Al Liamm 1950 Niv 18-23
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
AL LIAMM 18 Tir na n-óg Genver-C'hwevrer 1950 N° 18 Table of Contents HOR STOURM...............................................................................................................................2 WAR DORGENN AR BLEIZ....................................................................................................3 TEIR BARZHONEG.......................................................................................................................5 DISKAR-AMZER ..........................................................................................................................6 HUÑVRE MARKI MARK.............................................................................................................7 Un devezh glav................................................................................................................................9 BINIAOUER AR GLAV HAG AN HEOL...................................................................................10 Studiadenn diwar-benn pobl Vreizh..............................................................................................27 Ar Geriadur Bras............................................................................................................................30 SKOL UHEL AR BREZHONEG..................................................................................................32 AL LEVRIOU................................................................................................................................32 Maodez Glanndour . — « KOMZOU BEV »...........................................................................33 Chaloni Mary. — « Précis de grammaire bretonne vannetaise à la portée de tous », ..............34 Adarre war an "Teirrannadur".......................................................................................................34 RAKPRENIT HON EMBANNADURIOU...................................................................................36 AR VRO HAG AR BED...............................................................................................................36 KEMBRE O STOURM............................................................................................................36 BREIZ O VEVAÑ....................................................................................................................38 LIZHER A IWERZHON..........................................................................................................39 NOTENNOU.................................................................................................................................42 TAOLENN Hor Stourm, Per Denez 3 War dorgenn ar Bleiz F. R: 6 Teir Barzhoneg, G.-B. Kerverzhioù 10 Diskar-Amzer, Ronan Huon 13 Huñvre Marki Mark, M. T. 14 Un devezh glav, Ronan Huon 18 Biniaouer ar glav hag an heol, Roparz Hemon 21 Studiadenn diwar-benn pobl Vreizh, Yann Boupinod 49 Ar Geriadur Bras, Ronan Huon 55 Skol uhel ar brezhoneg 58 Al Levrioù 60 Adarre war an « Teirrannadur » 63 Rakprenit hon embannadurioù 66 Ar vro hag ar bed : Kembre o stourm, A.D.W. 68 Breizh o vevañ, Andrev-L. Latimier 70 Lizher a Iwerzhon, Roparz Hemon 73 Notennoù 79 Roll ar Pennadoù - Bloavezh 1949 (niv. 12-17) 85 3 HOR STOURM gant Per DENEZ En hañv 1945 eo e voe ganet hor c'helaouenn, pa grogas Ronan Huon ha Pol ar Gourriereg da embann, dindan an anv «Tir na n-og » un nebeut follennoù liesskrivet. Ur gouelec'h e oa Breizh neuze hag ar follennoù paour, ingalet well-wazh ha sioulik gant daou studier, a oa an testeni nemetañ eus youl-vevañ ar Vrezhoned. Kreñv e oa ar youl, avat, ha yac'h he broud, peogwir e kreskas ar gazetennig betek anavezout al lorc'h da vezañ moulet. Nerzh a zeuas dezhi pelloc'h pe unanas ganti « Kened » Arzel Even ha Per Denez, ha goude ma voe bet graet emglev ivez gant « Liamm » Andrev-L. Latimier ha Per ar Bihan, ez en em gavas « Al Liamm – Tir na n-og » en e blomm, bagol ha sart evit an emgann. E meur a geñver e oa heñvel kenetrezo ar re a reas adalek ar penn kentañ war-dro « Tir na n-og », « Kened » hag « Al Liamm ». Da gentañ e oant yaouank- flamm, ha ret-mat e oa bezañ yaouank, ha foll un disterig ivez, evit plediñ gant traoù brezhonek en ur mare ma ne gave an dud poellek netra furoc'h d'ober eget chom sioul ha tevel. D'an eil e oant paour a wenneien, ma n'eo ket a c'hoanag. Ha neuze ne ouie hini anezho kalz brezhoneg : an darn wellañ eus o amzer a dremenent o klask ijin ar ouenn er yezhadurioù, geriadurioù ha levrioù kozh benniget, ha ne c'hellent ket kas ur skrid d'ar mouler hep krenañ rak barnadennoù an dud karget a ouiziegezh hag a skiant, a zo o labour, pismigañ. Met dav e oa, a soñjent, « ober un dra bennak »: ha pennek evel ma vez atav ar yaouankizoù paour ha foll, e talc'hjont gant o ober. N'eo ket Al Liamm difazi pe difistur pe didamall. Pell ac'han. Met evel m' emañ, emañ, hag an dra vrasañ a c'hell un den, pe ur gevredigezh ober, eo bezañ. E 1948 ez eus bet embannet gant hor strolladig tost da 500 pajenn a vrezhoneg moulet munut — re vunut — ha kemend-all e 1949. 4 Niver ar goumananterien a zo bet kresket, a-boan-vras gwir eo ; aesoc'h eo savet niver ar genskriverien : en tu-hont da 40 den o deus, betek-hen, kaset deomp pennadoù. Ha neuze ez eus bet strollet en-dro d'ar gelaouenn ur bagadig tud yaouank a glask ober eus ar brezhoneg yezh o empenn muioc'h c'hoazh eget yezh o c'halon. Tammig ha tammig e teu Al Liamm da vezañ gwir greizenn ar speredelezh vreizhat. Kement hon eus graet, avat, n'eo ket a-walc'h. N' eo ket gant ur gelc'hgelaouennig moulet bep daou viz e c'hell bezañ maget ur sevenadur. N' eo ket gant un dornadig danevelloù ha barzhonegoù kinniget c'hwec'h gwech ar bloaz e c'heller digeriñ an hent d' ul lennegezh veur. Ret eo ober muioc'h. Kement tra ne gresk ket a zo tonket da vervel — a zo o vervel. Ha mervel n' eo ket, hiziv an deiz, afer ar Gelted. Gwelout a reomp sklaer a-walc'h ar pezh hon eus da seveniñ er bloavezhioù da zont. Anaout a reomp mat a-walc'h ivez ar bevennoù lakaet deomp gant nerzh — pe gwander — hon emsav. Kement a raktresomp a rank chom e diabarzh ar bevennoù- se, met neuze kement a raktresomp a rank bezañ kaset da benn. Didruez e vez ar bed d'an holl fazioù, hag ar c'hwitadennoù a zo ar marv. Hag evezhiek hon eus savet roll hol labourioù evit 1950. An niverennoù daouviziek a chomo, anat, hor brasañ preder. Hogen evit reiñ d'Al Liamm muioc'h a bouez ha d'ar skrivagnerien un atiz da gempenn traoù fetisoc'h, ez embannimp e-giz stagadennoù oberennoù hir klok. Danvez hon eus dastumet: pezhioù-c'hoari gant Jarl Priel, romantoù ha studiadennoù gant Roparz Hemon ha Per Denez, danevelloù beajoù pe levrioù ar vugale, hag ivez romantoù ha kontadennoù e brezhoneg eeun evit hor rummadig Douar ar Yaouankiz. Kudenn ar prizioù hon eus studiet a-zevri ha ne gredomp ket mont a-enep d' ar furnez pa lavaromp e vezo embannet er bloaz-mañ teir stagadenn ha tri levrig da nebeutañ. Kement-se, avat, ne vo kaset da benn vat nemet gant skoazell an holl. Re ez eo chomet Al Liamm, betek-hen, ober ur strolladig : tra an holl vrezhonegerien emskiantek gwitibunan e tle bezañ. 5 Ur wech all e tisplegimp penaos e vezo kenstaget ganeomp sevenadur ha buhez pemdeziek, penaos e vezo graet eus hor strolladig brezhonegerien ur gevredigezh o vevañ. Bremañ ne rimp nemet pouezañ war ur gudenn ankenius, danvezel muioc'h eget speredel : kalz re izel e chom niver hor c'houmananterien hag hor profourien. E-doug 1948 hon eus bet ouzhpenn 100 koumananter nevez, met 30 hepken e 1949 : daoust ha gallet e vefe kavout, lakaomp, 100 lenner all e-doug 1950 ? E 1948 hon eus bet 60.000 lur profoù ha 80.000 lur e 1949 : daoust ha gallet e vefe kavout 100.000 lur e 1950 ? Setu ar pal a lakaomp d'hor c'heneiled evit ar bloaz-mañ : 100 koumananter nevez ha 100.000 lur profoù. Kavet e c'hellont bezañ ha kavet e vezint. 6 WAR DORGENN AR BLEIZ... gant F. R. I War dorgenn ar Bleiz, Da c'hourlenn ar Reverzi-Bras, A-us d'an tousmac'h gwenn, O nijal va spered e-touez ar skreved, O plavañ va spered a-us da gement tonn, A-us da gement aod, a-us d' ar bed a-bezh, En ec'honder ma fiñv pep neuz ennañ. En avel, en avel, — A piv on neuze, piv on, Nemet tra an avel, Ma c'hoari 'n avel ganti, Ma kan an avel warni, Ma ro an avel dezhi Kas-digas he c'hounnar dassonus ? II Avel-Gwalarn, Spered an dour e doneg diverrek, Goanag an traezh hag ar rotol, Goanag an ed, goanag an irinjez, Goanag kement boud a c'hortoz Birvilh an dour a dorr pep sec'hed, A neta pep kroc'hen, a c'hlana pep gouli; Flourad gouez, Avel va buhez, Alan sall ar mor frondet gant bezhin, Levenez ar c'houmoul hag an tonnoù, Levenez ar geot, levenez ar gwez, Levenez kement boud a c'hortoz Koulz al lusk a dorr pep ere, A lam pep pouez, a zieub pep youl, — A, c'hwezh, c'hwezh c'hoazh, va avel-me, Eus ar steredenn uhelañ betek rez an erin, Eus an Neñv betek an Douar, Eus va ene betek va c'hig ! 7 Avel didruez, Ael dic'haouer, A sko, a hej, a horell, A laka da gouezhañ en o foull Mogerioù kozh-kozh an ti satanazet ; Te a laka da c'hwediñ gwad An hini gwan e skevent brein ; Da dec'hout ar vaouez fuilh he blev, Stardet he brozh war-dro d'he divesker D' en em skoachañ tost d' an oaled. An hini kozh e garvan daskrenus ; Spered gourel, Arc'houere glan, Krennard kounnaret ar Bed Kozh, Ariel, Mestr an Elfennoù, A, stlak atav da zivaskell ramzel, A, c'hoari ha c'hoarzh gant da c'hoarzh skiltrus A-us da ved an aon, ar gozhni, an Ankoù ! IV An delienn a gren, Ar c'hig a gridienn, — Perak ennon an derzhienn-mañ ? Perak seurt ezhomm ur goudor, Skoaz ar c'hleuz, toull ar roc'h ? Pa zenij delienn ar grenenn, Pa zañs