in Modern European Zaobserwowaliśmy, że widzowie chcieli się days later that film sticks with me. It is about ści publiczności. Demonstruje natomiast, że Philosophy, London, 2012 poruszać, rozglądać”, reprezentant odpowie- not being spectacle in the most heavy- widzowie nie mogą wykonywać swojej roli bez dział krótko: „Dlaczego tego nie zrobiliście?”. handed sense. skonstruowania pewnego połączenia. Wiąże się to z aktywnością, którą nazywam „pod- Reprezentant jednoznacznie zaprzecza, jakoby Only a few voices confirmed that they appre- łączaniem”, co oznacza utworzenie połącze- motywem spektaklu była prowokacja. Zamiast ciated Untitled as a “meditation”, and that “if nia, w którym działania widza pokrywają się tego wyjaśnia życzenie twórców (wyrażone you have to get angry to get into that state, z działaniami spektaklu. „Podłączony” widz nie w liczbie mnogiej, przez „my”), aby publiczność then it takes longer for audience to realize przejmuje roli wykonawcy, nie zajmuje miejsca „dołączyła”: what is wanted from them.” In sum, the audi- brakującego aktora. Widz włącza się aktywnie ence received the performance with a mix- w niejednorodny porządek rzeczy: przedmio- „Chodzi o wejście w tę powolność, w moment, ture of contrasting feelings. The unease tów, żywych lub fantomowych ciał, światła, w którym właściwie nic się nie dzieje. Jest tam about the lack of address from the stage dźwięku. Jak przy podłączeniu do prądu, mamy coś, co mogę dostrzec. Nie chodzi o to, żeby in the beginning caused excitement about tu do czynienia z „podłączeniem” wzroku i słu- kogoś rozgniewać czy oszukać… Gdy idziemy the possibility to act together, which shortly chu w spektakl, co zmysłowo kształtuje prze- do kina na film hollywoodzki, dostajemy afterwards turned into an embarrassment życie. Działanie to jest kwestią zbudowania łubudu, a kiedy idziemy na film Tarkowskiego regarding the silly spontaneous expressions sytuacji spotkania, w którym zostaną uchwy- – powolną akcję. Możemy pomyśleć: ale nuda, of the crowd. The spectators who allowed cone niejednorodne siły ekspresji. trzy godziny i nic się nie dzieje, ktoś tylko themselves to explore the situation of multi- patrzy na horyzont. Ale pięć dni później, wciąż ple connections between their flashlight and Fa r gment z będziemy myśleć o tym filmie. Nie chodzi the puppets in silence, stillness and darkness „Choreographing Problems: Expressive Concepts in European Contemporary Dance” (doktorat), Bojana Cvejić, o przedstawienie w łopatologicznym sensie”. were an overruled silent minority. The major- Centre for Research in Modern European Philosophy, ity of the audience members behaved as if London 2012 Pojawiło się jedynie kilka opinii, zgodnie the performance was stolen from them, and T łumaczenie z którymi „Untitled” to „medytacja”: „im bar- they had expected with a clear representa- Olga Drenda dziej się denerwujecie, żeby wejść w ten tion of the stage that would allow them to R edakcja stan, tym dłużej zastanawiacie się, czego be looking and nothing more, as well as with Marta Keil & Bartosz Wójcik się od widzów właściwie oczekuje”. W sumie the name and face of the author, the perform- reakcje widowni stanowiły mieszaninę ers, and the subject matter or theme reflected in the title. Confronted with an experience of a dance performance that didn’t have an objective that they could recognize as a dis- tinctive form or an expression of her body- they pronounced a judgment of refusal and negation. In short, the experience for many spectators, as witnessed in the aftertalk, pro gram główny · main programme 102 · 103 Wj o tek Blecharz spektakl Transcryptum performance

9.10.2015 · 21:00 / 10.10.2015 · 21:00 Wojtek Blecharz Piwnice CK Transcryptum 90 min 20 / 30 ZŁ

Opera „Transcryptum” została zamówiona przez The opera Transcryptum was commissioned muzyka, reżyseria, libretto Teatr Wielki Operę Narodową w Warszawie by the Teatr Wielki – Polish National Opera in Wojtek Blecharz sceno grafia, kostium, i prawykonana tamże w maju 2013 roku. Opera Warsaw and had its pre-premiere there in May wideo, aranżacja ta stała się również głównym tematem mojej 2013. The opera has also became the main sub- przestrzeni pracy doktorskiej, którą obroniłem w marcu ject of my doctoral dissertation which I de- Ewa Maria Śmigielska neony oraz instalacje 2015 roku na Uniwersytecie Kalifornijskim fended in March 2015 at the University of świetlówkowe w San Diego. Librettem „Transcryptum” jest California in San Diego. The libretto of Tran- Wojciech Puś struktura i mechanizmy psychologicznej scryptum is the structure and mechanisms of wideo, slajdy Cezary Koczwarski traumy. psychological trauma. g łos Anna Radziejewska […] to co się zdarza nie zostaje w pełni doświad- “…what happens is not fully experienced or wiolonczela czone ani przyswojone w swoim czasie, ale assimilated at once, but after some time, in Julia Kisielewska steel drum dopiero z opóźnieniem, w powtarzających się recurring nightmares, retrospections, arts of Katarzyna Kadłubowska koszmarach, retrospekcjach, aktach opętania. possession. It is not about identifying all ex- flet altowy Nie chodzi o utożsamianie wszelkiego doświad- perience as trauma – but about accepting Ewa Liebchen perkusja czenia z traumą – ale dopuszczenia w doświad- something unpredictable, an ending, non- Magdalena Kordylasińska-Pękala czeniu czegoś nieprzewidzialnego, zerwania, continuity in experience.” akordeon nieciągłości. Maciej Frąckiewicz Cathy Caruth/K. Bojarska akordeon Cathy Cartuh/K. Bojarska Paweł Janas “Transcryptum is an object, an event, or an ar- Transcryptum jest obiektem, wydarzeniem, lub tistic operation, a procedure that includes the music, direction, libretto Wojtek Blecharz operacją artystyczną, procedurą, która zawiera transcripts of trauma with all the traces lead- set design, costumes, video, w sobie zapis traumy ze wszystkimi śladami, ing to it.” arrangement of space Ewa Maria Śmigielska które do niej prowadzą. Bracha Ettinger neon lights and lamp Bracha Ettinger installations Transcrytpum is an opera-installation the Wojciech Puś „Transcrytpum” to opera-instalacja, której parts of which should be “installed” in several video, slides części powinny być „zainstalowane” w kilku places at the same time, in a random space. Cezary Koczwarski voice miejscach równocześnie, w dowolnej prze- Transcryptum is an opera about memory and Anna Radziejewska strzeni. „Transcryptum” to opera o pamięci associations; it is an introduction to the struc- cello i wywoływaniu skojarzeń, to wprowadzanie ture of trauma, where history is always alin- Julia Kisielewska steel drum widza w strukturę traumy, gdzie historia przy- ear. Everything is fragmented. Katarzyna Kadłubowska pomina się zawsze alinearnie. Wszystko jest alto flute pokawałkowane. “History disintegrates into images, not tales.” Ewa Liebchen percussion Walter Benjamin Magdalena Kordylasińska-Pękala Historia rozpada się na obrazy, nie na opowieści. accordion Walter Benjamin “Architecture is a visual expression of mem- Maciej Frąckiewicz accordion ory, or memory as type of architecture.” Paweł Janas Architektura to wyraz wizualnej ekspresji Louise Bourgeois pamięci lub pamięć rozumiana jako rodzaj architektury. “There is nothing inside. You can see noth- Louise Bourgeois ing. And it is quiet, as if the audience has sub- jected itself to the unwritten rule of silence. Wewnątrz nic nie widać. Widać nic. The space pulls you in. It is difficult to deter- I jest cicho, jakby widzowie podporządkowali mine its boundaries. The steps of the specta- się niepisanej regule zachowania milczenia. tors are uncertain.”

Przestrzeń wciąga. Trudno określić jej granice. Katarzyna Bojarska about How Is It by Mirosław Bałka (Tate Kroki widzów są niepewne. Modern, London)

Katarzyna Bojarska o „How Is It” Mirosława Bałki (Tate Modern, Londyn) “a diagram that can be never completed”

Anish Kapoor, Memory diagram the can be never completed Guggenheim Museum (Berlin, New York)

Anish Kapoor, „Memory” Guggenheim Museum (Berlin, New York) Memory is the apotheosis of cognitive process. Set within non-chronological time and frac- „Memory” is the apotheosis of cognitive pro- tured space, we are left to negotiate the sculp- cess. Set within non-chronological time and ture’s ensuing incomprehensibility and frag- fractured space, we are left to negotiate the mentation by attempting to piece together the sculpture’s ensuing incomprehensibility and images retained in our memories. We not only fragmentation by attempting to piece together have more to see, but have to exert more ef- the images retained in our memories. We not fort in the act of seeing. Kapoor describes this only have more to see, but have to exert more process as creating “mental sculpture.” pro gram główny · main programme 104 · 105 effort in the act of seeing. Kapoor describes Sound is the main “hero” of Transcryptum, the gromadzone są zapiski. Jest nawet uporządko- Here is where the documentation of trauma this process as creating „mental sculpture”. carrier of memory, the material binding im- wany linearny przebieg zdarzeń. is gathered. The file is growing, like a record ages into the shreds of memories. Some of of a trial where all the notes are collected. Dźwięk jest głównym „bohaterem” the fragments of the opera were created to To, co zapisane, zostaje zaakceptowane. There’s even an ordered, linear course of „Transcryptum”, nośnikiem pamięci, spoi- be performed in specific acoustic spaces of Akceptacja jest niezbędna do wyzdrowienia. events. wem łączącym obrazy w strzępy wspomnień. Teatr Wielki: the great paint shop, the tiled Coś znika, materializując się. Ten materialny Niektóre fragmenty opery zostały skompo- and the green corridors. Architecture be- ślad, którego można dotknąć, zajmuje miejsce What has been written down is accepted. Ac- nowane z myślą o konkretnych przestrze- comes a resonating body. tego, co nienazywalne. ceptance is crucial to recovery. Something niach akustycznych Teatru Wielkiego: wielkiej disappears wile it materializes. This tangible, malarni, kafelkowego i zielonego korytarza. “Creating prosody and polyphony with sym- Spalił się dom, spłonął w nim mężczyzna, który material footprint takes the place of some- Architektura staje się rezonującym ciałem. bols centered in the ‘black spot’ or the ‘black ratował dziecko, potem utopiło się dziecko. thing that is unnameable. sun’ of melancholia thus provided a antidote Przeżyła kobieta. Niewiele wiadomo o zda- Stworzenie prozodii i polifonii wieloznacznych to depression, a temporary salvation” rzeniach, źle zobaczone mają mnóstwo cech A house burned down with a man in- symboli wokół czarnego punktu lub czarnego Julia Kristeva Black Sun pornografii śmierci, niezdrowej sensacji. Może side. The man who rescued the child, who słońca melancholii jest w ten sposób antidotum jedynym sposobem dotarcia do nich jest zej- later drowned. The woman survived. Little na depresję, prowizorycznym ocaleniem. . . . ście w głąb traumy tej, która przeżyła. W alea- is known about the events, if they are per-

Julia Kristeva „Czarne Słońce” torycznym porządku niemożliwych do poskła- ceived in a wrong way they tend to have the You need to fall really low to be here, to the dania w narracyjną całość obrazów ukrywa features of a pornography of death, of mor- . . . very bottom. She is here with Him. się możliwość przepracowania tej traumy, bid sensationalism. Perhaps the only way to wspólne odbycie pracy żałoby. reach them is to descent into the depths of Żeby się tu znaleźć, trzeba opaść w dół, na Here is where the object of mourning, the the survivor’s trauma. In the aleatoric order samo dno. Tu jest Ona razem z Nim. grain of trauma hid itself. Everything here is Na trasie wędrówki pięć stacji i wiele pasaży. of the impossibly fragmented images that physically tangible, sensual, almost erotic. It cannot be put into a complete narrative lies Tu ukrył się obiekt żałoby, ziarno traumy. is easy to deny everything that has happened. * Transcryptum to opera-instalacja zamó- the possibility to work through the trauma, to Tu wszystko jest cieleśnie namacalne, zmy- But only for a moment. A futile attempt at wiona przez Teatr Wielki-Operę Narodową go through the work of mourning together. słowe, niemal erotyczne. Łatwo zaprzeczyć defence. w Warszawie w ramach cyklu Projekt P. wszystkiemu, co się stało. Ale tylko na chwilę. There are five stops and many passages on Bezskuteczna próba obrony. She and her thousands of blocks of memory. „Wiele tysięcy klocków – zamiast streszczenia”, the way. An attempt to write, to reconstruct what hap- Piotr Gruszczyński, program „Transcryptum”, Teatr Wielki, Opera Narodowa, maj 2013. Ona i jej tysiące klocków pamięci. Próba pened. But when one hand notes down, the * Opera-installaion “Transcryptum” was com- zapisu, zrekonstruowania tego, co się wyda- other erases what has been written. Thou- missioned by Teatr Wielki-Polish National rzyło. Ale kiedy jedna ręka zapisuje, druga sands of challenges and opportunities. Per- Opera in Warsaw as part of the “P. Project” wymazuje to, co zapisane. Tysiące prób i moż- sistent repetition of actions that have be- liwości. Uporczywe powtarzanie czynności, come the rituals of everyday life that we “Wiele tysięcy klocków – zamiast streszczenia” które zajęły miejsce rytuałów codzienności, cannot go back to. Loneliness. At the high- [“Many thousands of blocks – instead of a summary”], Pi- otr Gruszczyński, the programme of Transcryptum, do których nie można wrócić. Osamotnienie. est point of the structure of memory: depres- Teatr Wielki, The National Opera, May 2013. W najwyższym punkcie konstrukcji pamięci: sion. You look at it closely, observe it through depresja. Spoglądasz na nią z bliska, obserwu- binoculars. jesz przez lornetkę. A space with two exits, two ends, provides Przestrzeń o dwóch wyjściach, dwóch końcach, a new opportunity, allows us daje nową możliwość, pozwala wierzyć, że może koniec był inny? Zegary idą do tyłu, ale to believe that maybe the end was differ- czy można cofnąć czas, czy w odwróconym kie- ent? The clocks go backwards, but can you runku trzeba jeszcze raz mozolnie rekonstruo- turn back the time, or do we have to, once wać przebieg zdarzeń. again, painstakingly reconstruct the course of events in reverse. I znów się targujemy, że może to jednak nie było tak? And again we haggle that perhaps it wasn’t like that? Można na wszystko spojrzeć z oddalenia, ale odległość nie gwarantuje bezpieczeństwa. You can look at everything from a distance, Obrazy są zbyt silne, nawet jeśli zostały wyrzu- but the distance does not guarantee safety. cone gdzieś na zewnątrz. Images are too strong, even if they were thrown somewhere outside. Napierają i wywołują złość. Pytania, które nie pozwalają na akceptację: dlaczego ja?! Ja – They push and give rise to anger. Questions strategia obronna wyjątku. Ona spycha do that make it impossible to accept: why me?! wody swoje Dziecko. Zrywa więź z Nim. I – the defence strategy of an exception. It pushes its own Child into the water. It severs Tu gromadzi się dokumentację traumy. Rośnie ties with Him. teczka, jak zapis sądowy procesu, w której pro gram główny · main programme 106 · 107 andc ompany&Co. spektakl BLACK BISMARCK performance

13.10.2015 · 19:00 andcompany&Co. Sala Widowiskowa BLACK BISMARCK 90 min 30/40 ZŁ

Widmo krąży po Europie – widmo koloniali- A spectre is haunting Europe – the spectre R eżyseria zmu. Na przełomie 1884 i 1885 roku Otto von of colonialism. In 1884/85, Otto von Bismarck andcompany&CO. (Alexander Karschnia, Bismarck zaprosił przywódców Starej Europy invited the leaders of old Europe to the so- Nicola Nord, Sascha Sulimma) do udziału w tak zwanej konferencji berliń- called “Berlin-Conference” into his residence S cenariusz skiej. Konferencja, której celem było ustale- (Reichskanzlerpalais) in order to divide Africa Alexander Karschnia&Co. Ś wiatło nie szczegółów dotyczących podziału Afryki among them. They randomly drew lines on Gregor Knüppel&Co. między mocarstwami europejskimi, odbyła a map and created borders which still exist D źwięk się w rezydencji kanclerza Bismarcka zwanej today and are the cause for many political Torsten Schwarzbach Reichskanzlerpalais. and military conflicts. The date of the confer- V ideo / oprawa wizualna Kathrin Krottenthaler&Co. ence also marks the beginning of Germany’s S cenografia Zebrani tam politycy narysowali zupełnie przy- thirty-year long period of colonial rule in the Jan Brokof&Co. padkowe linie demarkacyjne na mapie konty- region of today’s Togo, Cameroon, Namibia, K ostiumy Raki Fernandez&Co. nentu, nanosząc w ten sposób granice, które Tanzania, Burundi and Ruanda: land-grab and W ykonawcy istnieją do dziś i stanowią przyczynę wielu poli- kidnapping, scavenging of natural resources, Dela Dabulamanzi, Simone Dede tycznych przepychanek i zbrojnych konfliktów. forced labour, war and genocide were the Ayivi, Nicola Nord, Gorges Ocloo, Joachim Robbrecht, Sascha Data konferencji otwiera także 30-letni okres consequences. Sulimma&Co. kolonialnej dominacji Niemiec na terytorium P rodukcja dzisiejszego Togo, Kamerunu, Namibii, Tanzanii, The Berlin-based “ghostbusters” of andcom- andcompany&Co. w koprodukcji z HAU Hebbel am Ufer (Berlin), Burundi i Rwandy: zawłaszczenie ziemi, przy- pany&Co. began to search for colonial deSingel Antwerpen, FFT właszczenie zasobów naturalnych, praca przy- ghosts: an area of allotment gardens, sev- Düsseldorf, Ringlokschuppen musowa, wojna oraz ludobójstwo to bezpośred- eral rows of streets, even a whole city dis- Mülheim oraz Theater im nie konsekwencje tych rządów. trict and a well-known supermarket chain are Pumpenhaus Münster W sparcia finansowego still being haunted today – nearly 100 years udzielili Berlińska grupa artystyczna andcompany&Co., after the official end of the German colo- the Capital Cultural Fund znana jako burzyciele mitów i pogromcy nial period. An underground station near the (Hauptstadtkulturfonds), Mer Berlina – Kancelaria Senatu duchów przeszłości, rozpoczęla poszukiwa- “Reichskanzlerpalais” seems to be the entrance Niemiec – Cultural Affairs and nia duchów kolonializmu na tamtym właśnie to the underworld. Ruler Bismarck, who did not Kunststiftung NRW terenie: ogródki działkowe, kilka rzędów ulic, come to peace in Friedrichsruh, stalks around S pektakl pokazywany we współpracy nawet cała dzielnica oraz znana sieć supermar- as “the white man”: an undead with an insatia- z Festiwalem Prapremier ketów – wszystkie te miejsca są nawiedzone, ble hunger for brain, who tries to save German (www.festiwalprapremier.pl) wszystkie – niemalże 100 lat po oficjalnym literature from the “madness of political cor- oraz z Instytutem Goethego zamknięciu epizodu niemieckiej koloniza- rectness”. White man, what now? D irected by cji Afryki – borykają się z duchami przeszło- andcompany&CO. ści. Stacja metra położona nieopodal Pałacu andcompany&Co. (Alexander Karschnia, Kanclerza wydaje się wejściem-portalem do Nicola Nord, Sascha Sulimma) A uthor of the script świata duchów, do podziemi, do świata nie-do- The international performance collective Alexander Karschnia&Co. końca zmarłych. Po swojej śmierci w 1899 roku, andcompany&Co. was founded in Frankfurt/ L ights władczy władca Bismarck nie zaznał spokoju Main in 2003. Founding members are thea- Gregor Knüppel&Co. S ound w mauzoleum w Friedrichsruh: włóczy się po tre scientist, author and performer Alexander Torsten Schwarzbach ziemi, nęka spotkanych swoją bezpardonową Karschnia, theatre maker and singer Nicola V ideo / visuals subiektywnością „białego mężczyzny”. Jest Nord, and musician and performer Sascha Kathrin Krottenthaler&Co. S et Designer żywym trupem kierowanym logiką wiecznie Sulimma. andcompany&Co. is conceived as an Jan Brokof&Co. niezaspokojonego głodu, którego celem jest open network which new artists coming from C ostumes ochrona niemieckiej literatury przed „szaleń- various disciplines are constantly joining – Raki Fernandez&Co. stwem politycznej poprawności”. I co teraz, among them are author and theatre director C ast Dela Dabulamanzi, Simone Dede biały Europejczyku? Joachim Robbrecht, visual artist Jan Brokof and Ayivi, Nicola Nord, Gorges Ocloo, musicians Reinier van Houdt and Simon Lenski. Joachim Robbrecht, Sascha andcompany&Co. Sulimma&Co. A Production by andcompany&Co. in co-pro- Międzynarodowy kolektyw andcompany&Co. duction with HAU Hebbel am Ufer powstał w 2003 roku we Frankfurcie nad (Berlin), deSingel Antwerpen, FFT Düsseldorf, Ringlokschuppen Menem. Wśród założycieli znaleźli się badacz Mülheim and Theater im Pum- teatru, autor i performer Alexander Karschnia, penhaus Münster. artystka teatru oraz śpiewaczka Nicola Nord, W ith funding subsidies a także muzyk i performer Sascha Sulimma. provided by the Capital Cultural Fund andcompany&Co. działa na zasadzie otwarto- (Hauptstadtkulturfonds), the Go- ści i sieciowania, stale zapraszając do swoich verning Mayor of Berlin – Senate działań wielu artystów interdyscyplinarnych, Chancellery – Cultural Affairs and Kunststiftung NRW. między innymi autora i reżysera teatralnego P erformance presented in Joachima Robbrechta, artystę sztuk wizualnych cooperation Jana Brokofa, a także muzyków Reiniera van with New Dramaturgies Festival (www.festiwalprapremier.pl) Houdta oraz Simona Lenskiego. and Goethe Institut pro gram główny · main programme 108 · 109 Ati n on o Negri, Raúl Sánchez Cedillo konteksty Nadzieja demokratycznego potwora – pomiędzy Syrizą i Podemos contexts

Antonio Negri and Raúl Sánchez Cedillo The hope of the democratic monster – between Syriza and Podemos

„Widmo krąży po Europie”. Taki nagłówek umieś- “A spectre is haunting Europe”. The Italian news- kształcie. W tym kontekście, pierwszorzędną opcją implies a fairly evident acceptance of a politi- cił kilka dni temu na swojej stronie internetowej paper Il Manifesto used this headline a few days jest obecnie obalenie unijnegostatus quo przez cal intervention within and against the Union as włoski dziennik „Il Manifesto”, komentując w ten ago for its homepage, commenting on the vis- koalicję państw PIIGS oraz siły nowej lewicy. it is currently directed. In this sense, the primary sposób wizyty Tsiprasa i Varoufakisa w siedzi- its of Tsipras and Varoufakis to European gov- Jednocześnie wydaje się to jedyną możliwością, option now is that of a coalition of the PIIGS and bach europejskich rządów. Prawdziwy koszmar dla ernments. A real nightmare for the ordoliberal która podwyższyłaby szanse Podemos na wygraną the forces of a new left to overturn the status ordoliberalnych Niemców. Ściślej mówiąc – jak Germans, a Geisterfahrer, to be precise, a suicidal w wyborach. quo of the Union. At the same time, this appears głosi okładka tygodnika „Der Spiegel” – to praw- conductor looking to collide with the European to be the only option available to Podemos for dziwy Geisterfahrer, kierowca-samobójca planujący bus, as Der Spiegel described on its front page. Spróbujmy bardziej się nad tym zastanowić. winning the elections. zderzenie z europejskim autobusem. Spróbujmy Imagine what could happen with the victory of Dotychczas konfrontacja w Europe miała miejsce sobie wyobrazić, co mogłoby się stać w przypadku Podemos in Spain: what a magnificent spectre pomiędzy Europą neo-Bismarckową, neoliberalną Let us try to consider things in more depth. wygranej partii Podemos w Hiszpanii: cóż to byłoby would then be seen lurking about, a real mon- i zasadniczo konserwatywną oraz Europą demo- Until now the confrontation in Europe has taken za potężne widmo, prawdziwy potwór stworzony ster created by the exploited and the produc- kratyczną, konstytucyjną i z założenia wrażliwą na shape between a neo-Bismarckian Europe, neo- wskutek nadużycia potężnych mocy czwartej tive forces of the fourth European economy! In potrzeby pracowników, zubożałej klasy średniej liberal and fundamentally conservative, and gospodarki Europy! Za kilka tygodni w Hiszpanii just a few weeks, election rounds will begin in oraz niepewnej lub bezrobotnej młodzieży, kobiet, a democratic Europe, constituent and fundamen- zaczną się wybory, a mantra europejskich rządów Spain, and the mantra of the European govern- imigrantów i uchodźców – grup dawno i niedawno tally attentive to the needs of workers, impov- zabrzmi ze zdwojoną siłą, by przestraszyć obywa- ments will be repeated, with double the force, wykluczonych. Ta druga to Europa wręcz alterna- erished middle classes and precarious or unem- teli Hiszpanii. Przygotujmy się. Z pełnym przekona- in an attempt to frighten Spanish citizens. Let tywna, gdyż począwszy od kryzysu w roku 2008, ployed youth, women, immigrants and refugees niem, że arogancja omenu takiej propagandy zosta- us prepare ourselves. With the certainty that the Europa Bismarckowa silnie się narzucała, pozosta- – the excluded, old and new. An alternative so to nie pokonana. A tymczasem, przygotujmy się: Co arrogance of the bad omens of this propaganda wiając innej Europie marginalną pozycję – prote- speak, because departing from the crisis of 2008, o Europie mówiłaby wygrana Podemos? will be defeated. But in the meantime, let us pre- stów i niekiedy nawet krzyków rozpaczy. Niemniej the Bismarckian Europe imposed itself forcefully, pare ourselves: What could Podemos say about jednak, gdy sytuacja zdawała się nie pozostawiać leaving for the other Europe a marginal space, Świadomy przejściowego i politycznego przyśpie- Europe? miejsca na żądania sprawiedliwości i bunt przeciw of protest and at times even cries of despair. szenia, jakie wymogła wygrana Syrizy, dyskurs nędzy, wówczas w Grecji pojawiła się alternatywa. Nevertheless, when the situation appeared to Podemos dotyczący Europy jest, z jednej strony, Conscious of the temporal and political accelera- Obecnie główne zadanie polega na umocnieniu remain strictly closed for the claims of justice ukształtowany na podstawie szczerej solidarności tion that the victory of Syriza has imposed, the tej alternatywy oraz jej precyzyjnej organizacji and the revolts against misery, the alternative i ogromnego szacunku wobec wygranej demokra- discourse of Podemos on Europe is, on the one w tych obszarach, w których narzuciła się reak- presented itself – starting in Greece. Now the tów w Grecji, a jednocześnie opiera się na roztrop- hand, informed by a sincere solidarity and high cyjna inicjatywa – tam, gdzie poczyniono próby task is to affirm it and organize it precisely in the nej ocenie sytuacji: linia Tsiprasa mogłaby zawieść regard for the victory of the democrats in Greece, utopienia Herkulesa, ratującego ogół. areas where a reactionary initiative has imposed w tak krótkim czasie, jaki pozostał do wyborów while it consists, on the other hand, in prudent itself – where the attempt has been made to w Hiszpanii. A jednak rozwaga to nie to samo, co judgment – Tsipras’ line could fail in the brief Pierwsze pytanie, pierwsza trudność to zadłużenie. drown Hercules from popular rescue. niejasność. Jest jasne, że nie ma niczego niebez- interval that separates it from the Spanish elec- Europa Trojki chce, by społeczności Europy spła- pieczniejszego niż niejednoznaczne stanowisko tions. But prudency is not the same as ambigu- ciły dług, a możliwość spłaty tego długu staje się The first question, the first difficulty, is that of – nie tylko w odniesieniu do trwających pomiędzy ity. Indeed, it is obvious that nothing would be probierzem demokracji i stopnia europejskości. debt. The Europe of the Troika wants to make Grecją a Europą negocjacji, ale przede wszystkim, more dangerous than an ambiguous position, Jednak wszyscy ci, którzy wysuwają się na demo- the European multitudes pay the debt, and the gdy idzie o dotychczasową politykę europejskiej not only with respect to the negotiation that has kratyczny front, myślą wręcz przeciwnie – że tego ability to pay this debt becomes the yardstick Trojki. Należy wyeliminować wszelką niejasność been started between Greece and Europe, but typu probierz jest uwłaczający, gdyż długi, które of democracy and the degree of Europeanism. w tej kwestii – i rzeczywiście, oceniając na pod- above all with respect to the policies promoted spłacają dziś obywatele, zostały tak naprawdę But all those who are moving in a democratic stawie tego, co widzieliśmy w ostatnich miesią- until now by the Europe of the Troika. Any ambi- zaciągnięte przez tych, którzy rządzili przez lata. front think, on the contrary, that this yardstick cach, taka w istocie była dotychczasowa praktyka: guity on this point must be eliminated – and so Długi te były pożywką dla klasy rządzącej, nie is insulting because the debts charged to the są dwie Europy i należy wybrać dla siebie jedną it has been in practice, if we are to judge based tylko wskutek korupcji, unikania podatków i przy- people today were in fact incurred by those who z nich. Świadomi mieszkańcy wiedzą, że wygrana on what we have seen in recent months: two wilejów fiskalnych, irracjonalnych wydatków na governed over the years. These debts have fat- w Europie jest możliwa tylko w świetle frontu Europes exist and it is necessary to position one- zbrojenie i przemysł, które nie przynosiły żadnych tened the ruling classes, not only through cor- otwartego przez Syrizę, który teraz musi rozprze- self in one or the other. The knowing popula- korzyści pracownikom, ale wskutek podporządko- ruption, tax evasion or fiscal favors, insane arms strzenić się w Europie. Polityka dotycząca zadłu- tion is aware that to win in Europe is possible wania jej logice pożyczki finansowej oraz narzu- expenditures and industrial policies that do not żenia, zagadnienia związane z suwerennością czy only in light of a front already opened by Syriza cając niepewność zatrudnienia, a także tłumiąc benefit labor, but moreover by subjecting it to Sojuszem Północnoatlantyckim – to kwestie, które that now has to expand in Europe. The politics niepewność dotyczącą wszystkich dziedzin życia. the logic of financial rent and imposing precarity można rozważyć wyłącznie w samej Europie. of debt, issues related to sovereignty and the Każdy mężczyzna, każda kobieta, każdy pracow- and suffocating uncertainty on forms of life. Each Atlantic question can only be considered in the nik musi przyznać, że jest winien długu, orzecze- man, each woman, each worker has had to plead Oczekiwano – i zaczęliśmy sprawdzać, czy tak rze- European space. nia o naruszeniu finansowych praw, których nie guilty of a debt, of a financial gravamen for czywiście będzie – że szczególna uwaga zostanie naruszył. Nadszedł czas, by powiedzieć głośno, which they were not responsible. The moment poświęcona propozycjom taktycznym oraz poli- It was expected that there would be great atten- że nie zawinili obywatele, lecz władza; zawi- has arrived to say aloud that it was not the citi- tyce gospodarczej i finansowej Syrizy. Bez względu tiveness – and so we begin to test it – to the nili ludzie od neoliberalnych projektów, politycy zens, but the masters of power, the men of the na jakościowe oceny propozycji, zasygnalizowały tactical proposals and the politics of the eco- „środka” i „wielkich koalicji” – coraz bardziej eks- neoliberal project, the politics of the “center”, of one plan transnarodowej współpracy oraz rezyg- nomic-financial team of Syriza. Irrespective of tremalnych i pogłębiających wykluczenie – to oni the “grand coalitions” – more extreme and exclu- nacji z antyeuropejskiej demagogii „dawnych” value judgments about the proposals, they sig- zaciągnęli dług, który zasilił ich portfele, a teraz sive each time – it has been they who have cre- lewicowców, demagogii, która i tak nigdy nie była naled a plan for transnational cooperation and niesłusznie żądają zwrotu. Wbrew niewolniczym ated a debt from which they have appropriated mocną stroną partii Podemos. Stanowisko Syrizy an abandonment of the anti-European dema- warunkom dla ludności (nie tylko dla obywateli for themselves and for which they are demand- zostało, rzecz jasna, sformułowane w zakresie goguery of the “old” leftists, a demagoguery that, z Europy Południowej, ale także dla tych z Europy ing an undue refund. Against this servile condi- obrony suwerenności narodowej („przeciw Trojce”, in any case, has never been strong in Podemos. Środkowej i wszystkich krajów Europy Wschodniej) tion for the people (not only for the people of „przeciwko Merkel” itd.), jednak w praktyce zakłada Of course, Syriza’s bet is formulated in terms nowa lewica, poprzez Syrizę, prosi o ratunek – the South of Europe, but also those of Central ono dość oczywistą akceptację interwencji poli- of defending national sovereignty (“against the europejską konferencję dotyczącą zadłużenia, to Europe and all of Eastern Europe) the new left, tycznej wewnątrz oraz przeciw Unii w jej obecnym Troika”, “against Merkel”, etc.), but in practice it jest konstytutywne miejsce dla nowego systemu through Syriza, is asking for rescue – a European pro gram główny · main programme 110 · 111 solidarności, dla ustanowienia nowych kryteriów conference on debt, that is, a constituent venue chcemy paść ofiarą sił globalnej gospodarki finan- we need Frankfurt, a European currency, if we pomiarowych i współpracy fiskalnej oraz polityki for a new system of solidarity, for the establish- sowej, polityki Stanów Zjednoczonych lub innych do not want to fall prey to the powers of global pracy. Podemos może zapewnić takiemu projektowi ment of new criteria of measurement and fiscal kontynentalnych gigantów, którzy utwierdzają swoje finance, to the politics of the United States or ogromne wsparcie. cooperation and for labor policies. Podemos can stanowiska w opozycji do Europy. Jednak musimy other continental giants that are asserting them- bring huge support to this project. także odzyskać Frankfurt dla demokracji; narzu- selves against Europe; but we must also recover Wszyscy wiemy, że pod tymi tematami kryje się cić Frankfurtowi sposób rozumowania obywateli – Frankfurt for democracy, to impose on it the rea- projekt głębokiej przemiany stosunków społecz- We all know that behind these topics lies a proj- a Frankfurt powinien zostać wzięty szturmem przez soning of the people – and Frankfurt should be nych. Kolejny projekt dotyczący Europy i wdrażany ect of deep transformation of social relations. Europę: najpierw przez poszczególne ruchy, a następ- stormed by Europe: first by the movements and w Europie w zakresie wolności, równości i solidar- One more time, of Europe and in Europe a proj- nie, stopniowo, przez większość europejskich demo- then, gradually, by the majority of the European ności – projekt, który można nazwać antyfaszy- ect of liberty, of equality, of solidarity – a project kracji i przez Parlament Europejski przeobrażony democracies and by a European Parliament stowskim, bo powtarza on pasję i siłę walki ruchu that we can call antifascist, because it repeats w zgromadzenie konstytucyjne. Globalizacja sprawiła, transformed into a constituent assembly. With oporu. Porozumienie pomiędzy Podemos i Syrizą the passion and the force of the struggles of the że polityka monetarna została zamknięta w strefach globalization the centrality of a monetary gover- oraz bodziec, by wejść do tego porozumienia skie- Resistance. The alliance between Podemos and kontynentalnych, a Europa stała się właśnie jedną nance of continental zones was imposed every- rowany do całej nowej europejskiej lewicy może Syriza, and the impulse to merge into this alli- z takich stref. Nie ma bitwy, która byłaby bardziej where – and Europe is one of these continen- stworzyć model – model demokratycznej Unii, ance addressed to all of the new European lefts, istotna politycznie, niż ta prowadząca do demokra- tal zones. It is impossible to imagine a political opartej na solidarności poza rynkiem i w opozy- can construct a model – a model for a demo- tycznej kontroli waluty europejskiej. To właśnie jest battle more essential than that leading towards cji do rynku. Wychodząc z tego założenia, jedyny cratic Union, based on solidarity beyond and szturm na Bastylię naszych czasów. democratic control of the European currency. dopuszczalny rodzaj polityki fiskalnej to ogranicze- against the market. Departing from this founda- This is the storming of the Bastille today. nia lub umorzenie długów, które zostały dotychczas tion, the only fiscal policy that can be made is Co więcej, jest jasne, że już samo podjęcie tematu skonsolidowane oraz ustanowienie i standaryza- one of reducing or abolishing the debt that has kontroli monetarnych i politycznych sterów Europy Moreover, it is clear that merely raising the issue cja na przyszłość progresywnych kryteriów fiskal- been consolidated until now and establishing oraz dążenie do rozwiązania dawnych jedynowład- of control over the monetary and political ver- nych w całej strefie euro. Główne domeny pań- and standardizing, for the future, progressive fis- czych suwerenności może wywołać temat federali- tex of Europe, and insisting on the dissolution of stwa opiekuńczego – edukacja, opieka medyczna, cal criteria in the whole Eurozone. The central zmu, co jest kolejnym istotnym krokiem w kierunku the old monocratic sovereignties could open up, systemy emerytalne i polityka mieszkaniowa, lecz themes of the welfare state – education, medical nowej Europy. Federalizmu – nie tylko dążącego in a productive manner, the topic of federalism, także polityka wewnętrzna oraz praca opiekuń- assistance, pension systems and housing poli- do tego, by europejskie narody przekonstruowały which is another essential step in the construc- cza – można rozwinąć w jednakowym stopniu na cies, but also domestic labor and care work – can swoją strukturę w procesie konstytutywnego dia- tion of a new Europe. Federalism: not only one poziomie europejskim, w połączeniu z ogromną be developed uniformly at the European level, logu, lecz także – przede wszystkim – będącego that wants the European nations to recompose innowacją, jaką byłaby przyzwoita płaca minimalna accompanying the great innovation of a decent środkiem wyrazu dla wszystkich narodów, wszyst- themselves in a constituent dialogue, but also, – powszechna i ujednolicona. To otwiera bitwę basic income, generalized and uniform. All of kich społeczności i języków, które pragną poczucia and above all, an articulation of all the nations, składową w tych miejscach, gdzie można zauwa- this opens a constituent battle in those places kulturowej i politycznej autonomii wewnątrz cen- of all the populations and languages that want żyć nowe prawa solidarności, gdzie przymiotnik where new rights of solidarity can be recognized, tralnych ram, a w tym przypadku: wewnątrz ram to feel culturally and politically autonomous, wspólny staje się kluczowym elementem organiza- where the common becomes a central element federalnych. Chcą tego nie tylko kraje PIIGS, lecz within a unitary framework, that is to say, a fed- cji socjoekonomicznej. of social-economic organization. także Szkocja, Katalonia, Kraj Basków i wszystkie eral one. It is not only the PIIGS who want inne regiony, które domagają się autonomii oraz this; there are Scotland, Catalonia, the Basque Niemniej jednak, aby odnieść zwycięstwo w tych But to win on these issues requires indicat- rzeczywistej możliwości decydowania w kwestiach Country and all the other regions that demand kwestiach, należy wskazać pole bitwy. Może to być ing the field of struggle: this only can be the społecznych i politycznych. Federalizm stanie się autonomy and an effective ability to decide on jedynie całość przestrzeni europejskiej. To nato- European space in its totality. Which brings us kluczem do budowania Europy. Kwestię suweren- their social and political constitution. Federalism miast sprowadza nas do głównego tematu, który to the central topic, around which many mis- ności można podnieść i przedyskutować jedynie will be a key to the construction of Europe. The stał się źródłem wielu nieporozumień: cesji suwe- understandings have accumulated: the cession na pluralistycznych zasadach, poddając się dyna- issue of sovereignty can only be raised and used renności. W przeszłości mieliśmy już do czynie- of sovereignty. There have already been trans- mice, która głosi federalizm jako plan na kolejne in terms of plurality, subscribing to the dynam- nia z przeniesieniem suwerenności, a tej zawsze fers of sovereignty, and these have always been lata. Po raz kolejny widzimy tutaj, że jedynie lewica ics that articulate a forthright federalism for the dokonywano na rzecz neo-Bismarckowych sił made in favor of the neo-Bismarckian powers – nowa lewica, która odchodzi od demokratycz- years to come. kapitalizmu finansowego. Ruchy nacjonalistyczne, of financial capitalism.D emagogically attacking nego radykalizmu wschodzących ruchów walczą- które uciekając się do demagogii, atakują tego these cessions of sovereignty, nationalist rights cych i zaczyna organizować się wzdłuż linii eman- Here we see once again that only the left – the rodzaju cesje suwerenności, pojawiają się i roz- are being born and developing dangerously in cypacyjnych (takich jak Syriza i Podemos) – może new left that departs from the democratic radi- wijają w Europie w zastraszającym tempie. A jed- Europe. And yet it is strange how these positions sprawić, że Unia Europejska przestanie być narzę- cality of the emerging movements of struggle nak zadziwiające jest to, że te pozycje są niekiedy can sometimes be made out (or that they are dziem władzy i stanie się demokratycznym celem. and organizes itself along emancipatory lines złożone z członków Syrizy, Podemos i innych sił regarded with favor) amongst members of Syriza, Lewicowo-europejsko-demokratyczny radykalizm: ten (Syriza and Podemos) – can impose the European rodzącej się „nowej Europy”. Musimy mieć jasność Podemos and other forces of the “new Europe” instrument staje się coraz istotniejszy w celu zde- Union not as an instrument of dominion but as co do jednego: każdy z krajów, które przystąpiły that is forming. We must be clear on this point: finiowania linii obrony interesów klasy robotni- a democratic goal. Left-Europe-democratic radi- do Unii, a zwłaszcza te, które przystąpiły do strefy each of the countries that has entered the Union, czej, a także w celu uchronienia społeczności przed cality: this dispositive is becoming increasingly euro, nie są już w pełni suwerenne. A to dobrze, and even more so those that have entered the ubóstwem. Istnieje długa i niechlubna tradycja important for defining the defense of working- ponieważ wszystkie tragedie współczesności Euro, no longer have full sovereignty. And this is lewicowych piewców suwerenności, którą należy class interests and for emancipation of the popu- wydarzyły się właśnie w związku z suwerennością good, for it was behind national sovereignty that zakończyć. Podobnie musimy też przezwyciężyć lation from poverty. There is a long and dirty tra- narodową. Jeżeli chcemy nadal mówić o suweren- each and every one of the tragedies of moder- populistyczne doświadczenia, które nadużywają dition of left-sovereigntists that must be ended, ności we współczesnym znaczeniu (i klasycznym) nity unfurled. If we want to continue speaking nastrojów patriotycznych, by przemienić je w faszy- just as we must defeat the populist experiences – czyli o władzy „ostatniej instancji”, musimy sobie of sovereignty in a modern (and classical) sense, stowskie (nacjonalistyczne, samodefiniujące, izola- that use national sentiments and transform them uświadomić, że coraz częściej jest ona utożsamiana that is to say, of a power “in the last instance”, cyjne) zrywy. Demokratyczną Europę może stworzyć into fascist (nationalist, identitarian, isolationist) z Frankfurtem, z wieżą EBC. Nasza sytuacja charak- we must be clear that this is increasingly iden- jedynie europeistyczna lewica, głęboko przemie- impulses. Only a europeanist left, deeply trans- teryzuje się rządami niebezpiecznej dwuznaczno- tified with Frankfurt, with the tower of theE CB. niona przez demokratyczny radykalizm ruchów formed by the democratic radicality of the emer- ści. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że potrze- Our situation is characterized by the reign of pojawiających się jako remedium na trudności gent movements against austerity, can construct bujemy Frankfurtu, europejskiej waluty, o ile nie a dangerous duplicity. We must recognize this: gospodarcze. a democratic Europe. pro gram główny · main programme 112 · 113 W tym miejscu pojawia się kolejny problem, który Here, another problem emerges, which we can Aby uniknąć hipokryzji, jasno przedstawić swoje sta- In order to not be hypocritical, to speak clearly można określić mianem „kwestii atlantyckiej”. To call the “Atlantic question” – it is a problem often nowisko oraz aby proces budowania politycznej siły and to give further impetus to the processes of jest zagadnienie, którego często unikano lub wyklu- evaded or excluded from debate, as if it were europejskiej lewicy nabrał rozpędu, zadamy kilka constructing a political force of the European czano z debaty, jak gdyby oczywiste było, że proces obvious that the process of European unifica- pytań, które nie mogą pozostać bez odpowiedzi. left, we will again put some questions on the europejskiej unifikacji koniecznie musi przebiegać tion must necessarily develop under the watch- Co Podemos mówi o imigracji, o uchodźcach? Ale table that cannot be left unasked. What does pod czujnym okiem Stanów Zjednoczonych. Europę ful protection of the United States of America. także – powtarzając się i precyzując pytanie – co Podemos say or do about immigration, about wypromowano wśród antyfaszystowskiego ruchu Europe was promoted within the antifascist mówi o NATO, o konfliktach regionalnychna limesie refugees? But also – repeating ourselves and oporu, by przezwyciężyć wojny, które do połowy Resistance in order to overcome the wars that Unii? Jeżeli te tematy zostałyby uznane za „niewy- making our question more precise – about NATO, stulecia niszczyły ją i rujnowały, a także upadlały until the middle of the century had destroyed pały” w wyborczej rzeczywistości, czy to oznacza, że about the regional conflicts underway in the europejskie społeczeństwa. Wobec takiego stanu it and impoverished and humiliated its popula- należy koniecznie ich unikać i/lub uciekać się do limes of the Union? If these topics are consid- rzeczy, pierwszy element europejskiego dyskursu tions. Against this condition, the first elements zabiegów retorycznych, by jakoś sprytnie je obejść? ered “misfires» in the electoral realm, is it nec- ukształtował się w okresie powojennym oraz w cza- of a European discourse were construed during Nie, na pewno nie. W tym kontekście trudno jest essary to avoid them and/or to respond with sie transformacji ustrojowej w Hiszpanii, w oparciu the post-war era in Europe and during the tran- zgodzić się na hasło: „Najpierw przejmijmy władzę, rhetorical exercises to get by? No, not at all: o wiedzę, że pokój stwarzał przestrzeń dla demokra- sición in Spain, with the knowledge that peace a później przedyskutujemy nasz program”. Tematy it is very difficult to adopt the slogan “first we cji, a wojna zawsze oznaczała faszyzm i militaryzm. signified the possibility of democracy, whereas dotyczące wojny i pokoju nie są kwestiami pobocz- take power, then we discuss the program” in this Upadek muru berlińskiego pozbawił jedność euro- war has always signified fascism and militarism. nymi. Zajęcie stanowiska w tych kwestiach oznacza domain. The topics of peace and war cannot be pejską jej istotnej cechy – sprawił, że przestała być After the fall of the Berlin Wall, European unity wyjaśnienie zasadniczej polityki grupy przewodzą- considered secondary. To take positions on them ostatnim bastionem stawiającym opór sowieckiemu also lost its characteristic as a last front against cej Podemos nie tylko w odniesieniu do pokoju means to unambiguously clarify the fundamen- światu i jego ekspansji. W ten sposób cel istnienia the Soviet world and Russian expansionism. In i wojny, lecz także w kwestiach odnoszących się tal orientation of the group leading Podemos Unii uległ modyfikacji i punkt ciężkości przesunął this way, the goal of a European Union has re- do reform i do projektu konstytucyjnego, który not only with respect to questions of peace and się na założenia cywilizacyjne, wykształcenie włas- centered and re-organized itself around a frame- będzie miał wpływ na kształt całej Europy. Odwaga war, but also on issues that refer to reform and nej struktury sądowniczej oraz autonomii na arenie work of civilization, own juridical structures and i powaga, z którą Tsipras przedstawił kontekst tema- a constituent project that affects all of Europe. międzynarodowej. autonomy in a global environment. tów istotnych dla budowania Europy poza Trojką, The courage and seriousness with which Tsipras mogą pozwolić nam na sprecyzowanie stanowiska has laid out the whole context of topics that are Obecnie wojny toczą się w bezpośrednim sąsiedz- But now Europe is surrounded by wars. The „poza NATO”. Ruchy i rządy nowej lewicy wiedzą, że now important for the construction of a Europe twie Europy. Cienka linia dzieli od wojny, faszy- entire Mediterranean, deeply integrated not only te tematy należy uczynić kluczowymi. Bez niejed- outside of the Troika are the same that can allow zmu i dyktatury kraje śródziemnomorskie, które to the south, but also to all of Europe by move- noznaczności i ze świadomością, że globalny kryzys us to also outline a dispositive “outside of NATO”. – poprzez ruchy migracyjne i krytyczne relacje ments of migration and critical relationships może w tym momencie przyczynić się do rozwiąza- The movements and governments of a new left w zakresie polityki energetycznej oraz wymiany of energy policy and commercial exchange, is nia tych kwestii. Prawdę mówiąc, społeczności na know that they have to take on these issues as handlowej – są głęboko zjednoczone nie tylko crossed by a single line of war, by fascisms and świecie domagają się obecnie właśnie demokra- central. Without ambiguities and conscious that z Południem, ale także z całą Europą. Jest to linia, dictatorships. It is a line that extends all the way tycznej Europy w nowej globalnej rzeczywistości, the same global conjuncture can now contribute która rozciąga się aż po Bliski Wschód i sprawia, to the Middle East and makes Europe an actor ponieważ Europa jest postrzegana jako rzeczywi- to their solution. In fact, what the citizens of the że Europa jest narażona na działanie uzbrojo- dangerously exposed to armed movements that stość, która, w dłuższej perspektywie, jest w sta- world are asking for at this point is a democratic nych ruchów, które mają znaczenie i przywództwo are of global importance and have global lead- nie odnowić demokratyczną tradycję. Może tego Europe in an ensemble of the new global real- na skalę międzynarodową. Co więcej, na wschod- ership. Furthermore, on the Eastern border of dokonać dzięki światłu zapalonemu przez Syrizę ity, because Europe is seen as a reality that can niej granicy Europy rozgrywa się bezsensowna Europe a senseless war is developing between i Podemos, czyli nadziei na reformy i wyjście poza renew a democratic tradition with a long trajec- wojna pomiędzy społecznością porozumiewającą Russian-speaking populations, with responsi- kapitalizm. tory, taking advantage of the light that Syriza się w języku rosyjskim, a odpowiedzialność za nie bilities that should be referred to questions of and Podemos have lit, as hope for reform and powinna wywołać pytanie o globalną kontrolę, co global control that contradict the interests of Europejskie ruchy chcą, by włączyć je w kontynen- moving beyond capitalism. jest zaprzeczeniem interesów społeczności euro- European populations. From this perspective, talną inicjatywę polityczną, którą oś Podemos– pejskich. Z tej perspektywy, suwerenność Europy the sovereignty of Europe – no longer the imag- Syriza może stworzyć – już tworzy w przestrzeni The European movements want to be included – już nie wymyślona suwerenność poszczególnych ined sovereignty of each country, but the real europejskiej. Tego typu inicjatywa jest szczególnie in the continental political initiative that the krajów, lecz prawdziwa suwerenność kształtującej sovereignty of a Union that is constructing itself atrakcyjna dla członków nowej lewicy i zwolenni- Podemos-Syriza axis can create/is creating in się Unii – została przeniesiona na NATO i jest przez – is projected onto NATO and usurped by it. This ków nowego demokratycznego radykalizmu kształ- the European space. This initiative constitutes in nie uzurpowana. To jest realna cesja suwerenności is the true cession of sovereignty borne by the tującego się na południu Unii. Rytm i nasilenie, particular a point of attraction for the new lefts dokonana przez europejskie społeczeństwa! Gdy European populations! When Tsipras poses, in z jakim ten proces będzie przebiegał, zależeć będzie and the new democratic radicality in formation Tsipras, w symboliczny sposób, podkreśla koniecz- a symbolic manner, the necessity of dealing with od obecnego rodzaju rządów Syrizy i wyborczego in the south of the Union. The rhythm as much ność zmierzenia się z tą kwestią, tym samym dotyka this problem, he touches on a fundamental seam sukcesu Podemos. Możemy (podemos) stworzyć kon- as the degree of articulation of this process will on fundamentalnego spoiwa struktur europejskich. of the European structures. In so doing he intro- stytutywny wyłom w europejskiej przestrzeni. depend on the current course of the govern- Tsipras sygnalizuje temat, który powinniśmy podjąć, duces a problem to which we should respond, ment of Syriza and on the electoral success of nie łudząc się jednak, że uda się znaleźć natychmia- without putting ourselves under the illusion that P rzekład z języka hiszpańskiego Podemos. We all can (podemos) organize a con- stowe rozwiązanie. Nie możemy udawać, że ta kwe- it could be resolved immediately, but also with- Kelly Mulvane stituent rupture in the European space. stia nie istnieje ani że nie ma kluczowego znaczenia. out negating its existence and its central impact. http://transversal.at/blog/The-hope-of-the-democratic-monster Tu chodzi o Unię w stanie wojny albo pokoju, w sta- What we refer to is the relationship of the Union T ranslated from Spanish by nie pokoju nie tylko wewnątrz Europy, lecz także na with peace or war, with a peace not only inside P rzekład z języka angielskiego na polski Kelly Mulvane jej granicach. Co więcej, natychmiast staje się jasne, Europe, but also at its borders. Moreover, it is Joanna Kurek http://transversal.at/blog/The-hope-of-the-democratic- że „kwestia atlantycka” jest zagadnieniem, które nie immediately clear that the Atlantic question is R edakcja tekstu polskiego monster odnosi się jedynie do pokoju i wojny: jest to kwestia not a problem concerning only peace and war: it Bartosz Wójcik pokoju i wojny sięgających systemu kontroli i/lub is an issue of peace and war tracing back to the dowództwa nad wytwórczymi i finansowymi struk- system of control and/or of command over the turami samej Europy. productive and financial structures of Europe itself. pro gram główny · main programme 114 · 115 A lexander Karschnia konteksty andcompany&C. o contexts

