Gminny Program Opieki Nad Zabytkami Gminy Iwkowa Na

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE NA LATA 2018-2021

Opracowanie: mgr Monika Kowalska Kraków, kwiecień – maj 2018 r.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Spis treści 1. Wstęp ...... 4

2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami...... 5

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce...... 6

3.1. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami...... 6

3.2. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym ...... 15

3.3. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ...... 15

3.4. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane ...... 16

3.5. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ...... 18

3.6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska ...... 19

3.7. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. – o ochronie przyrody ...... 20

3.8. Inne uregulowania prawne...... 20

4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 21

4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami...... 21

4.1.1. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami ...... 21

4.1.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 wraz z uzupełnieniem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020...... 23

4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu...... 25

4.2.1. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 ...... 25

4.2.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego...... 27

4.2.3. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2014-2017 ...... 28

4.2.4. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Tarnowskiego na lata 2011-2020 ...... 29

5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 30

5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy. Dokumenty programowe gminy...... 30

5.1.1. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Ryglice na lata 2011-2020...... 30

5.1.2. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Ryglice ...... 31

5.1.3. Gminny Program Rewitalizacji Gminy Ryglice na lata 2016 – 2023...... 31

5.1.4. Plan Zagospodarowania przestrzennego dla wsi Uniszowa...... 33

5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy...... 35

5.2.1. Charakterystyka gminy ...... 35

5.2.2. Zasoby przyrodnicze gminy...... 36

5.2.3. Zarys historii obszaru gminy...... 41

5.2.4. Zabytki nieruchome...... 49

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

5.2.5. Zabytki ruchome...... 57

5.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych...... 61

5.2.7. Zabytki archeologiczne...... 63

5.2.8. Dziedzictwo niematerialne ...... 64

5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ...... 70

5.3.1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków...... 71

5.3.2. Wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków ...... 71

5.4. Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytków – zestawienie...... 72

5.5. Zabytki o największym znaczeniu dla gminy...... 97

6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń (SWOT)...... 106

6.1. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy Ryglice...... 106

6.2. Ocena szans i zagrożeń SWOT...... 110

7. Założenia programowe...... 111

7.1. Priorytety, kierunki i zadania programu opieki nad zabytkami...... 114

8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami...... 120

9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami...... 122

10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami...... 123

11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków...... 125

12. Bibliografia: ...... 127

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

1. Wstęp Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Ryglice jest podstawowym dokumentem służącym inicjowaniu, wspieraniu oraz koordynowaniu prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechnianiu i promowaniu zachowanego dziedzictwa kulturowego przez jednostki samorządu terytorialnego. Opracowany na okres czterech lat, w oparciu o wytyczne Narodowego Instytutu Dziedzictwa, ma na celu określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami znajdującymi się na terenie gminy Ryglice. Gmina położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, składa się z 7 sołectw: Bistuszowa, Joniny, Kowalowa, Lubcza, Uniszowa, Wola Lubecka, Zalasowa oraz miasta Ryglice. Należy zaznaczyć, iż wymiar materialny zabytków ściśle związany jest z ich niemniej istotnym walorem niematerialnym, pozwalającym budować indywidualną, lokalną świadomość obszaru współkształtowanego przez dziesiątki pokoleń mieszkańców gminy. Program opracowany został na cztery lata i będzie cyklicznie aktualizowany. Dwa lata od ogłoszenia w dzienniku urzędowym burmistrz sporządzi sprawozdanie z jego wykonania, które przedstawi radzie miejskiej. Prowadzony w trakcie realizacji programu monitoring, umożliwi uwzględnianie nowych uwarunkowań prawnych, społecznych i gospodarczych oraz sprecyzowanie lub modyfikację założonych celów.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami. Cel opracowywania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ryglice na lata 2018-2021 opiera się o wykaz zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami sformułowanych w art. 87. ust. 2 Ustawy z dnia 27 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 Nr 162 poz. 1568 z późniejszymi zmianami) obejmujących: 1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej i konsekwentne oraz planowe realizowanie zadań kompetencyjnych samorządu dotyczących opieki nad zabytkami, jako potwierdzenie uznania znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gminy. 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami. 6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystywaniem tych zabytków. 7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. W oparciu o art. 87 ust. 1 i 3-5 cytowanej powyżej ustawy, gminny program opieki nad zabytkami zostaje sporządzony na okres 4 lat. Po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zostaje przyjęty przez Radę Gminy i ogłoszony w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Burmistrz miasta zobowiązany jest przygotowywać co 2 lata sprawozdanie z realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami, a następnie przedstawiać je Radzie Miejskiej.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Ponadto za pośrednią podstawę prawną dla opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami można uznać treść art. 7. ust. 1. pkt. 9. Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1591 ze zmianami) stanowiącego, że zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy m. in. kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce.

Podstawowy akt prawny Rzeczpospolitej Polskiej, jaki stanowi Konstytucja gwarantuje ochronę zabytków i całości dziedzictwa kulturowego w Polsce. Z treści art. 5 i 6 jasno wynika, iż konstytucyjnym obowiązkiem państwa i każdego obywatela jest stanie na straży m.in. szeroko rozumianego dziedzictwa narodowego, które w dużym stopniu tworzą zabytki. Ponadto zabytki, jako obiekty silnie nacechowane kulturowo wartościami materialnymi jak i niematerialnymi, stanowią dobro wspólne wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z zapisem umieszczonym w art. 82. Ustawy Zasadniczej, „…dbałość i troska o dobro wspólne jest obowiązkiem każdego obywatela Państwa Polskiego”. Opisane powyżej uwarunkowania prawne wynikające z zapisów Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej stanowią, że sprawowanie ochrony i opieki nad zabytkami jest ważną dziedziną, w której realizuje się polityka kulturalna państwa. Zabytki będące materialnym dziedzictwem kulturowym stanowią także dobro kultury w sensie niematerialnym, upamiętniającym istotne dla tożsamości kulturowej wydarzenia z historii, postacie historyczne, idee wyrażające się m.in. w ewoluujących stylach historycznych tworzących historię szeroko rozumianej sztuki i kultury.

3.1. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Najbardziej kompleksowe uregulowania dot. ochrony i opieki nad zabytkami ujęte zostały w Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, która stanowi podstawę prawną ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce i wprowadza w tej materii szereg fundamentalnych definicji i pojęć:

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Art. 3 1) zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową 2) zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt. 1; 3) zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt. 1; 4) zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem; instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami - instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami; 5) instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami – instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami; 6) prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań; 7) prace restauratorskie - działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań; 8) roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 9) badania konserwatorskie - działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich;

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

10) badania architektoniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń; 11) badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; 12) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13) historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi; 14) krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze; 15) otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.

Ustawa wymienia następujące zabytki nieruchome (art. 6, ust.1, pkt 1)

 krajobrazy kulturowe  układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane  dzieła architektury i budownictwa  dzieła budownictwa obronnego  obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe  cmentarze  parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni,  miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji

Ustawa wymienia następujące zabytki ruchome: (art. 6, ust. 1, pkt 2)

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,  kolekcje stanowiące zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,  numizmaty oraz pamiątki historyczne  wytwory techniki  materiały biblioteczne, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984),  instrumenty muzyczne  wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne  przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;

Ustawa wymienia następujące zabytki archeologiczne: (art. 6, ust. 1, pkt 3)

 pozostałości terenowego, pradziejowego i historycznego osadnictwa  cmentarzyska  kurhany  relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Ochronie mogą podlegać także nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6, ust. 2)

Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: (art. 4) o zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; o zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; o udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; o przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; o kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

o uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków: (art. 5) o naukowego badania i dokumentowania zabytku; o prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; o zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; o korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; o popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury

Ustawa wymienia następujące formy ochrony zabytków (art.7) 1. wpis do rejestru zabytków  rejestr dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków;  do rejestru zabytków wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku (art. 9)  do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki Konserwator Zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę (art.10)  zabytek ruchomy stanowiący dobro kultury, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 maja 2017 r. o restytucji narodowych dóbr kultury (Dz. U. poz. 1086), podlega z urzędu wpisowi do rejestru. Minister właściwy do spraw kultury i

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

ochrony dziedzictwa narodowego informuje wojewódzkiego konserwatora zabytków o zaistnieniu podstaw do wpisu zabytku do rejestru, przekazując dane zabytku i dokumenty niezbędne do dokonania wpisu. 1a. wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa; 2. uznanie za pomnik historii zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru lub parku kulturowego o szczególnej wartości dla kultury przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego 3. utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park kulturowy może utworzyć na podstawie uchwały rada gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków Ustanowienie parku kulturowego (art. 16): 1. Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej a. Rada gminy ogłasza w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu prac nad utworzeniem parku kulturowego, określając formę, miejsce i termin składania wniosków dotyczących projektu uchwały o utworzeniu parku kulturowego, nie krótszy jednak niż 21 dni od dnia ogłoszenia. 2. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, o których mowa w art. 17 ust. 1 3. Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu w wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy 4. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem 5. Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie, których ten park ma być urządzony 6. Dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Na terenie ustanowionego przez radę gminy parku kulturowego mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące: (art. 17) 1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej 2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych 3) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1 a. zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury; b. składowania lub magazynowania odpadów 4. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację w zakresie lotniska użytku publicznego

Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 18, ust. 1) W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust.1, w szczególności:  uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami  określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu  ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniając opiekę nad zabytkami (art. 18)

Art. 19

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

1. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę  zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia  innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków,  parków kulturowych 1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego uwzględnia się w szczególności ochronę:  zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia  innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków 1b. W uchwale określającej zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń uwzględnia się w szczególności:  ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia;  ochronę zabytków nieruchomych, innych niż wymienione w pkt 1, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków;  wnioski i rekomendacje audytów krajobrazowych oraz plany ochrony parków krajobrazowych. 2. W przypadku, gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 3. W studium i planie, o których mowa w ust.1, ustala się w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu, ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. (art. 19)

Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków w zakresie kształtowania zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 20) Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzenia programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy .

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

(art. 21) Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy (art. 22 pkt 4)

W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: (art. 22 pkt 5)  zabytki nieruchome wpisane do rejestru  inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków  inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków

Sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny, określony w ust. 1, posiada jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej jednostki. (art. 71 pkt 2) Art. 81 1. W trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. 2. Dotacja, w zakresie określonym w art. 77, może być udzielona w wysokości do 100% nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków. Organami ochrony zabytków są: (art. 89)  minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu, którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków  wojewoda, w imieniu, którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

3.2. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)

„Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami…” (Art. 7, ust. 1, pkt 9)

3.3. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.Nr 80, poz.717 z późn.zm)

W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej (art. 1,ust.2, pkt 4)

W celu określenia polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego, rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zwanego dalej „studium” (art. 9, ust. 1)

W studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające w szczególności ze stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. W studium określa się w szczególności obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. (art. 10, ust. 1 pkt 4 i ust. 2, pkt 4)

Burmistrz sporządza projekt planu miejscowego, zawierający część tekstową i graficzną, zgodnie z zapisami studium oraz z przepisami odrębnymi, odnoszącymi się do obszaru objętego planem. W planie miejscowym określa się obowiązkowo:  zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego  zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej (art. 15, ust. 1 i 2, pkt 3 i 4)

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Burmistrz po podjęciu przez radę gminy uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu miejscowego kolejno występuje o uzgodnienie projektu planu z właściwym wojewódzkim konserwatorem zabytków w zakresie kształtowania zabudowy i zagospodarowania terenu. (art. 17, pkt 6 b)

W sprawach ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego decyzje wydają w odniesieniu do:  inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym i wojewódzkim – wójt, burmistrz albo prezydent miasta w uzgodnieniu z marszałkiem województwa  inwestycji celu publicznego o znaczeniu powiatowym i gminnym – wójt, burmistrz albo prezydent miasta  inwestycji celu publicznego na terenach zamkniętych – wojewoda (art. 51, ust. 1 pkt 1-3)

Decyzje, o których mowa w art. 51 ust. 1, wydaje się po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków w odniesieniu do obszarów i obiektów objętych formami ochrony zabytków, o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.) oraz ujętych w gminnej ewidencji zabytków. (art. 53, ust. 4, pkt 2)

3.4. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. 156 poz. 1118 z późn. zm)

Obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając m.in. ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objętych ochroną konserwatorską. (art. 5 ust. 1 pkt 7)

Pozwolenia na budowę nie wymaga wykonywanie robót budowlanych polegających m.in. na remoncie istniejących obiektów budowlanych i urządzeń budowlanych, z wyjątkiem obiektów

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 wpisanych do rejestru zabytków oraz instalowaniu tablic i urządzeń reklamowych, z wyjątkiem usytuowanych na obiektach wpisanych do rejestru zabytków w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [art. 29 ust. 2 pkt 1 i 6]

Właściwy organ może nałożyć, w drodze decyzji, o której mowa w ust. 5, obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1, jeżeli ich realizacja może naruszać ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować m.in. pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków (art. 30 ust 7 pkt 2)

Pozwolenia nie wymaga rozbiórka m.in. budynków i budowli – niewpisanych do rejestru zabytków oraz nieobjętych ochroną konserwatorską – o wysokości poniżej 8 m, jeżeli ich odległość od granicy działki jest nie mniejsza niż połowa wysokości oraz obiektów i urządzeń budowlanych, na budowę, których nie jest wymagane pozwolenie na budowę, jeżeli nie podlegają ochronie, jako zabytki. (art. 31 ust. 1 pkt 1 i 2)

Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może być wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków. W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany zająć stanowisko w sprawie wniosku o pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektów budowlanych, o których mowa w ust. 3, w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia. Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się, jako brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych. (art. 39)

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Jeżeli nieużytkowany lub niewykończony obiekt budowlany nie nadaje się do remontu, odbudowy lub wykończenia, właściwy organ wydaje decyzję nakazującą właścicielowi lub zarządcy rozbiórkę tego obiektu i uporządkowanie terenu oraz określającą terminy przystąpienia do tych robót i ich zakończenia. Przepisu tego nie stosuje się do obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków. W stosunku do obiektów budowlanych niewpisanych do rejestru zabytków, a objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, decyzję, o której mowa powyżej, właściwy organ wydaje po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany zająć stanowisko w terminie 30 dni. Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się za uzgodnienie, (art. 67)

Właściwy organ wnosi sprzeciw, jeżeli zamierzona zmiana sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części może spowodować niedopuszczalne pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków, (art. 71 ust. 5 pkt 3b)

3.5. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z późn. zm.)

Sprzedaż, zamiana, darowizna lub oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a także wnoszenie tych nieruchomości jako wkładów niepieniężnych (aportów) do spółek, wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 13 ust. 4)

Jeżeli przedmiotem umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste jest nieruchomość wpisana do rejestru zabytków, przy określaniu sposobu korzystania z tej nieruchomości można nałożyć, w razie potrzeby, na nabywcę obowiązek odbudowy lub remontu położonych na niej zabytkowych obiektów budowlanych, w terminie określonym w umowie (art. 29 us

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

W przypadku nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków, w decyzji o ustanowieniu trwałego zarządu można nałożyć, w miarę potrzeby, na jednostkę organizacyjną obowiązek odbudowy lub remontu położonych na tej nieruchomości zabytkowych obiektów budowlanych, w terminie określonym w decyzji (art. 45 ust. 2a)

Podziału nieruchomości dokonuje się na podstawie decyzji wójta, burmistrza albo prezydenta miasta zatwierdzającej podział. W odniesieniu do nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków decyzję, o której mowa powyżej wydaje się po uzyskaniu pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na podział tej nieruchomości (art. 96 ust 1 i 1a)

Gminie przysługuje prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków lub prawa użytkowania wieczystego takiej nieruchomości (art. 109 ust. 1 pkt 4)

3.6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150)

Sejmik województwa może w drodze uchwały, w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na środowisko lub na zabytki określić dla terenu województwa bądź jego części rodzaje lub jakość paliw dopuszczonych do stosowania, a także sposób realizacji i kontroli tego obowiązku. (art. 96)

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności przez zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem zabytków archeologicznych. (art. 101, pkt 1g)

Przegląd ekologiczny instalacji, która jest kwalifikowana jako przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, powinien zawierać opis

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 obejmujący istniejące w sąsiedztwie lub bezpośrednim zasięgu oddziaływania instalacji zabytki chronione na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. (art. 238, pkt 1e)

Finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej obejmuje działania związane z utrzymaniem i zachowaniem parków oraz ogrodów, będących przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. (art. 400a, ust. 1, pkt 26)

3.7. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. – o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880)

Zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków wydaje wojewódzki konserwator zabytków. (art. 83, ust. 2)

Opłata za usunięcie drzew lub krzewów z terenu uzdrowisk, obszaru ochrony uzdrowiskowej, terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz terenów zieleni są o 100% wyższe od opłat ustalonych na podstawie stawek, o których mowa w ust. 4 pkt 1 i ust. 5. (art. 85 ust. 6)

Nie pobiera się opłat za usunięcie drzew jeżeli usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków. (art. 86, ust. 1, pkt 3)

3.8. Inne uregulowania prawne.

Obowiązek ochrony zabytków uwzględniony został również w innych ustawach, takich jak:  ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123 z późn. zm.) w art. 1, art. 7b, art. 14a i art. 40  ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536) w art. 3 i art. 4

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ryglice przygotowany został zgodnie z założeniami sztandarowych dokumentów krajowych dot. ochrony i opieki nad zabytkami.

4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

4.1.1. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami

Na podstawie art. 84-86 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r., minister kultury opracowuje przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytków Krajowy Program Ochrony i Opieki nad Zabytkami. Program opracowywany jest na okres 4 lat i określa cele i kierunki działań oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jak również warunki i sposób finansowania planowanych działań.

Zgodnie z delegacją ustawową, Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014-2017, został przygotowany przez Sekretarza Stanu w MKiDN i Generalnego Konserwatora Zabytków. Istotnym rozwiązaniem, porządkującym zagadnienia przedstawione w dokumencie i uwzględnionym na każdym etapie prac, są tematy wiodące, których problematyka została poruszona w co najmniej dwóch obszarach diagnozy oraz dwóch celach szczegółowych. Są to:  podniesienie sprawności i skuteczności działań organów ochrony zabytków, w tym jakości merytorycznej decyzji administracyjnych (szkolenia, standaryzacja działań, itp.),  porządkowanie rejestru zabytków oraz stworzenie wiarygodnej metodologicznie diagnozy stanu zachowania zabytków nieruchomych  zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; budowanie przez organy ochrony zabytków partnerskich relacji z obywatelami, jak i propagowanie postaw współodpowiedzialności społecznej za zachowanie zabytków (współpraca z mediami, wykorzystywanie mediów elektronicznych, konkursy, itp.),  wdrożenie procesów kształtowania postawy krajobrazowej wśród organów ochrony zabytków,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 zwiększenie zaangażowania samorządów, ze szczególnym uwzględnieniem gmin, w ochronę i opiekę nad zabytkami oraz wzmocnienie zaangażowania społecznego na rzecz ochrony zabytków, w tym propagowanie parków kulturowych (ich stanowienie jest władczą kompetencją rad gmin) jako skutecznej formy ochrony zabytków.

Głównym celem programu jest wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków. Cel ten będzie realizowany za pośrednictwem celów szczegółowych:

 Wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce: porządkowanie rejestru zabytków nieruchomych; o przygotowanie ratyfikacji „Konwencji UNESCO ds. ochrony dziedzictwa podwodnego” o wypracowanie jednolitych standardów działań konserwatorskich w odniesieniu do wybranych typów i kategorii zabytków nieruchomych o wzmocnienie ochrony krajobrazu kulturowego o opracowanie diagnozy prawnej ochrony zabytków ruchomych o przygotowanie kompleksowego raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków o realizacja badań w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski (AZP) na obszarach szczególnie istotnych ze względu na zagrożenia dla dziedzictwa archeologicznego

 Wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków (chodzi o osiągnięcie większego efektu niż wynika to z sumy podjętych działań): o zwiększenie efektywności zarządzania i ochrony zabytków przez wdrażanie infrastruktury informacji przestrzennej o zabytkach; o wypracowanie standardów pozwalających na lepszy przepływ informacji między organami ochrony zabytków a społecznościami żyjącymi w ich sąsiedztwie; o podniesienie jakości procesów decyzyjnych w organach ochrony zabytków; o merytoryczne wsparcie samorządu terytorialnego w ochronie zabytków.

 Tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze i edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji:

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

o przygotowanie ratyfikacji „Konwencji ramowej Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa”, Faro 2005; o budowanie świadomości społecznej dotyczącej funkcji dziedzictwa kulturowego jako podstawy kształtowania tożsamości narodowej i społeczności lokalnych; o promocja dziedzictwa za pośrednictwem internetu; o zwiększenie i ułatwienie dostępu do zasobu dziedzictwa.

Wdrażanie programu zakłada ścisłą współpracę Generalnego Konserwatora Zabytków, wojewódzkich konserwatorów zabytków, urzędu obsługującego ministra kultury i dziedzictwa narodowego, urzędów wojewódzkich oraz Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Narodowego Muzeum Morskiego – instytucji wdrażających program. Uchwalenie programu ma na celu ujednolicenie polityki konserwatorskiej w wymiarze ogólnokrajowym oraz ułatwienie skoordynowania działań wielu podmiotów skoncentrowanych na ochronie zabytków, tj: organów konserwatorskich, instytucji kultury i osób prywatnych zaangażowanych w społeczną opiekę nad zabytkami.

4.1.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 wraz z uzupełnieniem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020.

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury jest dokumentem tworzącym ramy zwłaszcza dla nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej państwa funkcjonującej na płaszczyźnie wspólnoty Polski z Unią Europejską. Kluczowym wyzwaniem dla polityki państwa na szereg najbliższych lat jest m.in. działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju kulturalnego poszczególnych regionów Polski. Stopniowe niwelowanie dysproporcji rozwojowych pomiędzy regionami kraju przyczyniać się będzie do poprawy spójności społecznej. Spośród wybranych dziedzin w zakresie szeroko pojętej kultury, opracowane zostały priorytety działania, które skupione są na sprawach najważniejszych dla ciągłości i zmiany polskiej kultury w nadchodzących latach. Wśród wspomnianych priorytetów znalazła się również troska o kulturowe dziedzictwo narodowe. Dziedzictwo zostało określone jako potencjał poszczególnych regionów, który sprzyjać ma wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Realizacja nadrzędnego celu, którym jest dążenie do zrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów Polski, opiera się na sukcesywnym realizowaniu wytyczonych celów cząstkowych, m.in. na:  zmniejszeniu dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury  poprawie warunków działalności artystycznej.  wzroście efektywności zarządzania kulturą  zachowaniu dziedzictwa kulturowego i aktywnej ochronie zabytków  promocji polskiej kultury za granicą.  ochronie własności intelektualnej i walce z piractwem.  wprowadzeniu innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury.

Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego jest dokumentem służącym wdrożeniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w latach 2004 – 2013 w sferze spuścizny kulturowej Polski, stworzonym przez zespół ekspertów przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 z 2005 roku, Minister Kultury wydłużył horyzont czasowy strategii o kolejne 7 lat. Program jest zgodny z istniejącym prawodawstwem polskim, w tym z: Konstytucją RP, prawem dotyczącym organizowania i prowadzenia działalności kulturalnej, ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, prawem autorskim, prawem regulującym podział administracyjny Polski i ustanawiającym kompetencje, istniejącym prawem gospodarczym i podatkowym oraz prawem europejskim. Celem strategicznym programu jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Celami cząstkowymi programu są:  poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków,  kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne,  zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych,  promocja polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granicą, w szczególności za pomocą narzędzi społeczeństwa informacyjnego,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego,  tworzenie warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej,  zabezpieczenie zabytków przed nielegalnym wywozem za granicę.

4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu.

4.2.1. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 Opracowanie jest podstawowym i najważniejszym dokumentem samorządu województwa, określającym obszary, cele i kierunki interwencji polityki rozwoju, prowadzonej w przestrzeni regionalnej. Przyjęte zostało, jako załącznik nr 1 do Uchwały Nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011 roku. Strategia pełni kluczową rolę, jako generalny plan postępowania władz samorządu regionalnego w procesie zarządzania województwem, ale również, jako narzędzie komunikowania się i partnerskiej współpracy ze społecznością regionalną. Z przeprowadzonej kwerendy i analiz wynika, że Małopolska posiada, jedne z najbogatszych w skali kraju, walory kulturowe i krajobrazowe. Na obszarze regionu znajduje się 8 z 13 zespołów obiektów chronionych, jako światowe dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze UNESCO oraz 5 zespołów zabytkowych uznanych za Pomniki Historii. Dziedzictwo kulturowe stanowi potencjał, który właściwie wykorzystany, może mieć wpływ na rozwój ekonomiczno-społeczny regionu. Jakość i dostępność atrakcyjnych kulturowo miejsc oraz możliwość rozwijania indywidualnych pasji i talentów, wpływa nie tylko na atrakcyjność miejsca zamieszkania, lecz w dużym stopniu decyduje o popularności turystycznej i biznesowej. Ważnym elementem przewagi konkurencyjnej Małopolski, istotnym z punktu widzenia jakości życia w regionie, są bogate walory środowiska przyrodniczego. Zasoby te nie są jednak w pełni wykorzystywane ze względu na nieefektywny system ochrony prawnej oraz słabo rozwinięte mechanizmy zabezpieczenia i kształtowania regionalnego krajobrazu kulturowego i przyrodniczego. Zachowanie dziedzictwa regionalnego dla przyszłych pokoleń to jeden z zasadniczych elementów tej grupy wyzwań. Dziedzina kultury i dziedzictwa narodowego opracowana została w obszarze 2 Strategii „ Dziedzictwo i Przemysły Czasu wolnego”. Określono w tym podrozdziale cel strategiczny, którym jest „Wysoka atrakcyjność Małopolski w obszarze przemysłów czasu wolnego dzięki wykorzystaniu potencjału dziedzictwa regionalnego i kultury”. Proponowany jest nowy 25

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 model postępowania, który polega nie tyle na działaniach konserwatorskich przy zabytkach, ale również na zwiększeniu popularności, nadawania zabytkom nowej funkcji przy jednoczesnym zachowaniu ich autentyzmu. Wprowadzony model „użytkowania zabytków” będzie łączył ich ochronę, zwiększenie dostępności, poszukiwanie nowych form opieki nad zabytkami, ale również tworzył sprzyjające warunki dla rozwoju sektora przemysłu czasu wolnego. Kluczowymi działaniami podejmowanymi w zakresie opieki nad regionalnym dziedzictwem kulturowym będą: o Kształtowanie zrównoważonego krajobrazu kulturowego. o Poprawa stanu i sposobu użytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie procesowi ich degradacji. o Ochrona i kształtowanie zabudowy historycznych miast i miasteczek. o Ochrona tradycyjnej zabudowy regionalnej i układów ruralistycznych. o Powstrzymanie degradacji wartościowych krajobrazów kulturowych oraz dewastacji obiektów zabytkowych i ich otoczenia. o Kompleksowa rewitalizacja obszarów zdegradowanych. o Zachowanie i rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, w tym przywrócenie rzeczywistej wartości zniszczonym obiektom oraz ponowne określenie dla poszczególnych obiektów ich wartości zabytkowych, wskazanych do bezwzględnego zachowania. o Utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej szczególnie poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej. o Funkcjonalne zarządzanie kulturą i dziedzictwem kulturowym, w tym rozwój partnerstwa sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego o Badanie i dokumentowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego. o Poprawa funkcjonowania instytucji opieki nad zabytkami. o Wdrożenie mechanizmów włączających wartości dziedzictwa w obieg gospodarczy. o Zapobieganie degradacji i ochrona zasobów dziedzictwa przyrodniczego regionu o Stworzenie systemu oraz procedur zarządzania dziedzictwem przyrodniczym. o Zintegrowana ochrona krajobrazu kulturowego i środowiska przyrodniczego, szczególnie w zakresie wysokiego poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego

Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Gręboszów na lata 2018-2021 zgodny jest z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

4.2.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ryglice na lata 2018-2021 jest dokumentem spójnym z nadal obowiązującym Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, podjętym uchwałą Sejmiku Województwa Małopolskiego w 2003 roku. Celem strategicznym określonym w planie zagospodarowania przestrzennego w polu strategii – pejzaż, jest kształtowanie krajobrazu kulturowego poprzez:  Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego;  Zapobieganie rozproszeniu osadnictwa;  Ochronę dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich;  Ochronę tradycyjnych form gospodarowania, szczególnie na terenach górskich;  Ochronę zabytków i rewitalizację starej zabudowy;  Humanizację blokowisk

Celami zagospodarowania przestrzennego Małopolski, zapisanymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, w zakresie dziedzictwa kulturowego są:  ochrona i rewaloryzacja zasobów dziedzictwa kulturowego dla podniesienia poziomu wiedzy, świadomości historycznej oraz edukacji społeczeństwa;  wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego dla ochrony tożsamości regionalnej oraz promocji województwa i jego rozwoju gospodarczego;  kształtowanie harmonijnego krajobrazu poprzez prawidłowe kształtowanie struktur przestrzennych od skali urbanistycznej po rozwiązania architektoniczne1 Nowelizacja ustawy o planowaniu przestrzennym z 2015 r. wprowadza obowiązek sporządzenia dla obszaru województwa, audytu krajobrazowego, który identyfikuje krajobrazy występujące na całym obszarze województwa, określa ich cechy charakterystyczne oraz dokonuje oceny ich wartości. Rekomendacje i wnioski zawarte w audycie krajobrazowym uwzględnia się w planie zagospodarowania przestrzennego województwa. Od czasu uchwalenia PZPWM zmieniał się charakter prawny planu, w konsekwencji zakres regulacji i procedura jego sporządzania, dlatego też trwają obecnie prace nad zmianą.

1 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, s. 66-67. 27

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

4.2.3. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2014-2017 Dokument ten jest naturalną kontynuacją Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 oraz wcześniejszego Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski na lata 2005-20092. Niniejszy dokument stanowi istotny element strategii zarządzania dziedzictwem kulturowym na obszarze województwa małopolskiego. Celem działania samorządu województwa jest skorelowanie polityki ochrony przestrzeni kulturowej z polityką rozwoju regionalnego i strategią zrównoważonego zagospodarowania województwa. W programie określona została misja, która będzie naczelnym celem działania „PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚCI – ambitne i wieloaspektowe wskazywanie wartości krajobrazu kulturowego, a także zintegrowanie działań na rzecz wzmocnienia systemu ochrony i opieki nad regionalnym dziedzictwem oraz świadomego wykorzystywania jego zasobów dla rozwoju regionu i poprawy jakości życia mieszkańców”3. Ochrona regionalnej przestrzeni kulturowej, która pojmowana jest w szerokim kontekście i wiąże się zarówno z kulturą materialną jak i niematerialną, oparta jest na fundamentalnych przesłankach:  zapewnienie możliwie najskuteczniejszej ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego –zarówno tego najcenniejszego, jak i tych wszystkich jego aspektów, które w powszechnym odbiorze nie są jeszcze postrzegane jako wspólne dziedzictwo kulturowe warte ochrony i opieki,  utrzymanie bogactwa i zróżnicowania kulturowego wynikającego z długiej historii regionu,  umiejętnie połączenie teraźniejszości i przyszłości z przeszłością,  harmonijna korelacja środowiska zurbanizowanego ze środowiskiem przyrodniczym,  powiązanie przestrzeni w sieci o wieloaspektowym znaczeniu i licznych funkcjach.

Misja Wojewódzkiego Programu realizowana będzie poprzez jeden, główny cel strategiczny „Zrównoważone wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego Małopolski dla rozwoju gospodarczego regionu i zapewnienia wysokiej jakości życia Małopolan” oraz dwa cele kierunkowe: „Skuteczna ochrona regionalnej przestrzeni kulturowej i wartości kulturowych oraz „Funkcjonalne zarządzanie regionalną przestrzenią kulturową”. Pierwszy cel skupiony jest w dużej mierze na zabytku, pojęciu jego autentyczności, konsekwentnemu egzekwowaniu

2 Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2014-2017, s.5. 3 Tamże, s. 108. 28

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 zaleceń konserwatorskich oraz eliminowaniu zagrożeń zniszczenia zabytkowych wartości i substancji obiektu, stosowaniu zasady ochrony zabytków in situ z uwzględnieniem najbliższego otoczenia zabytku. Kolejnym kierunkiem tego celu jest również: stworzenie warunków do naukowego badania i dokumentowania dziedzictwa kulturowego regionu, z wykorzystaniem nowoczesnych metod archiwizacji i cyfryzacji zasobów, oraz sporządzania opracowań studialnych i projektowych, ponadto, stosowanie optymalnych form ochrony strategicznych dla regionu zabytków i obszarów dziedzictwa kulturowego, zapobieganie rozproszeniu osadnictwa oraz przekształceniom układów urbanistycznych, ruralistycznych i tradycyjnej zabudowy historycznych miast, miasteczek i wsi, rewaloryzacja cennych krajobrazów kulturowych połączona z rozwojem przestrzennym, rewitalizacja zabytkowych założeń urbanistycznych i ruralistycznych, zespołów obiektów zabytkowych oraz innych obiektów o wartości artystycznej, historycznej i/lub naukowej, wraz z aspektem społecznym.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ryglice na lata 2018-2021 zgodny jest z zapisami Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2014-2017.

4.2.4. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Tarnowskiego na lata 2011-2020 Dokument przyjęty został uchwałą nr XIII.84.2011 Rady Powiatu Tarnowskiego z dnia 15 listopada 2011 r. Wśród głównych celów określonych w strategii „dbałość o spójność, atrakcyjność i dostępność oferty kulturalnej” zajmuje kluczowe miejsce. Strategia wskazuje mocne strony jakimi są unikatowe i dobrze zachowane obiekty, wśród których za najcenniejsze wskazuje się drewniane kościoły oraz cmentarze z I wojny światowej. Zabytki te wg założeń strategicznych powinny stać się bazą dla promocji powiatu; stwarzać możliwości zapoznania się z nimi a także być bodźcem do dalszego poznawania i odkrywania dziedzictwa kulturowego. Z punktu widzenia powiatu istotnym jest zatem; 1) podejmowanie działań wspierających organizację przedsięwzięć o charakterze kulturalnym i rozrywkowym, 2) zwiększanie poziomu koordynacji pomiędzy poszczególnymi przedsięwzięciami mającymi miejsce na terenie powiatu. Głównym celem wymienionych działań jest podniesienie skuteczności promocji Ziemi Tarnowskiej w skali subregionu. Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ryglice na lata 2018-2021 zgodny jest z zapisami Strategią Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Tarnowskiego na lata 2011-2020.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy. Dokumenty programowe gminy.

5.1.1. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Ryglice na lata 2011-2020. Strategia jest podstawowym dokumentem określającym wizję, misję cele strategiczne, cele operacyjne i finansowe oraz obszary rozwojowe Gminy Ryglice. Strategia posiada szeroki kontekst regionalny i ogólnopolski. Jej cele strategiczne są ściśle powiązane z dokumentami strategicznymi określającymi rozwój województwa małopolskiego, regionu i kraju. Diagnoza sytuacji społeczno – gospodarczej i przestrzennej gminy, w tym badania ankietowe oraz analiza różnych uwarunkowań zewnętrznych, pozwoliła na wypracowanie wizji oraz kierunków rozwoju Gminy Ryglice. Wizja gminy Ryglice w prognozowanym czasie 2011-2020 r. to: „GMINA RYGLICE - gmina spokoju i zasobności, przyjazna dla mieszkańców oraz dla gości. Rozwinięta gospodarczo dzięki turystyce, rolnictwu i wytwórczości. Zagłębie inicjatyw oraz przedsiębiorczości”4. MISJA GMINY opisuje jej mandat do realizacji wizji rozwoju oraz nadrzędne wartości, jakimi gmina będzie się kierować podejmując działania na rzecz realizacji wizji: „Dążenie do równomiernego, kompleksowego rozwoju w sołectwach poprzez zachowanie równowagi pomiędzy aktywnością gospodarczą opartą na solidnej bazie usługowo- gospodarczej i rolniczej, a ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego”5. Misja opierać się będzie na realizacji zadań, dla których wyznaczono główne kierunki rozwoju: KIERUNEK I: Gospodarka turystyczna KIERUNEK II: Rozwój sektora rolnego KIERUNEK III: Przedsiębiorczość pozarolnicza KIERUNEK IV: Rozwój zasobów ludzkich KIERUNEK V: Położenie, środowisko naturalne Tematyka turystyki i dziedzictwa kulturowego poruszona została już pierwszym kierunku rozwoju, gdzie sprecyzowany został również cel strategiczny i cele operacyjne:

4 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Ryglice na lata 2011-2020, Ryglice 2011, s. 124. 5 Tamże, s. 125. 30

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

CEL STRATEGICZNY I: „Poprawa atrakcyjności i konkurencyjności turystycznej gminy Ryglice”:  Cel operacyjny 1.1. Tworzenie pakietu ofert turystycznych  Cel operacyjny 1.2. Zagospodarowanie terenu na potrzeby alternatywnych form turystyki  Cel operacyjny 1.3. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej  Cel operacyjny 1.4. Podnoszenie poziomu jakości istniejących już produktów turystycznych  Cel operacyjny 1.5. Aktywizacja rozwoju markowych produktów turystycznych, w szczególności: turystyki biznesowej, kulturowej, na terenach wiejskich, rekreacyjnej  Cel operacyjny 1.6. Promowanie zdrowego trybu życia mieszkańców gminy  Cel operacyjny 1.7. Podjęcie działania w kierunku rozbudowy istniejących szlaków turystyki aktywnej  Cel operacyjny 1.8. Rozbudowa i poszerzenie zakresu usług placówek turystycznych i innych instytucji związanych z turystyką na terenie gminy Ryglice  Cel operacyjny 1.9. Pielęgnowanie i promocja regionalnych tradycji ludowych  Cel operacyjny 1.10. Wzmocnienie atrakcyjności bazy usług kulturalnych  Cel operacyjny 1.11. Kształtowanie kadry do potrzeb sektora turystycznego

5.1.2. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Ryglice . Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest podstawą bieżących działań władz samorządowych Gminy, jak też planów rozwojowych, w tym materiałem merytorycznym i dokumentem wyjściowym do wykonania opracowań planistycznych z zakresu gospodarki przestrzennej. W chwili obecne trwają prace nad sporządzeniem nowego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla gminy, aczkolwiek nadal obowiązuje stary dokument podjęty uchwałą nr XI/69/99 Rady Gminy Ryglice z dnia 9 grudnia 1999 r.

5.1.3. Gminny Program Rewitalizacji Gminy Ryglice na lata 2016 – 2023. Wizja rewitalizacji: „Wspólnota lokalna obszaru rewitalizacji gminy Ryglice, poprzez działania związane z aktywizacją gospodarczą, porządkowaniem przestrzeni publicznej, rozwijaniem usług społecznych oraz dbałość o wysoką jakość środowiska naturalnego, gwarantuje równomierny rozwój obszaru rewitalizacji i przeciwdziała jego marginalizacji”.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Program złożony jest z różnorodnych projektów, zarówno infrastrukturalnych jak i miękkich, co jest warunkiem niezbędnym do osiągnięcia kompleksowej interwencji na obszarze zdegradowanym. W ramach rewitalizacji zdegradowanych obszarów przygotowano szereg projektów, również tych istotnych dla sfery kultury, turystyki i dziedzictwa kulturowego: 1. Odtworzenie walorów architektonicznych i funkcjonalnoużytkowych zdegradowanego terenu w centrum wsi Lubcza wraz z rewitalizacją budynku dawnej ochronki. Celem podejmowanych działań jest przywrócenie centrum miejscowości jego utraconych funkcji, stworzenie przestrzeni publicznej, która będzie sprzyjała koncentrowaniu się w niej ważnych funkcji społecznych i gospodarczych, a także rewitalizacja – zarówno w wymiarze fizycznym, jak i poprzez nadanie nowych funkcji społeczno-kulturalnych – zdegradowanego, zabytkowego budynku dawnej ochronki. 2. Przywracanie tradycji wiejskich Na terenie gminy rozwinęło się specyficzne rzemiosło i rękodzieło ludowe. Wiele tych aktywności przetrwało do dziś dzięki ogromnemu przywiązaniu ludności do tradycji. Jednak bez aktywnego wsparcia i prowadzenia działań promocyjnych tradycyjne zawody i wykonywane wyroby sztuki ludowej nie mają szans zachowania. Istnieje obawa, że mało popularne zawody i umiejętności nieprzekazywane młodym pokoleniom zaginą bezpowrotnie. Dlatego w projekcie zaplanowano kompleksowe działania zmierzające do ochronny wartości niematerialnych6. Projekt ma być także zaczynem do stworzenia lokalnego produktu turystycznego - Szlaku Ginących Zawodów, wiodącego przez okoliczne gminy. 3. Zachować od zapomnienia. Działania w projekcie obejmują: - rekonstrukcję strojów strażackich z początku XX wieku; - konserwacja zabytkowej sikawki konnej (jedynej w Województwie Małopolskim wpisanej do rejestru zabytków techniki); - uzupełnienie i wznowienie wydania książki „100-lecie OSP Lubcza”; - regionalny konkurs sikawek konnych w Lubczy połączony z festynem i konkursami dla dzieci. Celem projektu jest rozbudzenie świadomości tradycji kulturowych oraz stworzenie warunków do ich kultywowania wśród mieszkańców. Podejmowana przez OSP działalność urozmaica i wzbogaca życie kulturalne mieszkańców lokalnej wspólnoty, rozwija poczucie tożsamości społeczności wiejskiej oraz uatrakcyjnia i promuje walory turystyczne Lubczy

6 Gminny Program Rewitalizacji Gminy Ryglice na lata 2016-2023, s. 71 32

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

5.1.4. Plan Zagospodarowania przestrzennego dla wsi Uniszowa. Uchwałą Nr XXXVII/186/06 Rady Miejskiej w Ryglicach z dnia 26 kwietnia 2006 r. uchwalony został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Ryglice dla wsi Uniszowa i określa on min. warunki ochrony konserwatorskiej dla obiektów zabytkowych:  W § 7 Zasady ochrony krajobrazu kulturowego, dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz dóbr kultury współczesnej ustalono co następuje: 1. Strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej: a) obejmuje teren szkoły wraz z otoczeniem, oznaczone symbolem UO1, ZL24, R25, b) dopuszcza się wykonanie szczegółowego planu rewaloryzacji obszarów położonych w strefie, c) ustala się konserwację zachowanych głównych elementów układu przestrzennego, d) ustala się dążenie do usunięcia elementów uznanych za zniekształcające założenie historyczne i odtworzenia elementów zniszczonych w oparciu o szczegółowe warunki określane każdorazowo przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, e) dopuszcza się nową zabudowę o ile nowa zabudowa będzie dopuszczona ze stanowiska konserwatorskiego to winna być dostosowana do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie sytuacji, skali, bryły, podziałów architektonicznych, proporcji powierzchni muru i otworów oraz nawiązanie formą do lokalnej tradycji architektonicznej. 2. Strefa ochrony konserwatorskiej: 1) obejmuje zachowany układ przestrzenny zabudowy i układy drożne, częściowo historycznie czytelny rozłóg pól, tereny otwartego krajobrazu, zespół dworsko parkowy, zabytki budownictwa mieszkalnego, zabytki małej architektury sakralnej, 2) ustala się konserwację zachowanych głównych elementów układu przestrzennego, szczególnie: posadzek (nawierzchnie, cieki i zbiorniki wodne), ścian i elewacji (zabudowa, zieleń) oraz dążenia w miarę możliwości do usunięcia elementów uznanych za zniekształcające założenie historyczne i odtworzenia elementów zniszczonych w oparciu o szczegółowe warunki określane każdorazowo przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, 3) określa się konieczność dostosowania nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie sytuacji, skali, bryły, podziałów architektonicznych, proporcji powierzchni muru i otworów oraz nawiązanie formami współczesnymi do lokalnej tradycji architektonicznej,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

4) ustala się usunąć lub przebudować obiekty dysharmonizujące przestrzeń zabytkową, lub wprowadzić maskowanie zielenią, 5) ustala się zakaz realizacji dachów o mijających się połaciach na wysokości kalenicy oraz dachów o asymetrycznym nachyleniu połaci, 6) dopuszcza się rozbudowę lub wymianę i lokalizację nowej zabudowy pod warunkiem odpowiedniego ukształtowania form architektonicznych nieobniżających wartości kulturowych otoczenia, 7) ochronie i opiece podlegają bez względu na stan zachowania obiekty architektury drewnianej i murowanej, w dobrym stanie technicznym, 8) bezwzględną ochroną obejmuje się kapliczki i krzyże przydrożne, 9) ustala się: a) zachowanie schematu podziału parceli i przebiegu dróg gruntowych, b) zachowanie układu zagrodowego zwartego lub otwartego wielobudynkowego, 10) jako wartościowe elementy otoczenia zabudowy uznaje się: wysoką zieleń, towarzyszącą budynkom, ogrodzenia w formie drewnianych parkanów lub żywopłotów grabowych oraz studnie i piwnice ziemne, 11) określa się konieczność dostosowania nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie sytuacji, skali, bryły, podziałów architektonicznych, proporcji powierzchni muru i otworów oraz nawiązanie formami współczesnymi do lokalnej tradycji architektonicznej o następujących cechach: a) obiekty parterowe o niewielkiej kubaturze, o wysokości dwóch kondygnacji w tym poddasze użytkowe, b) dachy dwuspadowe, naczółkowe lub czterospadowe z długą kalenicą, kryte dachówką ceramiczną lub innymi materiałami naturalnymi, c) stosowanie ganków, werand, "zachat", a w partii dachów facjat, d) doświetlanie poddasza przez szczyty i facjaty e) kolorystyka tradycyjna: brązy i zielenie 3. Obiekty ujęte w ewidencji zabytków architektury i budownictwa: 1) Obiekty ujęte w ewidencji zabytków: - Dawny zespół dworski a) dwór, mur , obecnie szkoła, b) pozostałości niewielkiego parku dworskiego, - dom nr 1, dom nr 5, dom nr 48, dom nr 78 - kapliczki: kapliczka Najświętszej Panny Marii Niepokalanie Poczętej, kapliczka Matki Boskiej Tucholskiej rodziny Bożków, kapliczka Matki Boskiej Tucholskiej rodziny A. Lachowicza, Posąg Najświętszej Panny Marii Niepokalanie Poczętej,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Fundacja dworska, Krzyż z wizerunkiem Chrystusa na postumencie, fundacja M. Malika, Krzyż z rzeźbionym wizerunkiem Chrystusa na postumencie, fundacja rodziny Poznańskich, Krzyż w miejscu gdzie Niemcy zamordowali w 1943 r. księdza R.Ulatowskiego z Tuchowa, 2) wszelkie prace remontowe, zmiany własności, zmiany funkcji i przeznaczenia obiektu wymagają zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w trybie określonym przepisach szczególnych.

5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy.

5.2.1. Charakterystyka gminy Ryglice - gmina miejsko wiejska, rozciąga się we wschodniej części województwa małopolskiego, w południowo-wschodniej części powiatu tarnowskiego - ok. 25 km od centrum Tarnowa. Gmina Ryglice graniczy: - od północy z gminami Skrzyszów i Pilzno - od wschodu z gminą Jodłowa - od południa z gminą Szerzyny - od zachodu z miastem i gminą Tuchów W skład gminy wchodzi jedno miasto - Ryglice i siedem sołectw: Bistuszowa, Joniny, Kowalowa, Lubcza, Uniszowa, Wola Lubecka, Zalasowa. W sieci komunikacji drogowej gminy Ryglice ważną rolę odgrywają drogi powiatowe:  droga nr 43244 Łęki Górne - Zwiernik - Zalasowa o długości w granicach gminy 0,83 km  droga nr 43245 Strzegocice - Słotowa - Lubcza o długości 3,42 km  droga nr 43247 Joniny - Zalasowa o długości 4,91 km  droga nr 43248 Kowalowa - Lubcza o długości 5,594 km  droga nr 43252 Szerzyny - Joniny o długości 4,400 km  droga nr 43312 Tarnów - Ryglice o długości w granicach gminy ok. 18,7 km  droga nr 43313 Jasło - Ryglice - Tuchów o długości w granicach gminy 11,529 km  droga nr 43367 Zalasowa - Lubcza -Dęborzyn o długości w granicach gminy 11,453 km  droga nr 43369 Ryglice - Żurowa – Ołpiny

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Łączna długość sieci dróg powiatowych na terenie gminy wynosi ok. 64,836 km, w tym w miejscowości Ryglice 12 km. Układ uzupełniający tworzy sieć dróg gminnych. Ich łączna długość wynosi 106 km. Powierzchnia gminy wynosi 117 km2 . Ogólna liczba mieszkańców 11 698 osób7. Mimo malejącego przyrostu naturalnego w regionie, w gminie Ryglice utrzymywał się stały wzrost liczby ludności od 1990 do 2010, aczkolwiek w ostatnich latach zauważalny jest rokrocznie nieznaczny, a jednak permanentny spadek liczby ludności. Spośród 8 miejscowości należących do gminy Ryglice trzy z nich wyróżniają się wielkością zaludnienia, a są to: Zalasowa licząca 3.020 mieszkańców, Ryglice liczące 2.834 mieszkańców oraz Lubcza licząca 2.030 mieszkańców.

5.2.2. Zasoby przyrodnicze gminy. Obszar gminy Ryglice położony jest w obrębie Zewnętrznych Karpat fliszowych na Pogórzu Ciężkowickim. Zajmuje obszerną kotlinę i wzgórza położone na południowy wschód od Tarnowa. Kotlina ta otoczona jest pasmem lesistych wzgórz z najwyższym wzniesieniem – Liwocz (561 m n.p.m.) oraz nieco niższym - Dobratyń (535 m n.p.m.), który leży na granicy Ryglic i Żurowej. Pasmo to tworzy dział wodny dopływów Białej i Wisłoki. Wschodnią granicę kotliny stanowią pagórki tworzące dział wodny dla potoków Szwedka i Wolanka. Potok Szwedka przepływa przez: Kowalową, Joniny, Ryglice, Uniszową, Bistuszową i w Kielanowicach wpada do rzeki Białej. Potok Wolanka bierze natomiast swój początek w okolicy Pustej Góry, płynie przez Wolę Lubecką i Lubczę w kierunku Dęborzyna gdzie łączy się z Jodłówką i uchodzi do Wisłoki. Naturalną granicę gminy od południa stanowi pasmo Liwocza i Brzanki. W północnej części gminy wyraźnie dominuje góra Kokocz, która osiąga swą kulminację w Woli Lubeckiej (434 m n.p.m.), natomiast w centralnej części gminy wyróżniają się swą wysokością wzgórza Wierzch i Bukowina. Na terenie gminy Ryglice, a dokładnie w Zalasowj, biorą dodatkowo swój początek następujące potoki: Wątok, Dulcza, Zalasówka i Wolninka. Formy ochrony przyrody w gminie. Obszar Gminy Ryglice znajduje się w całości w obrębie strefy Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego wchodzącego w skład Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego.  Ciężkowicko Rożnowski Park Krajobrazowy

7 Urząd Statystyczny w Krakowie, gmina Ryglice, 2016 r. 36

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Ciężkowicko - Rożnowski Park Krajobrazowy został utworzony Rozporządzeniem Nr 13/95 z dnia 16 listopada 1995 roku, na najbardziej atrakcyjnych pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i kulturowym terenach Pogórza Ciężkowickiego. Park ten zajmuje powierzchnię 17664 ha i położony jest w południowej części byłego województwa tarnowskiego, obejmując wyeksponowane w terenie ciągi wzgórz Pogórza Ciężkowickiego między rzeką Dunajcem, a Biała oraz jego fragment w prawobrzeżnej części zlewni Białej. Walory Parku wynikają bezpośrednio z budowy geologicznej, rzeźby terenu, występujących bardzo cennych zbiorowisk roślinnych i gatunków zwierząt, zasobności w wody mineralne oraz niskiego stopnia zniekształcenia środowiska przyrodniczego. Dodatkowym atutem parku są występujące na jego terenie cenne zabytki kultury materialnej. Park zajmuje powierzchnię 17664 ha (3311,04 ha na terenie Nadleśnictwa Gromnik). Do najcenniejszych elementów przyrody nieożywionej należy zgrupowanie form skalnych w rezerwacie przyrody "Skamieniałe Miasto" w Ciężkowicach. W rejonie Bukowca znajduje się rezerwat przyrody nieożywionej "Diable Skały" i jedna z najdłuższych jaskiń szczelinowych w Polsce tzw. "Diabla Dziura" o długości ok. 320 m, miejsce hibernacji najrzadszego w Polsce nietoperza podkowca małego. Pojedyncze twory skalne stanowią pomniki przyrody "Wieprzek" w Jastrzębi i Jar "Wodospad" w Ciężkowicach. Flora Parku liczy około 900 gatunków roślin naczyniowych. Najcenniejszym składnikiem szaty roślinnej Parku są ekosystemy leśne o wysokim stopniu naturalności. W drzewostanach dominują: buk, jodła, sosna zwyczajna oraz dąb szypułkowy. W zbiorowiskach leśnych występuje zespół kwaśnej buczyny górskiej w szczytowych partiach Rosulca (Jamna) i paśmie Mogiły. Dominującym zbiorowiskiem leśnym jest zespół żyznej buczyny karpackiej w okolicy Jamnej, Siekierczyny, Borowej, Bruśnika. W szczytowych partiach Rosulca (Jamna) i paśmie Mogiły występuje zespół kwaśnej buczyny górskiej. W warstwie krzewów niepodzielnie panuje odnawiająca się jodła z domieszką leszczyny. W runie leśnym najczęściej spotkać można jeżynę gruczołowatą, zawilca gajowego, konwalijkę dwulistną, starca gajowego. W najniższych partiach Parku charakterystycznym zbiorowiskiem leśnym jest zespół grądu z grabem zwyczajnym. Najciekawsze naturalne zbiorowiska nieleśne tworzy roślinność naskalna porastająca wychodnie piaskowca ciężkowickiego oraz płaty roślinności o charakterze muraw kserotermicznych (na zboczach dolin rzek Białej i Dunajca) z kłosownicą pierzastą, ciemiężykiem białokwiatowym i omanem szlachtawką. Na żyznych łąkach w dolinie rzek można spotkać pierwiosnkę wyniosłą oraz storczyki: kukułkę plamistą i kukułkę szerokolistną. O szczególnej wartości przyrodniczej Parku świadczy fakt zagęszczenia na tym terenie wielu gatunków roślin posiadających absolutny kres zasięgu w Polsce (kłokoczka

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 południowa, cebulica dwulistna, obrazki alpejskie, perłówka jednokwiatowa, sałatnica leśna). Na terenie Parku spotkać można 40 gatunków roślin chronionych, a wśród nich m.in.: widłak wroniec, pióropusznik strusi. Fauna Parku wyróżnia się dużym bogactwem i zróżnicowaniem gatunków chronionych, rzadkich i ginących. Na terenie Parku stwierdzono około 600 gatunków chrząszczy, w tym gatunki chronione, rzadkie, a nawet unikatowe w skali kraju. Wśród innych chronionych zwierząt wymienić można m.in.: bociana czarnego, krogulca, dzięcioła czarnego, płazy, gady, ssaki, jak np.: popielica, orzesznica, jeż, pięć gatunków nietoperzy i inne.  Park Krajobrazowy Pasma Brzanki Park Krajobrazowy Pasma Brzanki został utworzony Rozporządzeniem Nr 12/95 z dnia 16 listopada 1995 roku (Dz.U. Woj. Tarn. 13/136). Park ten zajmuje powierzchnię 15298 ha, z czego 7352 ha znajduje się na terenie województwa małopolskiego, a 7946 ha znajduje się na terenie województwa podkarpackiego. W zasięgu działania Nadleśnictwa Gromnik znajduje się 1529,78 ha. Park Krajobrazowy Pasma Brzanki, mający charakter rolno-leśny cechuje wysoki stopień naturalności. Lesistość tego terenu kształtuje się na poziomie 34%. Park obejmuje wschodnią część Pogórza Ciężkowickiego między dolinami Białej i Wisłoki. W części województwa małopolskiego leży on na terenie czterech gmin: Gromnik, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski i Tuchów, natomiast w części województwa podkarpackiego leży na obszarze czterech gmin: Brzyska, Skołyszyn, Jodłowa i Szerzyny. Walory przyrodnicze i krajobrazowe tego obszaru chronionego wynikają z budowy geologicznej, urozmaiconej rzeźby terenu, charakteryzującej się znacznymi spadkami oraz głęboko wciętymi dolinami. Występują tutaj również pojedyncze skałki ostańcowe zbudowane z piaskowca. Walory krajobrazowe Parku tworzy zasadniczo długi eksponowany ciąg wzgórz, harmonijny krajobraz kulturowy z malowniczymi rozłogami pól, barwne łąki, głębokie doliny rzek i potoków, kępy zadrzewień śródpolnych. Krajobraz urozmaicają liczne zabytki kultury materialnej m.in.: pozostałości wczesnośredniowiecznego grodziska w Ujeździe, sarmacki dwór w Bistuszowej, barokowy kościół katolicki w Kowalowej. Z innych zabytków występujących na terenie Parku należy wymienić przydrożne zabytkowe kapliczki oraz stare cmentarze wojenne. Walory przyrodnicze Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki tworzy bogata szata roślinna. Występuje tutaj 23 gatunki roślin objętych ochroną ścisłą: 8 gatunków objętych ochroną częściową. Ponadto 18 spośród rosnących na terenie Parku gatunków roślin uznawanych jest w Polsce za rzadkie. Rośliny te w większości związane są z pozostałościami cennych zespołów roślinnych: Żyznej buczyny karpackiej w formie podgórskiej (Dentario glandulosae - Fagetum), żyznej jedliny (Galio - Abietetum) oraz grądu subkontynentalnego

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

(Tilio - Carpinetum) i boru mieszanego (Pino - Quercetum). Głównymi gatunkami lasotwórczymi na tym terenie są: buk, jodła, sosna, dąb w domieszce jawor, brzoza, grab, klon polny, rzadko lipa. Fauna Parku reprezentowana jest przez liczne gatunki chronionych zwierząt, należących do różnych gromad, tj. ryb, płazów, gadów, ptaków (z których około 100 gatunków jest leśnych) i ssaków. Występują tutaj również rzadkie i chronione gatunki owadów. Ciekawsze i unikalne twory przyrody żywej i nieożywionej objęte są ochroną indywidualną (pojedyncze i grupowe pomniki przyrody, stanowiska roślin chronionych). Ponadto w celu zintensyfikowania ochrony na tym obszarze planowane jest utworzenie 4 rezerwatów, 67 pomników przyrody, 6 stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej i jednego użytku ekologicznego. Teren Parku zasobny jest również w wody mineralne. Specyficzny mikroklimat Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki, sieć rzeczna przydatna do uprawiania sportów wodnych, możliwość wędrówek narciarskich i rowerowych, duże walory rekreacyjne lasów czynią ten teren atrakcyjnym dla turystyki i rekreacji. Na uwagę zasługuje również fakt, że obszar pasma Brzanki został zaliczony do II kategorii obszarów pod względem warunków do rozwoju turystyki zimowej, głównie narciarskiej (znaczna różnica wysokości, długie zaleganie pokrywy śnieżnej na północnych stokach). Park Krajobrazowy Pasma Brzanki nie posiada planu ochrony.  Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego obejmuje teren Pogórza Karpackiego między dolinami Dunajca i Wisłoki. Został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 23196 Wojewody Tarnowskiego z dnia 28 sierpnia 1996 roku; w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu województwa tarnowskiego (Dziennik Urzędowy Województwa Tarnowskiego Nr 10 z dnia 6 września 1996 poz. 60). Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego położony jest na terenie dwóch województw: Małopolskiego i Podkarpackiego. Zajmuje powierzchnię 63802 ha, z czego 48746 ha położonych jest w województwie małopolskim 15056 ha położonych jest w województwie podkarpackim. Na terenie Nadleśnictwa Gromnik Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego zajmuje powierzchnię 3127 ha. Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego ma charakter rolno-leśny. Tereny leśne zajmują 18 % powierzchni całego Obszaru. Wśród szaty roślinnej dominują nieleśne zbiorowiska (segetalne) związane z gruntami ornymi oraz półnaturalne fitocenozy nieleśne w postaci łąk i pastwisk. Najcenniejszy składnik flory omawianego Obszaru stanowią ekosystemy leśne. Niektóre z nich odznaczają się jeszcze stosunkowo wysokim stopniem naturalności. Wśród zbiorowisk leśnych wyraźny jest ich strefowy układ, związany ze zmieniającymi się warunkami

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 klimatycznymi wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. Drzewostany budowane są głównie przez buka. Mniejszy udział ma jodła i sosna, niewielkie znaczenie jako gatunki lasotwórcze mają natomiast: dąb, świerk, olsza czarna, modrzew europejski, grab, brzoza, jawor, jesion. Dominującym zbiorowiskiem leśnym jest zespół żyznej buczyny karpackiej (Dentario glandulosae- Fagetum). Występują również: kwaśna buczyna górska (Luzulo nemorosae - Fagetum), żyzna jedlina (Galio - Abietetum), grąd (Tilio - Carpinetum), łęg podgórski (Carici remotae - Fraxinetum), łęg olchowo-jesionowy (Circaeo - Alnetum), łęg wierzbowo-topolowy (Salici - Populetum) oraz sztucznie wprowadzone przedplonowe drzewostany sosnowe. Flora Pogórza Ciężkowickiego liczy około 900 gatunków roślin naczyniowych, w tym wiele chronionych, rzadkich, zagrożonych wymarciem, górskich kserotermicznych oraz osiągają- cych granicę swojego zasięgu. Fauna Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego cechuje się bogactwem i różnorodnością wynikającą ze zróżnicowania nisz ekologicznych o dużym stopniu naturalności oraz mozaiki biotopów. Wśród przedstawicieli fauny dominują gatunki żyjące na terenach otwartych. Grzbiety i zbocza wzgórz porośnięte lasem stanowią ostoję dla wielu ssaków łownych. Występujące na terenie Obszaru doliny rzek Wisłoki i Dunajca wraz z zalewem Czchowskim, rozlewiska, starorzecza itp., obfitują w biotopy zasiedlone przez faunę wodną i błotnowodną. Podgórski charakter omawianego Obszaru warunkuje występowanie elementów fauny niżowej jak i górskiej. Większość zwierząt objęta jest ochroną, około 140 gatunków. Wśród ptaków przeważają wróblowate. Herpetofauna reprezentowana jest przez 5 gatunków gadów i kilkanaście płazów, zarówno gatunków niżowych jak i górskich. Występują tutaj również chronione i rzadkie owady. Tereny wchodzące w skład Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego mają bogatą przeszłość historyczną, która pozostawiła po sobie wiele zabytków kultury materialnej w postaci: pozostałości grodzisk wczesnośredniowiecznych, zabytków kultury sakralnej i świeckiej. Występują tutaj również cmentarze z okresu I wojny światowej.  Pomniki Przyrody Wprowadzenie ochrony w formie pomnika przyrody następuje na drodze rozporządzenia wojewody na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody lub Uchwały Rady Gminy. Rejestr pomników przyrody prowadzą Starosta. Informacje te są także w posiadaniu Wojewody (Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody). Na terenie Gminy Ryglice zlokalizowanych jest 7 pomników przyrody.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

5.2.3. Zarys historii obszaru gminy Leżące w widłach dwóch potoków: Szwedki i Wolanki, pośród wzniesień Pogórza Ciężkowickiego Ryglice są jednym z ośmiu miast powiatu tarnowskiego. Wraz z siedmioma okolicznymi wsiami tworzy miejsko-wiejską gminę. Jest to gmina typowo rolnicza, ale o gęstej sieci dróg, rozwiniętej infrastrukturze technicznej, gospodarczej, społecznej. Na podstawie badań powierzchniowych przeprowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski, można założyć że ziemie ryglickie mają metrykę archeologiczną sięgającą neolitu, czyli młodszej epoki kamienia (4500-1700 lat p.n.e.), a więc czasów, gdy gromady zbieraczy i łowców przeszły już z wędrownego na osiadły tryb życia, związany z uprawą ziemi, hodowlą zwierząt i budową stałych siedzib. Były to początkowo siedliska z półziemiankami, a potem małymi chatami, składającymi się na niewielkie osady. One to właśnie stanowiły pierwsze elementy krajobrazu kulturowego, wypierającego stopniowo w następnych tysiącleciach naturalny krajobraz ryglickiej ziemi. Ale z tamtych czasów przetrwały zaledwie znalezione na terenie pobliskiego Tuchowa, Buchcic, Piotrkowa i Łowczowa fragmenty glinianych naczyń. Takie tylko materialne dowody osadnictwa nad Białą zachowały się i z późniejszej kultury łużyckiej, okresów lateńskiego i wpływów rzymskich. W okresie „wędrówki ludów”, w którym przestało istnieć Cesarstwo Rzymskie (476 r.) najechane przez barbarzyńskie plemiona germańskie oraz Hunów i Awarów, osadnictwo na tym terenie znacznie osłabło. Już w VII w. zaczyna się kształtować organizm państwowy w dorzeczu górnej Wisły, zwany Państwem Wiślan. Historyczne wzmianki zawarte w „Żywocie św. Metodego” spisanym pod koniec IX w. świadczą, iż region ryglicki należał do Państwa Wiślan. Wiek IX i X charakteryzują się nowym wzrostem osadnictwa na Podkarpaciu, którego rozwój można uzasadniać stabilizacją sytuacji politycznej wynikającej z włączenia terenów Państwa Wiślan w skład powstającej Polski Mieszka I. Region ryglicki został objęty w okresie XI do XIII wieku osadnictwem książęcym oraz osadnictwem zakonnym związanym z działalnością osadniczą benedyktynów tynieckich8. Rys historyczny miejscowości gminy. BISTUSZOWA Wieś położona na Pogórzu Karpackim, w obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Szwedka i jej dopływem potokiem Uniszowskim. Od zachodu i północy graniczy z Tuchowem i Burzynem (gmina Tuchów), od południa z Jodłówką Tuchowską ( gmina Tuchów) , a od wschodu z Uniszową. Bistuszowa jest wsią założoną w 1 poł. XI w.

8 Korona A., Marcinek P., Zarys dziejów Ryglic i gminy, Tarnów 2009, s.20. 41

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Prawdopodobnie była lokowana na prawie polskim i być może dopiero w XIV w. przeniesiono ją na prawo niemieckie. Osią układu osadniczego był ciek wodny potoku Szwedka, który swoją nazwę zawdzięcza tradycji, według której mieli się w niej potopić Szwedzi zaatakowani przez oddział okolicznych chłopów, a zagrody utworzyły wzdłuż niego wieś łańcuchówkę. Na wyżej położonych terenach (Podlesie) w czasach późniejszych powstały rozproszone przysiółki samotnicze. W okresie powtórnej lokacji układ pól był układem łanów leśnych. Osią komunikacyjną obszaru wsi jest ważny trakt komunikacyjny wykształcony już w XV w.- droga z Tuchowa przez Uniszową, Ryglice, Joniny, Kowalowa do Jodłowej i dalej w dolinę Wisłoki. Początki osady sięgają czasów XII w. kiedy to Królowa Judyta - druga żona Władysława Hermana, podarowała ją jako ziemie przyległe do Tuchowa, benedyktynom tynieckim. Nazwa pochodzi z języka germańskiego "bist us", oznacza "na wyżynie" (wzniesieniu), być może dlatego, że znaczna jej część położona jest na dwóch przeciwległych wzgórzach. Dalsza część nazwy (-owa) odnosi się do określenia, iż były to ziemie królewskie z nadania. Pierwsza wzmianka historyczna o wsi pochodzi z 1407 roku. Bistuszowa wymieniana jest jako wieś szlachecka, należąca w latach 1407-1422 do Zawiszy z Bistuszowej. W pierwszej połowie XV wieku Bistuszowa wraz z Łukowicami, Burzynem i częścią Ryglic były w posiadaniu Mikołaja z Burzyna. W rękach Burzyńskich Bistuszowa pozostaje do XVIII wieku, a później zostaje w rękach Bossowskich. Ok. 1880 roku Bistuszowa należała do Richtera. W 1946 roku majątek przejmuje Skarb Państwa, budynek dawnego dworu przejęty zostaje przez Gromadzką Radę Narodową, urządzona zostaje szkoła oraz przedszkole. JONINY Wieś położona jest na Pogórzu Karpackim, w obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Szwedka i jej dopływami. Od zachodu graniczy z Ryglicami, od północy z Zalasową i Wolą Lubecką, od wschodu z Lubczą i Kowalową, a od południa z Żurową i Swoszową (gmina Szerzyny). Obszar wsi zajmuje 11 km kwadratowych. Joniny są wsią założoną w XIV w. Miejscowość lokowano na prawie niemieckim. Osią układu osadniczego centralnej części był ciek wodny potoku Szwedka, a jej przedłużeniem ciąg głównej drogi prowadzącej przez Joniny z Tuchowa do Jodłowej. Układ zabudowy ma charakter łańcuchowy (wieś leśno-łanowa). Średniowieczny trakt Tuchów-Joniny krzyżuje się z traktem prowadzącym w kierunku północnym do przysiółka Lipie i miejscowości Zalasowa a w kierunku południowym do przysiółka Liciąż i Szerzyny. Wzdłuż tej drogi rozproszone są zagrody tworzące inne przysiółki. Pierwsza wzmianka o Joninach pochodzi z 1407 r.,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 wówczas, w kronikach występują one pod nazwą Janiny (wymieniony jest Piotr de Janyna), lokowane na prawie niemieckim, od początku były własnością szlachecką. 1581 r. – właścicielem części Jonin jest Piotr Łyczko, który posiada część Ryglic i Łyciążę (później Liciążę). Ok. 1880 r. miejscowość jest w posiadaniu Stefani Szczepańskiej, właścicielki Ryglic. Wieś należy do parafii przy kościele p.w. św. Katarzyny w Ryglicach. Historyczna przynależność administracyjna i kościelna jest prawdopodobnie taka sama jak w przypadku Ryglic. Zapewne też właściciele Ryglic byli jednocześnie właścicielami Jonin. KOWALOWA Wieś zlokalizowana jest na Pogórzu Karpackim, w obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Szwedka i jej dopływami (w południowej części) i częściowo dopływami potoku Wolanka (w północnej części). Od zachodu graniczy z Joninami, od północy z Wolą Lubecką i Lubczą, od wschodu z Jodłową (gmina Jodłowa ), a od południa ze Swoszową (gmina Szerzyny ). Wzniesienia występujące na terenie wsi to: Królówka (341 m n. P. m.) ,Gilowa Góra ( 508 m n.p.m.), Góra Berkówka (w północno-wschodniej części wsi). Kowalowa zajmuje powierzchnię 11,5 km2. Wieś Kowalowa - lokowana na prawie niemieckim - istniejąca zapewne od 1301 roku należała do parafii ryglickiej ufundowanej w początkach XIV w. przez ród Sulimów. Nazwa wsi patronimiczna, pochodzi prawdopodobnie od nazwiska właścicieli miejscowości w średniowieczu - Kowalewskich. Po raz pierwszy miejscowość Kowalowy poświadczona jest w 1386 roku. Na przełomie dziejów współczesną Kowalową określano m.in. tak: Kowalowy, Kowalewy, Kowalówka. Wiadomo, że w I poł. XV wieku przez Kowalowy prowadzi droga wiodąca z Tuchowa do doliny Wisłoki. W roku 1469 Kowalowy dzielą się już na Górne i Dolne, posiadają także sołtysa (część Kowalowej leży wtedy w powiecie Bieckim a część w Pilzneńskim). Osią układu osadniczego był ciek wodny potoku Szwedka, a jej przedłużeniem w kierunku wschodnim ciąg głównej drogi prowadzącej z Tuchowa przez Kowalową do Jodłowej. Układ zabudowy miał charakter łańcuchówki (wsi leśno-łanowej). W 1581 roku Kowalowy należą już do parafii Ryglice, a w 1785 zaczyna funkcjonować szkoła podstawowa jednoklasowa. Na przełomie XIX/XX w. wykształciły się ciągi drożne łączące centrum wsi z sąsiednią Lubczą. Wiemy, że w 1880 roku Kowalowa liczy sobie 877 mieszkańców (w tym 78 na obszarze dworu) wtedy występuje jeszcze pod nazwą Kowalowy. W 1947 nastąpiło przeniesienie z Ryglic do Kowalowej drewnianego kościoła zbudowanego w końcu XVII w. Kościół otrzymuje wezwanie Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny. W jego pobliżu znajdują się stawy hodowlane zasilane wodami Szwedki. W 1952 r. w Kowalowej powstaje samodzielna parafia wyłączona z parafii Ryglice. W 1965 roku powstaje tutaj nowa szkoła.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

LUBCZA Wieś Lubcza leży na południowym skraju Pogórza Karpackiego, nad potokiem Wolanką i jej dopływami. Wieś jest usytuowana równoleżnikowo w kierunku wchód-zachód w dolinie rzeki i ograniczona jest następującymi miejscowościami: od zachodu graniczy z Wolą Lubecką, od północy ze Zwiernikiem i Słotową (gmina Pilzno), od wschodu z Zagórzem, Dzwonową (gmina Jodłowa), a od południa z Kowalową oraz Jodłową (gmina Jodłowa). Lubcza leży w odległości 15 km od Pilzna, 11 km od Zalasowej. Lubcza jest jedną z najstarszych osad w regionie ryglickim. Najprawdopodobniej osada ta powstała w początkach panowania pierwszych Piastów. Pierwsza historyczna wzmianka pochodzi z 1197 r. Jan Długosz w Dziejach Polski wspomina o "królewskiej wsi Lubcza". W 1325 r. notowany był drewniany kościół w Lubczy. Prawdopodobnie lokowano ją na prawie polskim i dopiero w 1369 r. przeniesiona została na prawo niemieckie przez Króla Kazimierza Wielkiego. Osią układu osadniczego był ciek wodny Wolanka. W dokumentach królewskich z 1401 i z 1422 roku wymieniona była Lubcza Górna i Dolna. W Lubczy znajdował się folwark królewski, który od 1525 r. przeżywał okres intensywnego rozwoju, kiedy starostwo bieckie (do którego należała Lubcza) objął Seweryn Boener. Skupywał role chłopskie po obniżonej cenie, na co skarżyli się w roku 1549 chłopi tej wsi w suplice do króla. Lubcza w XVI w. przeżywała okres rozkwitu gospodarczego. Pod koniec XVI w. nastąpiło pogorszenie położenia ludności wiejskiej. Kmiecie na folwarku królewskim w Lubczy mieli oddawać daninę zbożową, mieli obowiązek grodzenia płotów folwarcznych, mieli wozić drzewo spoza Lubczy w ramach dni pańszczyźnianych. Żony kmieci miały tkać konopie i len na potrzeby dworu królewskiego. Ponadto kmiecie w ramach dnia pańszczyźnianego byli zobowiązani ciąć sieczkę na potrzeby folwarku, czyścić dwór, sadzić drzewka i wykonywać inne zlecone roboty. Co prawda jeszcze w 1629 r. Lubcza słynie ze sławnych piekarzy, którzy wywozili swoje wyroby przede wszystkim do Tarnowa, ale są to oznaki minionej świetności. We wsi Lubcza osadnictwo rozwinęło się dopiero w XIX/XX w. Główna droga wiejska prowadząca wzdłuż potoku Wolanka, to trakt historyczny. Krzyżująca się z nim droga przez przysiółek Budaki do Kowalowej powstała dopiero na przełomie XIX/XX w. Do końca XIX w. Lubcza zmieniała właścicieli, aż w 1902 roku zadłużony majątek lubecki został rozparcelowany i sprzedany okolicznym chłopom. W Polsce przedrozbiorowej wieś wchodziła w skład województwa sandomierskiego. Po rozbiorach znalazła się w granicach zaboru austriackiego - w Galicji, zaś po wskrzeszeniu Państwa Polskiego w 1918 r. weszła w skład województwa krakowskiego. Od roku 1975 do

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

1998 znajdowała się w województwie tarnowskim. Obecnie leży w województwie małopolskim. Zajmuje powierzchnię ok. 24 km2 . RYGLICE Ryglice leżą w południowo - wschodniej część powiatu tarnowskiego, 25 km od Tarnowa i około 90 od Krakowa, w północnej części Beskidu Niskiego u podnóża wzniesień Dobrocina i Pasi, w jednym z najciekawszych pasm górskich Brzanka – Liwocz, pod 49o szerokości geograficznej. Zajmują obszerną kotlinę otoczoną wzgórzami. Gmina Ryglice graniczy: od północy z gminami Skrzyszów i Pilzno, od wschodu z gminą Jodłowa, od południa z gminą Szerzyny, od zachodu z miastem i gminą Tuchów. W skład gminy wchodzi osiem sołectw: Bistuszowa, Joniny, Kowalowa, Lubcza, miasto Ryglice, Uniszowa, Wola Lubecka, Zalasowa. Wieś otrzymała od Wł. Łokietka prawo do pobierania myta za przejazd miejscową drogą. Aby uniemożliwić korzystanie z traktu bez opłaty w porze nocnej, droga była "ryglowana". Stąd pochodzić może nazwa Ryglice. Ryglice położone są na Pogórzu Karpackim, na obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Szwedka i jej dopływem Zalasówką. Od zachodu graniczy z Uniszową, od południa z Jodłówką Tuchowską (gmina Tuchów) i Żurową (gmina Szerzyny), od północy graniczy z Zalasową, a od wschodu z Joninami. Ryglice jako osada powstała w XII w., jej mieszkańcy zajmowali się głównie produkcją smoły, a wiązało się to z tym, że miała ona charakter osady leśnej. Pierwsza wzmianka historyczna o Ryglicach pochodzi z 1301 roku . W tym właśnie roku Władysław Łokietek ustanowił właścicielami Ryglic dwóch szlachciców herbu Pobóg - Mikołaja Burzę i Wawrzyńca Kielanowskiego. Pierwsza wzmianka o kościele i parafii wRyglicach pochodzi z 1351 r., ale zapewne istniała ona wcześniej. W okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego Ryglice podobnie jak i inne tego typu miejscowości rozwijały się. Było to możliwe dzięki temu, że miały one dogodne położenie przy szlaku handlowym wiodącym przez Podkarpacie na Ruś Halicką i Węgry. Najprawdopodobniej wtedy przybywają pierwsi Żydzi, którzy przyczyniają się do rozwoju rzemiosła i handlu w miasteczku. W okresie panowania Kazimierza Wielkiego Ryglicom nadano prawa miejskie magdeburskie. Niestety nie zachowały się dokumenty lokacyjne, które najprawdopodobniej zaginęły podczas pożaru i plądrowania miasta przez wojska siedmiogrodzkie w 1652 r. (najazd księcia Jerzego Rakoczego). O tym, że Ryglice były miasteczkiem świadczyło m.in. to, że rynek był w kształcie czworoboku, organizowane były jarmarki - co drugi tydzień w środę oraz istniały zakłady rzemieślnicze (np. w roku 1581 w Ryglicach było 7 rzemieślników i 2 młyny). A zatem można powiedzieć, że na przełomie XIV i XV wieku Ryglice stały się lokalnym

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 ośrodkiem życia gospodarczego, handlowego i religijnego. Można zatem pokusić się o wyodrębnienie regionu ryglickiego, który obejmował okoliczne wsie z centrum w Ryglicach. Po potopie szwedzkim ( 1655-1660) w całej Rzeczpospolitej, a więc i w Ryglicach nastąpił upadek rzemiosła i handlu oraz zmniejszyła się znacznie liczba ludności. Ryglice znowu mają charakter miejscowości rolniczej. Dopiero w czasach austriackich, od 1815 roku następował powolny, aczkolwiek stały rozwój ekonomiczny Ryglic. Rozwój ten był na tyle duży i zauważalny dla władz austriackich, że w 1824 r. Ryglice jako jedyna wieś na terenie cyrkułu tarnowskiego uzyskała prawa miejskie w okresie przed autonomicznym (tj. przed 1868 r.). Następuje rozbudowa Ryglic, burzone są stare domy drewniane. W 1825 r. na nowo urządzono rynek, a pierwsi burmistrzowie Ryglic: Wawrzyniec Siwek (1825 r.) oraz Jan Drożdż (1826 r.) mają nową okazałą siedzibę w budynku ozdobionym wieżyczką z zegarem. Wybudowano nową szkołę parafialną. Duży zasięg ekonomiczny mają jarmarki organizowane raz w miesiącu oraz targi organizowane w każdy piątek tygodnia. Już w 1835 r. Ryglice liczą 1.700 mieszkańców, a w 1843 r. 2.022 mieszkańców. W pierwszym dziesięcioleciu XX w. nastąpiło ożywienie ruchu niepodległościowego w Ryglicach i okolicy. Wybuch I wojny światowej w sierpniu 1914 r. ludność powitała z optymizmem i nadzieją na szybkie wyzwolenie. Niestety wojna przyniosła wiele zniszczeń, ponieważ teren Ryglic był kilkakrotnie na linii frontu. Ziemie zaboru austriackiego, w tym i region ryglicki po 123 latach niewoli odzyskał niepodległość. W 1918 r. od razu przystąpiono do odbudowy zniszczonych domów, zabudowań. Po 1929 r. nastał okres kryzysu ekonomicznego, który trwał do 1936 r. W wyniku rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych z czerwca 1934 r. przeprowadzono zmianę ustroju samorządu terytorialnego w Polsce. Reforma ta spowodowała ostateczną utratę praw miejskich przez Ryglice, które stały się siedzibą gminy zbiorowej-wiejskiej, obejmującej 8 gromad. We wrześniu 1939 r. Ryglice zostały zajęte przez Niemców. Na terenie gminy Ryglice prowadzona była działalność konspiracyjna - Pluton 'Regina' 3 kompanii Batalionu "Barbara" 16 pułku AK. Największe natężenie walk partyzanckich w II wojnie światowej przypadło na 1944 r. Dzień 18 stycznia 1945 r. - to wkroczenie do Ryglic patroli wojsk sowieckich. Po 1955 dniach niewoli niemieckiej region ryglicki odzyskał wolność. Po zakończeniu działań wojennych oraz wyzwoleniu region ryglicki wstąpił w nowy okres rozwoju, intensywnej rozbudowy oraz zmian we wszystkich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego. Wiek XXI rozpoczyna nową "erę" w historii Ryglic, ponieważ od 1 stycznia 2001 r. Ryglice na powrót stały się miastem. UNISZOWA

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Mała wieś na Pogórzu Ciężkowickim, nad potokiem Szwedka i Potokiem Uniszowskim, położona na zachód od Ryglic. Od zachodu Uniszowa graniczy z Bistuszową, od północy z Zalasową, od wschodu z Ryglicami, a od południa z Jodłówką Tuchowską w gminie Tuchów. Zajmuje powierzchnię 5,4 km 2 . Uniszowa leży w odległości 6 km od Tuchowa, 2 km od Ryglic. Wieś o charakterze górsko – dolinno – wyżynnym. Południową część miejscowości zajmuje Pasmo Brzanki, z największym wzniesieniem o nazwie Wielka Góra. Jest ona jednocześnie częścią Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki. 9 Osada założona w XII wieku należeć miała do Benedyktynów Tynieckich. Wzmianka o tym fakcie zawarta jest w dokumencie z 1105 roku kardynała Idziego, biskupa tuskulańskiego i legata papieża Kaliksta II. W myśl tego dokumentu klasztor tyniecki otrzymał od królowej Judyty, drugiej żony księcia Władysława Hermana, wdowy po królu węgierskim Salomonie szereg posiadłości między Wisłoką, Białą i Dunajcem, do których to należała również Uniszowa. Pierwsza pewna wzmianka o Uniszowej pochodzi z 1389 roku, wystąpił wtedy przed sądem ziemskim Mikosz de Uneschowicz. Miejscowość należała do benedyktynów Tynieckich do roku 1407, następnie przeszła w ręce szlacheckie. W końcu XIV wieku znajdowała się w dobrach szlacheckich. Wtedy też przeniesiono jej lokację na prawo niemieckie, co poświadcza też po części jej układ łańcuchowy złożony wzdłuż potoku Szwedka. W 1430 roku jako posiadacz wsi wzmiankowany był Mikołaj z Burzyna - miał ją zakupić od Paszka z Kielanowic. W 1581 roku wieś znajdowała się (ponownie?) w rękach Kielanowskich i przynależała do parafii w Ryglicach. Wiadomo, że w XV wieku prowadził przez Tuchów – Bistuszową – Uniszową – Ryglice – Kowalowy - Jodłową trakt kupiecki do doliny Wisłoki. W XVI wieku wioska należy do powiatu Bieckiego, należała już wtedy do parafii w Ryglicach. Pod koniec XIX wieku powstaje murowany dworek oraz park dworski. W początku XIX wieku wieś Uniszowa należała do rodziny Ząbeckich. W 1894 majątek ziemski został wystawiony na sprzedaż. Zakupił go Józef Jędrzejowicz. W początkach XX wieku przechodzi on w ręce Bossowskich, następnie Korytowskich, a w 1920 Boryczków. Budynek dworu wzniesiony został w 1880 roku z fundacji Franciszka Ząbeckiego. W 1914 r. na terenie Uniszowej, Bistuszowej i Ryglic odbyła się bitwa pomiędzy wojskami austriackimi a rosyjskimi. Po zakończeniu II wojny światowej rozprowadzono prąd po Uniszowej, a pod koniec XX wieku prąd i gaz.

9 Program Ochrony Środowiska dla gminy Ryglice na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2020, str. 42 47

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nazwa wsi jest formą dzierżawczą od nazwy osobowej Uniesz (Uniesław). Można przypuszczać, że Judyta nadała klasztorowi w Tuchowie wieś z łac. Uniechowici z kmieciem Unochem. Pierwsza pewna wiadomość o Uniszowej pochodzi z roku 1389. Wystąpił wówczas przed sądem ziemskim Mikosz Uneschowicz, a więc wieś ta miała pierwotną nazwę Unieszowice. Uwzględniając tę formę oraz pomijane przez językoznawców zapisy Uniszowej jako Unoszow, Unosza można całkiem śmiało przyjąć, że królowa Judyta nadała Benedyktynom także wieś Unieszowice zwaną obecnie Uniszową. WOLA LUBECKA Wieś na Pogórzu Karpackim, na obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Wolanką i jej dopływami. Od zachodu graniczy z Zalasową, od północy ze Zwiernikiem (gmina Pilzno), od wschodu z Lubczą, a od południa z Joninami i Kowalową. Zajmuje powierzchnię ok.7 km2. Największym wzniesieniem na jej terenie jest Góra Kokocz ( 434 m n.p.m). W krajobrazie wsi dominują współczesne obiekty: kościół i budynek szkoły. Wola Lubecka została założona na przełomie XIV/XV w. Wskazana jest w rejestrze podatkowym z 1504 r. Była wsią szlachecką. Lokowano ją na prawie niemieckim. Osią układu osadniczego był ciek wodny Wolanka. Główną drogą był trakt komunikacyjny z Zalasowej do Lubczy, prowadzący częściowo wzdłuż potoku Wolanka, a częściowo działem wodnym pomiędzy Wolanką, a jej dopływem. Przynależność administracyjna i kościelna wsi była taka sama jak sąsiedniej Lubczy. Nazwa wsi: ok. 1884 - Lubecka Wola XX w. - Wola Lubecka. Wola Lubecka została założona na przełomie XIV/XV w. Wykazana jest ona w rejestrze podatkowym z 1504 r. Była wsią szlachecką. Lokowano ją na prawie niemieckim. Osią układu osadniczego był ciek wodny Wolanka. Wola Lubecka była wsią łanów leśnych. Główną drogą wiejską był trakt z Zalasowej do Lubczy, prowadzący częściowo wzdłuż potoku Wolanka, a częściowo działem wodnym pomiędzy Wolanką, a jej dopływem. W źródłach historycznych jest bardzo mało informacji o Woli Lubeckiej. Przynależność administracyjna i kościelna wsi była taka sama jak sąsiedniej Lubczy. ZALASOWA Miejscowość Zalasowa, położona jest w gminie Ryglice na Pogórzu Karpackim, na obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokami Wątok, Dulcza i Zalasówka oraz ich dopływami. Od zachodu graniczy z Tuchowem i Karwodrzą (gmina Tarnów), od północy z Szynwałdem (gmina Skrzyszów), od wschodu z Wolą Lubecką i Zwiernikiem (gmina Pilzno), a od południa z Uniszową, Ryglicami i Joninami. Zalasowa leży w odległości 15 km od Tarnowa, 11 km od Lubczy, 6 km od Ryglic oraz 7 km od Tuchowa. Jest obszarowo dużą miejscowością bowiem zajmuje powierzchnię ponad 26 km2 , zaś długość jej granic wynosi

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

33 km. Zamieszkuje w niej ponad 3 tys. osób. Zawiera 13 przysiółków, m.in. Stawiska, Piekło, Dolce, Świniogóra, Wolniki, i inne. Pierwsza wzmianka o Zalasowej pochodzi z 1362 roku. Kupił wtedy część wsi Rafał z Tarnowa od Michała z Kielanowic. Można zatem przypuszczać, że Zalasowa istniała już w pierwszej połowie XIV wieku. Zalasowa leżała wtedy w ziemi sandomierskiej. W drugiej połowie XIV wieku przechodzi ona w ręce Leliwitów Tarnowskich, prawdopodobnie istniał już wtedy jakiś kościół, jednak pierwsza wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1416 roku, gdy poświadczona jest parafia należąca do dekanatu tarnowskiego. W 1448 r. Zalasowa należy do Tarnowskich, później wspomniany jest sołtys Jarosław Śluzowski, następnie Bernard Śluzowski. W 1536 roku Zalasowa posiada już dwie karczmy, młyn i dwa łany gruntu należące do sołtysa. Wymieniono 65 kmieci uprawiających pole na 31 łanach ziemi a w 1581 roku jest już 70 kmieci gospodarujących na 33 łanach, 9 zagrodników [ogrodników], 36 komorników z bydłem i 9 rzemieślników, istnieją też dwa młyny. Pierwsza szkoła w Zalasowej wymieniona jest w 1539 roku, a 1665 roku szpital - przytułek dla ubogich. Po śmierci Zofii Tarnowskiej w 1570 roku Zalasowa przechodzi na własność jej męża - księcia Konstantego Ostrogskiego. Od 1742 roku właścicielem Zalasowej jest Paweł Sanguszko a jego rodzina dziedziczy ją aż do początku XX wieku. W 1776 roku wieś liczy 850 mieszkańców. W 1848 wybucha epidemia cholery, umierają wtedy 133 osoby. a w 1853 roku na tę samą chorobę umiera 142 osoby. Dane z 1880 roku mówią, że w Zalasowej jest już 1832 mieszkańców. W 1889 wybudowano nową szkołę. Pod koniec XIX wieku liczba mieszkańców trochę spada - jest ich 1304. W 1938 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły, a w 1949 roku do Zalasowej doprowadzono prąd. Pod koniec XX wieku następuje telefonizacja i gazyfikacja wsi. Na przełomie wieków XX i XXI wieś zostaje skanalizowana, a następnie doprowadzono wodociąg.

5.2.4. Zabytki nieruchome. Ochrona i opieka nad zabytkami, musi być realizowana w oparciu o rozpoznanie zasobu i wartości środowiska kulturowego na terenie gminy oraz jego znaczenia dla regionu. Konieczne jest też rozpoznania występujących problemów związanych między innymi ze stanem zachowania poszczególnych obiektów i zespołów, poszukiwanie rozwiązań w celu przeciwdziałania występującym zagrożeniom i powstrzymania dalszej degradacji zabytków oraz ich otoczenia. Niniejsza, ogólna charakterystyka zasobu, przy uwzględnieniu powyższych uwarunkowań, ma na celu zobrazowanie skali zadań i unaocznieniu działań,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 które winny być podejmowane na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego gminy. Aby wyłonić elementy charakterystyczne dla specyfiki krajobrazu kulturowego gminy Ryglice, poniżej wymienia się grupy i typy obiektów wraz z ich umiejscowieniem:

A. OBIEKTY ARCHITEKTURY SAKRALNEJ W TYM, W SZCZEGÓLNOŚCI:

Kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca NMP w Kowalowej

Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 29.03.1967 r. obiekt wpisany został do rejestru zabytków pod nr A – 126. Kościół zbudowany został najpewniej w drugiej połowie XVII wieku (aczkolwiek, data 1776 r. widniejąca kolumnie we wnętrzu sugeruje późniejszy czas powstania), a jego historia związana jest z dziejami parafii w Ryglicach. Według źródeł w 1657 r. kościół był w złym stanie technicznym i został gruntownie przebudowany bądź też postawiony na nowo. Wtedy też wzmiankowano słynny obraz Najświętszej Marii Panny. W 1947 roku kościół został przeniesiony do wsi Kowalowa. Kościół odbudowano w obecnym miejscu, lecz niektóre jego fragmenty postawiono z zupełnie nowych materiałów. Budynek kościoła usytuowany jest w środkowej części wsi po południowej stronie drogi biegnącej z Ryglic do Jodłowej. Obiekt został posadowiony na niewielkim wzniesieniu górującym nad drogą. Kościół drewniany, konstrukcji zrębowej. Jednonawowy, z wyższym trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Nawa prostokątna, z dwiema kaplicami po bokach oraz dwiema kruchtami: od południa i od zachodu. Dachy siodłowo dwuspadowe nad nawą i prezbiterium, trójspadowe nad kaplicami.

Kościół parafialny pw. Św. Katarzyny PM w Ryglicach

Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 23.03.2011 r. kościół wraz z otaczającym go cmentarzem w granicach ogrodzenia, wpisany został do rejestru zabytków pod nr A – 1252/M . Świątynia zlokalizowana jest w centrum miasta, po wschodniej stronie ryglickiego rynku. Kościół wzniesiony został staraniem ówczesnego proboszcza ks. Jakuba Wyrwy, który doprowadził do wyposażenia kościoła i jego poświęcenia w 1941 roku. Świątynia budowana była w latach 1928-1940 wg projektu Jana Sasa Zubrzyckiego. Budynek z elementami neoromańskimi i neorenesansowymi. Murowany z cegły z użyciem

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 kamienia. Trójnawowy z transeptem i prezbiterium równymi szerokości nawy. Dachy nad nawami łamane, nad prezbiterium i transeptem dwuspadowe, skrzyżowane.

Kościół parafialny pw. św. Jana Ew. w Zalasowej

Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 25.04.2070 r. kościół wpisany został do rejestru zabytków pod nr A – 190. Świątynia w Zalasowej po raz pierwszy wymieniona była w źródłach z 1416 roku. W XVI i XVII wieku wzmiankowano o jej konsekracji oraz drewnianej konstrukcji. Od 1749 roku kościół funkcjonował pod wezwaniem Św. Jana Apostoła i Ewangelistów. Obecny budynek kościoła o cechach neoromańskich usytuowany jest w centralnej części wsi. Zbudowany w latach 1844- 1848, przebudowany w drugiej połowie XX wieku. Trzynawowy z węższym trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Nawa główna prostokątna, nawy boczne krótsze. Wnętrza nakryte sklepieniami żaglastymi (kapa czeska). Dachy prezbiterium i korpusu siodłowe, nad nawami bocznymi trójspadowe; kryte blachą.

B. OBIEKTY MAŁEJ ARCHITEKTURY, W TYM W SZCZEGÓLNOŚCI:

Kapliczka domkowa pw. Św. Jana Nepomucena w Bistuszowej Zlokalizowana na dawnej parceli dworskiej, naprzeciw budynku szkoły. Wzniesiona została w I poł. XIX w., zapewne fundacji dworskiej. Z cegły, otynkowana, kryta oryginalnie gontem. Zamknięta półkoliście, od frontu narożniki ujęte są pilastrami płycinowymi. Wejście zamknięte jest półkoliście, w nim drzwi dwuskrzydłowe, płycinowe, górą przeszklone. Szczyt trójkątny, z dekoracją w tynku. Dach półstożkowy. Wewnątrz na ołtarzu rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego, barokowo-ludowa, zapewne z XVIII/XIX w. oraz rzeźba św. Jana Nepomucena, ludowa z XIX w. i oleodruk MB Tuchowskiej.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Kapliczka domkowa pw. NMP w Uniszowa-Podlesie

Kapliczka - zbudowana około 1920 r. z fundacji okolicznych mieszkańców w miejsce starszej, zniszczonej. Murowana, z kamienia, potynkowana, zamknięta półkoliście. Okna i wejście prostokątne. Dach siodłowy, kryty blachą. W trójkątnym szczycie wnęka z ludową figurką św. Jana Nepomucena z pocz. XX w. Wewnątrz rzeźby: NMP Niepokalanie Poczętej (z XIX w.) adorowanej przez dwie postaci aniołów (barokowe, XVIII/XIX w.) oraz krucyfiks ołtarzowy (w. XIX). Wyposażenie kapliczki posiada dużą wartość zabytkową i z uwagi na posiadane walory artystyczne i historyczne zasługuje na objęcie ochroną prawa przez wpis do rejestru zabytków.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Kapliczka pw. Św. Jana Nepomucena w Joninach

Wzniesiona zapewne w 1807 r. z fundacji Ignacego Glowackiego, właściciela majątku. Drewniana, konstrukcji słupowej, oszalowana, pierwotnie kryta gontem. Kwadratowa, od frontu otwarta. W wejściu płot z żerdzi. Dach dwuspadowy. Wewnątrz ludowa rzeźba św. Jana Nepomucena z 1807 r. z inskrypcją fundacyjną na postumencie.

C. CMENTARZE WOJENNE, W TYM, W SZCEGÓLNOŚCI:

Cmentarz wojenny nr 165 w Bistuszowej Cmentarz wpisany został do rejestru zabytków decyzją MWKZ z dnia 02.06.2011 r. pod numerem A – 1257/M. Cmentarz z okresu I Wojny Światowej o powierzchni 262 m kwadratowych. Projektował go Heinrich Scholz. Ogrodzenie z betonowych słupków połączonych żelaznymi rurami. Od strony zachodniej dwuskrzydłowa bramka z metalowych prętów. Pomnik centralny w postaci prostego krzyża umieszczonego na betonowym sześciennym cokole na którego licu umieszczono datę 1914-1915. Pierwotnie nagrobki w formie betonowych steli z krzyżem łacińskim z datą 1915 oraz stele z małym krzyżem maltańskim. W 13 grobach zbiorowych i 14 pojedynczych mogiłach pochowano 87 żołnierzy armii austriackiej w tym 53 znanych z nazwiska. Zginęli oni w dniach 4-7 maj 1915 r. Część żołnierzy pochowanych na tym cmentarzu poległo w grudniu 1914 r.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Cmentarz wojenny nr 166 w Zalasowej

Cmentarz wojenny nr 166 w Zalasowej położony jest w zachodniej części wsi zwanej Podlesie Południowe, w pobliżu domu nr 95. Powierzchnia cmentarza wynosi 421 m², założony jest na planie prostokąta. Jego ogrodzenie stanowi obecnie żywopłot z głogu i dzikiego bzu, pierwotnie był tu drewniany płot. Wejście ujęte jest w dwa stalowe słupki i zamknięte drewnianą bramką. Cmentarz nie posiada pomnika centralnego. Mogiły są rozłożone równolegle do dłuższej ściany cmentarza, a na nich żeliwne krzyże z symbolem korony cierniowej oraz krzyże listwowe w wersji łacińskiej i lotaryńskiej. Projektantem cmentarza był Heinrich Scholz. Na cmentarzu pochowano w pojedynczych i zbiorowych mogiłach 169 żołnierzy, w tym 142 żołnierzy armii austro-węgierskiej oraz 27 żołnierzy armii rosyjskiej.

Cmentarz wojenny nr 167 w Ryglicach

Cmentarz wpisany został do rejestru zabytków decyzją MWKZ z dnia 11.01.2006 r. pod numerem A – 38/M. Położony jest na wzgórzu poza miejscowością, a oddalony ok. 500 m od drogi Ryglice – Galia Górna. Na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu zajmuje powierzchnię 1129 m². Prowadzi do niego brama przykryta dachówką. Na pomniku centralnym znajduje się tablica z inskrypcją (tłum.): "Żaden wieniec nie zdobi czoła godniej niż miłość ojczyzny".. Na cmentarzu pochowano 312 żołnierzy w 166 pojedynczych grobach i 30 mogiłach zbiorowych: 187 żołnierzy austro-węgierskich oraz 125 żołnierzy rosyjskich poległych 19 grudnia 1914 i 5-6 maja 1915.

Cmentarz wojenny nr 168 w Kowalowej

Cmentarz z I wojny światowej, zaprojektowany został przez Heinricha Scholza. Jest jednym z ponad 400 zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych zbudowanych przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. Cmentarz znajduje się przy drodze z Kowalowej do Lubczy i ma kształt wielokąta o powierzchni około 370 m². Otoczony jest z 3 stron ogrodzeniem z betonowych słupków i drewnianych płotków. Główny element cmentarza stanowi betonowy krzyż łaciński osadzony na trójstopniowym postumencie. Na licu postumentu umieszczony jest żeliwny krzyż maltański z motywem wieńca laurowego oraz owalna, emaliowana tabliczka z informacjami o pochowanych.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Na cmentarzu znajdują się nagrobki w formie: – krzyży łacińskich z płaskownika z glorią, – krzyży lotaryńskich z płaskownika, – żeliwnych, ażurowych krzyży lotaryńskich, – żeliwnych ażurowych krzyży łacińskich z motywem miecza i krzyżem maltańskim na skrzyżowaniu ramion. Krzyże osadzone są na zwężających się ku górze, betonowych podstawach, na których umieszczono owalne, emaliowane tabliczki z informacjami o pochowanych. Pochowano tu 84 żołnierzy z armii austro-węgierskiej i 59 z armii rosyjskiej. Znane są nazwiska 14 pochowanych.

Cmentarz wojenny nr 234 w Lubczy

Cmentarz wojenny nr 234 w Lubczy położony jest w tylnej części cmentarza parafialnego. Powierzchnia cmentarza wynosi 51 m², założony jest na planie kwadratu, ogrodzony słupkami zbudowanymi z białej cegły, które są przykryte czerwoną dachówką ceramiczną i połączone stalowym płotem. Wejście ujęte jest w dwa słupki zbudowane z białej cegły i przykryte czerwoną dachówką ceramiczną. Cmentarz nie posiada bramki. Pomnikiem centralnym jest betonowy krzyż z fazowanymi ramionami na postumencie. Mogiły są rozłożone wokół ogrodzenia, a na nich małe betonowe stele z imiennymi tabliczkami emaliowanymi oraz nałożonymi na lico krzyżami żeliwnymi w dwóch wersjach. Projektantem cmentarza był Gustaw Rossman. Na cmentarzu pochowano w pojedynczych mogiłach 13 żołnierzy, w tym 3 żołnierzy armii austro-węgierskiej oraz 8 żołnierzy armii rosyjskiej.

D. OBIEKTY ARCHITEKTUR REZYDENCJONALNEJ:

Zespół dworsko-parkowy w Bistuszowej

Zespół dworsko-parkowy usytuowany w południowej części wsi. Prowadzi doń droga dojazdowa od szosy Ryglice-Tuchów w kierunku wsi Burzyna. Budynek klasycystyczny, wzniesiony w drugiej połowie XVII w. przekształcony pod koniec XVIII w. Murowany z kamienia i cegły, tynkowany. Zbudowany na planie prostokąta,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 parterowy, podpiwniczony. Od frontu z mały ganek nakryty daszkiem dwuspadowym. Rozplanowanie wnętrza dwutraktowe, w osiach skrajnych z trzema traktami. Dach budynku czterospadowy, łamany, kryty dachówką. W pierwszej połowie XIX wieku założono park dworski typu krajobrazowego, który został przekształcony z wcześniejszego założenia ogrodowego, o powierzchni ok. 4 ha z aleją lipową prowadzącą do dworu, otoczony pierwotnie szpalerem kilkusetletnich dębów, z których zachowało się kilka egzemplarzy uznanych za pomniki przyrody.

Zespół dworsko – parkowy w Ryglicach – Brzezinach

Decyzją WKZ wpisany został do rejestru pod nr A - 160 z dnia 15.07.1978 r. Zespół dworsko – parkowy w Brzezinach pochodzi z drugiej połowy XIX w. W jego skład wchodzą dwór, stodoła oraz częściowo zachowane: spichlerz oraz stajnia. Budynek dworu murowany pokryty dachem dwuspadowym, zbudowany został w II poł. XIX w. Zaprojektowany na planie prostokąta, parterowy, niepodpiwniczony, o skromnym, historyzującym wystroju elewacji. Obora stanowi pozostałość większej budowli po której pozostał widoczny zarys fundamentów. Spichlerz rozebrany został do przyziemia w latach 1994 – 1995. Pierwotnie drewniany, konstrukcji zrębowej, jednownętrzowy, z dachem dwuspadowym. Obecnie zachowane jest jedynie murowane, kamienne przyziemie budynku. Stodoła murowano- drewniana, zbudowana została na planie prostokąta i nakryta dachem dwuspadowym. Wszystkie zabudowania dawnego założenia dworsko-parkowego wymagają podjęcia prac konserwatorsko-remontowych gdyż ich stan zachowania jest bardzo zły.

Zespół pałacowo-parkowy w Ryglicach

Wpisany został do rejestru zabytków decyzją WKZ z dnia 27.03.1969 r. pod numerem A- 123. Zespół pałacowo-parkowy usytuowany jest w północnej części Ryglic po zachodniej stronie drogi prowadzącej do Tarnowa. Teren zespołu posiada kształt zbliżony do prostokąta, w jego centralnym miejscu usytuowany jest pałac. Od wschodu oddzielony jest on od drogi owalnym zadrzewionym podjazdem. W klombie przed fasadą posadowiona jest figura NMP z k. XIX w. Pałac barokowy, zbudowany został w 1656 roku i przebudowany gruntownie w początkach XIX wieku i w połowie XX wieku. Murowany z cegły z użyciem kamienia. Tynkowany, piętrowy, częściowo podpiwniczony. Zbudowany na planie prostokąta z

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 dobudowanym prostopadłym skrzydłem. Korpus frontowy budynku, dwutraktowy z centralnie usytuowaną sienią w osi środkowej. Budowla nakryta dachami: nad korpusem czterospadowym, nad skrzydłem trójspadowym. Elewacja frontowa korpusu i południowa część skrzydła z charakterystycznymi balkonami wspartymi na kolumnach i zwieńczonymi trójczęściowymi półkolistymi szczytami- tympanonami. Po stronie południowej zespołu znajdują się dwa stawy.

E. OBIEKTY BUDOWNICTWA I ARCHITEKTURY, W TYM, W SZCZEGÓLNOŚCI:

Spichlerz podworski w Ryglicach

Wpisany został do rejestru zabytków decyzją WKZ z dnia 15.07.1978 r. pod numerem A- 161. Spichlerz wybudowany został w 1756 roku, z fundacji zapewne ówczesnych właścicieli Ryglic – Ankwiczów. Budynek należy do zespołu gospodarczego dawnego majątku ziemskiego w Ryglicach, usytuowany jest w pobliżu zespołu pałacowo- parkowego. Budynek drewniany, konstrukcji zrębowej, parterowy. Wzniesiony został na planie prostokąta, czterownętrzny. Nakryty dachem dwuspadowym, kryty dachówką. Spichlerz znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

5.2.5. Zabytki ruchome. Zgodnie z art. 3, pkt 1 i 3 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, „zabytek ruchomy, to rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będących dziełem człowieka lub związanych z jego działalnością, stanowiących świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”. W myśl art. 6, ust. 1, pkt 2 ww. ustawy, ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki ruchome będące w szczególności:  dziełami sztuk plastycznych rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,  numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,  materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 Ustawy o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. z późniejszymi zmianami).  instrumentami muzycznymi,  wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,  przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. A. WYPOSAŻENIE RUCHOME OBIEKTÓW SAKRALNYCH, W TYM W SZCZEGÓLNOŚCI:

Wyposażenie ruchome kościoła pw. Niepokalanego Serca NMP w Kowalowej

Wyposażenie ruchome kościoła parafialnego w Kowalowej wpisane zostało do rejestru zabytków decyzją WKZ z dnia 29.03.1969 r. oraz decyzją z dnia 17.02. 2011 r. pod numerem B-227/M. Z uwagi na wartości artystyczne i historyczne, ochroną objęte zostały następujące elementy wyposażenia świątyni:  Ołtarz główny, rokoko, XVIIIXIX i XX w.  Trzy ołtarze boczne, klasycyzm, XIX w.  Kolumny łuku tęczy, barok, XVIII w.  Kolumny w nawie, barok, k. XVIII w.  Kolumny podtrzymujące chór muzyczny, barok, k. XVIII w.  Rzeźba „NMP Niepokalanie Poczęta”, barok ludowy, XVIII/XIX w.  Portal zachodni, barok, 1771 r.  Ambona, późny barok, XVIII i XX w.  Obraz „Trójca Św.”, późny barok, II poł. XVIII w.  Rzeźba „Chrystus Ukrzyżowany”, w tęczy, późny barok, II poł. XVIII w.  Rzeźba „Chrystus Ukrzyżowany”, barok, XVII/XVIII w.

 Rzeźba „Chrystus Frasobliwy”, ludowa, XIX w.

Wyposażenie ruchome kościoła parafialnego pw. Św. Katarzyny w Ryglicach

Wyposażenie ruchome kościoła parafialnego w Ryglicach wpisane zostało do rejestru zabytków decyzją WKZ z dnia 27.03.1969 r. pod numerem B-74. Obiekty ruchome wyposażenia kościoła to zabytki rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego, pochodzące z XVI-XIX w., stanowiące zespół jednorodny stylistycznie, pochodzący z dawnej, drewnianej

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

świątyni, która przeniesiona została do Kowalowej w 1947 r. - Ołtarz główny, rokoko, 2 poł. XVIII w.

- Dwa ołtarze boczne pw. Św. Anny i Ecce Homo, późnorenesansowe, ok. 1630 r.

- Ołtarz w kruchcie, klasycyzm, poł. XIX w.

- Ołtarz główny w kaplicy, barokowo-klasycystyczny, I poł. XIX w. z obrazem Matka Boska Śnieżna

- Ołtarz boczny w kaplicy, rokokowo-klasycystyczny, pocz. XIX w. z rzeźbami śś. Piotra i Pawła

- Ambona, rokokowo-klasycystyczna, I poł. XIX w.

- Stalle- barokowo-klasycystyczny, pocz. XIX w.

- Chrzcielnica marmurowa, renesans, 1554 r.

- Dwie kropielnice kamienne, barok, XVII i XVIII w.

- Obrazy: Chrystus Ukrzyżowany, XVIII w.; Chrystus Kobylańskiego, XVIII w; Ukrzyżowanie, XIX w.; Matka Boża Częstochowska, częściowo haftowany, XVIII w.

- Rzeźby: Krucyfiks, barokowo-ludowy, XVIII/XIX w.; Krucyfiks barokowy, XVIII w.; trzy krucyfiksy, barok, XVIII-XIX w.; św. Katarzyna, ludowa, XIX w.; Upadek pod krzyżem, ludowy, XIX w.

- Monstrancja, neorokoko, XIX w.

- Dwa kielichy, XVIII w., i 1803 r.

- Puszka, neorokoko, 1846 r.

- Ampułka z czarą kryształową, XVIII w.?

- Świecznik paschalny, XIX w.

Wyposażenie ruchome kościoła paraf. pw. Św. Jana Ewangelisty w Zalasowej

Wyposażenie ruchome kościoła parafialnego wpisane zostało do rejestru zabytków decyzją WKZ z dnia 25.04.1970 r. oraz decyzją z dnia 15.12.2011 r. pod numerem B-249/M. Wyposażenie ruchome świątyni, w skład, którego wchodzą zabytki malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego, gromadzone na przestrzeni kilku stuleci, pochodzi głównie ze starszej, nieistniejącej już świątyni. Wykonane w stylistyce sztuki gotyckiej, renesansowej, barokowej oraz neobarokowej, stanowi wartościową, aczkolwiek różnorodną całość. - Ołtarz główny, tryptykowy, późny renesans, około 1630 r.

- Ołtarz boczny lewy, regencja, I poł. XVIII w

- Ołtarz boczny prawy, późny barok, ok. poł. XVIII w.

- Ołtarz św. Rodziny, neobarok, 1902-1907 r.

- Prospekt organowy, neoklasycyzm, 1887 r.

- Ambona, rokoko, XVIII w.

- Chrzcielnica, barok, XVII w.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

- Krucyfiks- późny gotyk, 1 ćwierć XVI w.

- Krucyfiks (zakrystia), historyzm, pocz. XX w.

- Krucyfiks- (kruchta), późny gotyk, XVI w.?

- Rzeźba „Chrystus Zmartwychwstały”, barok ludowy, 1902 r.

- Rzeźba „Chrystus Ukrzyżowany, gotyk, pocz. XVI w.

- Rzeźba „MB z Dzieciątkiem”, gotyk, pocz. XVI w.

- Krzyżyk ołtarzowy, w tradycji baroku, XVIII/XIX w.

- Stacje Męki Pańskiej, późny barok, XVIII w.

- Dwa świeczniki szklane, XVIII w.

- Dzwon, historyzm, 1925 r.

B. FIGURY I KRZYŻE PRZYDROŻNE, W TYM W SZCZEGÓLNOŚCI:

Grupa pięciu figur w Ryglicach, ul. Tuchowska Grupa figur wzniesiona została w 1840 r. z fundacji Wincentego i Wiktorii Ciomborów. Kamienne, wolnostojące. W centrum kompozycji znajduje się posąg Chrystusa Miłosiernego wspartego na krzyżu, na wysokim, czworobocznym, dwukondygnacyjnym, ogzymsowanym postumencie z płaskorzeźbą Serca NMP. Po bokach dwa posągi: MB Bolesnej oraz św. Jana Ewangelisty, na niskich, ozdobnych kolumnach o kompozytowych kapitelach. Nieco ku przodowi wysunięte są dwa posągi śś. Piotra i Pawła na niskich podstawach.

Figura – św. Jan Nepomucen w Ryglicach, ul. Ks. J. Wyrwy

Obiekt wzniesiony został w 1861 r. z fundacji Wawrzyńca i Katarzyny Mazurów na brzegu potoku Szwedka. Posąg św. Jana Nepomucena wykonany został w kamieniu przez kamieniarza z Ryglic-Stanisłąwa Bogdanowicza. Figura świętego ustawiona została na wydatnym, czworobocznym postumencie z akroterionami. Figura osłonięta jest blaszanym zadaszeniem. Z uwagi na wartości artystyczne i zabytkowe, obiekt zasługuje na objęcie ochroną prawa przez wpis do rejestru zabytków.

Figura – Chrystus Nazareński w Ryglicach, ul. Tarnowska

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Figura zlokalizowana jest przy ul. Tarnowskiej, wzniesiona została w 1847 r. z fundacji Stanisława i Teresy Kozłów. Figura wiązana jest tradycyjnie z ekspiacją za wydarzenia rabacji. Kamienna, posąg Chrystusa Nazareńskiego na wysokim, czworobocznym, ogzymsowanym postumencie z akroterionami. Figura osłonięta jest blaszanym zadaszeniem. Z uwagi na wartości artystyczne i historyczne, figura zasługuje na objęcie ochroną prawa przez wpis do rejestru zabytków.

C. ZABYTKI TECHNIKI, W TYM W SZCZEGÓLNOŚCI:

Sikawka strażacka OSP Lubcza

Sikawka wpisana została do rejestru zabytków decyzją MWKZ z dnia 13.06.2012 r. pod numerem B-299/M. Obiekt reprezentuje grupę sanockich sikawek konnych, strażackich – typ „23a” z lat 1904-1911. Przedmiotem wpisu do rejestru jest pojazd zaprzęgowy, 4-kołowy wraz z wyposażeniem: - skrzynia wodna z pompą ssąco-toczącą uruchamiana dźwignią ręczną; - zabudowany kozioł z profilowanym, deskowym siedziskiem, ujętym wolutowo wygiętymi, bocznymi oparciami; - skrzynia siedziska oznakowana firmowymi tabliczkami: „PIERWSZE GALICYJSKIE/TOWARZYSTWO AKCYJNE/BUDOWY WAGONÓW I MASZYN/W SANOKU” - Zwijadło do węży umieszczone na dwóch esowatych wspornikach, za skrzynią wodną Sikawka strażacka zakupiona została w 1911 r. dla potrzeb straży pożarnej w Lubczy ze środków zebranych przez mieszkańców parafii lubeckiej. Typ sikawki 23a produkowany był w latach 1904-1915 w wersji dwu i cztero-kołowej oraz od 1914 r. w wersji umożliwiającej dopięcie do samochodu. Obiekt niewątpliwie stanowi unikatowy na skalę województwa zabytek techniki z pocz. ubiegłego stulecia. Z uwagi na odpowiednie warunki przechowywania oraz właściwą opiekę, zachował się w stanie oryginalnym do naszych czasów i może być z dumą prezentowany na uroczystościach strażackich i gminnych.

5.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych. Gmina Ryglice znana jest w całym regionie z kultywowania tradycji, folkloru i sztuki ludowej oraz szerzenie jej przejawów zarówno podczas corocznie organizowanych imprez,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 jak „Festiwal Kultury Pogórzańskiej” czy „Dożynki Gminne”, jak również poprzez działalność wystawienniczą i edukacyjną w budynku Spichlerzu dworskiego w Ryglicach przy ul. Tarnowskiej. Obiekt datowany na rok 1757 jest najstarszą tego typu budowlą w regionie. Budynek spichlerza wpisywał się pierwotnie w zespół dworsko – parkowy, którego właścicielem w tamtych czasach był hrabia Walenty Ankwicz. Spichlerz stanowił zaplecze gospodarcze pałacu murowanego a w obrębie zespołu znajdowała się również obora folwarczna z końca XVII w. oraz dwa stawy rybne. Bryła budynku wykonana była z drewna, konstrukcji zrębowej, z murowaną ścianą szczytową od strony południowej, jednokondygnacyjna i niepodpiwniczonaz niezagospodarowanym poddaszem. Niewątpliwie największą dziś wartość historyczną obiektu oprócz ścian budynku stanowi obramowanie otworu drzwiowego, znajdujące się w północnej części elewacji frontowej, na którym widnieje napis o następującej treści „DIE 21 MAJI ANNO DOMINI 1756”. W roku 1978 spichlerz został wpisany do rejestru zabytków pod numerem rejestru A-161. Po około 20 latach przekazano go na własność Gminie Ryglice. Ze względu na bardzo zły stan techniczny budynku, podjęto próby ratowania tego zabytku. W roku 2010 Urząd Miejski w Ryglicach przygotował projekt renowacji i rekompozycji spichlerza, dzięki któremu otrzymano wysoką dotacją z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz ze środków PROW w ramach programu Leader. Niedługo po zakończeniu prac renowacyjnych obiektu, utworzono w nim Izbę Regionalną, pokój mieszczański oraz salę wystawienniczą, gdzie odbywają się cykliczne spotkania i żywe lekcje historii. Ośrodek Kultury w Ryglicach otrzymał zadanie urządzenia i zagospodarowania pomieszczeń wewnątrz budynku. Spichlerz składa się z trzech izb i poddasza. Pierwsza izba określona została mianem izby wiejskiej; mieści się w niej kuchnia z piecem oraz komora, w której prezentowane są przedmioty i sprzęty domowego użytku jak i rolnicze. Kolejną izbą jest pomieszczenie mieszczańskie tzw. izba paradna wyposażona w charakterystyczne sprzęty. Pomieszczenie to zostało również przeznaczone na koncerty, prelekcje itp. Trzecim pomieszczeniem jest szynk, czyli gospoda, znajduje się tam barek oraz ławy i stoły. Poddasze zostało zaprojektowane jako sala wystawowa - galeria, gdzie organizowane są wernisaże, wystawy artystów, twórców regionalnych i nie tylko. W budynku organizowane są tzw. warsztatowe spotkania z tradycją. W ich ramach odbywają się: tradycyjny „Babski Comber”, wykonywanie kartek świątecznych i ozdób bożonarodzeniowych, ludowa muzyka-0skrzypce, wykonywanie kwiatów bibułkowych, szydełkowanie, ozdabianie jajek techniką rytowniczą, tradycyjne ozdoby choinkowe ze słomy, wyszywanie gorsetów-haft krzyżykowy.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

5.2.7. Zabytki archeologiczne. Przeprowadzenie systematycznych poszukiwań w systemie AZP (Archeologiczne Zdjęcie Polski) dowiodło, że pradawne osadnictwo rozwijało się równie bujnie w oddaleniu od rzek jak w ich dolinach. Zasiedlenie Pogórza Ciężkowickiego przypada na przełom wczesnego i środkowego neolitu, czyli 3500 lat p.n.e. Wejście osadnictwa na teren Karpat możliwe było dzięki pojawieniu się odpowiednich narzędzi rolniczych i technik agralnych, w tym płodozmianu (Machnik 1994). W dolinie Białej i Dunajca odnaleziono nieliczne osady kultury łużyckiej z epoki brązu i okresu halsztackiego oraz z całego okresu rzymskiego (Przyboś 1998). W okresie wpływów rzymskich osadnictwo rozwinęło się zwłaszcza na północnej krawędzi pogórza. W żadnym z głównych okresów rozwoju prastarego osadnictwa, ziemia ryglicka nie stanowiła obszaru jego szczególnego rozwoju. W tych samych lokalizacjach liczne są ślady osadnictwa z okresu wczesnośredniowiecznego. Najnowsze badania wskazują na to, że teren w dolinie Białej oraz w jej dopływach jest bogatszy w stanowiska archeologiczne niż sądzono do tej pory. Prace ziemne związane z rozwojem budownictwa jednorodzinnego i innymi inwestycjami ujawniły nowe, liczne stanowiska archeologiczne – najstarsze pochodzą z mezolitu (Okoński i inni 2006). O zamieszkiwaniu Ryglic i okolic od najdawniejszych czasów świadczą przeprowadzone przez archeologów badania powierzchniowe, na podstawie których ustalono w Ryglicach, Bistuszowej, Joninach, Kowalowej, Lubczy, Woli Lubeckiej, Uniszowej i Zalasowej 238 zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych noszących ślady dawnego osadnictwa. Dzięki nim, można przyjąć za pewnik iż początki osady Ryglice i okolice sięgają okresu przedpiastowskiego. Teren ten porastały wówczas lasy i osadników zapewne było niewielu. Zatrzymywali się w dolinach i polowali na zwierzynę leśną, która dostarczała im mięsa na pokarm, a skór na okrycie i posłanie. W lasach zbierano grzyby i jagody leśne, a z barci wybierano miód. Przepływająca niedaleko rzeka Biała stanowiła dogodny szlak komunikacyjny, a wraz z potokami przepływającymi przez teren gminy, także dostarczała pierwotnemu człowiekowi koniecznej do życia wody i ryb na pokarm. W późniejszym czasie życia osiadłego, lasy przez karczunek przemieniano w pola uprawne, a wycięte drzewa dawały budulec w postaci bali i bierwion do budowy chat. Od wielu pokoleń mieszkańcy tego regionu prowadzili osiadły tryb życia, siali zboże, karczowali lasy, hodowali zwierzęta domowe, prowadzili handel wymienny. W okresie rzymskim ludzie potrafili wykonywać naczynia gliniane na kole garncarskim, posiadali kamienne żarna obrotowe i wypiekali chleb w piecach piekarskich. Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo, a podstawą wyżywienia ziemniaki, fasola i zboże. Brak łąk i pastwisk oraz rozdrobniona gospodarka

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 rolna nie zezwalały na właściwy rozwój hodowli bydła, toteż ludzie aby się utrzymać, prawie zawsze szukali innego lub dodatkowego źródła dochodu. Było wielu bednarzy, kamieniarzy, murarzy, cieśli, stolarzy, smolarzy, garncarzy. Materiałem budowlanym w Ryglicach było drewno. Początkowo budowano chaty jednoizbowe na 4 palach wbitych w ziemię, a ściany przeplatano płotem o oblepiano gliną. Później budowano domy drewniane, zacinając węgła i zakładając kloce na zrąb. Ten sposób budowy przetrwał do czasów współczesnych.

5.2.8. Dziedzictwo niematerialne Działający przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zespół ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, tak definiuje niematerialne dziedzictwo: „…niematerialne dziedzictwo kulturowe to wszystkie przekazane nam przez przodków nieuchwytne przejawy tego, co tworzy naszą grupową, narodową, etniczną bądź religijną tożsamość. Wzmacnia poczucie przynależności do społeczności lokalnej czy też narodowej, innymi słowy określa nasze miejsce w świecie. Są to więc odziedziczone po przeszłych pokoleniach praktyki, wiedza, wyobrażenia, idee i wartości, umiejętności, przekazy, ale też związane z nimi artefakty, przedmioty czy też miejsca. Wiedza na ten temat została nam przekazana przez naszych dziadków, rodziców, w szkole, w trakcie świąt i uroczystości. Jako depozytariusze tego dziedzictwa, jesteśmy za nie odpowiedzialni; to od nas samych zależy, czy zostanie ono przekazane następnym pokoleniom…”. Instytucje kultury działające przy urzędach gmin spełniają bardzo wiele funkcji i od nich często zależy czy lokalne społeczności kultywują tradycje przodków, szanują i przekazują młodemu pokoleniu regionalne zwyczaje. W Ryglicach ośrodkiem kulturotwórczym w ubiegłych wiekach była parafia i kościół parafialny. Naturalnym było, że życie społeczne i kulturalne ludności wiejskiej splatało się z życiem religijnym. Kalendarz świąt kształtował wiejską obyczajowość, zaś nabożeństwa i kazania wpływały na świadomość i wiedzę o świecie. W gminie Ryglice działalność kulturalna organizowana i koordynowana jest obecnie przez Ośrodek Kultury w Ryglicach oraz jego dwie filie: w Lubczy i Zalasowej. Istotnym elementem działalności Ośrodka Kultury w Ryglicach jest kultywowanie tradycji i folkloru. Przykładem tego działania jest organizowanie kursów, warsztatów (np. spotkanie z tradycją – kwiaty bibułkowe) oraz cyklicznych konkursów jak np.: „Gminny konkurs na pisankę ludową i plastykę obrzędową” czy „Gminny konkurs szopek bożonarodzeniowych”, „Gminny konkurs na maskę karnawałową”. Ośrodek kultury zajmuje się promocją i upowszechnianiem kultury i tradycji regionu poprzez organizację cyklicznych

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 imprez jak: Św. Walenty Tradycje lubeckie 14 II, Parada Orkiestr Dętych, Sobótkowe Święto Młodości czy Festiwal Kultury Pogórzańskiej. Urząd Gminy i Ośrodek Kultury w Ryglicach wydaje również dwumiesięcznik - informator Ryglicki – „W Paśmie Brzanki”. Twórcy ludowi : Krystyna Piątek z Ryglic oraz Dorota Kisiel – Szynal z Kowalowej w uznaniu dla wielu osiągnięć i bogatej działalności artystycznej zostały członkiniami ogólnopolskiej organizacji: Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Filia Ośrodka Kultury w Lubczy w swej działalności posiada: - Młodzieżowy zespół instrumentalno -wokalny „HIMERA” - założony w 2002 r. - Mały kabarecik dziecięcy – założony w 2004 r. - Kabaret „Zatrzeszczało” – założony w 1999 r. - Dwie Grupy kolędnicze ( sezonowe ) – założone w 1999 r. - Zespół teatralny „LUBCZANIE” – założony w 1997 r. - Czterogłosowy zespół wokalno-chóralny - założony w 2004 r. Przez cały rok prowadzone jest kółko plastyczne, kurs tańca, sztuka samoobrony oraz zajęcia świetlicowe dla dzieci i młodzieży.

Przy filii Ośrodka Kultury w Zalasowej działają: Kapela ludowa "Zalasowianie", Grupa śpiewacza "Zza lasu", Grupa kolędniczej "Zalasowioki" oraz Mała kapela "Zalasowiocki". Wspólną misją działających grup jest ocalenie różnych form dziedzictwa regionu. Widocznym efektem jest niezwykła aktywność każdej z wymienionych grup, owocująca przez cały rok nagrodami oraz, rosnącym w regionie, uznaniem.  Grupa Kolędnicza „Zalasowioki” która, kultywuje tradycje bożonarodzeniowe i noworoczne. Program artystyczny, przygotowywany corocznie, nawiązuje do przedstawień, które w Zalasowej prezentowane są w różnej formie od lat 40. XX wieku. Oparta na zabytkowych tekstach kolęda, pokazywana jest w wielu miejscach w regionie i od lat cieszy się niesłabnącą popularnością. Wysoki poziom przedstawienia potwierdzają wysokie nagrody, które grupa zdobywa podczas konkursów lokalnych i ogólnopolskich. Największym sukcesem Grupy jest zdobycie I miejsca i „Złotej Spinki” na Ogólnopolskim Przeglądzie Grup Kolędniczych w Bukowinie Tatrzańskiej w 2011 roku. Zespół działa przy Ośrodku Kultury w Ryglicach, filia w Zalasowej.

 Kapela ludowa „Zalasowianie” - działają od ponad 10 lat. Uformowanie obecnego składu zwieńczone zostało wydaniem płyty "Bo za lasem grają". Płyta została nagrana wspólnie z zespołem śpiewaczym "Zza lasu". Grupa bierze udział w konkursach i koncertuje gościnnie w regionie oraz za granicą.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 Mała kapela „Zalasowiocki” - spotyka się regularnie od 2013 r., na zajęciach szkółki muzycznej w OK filia w Zalasowej. Dzieci prowadzone są przez instruktor Annę Wenc-Zabawa, zarówno w nauce gry na instrumentach, jak i przygotowaniu repertuaru oraz nauce śpiewu. Debiut Małej kapeli odbył się podczas Wigilii dla osób starszych i samotnych w 2013 r. w Pałacu pod Dębami w Zalasowej. Zespół uczestniczył w "XXV Przeglądzie Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych Regionu Krakowskiego KRAKOWIACZEK" w Łoniowej, gdzie zdobył wyróżnienie.  Koło Rękodzieła Artystycznego - to grupa osób, które tworzą rękodzieło tradycyjne i artystyczne. Pracują w wielu technikach, m.in.: bibułkarstwo, koronkarstwo, plecionkarstwo, malowanie na drewnie, haft krzyżykowy i płaski, haft richelieu, szydełkowanie, robótki na drutach, aniołki z masy solnej, decoupage, sutasz, biżuteria artystyczna, haft koralikowy i wstążeczkowy, quilling, scrapbooking, technika karczocha, czyli zdobienie wstążkami. Koło spotyka się w cyklu cotygodniowym. Spotkania te są okazją do przekazania swojego doświadczenia, nauki nowych technik, dzielenia się spostrzeżeniami lub miłej rozmowy przy herbacie czy kawie. Prace Koła można zobaczyć na wielu konkursach, jarmarkach czy targach. Oprócz wystaw w Zalasowej i Ryglicach, odwiedzają także Tarnów, Ciężkowice, Żabno, Kraków, Krzeszowice, Nawojową i wiele innych. Jesienią organizowana jest ich własna, tematyczna wystawa, która stanowi podsumowanie całorocznej działalności. Poza wyżej wymienionymi, przy Ośrodku Kultury działają: Klub Miłośników Poezji, Koło Gospodyń Wiejskich, Koło Seniorów z Zalasowej, Mali Zalasowianie, Młodzieżowa Orkiestra Dęta. W Zalasowej działa również Stowarzyszenie Zalasowianie, którego najważniejsze cele sformułowane zostały w jego statucie: 1. Praca nad rozwojem wsi Zalasowa na odcinku kulturalnym, gospodarczym i turystycznym. 2. Zaznajamianie członków Stowarzyszenia i całego społeczeństwa z historią oraz dorobkiem kulturalnym i gospodarczym Zalasowian. 3. Pobudzanie Społeczeństwa Zalasowskiego do działań w duchu patriotyzmu, umiłowania Zalasowej i Ziemi Pogórzańskiej oraz poszanowania dla jej osiągnięć. 4. Ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kulturowych Zalasowej i Ziemi Pogórzańskiej. 5. Podtrzymywanie, upowszechnienie i ochrona kultury ludowej i dziedzictwa kulturowego Zalasowej i Ziemi Pogórzańskiej. 66

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Stowarzyszenie Zalasowian wydaje dodatkowo kwartalnik pt. „W Naszej Zalasowej.” Biuletyn jest w całości poświęcony aktualnym sprawom dotyczącym mieszkańców miejscowości Zalasowa10. Drugim Stowarzyszeniem na terenie gminy Ryglice jest Stowarzyszenie Bistuszowian i Uniszowian. Główne cele stowarzyszenia to: 1. Działanie na rzecz rozwoju kulturalnego, gospodarczego i turystycznego Bistuszowej i Uniszowej oraz integracja i aktywizacja społeczności lokalnej wokół tych działań. 2. Promocja pozytywnego wizerunku Bistuszowej i Uniszowej podnosząca prestiż tych miejscowości. 3. Działanie na rzecz ochrony środowiska i dziedzictwa kulturowego. 4. Działanie na rzecz rozwoju zainteresowań dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych. 5. Współpraca i wzajemna pomoc członków stowarzyszenia. 6. Działania na rzecz rozwoju oświaty, kultury fizycznej i sportu obu miejscowości. 7. Promocja i poprawienie rozwoju przedsiębiorczości lokalnej. 8. Wspieranie wszelkich pozytywnych inicjatyw społecznych. 9. Pobudzanie świadomości miejscowego społeczeństwa. 10. Pomoc mieszkańcom w dostępie do informacji związanej z wykorzystaniem wszelkich środków pomocowych. Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez prowadzenie działalności na rzecz ogółu mieszkańców Bistuszowej i Uniszowej w szczególności przez:  Przedstawianie właściwym władzom i organom postulatów oraz opinii związanych z działalnością Stowarzyszenia wyrażających stanowisko jego członków.  Współpracę z mieszkańcami, instytucjami samorządowymi, zawodowymi, społecznymi, gospodarczymi polegającą na planowaniu, opracowywaniu i opiniowaniu przedsięwziąć o istotnym znaczeniu dla Bistuszowej i Uniszowej.  Organizowanie różnego rodzaju spotkań z mieszkańcami, imprez kulturalnych, występów artystycznych, festynów, zabaw, wystaw, prelekcji, szkoleń i wycieczek  Organizowanie akcji społecznych mających na celu podniesienie estetyki oraz upiększenie obu miejscowości.  Inicjowanie, propagowanie i branie udziału w realizowaniu ważnych dla mieszkańców Bistuszowej i Uniszowej zadań kulturalnych, gospodarczych i turystycznych.

10 www.zalasowa.pl 67

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 Wyrażanie opinii społecznych w sprawach istotnych dla Gminy i jej mieszkańców a w szczególności mieszkańców Bistuszowej i Uniszowej jak również publikowanie w środkach masowego przekazu informacji związanych z działalnością Stowarzyszenia.  Utrzymywanie kontaktów krajowych i zagranicznych ze stowarzyszeniami i organizacjami o podobnych celach.  Udzielanie pomocy w organizowaniu społecznego i towarzyskiego życia młodzieży oraz rozwoju sportu i turystyki.  Organizowanie szkoleń związanych między innymi z pozyskiwaniem środków pomocowych.  Działania na rzecz zwiększenia udziału ludzi młodych w życiu publicznym.  Działania w zakresie ekologii i ochrony przyrody.  Działalność z zakresie ochrony dóbr kultury i poszanowania tradycji.  Gromadzenie środków pieniężnych, składek członkowskich, subwencji, dotacji, darowizn oraz dochodów z działalności statutowej. Jedną z ciekawszych form popularyzacji wiedzy i sztuki regionalnej w gminie Ryglice są cykliczne wystawy lokalnych artystów: malarzy, fotografów i twórców ludowych, jak np. wystawa haftu krzyżykowego B. Trojanowskiej czy wernisaż fotografii p. Marka Skrucha. Istotnym elementem kulturotwórczym na terenie gminy jest niewątpliwie Biblioteka Publiczna, której główna siedziba znajduje się w Ryglicach. Obok niej działają dodatkowo dwie filie w Lubczy i Zalasowej. Zgodnie z zapisami w Kronice Biblioteki Powiatowej w Tarnowie, bibliotek w Ryglicach powstała w roku 1947. Działalność zapoczątkowała w oparciu o ocalały po wojnie księgozbiór Towarzystwa Szkoły Ludowej (ok. 500 książek). Pierwszą siedzibę miała w budynku Szkoły Podstawowej, a ściślej osobny pokój w mieszkaniu kierownika szkoły. Jako pierwsza prowadziła ją nauczycielka – Celestyna Knap. Z regionem ryglickim wiąże się niewątpliwie historia zespołu ludowego „W Kuźni u Kowala” z Kowalowej. Zespół powstał w lipcu 1986 r. Wtedy to, dwie osoby: akordeonista Andrzej Nalepka i Stanisław Bożek z gitarą wraz z kobietami z Koła Gospodyń Wiejskich w Kowalowej, prowadzonego przez Krystynę Nalepka, przygotowali parę piosenek ludowych i wystąpili na dożynkach gminnych w Ryglicach. Przedsięwzięcie to było na tyle udane, że wzbudziło zainteresowanie nie tylko publiczności, ale także dyrektora Gminnego Ośrodka Kultury w Ryglicach Jerzego Kusia. Zachęcił on do dalszej działalności i rozwoju zespołu. Uwieńczeniem pierwszego, wstępnego etapu historii zespołu W Kuźni u Kowala był występ w Dębnie w 1988 roku w przeglądzie zespołów ludowych Kół Gospodyń Wiejskich. Zespół

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 wystąpił wówczas w pełnym składzie, jeszcze bez nazwy własnej, ale jako zespół Koła Gospodyń Wiejskich z Kowalowej. W następnych latach krystalizował się wizerunek zespołu, stroje, a zwłaszcza jego tradycyjny, ludowy, lokalny charakter. Zespół nie odnosił jeszcze większych sukcesów i nie był aż tak bardzo znany w regionie. Stroje ludowe - krakowskie zostały uszyte w 1990 roku. Ważnym symbolicznym wydarzeniem było przyjęcie nazwy własnej zespołu: W Kuźni u Kowala. Nazwę tę wymyśliła Irena Wójcik, była redaktor gminnego czasopisma: „W Paśmie Brzanki”. Nazwa zespołu nawiązuje do legendy wioski Kowalowa11. Ciągłość dziejowa poszczególnych gmin i sołectw, a zwłaszcza społeczności ich zamieszkujących, opiera się na wspólnej kulturze ludowej i tradycyjnej obrzędowości zwyczajów gospodarskich. Istotną rolę odgrywa tu folklor, na który składają się obyczaje, obrzędy, ballady, legendy, przysłowia, gwara ludowa jak również muzyka i taniec. Wszystkie te elementy wpływają na budowanie tożsamości regionalnej i stanowią bardzo istotne spoiwo więzi międzyludzkich w wiejskich społecznościach. W pierwszym roku wydawania pisma „ Informator Ryglicki” przytoczono kilka przekazywanych ustnie z pokolenia na pokolenie opowieści dotyczących miejsc i postaci. Wśród popularnych w regionie ryglickim legend można wymienić te dotyczące wsi Kowalowa. „Legenda o pochodzeniu nazwy Kowalowa” mówi, że dawno temu przejeżdżał przez wieś król, który wziął udział w weselu chłopskim kowala. W czasie wesela zatańczył ze świeżo poślubioną żoną kowala i zadowolony z uroczystości nakazał aby na pamiątkę wydarzenia wieś nosiła nazwę Kowalowa12. Znana jest również legenda o pewnej damie z dworu w Kowalowej, czy o zatopionej karczmie w Kowalowej. Na terenie gminy Ryglice wielu ludzi nadal posługuje się lokalną gwarą. Należy ona do grupy językowej Pogórza. Grupa pogórzańska mieści się w obrębie dialektu małopolskiego. Jego podstawę stanowi dawne skupisko etniczno-językowe plemienia Wiślan w dorzeczu górnej Wisły między Pogórzem Karpackim, Górami Świętokrzyskimi i Puszczą Sandomierską skąd rozpowszechniały się w głąb kraju gwary małopolskie na skutek migracji. W miejscowościach gminy Ryglice występuje szereg cech dialektu małopolskiego. Duża część z nich przedstawiona jest poniżej. – Jedną z najbardziej znanych cech jest tzw. mazurzenie, czyli zastąpienie głosek sz, ż na s, z (ś, ź): syja (szyja), zaba (żaba), straśnie (strasznie), śklonka (szklanka),

11 M. Czosnyka, Kowalowa. Zarys historii 1386-2016, Tarnów-Kowalowa 2016, s. 220. 12 Tamże, s.18-21. 69

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 gornusek (garnuszek), śpitol (szpital), śly (szli), śprychy (szprychy), ziobro (żebro), droźnić (drażnić), śtyry (cztery), sceko (szczeka). – Udźwięcznienia międzywyrazowe: kłod-leci (kot leci), nióześ (niosłeś). –Zachowanie samogłosek pochylonych (ścieśnionych) á, é, í, ý jako odrębnych dźwięków: tako trowa (taka trawa), jo godołem (ja gadałem), spoluły (spaliły), buł (był), copka (czapka), brzyg rzyki (brzeg rzeki), śnig (śnieg), bida (bieda), śpiwka (śpiewka), syr (ser), kłobuła (kobyła), dys/dysc (deszcz), downi (dawniej), lepi (lepiej), w nasy wsi (w naszej wsi), u swoi siostry (u swojej siostry). – Wymowa staropolskich grup np. źř jako źr: uźroł (ujrzał), doźralało (dojrzało). Lokalna gwara jest wewnętrznie dość zróżnicowana, różny jest także jej stan zachowania. Starsi ludzie używają słów i wyrażeń, którymi nie posługują się już młodsze pokolenia np. ciężko usłyszeć wśród młodzieży takie słowa jak „jaz”, „janioł”. W poszczególnych miejscowościach gminy Ryglice występują wspólne elementy językowe a także drobne różnice. Więcej gwary zachowało się we wschodniej części gminy np. w Lubczy, Woli Lubeckiej niż w Ryglicach czy Zalasowej. Ciekawym zjawiskiem jest np. podwójny zapis nazwisk: Labak, Kłusek, Warchał, które w języku lokalnym brzmią tak samo jak: Labok, Kusek, Warchoł. W ostatnich latach obserwowana jest tendencja do regionalizacji, moda do podtrzymywania odrębności lokalnych, która sprzyja zainteresowaniu również gwarą jako jednym z ważnych wyznaczników tożsamości lokalnej. W gminie Ryglice gwarę miejscową prezentują i pielęgnują przede wszystkim zespoły folklorystyczne nad którymi patronat sprawuje Ośrodek Kultury. Zespół „W Kuźni u Kowala” wydał ostatnio śpiewnik w którym zapisano teksty piosenek ludowych za pomocą lokalnej gwary.

5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony

Zgodnie z art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. 2003 Nr 162 poz. 1568 z późn. zmianami), formami ochrony zabytków są;  wpis do rejestru zabytków,  wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa,  uznanie za pomnik historii,  utworzenie parku kulturowego,  ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej,

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Na obszarze gminy Ryglice funkcjonują dwie z ww. form ochrony: - wpis do rejestru zabytków - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (dla wsi Uniszowa)

5.3.1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Na terenie gminy Ryglice znajdują się następujące zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. Są one jednocześnie najcenniejszymi elementami dziedzictwa materialnego na terenie gminy i wyróżniają się walorami artystycznymi w skali całego powiatu tarnowskiego.

REJESTR ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH

Lp. Miejscowość Obiekt Nr rej. Data wpisu

1. Bistuszowa Zespół dworsko-parkowy A – 341 09.12.1971 r.

2. Bistuszowa Cmentarz wojenny nr 165 A – 1257/M 02.06.2011 r. 3. Kościół parafialny p. w. Kowalowa A-126 29.03.1967 r. Niepokalanego Serca NMP

4. Ryglice Cmentarz wojenny nr 167 A-38/M 11.01.2006 r.

5. Ryglice Zespół pałacowo-parkowy A-123 27.03.1969 r.

6. Ryglice Spichlerz podworski A-161 15.07.1978 r. 7. Kościół parafialny p. w. Św. Ryglice 1252/M 23.03.2011 r. Katarzyny PM

8. Ryglice-Brzeziny Zespół dworsko – parkowy A-160 15.07.1978 r. 9. Kościół paraf. Pw. Św. Jana Zalasowa A-190 25.04.1970 r. Ewangelisty

10. Zalasowa Dzwonnica wolnostojąca A-190 25.04.1970 r.

5.3.2. Wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków

REJESTR ZABYTKÓW RUCHOMYCH

Lp. Miejscowość Obiekt Nr rej. Data wpisu

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

1. Wyposażenie kościoła paraf. Pw. 17.02.2011 r. Kowalowa B-227/M Niepokalanego Serca NMP 29.03.1969 r. 2. 13.06.2012 r. Lubcza Sikawka strażacka B-299/M

3. Wyposażenie kościoła paraf. pw. Św. Ryglice B-74 27.03.1969 r. Katarzyny 4. Figura NMP na placu przed kościołem Ryglice A-1252/M 23.03.2011 r. parafialnym 5. Wyposażenie kościoła paraf. pw. Św. Zalasowa B-249/M 15.12.2011 r. Jana Ew.

5.4. Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytków – zestawienie. Do obowiązków władz samorządowych należy między innymi ochrona zabytków znajdujących się na terenie gminy. Zadania te precyzuje art. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. 2014 poz. 1446): Gminy jako organy administracji publicznej mają dbać między innymi o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”. Do obowiązków nałożonych przez ww. ustawę na gminę należy: „uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”, czemu ma służyć gminna ewidencja zabytków. Zakres gminnej ewidencji zabytków:  zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków  inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków  stanowiska archeologiczne  historyczne układy ruralistyczne wsi, historyczne układy urbanistyczne miasta  inne zabytki nieruchome wyznaczone przez burmistrza (prezydenta miasta, wójta) w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków Informacje o zabytkach nieruchomych, które powinna zawierać karta adresowa określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Kulturowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. 2011 nr 113 poz. 661). Gminna ewidencja zabytków zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. 2014 poz. 1446) jest podstawą do sporządzenia

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 programów opieki nad zabytkami. Pomimo, iż zgodnie z ww. ustawą gminna ewidencja zabytków nie jest jedną z form ochrony zabytków, to nakłada ona obowiązek uzgadniania z WKZ projektów decyzji o Warunkach Zabudowy i Zagospodarowania Terenu oraz projektów budowlanych dotyczących obiektów wymienionych w gminnej ewidencji zabytków. Konsekwencją włączenia zabytku nieruchomego do gminnej ewidencji zabytków jest ograniczenie wykonywania prawa własności do nieruchomości zabytkowej. Prace podjęte przy obiektach ujętych w gminnej ewidencji zabytków podlegają uzgodnieniom z wojewódzkim konserwatorem zabytków na etapie wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej, decyzji o lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego (art. 53 ust. 4 pkt 2 oraz art. 60 ust. 1 ustawy z dnia 27.03.2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym) oraz na etapie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego (art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 07.07.1994 r. Prawo budowlane). Ponadto, właściciele lub posiadacze zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków są prawnie zobowiązani do zawiadomienia Wojewódzkiego Konserwatora zabytków o wszelkich zagrożeniach, niekorzystnych zmianach, oraz o zmianie stanu prawnego zabytku ujętego w ewidencji. Mają też obowiązek uczestniczenia w kosztach (do 2% kosztów inwestycyjnych) badań archeologicznych prowadzonych na swoim terenie. Analogicznie jak w przypadku zabytków wpisanych do rejestru, właściciele zabytków ujętych w wojewódzkiej ewidencji ponoszą odpowiedzialność karną jeżeli nie zawiadomią o zagrożeniach, niekorzystnych zmianach czy zmianie stanu prawnego obiektu (art. 108 i art. 110-119 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). 5.4.1. Obiekty nieruchome.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Zestawienie obiektów nieruchomych włączonych do gminnej ewidencji zabytków przedstawia tabela poniżej:

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

6 1. BISTUSZOWA ZESPÓŁ DWORSKO-PARKOWY DZ. EWID. 221 2 POŁ. XVIII W. A-341 Z DNIA 09.12.1971 R.

6 2. BISTUSZOWA ZESPÓŁ DWORSKI - DWÓR DZ. EWID. 221 2 POŁ. XVIII W. A-341 Z DNIA 09.12.1971 R.

3. BISTUSZOWA ZESPÓŁ DWORSKI - PARK 6 DZ. EWID. 221 2 POŁ. XVIII W. A-341 Z DNIA 09.12.1971 R.

4. BISTUSZOWA CMENTARZ WOJENNY NR 165 DZ. EWID. 14/2 1916 R. A-1257/M Z DNIA 02.06.2011 R.

KAPLICZKA DOMKOWA PW. NMP WRAZ Z 19 5. BISTUSZOWA DZ. EWID. NR 447/1 1822 R. DRZEWOSTANEM

6. BISTUSZOWA DOM 53 DZ. EWID. NR 453/3 XIX/XX W.

KAPLICZKA DOMKOWA PW. ŚW. JANA 7. BISTUSZOWA 75 DZ. EWID. NR 272 I POŁ. XIX W. NEPOMUCENA

8. BISTUSZOWA DOM 80 DZ. EWID. NR 199 K. XIX W.

9. BISTUSZOWA DOM 94 DZ. EWID. NR 125/5 K. XIX W.

96 10. BISTUSZOWA DOM DZ. EWID. NR 119/11 I POŁ. XX W.

11. BISTUSZOWA KAPLICZKA DOMKOWA WRAZ Z DRZEWOSTANEM NAPRZECIW POSESJI NR 107 DZ. EWID. NR 24 XIX W.

123 12. BISTUSZOWA DOM DZ. EWID. NR 65/4 I POŁ. XX W.

18 13. JONINY DOM (DZIAŁKA NR 413) I POŁ. XX W.

NAPRZECIW DOMU NR 18 14. JONINY KAPLICZKA SŁUPOWA ZW. KRZYŻEM DZ. EWID. NR 170/2 1950 R..

JONINY KAPLICZKA DOMKOWA PW. ŚW. JANA PRZED DOMEM NR 134 A, 15. DZ. EWID. NR 284/5 1807 R. NEPOMUCENA

16. JONINY DOM 48 DZ. EWID. NR 432/2 I POŁ. XX W.

17. JONINY STODOŁA 48 DZ.EWID. NR 432/2 I POŁ. XX W.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

KAPLICZKA DOMKOWA PW. CHRYSTUSA W POBLIŻU POSESJI NR 48 18. JONINY DZ. EWID. NR 1390/1 XIX/XX W. FRASOBLIWEGO KAPLICZKA SŁUPOWA ZWIEŃCZONA W OTOCZENIU DOMU NR 67 19. JONINY DZ. EWID. NR 533/2 OK. 1950 R. KRZYŻEM

20. JONINY DOM 77 DZ. EWID. NR 591 I POŁ. XX W.

80 21. JONINY DOM DZ. EWID. NR 609 K. XIX W. (LICIĄŻ MAŁA) 83 22. JONINY KAPLICZKA DOMKOWA PW. NMP DZ. EWID. NR 627 XVIII W. (LICIĄŻ MAŁA) PRZED POSESJĄ NR 123 23. JONINY FIGURA PRZYDROŻNA – MB Z DZIECIĄTKIEM DZ. EWID. NR 362/1 1894 R.

PRZED POSESJĄ NR 223 24. JONINY FIGURA PRZYDROŻNA – NMP WRAZ Z DRZEWAMI DZ. EWID. NR 193/3 1910 R.

4 25. KOWALOWA DOM DZ. EWID. NR 303) I POŁ. XX W.

4 26. KOWALOWA STODOŁA DZ. EWID. NR 303 I POŁ. XX W.

27. KOWALOWA KAPLICZKA DOMKOWA NAPRZECIW DOMU NR 4 A DZ. EWID. NR 279 1870 R.

28. KOWALOWA PARK PODWORSKI 10 DZ. EWID. NR 294 I 297 POŁ. XIX W.

KOŚCIÓŁ PARAF. WRAZ Z OTOCZENIEM I 29. KOWALOWA 13 DZ. EWID. NR 291 1721 R. STARODRZEWIEM

30. KOWALOWA FIGURA PRZYDROZNA - NMP PRZED KOŚCIOŁEM PARAF DZ. EWID. NR 291 1880 R.

31. KOWALOWA CMENTARZ PARAFIALNY 13 DZ. EWID. NR 299 1952 R.

32. KOWALOWA DOM 20 DZ. EWID. NR 337/3 I POŁ. XX W.

33. KOWALOWA OBORA 20 DZ. EWID. NR 337/3 I POŁ. XX W.

34. KOWALOWA STODOŁA 20 DZ. EWID. NR 337/3 I POŁ. XX W.

179 35. Kowalowa Dom Dz. Ewid. Nr 57 l. 90 XIX w..

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

36. Kowalowa Cmentarz Wojenny Nr 168 Dz. Ewid. Nr 155 1915 R.

Kowalowa – Chybie 37. Kowalowa KAPLICZKA DOMKOWA wraz z drzewami (w otoczeniu domu nr 62) Dz. Ewid. Nr 559/8 1910 R.

38. Lubcza Kościół paraf. wraz z ogrodzeniem 39 Dz. Ewid. Nr 2759 1902 R.

39. Lubcza Plebania 39 Dz. Ewid. Nr 1674/3 1900 R.

40. Lubcza FIGURA – MB Z DZIECIĄTKIEM Przed Kościołem Paraf. Dz. Ewid. Nr 2758 1908 R.

41. Lubcza FIGURA – ANIOŁ Przed Kościołem Paraf. Dz. Ewid. Nr 2758 I Poł. XX W.

42. Lubcza KRZYŻ NA POSTUMENCIE Przed Kościołem Paraf. Dz. Ewid. Nr 2758 1960 R.

43. Lubcza Cmentarz Parafialny Dz. Ewid. Nr 2761/1 I 2760/1 L. 40 XIX W.

Kaplica Cmentarna Pw. Św. Michała 44. Lubcza Na cmentarzu paraf. Dz. Ewid. Nr 2760/1 1882 R. Archanioła

45. Lubcza Kwatera Wojenna Nr 234 Na cmentarzu paraf. Dz. Ewid. Nr 2761/1 1915 R.

46. Lubcza Dom 119 Dz. Ewid. Nr 1253 I Poł. XX W.

47. Lubcza Dom 137 Dz. Ewid. 1162 I Poł. XX W.

48. Lubcza Dom 141 Dz. Ewid. Nr 1628 I Poł. XX W.

Lubcza -Nadole, 49. Lubcza KAPLICZKA DOMKOWA PW. ŚW. ZOFII Dz. Ewid. Nr 1164/1 1879 R. (przy drodze do Dzwonowej)

50. Lubcza Młyn gospodarczy Przy posesji 151 A Dz. Ewid. 1138 Ok. 1950 r.

51. Lubcza Dom 159 Dz. Ewid. Nr 1613 I Poł.. XX W.

52. Lubcza Kuźnia Przy posesji 164A, Dz. Ewid. Nr 1611 I Poł. XX W.

53. Lubcza Budynek Ochronki 168 Dz. Ewid. Nr 1606 K. XIX W.

54. Lubcza Dom 177 Dz. Ewid. Nr 1006 II Poł. XIX W.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

55. Lubcza FIGURA PRZYDROŻNA - KRUCYFIKS 178 Dz. Ewid. nr 998 1917 r.

Lubcza – Nagórze FIGURA PRZYDROŻNA – ŚW. JAN 56. Lubcza (przed domem nr 199) Dz. Ewid. Nr 922/1 1860-1870 R. NEPOMUCEN

Lubcza 57. Lubcza FIGURA PRZYDROŻNA - KRUCYFIKS Dz. Ewid. Nr 876/1 1911 R. (przed domem nr 214A) Lubcza –Granice KAPLICZKA DOMKOWA PW. KORONACJI NMP 58. Lubcza (przy drodze na Kokocz) Dz. Ewid. Nr 505 k. XIX w. wraz z drzewami

59. Lubcza Dom Lubcza 232 Dz. Ewid. Nr 823 I Poł. XX W.

60. Lubcza Stodoła Lubcza 232 Dz. Ewid. Nr 823 I Poł. XX W.

61. Lubcza Dom 234 Dz. Ewid. Nr 795/1 Pocz. XX W.

62. Lubcza Stodoła 234 Dz. Ewid. Nr 795/1 Pocz. XX W.

63. Lubcza Stajnia 234 Dz. Ewid. Nr 795/1 Pocz. XX W.

Lubcza – Budaki KAPLICZKA DOMKOWA PW. CHRYSTUSA 64. Lubcza (Naprzeciw Domu Nr 417), Dz. Ewid. Nr 1993 1900-1911 R. UKRZYŻOWANEGO

Lubcza –Budaki 65. Lubcza FIGURA PRZYDROŻNA – SERCE CHRYSTUSA Dz. Ewid. Nr 1937/2 Po 1945 r. (Przed Posesją Nr 435) Przed Posesją Nr 437 66. Lubcza KAPLICZKA SŁUPOWA PW. MB TUCHOWSKIEJ Dz. Ewid. Nr 976/ 4 1947 R.

Ul. Batalionu Barbara 67. Ryglice Cmentarz Żydowski Dz. Ewid. Nr 960 I Poł. XIX W. -

68. Ryglice Dom Ul. Biecka 24 Dz. Ewid. Nr 1366/2 Ok. 1900 R.

Ul. Biecka 24 69. Ryglice Stodoła Dz. Ewid. Nr 1366/2 Ok 1900 R.

Ul. 11 Listopada, 70. Ryglice Cmentarz Wojenny nr 167 Dz. Ewid. Nr 963 1915-1916 r. A-38/M Z DNIA 11.01.2006 R. Za cmentarzem parafialnym Ul. 11 Listopada 71. Ryglice Cmentarz Parafialny Dz. Ewid. Nr 966/1 I 966/2 II Poł. XIX W

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

Cmentarz Parafialny Ul. 11 Listopada 72. Ryglice Dz. Ewid. Nr 990 II Ćw. XIX W. - (Dawny)

Ul. 11 Listopada 73. Ryglice KAPLICA CMENTARNA PW. ŚW. SZCZEPANA Dz. Ewid. Nr 990 1913 R.

Na Cmentarzu Parafialnym Dawnym Ul. 11 Listopada KAPLICZKA PRZYDROŻNA PW. CHRYSTUSA 74. Ryglice (Naprzeciw Domu Nr 29) Dz. Ewid. Nr 1017 XIX/XX W. FRASOBLIWEGO wraz z drzewami

Ul. 11 Listopada 75. Ryglice KAPLICZKA PRZYDROŻNA SŁUPOWA (Naprzeciw Posesji Nr 104) Dz. Ewid. Nr 1604 1912 R.

Ul. 11 Listopada 76. Ryglice FIGURA PRZYDROŻNA - NMP (za nr 115, a przed Dz. Ewid. Nr 1611 1953 R. skrzyżowaniem z ul. Łokietka) Ul. 11 Listopada KAPLICZKA DOMKOWA PW. ŚW. JANA 77. Ryglice w sąsiedztwie nr 110 Dz. Ewid. Nr 1595/3 1820 R. CHRZCICIELA (Galia Górna) FIGURA PRZYDROŻNA - NMP NIEPOKALANIE Ul. Książęca 38 78. Ryglice Dz. Ewid. Nr 1334/7 1906 R. POCZĘTA wraz z drzewami Ul. Książęca 79. Ryglice KRZYŻ PRZYDROŻNY Dz. Ewid. Nr 1341/10 K. XIX W. ( przed domem Nr 47) Kościół Paraf. wraz z otoczeniem w granicach Ul. Ks. J. Wyrwy 6 80. Ryglice Dz. Ewid. Nr 1734/3 1928 R. A-1252/M Z DNIA 23.03.2011 R. ogrodzenia Ul. Ks. J. Wyrwy 6 81. Ryglice FIGURA – NMP NIEPOKALANIE POCZĘTA Dz. Ewid. Nr 1734/3 1898 R. A-1252/M Z DNIA 23.03.2011 R.

Ks. J. Wyrwy 82. Ryglice KAPLICA MB KRÓLOWEJ POLSKI (obok kościoła parafialnego) Dz. Ewid. Nr 651/3 XIX W.

Ks. J. Wyrwy Miejsce Pocmentarne w otoczeniu kaplicy MB XVII W.– I poł. XIX 82 A. Ryglice (w otoczeniu kościoła Dz. Ewid. Nr 651/3 Królowej Polski W. parafialnego)

83. Ryglice Dom Tercjarski Ul. Ks. J. Wyrwy 7 Dz. Ewid. Nr 650/1 XIX/XX W.

Ul. Ks. J. Wyrwy 84. Ryglice FIGURA PRZYDROŻNA - NSPJ Dz. Ewid. Nr 1085/2 1891 R. (przy skrzyżowaniu z ul. Książęcą)

85. Ryglice FIGURA PRZYDROŻNA – ŚW. JAN Ul. Ks. J. Wyrwy 23 Dz. Ewid. Nr 661/1 1862 R.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu NEPOMUCEN (Nad Szwedką)

Ul. Piastowska 54 86. Ryglice Dom Dz. Ewid. Nr 594/2 1920-1925 R.

Ul. Podkarpacka 1 87. Ryglice Klasztor Dominikanek (Dawna Ochronka) Dz. Ewid. Nr 577/4 1904 R.

Ul. Podkarpacka 41 88. Ryglice FIGURA PRZYDROŻNA - KRUCYFIKS Dz. Ewid. Nr 600 pocz. XX W.

Ul. Podkarpacka 55 89. Ryglice Dom Dz. Ewid. Nr 616/2 I Poł. XX W.

Ul. Podkarpacka 66 90. Ryglice Dom Dz. Ewid. Nr 725/2 I Poł. XX W.

91. Ryglice Dom Ul. Podkarpacka 80 Dz. Ewid. Nr 728 I Poł. XX W.

Ul. Podkarpacka 80 92. Ryglice Piwnica Dz. Ewid. Nr 728 Ok. Poł. XX W.

93. Ryglice-Brzezinki Zespół dworsko-parkowy Ul. Rolnicza 70 Dz. Ewid. Nr 705/3 i 703/1 II poł. Xix w. A-160 Z DNIA 15.07.1978 R.

94. Ryglice-Brzezinki Dwór w zespole dworskim Dz. Ewid. Nr 705/3 II poł. Xix w. A-160 Z DNIA 15.07.1978 R. Ul. Rolnicza 70

95. Ryglice-Brzezinki Stajnia w zespole dworskim Ul. Rolnicza 70 Dz. Ewid. Nr 705/3 II poł. Xix w. A-160 Z DNIA 15.07.1978 R. Ul. Rolnicza 70 96. Ryglice-Brzezinki Spichlerz w zespole dworskim Dz. Ewid.nr 703/1 II poł. Xix w.

Ul. Rolnicza 70 97. Ryglice-Brzezinki Stodoła w zespole dworskim Dz. Ewid. Nr 703/1 II poł. Xix w.

Dz. Ewid. Nr :672, 673/7, 673/8, 673/10; 645/1; 645/3; 645/4; 646; 647/1; 1000/1; 98. Ryglice Układ Urbanistyczny Rynku Rynek 1000/2; 999; 998; 997; 996/3; 994/1; 993/5; 1824-1934 R. 985; 983/1; 982; 981; 980/2; 980/1; 977; 972/2; 562; 561/4; 561/1; 560/3 Ul. Rynek 99. Ryglice FIGURA – ŚW. FLORIAN Dz. Ewid. Nr 672 1830 R. Plac Centralny

100. Ryglice Ujeżdżalnia Koni Ul. Rynek 1 Dz. Ewi D.Nr 643 Poł. XIX W.

KAPLICZKA PRZYDROŻNA Z FIGURĄ ŚW. JANA 101. Ryglice Ul. Tarnowska Dz. Ewid. Nr 94/2 1831 R. NEPOMUCENA 79

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

XVII, I Poł. XIX W. i 102. Ryglice Zespół pałacowo-parkowy Ul. Tarnowska 23 Dz. Ewid. Nr 510 A-123 Z 27.03.1969 R. XX w. XVII, I Poł. XIX W. i 103. Ryglice Pałac w zespole pałacowo-parkowym Ul. Tarnowska 23 Dz. Ewid. Nr 510 A-123 Z 27.03.1969 R. XX w.

104. Ryglice Park w zespole pałacowo-parkowym Ul. Tarnowska 23 Dz. Ewid. Nr 510 II Poł. XIX W. A-123 Z 27.03.1969 R.

105. Ryglice Spichlerz dworski Ul. Tarnowska Dz. Ewid. Nr 509/3 1757 R. A-161 Z 15.07.1978 R.

106. Ryglice FIGURA – MB Z DZIECIĄTKIEM Ul. Tarnowska 23 Dz. Ewid. Nr 510 1887 R.

FIGURA PRZYDROŻNA – CHRYSTUS Ul. Tarnowska (naprzeciw 107. Ryglice Dz. Ewid. Nr 314 1847 R. NARZAREŃSKI skrzyżowania z ul. Słowackiego),

108. Ryglice Dom Ul. Tuchowska 13 Dz. Ewid. Nr 946/7 I Poł. XX W.

KAPLICZKA PRZYDROŻNA PW. ŚW. 109. Ryglice Ul. Tuchowska 13 Dz. Ewid. Nr 946/7 Ok. 1813 R. KAZIMIERZA Ul. Tuchowska 47 110. Ryglice Dom Dz. Ewid.Nr 929 I Poł. XX W.

Ul. Tuchowska 50 111. Ryglice Młyn Dz. Ewid. Nr 883 Ok. 1950 r.

Ul. Tuchowska 112. Ryglice GRUPA 5 FIGUR Dz. Ewid. Nr 933 1830 R.

Ul. Węgierska 113. Ryglice KAPLICZKA DOMKOWA PW. ŚW. TRÓJCY Dz. Ewid. Nr 1655/7) Poł. XIX W. (Naprzeciw Posesji Nr 22) Ustalenie Ochrony W Miejscowym Planie 10 114. Uniszowa Zespół dworsko-parkowy Dz. Ewid. Nr 141/1 I 141/2 K. XIX W. Zagospodarowania Przestrzennego: Uchwała Nr XXXVII/186/06 Z Dnia 26 Kwietnia 2006 R. Ustalenie Ochrony W Miejscowym Planie 10 115. Uniszowa Dwór w założeniu dworsko-parkowym Dz. Ewid. Nr 141/1 1880 r. Zagospodarowania Przestrzennego: Uchwała Nr XXXVII/186/06 Z Dnia 26 Kwietnia 2006 R. Ustalenie Ochrony W Miejscowym Planie 10 116. Uniszowa Park w założeniu dworsko-parkowym Dz. Ewid. Nr 141/1 I 141/2 K. XIX W. Zagospodarowania Przestrzennego: Uchwała Nr XXXVII/186/06 Z Dnia 26 Kwietnia 2006 R. 15 117. Uniszowa Dom Dz. Ewid. Nr 115/3 I Poł. XX W.

15 118. Uniszowa Obora Dz. Ewid. Nr 115/3 I Poł. XX W.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

119. Uniszowa Stodoła 15 Dz. Ewid. Nr 115/3 I Poł. XX W.

43 120. Uniszowa Dom Dz. Ewid. Nr 80/3 I Poł. XX W

Przy drodze, za skrzyżowaniem z Ustalenie Ochrony W Miejscowym Planie KRZYŻ NA POSTUMENCIE wraz z 121. Uniszowa Ul. Batalionów Chłopskich Dz. Ewid. Nr 285 Ok. 1894 R. Zagospodarowania Przestrzennego: Uchwała drzewostanem Nr XXXVII/186/ Z Dnia 26 Kwietnia 2006 R. Ustalenie Ochrony W Miejscowym Planie KAPLICZKA DOMKOWA PW. NMP wraz z 62 122. Uniszowa Dz. Ewid. Nr 284/2 Ok. 1920 R. Zagospodarowania Przestrzennego: Uchwała drzewostanem Nr XXXVII/186/06 Z Dnia 26 Kwietnia 2006 R. KAPLICZKA PRZYDROŻNA PW. MB Przed domem nr 19, obok osp 123. Wola lubecka Dz. Ewid. Nr 421/4 1955 r. TUCHOWSKIEJ KAPLICZKA SŁUPOWA ZWIEŃCZONA Naprzeciw posesji nr 35 124. Wola lubecka Dz. Ewid. Nr 37/3 1926 r. KRZYŻEM (w pasie drogi) Na granicy Zwiernik /Wola 125. Wola lubecka KAPLICZKA PRZYDROŻNA PW. NMP Lubecka Dz. Ewid. Nr 176 Ok. poł. XX w.

Ul. Graniczna 126. Zalasowa KAPLICZKA SŁUPOWA PW. MB TUCHOWSKIEJ (Przy Domu Nr 42) Dz. Ewid. Nr 1192/3 1912 R.

Ul. W. Jagiełły 127. Zalasowa KRZYŻ PRZYDROŻNY Dz. Ewid. Nr 1610/2 Pocz. XX W. (Naprzeciw domu nr 21) Ul. W. Jagiełły 31 FIGURA PRZYDROŻNA - KRUCYFIKS wraz z 128. Zalasowa (przy skrzyżowaniu z Ul. Królowej Dz. Ewid. Nr 1585/1 1887 r. drzewostanem Jadwigi FIGURA PRZYDROŻNA – NIEPOKALANE Ul. Jagiełły 56 129. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 681 1903 R. POCZĘCIE NMP wraz z drzewostanem (skrzyżowanie z Ul. Węgierską) FIGURA PRZYDROŻNA – CHRYSTUS Ul. Jagiełły 130. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 561/3 1928 R. MIŁOSIERNY wraz z drzewami (Przy Domu Nr 106) Ul. Karpacka 131. Zalasowa KAPLICZKA SŁUPOWA PW. NMP (Na skraju lasu, w okolicy domu Dz. Ewid. Nr 1763 Poł. XX W. Nr 70) Ul. Karpacka 132. Zalasowa Cmentarz parafialny Dz. Ewid. Nr 1700/1 I 1700/2 II poł. XIX W.

Ul. Karpacka 133. Zalasowa Budynek gospodarczy na cmentarzu paraf. Dz. Ewid. Nr 1700/1 K. XIX W.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu

FIGURA PRZYDROŻNA – NIEPOKALANE Ul. Kazimierza Wielkiego 134. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 1754/1 1918 R. POCZĘCIE NMP (Naprzeciw nr 46) FIGURA PRZYDROŻNA – ŚW. JÓZEF Z Ul. Kazimierza Wielkiego 135. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 2091 1909 R. DZIECIĄTKIEM Ul. Kościelna 1 136. Zalasowa Dom Dz. Ewid. Nr 1679 I Poł. XX W.

Ul. Kościelna 2 137. Zalasowa Kościół wraz z otoczeniem i drzewostanem Dz. Ewid. Nr 1682 1850 R. A-190 Z DNIA 25.04.1970 R.

Ul. Kościelna 2 138. Zalasowa Dzwonnica Dz. Ewid. Nr 1682 Ok. 1850 R. A-190 Z DNIA 25.04.1970 R.

Ul. Kościelna 2 139. Zalasowa Plebania Dz. Ewid. Nr 1688/3 1857-1867 R.

140. Zalasowa Budynek mieszkalny Ul. Kościelna 2 Dz. Ewid Nr 1688/3 III Ćw. XIX W.

Ul. Kościelna KAPLICZKA DOMKOWA PW. SERCA PANA 141. Zalasowa (Za domem nr 4) Dz. Ewid. Nr 817/2 Poł. XIX W. JEZUSA I MB wraz z drzewami

Ul. Kościelna 16 142. Zalasowa KAPLICZKA SŁUPOWA PW. NMP Dz. Ewid. Nr 814 Ok. 1935 r.

Ul. Krasińskiego 8 143. Zalasowa Dom Dz. Ewid. Nr 2728/2 Pocz. XX W.

Ul. Krasińskiego 11 144. Zalasowa Dom Dz. Ewid. Nr 2720 I Poł. XX W.

145. Zalasowa KAPLICZKA SŁUPOWA PW. NMP Ul. Mickiewicza 21 Dz. Ewid. Nr 764/3 Ok. 1950 r.

Ul. Mickiewicza 146. Zalasowa KAPLICZKA SŁUPOWA - KRZYŻ Dz. Ewid. Nr 363/2 k. XIX W. (Przed domem nr 61) KAPLICZKA SŁUPOWA PW. MB Ul. Mickiewicza 83 147. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 313/6 I Poł. XX W. CZĘSTOCHOWSKIEJ Ul. Piastowska 148. Zalasowa Cmentarz wojenny nr 166 Dz. Ewid. Nr 2390 1915 R. (W otoczeniu posesji nr 93) Ul. