189

Albert Kersten Luns. Een politieke biografie

Boom | 2010 | 752 pp. | ¤ 39,90 | isbn 9789085069355

Kleurrijke man, kleurloze biografie door Peter Bootsma iets te hard, zodat het hoorbaar was voor Van Weezel: ‘Na alles wat Nederland vandaag de De auteur werkt bij het Montesquieu Instituut aan navo al heeft aangedaan, kan dit er ook nog een proefschrift over coalitievorming, in vergelij- wel bij.’ kend perspectief. Hij publiceerde diverse boeken over de Nederlandse politieke geschiedenis, waar- Het verhaal staat niet in het boek; de onder de biografie van Dries van Agt. naam van Van der Klaauw ontbreekt zelfs in het register. Wel vinden we over deze om- streden kwestie de volgende zin: ‘Minder Bij de presentatie van Luns. Een politieke helder was hoe de [navo] de steun van de biografie van Albert Kersten vertelde Max publieke opinie voor het dubbelbesluit zou van Weezel van Vrij Nederland, veteraan in kunnen genereren. Alle betrokkenen waren de Haagse journalistiek, over de enige keer zich ervan bewust dat het scheppen van dat hij Joseph Luns had meegemaakt. politiek draagvlak een moeilijke zaak was, Het was eind 1979, na het navo-dubbel- maar er bestonden diepgaande meningsver- besluit over de kruisvluchtwapens dat in schillen over de beste aanpak.’ Zulke zinnen Nederland zeer omstreden was. Nadat Luns, staan er veel in het boek – veel te veel. Ze zijn als secretaris-generaal van de navo, het van een verpletterende nietszeggendheid, b besluit over productie en plaatsing van de en maken het regelmatig tot een worsteling wapens bekendgemaakt had, eiste en kreeg om door het boek heen te komen. o de Nederlandse regering een voetnoot in het Dat het gebruik van zulke loze volzinnen e perscommuniqué. Over plaatsing in Neder- heel jammer is bij de beschrijving van het k land zou pas later besloten worden. Op de politieke leven van een kleurrijk man als borrel na afloop in hetnavo -hoofdkwartier Luns, behoeft geen betoog. Maar de auteur e was de Nederlandse minister van Buiten- maakt er helaas een gewoonte van om, waar n landse Zaken, Chris van der Klaauw, aanwe- het spannend wordt, de zaak ‘weg te schrij- zig. Hij was slechtziend en liep pardoes een ven’, de lezer in verbazing achterlatend. juffrouw omver die rondging met een schaal Zo willen we natuurlijk weten hoe die met satéstokjes, die op de grond belandden. vork van Luns’ nsb-lidmaatschap nou in de Luns zag het gebeuren en mompelde, net steel zat. In maart 1979 kwam naar buiten dat

Christen Democratische Verkenningen | Zomer 2010 Peter Bootsma Luns. Een politieke biografie 190

Luns daar van 1933 tot 1936 lid van zou zijn jarenlang aan de poten van de stoel van zijn geweest. Luns’ komisch aandoende verweer opvolger, Lord Carrington, bleef zagen. Een was dat zijn broer hem lid gemaakt had. Tien biograaf moet daarvoor een verklaring bie- jaar geleden al vertelde Luns’ schoonzus den, maar Kersten mompelt slechts iets over eenmalig aan Elsevier hoe dat in zijn werk ‘enige rancune’ van Luns tegen Carrington: was gegaan: het was een even ontluisterend ook daarmee weer toont hij zich eenvoudig als misschien weinig verrassend verhaal. te weinig kritisch. De secretaris-generaal van de navo kwam Die attitude hindert de lezer ook in de pardoes op bezoek, en vanuit een belendend beschrijving van datgene waar Kersten – vertrek kon zij horen hoe Luns haar man, terecht – verreweg de meeste aandacht aan zijn broer, in geharnaste taal opdroeg de besteedt in de negentien jaar dat Luns op schuld op zich te nemen. Dat maakt nieuws- Buitenlandse Zaken zat: de mislukking van gierig: hoe haalt iemand zoiets in zijn hoofd, zijn beleid om overdracht van Nieuw-Guinea kennelijk volkomen schaamteloos? Niet al- aan Indonesië te voorkomen. Ook de apothe- leen komt de lezer daar bij Kersten niet ach- ose daarvan, in de Tweede Kamer op 24 mei 1962, schrijft Kersten weg. Na vele tientallen pagina’s over de voorgeschiedenis beschrijft De diplomaat wordt te de auteur hoe in de Kamer, voor het eerst, in diplomatiek neergezet, de eerste termijn niet Luns, als minister van daarmee verliest het verhaal Buitenlandse Zaken, het woord voert, maar Jan de Quay, als minister-president. We le- alle scherpte zen nog net dat Luns de Kamer boos verlaat, maar Kersten vermeldt niet dat er een cau- ter, de auteur stelt zelfs dat Luns alleen zijn saal verband was met De Quays optreden. broer vroeg om zo’n brief te schrijven. En dat Dat maakt de beschrijving bijna van een zonder naar eerdergenoemd interview te oppervlakkig karakter. Dat Luns voor eenie- verwijzen. Daarmee – maar er zijn veel meer der zichtbaar opgewonden tegen De Quay voorbeelden – laadt Kersten de verdenking gesticuleerde, staat bijvoorbeeld weer wel op zich dat hij te mild is voor zijn object van in het standaardwerk over dit kabinet van onderzoek. De diplomaat wordt te diploma- het Centrum voor Parlementaire Geschiede- tiek neergezet, waarmee het verhaal alle nis, waar Kersten nota bene naar verwijst in b scherpte verliest. de bijbehorende noot. Dat op de hamvraag Zodra dit besef bij het lezen doordringt, waarom Luns vervolgens niet aftreedt in dit o kunnen bij vele passages vraagtekens wor- boek geen antwoord komt, verwondert dan e den gezet. Kersten beschrijft bijvoorbeeld langzamerhand al niet meer, maar dat willen k dat de Italiaan Brosio, die in 1971 bij de navo we natuurlijk wel weten als lezers. door Luns wordt opgevolgd, voor die organi- • • • e satie nog een missie naar Moskou mag on- Er had, kortom, zoveel meer in dit onder- n dernemen. Luns wil die echter wel zo kort en zoek gezeten. De auteur heeft er vijftien (!) beperkt mogelijk houden – tot teleurstelling jaar de tijd voor genomen. Dat is erg lang, van zijn voorganger. Bij het overlijden van zelfs met de verschoning in het voorwoord Luns in 2002 heeft zijn goede vriend Ernst dat er veel ander werk tussendoor kwam. van der Beugel echter verteld hoe Luns na Des te bevreemdender is het dan dat er zijn eigen afscheid van de navo, in 1984, nog enorme fouten in zitten: het gaat niet ‘hart

Christen Democratische Verkenningen | Zomer 2010 Peter Bootsma Luns. Een politieke biografie 191 tegen hart’ (p. 312), John Jansen van Galen ren voor de Algemene Beschouwingen (en heet niet John van Galen Last (p. 10) en Von- aan het langste eind trok). Hij had toen al de deling was in 1970 geen voorzitter van de gewoonte ontwikkeld om te laat te komen en PvdA, zelfs geen fractievoorzitter (p. 453). vooral zijn eigen agendapunt bij te wonen. Erger dan deze fouten zijn omissies die Hoe dat zich ontwikkeld vanaf 1952 heeft niet hadden mogen voorkomen. Zo slaat komt niet aan bod. de auteur, ondanks de hem ruim bemeten Dat het boek slechts bij vlagen vlot lees- onderzoekstijd, om niet nader verklaarde baar is geschreven, is ronduit onbegrijpe- redenen een aantal wezenlijke thema’s over. De Nacht van Schmelzer, waarmee in 1966 de Luns vertoonde de ontreddering bij de KVP en de polarisatie bij links pas echt startte, blijft geheel onbespro- eigenaardige combinatie van ken, hoewel Luns er met zijn neus bovenop een autoritaire man met een zat. En de laatste achttien jaar van Luns’ groot gevoel voor humor leven komen er met minder dan één pagina wel erg bekaaid vanaf. En dat terwijl we weer wel exact te weten komen waaruit het diner lijk: Luns was juist zo ongeveer de kleurrijk- bestond dat Luns het opvolgend bestuur van ste politicus van zijn tijd. een studentenvereniging in 1936 aanbood – Het boek wordt vooral interessant op de maar wat is de zin van zulke informatie? schaarse plekken waar de auteur iets laat Opvallend weinig aandacht besteedt de zien van Luns als persoon in de politiek: de auteur ook aan Luns’ omgang met de Kamer, eigenaardige combinatie van een autori- en met zijn collega’s in het kabinet. Waar hij taire man met tegelijk een groot gevoel voor daarover schrijft, heeft het verhaal weinig humor wordt dan zichtbaar. Daar hoort een kleur. Luns zal best gevonden hebben dat (politieke) biografie overigens vooral over te Kamerleden hem nog wel eens ‘hinderlijk gaan, maar in dit boek gaat het er echter te volgden’ (dat vindt elke minister van Bui- weinig over, zodat het maar de vraag is of dit tenlandse Zaken), maar Kersten vergoelijkt boek een biografie mag heten. Vermoedelijk dat meteen weer: volgens Luns maakt de gaat de hoofdpersoon daarvoor toch veel te regering nu eenmaal het buitenlands beleid vaak schuil achter de dossiers die besproken en kon de Kamer hem geen instructies ge- worden, en staat de auteur niet zozeer boven ven. Als dat zo is moet dat herhaaldelijk tot als wel achter zijn hoofdpersoon. b confrontaties hebben geleid, maar daarover Bepalende momenten in de politiek komen we eigenlijk niets te weten. Andere willen zich nog wel eens voordoen tijdens o auteurs hebben Luns’ houding tegenover een kabinetsformatie. Luns heeft er vele e de Kamer gekenmerkt als ‘neerbuigende meegemaakt die ons veel zouden kunnen k minzaamheid’. Daar lijken voldoende aan- leren, ook over zijn persoon, maar Kersten wijzingen voor, bijvoorbeeld – niet in het blijft dan helaas weer aan de oppervlakte. Zo e boek – het opzettelijk verhaspelen van na- lezen we dat formateur Jo Cals in 1965 Luns n men van Kamerleden (‘Lamstraal’ in plaats duidelijk maakte dat de tijd voorbij is dat van ‘Lankhorst’). Wat omgang met collega’s een minister zijn eigen staatssecretaris mag betreft zegt het iets dat Luns in 1968 met uitzoeken, maar over het hoe en wat treedt aftreden dreigde toen premier Piet de Jong Kersten helaas niet in detail. Leerzaam is wel hem dwong uit het buitenland terug te ke- Luns’ advies aan jonge diplomaten om grie-

Christen Democratische Verkenningen | Zomer 2010 Peter Bootsma Luns. Een politieke biografie 192

ven te kweken tegenover hun meerderen: Den Uyl, zeer geliefd bij de (linkse) media in dat kan later altijd van pas komen als wis- Nederland. Kersten beschrijft voor die jaren selgeld. Luns probeerde die tactiek ook in te wel de vetes tussen Luns en de minister van zetten tegenover de Amerikanen, maar dat Defensie in dat kabinet, Henk Vredeling, bleek toen het erop aankwam (bij de kwestie- maar verzuimt te vermelden wat Luns vond Nieuw-Guinea) niet te werken. Kersten lijkt van Max van der Stoel op Buitenlandse Za- zich met zijn hoofdpersoon geen raad te we- ken. Die herstelde daar in zekere zin wat was ten, als hij daarover concludeert: ‘Vaak was scheefgegroeid na negentien jaar Luns (en het gespeelde emotie, maar soms ook niet.’ een tweejarig intermezzo van Schmelzer) • • • door bijvoorbeeld de situatie in Tsjechoslo- De auteur heeft zich, blijkens het voor- wakije niet slechts door een militaire bril te woord, ten doel gesteld om het beeld van bezien zoals Luns steeds had gedaan, maar Luns bij te stellen in de richting van de vooral aandacht voor de mensenrechtensi- werkelijkheid. Dit boek is daartoe geen erg tuatie te tonen. Wat Van der Stoel deed kon geslaagde poging: al te vaak krijgt de hoofd- niet deugen gezien het kabinet waar hij in persoon daarvoor te weinig kleur. zat, vond Luns; daarmee ontnam hij zichzelf Het is wel duidelijk in welke richting de een kans om althans nog enige invloed in auteur het beeld wil bijstellen: ‘De media Nederland te hebben. Nadat het kabinet- waren vanaf de late jaren zestig niet langer Den Uyl verdwenen was werd Luns in Ne- een bolwerk van objectieve berichtgeving’, derland steeds meer gezien als een man stelt hij in de inleiding. Het is natuurlijk die het inzicht in de tijdgeest definitief was maar de vraag of de sterk verzuilde media verloren. Zijn opmerking bij de onthulling dat in de jaren vijftig wel waren. Luns was van het homomonument in Amsterdam dat zeker een vakman, anders had hij het niet er dan ook maar een monument voor klepto- negentien jaar op Buitenlandse Zaken en manen moest komen, is daarvoor een van de dertien jaar bij de navo volgehouden. Mis- vele bewijzen. schien is dan de vraag juister of Luns de Een troostrijke gedachte voor de lezer is tekenen van de tijd nog wel verstond, toen tot slot wel dat met de verschijning van deze de media vanaf de late jaren zestig een in- biografie de Luns-archieven nu ook voor haalslag maakten en het gezag steeds meer anderen dan Kersten open zijn gegaan. De ter discussie kwam te staan. Luns’ vertrek onderzoekers kunnen zich nu op die goud- b als minister kwam wat dat betreft nog net mijn gaan storten; daar moet nog veel ma- op tijd: vanuit Brussel had hij een ronduit teriaal in zitten dat voor dit boek niet of niet o vijandige verstandhouding met het kabinet- goed gebruikt is. e k e n

Christen Democratische Verkenningen | Zomer 2010