Alexander Karschnia andcompany&C. o

Po Europie krąży widmo – widmo kolonia- A spectre is haunting Europe – the spec- Z tego czasu pochodzi także określenie in close proximity to Wilhelmstrasse 77, where lizmu. Wszystkie potęgi świata zgromadziły tre of colonialism. All the powers of the old „Mohrenstraße” (ulica Murzynów lub Maurów), the Berlin Conference took place. The sta- się w Wiedniu, by podzielić między siebie world have gathered in Berlin, to divide Africa które od upadku muru berlińskiego stało się tion reminds of the so-called: ‘Mohrensklaven’ Afrykę. Z inicjatywy „Żelaznego Kanclerza”, among themselves. At the turn of 1884 and także nazwą stacji metra. Znajduje się ona tuż [‘Moor/Black slaves’], who served in the Otto von Bismarcka, na przełomie roku 1884 1885, the ‘Iron Chancellor’, Otto von Bismarck przy Wilhelmstraße 77, gdzie miała miejsce Prussian military, or of the so-called: i 1885 w Pałacu Kanclerza Rzeszy odbyła się organized the ‘(West-)Africa Conference’ in the konferencja berlińska. Stacja upamiętnia tak ‘Hofmohren’ [‘Court Moors/Blacks’], who had konferencja berlińska. To tutaj, przy zielonym Reich Chancellery. It was here, where the bor- zwanych „Mohrensklaven” (murzyńskich nie- been forced to be at the services of, inter alia, stole, wyznaczono granice kontynentu afry- ders by the African continent were arbitrar- wolników), którzy przymusowo służyli w pru- Berliner Stadtschloss [‘Berlin City Palace’]. The kańskiego, które w przeważającej części nie ily decided. Most of these borders remained skiej armii albo tak zwanych „Hofmohren” reconstruction of the castle and the planned zmieniły się do dzisiaj (tzw. granice berliń- unchanged until this day (these are the so- (Murzynów dworskich), którzy służyli mię- establishment of the Humboldt Forum, in skie). I choć tutaj, w kraju to wydarzenie trak- called: ‘Berliner Grenzen’; Eng: ‘Berlin border- dzy innymi w Zamku miejskim w Berlinie. which the non-European collections of the tuje się jak przypis do historii dyplomacji, to lines’). While here, in the country, this event is Odbudowa Zamku i zaplanowane utworzenie Berlin’s museums were to be displayed, had w krajach, których dotyczyło ono w sposób considered to have been a footnote in the his- „Humboldt-Forum”, w którym miały zostać brought the issue of the German colonialism bezpośredni, jest postrzegane jako drama- tory of diplomacy, by contrast in the countries zgromadzone pozaeuropejskie zbiory berliń- to the historic heart of Berlin. Various organi- tyczny punkt zwrotny w ponad 500-letniej hi- in question, it is still concerned a dramatic skich muzeów – te dwa wydarzenia sprawiły, zations representing the civil society and the storii kolonializmu. Rozpoczął się nowy etap turning point in the more than 500-year- że temat kolonializmu niemieckiego powrócił NGOs have launched a moratorium against the „Wyścigu o Afrykę”, a obce mocarstwa prze- long history of colonialism: The ‘Scramble for w historyczne serce Berlina. Różne organizacje Forum and demanded a debate to the extent jęły władzę nad niemal całym kontynentem. Africa’ entered into a new phase, almost the obywatelskie i organizacje pozarządowe pod- of the return of the cultural artefacts stolen Ta data wyznacza także początek Kolonialnej entire continent has fallen under the domi- jęły próby wprowadzenia moratorium i wymu- from the former colonies. Rzeszy Niemieckiej i Belgijskiej: Kamerun, nation of some foreign powers. At the same siły dyskusję dotyczącą oddania dóbr kultury Togo, Namibia (Niemiecka Afryka Południowo- time, this date marks the beginning of the zrabowanych z dawnych kolonii. Jointly with Afro-German and Afro-Belgian Zachodnia), Tanzania, Burundi i Rwanda German and Belgian colonial Reich. Cameroon, colleagues, the ‘andcompany&Co.’ had inves- (Niemiecka Afryka Wschodnia) były częścią Togo, Namibia (German South-West), Tanzania, We współpracy z twórcami Afroniemieckimi tigated this story and located its presence Cesarstwa przez 30 lat, a belgijski król Leopold Burundi and Rwanda (German East Africa) i Afrobelgijskimi grupa andcompany&Co. in contemporary Berlin. Almost one hundred II otrzymał na własność całą Kotlinę Kongo. have been a part of the German Empire for postanowiła zagłębić się w tę historię i umiej- years after the end of the German reign of ter- Nastąpiło bezwzględne plądrowanie zasobów, more than thirty years, while the Belgian scowić ją we współczesnym Berlinie. Obecnie, ror, the allotments called ‘Dauerkolonie Togo grabież ziem, a także uprowadzenia, roboty King Leopold II obtained the entire territory niemal 100 lat po zakończeniu panowania nie- e.V’, a number of streets and even a whole przymusowe oraz niechlubne ludobójstwo of the Congo Basin as a private possession. mieckiego terroru, nadal można tutaj odnaleźć quarter – all of them are still haunted by colo- kongijskie (okaleczenia, przede wszystkim ob- The reckless plundering of resources, theft ślady kolonialnego widma: na osiedlu ogród- nial ghosts: The fraudulent merchant Adolph cięte ręce). W Niemieckiej Afryce Południowo- of land, kidnapping of people, forced labour ków działkowych pod nazwą „Dauerkolonie ‘Lügenfritz’ or the brutal murderer Carl ‘Hänge’ Zachodniej w latach 1904–1908 panowała and the infamous Congo atrocities (mutila- Togo e.V.”, w nazwie kilku szlaków drogowych Peters and the former Reich Commissioner, wojna kolonialna: niszczycielska kampania tions, i.e., chopped hands) were the order of czy nazwie dzielnicy. W Wedding około roku Gustav Nachtigal, are still honoured as the niemieckich Schutztruppe wymierzona w po- the day. In German Southwest (Namibia), in 1900 powstała tak zwana Afrikanische Viertel founder of German colonialism in Wedding, wstańcze plemiona Herero i Namaqua, która the years 1904–08, there was a colonial war. (Dzielnica Afrykańska), która do dziś upamięt- where the so called ‘Afrikanische Viertel’ was przeszła do historii jako pierwsze ludobójstwo The devastating campaign of the German nia kolonialnych agresorów, takich jak sprze- established around the year 1900. XX wieku. W Swakopmund stworzono pierwszy colonial forces, fighting against the rebellious dawca-oszust Adolph „Lugenfritz”, brutalny „Obóz koncentracyjny” (już wtedy funkcjonu- tribes called Herero and Nama is considered moderca Carl „Hänge” Peters czy ówczesny The Berlin Black Community calls for the jący pod tą nazwą), w którym przeprowadzano the first genocide of the twentieth century. In Komisarz Rzeszy, Gustav Nachtigal, jak gdyby renaming of theses streets. But, instead of the eksperymenty na ludziach, a tysiące interno- Swakopmund, there was the first ‘concentra- byli twórcami niemieckiego kolonializmu. historical awareness of the injustice related wanych umarło z głodu i wyziębienia. tion camp’ (that name was in use at that time), to the colonial crimes, the exotic fascination where the experiments on people were car- Afrykańska społeczność Berlina od lat domaga with ‘Africa’ seems to be unbroken: places such W berlińskiej klinice Charité do dziś przecho- ried out and thousands of internees starved or się zmiany nazwy tych ulic. Mimo to, zamiast as the ‘Cameroon Lodge’, or the popularity of wuje się czaszki pomordowanych, a tak zwany froze to death. zwiększającej się świadomości historycznej, the ‘Africanised’ Party accessories remind of Afrika-Stein na cmentarzu garnizonowym dotyczącej kolonialnych zbrodni, mamy dziś, the former colonial enthusiasm. At the same Columbiadamm upamiętnia ofiary niemieckich Today, the skulls of the murdered are still jak się zdaje, do czynienia z nieustanną egzo- time, the perception of the everyday rac- Schutztruppe. Niemiecki kolonializm jest jed- stored in the Charité, in Berlin, and the so- tyczną fascynacją „Afryką”: miejsca, takie jak ism lacks the reference to the colonial past. nak starszy niż Niemcy, a nawet starszy niż called ‘Africa-stone’ on the Garnisonsfriedhof restauracja „Kamerum Lodge” czy popularność The German Theatre realised it only after the Prusy, a jego początki sięgają do Wielkiego on the Columbiadamm commemorates the afrykanizowanych akcesoriów imprezowych intervention of activists and the subsequent Elektora Brandenburgii, który 200 lat przed fallen of the German ‘Schutztruppe’ [Eng: ‘pro- przywołują na myśl dawną fascynację kolo- debate on blackface: the trigger was a poster konferencją w Berlinie na Złotym Wybrzeżu tection force’]. However, the German coloni- niami. Jednocześnie w rozumieniu rasistow- with a picture of the black-makeup protago- dzisiejszej Ghany kazał wybudować twierdzę alism is older than Germany and even older skich elementów codzienności brakuje odwo- nist, advertising the performances of the Großfriedrichsburg i zgadzał się przy tym na than Prussia. Its origins date back to the Great łania do kolonialnej przeszłości. Niemiecki play entitled: ‘Ich bin nicht Rappaport’ in the handel niewolnikami. Elector of Brandenburg, who – two hundred teatr uświadomił sobie te kwestie dopiero Schlossparktheater of Didi Hallervorden. years before the Berlin Conference – built the dzięki interwencji działaczy i dzięki deba- fortress ‘Großfriedrichsburg’ on the Gold Coast cie dotyczącej teatralnej charakteryzacji typu The topic sparked off a heated debate in of the today’s Ghana, and eagerly participated „Black face”. Burzę wywołał wówczas plakat the press and was widely discussed on in trading in enslaved people. do przedstawienia „Ich bin nich Rappaport” the Internet forums as ‘nachtkritik.de’. This resulted in the foundation of such organiza- The name ‘Mohrenstraße’ [‘Street of the tions as the ‘Bühnenwatch’, which had inter- Blacks/Moors’] dates back to that period. Since vened in case of the play of the ‘Deutsches the fall of the Berlin Wall this name has been Theater’. The debate over the use of racial borrowed also by a metro station. It is located stereotypes in children’s books has reached pro gram główny · main programme 116 · 117 w teatrze Didiego (Dietera) Hallervordena, and stirred up the general public. Simone uważny, patriota, despota, człowiek Jednej more surprising taking into account that the który przedstawiał głównego bohatera z twa- Dede Ayivi raised her voice on this sub- idei”]. Tak zaczyna się mowa końcowa 20-let- influences of the German cultural and intel- rzą pomalowaną na czarno. Kwestia była sze- ject in her article in the ‘Tagesspiegel’ Dela niego studenta. Temat: „Bismarck”. Ten stu- lectual history in the book are unmistakable. roko komentowana w prasie i dyskutowano Dabulamanzi, a member of the Afro-German dent, który urodził się tuż po wojnie sece- Even its title refers to the Goethe’s ‘Two souls, o niej zawzięcie na forach internetowych, theatre group ‘Label Noir’ has been striving syjnej, zwanej także północnoamerykańską alas...’. But, what is an expression of bourgeois takich jak „nachtkritik”. To właśnie wtedy towards raising the awareness of the white wojną domową, i należał do pierwszego Weltschmerz in Goethe and what Hegel had zaczęły powstawać organizacje takie jak majority of the society for years. The Ghana- pokolenia studiujących Afroamerykanów, to later described as an ‘unhappy consciousness’ „Bühnenwatch”, która później interweniowała born, Belgian theatre artist, Gorges Ocloo, has William Edward Burghardt Du Bois. Był jed- is in Du Bois specified precisely as: ‘double także w związku z jednym przedstawieniem recently colonized some cows in a few days’ nym z czołowych przedstawicieli amerykań- consciousness’. It means that a black person Deutsches Theater. performance installation entitles ‘Dörfer der skiego ruchu obrony praw obywatelskich, always perceives herself/himself also simul- Welt’ [‘Villages of the world’]. uznawanym za „Ojca Panafrykanizmu”, twórcą taneously through the eyes of the white: ‘as if Rok później nastąpiła publiczna debata „Czarnej Socjologii”, filozofem, historykiem, he/she had a second face’. w związku z rasistowskimi stereotypami Last year, as part of the Great Universal publicystą i pacyfistą. Kontynuował studia na w książkach dla dzieci. Dziennik „Tagesspiel” Exhibition ‘The World is Not Fair’ on the Harvardzie i przez 2 lata w Berlinie na Kaiser Du Bois was a founding member of the NAACP opublikował wtedy artykuł Simone Dede Ayivi, Tempelhof Field, ‘andcompany&Co.’ estab- Wilhelmsuniversität (obecnie: Humboldt- (National Association for the Advancement of w którym autorka przedstawiła swoją opinię lished the ‘World Freud Centre’, by means of Uni), które nazywał „latarniami wiedzy”. Kilka Coloured People) and the Pan-African move- w tej kwestii. Należąca do afroniemieckiej which it dealt with the subject of the colonial- lat po pobycie w Niemczech wydał książkę: ment. His secretary in Pan-African Congress, grupy teatralnej Label Noir Dela Dabulamanzi ism referring to the Freudian theories and the „The Souls of Black Folk – Die Seelen der Kwame Nkrumah, became the first Prime już od lat działa na rzecz zwiększenia wraż- World Expo. Next year, in their project entitled: Schwarzen” (Dusze Czarnych). Do dziś ucho- Minister of Ghana in 1959, the first independ- liwości białej większości społeczeństwa. ‘Orpheus in der Oberwelt: eine Schlepperoper’, dzi ona za jedną z najważniejszych książek ent African state. He invited Du Bois to emi- Natomiast ostatnio, urodzony w Ghanie belgij- the group is going to touch on the subject o doświadczeniach Afroamerykanów i jedną grate to Ghana and Du Bois gladly accepted ski twórca teatralny Gorges Ocloo zaprezen- of the refugees’ attempt to find asylum in z najważniejszych książek napisanych w XX the invitation, because at that time he was tował kilkudniowy performans-instalację pod Europe. All in all, the great presence of refu- wieku. persecuted as a member of the Communist tytułem „Dörfer der Welt”, w trakcie którego gees, for example, in today’s Kreuzberg, makes Party. dokonał scenicznej kolonizacji krowy. the history of colonisation come full circle; as Max Weber, z którym Du Bois wówczas kore- the famous cultural theorist Stuart Hall once spondował, już wtedy, tuż po ukazaniu się At the age of nearly a hundred, Du Bois W zeszłym roku, w ramach międzynarodo- put it: ‘we are here, because you were there.’ pierwszego wydania tej książki w roku 1903, renounced his US-citizenship and immigrated wego projektu „The World is not fair” [gra . . . czynił starania, by dokonano jej przekładu. to Africa. He died on 27th August, 1963 one day słów: „Świat nie jest sprawiedliwy” oraz Ostatecznie doszło do tego dopiero 100 lat before the historic March on Washington, dur- „Świat nie jest targiem”, tj. nie jest na sprze- ‘The fate of Europe is in Germany, but później. Jest to tym bardziej zadziwiające, gdy ing which Martin Luther King Jr. delivered his daż – przyp. tłum.] na Tempelhofer Feld grupa Germany is Bismarck: The man of Iron, one weźmie się pod uwagę, że w książce łatwo famous speech: ‘I have a Dream’. Du Bois was andcompany&Co. w czasie swojego występu of the strangest personalities the world has dostrzec wpływy historii niemieckiej kul- remembered during this march, because he, powołała do życia „World Freud Centre” [gra ever seen: brilliant, stubborn – reckless, care- tury i prądów intelektualnych. Już sam tytuł like no one else, was the father of both the słów nawiązująca do World Trade Center]. ful, a patriot, a despot: the man of One idea.’ stanowi nawiązanie do „Zwei Seelen, ach…” Civil Rights Movement in the United States, as W ten sposób odniosła się do różnych aspek- So begins the commencement speech of Goethego. Niemniej jednak to, co u Goethego well as the Decolonization of Africa and the tów kolonizacji przez pryzmat teorii Freuda a twenty-year-old student, on the subject: było wyrazem mieszczańskiego Weltschmerzu International Peace Movement. Such a clear i w odniesieniu do handlu międzynarodowego. ‘Bismarck’. This student, born shortly after the i co wkrótce potem zostało przez Hegla opi- perception of the ‘Reichsschmied’ Bismarck W przyszłym roku w projekcie zatytułowanym American Civil War, in the first generation sane jako „nieszczęśliwa świadomość”, zostało at the age of twenty is quite impressive for „Orpheus in der Oberwelt: eine Schlepperoper” of African-American students, was William przez Du Bois uchwycone w niezwykle pre- a man, who is considered the ‘Father’ of so poruszą temat uchodźców próbujących dostać Edward Burghardt Du Bois. He became a lead- cyzyjny sposób jako „double consciousness” many important movements of the twenti- się do Europy. I dopiero taka liczba uchodźców, ing representative of the African-American (podwójna świadomość), która powstaje wsku- eth century. His speech ends with the warn- z jaką mamy obecnie do czynienia w berliń- Civil Rights Movement, and was regarded as tek tego, że osoba pochodzenia afrykańskiego ing words: ‘But it carries with him a warning, skiej dzielnicy Kreuzberg, zamyka koło kolo- the ‘Father of Pan-Africanism’, founder of the nieustannie widzi siebie także przez pryzmat lest we sacrifice a lasting good to a temporary nializmu w sposób, który trafnie ujął niegdyś ‘Black sociology’, philosopher, historian, jour- tego, jak jest postrzegana oczami białych: jak advantage; lest we raise a nation and for- słynny kulturoznawca Stuart Hall: „we are nalist and pacifist. He continued his stud- gdyby miała „drugą twarz”. get the people, become a Bismarck and not here, because you were there” [„jesteśmy tutaj, ies at Harvard and, for two years, in Berlin, a Moses. To the one object of his life Bismarck bo wy byliście tam”]. at the Kaiser Wilhelm University (currently: Du Bois był także jednym z założycieli NAACP even sacrificed truth and liberty. No lie ever . . . Humboldt University), which was perceived by (National Association for the Advancement of stood between him and success; no popu- him as the ‘Light of the Science’. Some years Coloured People) oraz filarem ruchu panafry- lar right ever hindered that ruthless hand of „The fate of Europe is in Germany, but after his stay in Germany, he published the kańskiego. Sekretarz tego ruchu na kongre- iron. No one knows better that Bismarck is Germany is Bismarck: The man of Iron, one book entitled: ‘The Souls of Black Folk – The sie panafrykańskim, Kwame Nkrumah, został Bismarck than Bismarck. He has gained a fear- of the strangest personalities the world Souls of Black’. This book is considered to be w roku 1959 mianowany pierwszym premie- ful power and he wields it, but in return for has ever seen: brilliant, stubborn – reckless, one of the most important books about the rem Ghany, pierwszego niezależnego afry- it he has made Germany into a nation that careful, a patriot, a despot: the man of One Black experience and one of the most impor- kańskiego państwa. Kwame Nkrumah zapro- knows not the first principle of self-govern- idea”. [„Los Europy to Niemcy, ale Niemcy tant books that have been written in the sił Du Bois do Ghany, a ten chętnie przyjął ment, that must have a Bismarck and after to Bismarck: Żelazny Człowiek, jedna z naj- twentieth century. Bismarck the Sintflut!’ bardziej zadziwiających osobowości, jakie . . . widział świat: genialny, uparty – bezwzględny, Max Weber, who exchanged letters with Du Bois at that time, made efforts for the book ‘Bismarck is an enormous spectre, whose to be translated shortly after the first appear- appearance and disappearance is the most ance in 1903, yet in fact, the book was trans- important event and whose coming to life lated only a hundred years later. This is all the must never escape the notice of the Wise: pro gram główny · main programme 118 · 119 zaproszenie, zwłaszcza że wówczas jako czło- when it rests, then the hands of the fate clock pobytu, zbierali w chusteczki ziemię, po któ- nek partii komunistycznej był narażony na stops; but when it emerges from the gloomy rej chodził itd. Współcześni historycy nazy- prześladowania. forest, it announces a new will and becoming’, wają go także „białym rewolucjonistą”, ponie- wrote Max von Harden, one of many Bismarck- waż to on podał rozwiązanie, które brzmiało: W wieku niemal 100 lat Du Bois zrzekł się worshipers. Bismarck has become a ghost „[…] lepiej wywołać rewolucję, niż ją przejść amerykańskiego obywatelstwa i wyemigro- during his lifetime (1815–1898): With refer- samemu”. To była „odgórna rewolucja”, w cza- wał do Afryki. Zmarł 27 sierpnia 1963 roku, ence to the ‘White Lady’, which haunted the sie której „krwią i żelazem” narzucił narodową w przeddzień historycznego Marszu na Hohenzollernschlösser, Bismarck was dubbed jedność w trzech wojnach. W swojej autobio- Waszyngton, podczas którego Martin Luther the ‘White Man’, because he often gave his grafii „Erinnerungen und Gedanken” przedru- King Junior wygłosił słynne przemówienie performances wearing a white Cuirassier kował list do Cesarza, w którym opisywał swój „I have a dream”. Podczas tego Marszu pamię- uniform. sen, który był już przedmiotem interpretacji tano o Du Bois, który jak nikt inny uznawany psychoanalitycznej: „Wiadomość od Waszej był za ojca zarówno ruchu obrony praw oby- The cult of the ‘Iron Chancellor’ began shortly Wysokości zachęca mnie do opowiedzenia watelskich w Stanach Zjednoczonych, jak after the new emperor had made him retire. snu, który miałem wiosną 1863 roku, w dniach i dekolonizacji Afryki oraz międzynarodowych The cult of Bismarck, which began in the last najbardziej zaciętego konfliktu, z którego zda- ruchów pacyfistycznych. Jak na człowieka uzna- decade of the nineteenth century, resembles wało się nie być żadnego wyjścia. Śniło mi się wanego za „Ojca” tak wielu ważnych ruchów both the great personality cults of the twen- – i natychmiast rano opowiedziałem to mojej XX wieku, imponująca jest jasność spojrzenia, tieth century as well as hysteria surround- żonie i innym świadkom – że jechałem konno z jaką 20-letni wówczas Du Bois postrzegał ing Pop stars: his fans besieged the places of alpejską ścieżką, na prawo przepaść, na lewo Bismarcka jako „Budowniczego Rzeszy”. Jego his stay, people collected the soil which he skały, ścieżka zwężała się, tak że koń się wzbra- przemówienie kończy się następującymi sło- trampled and then duly wrapped it in hand- niał, ale nie mogłem wrócić, ani zsiąść, bo wami ostrzeżenia: „Lecz to jest także ostrze- kerchiefs, etc. Contemporary historians call nie było miejsca i wtedy uderzyłem szpicrutą, żenie, byśmy nie poświęcili trwałego dobra na him the ‘white revolutionary’, because he had którą trzymałem w lewej dłoni w gładką skalną rzecz tymczasowej przyjemności; byśmy nie coined the slogan: ‘to make the revolution ścianę i zawołałem do Boga. W tym momen- windowali narodu, zapominając o ludziach, rather than to endure it’. It was a ‘revolution cie szpicruta wydłużyła się w nieskończoność, stali się Bismarckiem, a nie Mojżeszem. from above’: as he established the national a skalna ściana opadła jak zasłona i ukazała Bismarck poświęcił wszystko dla jednego celu unity by means of ‘blood and iron’ in the szeroką drogę z widokiem na wzgórza i lasy swojego życia – wszystko, łącznie z prawdą course of three wars. In his autobiography, jak w Czechach, wojska pruskie ze sztandarami i wolnością. Nie pozwolił, by jakiekolwiek ‘Memories and thoughts’, he included a let- i jeszcze we śnie pomyślałem o tym, jak w naj- kłamstwo stanęło pomiędzy nim a sukcesem; ter to the emperor, in which he recounted his szybszy sposób mógłbym o tym donieść Waszej żadne ogólne prawo nigdy nie naruszyło bez- dream, which had already became the sub- Wysokości. Ten sen się spełnił, a ja obudziłem względnej żelaznej ręki. Nie ma nikogo, kto ject of a psychoanalytic interpretation: ‘The się szczęśliwy i umocniony…”. wiedziałby lepiej od Bismarcka, że Bismarck message of Your Majesty encourages me to to Bismarck. Zyskał potężną władzę i dzierży recount my dream, which I had in the spring P ierwodruk ją sam, ale w zamian za to zmienił Niemcy of 1863, in the days of most serious conflict, http://transversal.at/blog/The-hope-of-the-democratic- monster/print w naród, który nie zna pierwszej zasady samo- from which no human eye could see any rządności i który musi mieć jakiegoś Bismarcka, passable way. I dreamed and in the morning T łumaczenie z hiszpańskiego a po Bismarcku choćby i potop!”. I immediately told my wife and other wit- Kelly Mulvaney . . . nesses that I was riding on a narrow Alpine T łumaczenie z niemieckiego path, abyss to the right, rocks to the left; the Joanna Kurek „Bismarck jest potężnym widmem, któ- path was getting narrow, so that the horse R edakcja rego pojawienie się i zniknięcie oznacza dla stopped, and it was impossible either to turn Bartosz Wójcik Niemiec kluczowy proces i którego dożywotnie or to demount from the horse due to the lack panowanie nie powinno nigdy znikać sprzed of space; I struck with the riding crop in my oczu ludzi mądrych, gdy spoczywa, wówczas left hand against the smooth rock face and wskazówka na tarczy jego losu zatrzymuje called on God; the crop became endless and się, a gdy wyłania się z ciemnej głębi lasu, to the rock fell as a backcloth and opened a wide zapowiada nową wolę i nowe stawanie się”, path with a view on hills and woodland as in pisał Max von Harden, jeden z wielu piewców Bohemia, Prussian troops with banners and, Bismarcka. Bismarck stał się widmem już za while dreaming, I started to think about how życia (1815–1898). Z uwagi na częste wystąpie- I could report it to Your Majesty as quick as nia w białym mundurze, nazywano go „Białym possible. This dream came true, and I woke up Panem”, w nawiązaniu do „Białej Damy” happy and invigorated…’ nawiedzającej zamki Hohenzollernów. Kult „Żelaznego Kanclerza” rozpoczął się wkrótce first published at potem, jak nowy Cesarz przeniósł go w stan http://transversal.at/blog/The-hope-of-the-democratic- monster/print spoczynku. T ranslated from the German original by Kult Bismarcka, który nastąpił w ostatnim Joanna Kurek dziesięcioleciu XIX wieku, przywołuje na E dited by myśl idoli rodem z xx wieku, czy kult gwiazd Bartosz Wójcik muzyki pop: zwolennicy oblegali miejsca jego pro gram główny · main programme 120 · 121 andc ompany&Co. S pektakl · Koncert SOUNDS LIKE WAR: KRIEGSERKLÄRUNG (deklaracja wojny) Performance · Concert wykład-koncert 10.10.2015 · 18:00 Sala Czarna andcompany&Co. 45 min SOUNDS LIKE WAR: KRIEGSERKLÄRUNG (declaration of war) 10/20 ZŁ lecture-concert

I wojna światowa była ostatnią, która rozpo- K oncept i wykonanie częła się formalnym wypowiedzeniem działań Alexander Karschnia, Nicola Nord, Sascha Sulimma, Vincent zbrojnych. Dziś zwyczaj rozpoczyniania wojny van der Valk&Co. takim performatywnym gestem jest anachro- T ekst niczny i niespotykany. Zamiast niego mamy do Alexander Karschnia&Co. S cenografia czynienia z okresem „międzynarodowej wojny Jan Brokof&Co. domowej”, który nie zakończył się ani w na D yrektor techniczny/ przełomie lat 1918–1919, ani w 1945 roku, być Światła może nawet nie wraz z końcem zimnej wojny. Marc Zeuske D yrektor administracyjny Katja Sonnemann Jak zakończyć wojnę, której nikt nie wypo- P rodukcja wiedział? andcompany&Co. bawią się języ- andcompany&Co., Theaterformen oraz LIFT kiem, samplują znaczenia i obrazy. Punktem Festival London (zrealizowano wyjścia dla ich wykładu-koncertu, stworzo- we współpracy z Battersea nego na zamówienie Festival Theaterformen Arts Centre na zlecenie LIFT, Festival Theaterformen, (Braunschweig) oraz LIFT (London), jest 14–18 NOW, WW1 Centenary Art podwójne znaczenie niemieckiego słowa Commission. Projekt A House Kriegserklärung. Może ono oznaczać wypo- on Fire, zrealizowany przy wiedzenie wojny, ale także jej uzasadnienie. wsparciu Programu Kulturalnego Unii Europejskiej oraz National Artyści poszukują relacji pomiędzy sztuką Lottery przez Heritage Lottery performansu oraz sztuką prowadzenia wojny. Fund oraz Arts Council England) andcompany&Co. stworzyli dźwięki wojny, C onceived and performed by otwierając przestrzeń dla wielu głosów, stwa- Alexander Karschnia, Nicola rzając tym samym alternatywę dla tak zwa- Nord, Sascha Sulimma, Vincent nego „koncertu siły Europejskiej”. van der Valk&Co. T ext Alexander Karschnia&Co. In retrospect World War One was the last war S et Design that began with a formal declaration of war. Jan Brokof&Co. T echnical Director/Light Today the dramaturgy of starting military Design hostilities by a performative act has become Marc Zeuske anachronistic. Instead a period of “interna- C ompany Management tional civil war” has begun which did not end Katja Sonnemann A production by in 1918/19 nor in 1945, possibly not even with andcompany&Co., the end of the Cold War. Theaterformen and LIFT Festival London (presented with Battersea Arts Centre and co- How to end a war which has never been commissioned by LIFT, Festival declared? andcompany&Co. play on lan- Theaterformen, 14–18 NOW, WW1 guage, sample meanings and tinker images. Centenary Art Commissions. A House on Fire project, In their lecture-concert, which is especially supported by the Cultural devised for the festivalsTheaterformen Programme of the European (Braunschweig) and LIFT (London), they start Union and the National Lottery off on the double-meaning of the German through the Heritage Lottery Fund and Arts Council England.) word Kriegserklärung, which signifies a decla- ration of war but at the same time the expla- nation of war, and they look for the relation- ship between performance art and the art of warfare. andcompany&Co. create a sound of battle with space for many voices – maybe an alternative to the so-called “concert of European powers”.

pro gram główny · main programme 122 · 123 SK aGeN i Richard Jordan Productions we współpracy z De Tijd & Stuk spektakl BigMouth. performans Valentijna Dhaenensa performance 9.10.2015 · 19:00 / 10.10.2015 · 19:00 SKaGeN and Richard Jordan Productions in a co-production with De Tijd & Stuk Sala Widowiskowa BigMouth. A solo performance by Valentijn Dhaenens 80 min 20/30 ZŁ

Kto ma smykałkę do słów, ten najsłabszy argu- circuit (e.g. Summer in Antwerp, Theatre on the SKaGeN i Richard Jordan ment przekuje w najtrwalszy. Market). This success derives from its combi- Productions we współpracy z De Tijd &STUK nation of high artistic standards and acces- R eżyseria i wykonanie Mowy polityków – rzadko wysłuchiwane sibility. SKaGeN was formed by members of Valentijn Dhaenens w całości, czasem cytowane, częściej – szybko a class that graduated from the renowned Ś wiatło i dźwięk Jeroen Wuyts zapominane. Jaką mają realną moc? Jaki Antwerp Conservatory, headed by a lion of K ostiumy wpływ na rzeczywistość? Jak wreszcie są Flemish theatre, Dora van der Groen, and the Barbara De Laere konstruowane wypowiedzi osób mających internationally acclaimed theatre and opera M enedżer produkcji w danej chwili władzę, by mogły przekonać director Ivo Van Hove. The group has devel- Saskia Liénard P rodukcja słuchaczy do swoich racji? Czy stosowane oped into one of the leading theatre com- SKaGeN oraz Richard Jordan przez polityków chwyty retoryczne są różne panies of its generation. SKaGeN has built Productions zależnie od światopoglądu i wybranej poli- a tradition to adapt great novels for thea- K oprodukcja De Tijd, STUK tycznej opcji? tre. SKaGeN’s versions of La Peste by Albert www.skagen.be Camus, Voyage au bout de la nuit by L.F. Spektakl ValentijnaD haenensa zafascyno- Céline and Berlin Alexanderplatz by A. Döblin SKaGeN and Richard Jordan Productions in a co-production wał publiczność i krytyków na całym świecie. are successful examples of this. with De Tijd &STUK Korzystając z fragmentów znanych i mniej D irection & performance znanych politycznych wypowiedzi, przemów SKaGeN is Valentijn Dhaenens, Korneel Valentijn Dhaenens L ight & sound design i monologów, Dhaenens dowodzi, że w ciągu Hamers, Mathijs Scheepers and Clara van den Jeroen Wuyts dwóch i pół tysiąca lat zasady gry oraz sekrety Broek C ostume design zawodowe polityków wcale tak bardzo się nie Barbara De Laere P roduction Management zmieniły. Obiektywna prawda nie istnieje – Saskia Liénard zmienia się zależnie od sytuacji, miejsca, kon- P roduction tekstu, emocji, punktu widzenia i założonego SKaGeN and Richard Jordan celu. Productions coproduction De Tijd & STUK SKaGeN to zespół teatralny, który pra- www.skagen.be cuje od 2000 roku we Flandrii i w Holandii. Grupa została założona przez absolwentów Konserwatorium w Antwerpii, które wówczas było prowadzone przez ikonę belgijskiego tea- tru Dorę van der Groen oraz światowej sławy reżysera teatralnego i operowego Ivo Van Hove. Z czasem grupa stała się jedną z czoło- wych belgijskich kompanii teatralnych, spe- cjalizując się w scenicznej adaptacji powieści, takich jak „Dżuma” Alberta Camusa, „Podróż do kresu nocy” Louisa-Ferdinanda Celine’a czy też „Berlin Alexanderplatz” Alfreda Döblina.

SKaGeN tworzą: Valentijn Dhaenens, Korneel Hamers, Mathijs Scheepers oraz Clara van den Broek.

“He who picks his words well, can turn the weakest argument into the strongest.”

Valentijn Dhaenens has received universal critical acclaim and been described as a one- man powerhouse for his thrilling and virtuoso performance in BigMouth. Using fragments of well-known and lesser known speeches, he shows that in 2,500 years, the tricks of the trade hardly changed and that whilst the absolute truth doesn’t exist, it is just a pretty lie for those who aspire world power or simply just the hand of their beloved.

SKaGeN is a theatre company that has been producing highly successful plays in Flanders and the Netherlands since 2000, both on the art circuit and the more public-oriented festival pro gram główny · main programme 124 · 125 V alentijn Dhaenens konteksty HISTORIA „BIG MOUTH” / KONCEPCJA POWSTANIA contexts

Valentijn Dhaenens SHOW HISTORY / CONCEPUALIZATION

„Obiecałem sobie, że przez okres jednego roku “ Over the course of a year I promised myself VALENTIJN DHAENENS SKaGeN. From 2006, the company has been przeczytam przynajmniej jedno przemówie- to read at least one speech a day. Doing so, Reżyseria i wykonanie rewarded with structural subsidisation from nie dziennie. Dzięki temu przeczytałem ich I read more than a thousand speeches that the Flemish / Belgian Government for their w tamtym czasie ponad tysiąc. Starałem się year. I tried not to force speeches to relate to Po uzyskaniu tytułu magistra Sztuk Dramatycz- work as one of the leading modern theater nie narzucać im żadnych wzajemnych odnie- one another but simply put them on stacks nych w Hogeschool w Antwerpii, Valentijn współ- groups in Belgium and Holland. Since 2000, sień, tylko po prostu gromadziłem je w sterty hoping that one day they would start com- tworzył własną kompanię teatralną, SKaGeN. Od Valentijn has worked mostly in theatre with z nadzieją, że pewnego dnia zaczną się ze municating with each other. For instance, 2006 roku, w uznaniu swojej działalności jako over 30 productions (3 in English) and also sobą komunikować. Na przykład między prze- there were 5 months between the read- jednej z wiodących grup teatralnych w Belgii film and television. czytaniem Goebbelsowskiego przemówienia ing of Goebbel’s ‘Totaler Krieg’ speech and i Holandii, kompania otrzymywała subsydia struk- o wojnie totalnej („Totaler Krieg”) i momen- the moment I ran into the Patton-speech. turalne od rządu flamandzkiego / belgijskiego.O d JEROEN WUYTS tem, gdy natknąłem się na przemówienie Pat- I learned that that they were given at about 2000 roku Valentijn pracował głównie w teatrze, Light & Sound Design tona, upłynęło 5 miesięcy. Dowiedziałem się, że the same time, saying exactly the same thing tworząc przeszło 30 produkcji (w tym 3 w języku wygłoszone zostały mniej więcej w tym samym to exactly the same kind of people in a very angielskim), a także dla filmu i telewizji. Jeroen Wuyts started in Kunstencentrum czasie, mówiąc dokładnie to samo ludziom do- different manner. Those speeches were beg- Vooruit, Ghent, as an all-round technician kładnie tego samego pokroju, jednak w zupeł- ging to be interweaved with one another and JEROEN WUYTS before moving on to include lighting design nie odmienny sposób. Te przemówienia błagały, become a massive go-to-war-appeal. Światło i dźwięk for En-Knap dancecompany and Foi, Sidi by spleść je ze sobą i stworzyć monumentalny Larbi Cherkaoi. He combined his technical apel wzywający do walki. One of the key moments in the development Jeroen Wuyts zaczynał od pracy w Kunstencen- skills and lighting design for Isabella’s Room, of the show came when I had just memorized trum Vooruit w Gandawie jako wszechstronny pra- Needcompany, and toured with Once, Rosas. Jeden z kluczowych momentów w pracy nad the funeral oration of Pericles (around 400BC) cownik techniczny, a następnie rozpoczął pracę Jeroen began working with SKaGeN when spektaklem nadszedł, kiedy nauczyłem się na and at night watched the television news jako reżyser oświetlenia dla En-Knap dancecom- he did the company’s lighting designs and pamięć mowy pogrzebowej Peryklesa (około and saw French President Sarkozy (who had pany oraz Foi, Sidi Larbi Chekaoi. Łącząc swoje touring performances, including BigMouth. 400 rok p.n.e.), a nocą oglądałem wiadomości just lost 10 soldiers in Afghanistan) repeat- umiejętności techniczne oraz przygotowanie pro- SKaGeN presented him with a sound chal- telewizyjne i zobaczyłem francuskiego prezy- ing about the same words. A few months later jektów oświetlenia pracował przy Isabella’s Room lenge, as their performances use complicated denta Sarkozy’ego (który właśnie stracił dzie- I added King Boudewijn’s abduction speech zespołu Needcompany oraz w trasie ze spekta- sound and video cues. sięciu żołnierzy w Afganistanie) powtarzają- right after Pericles. The last one talking to klem Once Rosas. Jeroen rozpoczął pracę ze SKa- cego niemal te same słowa. Kilka miesięcy the parents of literally thousand killed lying Gen od przygotowania projektów oświetlenia RICHARD JORDAN PRODUCTIONS później dodałem tuż po Peryklesie przemówie- there at his feet. The first one refusing to sign i spektakli wyjazdowych, w tym BigMouth. SKa- nie abdykacyjne króla Baldwina I. To ostatnie an abortion-law, fighting for the even unborn GeN rzuciło mu wyzwanie w pracy z dźwiękiem, Richard Jordan Productions is an Olivier and adresowane było do rodziców dosłownie ty- single life. jako że spektakle grupy wykorzystują skompliko- TONY Award-winning production company sięcy poległych, leżących u jego stóp. To pierw- wane systemy dźwiękowe i video. based in London under the artistic leader- sze było odmową podpisania ustawy aborcyj- I knew I wanted the songs between the ship of producer Richard Jordan. Founded in nej w walce o nawet pojedyncze nienarodzone speeches to be produced only by my live voice RICHARD JORDAN PRODUCTIONS 1998, his company has produced over 190 pro- życie. to add to the idea what human vocal chords ductions in the UK as well as 21 other coun- are capable to do. I looked for songs that Richard Jordan Productions, zdobywca nagród Oli- tries, including 70 world premieres and 81 Wiedziałem, że piosenki pomiędzy przemówie- added up to the the speech it accompanied in vier i Tony, to firma produkcyjna z siedzibą w Lon- European, Australian or US premieres enjoying niami chcę śpiewać wyłącznie sam, na żywo, a historical way to mark the period, sometimes dynie, działająca pod artystycznym przewodni- associations with many of the world’s lead- żeby dodatkowo pokazać do czego zdolne są in an ironical way, sometimes even in an emo- ctwem producenta Richarda Jordana. Założona ing theatres and arts organisations. Previously ludzkie struny głosowe. Szukałem takich pio- tional way. When I turned my attention away w 1998 roku, firma wyprodukowała ponad 190 in Poland he has produced the hit US hip-hop senek, które mogłyby wzbogacić przemówie- from the speeches I worked on finding the spektakli w Wielkiej Brytanii i 21 innych krajach, musical Othello: the Remix at the Gdansk nia, którym towarzyszyły, w ujęciu historycz- perfect harmonies that would be able to put w tym 70 światowych premier oraz 81 premiero- Shakespeare Festival. Described by The Stage nym, żeby nakreślić epokę, czasem w sposób live in a loop to support the songs.” wych produkcji europejskich, australijskich i ame- newspaper as “one of the UK’s most prolific ironiczny, a czasem wręcz wzruszający. Kiedy rykańskich, powiązanych z wiodącymi światowymi theatre producers”, Richard’s past produc- przestałem skupiać uwagę na przemówie- SKaGeN teatrami i organizacjami artystycznymi. W Polsce tions have won a number of awards includ- niach, pracowałem nad znalezieniem ideal- firma wyprodukowała amerykański przebój, mu- ing: the TONY Award for Best Play; the Olivier nych harmonii, które odtwarzane na żywo, za- SKaGeN is a theatre company that has been sical hip-hopowy „Othello: The Remix” prezento- Award for Outstanding Achievement at an pętlone, stanowiłyby tło i niejako wsparcie dla producing highly successful plays in Flanders wany na Festiwalu Szekspirowskim w Gdańsku. Affiliate Theatre; the Emmy Award for Best piosenek”. and the Netherlands since 2000, both on the Firma została obwołana przez gazetę The Stage Feature section; eleven Scotsman Fringe art circuit and the more public-oriented fes- „jednym z najbardziej płodnych producentów tea- Firsts Awards; the Lucille Lortel Award and the T łumaczenie Emilia Nodżak tival circuit (e.g. Summer in Antwerp, Theatre tralnych w Wielkiej Brytanii”. Dotychczasowe pro- Drama Desk, Drama League, New York Critics on the Market). This success derives from its dukcje Richarda zdobyły wiele nagród, w tym na- and Outer Critic Circle Best New Play Awards. combination of high artistic standards and grodę Tony dla Najlepszej Sztuki; nagrodę Oliviera SKaGeN and Richard Jordan Productions pro- SKaGeN accessibility. The group has developed into za wyjątkowe osiągnięcia w teatrach afiliowanych; duce together worldwide; their co-productions one of the leading theatre companies of its nagrodę Emmy za Najlepszą Produkcję Długome- of BigMouth and SmallWaR have enjoyed sell- Zespół teatralny, który pracuje od 2000 roku generation. trażową; 11 nagród Scotsman Fringe Firsts; na- out season in over 10 countries. we Flandrii i w Holandii zarówno w kręgach grodę Lucille Lortel, a także Drama Desk, Drama artystycznych jak i w bardziej komercyjnym VALENTIJN DHAENENS League i Nagrodę Krytyków Nowojoskich i Ou- obiegu festiwalowym (np. Summer in Antwerp, Direction & Performance ter Critic Circle za najlepszą nową sztukę. SKaGeN Theatre on the Market). Pozycję tę zawdzięcza i Richard Jordan Productions wspólnie przygoto- połączeniu wysokich standardów artystycznych After obtaining a Master’s Degree in Dramatic wują premiery na całym świecie: ich ko-produkcje i przystępności. Grupa stała się jedną z czoło- Arts at the Hogeschool in Antwerp, Valentijn BigMouth oraz SmallWaR w obecnym sezonie były wych kompanii teatralnych swojej generacji. co-founded his own theater company, wyprzedane w ponad 10 krajach. pro gram główny · main programme 126 · 127 K OMuna//Warszawa · wojtek ziemilski spektakl Pigmalion performance

15.10.2015 · 18:30 Komuna Warszawa · wojtek ziemilski Sala Widowiskowa Pygmalion 45 min 10/20

Ł zawa historia o dziewczynie z ludu, wykształ- R eżyseria conej przez szlachetnego profesora na Wojtek Ziemilski S cenografia, współpraca prawdziwą burżujkę? Nic z tych rzeczy. reżyserska, wideo W „Pigmalionie” kryje się coś ważniejszego Wojtek Pustoła i ciekawszego. To raczej opowieść o tre- W ystępuje Rozalia Mierzicka ningu, który musi przejść każdy z nas, aby móc Ś wiatła uczestniczyć w kulturze. O umiejętnościach, Karolina Gębska które musimy nabyć, aby zasłużyć na szacu- W spółpraca dramaturgiczna/kurator nek. Wojtek Ziemilski bierze z „Pigmaliona” projektu George’a Bernarda Shawa główny motyw, Tomasz Plata wywraca go na lewą stronę i buduje wokół K onsultacja niego szczególne zdarzenie performatywne. To Sebastian Świąder K oordynacja produkcji nie do końca teatr, bardziej próba wciągnięcia Izabela Żerek widza w sytuację spotkania, podczas którego P rodukcja przekazujemy sobie nie tyle wiedzę, ile emo- Centrum Kultury w Poznaniu K oprodukcja cjonalne doświadczenie. Reżyser wyjaśnia: „To Komuna// Warszawa ćwiczenie z empatii ekstremalnej. Wczuwamy P odziękowania się w kogoś innego. Nie w postać, ale w jego Joanna Klass, Grzegorz Laszuk, Sean Palmer, Marysia Stokłosa, sposób funkcjonowania w świecie, poru- Małgorzata Wdowik, Anna szania się wśród innych, budowania więzi”. Wojnarowska „Pigmalion” w reżyserii Ziemilskiego powstał director w ramach projektu „My, mieszczanie”. Nic więc Wojtek Ziemilski dziwnego, że gdzieś w tle mamy tutaj ślady set designer, assistant Bildung, absolutnie centralnej dla tradycji director, video mieszczańskiej idei wychowania poprzez wta- Wojtek Pustoła cast jemniczenie w kulturę. Rozalia Mierzicka li ghting A tear-jerker about a working-class girl Karolina Gębska dramaturg/curator raised by a high-minded professor to the Tomasz Plata level of a true bourgeois? Nothing of the consultant sort. Pygmalion holds a more important and Sebastian Świąder production coordinator interesting message. It is a story of the con- Izabela Żerek ditioning we all have to go through to be producer able to participate in culture. Of the skills we Centrum Kultury w Poznaniu coproducer have to acquire to deserve respect. Wojtek Komuna// Warszawa Ziemilski takes from Shaw’s Pygmalion the special thanks to main trope and subverts it, building a perfor- Joanna Klass, Grzegorz Laszuk, mative event around it. It is not quite theatre, Sean Palmer, Marysia Stokłosa, Małgorzata Wdowik, Anna more of an attempt to bring the viewer into Wojnarowska the situation of a meeting when we pass on not so much knowledge as emotional expe- rience. The director explains: “It is an exer- cise in extreme empathy. We feel ourselves into someone else’s skin. Not the person but their way of functioning in the world, mov- ing among others, building relationships.” Ziemilski’s Pygmalion is part of the series “We, The Bourgeois”. No wonder then that traces of Bildung can be detected here, as it is a con- cept absolutely central to the bourgeois idea of education as initiation into culture.

pro gram główny · main programme 128 · 129 Ag nieszka Sosnowska konteksty Efekt „Pigmaliona” contexts

Agnieszka Sosnowska The Pygmalion Effect

P udło Th e box pudło, ścianę, która napiera na widownię, czy performance has been hidden from us, in an podłużny obiekt oplatający filar. Przypomina isolated space, which is outside our reach. At Wojtek Ziemilski lubi konstruować teatralne Wojtek Ziemilski likes to create theatrical minimalistyczną geometryczną rzeźbę wpra- this stage, the viewer doesn’t yet know what sytuacje, które otwierają się na publicz- scenarios which involve the public, drawing wioną w ruch. Sekwencja nie wyczerpuje się the subject of the show is, nor how it might ność, wciągają ją do współpracy. W „Prologu” them into participation. In his Prologue (2012), jednak w efekcie wizualnym, ale przekra- relate to the story written by George Bernard (2012) widzowie stawali się performerami, audiences became performers, instructed by cza go. Trwa bowiem bardzo długo (ponad Shaw, although we are quite clear that we instruowani przez głos, który słyszeli w bez- a voice they heard through wireless head- 10 minut), wystawiając na próbę cierpliwość cannot be expecting a traditional staging of przewodowych słuchawkach. W spektaklu phones. In the show At High Noon (2014), publiczności. Z czasem zaczynamy rozumieć, the play. „W samo południe” (2014) byli proszeni przy they were asked upon entering the theatre że istotna część spektaklu została przed wejściu o zapisanie na kartce trzech rzeczy, to write down three things which they asso- nami ukryta, w odizolowanej przestrzeni, Stage lights then die. For a moment, we are które kojarzą im się z rokiem 1989. Zebrany ciated with the year 1989. The material was do której nie mamy dostępu. Na tym eta- suspended in total darkness. The cartoon materiał był następnie wykorzystywany then collected and used in the performance. pie widz nie orientuje się jeszcze, jaki jest installation freezes, the light from a torch w przedstawieniu. W „Pigmalionie” mamy In Pygmalion, we are dealing with a very spe- temat spektaklu ani w jaki sposób odnosi się emerging out of it, seeping through slits in do czynienia z przypadkiem szczególnym. To cial performance. This event simply could not do historii przedstawionej w „Pigmalionie” the cardboard. The visual effect is surprising wydarzenie po prostu nie może się odbyć take place without active involvement of its George’a Bernarda Shawa. Choć domyślamy and impressive. It surprises mostly because bez aktywnego udziału jednego z widzów. audience. się już, że nie ma co liczyć na tradycyjną such a minimalistic stage set sets in motion inscenizację dramatu. new scenarios and creates various possibili- A zatem zaczyna się od zachęty. Reżyser And so we begin with an enticement. The ties for games to be played with its form. z aktorką Rozalią Mierzicką w luźny sposób director, along with the actress Rozalia Światło na scenie gaśnie. Przez moment Rozalia says to her volunteer that she would – jak w zwykłej rozmowie, nie jak w teatrze Mierzicka, in a relaxed fashion – as if in an trwamy w zupełnej ciemności. Kartonowa like to tell him about something important – witają widzów. Przedstawiają się i tłu- ordinary space, rather than on stage – wel- instalacja nieruchomieje, a od wewnątrz to her – her son, Kazimierz. She suggests maczą, parafrazując, „jaką mamy sytuację”. come the audience. They introduce them- zaczyna wypełniać ją światło latarki, prze- a series of exercises. First she asks the audi- Pytają: „Nic na siłę, ale może ktoś z was selves and explain, paraphrasing, “what the sączając się również na zewnątrz między ence member to choose three of the twenty chciałby wejść na scenę i trochę na niej situation is”. They go on to ask “Not that we’re szparami kartonu. Powstaje imponujący questions writ ten on the inner walls of the podziałać?”. Podnosi się kilka rąk. Podjęty forcing you, but would anyone like to come i zaskakujący efekt wizualny. Zaskakujący box and read them out loud. The questions przez Ziemilskiego i Mierzicką wybór inicjuje up on stage and do something with it?”. A few przede wszystkim dlatego, że tak minimali- refer to that which the child likes, where it akcję. Widz wchodzi na scenę i buduje spek- hands go up. The director and his actress styczna scenografia uruchamia kolejne sytu- feels safe and whether it would like to be takl razem z aktorką, subtelnie przez nią kie- choose, getting the proceedings going. The acje i stwarza wielkie możliwości zabawy here with us. The next sequence reminds rowany. Co widzimy? Partnerskie działanie? audience member goes up on stage and z jej formą. Rozalia mówi ochotnikowi, że us that the learning of language is most of Nieskrępowane spotkanie? A może jednak creates the show along with the actress, chciałaby opowiedzieć mu o ważnej dla sie- all a process of observation and repetition. jakiś rodzaj treningu? with subtle guidance. And what do we see? bie sprawie – o swoim synku Kazimierzu. Mierzicka convinces the viewer to try repeat- Teamwork? Unashamed engagement? Or Proponuje serię ćwiczeń. Najpierw prosi ing after, as well as along with, her. The vol- Zaprojektowana przez Wojtka Pustołę sceno- maybe some kind of training? widza, by spośród dwudziestu pytań wypi- unteer therefore guesses the meanings of grafia składa się z zaledwie jednego obiektu: sanych na wewnętrznych ścianach tuby words from the movement of her lips, trying sporej wielkości kartonowej konstrukcji. The set, designed by Wojtek Pustoła, consists wybrał trzy i zadał je na głos. Pytania doty- to keep up, two voices overlapping, the per- Złożona na płasko, służy najpierw za ścianę of just the one item: a rather large construc- czą tego, co dziecko lubi, gdzie czuje się sonal confession from one party becoming postawioną między aktorką a ochotnikiem. tion made out of cardboard. Collapsed down bezpiecznie czy chciałoby być tu z nami. the shared matter of both persons on stage. Eksperymentowanie z jej formą, próba posta- flat, it is at first used as a wall between the Następna sekwencja przypomina, że nauka First, we hear stories about initial experi- wienia bez podtrzymywania, napieranie actress and the volunteer. Experimenting języka to przede wszystkim proces obserwa- ences of learning (“I remember how mother na nią czy szukanie pukaniem dłoni osoby with its shape, attempts to stand it up with- cji i powtarzania za kimś. Mierzicka namawia taught me to speak, dress” etc...), then the po drugiej stronie prowadzi do tego, że out support, leaning against it or trying to widza, by spróbował mówić to samo, co ona, actress suggests a shared reading from zamiast oddzielać – zaczyna łączyć, umożli- find people on the other side by knocking w dodatku równocześnie z nią. Widz odga- a document which is important to her. This wia nawiązanie kontaktu. W taki sposób na leads to it no longer dividing, but starting to duje zatem sensy słów z ruchu warg Rozalii, is an official letter from a playschool, detail- naszych oczach rodzi się komunikacja, coś na bring people together, allowing contact to be usiłuje za nią nadążyć, dwa głosy nakładają ing little Kazimierz’s behaviour. The boy has kształt języka. made. In this way, right before our eyes, com- się na siebie, osobiste wyznanie jednej ze problems speaking. He should therefore not munication is established, something akin to stron spotkania staje się wspólną sprawą attend playschool, but should be observed Po chwili performerzy wchodzą do środka language. obu. Najpierw słyszymy opowieści o pierw- while in hospital instead. kartonu, między jego dwie warstwy i zaczy- szych zapamiętanych doświadczeniach nauki nają go „animować”. Publiczność zostaje After a while, the performers go inside the („Pamiętam, jak mama uczyła mnie mówić, A history of violence in educational institu- skonfrontowana z trójwymiarową bryłą, carton box, between its two surfaces and ubierać się” itp…), później Mierzicka pro- tions? About the system being unable to która przetacza się przez scenę, przybierając begin to animate it. The public is confronted ponuje wspólne odczytanie ważnego dla accept misfits? Not quite. There is no doubt coraz to nowe kształty. Zmienia się w tubę, with a 3D shape, which rolls across the stage, niej dokumentu. To oficjalne pismo z przed- that the process of learning speech is central taking on ever more new shapes. It changes szkola, z opisem zachowania małego Kazia. to Ziemilski’s play, being its central feature, into a tube, a box, a wall which presses Kazimierz ma kłopoty z mówieniem. Do connecting its four segments, each one quite against the audience or a lengthy object przedszkola zatem chodzić nie powinien, different in structure. And yet it is here that which winds round a pillar. It reminds us of należy go wysłać na szpitalną obserwację. we see how it ties into Pygmalion as written a minimalistic geometric sculpture, set in by Shaw. motion. The sequence doesn’t end with vis- ual effects, however, but goes beyond them. For Shaw, the learning of a language It lasts a long time (over ten minutes), test- becomes a fight for social advancement. ing the audience’s patience. In time, we begin The play presents the story of Eliza Doolittle, to understand that the key aspect of the a flower seller who becomes the focus of pro gram główny · main programme 130 · 131 Historia o przemocy instytucji edukacyjnych? a bet between two gentlemen: Colonel w jednym z nielicznych polskich opracowań Ch ild O tym, że system nie akceptuje odmień- Pickering and Professor Higgins. The bet is na temat „Wilhelma Meistra”. Co znaczące, ców? Nie do końca. Na pewno sytuacja nauki over a sum of money needed to transform w etymologii słowa Bildung możemy odna- The performance on stage is interrupted mowy koncentruje uwagę Ziemilskiego, to the girl and introduce her successfully into leźć pewną analogię z Pigmalionem w jego when a video is projected onto the back centralny element spektaklu, łączący jego London society, the action taking place at the oryginalnej, mitologicznej wersji opowiada- wall. Here is little Kazio (Kazimierz), playing cztery kolejne części o wyraźnie odrębnej start of the 20th century. This is a time when jącej o królu Cypru, który tak mocno pragnął, in the centre of the cardboard set, smiling, strukturze. Zarazem to tutaj widzimy nawią- one’s lexical abilities along with one’s accent by wyrzeźbiony przez niego posąg kobiety drawing with felt tip pens. He communi- zania do „Pigmaliona” w wersji Shawa. played a vital role in social standing. The key ożył, że Afrodyta spełniła jego prośbę. cates with his mother without any problems, to Eliza’s transformation, besides her man- Bildung, wywodząc się od słowa Bild znaczą- though without words – using gestures, U Shawa nauka języka okazuje się walką ners and clothing, is therefore language. She cego obraz czy wizerunek, odsyła zarówno frowns, shouts. What is more, at some point o awans społeczny. Dramat przedstawia is to be schooled by Professor Higgins, a pho- do wykształcenia, jak i nadawania formy he frees himself from the box, runs outside historię Elizy Doolittle, kwiaciarki, która netics specialist. There is a certain nuance czy rzeźbienia, akcentując przy tym aspekt and tosses into the air confetti he has found staje się przedmiotem zakładu dwóch which is overlooked in most presentations autoformowania. on the floor. A moment of triumph? A mani- mężczyzn: pułkownika Pickeringa i profe- of the tale. The flower seller appears at the festation of his own self, manifested in spite sora Higginsa. Jego stawką ma być pokry- Professor’s front door of her own free will, D ziecko of limitations? cie kosztów związanych z eksperymentem after she hears that being able to pronounce przemiany dziewczyny i wprowadzenia jej and express herself well can turn her into Działania performerów na scenie zostają Ziemilski in some way toys with the idea na salony. Akcja rozgrywa się w Londynie a princess. przerwane, gdy na tylnej ścianie sali poja- of childhood as utopian state of freedom, początków XX wieku, gdzie silnym wyznacz- wia się projekcja wideo. Oto mały Kazio which is taken from us when we enter into nikiem klasowej przynależności jest zakres Shaw’s Pygmalion touches upon the complex bawiący się w środku kartonowej scenogra- social contracts as adults. Gleefully, he słownictwa oraz akcent. Narzędziem prze- issue of individual development and the abil- fii – uśmiechnięty, malujący flamastrami. shows the boy running, as if he was saying miany poza manierami i strojem staje się ity to influence ones own life. Eliza turns out Z mamą komunikuje się świetnie, choć that we should give the child the chance to więc język. Elizę szkolić ma profesor Higgins to be a child of her times, of early modernism, bez słów – za pomocą gestów, grymasów, develop at his own pace, and not attach to – specjalista od fonetyki. Jest jednak jeden symbolising a period when the myth of the okrzyków. W dodatku w pewnym momencie him the label of “misfit” or “failure”. niuans, który zostaje pominięty w szybkich emancipated individual makes an appear- uwalnia się z kartonu, wybiega na zewnątrz streszczeniach akcji. Kwiaciarka pojawia ance, someone who has influence over their i podrzuca do góry znalezione na podło- A similar strategy was promoted in the się bowiem pod drzwiami domu profesora social standing, partly through being able dze konfetti. Chwila triumfu? Pokaz własnej 1960s by the American psychologist Robert z własnej woli – po tym, jak poprzedniej to educate oneself. The background to this podmiotowości, manifestowanej na przekór Rosenthal. The author of The Pygmalion nocy usłyszała, że dobra wymowa może includes traces of the Bildung notion, not well ograniczeniom? Effect tested the effects of social expecta- uczynić z niej księżniczkę. known in Poland, missing from our traditions, tions on behaviours. He conducted a famous but absolutely central to European city dwell- Ziemilski w jakimś stopniu gra wyobraże- experiment in a school in San Francisco, „Pigmalion” Shawa dotyka zatem złożonego ing cultures (e.g. in German culture, widely niem o dzieciństwie jako utopijnym stanie measuring the intelligence of a single class tematu indywidualnego rozwoju i wpływu popularised since the publication Wilhelm wolności, który zostaje odebrany człowie- of children starting their education in Year na własne życie. Eliza okazuje się dzieckiem Meister’s Journeyman Years by Goethe). What is kowi wraz z wpisaniem w porządek spo- One. Next, he isolated a separate group swoich czasów: wczesnej nowoczesności, Bildung? The idea of growth, of the emanci- łeczny. Z satysfakcją pokazuje biegającego within the class, telling teachers these chil- gdy pojawia się emancypacyjny mit jed- pation of the individual through engagement Kazia, jakby podpowiadał, że powinniśmy dren had tested as having the highest IQ. nostki mającej wpływ na swoje społeczne with culture, but also through the practice of dać dziecku szansę rozwijać się we własnym After a few months, it transpired that both umiejscowienie i będącej w stanie je zmienić solitary reinterpretation of assimilated can- tempie, a nie od razu przypinać mu etykietę test results as well as class grades rose przez wkroczenie na drogę edukacji. W tle ons. “Intellectual enlightenment, a certain „innego” czy „gorszego”. remarkably within this group, compared to mamy tu ślady idei Bildung, słabo znanej quantum of general knowledge and infor- the rest of their classmates. Results of this w Polsce, niezbyt obecnej w naszej trady- mation needed to work in a profession or Podobną strategię promował w latach 60. experiment were rather surprising, because cji, lecz absolutnie centralnej dla europej- some kind of employment for the benefit XX wieku amerykański psycholog Robert it turned out Rosenthal had lied to the skiej kultury mieszczańskiej (np. w kulturze of society, are simply a necessary introduc- Rosenthal. Autor teorii „efektu Pigmaliona” teachers and separated the class into two niemieckiej bardzo rozpowszechnionej od tion to attaining intellectual maturity. This badał wpływ oczekiwań społecznych na groups at random. In other words, the chil- czasu publikacji „Lat nauki i lat wędrówki depends on the ability to convert gained zachowanie. W szkole podstawowej w San dren who performed better were those who Wilhelma Meistra” Goethego). Czym jest knowledge into a personal set of convictions Francisco przeprowadził słynny ekspery- had, from the very start, been assumed to Bildung? Ideą wzrostu, emancypacji jednostki and values”, according to Maria Janion and ment, w ramach którego mierzył poziom be more intelligent. For Rosenthal, this was przez kontakt z kulturą, ale również prak- Maria Żmigrodzka, writing in one of the few inteligencji dzieci podejmujących naukę proof that in the educational process posi- tyką samodzielnej reinterpretacji przyswo- Polish works on the topic of Wilhelm Meister’s w pierwszej klasie. Następnie wydzielił tive perceptions can sometimes have a self- jonego kanonu. „Wykształcenie umysłowe, Journeyman Years. Of added importance is z nich jedną grupę, przestawiając ją nauczy- fulfilling function. pewne quantum wiedzy ogólnej i wiado- the etymology of the word Bildung, where cielom jako wykazującą się najwyższym IQ. mości uzdatniających do pełnienia zawodu we can find a certain analogy with Pygmalion Po kilku miesiącach okazało się, że zarówno Positive motivation as a superior method of czy uprawiania użytecznej działalności spo- in its original, mythological version, which wyniki testów, jak i oceny szkolne tej grupy educating? Better than hard tests of actual łecznej to jednak tylko konieczny wstęp do tells of the King of Cyprus who so very much uległy znaczącej poprawie w porównaniu ability? In Pygmalion we see both ends of osiągnięcia dojrzałości intelektualnej. Zależy desired that a sculpture he had carved of z rówieśnikami. Wyniki tego eksperymentu this didactic spectrum. What should we ona od przekształcenia nabytych wiadomo- a woman come to life, that Aphrodite made choose? Or rather, what will the director ści w zasób własnych przekonań i sądów” his wish come true. Bildung, coming from the choose? Should we defend Kazio against – piszą Maria Janion i Maria Żmigrodzka word bild, meaning a picture or image, refers the damaging effects of being civilised? This both to one’s education as well as giving idea for a moment makes an appearance in form or sculpting, emphasising the aspect of the play, but it seems only to allow the play- self-development. ers to abandon it and move on to another, this time final, point. The fourth section of pro gram główny · main programme 132 · 133 były jednak zaskakujące, bo okazało się, że the show is Rozalia’s monologue – about her porozumiewał się i rozwijał. Ćwiczenia, które And what about the concept of Bildung, so Rosenthal oszukał nauczycieli i podzielił life journey as an actress. The monologue trzeba z nim codziennie wykonywać i powta- important to the We, the townspeople cycle? dzieci zupełnie przypadkowo, nie kierując się takes the form of a series of thank-yous. rzać, to nic negatywnego, nic represyjnego. It might seem that its romantic roots nur- żadnymi istotnymi kryteriami. Innymi słowy, Trochę nieoczekiwanie w „Pigmalionie” ture a vision of development based on per- lepsze wyniki osiągnęły te dzieci, które już A ctress dochodzi do rehabilitacji takich pojęć jak sonal freedom. This leads to the proposing na początku zostały wskazane jako inteli- edukacja czy nawet pedagogika, które of a model in which learning does not mean gentniejsze. Dla Rosenthala był to dowód, że Mierzicka tells us about studying in acting zostały przecież – jak się wydało – skompro- training or instruction, but Bildung – choosing w procesie edukacyjnym pozytywne założe- school, which involved the exhausting exer- mitowane przez odczytanie ich w dyskursie ourselves which aspects of culture we make nia mają czasem moc samospełniającej się cises of breath control or modulating one’s dyscypliny i rygoru. use of, thereby shaping the path towards przepowiedni. voice. She is especially grateful to her elocu- self-development. tion tutors. They are the ones who once told Trudno uznać za przypadek, że Ziemilski Pozytywna motywacja jako uprzywilejowana her she was “dumb” and should read and nadaje spektaklowi tytuł „Pigmalion” B giblio raphy metoda wychowawcza? Lepsza od testów watch more in order to grow up. There is no i buduje go wokół dwóch równoległych konkretnych umiejętności? W „Pigmalionie” irony in her oration, more a need to express historii edukacji. Pierwsza przedstawia dzie- Maria Janion, Maria Żmigrodzka, Odyseja zaznaczone zostają obie z tych dwóch skraj- gratitude for the harsh words heard years cko, dla którego nauka języka jest kluczowa, wychowania. Goetheańska wizja człowieka nych pozycji. Co wybrać? A raczej co wybiera ago, which fuelled her need to develop. by mogło rozwijać się i funkcjonować.D ruga w “Latach nauki i latach wędrówki Wilhelma reżyser? Czy powinniśmy bronić Kazia przed There is a sort of nostalgia here for school- natomiast – jego matkę, Rozalię, dla któ- Meistra”, published by Aureus, Kraków 1998. niszczącym wpływem cywilizacji? Ta myśl ing of an old style – severe, though full of rej opanowanie języka stało się na pewnym na chwilę pojawia się w przedstawieniu, ale faith in the arts. In the end, we have more etapie życia ważnym osobistym doświad- F irst published in chyba tylko po to, by twórcy mogli się od confetti – shot up in the air by Rozalia. Is czeniem, a także instrumentem awansu. “My, mieszczanie”, ed. Tomasz Plata, Komuna Warszawa 2015 niej odbić i dojść do kolejnej, tym razem już this now the real triumph? Nauka mowy zostaje tu – trochę jak u Shawa finalnej. Czwarta część spektaklu to mono- – przedstawiona jako proces inicjacji w kul- T ranslated by log Rozalii – o jej drodze do zawodu aktorki. The performance programme contains turę, za który jednostka ponosi określoną Marek Kazmierski Monolog w formie serii podziękowań. a puzzling phrase, claiming that we are cenę, ale który równocześnie daje potężne dealing with exercises in extreme empathy. zyski. At k orka It is not, however, obvious, what empathy taken to extremes might be. Trying to put A co z ideą Bildung, tak istotną dla cyklu „My, Mierzicka opowiada o nauce w szkole aktor- yourself into the shoes of another, or some- mieszczanie”? Wydaje się, że jej romantyczne skiej i wyczerpujących zajęciach z kontro- thing more – identifying with them? And zakorzenienie ma wpływ na powstanie wizji lowania oddechu czy ustawiania głosu. where to find this empathy? In relations kształcenia opartej na osobistej wolno- Szczególne podziękowania składa swojej between two performers hiding in a card- ści. Prowadzi bowiem do zaproponowania nauczycielce dykcji. To od niej usłyszała board tube? Between them and us, the audi- modelu, w którym nauka oznacza nie tre- pewnego razu, że jest „głąbem” i powinna ence? Or more in the emotional ties devel- ning czy tresurę, ale właśnie Bildung – samo- więcej czytać oraz oglądać, by wyjść na ludzi. oping between the audience and Kazio, who dzielne decydowanie o tym, z których zaso- Nie ma w tych podziękowaniach ironii, raczej we see up on screen? Because we are all bów kultury korzysta się, kształtując drogę chęć wyrażenia po latach wdzięczności za rooting for him, wanting the boy to speak autorozwoju. mocne słowa, które pobudziły ją do rozwoju. later in life, to be able to communicate and Stoi za tym pewna nostalgia za wychowa- develop. Exercises, which have to be per- B gaiblio r fia niem w starym stylu – surowym, lecz pełnym formed with him every day, time after time, wiary w sztukę. Na koniec znów mamy kon- are nothing negative, nothing repressive. Maria Janion, Maria Żmigrodzka, „Odyseja fetti – wystrzelone w górę przez Rozalię. Tym Surprisingly, in Pygmalion, terms such as wychowania. Goetheańska wizja człowieka razem to prawdziwy triumf? education or pedagogy are somehow vindi- w „Latach nauki i latach wędrówki Wilhelma cated, even though they have, it would seem, Meistra”, Aureus, Kraków 1998. W programie do „Pigmaliona” pojawia been dismissed by being considered in con- się zagadkowe sformułowanie, że mamy texts of discourses of discipline and rigour. P ierwodruk w przedstawieniu do czynienia z ćwicze- „My, mieszczanie”, red. Tomasz Plata, wyd. Komuna Warszawa 2015 niem z empatii ekstremalnej. Nie jest jednak It is hard to see Ziemilski’s decision to give oczywiste, czym jest empatia doprowadzona his play the title Pygmalion, and his telling do ekstremum. Wczuciem się w pozycję dru- it through two parallel histories of educa- giej osoby czy może więcej – identyfikacją? tion, as accidental. The first history shows I gdzie tej empatii szukać: w relacji między a child, for whom learning a language is dwoma performerami ukrytymi w kartonowej key, in order for it to be able to develop and tubie? Między nimi a publicznością? A może function. The second, however, focuses on jednak w emocjonalnej więzi tworzącej się his mother, Rozalia, for whom mastering lan- między widzami a pokazanym na ekranie guage has become an important personal Kaziem? Bo przecież wszyscy mu kibicujemy, experience, and also the tool for some kind chcemy, by chłopiec w przyszłości mówił, of advancement. The learning of speech is – a little as in Shaw’s piece – presented as a process of initiation into culture, for which individuals must pay a set price, though they may reap substantial benefits from it afterwards. pro gram główny · main programme 134 · 135 T eatr Ósmego Dnia spektakl Dwie niepodobne historie performance

17.10.2015 · 18:00 / 20:00 Theatre of the Eighth Day Sala Czarna CK Two Dissimilar Stories 50 min 10/20 ZŁ

Z ainspirowana biografiami mecenasa S cenariusz Juliusza Wójciaka i Jana Suwarta – uczestnika Ewa Wójciak, Adam Suwart W ystępują Poznańskiego Czerwca 1956 – próba opowie- Ewa Wójciak, Adam Suwart dzenia za pomocą teatralnego dokumentu O pracowanie muzyczne o nieoczywistych drogach naszej tożsamości Sebastian Dembski P rojekt dofinansowany społecznej. O przyjaźni, która zrodziła się dla- ze środków Ministra Kultury tego, że los ojców przeciął się w ważnym 1956 i Dziedzictwa Narodowego roku, o rodzicach z marksistowskim i anarchi- i zrealizowany w ramach stycznym rodowodem, o polskich i żydowskich jubileuszu „Pod prąd. 50 lat Teatru Ósmego Dnia” komunistach i drodze ich dzieci do Kościoła W spektaklu wykorzystano w czasie „Solidarności”. O zmieszanej, nie- nagrania archiwalne z zasobów oczywistej historii tego kraju, o fascynują- Polskiego Radia – Regionalnej Rozgłośni w Poznaniu – Radio cych komplikacjach, które dają nieoczekiwane Merkury Spółka Akcyjna poczucie wspólnoty. W ritten by Ewa Wójciak and Adam Suwart Inspired by the biography of lawyer Juliusz P erformed by Wójciak and Jan Suwart, the participant of the Ewa Wójciak, Adam Suwart June 1956 Poznań events (Poznań 1956 pro- M usical Director tests), the Theatre of the Eighth Day, using the Sebastian Dembski C o-financed by genre of the theatre documentary, attempts the Ministry of Culture and to voice the ambiguities of the road to our National Heritage of the shared social identity. The creators of “Two Republic of Poland as part of the Theatre of the Eighth Day jubilee Dissimilar Stories” (“Dwie niepodobne his- celebrations – „Pod prąd. 50 lat torie”) aim also to talk about friendship that Teatru Ósmego Dnia” came into being because the paths of two T he play uses fragments of archival recordings collected fathers crossed in the seminal year of 1956, by the Polish Radio – Poznań about parents typified by Marxist and anar- Regional Branch – Radio Mercury chic backgrounds, about Polish and Jewish JSC (Polskie Radio – Regionalna communists and about the road towards Rozgłośnia w Poznaniu – Radio Merkury Spółka Akcyjna) the Church their children took in the times defined by Solidarity (Solidarność). Not to mention the confused and equivocal history of Poland as well as the fascination complica- tions that unexpectedly give rise to the sense of communality.

pro gram główny · main programme 136 · 137 Se at fan Dr jewski Rozmawia konteksty z Ewą Wójciak i Adamem Suwartem o spektaklu „Dwie niepodobne historie” contexts

Interview by Stefan Drajewski with Ewa Wójciak and Adam Suwart about the performance „Two Dissimilar Stories”

Dlaczego akurat taki tytuł? Why the title? Zostawmy wielką historię i wróćmy do miejsca and the Bolshevik Revolution, and if we keep wspólnego, w którym spotkali się bohaterowie on pretending that we’re all from the coun- Ewa Wójciak: Bo są to dwie historie i na Ewa Wójciak: Because these are two stories Waszych historii i Wy. tryside and flying certain flags, we’ll always dodatek niepodobne do siebie. Ale takich nie- and also they don’t resemble each other. But be bland and useless. And living a lie. And podobnych historii jest bardzo wiele i to właś- such odd and dissimilar stories are numer- A.S.: Nie znając się, odkryliśmy, że biografie this is why, in my opinion, Poles are so argu- nie z nich składa się nasza wspólna historia. ous and they are what makes up our collec- naszych ojców w pewnym momencie się prze- mentative, this Polish lack of ability to work A w naszym przypadku – takie mam wrażenie tive history. And in our case, it appears to me, cięły. I to był powód, dla którego zaczęliśmy in a group. – próbujemy ją sprowadzić do jednego wątku. we are trying to bring them together into one ze sobą rozmawiać i w konsekwencji postano- narrative. wiliśmy wspólnie zrealizować przedstawienie Let’s leave great histories aside a while and Adam Suwart: Nasze historie są tylko teatralne. Ojciec Ewy, mecenas Juliusz Wójciak, return to our shared space, in which you and z pozoru niepodobne. Adam Suwart: Our stories are different only był obrońcą w Procesie Dziewięciu, w którym your players met. on the surface. podsądnych oskarżono o zbrojną napaść na Ich bohaterowie spotkali się w miejscu funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa pod- AS: Without knowing one another before, we wspólnym. The main characters met in a shared space. czas Czerwca ’56. Mój ojciec był jednym z tych discovered that our fathers’ life stories at one oskarżonych. Wójciak jako obrońca wyróż- point overlapped. And this was a reason why A.S.: Wszyscy w Polsce spotykamy się w miej- AS: In Poland, we all meet in shared spaces, nił się tym, że wystąpił – atakując ówczesny we began talking to one another and in the scach wspólnych, ale od pewnego czasu ta but for a while now that genealogy is artifi- establishment – z pozycji marksistowskich, end decided to create a theatrical perform- genealogia jest sztucznie różnicowana. Jedni cially differentiated. Some say it dates back czego nie ukrywał i czemu, jak sądzę, był ance together. Ewa’s father, the lawyer Julisz wywodzą ją z XIX wieku, inni z dwudziesto- to the 19th century, others say it is from the zawsze wierny. Zdruzgotał więc linię prokura- Wójciak, defended The Case of Nine, in which lecia międzywojennego, a jeszcze inni z 1989 1920s; others yet date it to 1989. There is tury jej własną bronią, co, o ironio!, najbardziej the accused had been charged with an armed roku. Dość powszechna jest tendencja do a general tendency for history to be treated podchwyciły media zachodnie. Ta jego prawni- robbery of Secret Service officers in June ‚56. wybiórczego traktowania historii, kanonizo- selectively, for people to canonise certain sto- cza swada i odwaga przyczyniły się do tego, że My father was one of the accused. Wójciak, wania wybranych jej wątków oraz tworzenia ries or create generalised clichés and artificial, wyroki były znacznie niższe, że wymiar spra- as defence counsel, stood out for attack- klisz i sztucznych, biało-czarnych kontrastów black & white ideological contrasts. wiedliwości już w trakcie procesów zaczął się ing the establishment from a Marxist posi- ideologicznych. liberalizować. tion, something he didn’t deny and, I think, And is your story black & white? was always true to. Therefore, he crushed the A Wasza historia jest biało-czarna? Czy ojciec z Panem rozmawiał na temat swojej prosecution with a line of argument made up AS: No, rather red & black... przeszłości? of their own rhetoric, which, irony of ironies, A.S.: Nie. Raczej czerwono-czarna... was mostly featured in Western news. His flair EW: I think that there exists today a fashion A.S.: Niestety, nie. Byłem na to za mały. Ojciec and courage meant that the eventual verdict E.W.: Wydaje mi się, że dziś panuje moda for black & white narratives, for things to zmarł w 1989 roku, gdy miałem 10 lat. Na was rather lenient, that the legal proceedings na narrację biało-czarną i wymazanie. Mam be hazy. I have the impression that a certain szczęście zostały po nim różne świadectwa. against them began to weaken and become poczucie, że pewien wątek w naszej historii thread in our intellectual, political and social Poza tym w latach 1980–1981 ojciec udzie- more liberal. intelektualnej, politycznej, społecznej został history has been censored. It relates to pre- lił Polskiemu Radiu wywiadów, które się ocenzurowany. Dotyczy on komunistów przed- War communists and Communist Poland. We zachowały. Działał w „Solidarności”, w 1981 Did your father talk to you about his past? wojennych i PRL-u. Próbujemy wszyscy uda- are all trying to pretend that we had nothing roku był jedną z pierwszoplanowych postaci wać, że nie mieliśmy z tym nurtem życia nic to do with that way of life. We pretend that w sztuce Cywińskiej i Branieckiego „Oskarżony: AS: Unfortunately, no. I was too little wspólnego. Udajemy, że w naszej rodzinie nikt no one in our families flirted with the regime, Czerwiec 1956”. W moim domu pamięć o adwo- then. Father died in 1989, when I was ten. nie flirtował z tym niekochanym ustrojem, nie had no leftist ideas, that the whole country katach Czerwca, w tym o Wójciaku, istniała, ale Thankfully, he left behind plenty of docu- miał poglądów lewicowych, a cały naród był was in opposition to the government. – przychodząc w latach 90. jako licealista do mentation. In addition, in the years 1980–81, w opozycji. Teatru Ósmego Dnia – dość długo nie zdawa- he gave some interviews on Polish Radio, I have the impression that the further we łem sobie sprawy, że Ewa Wójciak jest córką which have been preserved. He was a member Odnoszę wrażenie, że im dalej od 1980 roku, get from 1980, the more opposition fighters tamtego Wójciaka. of Solidarity, in 1981 he was one of the cen- tym więcej przybywa nam opozycjonistów. appear on our landscape. tral characters in the play by Cywińska and A kiedy Pani dowiedziała się o zaangażowaniu Braniecki, Accused: June 1956. In my house, the A.S.: Podobnie jest z na przykład niektórymi AS: We have the same problem with certain ojca w politykę? memory of the lawyers from that June, about „bohaterami” Poznańskiego Czerwca... “heroes” of the Poznan June... that Wójciak, lived on, but going in the 1990s E.W.: Moja mama opowiadała mi, że nagrana as a teenager to Ósmego Dnia Theatre, I didn’t E.W.: Jak sobie przypomnę ławkę opozy- EW: When I recall the opposition bench back w 1956 roku mowa obrończa ojca jest emi- for a long time realise that Ewa Wójciak is the cyjną w PRL-u, to była ona bardzo krótka. in communist days, it was very short. There towana w Radiu Wolna Europa. W przeci- daughter of that very Wójciak. Jest taki artykuł Andrzeja Ledera w „Krytyce is an article by Andrzej Leder in Krytyka wieństwie do Adama nie miałam potrzeby, Politycznej”, który stawia tezę, że jeśli nie Polityczna which poses the thesis that if we aby się w to zagłębiać. Poza tym już And when did you learn of your father’s przepracujemy dokładnie naszej historii, nie don’t comprehend our own history fully, we w nowej Polsce – kiedy mówiło się o proce- involvement in politics? zaakceptujemy naszej tożsamości, na którą won’t be able to accept our own true natures, sach poznańskich – mówiono o mecenasach składa się Holokaust i rewolucja bolszewicka, which are made up events like the Holocaust Hejmowskim, Grzegorzewiczu i Kujanku, EW: My mother told me that the speech i jeżeli będziemy ciągle udawać, że wszyscy natomiast nie wspominano o Juliuszu father gave in 1956 had been aired on Radio jesteśmy z ziemiaństwa i spod tych chorągwi, Wójciaku. Free Europe. Unlike Adam, I had no need to to będziemy zawsze byle jacy. I będziemy żyli delve deeper. Besides, in a new Poland, when w fałszu. I stąd moim zdaniem bierze się nasza A.S.: Jednym z nielicznych badaczy Czerwca people talked about the Poznan trials, they kłótliwość, ten polski brak zdolności do pracy 1956, który nie pomijał Wójciaka, był prof. Jan w grupie. Sandorski, podkreślający osobliwość faktu, że człowiek, który był szefem POP w poznańskiej pro gram główny · main programme 138 · 139 adwokaturze w latach 50., zdobył się na talked about other lawyers, like Hejmowski, w 1955 roku i w następnym roku wniósł It seems that Ewa Wójciak is a child of the taką postawę, która była na owe czasy Grzegorzewicz and Kujanek, never mentioning do Komitetu Centralnego PZPR i wymiaru regime, while you – its grandchild. ewenementem. Juliusz Wójciak. sprawiedliwości wniosek o rehabilitację. W Archiwum Państwowym odkryłem doku- AS: The conclusion of this story is that the E.W.: W tych niepodobnych historiach jest AS: One of the people who studied the events ment, z którego wynika, że ojciec Ewy – mece- Communists had tried to destroy my grand- wiele punktów podobnych. Adam i ja stra- of that time, and didn’t omit to mention him, nas Juliusz Wójciak – był świadkiem w proce- father. When he was arrested, his wife, my ciliśmy naszych ojców mniej więcej w tym was Prof. Jan Sandorski, who stressed how sie rehabilitacyjnym mojego dziadka i udzielał grandmother, was taken to a psychiatric hospi- samym wieku i stało się to dla każdego z nas unusual it was that someone who had been mu pomocy prawnej. Rekonstruując tę histo- tal, where she died after a few years of tragic traumą. Zabrakło ich wtedy, kiedy bardzo the head of POP in the Poznan procurator’s rię, stwierdziłem, że oni się nie znali. Poznali isolation. Earlier, my father’s brother was shot, nam byli potrzebni. Nie miałam później, przez office in the 1950s had the guts to make such się dopiero podczas procesu, w którym Juliusz and my father fired shots at the headquarters lata, takiego parcia na poszukiwanie wie- a stand, something which was unheard of in Wójciak bronił mojego ojca. of the Secret Police in ‘56, which gave him dzy o moim ojcu. Nagle w 2012 roku zadzwo- those days. the label “political bandit” in his secret police nił do mnie facet i przedstawił się jako syn E.W.: Piętrowość tej historii zmusiła nas do files, something which impacted on the rest of uczestnika Poznańskiego Czerwca, którego EW: There are many similarities in these odd, tego, aby coś z nią zrobić. Co nam z tego wyj- his life and turned him into a lifelong pariah mój ojciec bronił na procesie. Chciał poroz- unconnected stories. Adam and I lost our dzie, przekonamy się 13 grudnia na premierze. under Communism. Grandfather got out of mawiać. Ale nie znałam człowieka. W nocy fathers at more or less the same age, and it Na koniec chciałabym zacytować fragment prison in 1955 and the year after applied to usiadłam do komputera i znalazłam w inter- sort of became for us a traumatising event. z powieści Wiesława Myśliwskiego „Traktat the Communist authorities for a pardon. In necie wiadomość, że Adam Suwart jest dzien- They were gone at an age when we really o łuskaniu fasoli”: „Musimy dziedziczyć. the National Archives, I discovered a docu- nikarzem „Przewodnika Katolickiego”. Przez needed them the most. For years afterwards, W przeciwnym razie to, co się stało, będzie ment from which we learn that Ewa’s father, myśl mi przeszło, że może to jakaś prowoka- I didn’t have the desire to go looking for infor- się wciąż powtarzać. Nie możemy z dziedzi- the lawyer Juliusz Wójciak, was a witness in cja, ale zgodziłam się na spotkanie. Zanim do mation about my father. Then suddenly, in ctwa wybierać sobie jedynie tego, co nas nie my grandfather’s pardon review, and gave him niego doszło, minęło kilka miesięcy. Minęły 2012, I was called by a man who introduced obciąża”. legal advice. Reconstructing all this history, też kolejne miesiące i podjęliśmy decyzję, że himself as the son of one of those involved I decided they had not known each other. They chcemy o tych naszych ojcach opowiedzieć na in the Poznan June events, an accused he had R ozmawiał only met when Juliusz Wójciak was defending scenie. Historie naszych życiorysów są na tyle defended. He wanted to talk to me, but I didn’t Stefan Drajewski my father. gęste, że przynajmniej mogą zburzyć typowy know who he was. At night, I sat down at my opublikowano w sposób myślenia. Poza tym łączą nas wspo- computer and found out that Adam Stuwart is IKS – Poznański Informator Kulturalny, Sportowy EW: The complexity of this story forced us to i Turystyczny, 12/2014 mnienia z Puszczą Notecką i związki naszych a journalist from Przewodnik Katolicki. I then do something with it. What will come of it, przodków z Urzędem Bezpieczeństwa. Mój thought that it must be some kind of provo- we’ll find out on the 13th ofD ecember, at the ojciec pracował tam zaledwie przez kilka mie- cation, but I agreed to meet him. Before this *w E a Wójciak – aktorka Teatru Ósmego Dnia, premiere. And to end, I would like to quote sięcy, ale dziadek Adama – kilka lat. happened, a few months passed. More months córka Juliusza Wójciaka, obrońcy w procesach from the novel by Wiesław Myśliwski, A trea- went by and we decided that we wanted to uczestników Poznańskiego Czerwca 1956 tise on shelling beans: “We have to inherit. A.S.: Mój dziadek, również noszący nazwisko tell our fathers’ stories up on stage. The his- Otherwise all that which happened will keep Adam Suwart, był przedwojennym komu- tories of our lives are so dense, they could * Adam Suwart – dziennikarz, z zamiłowa- on repeat. We can’t take from what we inherit nistą, członkiem KPP, zasiadał we władzach at least disrupt typical modes of thinking. nia historyk, syn Jana Suwarta, uczestnika only that which doesn’t weigh us down”. PPS-Lewicy. Po wojnie, do 1952 roku, pracował Besides, we are linked by memories of Puszcza Poznańskiego Czerwca 1956 w UB. W styczniu owego roku został aresz- Notecka and our ancestors’ links with the I nterview by towany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Security Department. My father worked there Stefan Drajewski, translated by Marek Kazmierski Publicznego. Następnie po ciężkim śledztwie for merely a few months, but Adam’s grandfa- published in został w sfingowanym procesie stalinowskim ther – a few years. IKS – City of Poznan Culture, Sport and Tourism Guide 12/2014 skazany na 5 lat więzienia. AS: My grandfather, also called Adam Suwart, E.W.: To niesamowita historia. Ojciec Adama – was a pre-War communist, a member of the *w E a Wójciak – an actress with Ósmego Dnia Jan Suwart – symbolicznie walczył z formacją Party, on the board of PPS-LEWICA. After the Theater (The Theatre of the Eighth Day), the swojego ojca, strzelając w 1956 roku do gma- War, up until 1952, he worked for the Secret daughter of Juliusz Wójciak, the defence law- chu UB. Police. In January of that year, he was arrested yer in the proceedings against those involved by the Ministry of Public Security. Then, after in the Poznan June in 1956 Wychodzi na to, że Ewa Wójciak jest resorto- a harsh Stalinist court hearing, he was framed wym dzieckiem, a Pan – resortowym wnukiem. and sentenced to five years in prison. * Adam Suwart – journalist, amateur historian, the son of Jan Suwart, one of those who took A.S.: Konkluzja tej historii jest też taka, że EW: This is an incredible history. Adam’s part in the Poznan June events of 1956 mojemu dziadkowi starano się w PRL-u znisz- father – Jan Suwart – fought symbolic battles czyć życie. Kiedy został aresztowany, jego żonę, against his father’s organisation, firing shots moją babcię, zabrano do szpitala psychia- into the HQ of the Secret Police in 1956. trycznego, gdzie zmarła po kilku tragicznych latach izolacji. Wcześniej zastrzelono brata mojego ojca, a sam ojciec strzelał w 1956 roku do gmachu UB, za co dorobił się w dokumen- tach bezpieki epitetu „bandyty politycznego”, który wywarł rzeczywiste piętno na całym jego życiu i uczynił go dożywotnim paria- sem w PRL-u. Dziadek wyszedł z więzienia pro gram główny · main programme 140 · 141 T eatr Kana spektakl Projekt: Matka performance

16.10.2015 · 21:00 Kana Theatre Sala Widowiskowa Project: Mother 70 min 20/30 ZŁ

Scenariusz na podstawie tekstów z blogu Script based on texts from the “Macierzyństwo A daptacja i reżyseria „Macierzyństwa bez lukru”: bez lukru” [“Mother-hood: no sugar-coating”] Mateusz Przyłęcki M uzyka ·· Bajki blog written by: Andrzej Bonarek (radziecki-termos.blog.pl.) ·· Bajka P iosenka ·· Małgorzaty Dawid-Mróz (radziecki-termos.blog.pl.), (do tekstu Mamy Rysiowej) Konrad Cwajda (manufaktura-radosci.pl) ·· Małgorzata Dawid-Mróz R ap inspirowany ·· Moniki Grudzień (manufaktura-radosci.pl), wierszem Hollie McNish (fjakfrustratka.blogspot.com) ·· Monika Grudzień „Embarrassed” Piotr Starzyński, Mateusz ·· Dagmary Klein (fjakfrustratka.blogspot.com), Przyłęcki (la-terra-del-pudding.blogspot.co.uk) ·· Dagmara Klein na podstawie tłumaczenia ·· Pierwszej Żony (la-terra-del-pudding.blogspot.co.uk), Grzegorza Czuchaja (pierwsza-zona.blog.pl) ·· Pierwsza Żona R ysunki Gustaw Grygier ·A· gnieszki Sujaty (pierwsza-zona.blog.pl), A nimacje (z książki „Huśtawka”) ·A· gnieszka Sujata Piotr Starzyński oraz z blogów: (from the book “Huśtawka” [“Swing”]) R ealizacja i montaż filmu Krzysztof Sanecki ·· Aleksandry Michalak as well as from blogs by: R eżyseria świateł (matkasanepid.pl) ·· Aleksandra Michalak Tomasz Grygier ·· Mamy Rysiowej (matkasanepid.pl), O bsada Bibianna Chimiak (krystyno-nie-denerwuj-matki.blog.pl) ·· Mama Rysiowa Marta Giers-Sanecka ·· i innych (krystyno-nie-denerwuj-matki.blog.pl) Karolina Sabat ·· and others. R ealizacja Teatr Kana „Szukały dla siebie sztuki. Pomysł narodził Z djęcia się z narodzinami córki Bibi. – Przez pierwsze “They were looking for a play for them. The Piotr Nykowski „Poza okiem” 4 miesiące macierzyństwa nie potrafiłam się idea came when Bibi gave birth to her daugh- P remiera odnaleźć – pamięta Bibianna Chimiak, mama ter. – During the first months of mother- wrzesień 2014 dwulatki, aktorka Teatru Kana, była m.in. Fedrą, hood I couldn’t pull myself together – recalls A daptation Antygoną, Sydonią. – Karmiłam, przewija- Bibianna Chimiak, mother of a 2-year old and direction by łam. Dbałam, ale nie czułam magicznej więzi. daughter and actress at the Kana Theatre. She Mateusz Przyłęcki M usic Nie rozpoznawałam płaczów. Nie umiałam was Phaedra, Antigone, Sidonia, and others. Andrzej Bonarek się komunikować z moim dzieckiem. Ponoć – I fed my child, changed diapers. I nurtured T he song jest taka maszynka, za 99 zł, która rozpoznaje her but didn’t feel any magical bond. I couldn’t (lyrics by Mama Rysiowa) Konrad Cwajda rodzaje płaczu. Myślałam, że jestem złą matką. recognise different types of crying. I didn’t R ap inspired Czułam się samotna. know how to communicate with my child. by the poem „Embarrassed” I heard that there was a machine for 99 PLN by Hollie McNish Piotr Starzyński, Mateusz W akcie desperacji wpisała w internecie that could tell the difference between several Przyłęcki hasło „trudy macierzyństwa”. Wyskoczyło kil- types of crying. I thought I was a bad mother. based kaset stron. Blogi matek, które myślą i czują I felt lonely. on the translation by Grzegorz Czuchaj podobnie. D rawings In an act of desperation I entered the phrase Gustaw Grygier Bliskie koleżanki nie miały problemu mówić, “hardships of motherhood” into a search A nimation jak jest naprawdę, ale te mniej poznane... – engine. I got hundreds of results. Blogs run by Piotr Starzyński V ideo production and Mówiły: „Super, fajnie, radzę sobie, świetnie”. mothers who think and feel like me. editing A ja wtedy: „A mnie boli to, tamto, nie radzę Krzysztof Sanecki sobie, nie wiem, nie rozumiem”. To one mówiły: My close friends didn’t find it difficult to talk L ight direction Tomasz Grygier „No, tak naprawdę, też tak mam” – opowiada about what it looks like in real life, but my C ast płomiennowłosa Bibi. acquaintances... – They said: “It’s super, great, Bibianna Chimiak I handle it pretty well.” And I replied: “And Marta Giers-Sanecka Karolina Sabat Pomyślała: „Oto współczesny świat. Można I have a problem with this, I can’t handle that, P roduction mówić wszystko, ale nie o trudach macierzyń- I don’t know, I don’t understand.” And then Kana Theatre stwa. Bo ocenią, że jesteś złą matką”. they said: “Well, the truth is, me too” – says the P hotos Piotr Nykowski „Poza okiem” red-haired Bibi. P remiere Ewa Podgajna, „Projekt Matka. «Boli to, tamto, nie radzę September 2014 sobie, nie wiem, nie rozumiem»”, „Gazeta Wyborcza So she thought: “This is the modern world. We Szczecin” 22.05.2015, nr 118. can talk about anything except the hardships of being a mother. Because others will think that you are a bad mom.”

Ewa Podgajna, Projekt Matka. “Boli to, tamto, nie radzę sobie, nie wiem, nie rozumiem” [Project Mother. “This or that hurts, I can’t handle it, I don’t know, I don’t understand”], Gazeta Wyborcza, Szczecin, no. 118, 22.05.15

pro gram główny · main programme 142 · 143 P rojekt: Matka konteksty Project: Mother contexts

„Projekt: Matka” to przewrotna, pełna ironii Project: MOTHER is a twisted, irony-ridden and hu- w nowoczesnym czasach, w cywilizowanym świe- is still a taboo topic! Young mothers often feel too i poczucia humoru opowieść o młodych mat- morous tale of young mothers discovering both cie, który szczyci się wolnością słowa, mówie- ashamed to admit what they are feeling and want kach, odkrywających jasne i „ciemne” strony light and “dark” aspects of motherhood, the charms nie o trudach macierzyństwa jest wciąż tematem at all costs to prove to the world that they are macierzyństwa, uroki i trudności bycia mamą, and tribulations of being a mother, telling of strug- tabu! Młode mamy często wstydzą się przy- brave and tough. They are often driven by fear of opowieść o ich zmaganiach z samym sobą gles with their own identities and the world which znać, co czują i za wszelką cenę chcą udowod- being accused of being a “bad mother”. Our show i otaczającym światem, z wyobrażeniami i ocze- surrounds them, with what they imagined and ex- nić światu, że są dzielne i twarde. Zwykle kieruje is an excuse to talk. We don’t want to complain, kiwaniami na temat bycia dobrą mamą. Czy pected being a good mother would involve. Can nimi strach przed napiętnowaniem osądem „je- but instead to tell how it really is, because this is dobra, kochająca mama może sobie pozwo- a good, loving mother allow herself moments of steś złą matką”. Nasz spektakl jest pretekstem do important and, dear mothers, it is our birthright! lić na chwile słabości? Czy może czuć się bez- weakness? Can she feel helpless and lost, furious rozmowy, nie chcemy narzekać, chcemy mówić, BIBI radna i zagubiona, wściekła i sfrustrowana? Czy and frustrated? Does she have the right to express jak jest naprawdę, bo to ważne i, Drogie Mamy, ma prawo wyrażać swoje emocje? W spektaklu her emotions? In the show, we want to look at how mamy do tego prawo! When I was still pregnant, I imagined that mother- chcemy się też przyjrzeć temu, jak młode mamy young mothers function in our society. Do they BIBI hood is nothing but bliss, emotional highs, magic funkcjonują w naszym społeczeństwie. Czy mają have room and the conditions in which to freely times – because what is it if not magic when small przestrzeń i warunki do swobodnego wyraża- express themselves and to meet their own needs Będąc w ciąży, miałam wyobrażenie, że macie- blotches on a USG display become a human being? nia siebie i realizacji swoich potrzeb (poruszamy (here we might mention the topic of breastfeeding rzyństwo to same cudowności, wzruszające wy- When my first, and then second, son came into the na przykład temat karmienia piersią w miejscu in public)? Is the state helping them support their zwania, magiczny czas – bo czyż nie jest ma- world, apart from magic, beauty, sensuality and publicznym)? Czy Państwo wspiera je w opiece offspring and to return to work? The show is ad- giczne, gdy z małej plamki na USG powstaje a whole new reality, I was confronted with (and nad dziećmi i w powrocie do pracy? Spektakl dressed most of all at women. For those who are człowiek? Gdy na świecie pojawił się najpierw keep on confronting) experiences of quite a differ- jest adresowany przede wszystkim do kobiet. experiencing motherhood, it can become a form of pierwszy, potem drugi syn, prócz magii, piękna, ent type – above all emotional and rarely talked, Dla tych, które doświadczają macierzyństwa, support and a means of relieving frustrating emo- sensualności i całkiem nowej rzeczywistości, zde- written about or shown. I had to face some grey może stać się wsparciem i sposobnością do od- tions. For those just planning to become pregnant, rzyłam się (i zderzam się cały czas) z doświadcze- realities, monotony and repetitiveness bordering reagowania trudnych, ukrywanych emocji. Dla it can become a source of knowledge and we hope niami o nieco innym zabarwieniu, przede wszyst- on ritual. A body which in some ways changes ir- tych, które dopiero planują zajście w ciążę, może encouragement to become mothers. Our message kim emocjonalnym, o których niewiele się mówi, reversibly. Sleepless nights, permanent watchful- stać się źródłem wiedzy i, mamy nadzieję, za- is that motherhood is an extreme sort of experi- pisze, pokazuje. Stawiam czoło szarej rzeczywi- ness and constant fear about the children. Feel- chętą do bycia mamą. Przesłanie naszego spek- ence, accompanied by very strong emotional states, stości, monotonii, powtarzalności graniczącej ings and emotions which go unspoken – because taklu jest takie – macierzyństwo to doświadcze- from euphoria to depression, but it is definitely z rytuałem. Ciału, które w pewnym sensie nieod- who would want to listen? Loneliness and help- nie ekstremalne, towarzyszą mu bardzo silne worthwhile. We are also asking men to attend the wracalnie się zmienia. Bezsennym nocom, nie- lessness. Trying to manage constant stress. Limit- stany emocjonalne, od euforii po depresję, ale show – partners, husbands, fathers and also sin- ustannemu czuwaniu i permanentnym lękom less sacrifices and stores of patience – this is what na pewno warto go doświadczyć. Na spektakl gle men. We hope that the show will help them get o dzieci. Uczuciom i emocjom niewypowiedzia- I see now when I look in the mirror. About going zapraszamy też mężczyzn – partnerów, mężów, a better understanding of their present day and fu- nym – bo komu o tym opowiedzieć? Samotności from carefree nature to responsibility for life, and ojców, a także singli. Mamy nadzieję, że nasz ture partners and to love them even more. i bezradności. Mierzę się z wiecznym napięciem. not just my own. To the very end. About difficult spektakl pozwoli Wam lepiej zrozumieć Wasze Bezgraniczne poświęcenie i nieopisane pokłady choices and a journey – a new ride, a little like be- obecne i przyszłe partnerki i jeszcze mocniej je W hy this is so important to us cierpliwości – to teraz widzę w lustrzanym odbi- ing inside a kaleidoscope, in the unknown... And pokochać. ciu. O przejściu z beztroski w odpowiedzialność I want to tell all this through theatre. I want to ask I had a very difficult initial experience with becom- za życie, już nie tylko swoje. Do końca. O trud- people to meet us. I want to move, to draw atten- D ot laczeg o dla nas takie ważne ing a mother (which began with horrible experi- nych wyborach i podróży – nowej, trochę jak tion, to convince people that it is after all worth ences of hospital – to give birth like a human be- w kalejdoskopie, trochę w nieznane... Właśnie te- it... I want to give thanks to all mothers, includ- Bardzo ciężko przeżyłam początki mojego ma- ing – a crazy wish!). I felt isolated, abandoned and atrem chcę o tym opowiedzieć. Chcę zaprosić do ing my own. cierzyństwa (zapoczątkowane okropnymi do- forgotten by the whole world. All by myself with spotkania. Chcę poruszyć, zwrócić uwagę, przeko- MARTA świadczeniami ze szpitala – rodzić po ludzku my own helplessness, pain and uncertainty. In an nać, że jednak warto... Chcę pokłonić się matkom – kpina!). Czułam się osamotniona, opuszczona act of desperation, I typed the phrase “motherhood i podziękować mojej własnej. I’m not a mother yet and I don’t know if I will ever i zapomniana przez cały świat. Sama ze swoją struggles” into an online search engine, and when MARTA become one. A huge number of my friends are bezradnością, bólem i niepewnością. W akcie I found hundreds of pages popping up, I felt re- young mothers. I see my friends exhausted, unable desperacji wpisałam do internetu hasło „trudy lieved. I understood that there are many women Ja jeszcze nie jestem mamą i nie wiem, czy kie- to find the time to wash themselves, and I know macierzyństwa”, kiedy wyskoczyło mi kilkaset out there who think and feel the same as I do, dyś nią zostanę. Ogromna liczba moich koleżanek that they are afraid of admitting that things are stron, poczułam się znacznie lepiej. Zrozumia- which means that I am not subnormal. I did not be- to młode mamy. Widzę moje koleżanki umęczone, bad, that they’re not coping, because they are łam, że jest wiele kobiet, które myślą i czują po- lieve people when I was told I would forget about które nawet nie mają czasu się umyć i wiem, iż afraid that they will be seen as bad mothers, bad dobnie jak ja, co oznacza, że nie jestem nienor- my experiences quickly. Of course, biology is an in- boją się przyznać do tego, że jest źle, że sobie nie people. It is already 2014, and it seems that in our malna. Nie wierzyłam, kiedy słyszałam, że szybko credible thing. I remember how hard it was for me radzą, bo boją się, że zostaną posądzone o to, że country the myth of Mother Poland is still alive o tym zapomnę. Rzeczywiście, biologia jest nie- at first, but I cannot now remember exactly why. są złymi matkami, złymi ludźmi. Mamy rok 2014, and well. This is why young mothers with tears in samowita. Pamiętam, że było mi strasznie ciężko, When my daughter became a small human being, a okazuje się, że w naszym kraju mit Matki Polki their eyes smile and talk all about the magic of ale już dokładnie nie wiem dlaczego. Kiedy moja full of energy, joy and curiosity about the world, ma się świetnie. Dlatego młode matki ze łzami motherhood, about how nothing hurts, that they córka stała się małym człowieczkiem, pełnym that first dark time began to fade in a pool of un- w oczach uśmiechają się i mówią o magicznym are doing fine, and then in secret they take anti- energii, radości i ciekawości świata, ten pierw- measured, unfathomable love. I do know that czasie, o tym, że nic nie boli, że świetnie dają so- depressants. I think that this is a very important szy mroczny czas zaczął zanikać, w niezmierzo- I would have preferred to know about it all before- bie radę, a później biorą leki na depresję. Myślę, and difficult topic, something we should try to un- nej, niemożliwej do ogarnięcia miłości. Wiem hand, which is why it is so important for me to tell że to bardzo ważny i trudny temat, który trzeba derstand, but also feel less frightened of talking jednak, że wolałabym o tym wszystkim wiedzieć this story, so that perhaps it will help other new starać się zrozumieć, ale też oswoić. Ja, jeśli zo- about. If I one day become a mum, I will above all wcześniej. Dlatego jest dla mnie tak ważne, żeby mothers ;). There is one more thing which forces stanę kiedyś mamą, może będę na wszystko le- be more prepared. o tym opowiedzieć, może przyda się to kolejnej me to “shout” about motherhood and how it really piej przygotowana. KAROLINA początkującej mamie ;). Jest jeszcze jedna rzecz, is. I cannot accept that in modern times, in a civi- KAROLINA która każe mi „krzyczeć” o macierzyństwie takim, lised world, which claims to be built on freedom of T ranslated by Marek Kazmierski jakie jest naprawdę. Nie mogę zaakceptować, że speech, talking about the struggles of motherhood pro gram główny · main programme 144 · 145 M waria K iecień (reżyseria) spektakl (premiera) Burmistrz performance (Premiere)

12.10.2015 · 18:30 / 21:00 Maria Kwiecień (director) Oratorium The Mayor 75 min 20/30 zł

„Burmistrz” Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk drama belongs to a different order; it goes R eżyseria jest fenomenem na polskiej scenie teatralnej. a step further than all the other texts. Maria Kwiecień autorka tekstu Jeden z najlepszych tekstów dla teatru, jaki Seemingly, it needed time and some history Małgorzata Sikorska-Miszczuk pojawił się w Polsce w ostatnich latach, nie homework that all of us had to diligently do S cenografia, kostiumy doczekał się swojej scenicznej wersji przez so that could be The Mayor adapted for stage. Anna Gołdanowska Ś wiatło niemal 10 lat. Jest to jedyny dotąd niewysta- Thanks to Maria Kwiecień, 2015 sees the play’s Damian Bakalarz wiany tekst Sikorskiej-Miszczuk. Dlaczego? return to Lublin and to the Confrontations W ideo Dlaczego „Burmistrz” nie stał się elementem Festival. We take utmost pride in the premiere Maria Porzyc R ealizacja dźwięku nurtu spektakli dotyczących Zagłady i naszych of The Mayor. Konrad Biel sposobów (nie)radzenia sobie z tym tema- O bsada tem? Przecież powstał równolegle z innymi Gabriela Jaskuła tekstami, które szybko zostały przeniesione Marta Ledwoń Wioletta Tomica na scenę: „Burmistrz” został napisany po war- Przemek Buksiński sztatach „Sztuka dialogu. Żydzi lubelscy”, zor- Daniel Dobosz ganizowanych przez Konfrontacje Teatralne Jarosław Tomica P rodukcja w 2007 roku wspólnie z Laboratorium Konfrontacje Teatralne Dramatu i Teatrem NN, których owocem są między innymi takie dramaty jak: „Nasza klasa” D irected by Maria Kwiecień Tadeusza Słobodzianka, „Przylgnięcie” Piotra W ritten by Rowickiego, „Żyd” Artura Pałygi, a w kontrze Małgorzata Sikorska-Miszczuk do tamtego spotkania: „Nic, co ludzkie” Pawła S cenography, costumes Passiniego, Łukasza Witta-Michałowskiego Anna Gołdanowska L ighting i Piotra Ratajczaka. Wszystkie te teksty Damian Bakalarz zostały zrealizowane na scenie – z wyjąt- V ideo kiem „Burmistrza”. Ale też tekst Małgorzaty Maria Porzyc S ound engineer Sikorskiej-Miszczuk jest z nieco innego Konrad Biel porządku; wychodzi krok dalej niż wszystkie C ast pozostałe. Najwyraźniej potrzebował czasu – Gabriela Jaskuła Marta Ledwoń i lekcji z historii, odrobionej przez nas wszyst- Wioletta Tomica kich – by móc zrealizować się na scenie. Przemek Buksiński Daniel Dobosz W tym roku, dzięki Marii Kwiecień, „Burmistrz” Jarosław Tomica P roduction wraca do Lublina i na Konfrontacje. Bardzo Konfrontacje Teatralne Festival jesteśmy dumni z tej premiery.

The Mayor by Małgorzata Sikorska-Miszczuk is a veritable phenomenon on the Polish thea- tre scene. One of the best texts written for theatre in recent years in Poland has not been premiered since its inception almost a dec- ade ago and to this day constitutes the only piece by Sikorska-Miszczuk that has not been staged yet. What is the reason? Why did not The Mayor become a staple of the strand of plays dealing with the Holocaust and with our means of coping (badly) with this thorny issue? The Mayor was created parallel to other texts that were swiftly staged: it was written shortly after “The Art of Dialogue: Lublin Jews” (“Sztuka dialogu. Żydzi lubelscy”) workshops, organized in 2007 by Theatre Confrontations in cooperation with the Drama Laboratory (Laboratorium Dramatu) and the NN Theatre, which yielded a number of plays: Our Class (Nasza klasa) by Tadeusz Słobodzianek, Adherence (Przylgnięcie) by Piotr Rowicki, Jew (Żyd) by Artur Pałyga; in addition, as a coun- ter-narrative to the workshops Paweł Passini, Łukasz Witt-Michałowski and Piotr Ratajczak wrote Nothing that is Human (Nic, co ludzkie). Except The Mayor, all these texts were staged. Truth be told, Małgorzata Sikorska-Miszczuk’s pro gram główny · main programme 146 · 147 M waria K iecień konteksty Pięć powodów, dla których robię „Burmistrza” contexts

Maria Kwiecień Five reasons why I am staging The Mayor

1. Bo nie ma o czym mówić i nie ma do kogo 1 Because there is nothing to say and no one mówić, bo wszystko już zostało powiedziane, to say it to, because everything has been said a zresztą ileż można o tym samym, i co mnie already, and anyway how can we keep going to właściwie obchodzi, i kogo to w ogóle on an on, and what do I care anyway, and obchodzi, i przecież temat jest już naprawdę who cares anyway, and the topic is done and wyeksploatowany, a wątek naprawdę zbana- dusted anyhow, the whole topic now banal, lizowany, i wszystkie chwyty są już bardzo and all the moves exhausted, and all the strat- wyświechtane, i wszystkie strategie mocno egies expired, and what is it to do with me, zużyte, i co to ma ze mną wspólnego, i co to and what is it to do with us, and what is it to ma z nami wspólnego, i co to ma wspólnego do with anything, with the self included. And z czymkolwiek, również ze sobą. I to jest właś- that is what is interesting. nie ciekawe. 2 Because what can we do with a truth which 2. Bo co można zrobić z prawdą już obnażoną, has already been exposed, already expressed już wypowiedzianą głośno i publicznie, już loud and clear, is already beyond argument, wyprowadzoną ze sfery wyparcia, przemil- beyond being passed over in silence or made czenia i tabuizacji, jeśli nie można się na niej taboo, if we can’t build it up anew, nor move zbudować na nowo ani się od niej odbić, ani past it, nor externalise it, nor use it to inch jej uwewnętrznić, ani za jej sprawą posunąć forward the process of understanding? choćby o milimetr proces zrozumienia? 3 Because what can we use to replace the 3. Bo czym można zastąpić pojęcia skruchy concepts of humility and forgiveness, empa- i wybaczenia, współczucia i miłości bliźniego, thy and love for fellow beings, if in the light of jeśli w świetle tej prawdy wyglądają tandet- this truth they look as cheap as religious trin- nie jak licheńskie gadżety i niestosownie jak kets and as inappropriate as crosses planted krzyże na żwirowisku? in gravel?

4. Bo chociaż to dzień biały, to miasteczko 4 Because although it is the light of day, this i chociaż nie ma żywego ducha, to umarli nie town and though there is not a living soul, dają się zapomnieć ani upamiętnić, ani upo- the dead won’t let themselves be forgotten or mnikować, ani wyegzorcyzmować, ani wytera- commemorated, nor turned into monuments peutyzować, ani zaprosić na wesele. or exorcised or turned into therapy nor invited to weddings. 5. Bo Małgorzata Sikorska-Miszczuk napisała o tym znakomity tekst. 5 Because Małgorzata Sikorska-Miszczuk has written a brilliant play about it all.

T ranslated by Marek Kazmierski

pro gram główny · main programme 148 · 149 A leksandra jakubczak (reżyseria) spektakl PO CO PSUĆ I TAK JUŻ ZŁĄ ATMOSFERĘ performance

11.10.2015 · 19:00 / 21:30 Aleksandra jakubczak (Director) Sala Widowiskowa WHY SPOIL THE ATMOSPHERE EVEN MORE 75 min 20/30 ZŁ

Projekt narodził się podczas rezydencji Sopot T ekst i dramaturgia Non Fiction we wrześniu 2014 roku. Nosił wtedy Krzysztof Szekalski R eżyseria tytuł „Poznań: miasto otwarte” i był próbą stwo- Aleksandra Jakubczak rzenia portretu Poznania, jego politycznych, bi- S cenografia znesowych i kulturalnych elit. Na podstawie ma- Monika Nyckowska M uzyka teriałów dokumentalnych autorzy próbowali Daniel Pigoński przedstawić chór elit i mieszczan poklepujących O bsada się wzajemnie po plecach, który wytwarza ję- Anna Kłos-Kleszczewska, zyk i sposób dyskusji betonujący miasto i jego Michał Czachor, Mateusz Łasowski, społeczność. Sebastian Perdek K onsultacja W kolejnej fazie projektu zatytułowanego „Po dramaturgiczna Michał Wybieralski co psuć i tak już złą atmosferę” głównym tema- K oprodukcja tem stała się sprawa Wojciecha Kroloppa i jego Fundacja Teatru BOTO, Festiwal chóru, która ma szansę stać się soczewką sku- Konfrontacje Teatralne, Sopot Non Fiction, Warszawa.doc piającą nurtujące nas problemy. Wielopiętrowa zmowa milczenia, z jaką mieliśmy do czynienia T ext and dramaturgy by w przypadku tej sprawy, związane z nią mecha- Krzysztof Szekalski D irected by nizmy wyparcia, szukania wymówek, budowania Alexander Jakubczak pozornego spokoju w imię partykularnych in- S et design by teresów lub tak zwanych wyższych wartości są Monika Nyckowska podstawą do pytań o kategorie winy i odpowie- M usic by Daniel Pigoński dzialności, o realne i symboliczne konsekwencje C ast ukrywania niewygodnej prawdy, wreszcie o pro- Anna Kłos-Kleszczewska, cesy stwarzające i podtrzymujące zamknięty sy- Michał Czachor, Mateusz Łasowski, stem ochronny wokół jawnie czynionego zła. Sebastian Perdek D ramaturgy consultant Wydarzenia, na kanwie których oparty jest spek- Michał Wybieralski C oproduction takl, wydarzyły się w konkretnym miejscu i cza- Fundacja Teatru BOTO, Festiwal sie. Czy jednak możemy mieć pewność, że gdzie Konfrontacje Teatralne, Sopot indziej się nie powtórzą? Non Fiction, Warszawa.doc

The project was created during the Sopot Non Fiction residency in September 2014. At that time it was entitled “Poznań: Open City” and was an attempt to create a portrait of Poznań, with its political, business and cultural elites. The au- thors used documentary materials and tried to present the choir of elites and residents who pat each other on the backs and produce a lan- guage and a manner of discussion that prevents all changes in the city and its community.

The next phase of the project, entitled “Why spoil the atmosphere even more,” was devoted to the case of Wojciech Krolopp and his choir, which has the potential to become a lens that focuses all our problems. The multi-layered con- spiracy of silence surrounding the case, the re- lated mechanisms of denial, excuses, construct- ing superficial peace in the name of personal interests or the so-called higher values ​consti- tute a starting point for questions about the cat- egories of guilt and responsibility, about the real and symbolic consequences of hiding inconven- ient truths, and, finally, about the processes that create and support the closed system of protec- tion around openly evil acts.

The events the play is based on happened in a specific place and time. But can we be certain that they will not repeat somewhere else? pro gram główny · main programme 150 · 151 biografie konteksty biographies contexts

A leksandra Jakubczak, reżyserka. Absol- A leksandra Jakubczak, director, graduate Z a rolę w tym ostatnim otrzymała nagrodę dla Theatre Festival 2014 for “a unique and intel- wentka wiedzy o teatrze Uniwersytetu Adama of theatre studies at the Adam Mickiewicz najlepszej aktorki drugoplanowej Międzynaro- ligent sense of humour when faced with politi- Mickiewicza w Poznaniu oraz Studium Prze- University in Poznań and of literary transla- dowego Festiwalu Teatralnego BOSKA KOME- cal and demonic possession which is a source kładu Literackiego na Uniwersytecie Jagielloń- tion studies at the Jagiellonian University DIA 2014 „za wyjątkowy i inteligentny humor of anxiety.” skim w Krakowie. Obecnie studentka trzeciego in Cracow. She is currently a third year stu- w odniesieniu do politycznego i demonicznego roku reżyserii w Akademii Teatralnej w Warsza- dent of direction at the National Academy of opętania, który sieje w nas niepokój”. Michał Czachor graduated from the Academy wie. Współpracowała z Lubuskim Teatrem w Zie- Dramatic Art in Warsaw. She cooperates with for the Dramatic Arts in Cracow in 2004 and lonej Górze, Teatrem Na Woli w Warszawie oraz the Lubuski Theatre in Zielona Góra, Teatr Michał Czachor, w 2004 roku ukończył Pań- made his debut at the Old Theatre (in the Teatrem Polskim w Bydgoszczy, gdzie w paź- na Woli in Warsaw and the Polish Theatre stwową Wyższą Szkołę Teatralną w Krakowie, play Pieszo directed by Kazimierz Kuc). He has dzierniku 2013 roku zrealizowała spektakl doku- in Bydgoszcz, where she directed Zachem. gdzie również zadebiutował w Teatrze Starym worked with numerous theatres in Poland, mentalny „Zachem. Interwencja” (reż. Jakubczak/ Interwencja (dir. by Jakubczak / Wdowik), a doc- (w spektaklu „Pieszo” w reż. Kazimierza Kuca). such as the Łaźnia Nowa Theatre (Cracow), the Wdowik). umentary play in October 2013. Przez następne lata związany był z teatrami Laboratory of Drama, TR, the National Theatre w całej Polsce, między innymi z Teatrem Łaź- (Warsaw). Since 2007 he has been working at Krzysztof Szekalski, aktor, dramatopisarz. Krzysztof Szekalski, actor, playwright. He nia Nowa (Kraków), Laboratorium Dramatu, TR, the Polish Theatre in Bydgoszcz, where he per- Ukończył Wydział Aktorski PWST w Krakowie. graduated from the acting department at the Teatrem Narodowym (Warszawa). Od 2007 roku formed in plays by Maja Kleczewska, Paweł W latach 2000–2006 aktor Teatru Drama- Academy of Dramatic Arts in Cracow. Between był etatowym aktorem Teatru Polskiego w Byd- Łysak, Wiktor Rubin, Jan Klata, Michał Zadara, tycznego w Warszawie. Grał w takich spekta- 2000 and 2006 he was an actor at the goszczy, gdzie grał w spektaklach Mai Kleczew- Paweł Wodziński. He won several major theatre klach jak: „Prorok Ilia” Mikołaja Grabowskiego; Dramatic Theatre in Warsaw. He performed in skiej, Pawła Łysaka, Wiktora Rubina, Jana Klaty, awards, including the prize for the leading male „Wymazywanie” i „Mewa” w reżyserii Krystiana Prorok Ilia by Mikołaj Grabowski; Wymazywanie Michała Zadary, Pawła Wodzińskiego. Otrzy- role at the 35th Theatre Confrontations in Opole Lupy; „The show must go on” Jerome’a Bela. Jest i Mewa by Krystian Lupa; The Show Must Go On mał kilka znaczących nagród teatralnych, w tym (2010) and the best actor award at the Divine także autorem sztuk teatralnych. Trzy z nich by Jerome Bel. He is also an author of plays. nagrodę za pierwszoplanową rolę męską na Comedy International Theatre Festival (2012). zostały zakwalifikowane do półfinałów Gdyń- Three of them were selected for the semi- XXXV Opolskich Konfrontacjach Teatralnych Since January 2015 he has been a member of skiej Nagrody Dramaturgicznej. Monodram jego finals of the GdyniaD ramatic Award. His mon- „Klasyka polska” (2010) i nagrodę dla najlep- the Powszechny Theatre team. autorstwa, „Samospalenie” (premiera w War- odrama, Samospalenie [Self-immolation] (pre- szego aktora na Międzynarodowym Festiwalu szawie w 2013 roku), został wyróżniony w kon- miere in Warsaw, 2013), was awarded during Teatralnym Boska Komedia (2012). Od stycznia Mateusz Łasowski graduated from the act- kursie Sztuka Monologu organizowanym przez the Art of Monologue competition organized 2015 roku jest w zespole Teatru Powszechnego. ing department of the National Higher School Laboratorium Dramatu. Jest także laureatem by the Laboratory of Drama. He is also the win- of Film, Television and Theatre in Łódź in XI Konkursu Poetyckiego im. Jana Kulki orga- ner of the 11th Jan Kulka poetry contest organ- Mateusz Łasowski, w 2007 roku ukończył 2007. Since then he has been a full-time actor nizowanego przez Dom Środowisk Twórczych ized by Dom Środowisk Twórczych in Łomża. Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły at the Hieronim Koneiczka Polish Theatre in w Łomży. Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Od Bydgoszcz, where he debuted in Przebudzenie Michael Wybieralski, editor-in-chief of tego roku był też etatowym aktorem Teatru Pol- wiosny directed by Wiktor Rubin. He has per- Michał Wybieralski, redaktor naczelny „Gazety “Gazeta Wyborcza”, earlier a journalist and skiego im. Hieronima Konieczki w Bydgoszczy, formed in plays by Paweł Łysak, Jan Klata, Stołecznej”, wcześniej dziennikarz i wydawca editor of Wyborcza.pl. He worked in “Gazeta gdzie debiutował rolą w „Przebudzeniu wiosny” Maja Kleczewska, Michał Zadara and Paweł portalu Wyborcza.pl. Przez 5 lat pracował Wyborcza Poznań” for five years, and between w reżyserii Wiktora Rubina. Występował mię- Wodziński. He was awarded for his role in w „Gazecie Wyborczej Poznań”, zaś w latach 2004–2008 he was a journalist of “Echo dzy innymi w spektaklach Pawła Łysaka, Jana Mickiewicz. Dziady. Performance at the 38th 2004–2008 był dziennikarzem „Echa Miasta”. Miasta.” An activist and trade unionist. Klaty, Mai Kleczewskiej, Michała Zadary i Pawła Theatre Confrontations in Opole and has won Aktywista miejski. Związkowiec. Wodzińskiego. Za rolę Guślarza w przedstawie- several prizes during the Festival of Premieres Anna Kłos-Kleszczewska, a graduate of the niu „Mickiewicz. Dziady. Performance” został in Bydgoszcz. He regularly acts in TV series. He Anna Kłos-Kleszczewska, absolwentka Pań- Ludwik Solski Academy for the Dramatic Arts uhonorowany wyróżnieniem na 38. Opolskich debuted at the Powszechny Theatre in Szczury stwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika in Cracow (2006). A theatre, film and televi- Konfrontacjach Teatralnych, kilkukrotnie był directed by Maja Kleczewska. Solskiego w Krakowie (2006), aktorka teatralna, sion actress. Since 2010 she has been working również nagradzany na bydgoskim Festiwalu filmowa i telewizyjna.O d 2010 roku związana at the Dramatic Theatre in Warsaw. She has Prapremier. Regularnie występuje też w seria- Sebastian Perdek, a fifth-year student of act- na stałe z Teatrem Dramatycznym w Warszawie. appeared in many Polish productions, such as lach telewizyjnych. Na scenie Teatru Powszech- ing at the Academy for the Dramatic Arts in Do tego czasu występowała w wielu polskich Sinobrody by Arkadiusz Tworus, Kapelusz pełen nego debiutował rolą w „Szczurach” w reżyserii Wrocław. He debuted in 2013 in a short film spektaklach, między innymi w „Sinobrodym” deszczu by Krzysztof Globisz, Wesele by Anna Mai Kleczewskiej. Olena directed by Elżbieta Benkowska, which Arkadiusza Tworusa, „Kapeluszu pełnym desz- Augustynowicz. She participated in a directing was nominated for the Golden Palm at the czu” Krzysztofa Globisza, „Weselu” Anny Augu- workshop “Monologues” conducted by Krystian Sebastian Perdek, student V roku aktorstwa International Cannes Film Festival. His first stynowicz. Wzięła udział w warsztacie reżyser- Lupa (2008), during which she directed the w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej we theatre performance was in Most nad doliną skim „Monologi” pod kierunkiem Krystiana Lupy monologue Jak Paulę poniosło based on the Wrocławiu. Debiutował w 2013 roku w nomino- directed by Joanna Grabowiecka staged at the (2008), w którym wyreżyserowała monolog book Amatorki by Elfriede Jelinek, where she wanym do Złotej Palmy na Międzynarodowym Fredro Theatre in Gniezno in 2014. Since 2015 „Jak Paulę poniosło” na podstawie „Amatorek” played the main role. She took part in a video Festiwalu Filmowym w Cannes filmie krótko- he has been cooperating with the Ochota Elfriede Jelinek. Zagrała w nim również tytu- installation Communitas by Aernout Mik during metrażowym „Olena” w reż. Elżbiety Benkow- Theatre in Warsaw, where he performed in łową rolę. W ramach Międzynarodowego Festi- the International Theatre Festival WARSZAWA skiej. Jego pierwszą rolą teatralną była rola 33 powieści, które każdy powinien znać by Igor walu Teatralnego WARSZAWA CENTRALNA 2010: CENTRALNA 2010. At the Łaźnia Nowa Theatre Laciego w „Moście nad doliną” w reż. Joanny Gorzkowski. He also collaborated with Paweł „Migracje” wzięła udział w wideoinstalacji Aer- she performed in Supernova. Rekonstrukcja Grabowieckiej w Teatrze Fredy w Gnieźnie Passini on Britanie Brysiu at the Theatre nouta Mika „Communitas”. W Teatrze Łaźnia (premiere: 16.05.2008) directed by Marcin w 2014 roku. Od 2015 roku aktor związany jest Institute in Warsaw. Nowa wystąpiła w przedstawieniu „Supernova. Wierzchowski and in Monika Strzępka’s W imię z Teatrem Ochoty w Warszawie, gdzie zagrał Rekonstrukcja”(premiera: 16 maja 2008 roku) Jakuba S. (premiere: 8.12.2011), as well as in w „33 powieściach, które każdy powinien znać” w reż. Marcina Wierzchowskiego oraz w spekta- a theatre series Klątwa, odcinki z czasu bez- w reż. Igora Gorzkowskiego. Współpracował klach Moniki Strzępki: „W imię Jakuba S.” (pre- nadziei (2014). For her role in the latter she również z Pawłem Passinim przy „Brytanie Bry- miera: 8 grudnia 2011 roku) i w serialu teatral- received the award for the best supporting siu” w warszawskim Instytucie Teatralnym. nym „Klątwa, odcinki z czasu beznadziei” (2014). actress at the Divine Comedy International pro gram główny · main programme 152 · 153 Mc i hał Wybieralski konteksty Cały Poznań chórem! contexts

Michał Wybieralski Poznan as one choir

L udzie wiedzieli i milczeli – to istota P eople knew, yet kept quiet kierownictwa chóru, inna radna dodaje: The legal process against Krolopp, which tej sprawy – that is the heart of the matter „Zgłosiła się do mnie matka chłopca będą- went on from January to July 2004, related cego w chórze profesora Kurczewskiego to abuse of minors between 1994 and ‚98, Przez kilkadziesiąt lat dyrygent poznań- For many, many years, the conductor of the z prośbą o interwencję w sprawie zmuszania a period after the council had held its meet- skiego chóru „Polskie Słowiki” Wojciech Poznan choir “Polskie Słowiki” (“The Polish go do praktyk seksualnych”. Radni decydują ing. Krolopp was sentenced to eight years of Krolopp molestował i gwałcił młodych Nightingales”) Wojciech Krolopp molested się utajnić sesję, odznaczenia nie przyznają prison, for sexually abusing three boys. The chórzystów. O jego pedofilskich skłonnoś- and raped young choir boys. His paedophile i rozchodzą się do domów. Milczą. O utajnio- charges included numerous instances of oral ciach i praktykach mówiło się od lat 60., tendencies and practices were talked about nej sesji nie piszą też media. and anal sex and molestation of each of the ale proceder mógł trwać aż do 2003 roku, since the 1960s, but the crimes went on until victims at least several times. Those three kiedy Krolopp został aresztowany. Po jego his arrest in 2003. After he was detained, it Proces Kroloppa, który toczył się od stycz- lads were not Krolopp’s sole victims. There zatrzymaniu okazało się, że był nosicielem turned out he was HIV positive, meaning he nia do lipca 2004 roku, dotyczył molesto- were dozens of them. wirusa HIV, mógł zarażać swoje ofiary. 40 lat could have infected his victims. Forty years of wania małoletnich w latach 1994–1998, molestowania dzieci było możliwe tylko molesting children was possible only because czyli już po wspomnianej sesji miejskiej Krolopp’s case was not the only Poznan dlatego, że o sprawie milczano, a Krolopp the matter was silenced, and Krolopp had rady. Kroloppa skazano na 8 lat więzie- scandal with sexual undertones which was miał przyjaciół w elitach miasta. Ówczesny friends in the city elites. Poznan of those nia za wykorzystywanie trzech chłopców. known to city authorities. For more than Poznań szczycił się w świecie swoimi chó- days was famous for its choirs – The Poznan Chodziło o wielokrotny seks oralny i analny two years, the Catholic community – both rami – „Poznańskimi Słowikami” i konkuren- Nightingales and their main competitor The oraz molestowanie każdej z ofiar co najmniej high ranking priests in the seminary hierar- cyjnymi „Polskimi Słowikami”, gdzie zło czy- Polish Nightingales, which is where Krolopp kilka razy. Ci trzej chłopcy to nie wszystkie chy and the UAM Theological Department, nił Krolopp. worked his evil ways. ofiary Kroloppa. Były ich dziesiątki. as well as lay Catholics, including politi- cians – tried behind the scenes to suppress Inspiracją dla tego spektaklu stała się The inspiration for this show was the book Sprawa Kroloppa to nie jedyna poznańska the activities of a certain Poznan archbishop, książką „Maestro” autorstwa dziennika- Maestro, written by Marcin Kącki, a journal- afera o podłożu seksualnym, o której wie- Julisz Paetz, who molested clerics. Public rza „Gazety Wyborczej” Marcina Kąckiego. ist from Gazeta Wyborcza. Published in 2013, działy elity miasta. Przez ponad 2 lata śro- opinion learnt of this via local media in Wydany w 2013 roku reportaż wyświetla the book exposes the whole affair from sev- dowiska katolickie – zarówno księża wysoko February of 2002, and a month later Paetz, aferę na kilku polach. Przedstawia Kroloppa eral perspectives. It shows Krolopp as master- postawieni w strukturach seminarium in spite of his protestations, resigned as jako mistrza manipulacji rodzicami i chó- ful at manipulating parents and choir boys, duchownego i Wydziału Teologicznego UAM, archbishop, a decision which was accepted rzystami, którzy dają się wpędzić w rywa- who allow themselves to compete for the jak i świeccy katolicy, w tym politycy – próbo- by the Pope himself. The Vatican forbade lizację o względy dyrygenta. Kącki poka- conductor’s good graces. Kącki also shows wali zakulisowo ukrócić praktyki arcybiskupa Paetz from serving mass, giving sermons and zuje też, że przynajmniej część rodziców that at least some of the parents must have poznańskiego Juliusza Paetza, który molesto- performing public ceremonies, but did not mogła się domyślać, co dzieje się w zespole, suspected something, but back in the days of wał kleryków. Opinia publiczna dowiedziała strip him of his chaplain’s robes. Paetz did ale w czasach PRL-u koncertujący w Europie Communist Poland a choir which travelled out się o tym za sprawą mediów w lutym 2002 not face any legal proceedings – molesta- Zachodniej chór był dla rodzin źródłem to Western Europe was an additional source roku, miesiąc później Paetz, choć zaprzeczył tion is not pursued by civil authorities, and dodatkowego dochodu i furtką do trudno of income for families and opened gates to an oskarżeniom o molestowanie, złożył rezygna- none of the victims reported the crime to dostępnego świata. Posyłając synów otherwise inaccessible world. By sending their cję z funkcji arcybiskupa, która została przy- the police. Paetz, as a retired archbishop, still do chóru, rodzice zaspokajali swoje ambi- sons to sing in the choir, parents would satisfy jęta przez papieża. Watykan zakazał Paetzowi lives in a luxury villa in the Ostrow Tumski cje. „Maestro” jest więc też reportażem their personal ambitions. Maestro is therefore udzielania sakramentów święceń i bierzmo- district of Poznan, near the cathedral and o prostytuowaniu własnych dzieci. Książka a tale of how parents prostituted their own wania, głoszenia kazań oraz przewodniczenia the residence of the serving bishop. To this pokazuje przerażające łańcuchy krzywdy – children. The book shows the terrible chains publicznym uroczystościom, ale nie usunął day, he takes part in public and religious ojców molestowanych w dzieciństwie przez of abuse – fathers molested by Krolopp when go ze stanu kapłańskiego. Paetz nie poniósł events, even in holiday processions which Kroloppa, którzy później wysyłają do chóru they were little, who then send their own sons żadnej odpowiedzialności karnej – molesto- pass through the centre of the city, co-serv- własnych synów i ci stają się ofiarami to sing in the choir and also become victims wanie nie jest ścigane z urzędu, żadna z ofiar ing mass on the anniversary of the Poznan pedofila. of the paedophile. nie złożyła przeciw niemu doniesienia. Paetz, June ‚56, and even appearing at the funeral jako arcybiskup emeryt, nadal mieszka w oka- of the president Lech Kaczynski at Wawel Co najważniejsze, historia „Polskich Most importantly, the history of The Polish załej willi na poznańskim Ostrowie Tumskim, Castle. After the revelations of molestation Słowików” pokazuje, jak zło może rodzić Nightingales shows how evil can be born, nieopodal katedry i siedziby urzędującego and abuse of clerics, a letter defending Paetz się, rozwijać i trwać dekadami w otoczeniu grow and last for decades, protected by a veil biskupa. Do dziś uczestniczy w wydarzeniach was signed by various serving rectors and milczenia. of silence. One of the more shocking frag- publicznych i kościelnych – w przechodzą- vice-rectors of all the educational centres ments of Kącki’s book relates to the session cej przez centrum Poznania procesji Bożego in Poznan, the director of the choir Poznan Jeden z bardziej szokujących fragmen- of the Poznan council in 1994. The discussion Ciała, koncelebrował też mszę z okazji rocz- Nightingales Prof. Stefan Stuligrosz and the tów reportażu Kąckiego dotyczy sesji about the city giving an honorary prize to nicy poznańskiego Czerwca ’56, pojawił się wealthiest residents of the city, the busi- Rady Poznania z 1994 roku. Trwa dyskusja the founder of the Polish Nightingales Jerzy na pogrzebie Lecha i Marii Kaczyńskich nessman Jan Kulczyk and Piotr Voelkel. o miejskim odznaczeniu dla założyciela Kurczewski, whose deputy, and then eventu- Polskich Słowików Jerzego Kurczewskiego, ally successor was Krolopp himself. One of the It was the priests who intervened at the którego długoletnim zastępcą, a później councillors talks about “unwanted tendencies” episcopate and at the Vatican in the case następcą był Krolopp. Jeden z radnych among the choir’s leadership, while another of Paetz that suffered all sorts of harass- mówi o „niepożądanych skłonnościach” councillor adds: “The mother of one of the ment. In the end, one of them, the remark- boys in the professor’s choir came to me, ask- able theologian Prof. Tomasz Węcławski, left ing me to intervene and do something about the Church and changed his name, while the boy being forced to perform sexual acts”. his textbooks were quietly withdrawn from Councillors decide to make the session secret, theological departments in state colleges award the prizes and go home. In silence. The and seminaries. In 2009, Węcławski was not media keep quiet too. invited along to celebrate the anniversary pro gram główny · main programme 154 · 155 na Wawelu. Po ujawnieniu molestowania of The Theological Department of the – Bielerzewski i Jan Chudobiecki, który gdy Decent, ordinary Poznan residents kept kleryków list w obronie Paetza podpisali Adam Mickiewicz University, where he was ponad 20 lat wcześniej usłyszał na sesji silent too. During one Sunday lunch, after między innymi ówcześni rektorzy i prorek- head deacon. It was instead Paetz who was zarzuty o „zmuszaniu do praktyk seksual- the Krolopp affair had been made public, my torzy wszystkich uczelni publicznych w mie- selected guest of honour. nych”, powiedział że „wobec zaistniałych kon- parents said that friends had waned them ście, dyrektor chóru Poznańskie Słowiki trowersji […], nie będzie wnioskował o to, against sending their son to sing with The prof. Stefan Stuligrosz oraz najbogatsi pozna- A year after the Paetz affair, aby odznaczenie przyznać chórowi”. Pytani Polish Nightingales, because boys were vio- niacy, biznesmeni Jan Kulczyk i Piotr Voelkel. Krolopp is arrested przez dziennikarzy, czemu nic nie zrobili lated there. How many such warnings had Konsekwencje ponieśli księża, którzy interwe- w tej sprawie, Bielerzewski i Chudobiecki been sounded in homes around Poznan? niowali w Episkopacie i w Watykanie w spra- Both cases are considered to be “uncomfort- odpowiadali, że „Rada Miasta to nie prokura- Does this weigh heavy on the consciences of wie Paetza – spotkały ich szykany. W efek- able” subjects within Poznan social circles, tura” oraz że byli „jedynie radnymi opozycji”. ordinary Poznan residents today? cie między innymi tej sprawy jeden z księży the general public mood suggesting that it is – wybitny teolog, prof. Tomasz Węcławski better not talk about them, and best to for- Protokół wymienia 40 nazwisk radnych, któ- In 2004, during a football match between – odszedł z Kościoła i zmienił nazwisko, get – why make a bad situation worse? Both rzy uczestniczyli w głosowaniu nad utaj- Lech Poznan and Legia Warszawa, the visit- a jego podręczniki były po cichu wycofywane media coverage and Marcin Kącki’s book have nieniem. Wszyscy otrzymali wystarczająco ing supporters unfurled a massive banner z wydziałów teologicznych na publicznych not purged the city in any way, nor provided mocny sygnał, by zająć się sprawą, zawiado- meant to infuriate the local Poznan fans. uczelniach oraz z seminariów. W 2009 roku the city with any sort of catharsis, nor even mić organy ścigania, co mogłoby przerwać It was a portrait of the conductor with the Węcławski nie został zaproszony na jubile- symbolic punishment, if only by ostracism, of trwający jeszcze niespełna dekadę proceder words: “Poznan as one choir!” usz Wydziału Teologicznego UAM, którego był those who knew and kept silent. The proc- molestowania. Nikt tego nie zrobił. Część pierwszym dziekanem. Honorowym gościem ess of trying to “declassify” the secret proto- osób z tej czterdziestki nie żyje, większość translated by uroczystości był Paetz. cols from the Poznan city council meeting, wciąż zajmuje prominentne miejsce w życiu Marek Kazmierski regarding accusations against Krolopp, is publicznym miasta – to wysoko postawieni Ro a k po ferze Paetza aresztowany also significant. A request for the protocols urzędnicy, pracownicy naukowi uczelni wyż- został Krolopp to be made public was lodged by a group of szych, architekci, politycy. young councillors from a range of political Obie sprawy zyskały w Poznaniu status „nie- parties, who had learnt about the case from Milczeli też dobrzy ludzie, zwykli poznaniacy. przyjemnych”, dynamika życia publicznego the media. During another council hearing, Podczas jednego z niedzielnych obiadów, miasta wskazuje, że najlepiej o nich nie which voted to reveal the secret files (though po wybuchu afery Kroloppa, moi rodzice mówić, pozwolić zapomnieć – po co psuć the protocol had already been published by powiedzieli, że znajomi przestrzegali ich i tak już złą atmosferę? Zarówno medialne Kącki and Gazeta Wyborcza), the long-stand- przed posłaniem syna do chóru Polskie doniesienia, jak i książka Marcina Kąckiego ing councillor Andrzej Bielerzewski, who Słowiki, bo krzywdzeni są tam chłopcy. Ile nie wywołały w mieście żadnego oczysz- had also been a member of that secret hear- takich przestróg krążyło po poznańskich czenia, żadnej formy publicznej terapii czy ing, said: “We talked about people who had domach? Czy obciążają one sumienia zwy- symbolicznego choćby, poprzez ostracyzm, achieved great things and, much like anyone, kłych poznaniaków? ukarania tych, którzy wiedzieli i milczeli. also made mistakes. Often, in the heat of dis- Znamienny jest przebieg odtajnienia pro- cussions, certain things are over-emphasised. W 2004 roku, podczas piłkarskiego meczu tokołu z posiedzenia Rady Miasta, podczas If we make this protocol public, the people Lecha Poznań z Legią Warszawa, kibice którego dyskutowano o pedofilskich skłon- named in them will not be able to defend gości wywiesili na trybunie wielką płachtę, nościach Kroloppa. Wniosek o odtajnienie themselves, seeing as they are no longer która miała rozwścieczyć miejscowych. złożyła grupa młodych radnych z różnych alive”. 26 councillors voted in favour of the Znajdował się na niej wizerunek dyrygenta partii, którzy o sprawie dowiedzieli się protocols being made public, only two voted i napis: „Cały Poznań chórem!”. dopiero z mediów. Podczas sesji rady, na któ- against – Bielerzewski and Jan Chudobiecki, rej przegłosowano symboliczne odtajnienie who 20 years prior had been made privy to (protokół i tak już został wcześniej ujaw- accusations of “forced sexual practices”, and niony przez Kąckiego i „Gazetę Wyborczą”) said that “in the face of existing controver- długoletni radny Andrzej Bielerzewski sies (…), he will not make judgements as to – który brał udział w tajnej sesji – powie- whether prizes should be awarded to the dział: „Rozmawiano o ludziach, którzy mieli choir”. Asked by journalists as to why they jakieś zasługi i jak każdy popełniali błędy. had done nothing in the matter, both men Nieraz w ferworze dyskusji pewne sprawy replied that “the city council is not a court of się przejaskrawia. Jeśli odtajnimy ten proto- law” and that they were “the only councillors kół, to te wymieniane w nim osoby nie będą of the opposition”. The protocol names 40 się bronić, bo nie żyją”. „Za” odtajnieniem councillors as taking part in the vote to keep zagłosowało 26 radnych, przeciw dwóch proceedings secret. All of them had enough information to take responsibility for the case and to inform the appropriate authori- ties, which could have stopped the abuse which went on for another decade. None of them did so. Some of those 40 are now dead, though most still hold positions of power within the city – as high-ranking officials, academics, architects and politicians.

pro gram główny · main programme 156 · 157 NETTh eatre spektakl KRYJÓWKA performance

13.10.2015 · 17:00 / 20:00 NETTheatre Sala Czarna CK The Hideout 100 min 20/30 ZŁ

To historia osobista, spektakl, który podróżuje, Y ou start to pull a string and everything R eżyseria pracownia pamięci, spotkanie. Aby ujawnić unravels: Paweł Passini S cenariusz kryjówkę, należy do niej wejść, do wewnątrz, Patrycja Dołowy i wtedy znajdujemy się blisko. an anti-monument, a small theatre and a view P rojekcje come to light. And the stories of those, who Maria Porzyc S cenografia A z nami plątanina włóczki oraz: came out of the closet. Zuzanna Srebrna ·· Irena Solska – wielka polska aktorka ukry- K ostiumy wająca małe żydowskie dziewczyny. Now it is possible, only for a fleeting moment El Bruzda Ś wiatło ·· Aniela Anyżko – ciemnowłosa jasnowidząca. more, so… Maria Porzyc/Damian Bakalarz ·· Apolonia – Zosia, która przykładając język P lakat do oszronionej ściany piekarni, by wresz- Hide-out-coming-out Zosia, Małgosia! You are Michał Jadczak cie na nim, już odmrożonym i spuchniętym, standing in the corner, it’s swept under a car- P rodukcja Łukasz Wójtowicz poczuć choć przez chwilę smak chleba, jesz- pet, there is a skeleton in the closet, the attic W ystępują cze nie wie, że po latach będzie oprowadzać is haunted, the floor creaks, and you never Patrycja Dołowy hollywoodzkiego reżysera po trasie swojej go back by the same route – you don’t know Joanna Kaczmarek Daniel Moński ucieczki z getta. why. It’s time to stop being afraid of spiders, Beata Passini Ariadne. Paweł Passini Maria Porzyc I mały powstaniec albo granatowy policjant, Paweł Passini Katarzyna Tadeusz albo poeta, albo dziad. Judy Turan P remiera Zaczynasz ciągnąć za sznurek i wszystko się 20 września 2014 roku odsłania: S pektakl wyprodukowany przez Centrum Kultury w Lublinie antypomnik, teatrzyk, widoczek. I historie tych, D irected by którzy jednak wyszli z szafy. Paweł Passini W ritten by Patrycja Dołowy Teraz jest to możliwe, jeszcze tylko przez V ideo chwilę, więc... Maria Porzyc Sa t ge design Zuzanna Srebrna hide-out-coming-out Zosiu, Małgosiu! Stoisz C ostumes w kącie, pod dywan jest zamiecione, w szafie El Bruzda L ighting trup, na strychu straszy, podłoga skrzypi, nie Marcin „Kabat” Kowalczuk wraca się tą samą drogą – nie wiesz tego. P oster design Michał Jadczak Czas przestać się bać pająków, Ariadno. C ast Patrycja Dołowy Paweł Passini Joanna Kaczmarek Daniel Moński A personal story, a performance that travels, Beata Passini Paweł Passini a memory lab, a meeting. To reveal a hideout, Maria Porzyc we need to get into it, deep inside, and then Katarzyna Tadeusz we are close. Judy Turan opening 20th September 2014 Alongside us, a tangle of yarn, as well as: P roduction ·· Irena Solska – a great Polish actress provid- Centrum Kultury w Lublinie ing little Jewish girls with shelter ·· Aniela Anyżko – a dark-haired clairvoyant ·· Apolonia – Zosia who, while she is touch- ing the frosted walls of the bakery with her tongue so as to finally, at least for a moment, feel the taste of bread on her tongue which is already frost-bitten and swollen, is yet to know that many years later she will be showing a Hollywood director around the route of her escape from the ghetto.

And a small insurgent, or a navy blue police- man, or a poet, or an elder.

pro gram główny · main programme 158 · 159 T eatr Provisorium C zytanie Punkt Zero – czytanie sceniczne Stage Reading

12.10.2015 · 18:00 Teatr Provisorium Sala Kinowa Zero Point – stage reading 150 min wstęp wolny · free admission

Scenariusz spektaklu „Punkt Zero” oparty jest on National Socialism, and yet they touch upon S cenariusz i reżyseria na trzech wielkich powieściach „Życie i los” the essence of humanity in the most painful Janusz Opryński O bsada i „Wszystko płynie” Wasilija Grossmana oraz Ł„ a- manner. The first novel thatO pryński began to Adam Woronowicz skawe” Jonathana Littella. Te trzy wielkie narra- work on was Jonathan Littell’s The Kindly Ones (TR Warszawa) cje opowiadają o narodowym socjalizmie naj- (Les Bienveillantes). It is a flamboyant histori- Łukasz Lewandowski (Teatr Studio) bardziej ponurego czasu XX wieku. Opowiadają cal fresco depicting the final years of the Third Sławomir Grzymkowski losy ludzkie. Reich, the events of the Eastern Front of World (Teatr Dramatyczny) War II. It presents the backstage of the Holo- Jacek Brzeziński Przygotowując nowy spektakl, Janusz Opryń- caust and the role played by technocrats and (Teatr Provisorium) Eliza Borowska ski wybrał trzy narracje. Łączy je przedstawienie experts in its orchestration: lawyers, econo- (Teatr Powszechny) państw totalitarnych – Niemiec i Rosji – wszyst- mists and highly skilled administrative staff. Martyna Kowalik kie trzy powieści pochylają się nad narodowym (Teatr Dramatyczny) S cenografia i kostiumy socjalizmem, a zarazem dotykają w najbardziej At the same time, Opryński was seeking an- Jerzy Rudzki bolesny sposób istoty człowieczeństwa. other take on the issue. A conversation with M uzyka Adam Michnik directed him to Vasily Gross- Rafał Rozmus W izualizacje Pierwszą powieścią, nad którą zaczął pracować man’s Life and Fate, the story of World War II Aleksander Janas Opryński, były „Łaskawe” Jonathana Littella. Jest which simultaneously constitutes a profound Ś wiatło to gigantyczny fresk historyczny przedstawia- reckoning with the dark forces that dominated Jan Piotr Szamryk jący ostatnie lata Trzeciej Rzeszy, wydarzenia the history of the 20th century, including the to- D źwięk Jarosław Rudnicki na froncie wschodnim II wojny światowej. Uka- talitarianism of the Stalin’s USSR. Everything P rodukcja zuje kulisy Zagłady i rolę, jaką w jej przygoto- Flows is Grossman’s last novel, which, unlike its Barbara Sawicka waniu odegrali technokraci i eksperci: prawnicy, predecessor, somehow managed to avoid be- W ritten and directed by ekonomiści i świetnie wykwalifikowana kadra ing “arrested” by the authorities. The novel is Janusz Opryński administracyjna. not only an incredible literary masterpiece and C ast a profound historiosophical treatise, but also Adam Woronowicz (TR Warszawa) Jednocześnie Opryński poszukiwał innego spoj- a genuine and poignant story of human lives. It Łukasz Lewandowski rzenia na problem. Rozmowa z Adamem Mich- tells a tale of a Soviet camp prisoner, released (Teatr Studio) nikiem naprowadziła go na „Życie i los” Wasi- after 30 years of incarceration and painstak- Sławomir Grzymkowski (Teatr Dramatyczny) lija Grossmana, opowieść o II wojnie światowej, ingly attempting to adjust to new reality. The Jacek Brzeziński będącą jednocześnie ważnym rozliczeniem work on the spectacle began with the chrono- (Teatr Provisorium) z mrocznymi siłami, które zdominowały histo- logically most recent novel, going backwards Eliza Borowska rię XX wieku, w tym rozrachunek z totalitary- towards older narratives authored by Grossman. (Teatr Powszechny) Martyna Kowalik zmem stalinowskiego ZSRR. „Wszystko płynie” (Teatr Dramatyczny) to natomiast ostatnia powieść napisana przez The first public reading of the script is one of Sa t ge design and costumes Grossmana, jakimś cudem niezaaresztowana the initial stages of the spectacle production. Jerzy Rudzki M usic przez władze jak jej poprzedniczka. Powieść to Rafał Rozmus nie tylko niepospolite dzieło literackie i głęboki V isuals traktat historiozoficzny, ale także autentyczna Aleksander Janas L ights i poruszająca opowieść o ludzkich losach. Mówi Jan Piotr Szamryk o więźniu łagrów, który po 30 latach niewoli S ound wychodzi na wolność i próbuje przystosować Jarosław Rudnicki się do nowej rzeczywistości. Praca nad spekta- P roduction Barbara Sawicka klem rozpoczęła się od powieści chronologicz- nie najmłodszej, by następnie cofać się do star- szych narracji autorstwa Grossmana.

Pierwsze publiczne czytanie scenariusza jest jednym z etapów pracy nad produkcją spektaklu.

The script for Zero Point is based on three great novels: Life and Fate and Everything Flows by Vasily Grossman, and The Kindly Ones (Les Bi- enveillantes) by Jonathan Littell. All three strik- ing narratives portray National Socialism of the bleakest period of the 20th century. They por- tray human lives.

Preparing the new spectacle, Janusz Opryński selected three narratives. The common thread is the representation of totalitarian states – Germany and Russia – all three novels focus pro gram główny · main programme 160 · 161 WYDARZENIA TOWARZYSZACE

ACCOMPANYING EVENTS Pg ro ram filmowy: Barbara Sawicka P okazy Filmowe Kino Konfrontacji Screenings

9.10.2015–13.10.2015 Film programme curated by Barbara Sawicka Sala Kinowa CK Confrontations Cinema 5 / 8 ZŁ

I dź i patrz Co me and See Jest jednocześnie formą autoterapii reży- disorder. It is also a form of auto-therapy of sera – Ariego Folmana, który podczas służby the director – Ari Forman, who – at the time reżyseria: Elem Klimow director: Elem Klimov w izraelskim wojsku był świadkiem masa- of his military service – was a witness of dramat wojenny · Rosja · 1985 · film w oryginalnej war drama · Russia · 1985 · original audio with Polish wersji językowej z polską listą dialogową subtitles kry palestyńskich cywilów, do której doszło massacre of the Palestinian civilians, which obsada: Aleksiej Kravczenko, Olga Mironova, Liubomiras cast: Aleksei Kravchenko, Olga Mironova, Liubomiras w 1982 roku w libańskich obozach dla was perpetrated in 1982 in the Lebanese ref- Luciavicius, Aleksandr Berda Luciavicius, Alexander Berda uchodźców Sabra i Szatila. „Walc z Baszirem” ugee camps Sabra and Shatila. Waltz is also jest także opowieścią o współczesnej sytua- a story about the current political situation Białoruś. II wojna światowa. Floria, 16-letni Belarus. World War II. Floria, a sixteen-year- cji politycznej Izraela, a jego reżyser zabiera in Israel and the director clearly voices his bohater, kierując się młodzieńczym powołaniem, old protagonist, driven by his juvenile calling, wyrazisty głos w tej sprawie. Uwodzicielsko opinion on the matter. The stunningly beau- porzuca rodzinne gospodarstwo i dołącza do leaves his family farm and joins the partisan piękne kadry oraz bliskie poetyce snu rysunki tiful shots and drawings within the poet- partyzantki. Chłopak staje się świadkiem doko- forces. The boy witnesses the fascist extermina- pozwalają wydobyć piekło wojny i obnażyć ics of dream emphasize the hell of war and nanej przez faszystów eksterminacji mieszkań- tion of the inhabitants of his home village. The jej absurd. expose its nonsense. ców rodzinnej wsi. Doznany przez niego szok shock he sustains profoundly alters his psyche. powoduje głębokie zmiany w psychice. Po trud- After the difficult combat against the German Film zdobył wiele nagród na prestiżowych The film received numerous prizes during nej walce z niemieckim okupantem i tragicz- occupier, Floria starts wandering in quest of his festiwalach. some most prestigious festivals. nych wydarzeniach Floria rozpoczyna tułaczkę lost home. The journey that should have made w poszukiwaniu utraconego domu. Podróż, która him an adult man, makes him become a wreck, powinna z niego uczynić dojrzałego mężczyznę, a mere shadow of a man he might have Grw obo iec świetlików Graveft o he Fireflies powoduje, że staje się wrakiem człowieka. W tym become. One should in vain look for the typi- filmie nie znajdziemy klasycznego bohaterstwa, cal heroism or sacrifice in this film. The director reżyseria: Isa Takahata director: Isa Takahata animacja · Japonia · 1988 · film w oryginalnej animated film · Japan · 1988 · original audio with poświęcenia. Reżyser prowadzi widza przez guides the spectator through the Circles of Hell, wersji językowej z polskimi napisami Polish subtitles kolejne stopnie piekła, co gorsza, postrzeganego which, to make matters worse, is seen through oczami dziecka. Poziom okrucieństwa u Klimowa the eyes of the child. The level of cruelty in W baśniowym świecie narysowanym kreską The fairylike world drawn by the Studio chyba nie ma konkurencji. Tytuł filmu został Klimov’s film has no competition. The film’s title Studia Ghibli ukryty jest wojenny dramat Ghibli hides the war drama of the two pro- zaczerpnięty z Apokalipsy św. Jana. Film jest głę- is taken from the Apocalypse of St. John. The dwójki bohaterów. Nastoletni Seita i jego tagonists. The teenage Seita and his four- boko osadzony w rosyjskiej symbolice. film is rooted deeply in Russian symbolism. czteroletnia siostra Setsuko próbują po year-old sister Setsuko lost their parents utracie rodziców przeżyć we wstrząsa- and struggle to survive in the Japan that is nej wojną Japonii. Podążając za rodzeń- being convulsed by war. Following the sib- Walc z Baszirem Waltzt wi h Bashir stwem coraz trudniejszą ścieżką, twórca lings on a path that is more and more dif- filmu stawia pytanie o granice współczu- ficult, the film poses questions about the reżyseria: Ali Forman director: Ali Forman cia i wrażliwość na drugiego człowieka borders of compassion and empathy for dokumentalna animacja · Izrael, Francja, Belgia, animated documentary · Israel, France, Belgium, Niemcy, USA · 2008 · film w oryginalnej wersji językowej Germany, USA · 2008 · original audio with Polish w czasach okrucieństwa wojny. Kultowa the other person in the times of war cru- z polskimi napisami subtitles antywojenna japońska animacja porów- elty. The cult, anti-war Japan animated obsada: Ari Folman, Ron Ben-Yishai, Dror Harazi, Mickey cast: Ari Folman, Ron Ben-Yishai, Dror Harazi, Mickey nywana jest w swojej wymowie do „Listy film, often compared to ‘Schindler’s List’ by Leon, Zahava Solomon Leon, Zahava Solomon Schindlera“ Stevena Spielberga. Choć jest Steven Spielberg. Even though it is a film „Walc z Baszirem” to poruszający animowany film ‘Waltz with Bashir’ is a moving animated to adaptacja powieści Akiyukiego Nosaki, adaptation of a novel by Akiyuki Nosaka, dokumentalny o zespole stresu pourazowego. documentary about the post-traumatic stress to wyczuwa się w tym filmie wyraźnie one can easily sense a personal tragedy. wydarzenia towarzyszące · accompanying events 164 · 165 osobistą tragedię. Reżyser miał zaledwie The director was only 10 years old when the B aader-Meinhof B aader-Meinhof 10 lat, kiedy II wojna światowa dobiegała World War II came to an end and therefore reżyseria: Uli Edel director: Uli Edel końca, potrafił zatem doskonale wczuć się he is able to identify with the situation of the dramat · Niemcy, Francja, Czechy · 2008 · film drama · Germany, France, Czech Republic · 2008 · w sytuację bohaterów. protagonists. w oryginalnej wersji językowej z polskimi original audio with Polish subtitles napisami cast: Martina Gedeck, Moritz Bleibtreu, Johanna obsada: Martina Gedeck, Moritz Bleibtreu, Johanna Wokalek, Bruno Ganz Wokalek, Bruno Ganz Ostatni etap Th e Last Stage D ynamiczny i przejmujący film o powstaniu D ynamic and touching film about the foun- reżyseria: Wanda Jakubowska director: Wanda Jakubowska jednej z najsłynniejszych organizacji terrory- dation of one of the most ill-famed terrorist dramat · Polska · 1947 · film w polskiej wersji drama · Poland · 1947 · Polish audio językowej cast: Aleksandra Śląska, Barbara Drapińska, Wanda stycznych ubiegłego stulecia. Pełen dramaty- organisation of the last century. A dramatic obsada: Aleksandra Śląska, Barbara Drapińska, Wanda Bartówna, Barbara Fijewska, Tatiana Górecka zmu obraz o przemianach społecznych i jed- picture about social transformations and at Bartówna, Barbara Fijewska, Tatiana Górecka nocześnie portret dwójki ludzi, których skutki the same time a portrait of two people, whose Based on war memories and set in the authen- działań wpłynęły na historię współczesnego actions influenced the history of the modern Z realizowana w autentycznej scenerii obozu, tic scenery of the former concentration camp, świata. Podczas wizyty szacha Iranu w Berlinie world. During the visit the Iranian Shah pays oparta na wspomnieniach opowieść o życiu the story centers around the life and struggle dochodzi do krwawo stłumionych przez poli- to Berlin, there are riots on the streets, which i walce kobiet, więźniarek Auschwitz-Birkenau. of women, inmates of the Auschwitz-Birkenau cję zamieszek na ulicach miasta. To stanie are bloodily quashed by the police. This event Film ma luźną konstrukcję. Akcja obejmuje concentration camp. The film has a loose się iskrą, która poderwie Andreasa Baadera will become a trouble spot, which will make kilka równoległych wątków. Marta, polska structure. The action encompasses several i Ulrike Meinhof do stawienia oporu przeciwko Andreas Baader and Ulrike Meinhof protest Żydówka, tłumaczka, działaczka w obozowym parallel plots. Marta, Polish Jew, activist in the prawicowym tendencjom polityki rządu i sta- against the rightist political tendencies of the ruchu oporu ginie podczas próby ucieczki. resistance movement in the camp, who died in nie się przyczyną powołania tajnej organiza- government. This in turn will result in estab- Rosyjska więźniarka – lekarka Eugenia, pró- an attempt to escape. Eugenia – Russian pris- cji, która wkrótce znana będzie całemu światu lishing the secret organisation, which will bująca rzeczywiście ratować chorych, zostaje oner and a camp doctor, who is in fact trying jako RAF (Frakcja Czerwonej Armii). Film zrea- shortly be widely known as RAF (German: Rote poddana torturom i stracona. Niemiecka to rescue the ill, but is tortured and executed. lizowano na podstawie książki Stefana Austa Armee Fraktion; English: Red Army Faction). komunistka Anna trafia do obozowego bun- A German communist, Anna, who is sent to „Der Baader Meinhof Komplex”. Jego reżyser The film is based on a novel by Stefan Aust kra. Obraz ludzkich cierpień i tragedii, ale the underground prison cell. A picture about ma w swoim dorobku między innymi: „My, entitled: ‘Der Baader Meinhof Komplex’. The także walki człowieka o swoją godność. Te human sufferings and tragedies, but also about dzieci z Dworca ZOO” i „Piekielny Brooklyn”. artistic achievements of its director include, tragiczne losy więźniarek, zdziczenie i sadyzm the struggle to preserve one’s own dignity. The among others, such pictures as: ‘We, the nazistów przedstawia w filmie była więź- tragic fate of the prisoners, the barbarism and Children from Bahnhof ZOO’ and ‘Last Exit to niarka Oświęcimia – reżyserka. To pierwszy sadism of the Nazis is depicted in the film by Brooklyn’. polski film, który trafił do światowej dystrybu- the director, who is a former prisoner of the cji i uznany został za kino wielkiego formatu. Oswiecim concentration camp. It was a first Jeden z najbardziej wstrząsających filmów na film that has been distributed worldwide and temat II wojny światowej. acclaimed as a film of great calibre. It is one of the most harrowing films about World WarII .

wydarzenia towarzyszące · accompanying events 166 · 167 So hn nic P e omena na Konfrontacjach prezentuje K oncert Tim Hecker Concert

18.10.2015 · 22:00 Sonic Phenomena at Theatre Confrontations presents Sala Widowiskowa Tim Hecker 20/30 ZŁ

Tim Hecker jest kanadyjskim kompozytorem muzyka i inżyniera dźwięku, Hecker nagrywał as a key recording of that year by WIRE maga- i artystą dźwiękowym, laureatem Nagrody Juno. na organach zbudowanych w kościele Frikirkjan, zine. In the years since, Hecker has worked exten- Hecker przeżył ostatnią dekadę, zamieszku- a następnie operował nagraniami, aż uzyskał sively with the distinguished Chicago-based label jąc niezwykłą przestrzeń pomiędzy dźwiękiem, efekt korozyjny. Organy, które pełnią rolę bez- Kranky. His album Harmony in Ultraviolet (2006) dysonansem i melodią. W jego zróżnicowa- cielesnego, zniekształconego narratora, są próbą warranted comparisons to Brian Eno and Kevin nej i cenionej twórczości mocno ścierają się osiągnięcia sekularnego, transcendentalnego Shields, and was ranked #13 on Pitchfork.com’s źródła cyfrowe oraz organiczne (analogowe). dźwięku – stanowiącego potężną wewnętrzną Best Albums of The Year. His most recent record, Rezultatem jest estetyczna hybryda, która przy- alternatywę dla tradycjonalnego teologicz- Ravedeath, 1972, was awarded the Best New Music pomina zarówno elektroniczną abstrakcję, jak nego rozumienia katharsis. Obecna na płycie title by Pitchfork, was nominated for the 2011 i psychodeliczny minimalizm. Hecker celowo fuzja organów, pianina, gitary, cyfrowego software Polaris Music Prize and won a Juno for 2012 Elec- zaciera czyste tonalne rozgraniczenia trady- i efektów gitarowych przywołuje alternatywną tronic Album of the Year. cjonalnej muzyki instrumentalnej, kultywu- utopię, w której koegzystujące ze sobą przemoc, jąc enigmatyczne, trudne ścieżki dźwiękowe. melancholia i euforia tworzą głęboki, metafi- Tim Hecker is an extensive, vigorous live per- Piękno oraz zgrzyt w sonicznie przetworzonym zyczny imperatyw. former, and the immense power and menace of hałasie Heckera były porównywane do „tek- his live shows makes him a contemporary mas- toniki kolorowych płyt” i „katedralnej muzyki W 2013 roku Hecker zaprezentował płytę „Virgins”, ter of volume and texture. He has presented his elektronicznej”. Jak zauważyli krytycy z „New kontynuację „Ravedeath, 1972”. Album był tak works at the Institute of Contemporary Art (Lon- York Timesa”, gra on „złowróżbne, abstrakcyjne samo podskórny, jak poprzedni i zebrał pochlebne don), Primavera Sound (Barcelona), Unsound Fes- kawałki, w których statyczne i najniższe basowe recenzje od The Quietus, który określił go jako tival (Krakow), All Tomorrow’s Parties (Minehead), grzmoty otwierają się wokół wolnych nut „najostrzejsza wycieczka solo [Heckera] jak Fondation Cartier (Paris), Bimhuis (Amsterdam), i akordów, niczym szczeliny w ziemi czekające, dotąd, a nici, które plecie przylegają tym razem Columbia University’s Miller Theatre (New York aby je w całości połknąć”. mniej ciasno”. Płyta otrzymała nagrodę „Best New City), among others. Music” od Pitchfork. W 2011 roku NPR (National Public Radio) uznało Hecker’s production work is also international Heckera za jednego z Najlepszych 100 Kompo- Oprócz solowej twórczości kompozytorskiej in scope. Ravedeath, 1972 was first conceived zytorów Poniżej 40stki. Jego album z 2003 roku, Hecker pracował z takimi muzykami jak Oren during a long Montreal winter, developed at the „Radio Amor”, wydany pod egidą słynnej nie- Ambarchi, David Bryant („Godspeed You! Black Banff Center for the Arts in Alberta, Canada, and mieckiej wytwórni płytowej Mille Plateaux, był Emperor”) i Aidan Baker. Współpracował także completed during a summer spent in Reykja- uznany przez opiniotwórczy magazyn „WIRE” za z artystą wideo Dougiem Aitkenem i Stanem vik, Iceland. With the assistance of musician and kluczowe nagranie roku. W późniejszych latach Douglasem nad muzyką skomponowaną na engineer Ben Frost, Hecker recorded on a pipe Hecker pracował z renomowaną wytwórnią potrzeby wielu instalacji. Ostatnio współtwo- organ built inside the Frikirkjan Church, and z Chicago o nazwie Kranky. Jego album „Har- rzył z Danielem Lopatin (Oneohtrix Point Never) later manipulated the recordings to corrosive mony in Ultraviolet” (2006) był porównywany do album o nazwie „Instrumental Tourist”, który effects. The pipe organ, the album’s disembod- twórczości Briana Eno i Kevina Shieldsa, a także łączy to, co najlepsze w muzyce obu artystów. Do ied, distorted narrator, is a gesture at a possible znalazł się na miejscu 13. listy Najlepszych Albu- dorobku Heckera należą także utwory powstałe secular transcendental sound, a visceral, potent mów Roku portalu Pitchfork.com. Jego najnow- na zamówienie, w tym muzyka filmowa i kompo- alternative to traditional theological catharsis. sza płyta, „Ravedeath, 1972”, otrzymała tytuł „Best zycje na potrzeby tańca współczesnego. The recording’s sonic marriage of pipe organ, New Music” od Pitchfork i była nominowana piano, guitar, digital software, and effects pedals do Polaris Music Prize w 2011 roku oraz zdo- Tim Hecker is a Juno award-winning Canadian evokes an alternative utopia, one in which the była Nagrodę Juno dla Elektronicznego Albumu composer and sound artist. He has spent the coexistence of violence, melancholy and eupho- Roku 2012. last decade inhabiting a unique intersec- ria is a profound metaphysical imperative. tion between noise, dissonance, and melody. Tim Hecker jest wszechstronnym, pełnym wigoru In his varied and celebrated works, digital In 2013 Hecker presented Virgins, the follow up to artystą, realizującym się w występach na żywo, and organic sources tightly intertwine. The Ravedeath, 1972. The album was every bit as vis- a niezwykła siła i uczucie zagrożenia emanujące result is a hybrid aesthetic that recalls elec- ceral as the previous garnering praise from The ze sceny w trakcie jego koncertów sprawiają, że tronic abstraction and psychedelic minimalism. Quietus, which described it as his “rawest solo jest uważany za współczesnego mistrza dźwięku Hecker purposefully obfuscates the clear tonal outing to date, and the strands he plaits together i faktury. Prezentował swoje kompozycje między distinctions of traditional instrumentation, pre- are less tightly wound this time” and received innymi w Instytucie Sztuki Współczesnej w Lon- ferring to cultivate enigmatic, uneasy sound- “Best New Music” from Pitchfork. dynie, Primavera Sound w Barcelonie, na Festi- scapes. The beauty and crush of Hecker’s soni- walu Unsound w Krakowie i All Tomorrow’s Par- cally processed noise has been compared to In addition to his solo compositional work, ties w Minehead, w Fondation Carter w Paryżu, “tectonic color plates” and “cathedral electronic Hecker has worked alongside musicians such Bimhuis w Amsterdamie czy w Teatrze Miller Uni- music.” As the New York Times put it, he plays as Oren Ambarchi, David Bryant (Godspeed You! wersytetu Columbia w Nowym Jorku. “foreboding, abstract pieces in which static and Black Emperor) and Aidan Baker. He has also col- sub-bass rumbles open up around slow-mov- laborated with video artists Doug Aitken and Twórczość Heckera ma też międzynarodowy ing notes and chords, like fissures in the earth Stan Douglas in several installation pieces. Most zasięg. Pomysł na płytę „Ravedeath, 1972” powstał waiting to swallow them whole.” recently he’s collaborated with Daniel Lopatin podczas długiej zimy w Montrealu, a później roz- (Oneohtrix Point Never) on an album entitled, winął się w Międzynarodowym Centrum Sztuki In 2011, NPR named Hecker as one of the Top “Instrumental Tourist”, which brought together w Banff w Albercie w Kanadzie, by wreszcie 100 Composers Under 40. His 2003 album Radio best of both musicians’ worlds. Hecker’s work also zostać zrealizowanym podczas lata spędzonego Amor, released on the acclaimed German elec- includes commissions for contemporary dance, w Reykjaviku w Islandii. Z pomocą Bena Frosta, tronic music label Mille Plateaux, was recognized film scores, and various writings. wydarzenia towarzyszące · accompanying events 168 · 169 S ix Verbs Movement Six Verbs Movement

„Six Verbs Movement – Ruch sześciu czasowni- D o stworzenia momentów istniejących pomiędzy Using different verbs of movement (to walk, to O rganizator · organizer ków” to kreatywny eksperyment i artystyczny pro- przeszłością a teraźniejszością Ruch wykorzy- stand, to sit, to lie, to sleep, to die) as a starting jekt badawczy odbywający się na obszarze Lub- stuje obecność, przestrzeń i pamięć oraz takie point for their work, the artists investigate both lina. W celu stworzenia tymczasowych interwencji narzędzia i środki artystycznego wyrazu, jak the physical and metaphorical meaning of the w przestrzeni publicznej miasta łączy on artystów aktywność obywatelska oraz teatralny język słowa verbs and their wide range of appearance in dif- pracujących w obrębie różnych mediów, takich obrazu i dźwięku. Zostaną one zaprezentowane ferent social and historical contexts which are Współorganizator · co-organizer jak performans, teatr, taniec, sztuki wizualne oraz w różnych przestrzeniach miasta, takich jak opus- related to the past, present and future of Lublin muzyka. zczone budynki, puste sklepy i piwnice, a także – where different religious, political and artistic miejsca w pełni wystawione na widok publiczny. streams and movement emerged along the years. Ruch objawia się w swoim złożonym znaczeniu: Te interwencje pozwolą na zaobserwowanie definiowany jako zmiana położenia ciała, ale rów- efektów i konsekwencji oddziaływania Ruchu Today, twenty five years after the political transi- Mecenat · patronage nież jako określenie zrzeszenia jednostek, któ- na mieszkańców Lublina oraz jego przestrzeń tion, Poland continues to draw serious conclusions rym przyświeca jakiś cel. Tak jak to, co znajome, publiczną. from its past. Whereas, on the one hand the coun- może przekształcić się w tajemnicze, Ruch stara try is on the verge of a conservative turn and on się powrócić do miejsca, które nagle staje się nie- K uratorzy the other hand there is a noticeable rise of inter- Zrealizowano przy pomocy finansowej Yael Vishnizki Levi, Szymon Kasprowicz znane, by stawić wyzwanie teraźniejszości, stwa- est in Jewish culture and the memory of Polish Miasta Lublin P rodukcja rzając nowe spojrzenie na przeszłość oraz przy- Jews, it is important to take an action, to confront Szymon Kasprowicz P artnerzy · partners wracając ją, zarówno do publicznego dyskursu, jak the historical and cultural heritage, to enter the i do geograficznego centrum miasta, gdzie pod tekst black holes which exist in the collective memory warstwą betonu i za opustoszałymi przestrzeniami Yael Vishnizki Levi and to generate a laboratory of critical and politi- tłumaczenie wciąż czai się tajemnica. Szymon Kasprowicz cal thoughts using visual and performative art as a factory of scenarios that can re-work reality. Używając jednego z czasowników opisujących kolejne stadia ruchu (iść, stać, siedzieć, leżeć, spać, „Six Verbs Movement“ is a creative experiment In order to create moments which exist in umierać) jako punkt wyjścia dla swojej pracy, and an ongoing artistic research project which between past and present, the Movement uses twórcy badają fizyczne i metaforyczne znaczenia takes place in the public space of Lublin and the contemporary presence, space and memory tych słów, a także szeroki zakres ich występowania brings together six artists who work in different among other social and artistic tools such as civic Patroni ·  w różnych kontekstach społecznych i historycz- media such as performance, theater, dance, visual activism and theatrical language of texts, visuals nych, powiązanych z przeszłością, teraźniejszoś- arts and music; to create a temporary interven- and sounds which will be performed in different cią oraz przyszłością Lublina – gdzie przez lata tion in the public space of the city. spaces around the city, such as abandoned build- wyłaniały się różne nurty religijne, polityczne ings, empty stores and storages and central places i artystyczne. The movement appears in its ambiguous mean- which are completely exposed to the public. ing, both as a change in the body’s position and Through these public interventions, the Movement Dzisiaj, 25 lat po transformacji ustrojowej, Polska as a group that operates together to obtain will examine its effects and ramifications both on wciąż wyciąga wnioski ze swojej przeszłości. Pod- a common goal. As the familiar transforms to the people of Lublin and its public space. czas gdy z jednej strony państwo jest o krok od the mysterious, the movement aims to return to Sponsorzy · sponsors zwrotu ku konserwatyzmowi, jednocześnie można places it has never seen, to challenge the present curators Yael Vishnizki Levi, Szymon Kasprowicz zauważyć wzrost zainteresowania żydowską kul- by developing a new way of observation on the production turą i pamięcią o Żydach polskich. Ważne jest, by past, bringing it back, both to the public discus- Szymon Kasprowicz podjąć próbę konfrontacji z historycznym i kultu- sion and to the geographical center of the city text rowym dziedzictwem, wkroczyć w „czarne dziury” where there is still a big mystery behind the Yael Vishnizki Levi wykreowane przez kolektywną pamięć oraz stwo- empty spaces and underneath the concrete. rzyć laboratorium krytycznej i politycznej myśli, używając sztuk wizualnych i performatywnych jako wytwórni scenariuszy, które mogą przetwo- rzyć rzeczywistość.

wydarzenia towarzyszące · accompanying events 170 · 171 E yal Weiser spektakl How’s The Beast? performance

7.10.2015 · 19:00 / 21:00 Eyal Weiser 60 min How’s The Beast? Sala Widowiskowa CK bezpłatne wejściówki do odebrania w Kasie CK complimentary tickets are available at the CK Box Office

„Jeśli Niemcy są «brutalnym ojcem», który Israel’s policy during the Gaza War and D ramaturgia i reżyseria zainicjował ostateczne rozwiązanie, a Polska revealed, yet again, the lava boiling under- Eyal Weiser P artnerzy kreatywni «matką Ziemią», noszącą w swym łonie okru- neath the surface of our personal and artistic i performerzy: cieństwa Holocaustu, to Izrael jest owocem friendships. That is precisely why this article Adili Liberman, Max Wagner, tego grzechu; «chorym dzieckiem» zrodzonym was our constant point of reference through- Sylwia Drori, Tamar Lam Z djęcia, montaż w wyniku tego gwałtu”. out the entire creative process. i konsultacja artystyczna przy „Sometimes I Need to Ten dramatyczny, radykalny cytat pochodzący In “How’s the Beast?”, our independent Walk Far Away from Where I Am to See Myself” i „Desert z artykułu niemieckiego publicysty Olivera Initiative, we wish to examine, each using his of the Real”: Hinda Weiss Talla „Gdzie spotykają się trzy drogi”, opubli- or her own artistic tools, the normalization K oncepcja wizualna „White kowanego na łamach „Sueddeutsche Zeitung“ process between our countries and the vari- Lie”: Rami Maymon w lecie 2014 roku, rozbudził drzemiącą w każ- ous collective narratives which crystallized in K ostiumy i scenogafia w „Sometimes I Need to Walk dym z nas bestię i zapoczątkował gorącą dys- them since World War II. Once we’ve realized Far Away from Where I Am to kusję na temat „więzów krwi” łączących nasze these narrative’s fictitiousness and manipula- See Myself”, „Desert of the państwa. tion, our next step was to challenge them. We Real ” oraz w spektaklu Adam Kalderon wanted to expose them for what they were – K ostiumy i scenografia Artykuł Talla podejmował kwestie różnych nothing more than political theatre. w „White Lie”: Tamar Levit sposobów postrzegania polityki Izraela, jakie K onsultacja choreograficz- na: David Kern wykształciły się w polskim i niemieckim spo- Agnieszka Tz’zak, Uriah Rein Merchav, Liora Alshech D ramaturgia „White Lie” łeczeństwie w czasie wojny w Strefie Gazy I n collaboration with Natalie Fainstein, Kilian Engels i odsłonił po raz kolejny lawę wrzącą pod Israel, in conjunction with the 50th anniversary of Israeli- Ś wiatło: Omer Sheizaf German diplomatic relations. A ngielskie tłumaczenie powierzchnią naszych osobistych i artystycz- P remiere Natalie Fainstein nych przyjaźni. Właśnie dlatego ten artykuł Israel Festival 2015 N iemieckie tłumaczenie stanowił dla nas stały punkt odniesienia pod- Sharon Nuni Głos Uriah w „White Lie” czas całego procesu twórczego. Ursula Maria Burkhart Z djęcia w „White Lie” W niezależnej inicjatywie „How’s the Beast?” Mateusz Smolka chcemy, poprzez użycie własnych środków P rojekt plakatu oraz programu artystycznego wyrazu, badać proces norma- Nurit Hershkovits lizacji stosunków pomiędzy naszymi pań- K ierownik planu stwami oraz różne narracje kolektywne, które Sahar Gadesh P rodukcja: Shiran Shveka się w nich wykrystalizowały od czasu II wojny światowej. Gdy uświadomiliśmy sobie fikcyj- P laywright and Director ność i manipulatywność tych narracji, posta- Eyal Weiser C reative Partners and nowiliśmy je zakwestionować. Chcieliśmy Performers obnażyć to, czym były – niczym więcej niż tea- Adili Liberman, Max Wagner, trem politycznym. Sylwia Drori, Tamar Lam P hotography, Video Editing Agnieszka Tz’zak, Uriah Rein Merchav, Liora Alshech and Artistic Consultant W e współpracy z “Sometimes I Need to Walk Instytutem Goethego w Izraelu, w nawiązaniu Far Away from Where I Am to See Myself” and “Desert of do 50. rocznicy ustanowienia izraelsko-niemieckich the Real”: Hinda Weiss relacji dyplomatycznych P remiera V isual Concept “White Lie” Rami Maymon Israel Festival 2015 tłumaczenie C ostume and Prop Design “Sometimes Need to Walk Szymon Kasprowicz Far Away from Where I Am to See Myself”, “Desert “If Germany is the ‘abusive father’ that initi- of the Real ” and Live Performances: Adam Kalderon ated the final solution and Poland is ‘mother C ostume and Prop Design Earth’, that bared the atrocities of the “White Lie”: Tamar Levit Holocaust, Israel is the fruit of this sin; the C horeography Consultant David Kern ‘sick child’ that was born out of this rape.” D ramaturgy “White Lie” Natalie Fainstein, Kilian Engels This charged, radical quote from German pub- L ighting Design: Omer Sheizaf E nglish Translation licist Oliver Tall’s article; “Where Three Roads Natalie Fainstein Meet”, published by the Sueddeutsche Zeitung German Translator in the summer of 2014, awakened a sleep- Sharon Nuni U riah’s Voice “White Lie” ing beast in each of us and sparked a heated Ursula Maria Burkhart debate between us regarding our countries’ C amera “White Lie” “blood ties”. Mateusz Smolka Po r gram and Poster Design Nurit Hershkovits Tall’s article addressed different perceptions Sa t ge Manager: Sahar Gadesh in Polish and German societies concerning P roducer: Shiran Shveka wydarzenia towarzyszące · accompanying events 172 · 173 M agdalena i Ludomir Franczak S pektakl instalacja w przestrzeni miejskiej ODDYCHAJĄCA GÓRA Performance installation in the public space

8.10.2015 · 18:00 czynna codziennie w dniach 18.10.2015 Magdalena and Ludomir Franczak 9.10.2015 · 12:00 / 13:00 / 14:00 / 15:00 / 16:00 w godzinach 15:00–18:00 BREATHING MOUNTAIN Zdrój na placu dworcowym PKS w Lublinie open daily 10–18.10.2015 from 15.00 to 18.00 60 min Lubartowska 31 bezpłatne wejściówki do odebrania w Kasie CK wstęp wolny · free admission complimentary tickets are available at the CK Box Office

Góra jest negatywem dołu – to, co zostało wykopane z drugiej strony, zaczyna narastać. Im głębiej schodzimy, tym grubsze stają się warstwy odkładające się na powierzchni, po której chodzą ludzie – zacierając je, próbując zrównać. W swoim wnętrzu góra oddycha, lecz aby usłyszeć ten oddech, trzeba wejść w jej głąb – w wykopaną z warstw studnię. Zanurzyć się w żyzną ziemię pełną robaków i zagu- bionych przedmiotów – luster, fragmentów inskrypcji w nieznanym języku, nadpalonych gazet, przebiegających przez pamięć strzępów historii.

„Oddychająca góra” jest instalacją perfor- matywną w przestrzeni dawnej dzielnicy żydowskiej Lublina. Narracja rozwija się wraz z ruchem widzów, odwołując się do przeszło- ści i jej śladów w przestrzeni, języku i dźwięku otaczającego nas miasta. „Oddychająca góra” jest tak naprawdę projektem badawczym opisującym współczesność. Historia przy- wołana zostaje tutaj w formie żywej – nie z bezpiecznego dystansu, zamykającego w gablocie świat, który zniknął i raczej nie powróci. Opisujemy to, co widać/słychać teraz i co jest cieniem przeszłości nie zawsze przepracowanej.

The mountain is the negative of a pit: that which has been dug out, accumulates on the other side. The deeper we descend, the thicker the layers on the surface, gradually flattened and blurred as people walk on them.

Inside, the mountain is breathing, but to hear its sound one has to descend into the well created in the layers; one needs to immerse in the fertile soil, filled with worms and lost objects, such as mirrors, fragments of inscrip- tions in a foreign language, charred newspa- pers, shreds of history running through your memory.

Breathing Mountain is a performative instal- lation located in a former Jewish district of Lublin. The narration of the work develops with the movement of audience, referring to the past and its traces in the space, language and sounds of this city. In fact, Breathing Mountain is a research project describing the contemporary world. History is evoked here in a live form, without the safe distance of a showcase which locks the world that disap- peared and will never return. We describe that which is visible/audible now, and reflects the past that might not have been processed yet. translation Karolina Bogdanowicz

wydarzenia towarzyszące · accompanying events 174 · 175 U lrike Grossarth (Six Verbs Movement) I nstalacja & performance SYMBOL gotowe / lying Installation & performance

10.10.2015 · 12:00 Ulrike Grossarth (Six Verbs Movement) 360 min SYMBOL gotowe / lying Lubartowska 31 wstęp wolny · free admission

„SYMBOL gotowe / lying” to nowy projekt na zdjęciach Kiełszni. Zwiedzający mogą go pictures, their statements will be recorded and znanej artystki Ulrike Grossarth, która już od wypożyczyć i przechadzać się w nim po mie- later will be published. The golden coins is kilku lat tworzy prace inspirowane Lublinem. ście. W czasie spaceru będzie towarzyszył im another motif, part of this series, which gains Wprowadzając zmiany w podstawowe zasady fotograf dokumentujący ucieleśnienie histo- a new meaning when appears on the back współczesnego systemu ekonomii Zachodu, rycznych aspektów w krajobrazie współczes- wall of the room. Ulrike Grossarth wykorzystuje odmienne rozu- nego Lublina. mienie wymiany handlowej, przez co to sam A coat which is made after a reconstruction of przedmiot staje się symbolem wymiany, tj. tłumaczenie a fabric pattern from a tailor’s advertisements środkiem płatności. W obszarze, gdzie zazwy- Szymon Kasprowicz appeared in Kiełsznia’s photographs, will czaj odbywa się akt wymiany pomiędzy przed- be placed in the room. The visitors can bor- miotami, towarem i pieniędzmi jako wartością, SYMBOL gotowe / lying is a new project by row it and wear it for a walk through the city. moment przejścia rozwija się i zostaje pod- the renowned artist Ulrike Grossarth who Along the walk, they will be accompanied by jęte działanie pełne uwagi. Przenosi ono to, has been creating works inspired by the city a photographer who will be documenting the co jawi się jako pozornie niezgodne, w prze- of Lublin for several years. By introducing embodiment of historical aspects in the con- nikające się paradoksy, dezorganizując i na an alternative to the fundamental rules of temporary landscape of Lublin. nowo rozpatrując pierwotne znaczenie pojęcia the contemporary western economical sys- „wartości”. tem, Ulrike Grossarth practices a new form of exchange where the object itself becomes „W czasie akcji umieszczam na pustej ladzie the symbol of the exchange (i.e. the means stertę papieru i pieczątkę ze słowami «SYMBOL of payment). In the zone where the motion gotowe». Stojąc za ladą, mam na sobie płaszcz of exchange is usually between objects, mer- i czapkę – integralne elementy wszystkich chandise and money as a value, the moment moich działań w czasie «polskich projek- of transition is being expanded and an atten- tów». Proces rozpoczyna się, gdy uczestnicy tive action happens, transporting incompat- zbliżają się do lady i wręczają mi obiekt, ible things into a dissolving paradox, disrupt- który już posiadają. Przyjmuję go i przygoto- ing and reexamining the concept of ‚value’ in wuję papier, odbijając na nim słowa SYMB« OL its common definition. gotowe». Potem ostrożnie opakowuję przed- miot, zwracając uwagę na jego specyficzną “For the action, I place on an empty counter, formę i kontury, podążając za jego czystą phy- a stack of paper and a stamp with the words sis. Gdy dopasowuję krawędzie opakowania, ‘SYMBOL gotowe’. Standing behind the coun- zaczyna ono funkcjonować jako nośnik obrazu. ter, I wear a coat and a cap, the integral ele- Potem podnoszę zapakowany obiekt prosto ments for the activities in all of my projects w pole widzenia odbiorcy, opóźniając moment in Lublin. The action starts with the partici- doręczenia. Podczas chwili wspólnego ocze- pant audience, who approach the counter kiwania uczestnicy mogą przeczytać słowa and hand me an object which they possess. «SYMBOL gotowe» znajdujące się na zapako- I receive the object and prepare a wrapping wanym przedmiocie. Później przerywam pro- paper by stamping on it the words ‘SYMBOL ces wymiany, używając lady jako piedestału, gotowe’. Then, I carefully wrap up the object, na którym umieszczę siebie (sklepikarkę). paying attention to its specific form and con- W pozycji leżącej zajmuję przestrzeń przej- tours, tracing its pure physis. When I fix the ściową, przez chwilę używając jej w odmienny edges of the wrap to adapt it to the object, sposób. W tradycyjnym akcie wymiany to właś- it start to function as an image carrier. Then nie ona wyraźnie reguluje i porządkuje kolej- I hold up the wrapped object straight into the ność działania”. person’s field of vision, pausing the moment where I delivering it back. During this shared Wewnątrz sklepu wystawiona zostanie seria moment of lingering, the participants could rysunków „SYMBOL gotowe / trading”. To stu- read the words ‘SYMBOL gotowe’, on their dium fotografii Stefana Kiełszni przedsta- wrapped object. Later, I interrupt the exchange wiających ulicę Nową 17 w Lublinie, w latach process by using the counter as a pedestal 30. XX wieku. Zwiedzający mają okazję zin- for myself (the trade woman). I lie on it and terpretować obrazy. Ich wypowiedzi zostaną occupy the transitory space, changing tempo- nagrane, a później pojawią się w specjalnej rary the use of it, which in traditional ways of publikacji. Złote monety, powstałe na potrzeby exchange, regulates and maintains the order tej serii, to kolejny motyw, który teraz, umiesz- of the act in an emphatic way.” czony na tylnej ścianie, zyskuje kolejne znaczenie. The series of drawings SYMBOL gotowe / trad- ing will be on display inside the shop. The W pomieszczeniu zostanie umieszczony drawings are a study of a photograph by płaszcz stworzony na podstawie zrekon- Stefan Kiełsznia, depicting a situation at struowanych wzorów tkanin zaczerpniętych ‘ulica Nowa 17’ in 1930’s Lublin. The visitors z reklam zakładów krawieckich uwiecznionych are offered the opportunity to interpret the wydarzenia towarzyszące · accompanying events 176 · 177 Rp oga hael R iński koncert Żywizna concert

12.10.2015 · 13:00 Raphael Rogiński 60 min Żywizna Teatr Stary w Lublinie bezpłatne wejściówki do odebrania w Kasie CK complimentary tickets are available at the CK Box Office

„Żywizna” („natura” w gwarze kurpiowskiej) Żywizna – means “nature” in the Kurpie dia- to tytuł nowego projektu warszawskiego lect – is the name of the new project by the muzyka Raphaela Rogińskiego, znanego Warsaw based musician Raphael Rogiński. z wielu muzycznych realizacji jak „Shofar” Roginski, known for many musical project czy „Cukunft”, które łączą muzykę żydowską, such as: Shofar and Cukunft which combine etniczną oraz folk z improwizacją o blueso- Jewish music, ethnic and folk, together with wych i jazzowych korzeniach. improvisation rooted in blues and jazz.

„Żywizna” to produkcja przygotowana spe- Żywizna is a special project made for Six cjalnie z myślą o „Six Verbs Movement”, Verbs Movement which combines between old zestawiająca ze sobą stare żydowskie koły- Jewish lullabies in the Yiddish language and sanki w języku jidysz i kołysanki w gwarze lullabies in a Kurpie dialect. kurpiowskiej. The decision to bring these two cultures Decyzja, by scalić te dwie tradycje wynika z ich together in this project was due to their iden- widocznego wpływu na polską kulturę popu- tified influence on the Polish popular cul- larną oraz muzykę folkową, który możemy ture and folk music as we know it today. Even dzisiaj zaobserwować. Mimo że, a nawet though and maybe because, both Kurpie and dlatego że, zarówno gwara kurpiowska, jak Yiddish are either no longer exist in Poland i język jidysz, albo nie istnieją już w Polsce (Yiddish) or can be found in very specific areas (jidysz), albo też można je odnaleźć jedynie na (Kurpie) the project aims to connect these two szczególnych obszarach (gwara kurpiowska), tradition through their music. celem projektu jest powiązanie ich ze sobą za pośrednictwem muzyki. Rogiński, together with the Lublin based singer Genowefa Lenarcik and the Akademos Rogiński będzie eksplorować te dwie kul- Junior choir of Podstawowa Paderewski school tury, razem z lubelską śpiewaczką Genowefą in Lublin, conducted by Elżbieta Nieczyporuk Lenarcik oraz chórem Akademos Junior ze will explore these two cultures through their Szkoły Podstawowej Paderewski, dyrygowa- lullabies and present us the result of their nym przez Elżbietę Nieczyporuk. Podczas intensive workshop research in a lovely after- klimatycznego, popołudniowego koncertu noon concert in the hall of Teatr Stary. w Teatrze Starym zaprezentują rezultaty swo- jej intensywnej pracy w ramach poprzedzają- cych go warsztatów.

wydarzenia towarzyszące · accompanying events 178 · 179 Ro bert Kuśmirowski (Six Verbs Movement) I nstalacja & performance Momento Mori Installation & performance

13.10.2015 · 14:00 Robert Kuśmirowski (Six Verbs Movement) Rybna 12 Momento Mori 120 min wstęp wolny · free admission

„Momento Mori” to próba spowolnienia czasu, An old person is preparing his burial suit for propozycja pogrążenia się w zadumie nad his own funeral service. A suitcase repleted rozkładem sił życiowych i ich obumierania with a monochromatic outfit will be “carried” w naszej selektywnej pamięci. „Momento” into different shows and performances dur- to wybrana chwila, której często nie chcemy ing Konfrontacje Teatralne Festival. Will the doświadczać i robimy wszystko, by w niej nie suitcase which carries the notion of death dis- uczestniczyć. turb the program of the festival? Or will the festival adopt it as an artistic intervention or Robert Kuśmirowski postanowił przywołać unexpected surprise? Will anyone take it and ten „obrazek” w wizualnej opowieści o osobie use of it? And how would the aesthetic of the z pchlego i „suterennego” zakątka miejskiej suitcase be perceived? As a grotesque object kamienicy. To wizualny wrzask dający nam or in a serious way? There is also a moral możliwość obserwacji odejścia kogoś „niezna- question of the right to observe and intervene czącego”. Kogoś, kto nie jest członkiem naszej such an intimate moment which this object rodziny czy bliską nam osobą. To również „set” represents. pytań o to, czy mamy prawo podpatrywać tak intymny moment… W ogóle się tym zajmo- When appears in the public space the suit- wać, kolekcjonować te przypadki – pakowane case can contain different meanings. It can jak trumienne kreacje do walizek na chwilę be interpreted as trash, an unwanted object, przed odejściem, które w jakiś „wybitny” spo- and also in a historical context, as a reminis- sób jest przeczuwane. cence from Majdanek, a central point in the landscape of Lublin which still creates echoes Obrazowanie takiej historii będzie motywem especially in art and culture. przewodnim i przechodnim szykowanego rytuału performatywnego, ukazującego kilka The depiction of this event is a leitmotiv and ostatnich godzin przed śmiercią, kiedy to a transitory motif of a prepared performative starsza osoba ze swoistym namaszczeniem ritual of the very last hours before death. pakuje swoje „odczekane” kreacje na własne nabożeństwo żałobne, jednocześnie nie mając Through the interpretations and reactions, pewności, czy ci, którzy będą ubierać jej ciało words and gestures of those who are still i szykować je do pochówku, ostatecznie ich alive, we would learn about death. użyją.

Walizka dostanie drugie (u)życie. Wypełniona monochromatyczną kreacją i czyimś życiem (czyt. opowieścią) zostanie „wniesiona” do większości przedstawień prezentowanych w czasie Konfrontacji Teatralnych. Czy „zapro- gramowane” spektakle teatralne są w sta- nie przyjąć pewnego rodzaju niewygodę w postaci „zaburzyciela”, wirusa czy mrocz- nej „niespodziewanki” i opiekować się jej dalszym losem w odgrywanej sztuce? Czy materiał w niej zawarty posłuży do ułożenia groteskowych układanek? A może zostanie wykorzystany w poważniejszych „odsłonach” przypominających Majdanek? Wszystko to zagrabione zostanie przez tych, którzy jesz- cze żyją i oglądają. To w ich słowie i gestach opowiemy, czego o śmierci tak naprawdę się dowiemy.

Momento Mori is an attempt to slow down time, a proposal to reflect the submersion of the putrefaction of vital forces and their necrosis in our selective memory. Robert Kusmirowski decided to deal with a particular moment of a slowly dying person in a base- ment nook. A moment which on the one hand we wish to avoid but paradoxically we are also very attracted to.

wydarzenia towarzyszące · accompanying events 180 · 181 jo anna lewicka (reżyseria) S pektakl VULVA Performance

11.10.2015 · 20:00 joanna lewicka (director) Sala Widowiskowa Galerii labirynt VULVA 60 min 10/20 ZŁ

Salon, kuchnia, sypialnia, łazienka. Każde z po- R eżyseria mieszczeń to królestwo jakiejś kobiety. A są Joanna Lewicka W ystępują cztery. Angelika Kujawiak Katarzyna Tadeusz W salonie rządzi Marta (Katarzyna Tadeusz) Iga Załęczna Ilona Zgiet – zakopana w pieluchach pragmatyczka, któ- Jarosław Tomica rej życiem rządzi pech. Maria (Iga Załęczna) to S cenografia niespełniona poetka, która woli mieszkać w ła- Nordyk zience, niż zrezygnować z marzeń. Jest jeszcze W ideo/film Maria Porzyc Aktorka (Angelika Kujawiak), która sypialnię Karol Rębisz zamieniła na kapliczkę swojego ukochanego. Ś wiatła I Asenefa (Ilona Zgiet), która kiedyś nie urodziła, Marcin „Kabat” Kowalczuk by nie sprowadzać na świat „drugiego takiego”. director Swoje nieszczęśliwe życie rozpamiętuje przy Joanna Lewicka kuchennym stole. cast Angelika Kujawiak Katarzyna Tadeusz Bohaterki „Vulvy” różnią się wiekiem, pochodze- Iga Załęczna niem, wykształceniem. I pewnie nigdy by się nie Ilona Zgiet spotkały, gdyby nie On (Jarosław Tomica). Każda Jarosław Tomica set design z nich straciła dla niego głowę, każdej zmienił Nordyk życie. Jako konkurentki do serca jednego męż- video czyzny nie mają prawa się lubić, ale – kiedy za- Maria Porzyc Karol Rębisz chodzi taka potrzeba – potrafią współpracować. li ghts Marcin “Kabat” Kowalczuk Główny bohater oprowadzi widzów – niczym po wystawie – po przestrzeniach należących do jego kobiet, odsłoni ich tajemnice i opowie o wspólnym życiu. A widz-podglądacz z czasem stanie się częścią teatralnej przestrzeni...

The living room, the kitchen, the bedroom, the bathroom. Every room can be the kingdom of a woman. There are four of them.

The living room is governed by Marta (Katarzyna Tadeusz) – a pragmatist buried in diapers, the life of whose is ruled by ill fortune. Maria (Iga Załęczna) is an unfulfilled poet, who would rather live in the bathroom than give up her dreams. There is also the Actress (Angelika Kujawiak), who has transformed her bed- room into a shrine of her beloved. And there’s Asenefa (Ilona Zgiet), who decided not to give birth once so that she would not bring “another one like him” into the world. She dwells on her miserable life sitting by the kitchen table.

The heroines of “Vulva” differ when it comes to their age, origin, education. And they would probably never have met if it wasn’t for him (Jarosław Tomica). Each of them has fallen for him and he has changed their lives. As rivals fighting for the heart of one man they cannot like each other, however, if necessary, they can cooperate.

The main character will guide the audience through the areas that belong to his women like through an exhibition, he will reveal their secrets and talk about their life together. The spectator – a voyeur – will eventually become a part of the theatrical space... wydarzenia towarzyszące · accompanying events 182 · 183 T eatr Stary w Lublinie spektakl spektakl Skarb · Wieczorem performance performance

Skarb Wieczorem Teatr Stary in Lublin 18.10.2015 · 16:00 / 17:30 16.10.2015 · 19:00 Treasure · In the Evening 50 min 70 min Teatr Stary w Lublinie Teatr Stary w Lublinie Bilety w kasie Teatru Starego w Lublinie Bilety w kasie Teatru Starego w Lublinie tickets are available at the teatr stary box office tickets are available at the teatr stary box office

S karb “ Treasure” (“Skarb”) skarb

Scenariusz i reżyseria Spektakl dla dzieci w wieku od 2,5 do 5 lat D irected by Leszek Mądzik, a play for children Leszek Mądzik w reżyserii Leszka Mądzika. aged 2.5–5. M uzyka Krzesimir Dębski K onsultacja pedagogiczna Bohaterami przedstawienia stają się najmłodsi In the course of the staging of “Treasure”, it is Justyna Cholewińska widzowie. Zakładając wciąż nowe kolorowe the youngest viewers that become the protago- W ystępują maski, przeżywają różne przygody, które dopro- nists of the play itself. They keep on putting Konard Biel Mateusz Kaliński wadzą ich do szczęśliwego końca. Tak o swo- on new colourful masks and continue experi- ich inspiracjach mówi reżyser: „Świat budo- encing new adventures, which will lead them written and directed by wany w czasie, w którym dorastamy, jest pełen to a happy ending. This is how director Leszek Leszek Mądzik tajemnic, fantazji i wyobraźni. Właściwie każdy Mądzik describes his inspirations behind music Krzesimir Dębski dzień jest ilustrowany obrazami, które czytelne “Treasure”: “The world that is created during peda gogical consultant są tylko dla jego twórców. Pozbawione fał- our growing up is full of mysteries, fantasy and Justyna Cholewińska szu emocje wzruszają swoją autentycznością imagination. In fact, every single day is illus- cast Konard Biel i szczerością”. trated by images that are comprehensible only Mateusz Kaliński to their creators. Devoid of falsehood and arti- Premiera spektaklu odbyła się 20 paździer- fice, children’s are authentic and genuine. And wieczorem nika 2013 roku, spektakl regularnie powraca na for that very reason they move us so much.” afisz Teatru Starego. Spektakl prezentowany we Wiersze/teksty współpracy z Teatrem Starym w Lublinie. The play premiered on 20 October 2013 and is Józef Czechowicz W ybór wierszy, kompozycje, regularly performed in the Teatr Stary. The play aranżacja, kierownictwo Bilety: 30 ZŁ (bilety sprzedawane są dla dzieci is presented in cooperation with the Teatr Stary muzyczne – opiekunowie wchodzą bezpłatnie. Uwaga! in Lublin. Włodzimierz Pawlik razem z dzieckiem na scenie, gdzie odbywają K onsultacja reżyserska Janusz Opryński się przedstawienia może przebywać tylko jeden Tickets: 30 PLN (tickets are sold for children – K onsultacja scenograficzna opiekun, drugi opiekun chcący uczestniczyć adults enter for free. Alongside a child, only one Justyna Łagowska w przedstawieniu zajmuje miejsce na widowni). adult guardian is allowed to enter the stage, wykonawcy Dorota Miśkiewicz, Kuba Bilety na spektakl można kupić tylko w kasie where the play is performed; any other guardian Badach, Łukasz Jemioła, Jan teatru. wishing to participate in the play is requested Kondrak, Anna Michałowska, to sit in the auditorium). There is no advance Piotr Selim, Jolka Sip, Natalia Wilk Wiecz orem booking. Tickets are available only at the Teatr Z espół muzyczny Stary in Lublin box office. Włodek Pawlik – fortepian „Wieczorem” to przedsięwzięcie z gatunku kon- Cezary Konrad – perkusja cert – teatr łączący wiersze Józefa Czechowicza, “Wiecz orem” (“In the Evening”) Paweł Pańta – kontrabas, gitara basowa jazzowe interpretacje Włodka Pawlika oraz muzyczne osobowości Doroty Miśkiewicz, Kuby “Wieczorem” is a hybrid performance that poems/lyrics Badacha i artystów lubelskiej sceny muzycz- fuses the poetry of Józef Czechowicz, jazz inter- Józef Czechowicz selection of poems, nej. Spektakl prezentowany we współpracy pretations of Grammy winner Włodzimierz compositions, arrangement, z Teatrem Starym w Lublinie. Pawlik and the musical personalities of Dorota musical director Miśkiewicz, Kuba Badach and Lublin-based art- Włodzimierz Pawlik consulting director Włodek Pawlik – polski kompozytor, pianista ists. “Wieczorem” (“In the Evening”) is presented Janusz Opryński jazzowy i pedagog, laureat Nagrody Grammy in cooperation with the Teatr Stary in Lublin. consulting scenographer w 2014 roku. Od lat 90. lider Włodek Pawlik Justyna Łagowska C ast Trio – zespołu, w którym gościł wiele znako- Włodek Pawlik – Polish composer, jazz pianist Dorota Miśkiewicz, Kuba mitości polskiego i światowego jazzu, między and pedagogue, 2014 Grammy Award recipi- Badach, Łukasz Jemioła, Jan innymi: Randy’ego Breckera, Billy’ego Harta, ent; leader of the Włodek Pawlik Trio since the Kondrak, Anna Michałowska, Richiego Cole’a; współpracuje z amerykań- 1990s, with whom he played alongside numer- Piotr Selim, Jolka Sip, Natalia Wilk skim zespołem – Western Jazz Quartet. W jego ous powerhouses of Polish and world jazz, B and dorobku artystycznym znajduje się ponad including Randy Brecker, Billy Hart and Richie Włodek Pawlik – piano 20 albumów („Anhelli”, „Tykocin Jazz Suite”), Cole; a regular collaborator of the Western Cezary Konrad – percussion Paweł Pańta – double bass, wiele dzieł muzyki filmowej („Wrony”D oroty Jazz Quartet (USA); recorded over 20 albums bass guitar Kędzierzawskiej, „Rewers” Borysa Lankosza, (“Anhelli”, “Tykocin Jazz Suite”) as well as com- „Nightwatching” Petera Greenawaya) oraz kom- posed film score D( orota Kędzierzawska’s pozycji współczesnych. Włodek Pawlik jest lau- “Wrony/Crows”, Borys Lankosz’ “Rewers/ reatem Nagrody Muzycznej „Fryderyk” 2005 Reverse”, Peter Greenaway’s “Nightwatching”) za Misterium „Stabat Mater” oraz nagrody TVP and contemporary music. Recipient of the 2005 Kultura 2006 za album „Anhelli”. Wielokrotnie “Fryderyk” Award for “Stabat Mater” and of the otrzymywał wyróżnienie „Jazzowy Muzyk Roku” 2006 Polish Television Award for his “Anhelli” przyznawane przez legendarny warszawski Jazz album. The legendary Warsaw Akwarium Club Akwarium. Jazz Club numerously awarded him the “Jazz Musician of the Year” accolade. wydarzenia towarzyszące · accompanying events 184 · 185 pa weł Passini (reżyseria) S pektakl Dziady. Twierdza Brześć Performance

17.10.2015 · 23:00 paweł Passini (director) Sala Widowiskowa Galerii Labirynt Dziady. The Brest Stronghold 120 min 10/20 ZŁ

Spektakl „Dziady. Twierdza Brześć” jest realizo- Projekt jest koprodukcją Instytutu Adama Mi- Festival, one of the most important interna- R eżyseria i muzyka wany przez zespół neTTheatre pod wodzą re- ckiewicza i Brzeskiego Teatru Dramatu. tional theatre festivals in Belarus. The Polish Paweł Passini D ramaturg żysera Pawła Passiniego z aktorami Brzeskiego premiere will take place in October 2015, dur- Patrycja Dołowy Akademickiego Teatru Dramy. Gdy Brzeski Teatr The show Dziady. The Brest Stronghold (Dziady. ing the Konfrontacje Teatralne Festival in Lub- S cenografia i kostiumy zaprosił polskiego reżysera do współpracy, po- Twierdza Brześć) is produced by the netTheatre lin, supported by the Municipality. Elena Lola Loli W izualizacja proszono, by realizacja była oparta na polskiej team, led by the director Pawel Passini, with ac- Maria Porzyc klasyce. Passini zaproponował „Dziady” Adama tors from the Brest Academic Drama Theatre. The project is a co-production between the T łumaczenie Mickiewicza. W odpowiedzi usłyszał, że to nie When the Brest team asked the Polish director Adam Mickiewicz Institute and Brest Drama- Serge Minskevich, Siergiej polska, lecz białoruska klasyka. W tym momen- to work with them, they requested his project tic Theatre. Kawalou A systent reżysera cie stało się jasne, że udało się dotknąć waż- be based on a Polish classic. Passini suggested Grzegosz Grecas nego punktu naszego wspólnego dziedzictwa, Dziady (Forefather’s Eve) by Adam Mickiewicz. K oordynator a wszystko co do tej pory w Polsce budowali- The response was that this was not Polish, but Marina Dashuk śmy wokół dramatu Mickiewicza, to jak go in- Belarusian literature, and it became clear that D irection and music terpretowaliśmy, trzeba będzie zweryfikować, an important aspect of our common heritage Paweł Passini w nowym dla „Dziadów” kontekście. Nowym – had been touched upon, and everything Poland P laywright Patrycja Dołowy gdyż jak się okazało, „Dziady”, choć klasyka, nie had constructed around Mickiewicz’s epic poem, S ets and costumes są szeroko znane na Białorusi, a niektóre ich how it was interpreted, had to be then verified Elena Lola Loli części jeszcze nigdy nie były tu wystawiane. in a new context. New, for as it turned out, Dzi- V isualisation Maria Porzyc ady, although indeed a classic work of literature, T ranslation O „Dziadach” pisze się często, że mają „rewolu- is not well known in Belarus, and some of it’s Serge Minskevich, cyjny potencjał”. W latach 60. w Chinach zlecono sections had never been performed there. Siergei Kavalou A ssistant director ich tłumaczenie, bo rząd chciał sprawdzić, co Grzegosz Grecas tak niebezpiecznego może być w tym dramacie, Dziady is a work of art which has often been de- C oordinator że po jego obejrzeniu ludzie w Polsce wyszli na scribed as having “revolutionary potential”. In Marina Dashuk ulice. Zdaniem twórców z neTTheatre „Dziady” 1960s China, a translation was commissioned, dają niezwykły sposób pracy z pamięcią, polega- because their government wanted to see for jący na przywoływaniu zapomnianych, postrze- themselves what could be so dangerous about ganych jako nieważne, nieobecnych w szerszej a play which made Polish people go out into świadomości narracji, ujawnianiu niedopusz- the streets protesting after it was performed. czanych do głosu historii. Na uroczystość dzia- According to the team at netTheatre, Dziady al- dów wzywa się duchy przodków, by mogły za- lows wonderful work to be done around mem- łatwić swoje niedokończone sprawy i odejść ory, based on recalling forgotten or margin- w spokoju. Dla Pawła Passiniego i Patrycji Do- alised narrations, as well as giving voice to łowy, autorki scenariusza, ten rodzaj pracy z pa- forgotten figures from history. When celebrat- mięcią nie jest nowy. Ujawniane i opowiadane ing forefather’s eve, the ghosts of the dead are bez końca historie były kanwą ich głośnego called upon to take care of unfinished business spektaklu „Hideout/Kryjówka”, dotyczącego sy- and vanish in peace. For Pawel Passini and Pa- tuacji ukrywania Żydów w czasie okupacji, trycja Dołowa, the author of the play, this sort a jednocześnie tożsamości pozostającej w ukry- of work with memory is not something new. ciu. Prace nad scenariuszem spektaklu „Dziady. Freshly revealed and endlessly retold stories Twierdza Brześć” podobnie jak w przypadku were the basis for their famous play Hideout/ „Hideout/Kryjówka” poprzedziły działania z pa- Kryjówka, which concerned the matter of Jews mięcią – słuchanie i zbieranie przez autorkę hiding during German occupation, and at the scenariusza historii z Polesia – tych na co dzień same time identities which remain concealed. nieopowiadanych. Współczesne historie zostały Work on the script for Dziady. Twierdza Brześć, włączone w spektakl. much like Hideout/Kryjówka, was preceded by work on memory – listening to and collecting „Dziady” Adama Mickiewicza to część wspólnej stories from the Polesie region by the author polsko-białoruskiej historii, w której tożsamość – those which are not told everyday. Contem- nie jest tym, co dane, ale tym, co konstruujemy. porary stories were then interwoven into the Gdzie naród jest złożonym organizmem, któ- narrative. rego poszczególne części tworzą siatkę napięć, decydującą o tym, kim jesteśmy. Adam Mickiewicz’s Dziady is a part of shared Belarusian-Polish history, in which identity is Premiera spektaklu odbędzie się podczas not that which is handed down, but that which 20. edycji festiwalu „Biała Wieża”, jednego z naj- we create, where a nation is a complex organ- ważniejszych międzynarodowych festiwali te- ism whose separate parts create a web of ten- atralnych na Białorusi. Premiera polska będzie sions, and prove decisive to the question of miała miejsce w październiku 2015 roku pod- who we become. czas festiwalu Konfrontacje Teatralne w Lubli- nie przy wsparciu Urzędu Miasta Lublin. The premiere of the show will take place dur- ing the twentieth edition of the Biała Wieża wydarzenia towarzyszące · accompanying events 186 · 187 W ręczenie Nagrody Gala F estival Campus podczas im. Profesora Zbigniewa Hołdy Ceremony 20. Konfrontacji w Lublinie

17.10.2015 · 16:00 th PROFESSOR ZBIGNIEW HOŁDA Sala Widowiskowa CK Campus Festival at the 20 Theatre AWARD CEREMONY Zaproszenia · by Invitation Confrontations Festival in Lublin

Po raz czwarty festiwalowi towarzyszyć będzie Professor Zbigniew Hołda Award Ceremony Festival Campus został zainaugurowany pod- Campus Festival was inaugurated during the uroczystość wręczenia Nagrody im. Profesora will be held for the fourth time during the czas pierwszej edycji Ruhrtriennale pod dyrek- first iteration of Ruhrtriennale under the artis- Zbigniewa Hołdy – wybitnego lublinianina, Festival. Zbigniew Hołda was an eminent cją artystyczną Heinera Goebbelsa w 2012 tic direction of Heiner Goebbels in 2012. The prawnika, przez lata skupionego na prawach Lublin inhabitant and a lawyer, who for roku. Autor koncepcji, dr Philipp Schulte, originator of the concept, Dr. Philipp Schulte, człowieka i prawie penitencjarnym, obrońcy many years was vividly interested in human zaprosił do współpracy uczelnie europej- invited European universities and EEPAP to wolności wypowiedzi artystycznej. rights and penitentiary law. He was also skie oraz EEPAP. Podczas kolejnych odsłon collaborate. Throughout subsequent itera- a defender of freedom of artistic expression. Ruhrtriennale studenci z rozmaitych państw tions of Ruhrtriennale, students from various Stowarzyszenie im. Profesora Z. Hołdy, przy- The Professor Zbigniew Hołda Association mieli okazję poznać się nawzajem, wziąć countries had an opportunity to get to know znające nagrodę, gromadzi prawników, ucz- gathers lawyers and the disciples of Professor udział w festiwalu i przygotowanych specjal- each other, take part in the festival and semi- niów Profesora, którzy chcą pozostać wierni Hołda, who are willing to stay faithful to nie dla nich seminariach oraz spotkaniach nars designed especially for them, as well as ideom przyświecającym mu w życiu i aktyw- the objectives he set for himself in his per- z artystami. attend meetings with artists. ności zawodowej. W ubiegłych latach nagrodą sonal and professional life. In recent years, uhonorowane zostały Ewa Milewicz, Halina the award was given to Ewa Milewicz, Halina Lubelska odsłona projektu podczas The Lublin-based edition of the project Bortnowska i Monika Sznajderman. Bortnowska and Monika Sznajderman. Konfrontacji stworzy przestrzeń i czas dla unveiled during Theatre Confrontations will spotkania studentom polskich teatrologii, bring forth space and time for an encounter of W 2015 roku organizatorzy zaprosili do współ- In 2015 the organisers invited Hubert którzy nie tylko nie mają możliwości wspól- students of Polish theatre departments, who pracy w przygotowaniu Gali członka zna- “Jahdeck” Pyrgies to cooperate on the nego spędzania czasu w ciągu roku, ale często not only have no opportunity to spend time nego zespołu Chonabibe – Huberta Pyrgiesa, Professor Zbigniew Hołda Award Ceremony. w ogóle się nie znają. Seminaria prowadzone together during the academic year, but often artystę specjalizującego się w technice beat Apart from being a co-founder and leader of przez lubelskich i gościnnych naukowców do not even know each other. The seminars, box. Hubert „Jahdeck” Pyrgies jest muzy- musical sensation Chonabibe, Hubert Pyrgies dotyczyć będą bezpośrednio tematyki conducted by Lublin-based and guest scholars, kiem, trenerem twórczości, liderem zespołu is a versatile musician, an artist specialising in festiwalu. will directly address the themes interwoven in Chonabibe. Współtworzył zespół Al-Fatnujah, beatbox and a tutor of creativity. In the past, the festival programme. z którym wystąpił podczas beatboxowych he was a founding member of Al-Fatnujah, W drugiej edycji projektu w Polsce weź- mistrzostw świata w Berlinie w 2009 roku. a band that we appeared on stage with dur- mie udział 30 osób między innymi The second edition of the project in Poland W lipcu i sierpniu 2015 roku przeprowadził ing the 2009 World Beatbox Championship z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej will be attended by 30 participants from, serię zajęć muzycznych w Zakładzie Karnym in Berlin. In the July and August of 2015 he w Lublinie, Uniwersytetu Adama Mickiewicza among others, Maria Curie-Sklodowska w Opolu Lubelskim, gdzie razem z sied- conducted a series of music workshops in w Poznaniu oraz z krakowskiego Uniwersytetu University in Lublin, Adam Mickiewicz mioma osadzonymi oraz zakładowym wycho- the State Penitentiary in Opole Lubelskie Jagiellońskiego. University in Poznań and Kraków’s Jagiellonian wawcą ds. K.O. Łukaszem Pruchniakiem stwo- where – together with seven inmates and the University. rzył zespół beatboxowy w ramach programu Penitentiary’s Culture Officer Łukasz Pruchniak warsztatowego realizowanego na zlecenie – he co-founded a beatbox band as part of Festiwalu Konfrontacje Teatralne i Centrum a workshop programme commissioned by the Kultury w Lublinie. Efektem jest nagranie kil- Confrontations Festival and the Centre for kuminutowego autorskiego występu uczest- Culture in Lublin. As a result, all the partici- ników warsztatów, gdzie oprócz kompozycji pants recorded a number of tracks, including własnych znalazła się beatboxowa interpre- their beatbox interpretation of T.Love’s cult tacja utworu „To wychowanie” zespołu T-Love, single “To wychowanie” (“This upbringing”) która powstała przy wsparciu lidera zespołu featuring Muniek Staszczyk, co-author of the Muńka Staszczyka. Rezultat warsztatów song, vocalist and leader of T.Love. będzie można usłyszeć podczas najbliższej The effects of the workshops will be pre- Gali Nagrody im. Profesora Zbigniewa Hołdy miered live on stage during the Professor w Centrum Kultury w Lublinie. Hołda Award Ceremony at the Centre for Culture in Lublin.

wydarzenia towarzyszące · accompanying events 188 · 189 L aboratorium Teatralne EEPAP Presja – opresja – emancypacja

EEPAP Theatre Laboratory Pressure – Oppression – Emancipation

IV sesja Laboratorium odbywa się w ramach The 4th session of the Laboratory is organised K uratorka Desantu D esant curator Joanna Wichowska (EEPAP) Joanna Wichowska / EEPAP projektu edukacyjnego Desant, prowadzonego as part of the “Desant” (“Descent” in English) przez EEPAP od 2012 roku i adresowanego do educational project which has been carried W spółpraca C ooperation twórców, krytyków i teoretyków sztuk perfor- out by the East European Performing Arts Viktor Sobiijanskyi, Iryna Chuzhynova (Kijów); Oksana Viktor Sobiijanskyi, Iryna Chuzhynova / Kiev, Oksana Dudko, Viktoria Schvydko (Lwów); Mykola Homanyuk Dudko, Viktoria Schvydko / Lviv; Mykola Homanyuk / matywnych z krajów Partnerstwa Wschodniego. Platform (EEPAP) since 2012 and is addressed (Chersoń) Kherson Zasadą działań Desantu jest zakorzenienie at artists, critics and theoreticians of perform- w lokalnej rzeczywistości, nawiązanie do kon- ing arts in the Eastern Partnership countries. P rowadzący sesje Laboratorium I nstructors kretnego społeczno-politycznego kontekstu, The Desant activities are rooted in local real- Marcin Cecko, Joanna Wichowska Marcin Cecko, Joanna Wichowska łączenie działań warsztatowych z refleksją teo- ity and related to a specific socio-political W spółorganizatorzy sesji Laboratorium C o-organisers retyczną, ścisła współpraca z partnerskimi orga- context; they combine workshop elements Platforma Teatralna (Kijów); Art Workshop Drabyna Theatre Platform / Kiev; Art Workshop Drabyna and the nizacjami – współorganizatorami wydarzeń. with theoretical reflection and are created in i Pierwsza Scena Dramaturgii Współczesnej Drama.UA First Scene of New Theatre Drama.UA / Lviv; the Centre (Lwów); Centre for Youth Initiatives Totem i Chersoński for Youth Initiatives Totem and the Kherson Regional close cooperation with partner organisations. Oddział Stowarzyszenia Socjologów Ukrainy (Chersoń) Department of Sociological Association of Ukraine / Laboratorium, zamiast stawiać uczestni- Kherson ków w roli studentów-konsumentów wiedzy The Laboratory does not aim to treat the par- U czestnicy ·· Artemij Anyszczenko, reżyser, dyrektor festiwalu „Mrij P articipants – angażuje ich w realizowanie konkretnych ticipants as students – consumers of knowl- Dim” (Pryluky) ·· Artemij Anyshchenko, director, the head of the “Mrij przedsięwzięć artystycznych. Podczas spot- edge. Instead, it engages them in the reali- ·· Olena Apczel, reżyserka, wykładowczyni Państwowej Dim” Festival (Pryluky) kań formowane są grupy robocze, pracujące sation process of specific artistic projects. Akademii Kultury (Charków) ·· Olena Apczel, director, lecturer at the State Academy nad konkretnymi projektami performatyw- Working groups formed during the meetings ·· Pawło Arie, dramatopisarz (Lwów/Berlin) of Culture (Kharkiv) ·· Ihor Biłyc, reżyser, założyciel studia aktorskiego ·· Pavlo Arie, playwright (Lviv/Berlin) nymi, które w dalszej perspektywie mają być work on specific performative projects which BilytsArtCentre (Kijów) ·· Ihor Bilyc, director, founder of the Bilyts Art Centre prezentowane w instytucjach publicznych are to be presented later in public and inde- ·· Galina Dżikajewa, reżyserka, aktorka (Symferopol/ actor studio (Kiev) i niezależnych w różnych regionach Ukrainy. pendent institutions in different regions of Kijów) ·· Galina Dzikayeva, director, actress (Simferopol/Kiev) ·· Iryna Harec, dramatopisarka, założycielka ·· Iryna Harec, playwright, founder of the Poltavan Najważniejszym celem cyklicznych spotkań Ukraine. The most important aim of the cycli- Połtawskiego Laboratorium Teatralnego (Połtawa) Theatre Laboratory (Poltava) jest stworzenie warunków do wspólnej pracy cal meetings is to facilitate joint intellectual ·· Den Humennyj, dramatopisarz , dziennikarz (Kijów) ·· Den Humennyi, playwright (Kiev) intelektualnej, która pomogłaby znaleźć alter- work that could assist in finding alternatives ·· Jana Humennaja, dramatopisarka (Kijów) ·· Jana Humennaya, playwright (Kiev) ·· Lubow Ilnicka, teatrolożka, kierowniczka literacka ·· Lubow Ilnicka, theatrologist, literary director of the natywy dla dominującego na Ukrainie anachro- for the anachronistic and oppressive theatrical Akademickiego Teatru im. Lesia Kurbasa (Lwów) Les Kurbas Lviv Academic Theatre (Lviv) nicznego i opresyjnego systemu teatralnego, system that dominates in Ukraine; to develop ·· Maria Jasińska – teatrolożka, tłumaczka (Kijów) ·· Maria Jasinska, theatrologist, translator (Kiev) wypracować nowe modele działania zarówno new models of artistic and organisational ·· Walentyna Jeremenko, reżyserka (Kijów) ·· Walentyna Jeremenko, director (Kiev) artystycznego, jak i organizacyjnego, umożliwić action and to foster creative and theoretical ·· Tetiana Kicenko, dramatopisarka, dziennikarka (Kijów) ·· Tetiana Kicenko, playwright, journalist (Kiev) ·· Jewgenij Merzlakow, aktor, dramatopisarz (Ługańsk/ ·· Yevgeniy Merzlakov, actor, playwright (Luhansk/ twórczą i teoretyczną refleksję na temat aktual- reflection on current events. Czerkasy) Cherkasy) nych wydarzeń. ·· Julia Maslak, reżyserka, wykładowczyni Uniwersytetu ·· Julia Maslak, director, lecturer at the Karpenko-Kary Laboratory session in Lublin “Pressure- Państwowego im. Karpenko-Karego (Kijów) National University (Kiev) ·· Oleś Pawlutin, reżyser (Czerkasy) ·· Oles Pavlutin, director (Cherkasy) Wyjazdowa sesja Laboratorium w Lublinie oppression-emancipation” organised during ·· Anton Romanow, reżyser (Symferopol-Kijów) ·· Anton Romanov, director (Simferopol/Kiev) „Presja – opresja – emancypacja” realizo- the Theatre Confrontations Festival will focus ·· Roza Sarkisian, reżyserka, założycielka teatru De Facto ·· Roza Sarkisian, director, founder of the De Facto wana podczas Konfrontacji Teatralnych poświę- on performative strategies of defining and (Charków) theatre (Kharkiv) cona będzie – zgodnie z zakresem tematycz- problematizing oppressive moral, political and ·· Margaryta Szyn, reżyserka (Oleksandria/Kijów) ·· Margaryta Shyn, director (Oleksandriia/Kiev) nym festiwalu – performatywnym strategiom aesthetic systems; on emancipation projects definiowania i problematyzowania opresyjnych characteristic of specific cultural spaces; on systemów obyczajowych, politycznych, este- the role of censorship and auto-censorship in tycznych; projektom emancypacyjnym charak- art. The meeting will be organised as a semi- terystycznym dla określonych przestrzeni kul- nar. Its participants will watch and discuss the turowych; roli cenzury i autocenzury w sztuce. festival performances, take part in meetings Spotkanie będzie miało formę seminaryjną. and lectures given by the festival quests and, Uczestnicy będą oglądać i omawiać spektakle simultaneously, continue working on their festiwalowe, brać udział w spotkaniach i wykła- projects. dach prowadzonych przez gości festiwalu, a jednocześnie – kontynuować pracę nad swo- The meeting in Lublin will also feature imi projektami. screenings of a movie made during the previ- ous session “Hero-image” as well as presenta- Podczas spotkania w Lublinie odbędą się tions of work-in-progress by the participants. pokazy filmu zrealizowanego podczas poprzed- The next Laboratory session will take place in niej sesji „Bohater-obraz” oraz prezentacje autumn 2015 in Kharkiv. work-in-progress uczestników. Kolejna sesja Laboratorium odbędzie się jesienią 2015 roku The cyclical character of work within the w Charkowie. Laboratory is designed to produce a series of performative and interdisciplinary projects Cykliczna praca w ramach Laboratorium prowa- which would focus on the experiences of the dzić ma do stworzenia serii projektów perfor- participants of the Lab – as artists and citi- matywnych i interdyscyplinarnych, które doty- zens working in a specific cultural, social and czyłyby doświadczeń uczestników Laboratorium political context. – jako artystów i obywateli pracujących w okre- ślonym kontekście kulturowym, społecznym i politycznym. wydarzenia towarzyszące · accompanying events 190 · 191 Jar osław Cymerman, Grzegorz Kondrasiuk (Zakład Teatrologii UMCS) W ykład SCENA LUBLIN Lecture

15.10.2015 · 16:00 Jarosław Cymerman, Grzegorz Kondrasiuk (Department of Theatre Studies UMCS) Sala Kinowa CK LUBLIN STAGE Wstęp wolny · free admission

Cykl wykładów otwartych „Scena Lublin” “Lublin Stage” is a series of open lectures O rganizator culture. It is a shameful paradox that the cen- Centrum Kultury w Lublinie poświęcony fascynującej historii lubelskich devoted to the fascinating history of public W spółpraca merytoryczna turies-old output of artists working in Lublin widowisk publicznych, artystów i spektakli spectacles, artists and theatrical perform- Zakład Teatrologii UMCS hasn’t been extensively written about despite teatralnych. Wykłady ilustrowane unikatowymi ances in Lublin. The lectures are illustrated P rojekt współfinansowany their precious contribution to Polish culture przezN MKiD , w ramach obchodów 250-lecia teatru archiwalnymi materiałami audiowizualnymi, by unique, audio-visual, archive materials, and publicznego w Polsce at large. z udziałem zaproszonych artystów. participated by invited artists. O rganizer Centre for Culture in Lublin C o-operation Lublin przez wieki położony był w centrum Throughout its history, Lublin was situated in Koo nf rmizm / bunt / zmiana Department of Theatre Studies UMCS dawnej Rzeczypospolitej, organizującej życie the very centre of the Old Republic of Poland P roject co-funded by kulturalne, społeczne i polityczne tej czę- which for centuries organised the cultural, Punktem wyjścia wykładu będzie ukazanie MKN iD (The Ministry of Culture and National Heritage), as ści Europy. Przez 700 lat historii miasta rosło social and political life in this part of Europe. relacji teatru i władzy: z jednej strony trakto- part of the 250th anniversary of public theatre in Poland lubelskie „autoimaginarium”, archiwum opo- During the 700 years of the town’s develop- wania różnego rodzaju widowisk jako narzę- wieści, obrazów, zdarzeń zapisujących prze- ment, Lublin’s self-reflexive “imaginarium” has dzia wpływu na społeczeństwo, z drugiej Conformity / revolt / change miany tożsamości. grown considerably – the archives of stories, – prób korzystania z teatru jako medium zdol- paintings, and events recording the changes nego do umieszczania w przestrzeni publicz- The aim of the lecture is to present the rela- Udokumentowana działalność akto- of the city’s identity. nej tematów niewygodnych dla władzy. Teatr tion between theatre and power: on the one rów z zespołu Wojciecha Bogusławskiego jest zjawiskiem, które, by mogło normalnie hand, treating various types of spectacles as w Lublinie miała miejsce niedługo po sym- The documented work of actors from Wojciech funkcjonować, musi być publiczne, a co za tym tools of influence on society and, on the other, bolicznym zainicjowaniu Teatru Narodowego Bogusławski’s team in Lublin took place idzie – wchodzić w różne, często skompliko- trying to use theatre as a medium which w roku 1765. Już w 1782 roku Lublin znalazł shortly after the symbolic initiation of the wane związki z rządzącymi. W takim kontek- can stage in public space uncomfortable się w elitarnym gronie pierwszych pięciu pol- National Theatre in 1765. Already in 1782, ście ukazane zostaną zarówno momenty, gdy subjects for the authority. Theatre is a phe- skich miast, w których w końcówce XVIII wieku Lublin found itself in the elite group of Polish lubelski teatr „zdradzał”, „kolaborował”, jak nomenon which, in order to function nor- zaczął funkcjonować teatr publiczny: obok cities, alongside Lviv, Krakow, Poznan and i gdy podejmował mniej lub bardziej hero- mally, must come into often difficult relations Lwowa, Krakowa, Poznania i Wilna. Ale lubel- Wilno, in which, at the end of the eighteenth iczne próby przeciwstawienia się władzy, with the authorities. In this context, we will ski teatr związany z życiem społecznym mia- century, public theatre started to function. a zabiegom tym towarzyszyły rozmaite strate- show moments when the theatre in Lublin sta (niezwykle intensywnym w królewskim Still though, the theatre of Lublin, as a phe- gie artystyczne. Będzie zatem mowa o tym, jak “betrayed” and “collaborated” with the powers mieście Trybunału Koronnego i wymiany han- nomenon connected to the town’s social life dawny teatr w Lublinie omijał lub przeciwnie that be, but also attempted, more or less hero- dlowej Polski i Wschodu) ma swoje korzenie (which unsurprisingly was extremely intensive – przemycał – niewygodne tematy. Jak czczono ically, to defy the authorities by means of vari- we wcześniejszych epokach. Jest zrodzony in the royal town of Crown Tribunal – a city cara i jego rodzinę na scenie i widowni ous artistic strategies. Thus, we will discuss in z żywiołowości i jagiellońskiego rozma- noted for its international exchange between w XIX wieku, jak Teatr Miejski i Teatr Lubelsko- what ways the old theatre in Lublin omitted chu, pobożnych widowisk, atmosfery święta, Poland and the East), has its roots in earlier -Wołyński wpisywały się w politykę spo- or, contrarily, smuggled uneasy subjects. How ale i dymiącej sarmackiej czupryny czy kpin epochs. It is born out of unbridled vivacity and łeczną i narodowościową II Rzeczypospolitej, the tsar and his family were honored on the igrców z Męki Chrystusa przedstawionych na Jagellonian flourish, pious spectacles, festive uprawiając przy tym najczęściej sztukę lekką stage and by the audience in the nineteenth freskach w Kaplicy Świętej Trójcy. Dziedzictwo atmosphere, but also of fuming, Sarmatian i przyjemną, jak po 1944 roku lubelskie teatry century, how the City Theatre and Lubelsko- to zostało później skonfrontowane z tym, fuzz and of the mockeries of wandering jug- korzystały i igrały z tradycją „pierwszej sceny Wołyński Theatre formed part of social and co przyniósł miastu wiek XIX i XX – ponurą glers taking a jibe at the Passion of Christ, as Polski Ludowej”, wreszcie o tym, jak lubel- national politics of the Second Republic of garnizonowo-gubernialną rzeczywistością, illustrated on the frescos in the Chapel of the scy studenci „odwdzięczyli się” komunistycz- Poland, practicing at the same time light and duchem zatęchłej prowincji, zwycięstwem Holy Trinity. This heritage was later confronted nej władzy za rzekomy przywilej zdobycia easy entertainment, how after 1944, theatres mieszczańskiego gustu, wreszcie – z upio- with the grim reality of the nineteenth and wykształcenia. in Lublin used and toyed with the tradition of rem PKWN i krótkim okresem „stołeczności” twentieth centuries – the garrison era, the “the first stage of the Polish People’s Republic”, w 1944 roku, a bliżej czasów współczesnych: spirit of stale province, the victory of middle- and finally how students from Lublin “repaid” z koegzystencją scen oficjalnych i działal- class taste, and finally – the specter ofPK WN the communist authorities for the supposed ności prekursorskich, o nieraz światowej (The Polish Committee of National Liberation) privilege of education. renomie, teatrów studenckich i alternatyw- and the short period of “capitaldom” in 1944, nych. Nieprzypadkowo o Lublinie wielokrot- or, more contemporarily, with the coexistence translated by nie pisano jako o „zagłębiu teatralnym” czy of official scenes and the activities of ground- Aleksandra Bubiło „polskim Edynburgu”. W historii polskiego breaking, often world-wide known, student teatru XX wieku swoje miejsce mają doko- and alternative theatres. It is no coincidence nania Provisorium, Sceny Plastycznej KUL, that Lublin was often called “theatre basin” OPT „Gardzienice”, Sceny 6, Grupy Chwilowej. or “Polish Edinburgh”. The notable achieve- W czasach, gdy teatr głównego nurtu bywał ments in the history of Polish theatre in the często hermetyczny i o zasięgu ograniczo- twentieth century include the creative output nym do obszaru Polski, zespoły alternatywne by the Provisorium Theatre, the Visual Stage podróżowały w setki miejsc na całym świecie, of the Catholic University of Lublin, Centre of transferując (w obie zresztą strony) rozwiąza- Theatre Practices “Gardzienice”, Scene 6 and nia artystyczne i współtworząc wysoką pozy- Grupa Chwilowa Theatre. In the times when cję polskiej kultury. To wstydliwy paradoks – the mainstream theatre was frequently her- wielowiekowy dorobek artystów pracujących metic and limited to the region of Poland with w Lublinie jest nieopisany w stopniu odwrot- regard to its reception, alternative groups nie proporcjonalnym do ich wkładu w cało- travelled to hundreds of places in the world, kształt kultury Polski. transferring (both ways) artistic solutions and co-creating the premium quality of Polish wydarzenia towarzyszące · accompanying events 192 · 193 P romocja nowego polskiego tłumaczenia i wydania „Braci Karamazow” S potkanie Fiodora Dostojewskiego Meeting 11.10.2015 · 15:00 Meeting around the publication Sala Kinowa of “The Brothers Karamazow” new translation Wstęp wolny · free admission

Nowy przekład powieści Fiodora The new translation of Fyodor Dostoyevsky’s Na to pytanie trzeba odpowiedzieć twierdząco, This question must be answered in the affirma- Dostojewskiego „Bracia Karamazow” jest roz- “The Brothers Karamazov” expands on the gdy okazuje się, że tłumaczem jest ni mniej, tive when the translator is none other than szerzeniem tłumaczenia przygotowanego translation prepared by Cezary Wodziński for ni więcej, tylko Cezary Wodziński – znany filo- Cezary Wodziński – a well-known philosopher przez Cezarego Wodzińskiego na potrzeby the adaptation of the novel staged by the zof, wybitny znawca nie tylko hermeneutyki, and a prominent expert on both hermeneutics wystawienia scenicznego adaptacji powieści Provisorium Theatre (co-produced by the Centre ale także myśli rosyjskiej. Wystarczy wspo- and Russian philosophy. It is suffice to men- w Teatrze Provisorium (koprodukcja Centrum for Culture in Lublin and the Association of mnieć, że prof. Wodziński doktoryzował się tion that professor Wodziński’s PhD thesis was Kultury w Lublinie i Towarzystwa Edukacji Cultural Education) in 2011. na podstawie rozprawy „Wiedza i zbawienie. entitled “Knowledge and Salvation. Study of Kulturalnej) w roku 2011. Studium myśli Lwa Szestowa” i że dekadę póź- Lev Shestov’s thoughts” and that a decade later Wodziński’s translation is the first Polish ver- niej zasłynął monografią Ś„ w. Idiota. Projekt he published the famous monograph “St. Idiot. Tłumaczenie Wodzińskiego jest pierwszym sion of the novel that is not only literary, but antropologii apofatycznej”, poświęconą zjawi- An Apophatic Anthropology Design” devoted to w języku polskim przekładem nie tylko also prepared with the deep understanding of sku jurodstwa – zresztą zjawisku zajmującemu the phenomenon of the yurodivy – a phenom- literackim, ale też przygotowanym z głę- the philosophical context of Dostoyevsky and centralne miejsce w świecie powieściowym enon placed in the very centre of Dostoyevsky’s boką znajomością kontekstu filozoficznego the authors he was inspired by. The idea of pre- Dostojewskiego (nie tylko tytułowa postać fictional world (not just the title character Dostojewskiego i autorów go inspirujących. paring a complete edition has appeared due to Idioty, ale też postać Aloszy Karamazowa). of “The Idiot”, but also the figure of Alyosha Koncepcja przygotowania pełnego wydania, a very positive reception of the script transla- Krótko mówiąc, mało jest w Polsce ludzi pióra Karamazov). In short, there are few people of pojawiła się wraz z bardzo dobrym przyjęciem tion – the reviews repeatedly emphasized radi- tak jak Wodziński przygotowanych do takiego letters in Poland as prepared for the task as tłumaczenia scenariusza – gdzie podkreślano cal changes made by Wodziński and the ade- zadania. I już teraz można powiedzieć, że to Wodziński. And now we can say that this trans- wielokrotnie głębokie zmiany dokonane przez quacy of these alterations in the context of the tłumaczenie „Braci Karamazow” stanie się lation of “The Brothers Karamazov” will become Wodzińskiego wobec istniejących tłuma- original Russian text. “The Brothers Karamazov” wydarzeniem. an event. czeń oraz adekwatność tych zmian w kontek- can be found on every list of the most impor- Leszek Kolankiewicz Leszek Kolankiewicz ście oryginalnego tekstu rosyjskiego. „Bracia tant works of world literature, even those most Karamazow” znajdują swoje miejsce we narrow. A new translation of this magnitude will „Spektakl „Bracia Karamazow” to próba speł- The play ‘The Brothers Karamazov” is an wszystkich, nawet bardzo wąskich, zestawie- make it possible for Dostoyevsky’s works to be nienia marzenia, które towarzyszyło mi od lat. attempt at fulfilling a dream that I have had for niach najważniejszych dzieł literatury świa- equally appreciated in Poland. „Bracia Karamazow” to moja „zbójecka lektura” years. “The Brothers Karamazov” is the “villain- towej, nowe tłumaczenie, tej rangi, pozwoli młodości. Po różnych fascynacjach – Miłoszem, ous book” of my youth. After various fascina- dotrzymać kroku w recepcji twórczości Cezary Wodziński – Polish philosopher, historian Camusem, Gombrowiczem, Musilem, Różewi- tions – with Milosz, Camus, Gombrowicz, Musil, Dostojewskiego w obszarze języka polskiego. of philosophy, translator and essayist, profes- czem przyszedł czas na Dostojewskiego. Jego Różewicz, it was the time for Dostoyevsky. Frag- sor and lecturer at the Jagiellonian University fragmenty przewijały się zawsze w moich ments of his writings have always appeared in Cezary Wodziński – polski filozof, histo- in Cracow. Between 1979 and 1985 he studied spektaklach. Próba przeniesienia arcydzieła do my performances. Attempts at adapting master- ryk filozofii, tłumacz i eseista, prof. dr hab., philosophy at the University of Warsaw. After teatru jest prawie zawsze przegraną. To także pieces to theatre are almost always bound to wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego graduating, between 1986 and 1998, he worked kuszący proces. [...] fail. However, it is a tempting process. (...) w Krakowie. W latach 1979–1985 studio- at the Institute of Philosophy and Sociology wał filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. of the Polish Academy of Sciences, at the Los sprzyjał temu projektowi. Spotkałem Fate has favoured this project. I have met the Po studiach w latach 1986–1998 praco- Department of Modern Philosophy headed by wybitnego filozofa Cezarego Wodzińskiego, eminent philosopher Cezary Wodziński who wał w Instytucie Filozofii i SocjologiiPAN professor Barbara Skarga and later by profes- który specjalnie przetłumaczył wybrane przeze translated selected fragments of the original w Katedrze Filozofii Współczesnej, kierowa- sor Stanisław Borzym (it became an independ- mnie fragmenty oryginału. A potem wybitnych text for me. And later – a group of outstanding nej przez prof. Barbarę Skargę, następnie ent research group in 1996). A member of the aktorów, którzy mi zaufali: Adam Woronowicz, actors who have trusted me: Adam Worono- przez prof. Stanisława Borzyma (od 1996 – Collegium Invisibile. In 1989 he defended his Łukasz Lewandowski, Marek Żerański, Mag- wicz, Łukasz Lewandowski, Marek Żerański, samodzielna pracownia badawcza). Członek PhD thesis entitled “Knowledge and Salvation. dalena Warzecha, Karolina Porcari, Mariusz Magdalena Warzecha, Karolina Porcari, Mariusz Collegium Invisibile. W 1989 roku obronił dok- Study of Lev Shestov’s Thoughts”, supervised Pogonowski, Romuald Krężel Tomasz Bazan, Pogonowski, Romuald Krężel, Tomasz Bazan, torat „Wiedza i zbawienie. Studium myśli Lwa by professor Barbara Skarga. His habilitation Anastazja Bernad i Jacek Brzeziński. Spektakl Anastazja Bernad and Jacek Brzeziński. We have Szestowa” pod kierunkiem prof. Barbary Skargi. thesis – “Heidegger and the Question of Evil” pokazaliśmy na największych festiwalach tea- staged the performance at major theatre festi- Habilitował się w 1994 roku pracą „Heidegger – was defended in 1994 and was awarded by tralnych w Polsce a także poza granicami pań- vals in Poland and abroad: in Sibiu, Tbilisi, Mos- i problem zła”, która została nagrodzona przez the Polish Prime Minister. Since 2001 he has stwa m.in. w Sibiu, Tbilisi, Moskwie.” cow and others. Prezesa Rady Ministrów. Od 2001 roku profe- been a professor of the Jagiellonian University Janusz Opryński Janusz Opryński sor zwyczajny UJ w Krakowie. in Cracow. „ Bracia Karamazow” Fiodor Dostojewski “ The Brothers Karamazov” by Fyodor Dostoyevsky „Bracia Karamazow” to nie tylko szczyt twór- “The Brothers Karamazov” does not only consti- przekład Translation Cezary Wodziński Cezary Wodziński czości Fiodora M. Dostojewskiego i rozwoju tute the apex of Fyodor M. Dostoevsky’s writing R edakcja E diting powieści dziewiętnastowiecznej, ale bez- and of the apogee in the development of the Teresa Marciszuk Teresa Marciszuk sprzecznie jedno z najważniejszych dzieł 19th-century novel, but is unquestionably one K orekta R evision w całych dziejach literatury światowej. Dość of the most important works in the entire his- Anna Marszał Anna Marszał P rojekt graficzny i skład Graphic design and typesetting może przypomnieć, że to na nich wzorował się tory of world literature. It is suffice to recall the kilku.com (Idalia Smyczyńska, Robert Zając) kilku.com (Idalia Smyczyńska, Robert Zając) Thomas Mann, pisząc „Doktora Faustusa”. Na fact that Thomas Mann drew inspiration from W ydawca P ublisher język polski tłumaczono „Braci Karamazow” the novel while writing “Doctor Faustus.” The Centrum Kultury w Lublinie The Centre for Culture in Lublin kilkakrotnie, począwszy od przekładu Barbary novel has been translated into Polish several Beaupré z 1913 roku, poprzez rówieśne tłu- times, starting with the translation by Barbara maczenia Aleksandra Wata (1928) i Wacława Beaupré (1913), the translations by Aleksander Wireńskiego (1929), aż po najnowszy przekład Wat (1928) and Wacław Wireński (1929), to the Adama Pomorskiego z 2004 roku. Czy zatem latest translation by Adam Pomorski published zachodzi istotna potrzeba nowego tłumacze- in 2004. Was then a need for a new translation? nia tego dzieła? wydarzenia towarzyszące · accompanying events 194 · 195 A kademia Ruchu spotkanie 20. konfrontacje teatralne 2015 autobiografia Wojciecha Krukowskiego meeting 20 th theatre confrontations 2015

14.10.2015 · 14:00 Movement Academy Sala kinowa Wojciech Krukowski’s autobiography wstęp wolny · free admission

Spotkanie wokół książki Wojciecha Book launch of Wojciech Krukowski’s D yrektor Festiwalu F estival Director Krukowskiego „Tyle lat, co Polska ludowa albo “Tyle lat, co Polska Ludowa albo 45 lat od Janusz Opryński Janusz Opryński K uratorzy Festiwalu C urators 45 lat od wtorku”. Udział wezmą: wtorku” with participation of invited guests: Marta Keil, Grzegorz Reske Marta Keil, Grzegorz Reske P roducent Festiwalu P roducer Jolanta Krukowska: współtwórczyni Jolanta Krukowska, co-founder of Movement Grzegorz Reske Grzegorz Reske P roducent wykonawczy E xecutive Director Akademii Ruchu, aktorka, wykładowczyni Academy, actress, lecturer at the Aleksander Barbara Sawicka Barbara Sawicka Akademii Teatralnej w Warszawie. Zelwerowicz National Academy of Dramatic B iuro Festiwalowe F estival Office Art in Warsaw Dorota Stochmalska Dorota Stochmalska K ierownik techniczny M ain technician Tomasz Plata: wykładowca Akademii Piotr Szamryk Piotr Szamryk Teatralnej w Warszawie, redaktor naczelny Tomasz Plata: lecturer at the Aleksander K oordynacja programu polskiego P oolish Pr gramme Coordinator „Art & Business”, współtwórca galerii BWA Zelwerowicz National Academy of Dramatic Ksenia Duńska Ksenia Duńska Warszawa, kurator Archiwum Akademii Ruchu, Art in Warsaw, editor-in-chief of „Art K oordynacja programu zagranicznego I nternational Programme Coordinator Ewa Molik Ewa Molik kurator wystaw i projektów performatywnych. & Business”, co-creator of BWA Gallery in P romocja Festiwalu P romotion Warsaw, curator of the Movemet Academy’s Małgorzata Drozd-Domaciuk, Maciej Rukasz Małgorzata Drozd-Domaciuk, Maciej Rukasz Prowadzenie: Marta Keil Archives, curator of exhibitions and performa- W spółpraca C ooperation Marta Szczeblewska Marta Szczeblewska tive projects wydawca kontakt C ontact Instytut Teatralny w Warszawie, CSW Zamek Ujazdowski, Hosted by Marta Keil e.: [email protected] e.: [email protected] Instytut Sztuk Performatywnych. t.: +48 (81) 466 61 19–20 t.: +48 (81) 466 61 19–20 Centrum Kultury w Lublinie Centrum Kultury w Lublinie publisher 20-007 Lublin, ul. Peowiaków 12 20-007 Lublin, ul. Peowiaków 12 Instytut Teatralny, CSW Zamek Ujazdowski www.konfrontacje.pl www.konfrontacje.pl & Instytut Sztuk Performatywnych R edakcja katalogu C atalogue editor Marta Keil Marta Keil W spółpraca C ooperation Dorota Stochmalska, Marta Szczeblewska Dorota Stochmalska, Marta Szczeblewska

redaktor angielskiej wersji językowej en glish language editor and translation i koordynator tłumaczeń coordinator Bartosz Wójcik Bartosz Wójcik T łumacze translators Katarzyna Bierzanowska, Aleksandra Bubiło, Olga Drenda, Katarzyna Bierzanowska, Aleksandra Bubiło, Olga Drenda, Magdalena Gładysz, Marek Kaźmierski, Joanna Kurek, Magdalena Gładysz, Marek Kaźmierski, Joanna Kurek, Beata Marczyńska-Fedorowicz, Emilia Nodżak, Weronika Beata Marczyńska-Fedorowicz, Emilia Nodżak, Weronika Nowacka, Małgorzata Paprota, Bartosz Wójcik Nowacka, Małgorzata Paprota, Bartosz Wójcik

korekta proofreading of the polish version Anna Marszał Anna Marszał

Z djęcia (nr strony) photo graphs (page number) Maarten Vanden Abeele (78) Maarten Vanden Abeele (78) Dorota Awiorko (184) Dorota Awiorko (184) Krzysztof Bieliński (104) Krzysztof Bieliński (104) David Brandt (176) David Brandt (176) Barbara Braun (108) Barbara Braun (108) Jan Brokof (122) Jan Brokof (122) Alicja Byzdra (150) Alicja Byzdra (150) Kasia Chmura-Cegiełkowska (128) Kasia Chmura-Cegiełkowska (128) Gadi Dagon (172) Gadi Dagon (172) Oliver Hadji (60) Oliver Hadji (60) Christa Holka (46) Christa Holka (46) Hudson Taylor Photography Inc. (186) Hudson Taylor Photography Inc. (186) Jamie North (92) Jamie North (92) Piotr Nykowski (142) Piotr Nykowski (142) Tracy Van Oosten (168) Tracy Van Oosten (168) Maciej Rukasz (146, 148, 158, 160, 182) Maciej Rukasz (146, 148, 158, 160, 182) Lena Sieczkowska (178) Lena Sieczkowska (178) Lee Wexler (42) Lee Wexler (42) Maya Wilsens (124) Maya Wilsens (124) Piotr Wróbel (136) Piotr Wróbel (136) materiały teatru (22, 54, 74, 90, 174, 180) materiały teatru (22, 54, 74, 90, 174, 180)

L ayout, skład L ayout, typesetting kilku.com kilku.com (Łukasz Gładysz, Idalia Smyczyńska, Robert Zając) (Łukasz Gładysz, Idalia Smyczyńska, Robert Zając)

papier paper Amber Graphic 100 g/m2 Amber Graphic 100 g/m2

druk print System-Graf System-Graf

wydarzenia towarzyszące · accompanying events 196 · 197 reklama

Piknik Golgota Polska. Sztuka – religia – demokracja

Pod redakcją Agaty Adamieckiej-Sitek oraz Iwony Kurz

Wśród autorów m.in. Edwin Bendyk, Anna R. Burzyńska, Jakub Dąbrowski, Łucja Iwanczewska, Marta Keil, Izabela Kowalczyk, Ewa Łętowska, Antek Michnik, Beata Siemieniako, Jan Woleński, Wojtek Ziemilski.

Agata Adamiecka-Sitek Absolwentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie Śląskim; autorka książki „Teatr i tekst. Inscenizacja w teatrze postmodernistycznym” (2006). Kierowniczka Działu Naukowo-Wydawniczego w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego. Redaktorka 2 serii wydawniczych: Inna Scena i Nowe historie, a także wielu innych książek poświęconych teatrowi. Kierowała pra- cami zespołu redakcyjnego pierwszego wyda- „Instytucje i organizacje kulturalne! Zorganizujcie nia „Tekstów zebranych” Jerzego Grotowskiego. projekcję lub czytanie dramatu «Golgota Picnic» Wykłada w Akademii Teatralnej im. Zelwerowicza w geście sprzeciwu” – tak zaczynało się wezwanie w Warszawie. do ludzi kultury po tym, jak pod presją nacisków środowisk prawicowych i Kościoła, przy braku Iwona Kurz wsparcia ze stron władz miasta i policji, dyrektor Wykładowczyni w Instytucie Kultury Polskiej Malta Festival Poznań odwołał pokazy spekta- na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmuje się klu „Golgota Picnic” Rodriga Garcíi, planowane na historią nowoczesnej kultury polskiej ujmo- 27 czerwca 2014 roku. wanej przez pryzmat obrazu, antropologią kul- tury wizualnej oraz problematyką ciała i gender. Zorganizowane wówczas w całej Polsce PIKNIKI Autorka książki „Twarze w tłumie” (2005), współ- GOLGOTA – czytania tekstu i pokazy rejestracji autorka „Obyczajów polskich. Wiek XX w krót- spektaklu – były reakcją na (auto)cenzurę w dzie- kich hasłach” (2008), redaktorka antologii „Film dzinie sztuki, bierność instytucji państwa, działa- i historia” (2008), współredaktorka podręczników nia Kościoła, groźby użycia przemocy, oraz próbą akademickich „Antropologia ciała” (2008) oraz odzyskania konstytucyjnych uprawnień: prawa do „Antropologia kultury wizualnej” (2012). Stale bezpieczeństwa, do swobodnego uczestniczenia publikuje w „Dwutygodniku”; współzałożycielka w kulturze, do wolności ekspresji artystycznej. i współredaktorka pisma „Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej” (www.widok.ibl.waw.pl). Całe to wydarzenie – od pierwszych protestów przeciwników „Golgota Picnic” przez decyzję Festiwalu, po ogólnopolski protest obrońców wol- ności sztuki – skupia w sobie, jak w soczewce, pod- stawowe pytania o współczesną Polskę: o kształt naszej demokracji, o formy komunikacji i prowa- dzenia sporów, o wolność religijną i wolność arty- styczną, rolę sztuki i odpowiedzialność instytucji Wydawcy publikacji sztuki, o przestrzeń publiczną i jej podział: obec- Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, ność w niej głosu różnych grup społecznych. Wydawnictwo Krytyki Politycznej   ·  

 ·   · 

 · 

         

 · 

  ·  

  ·  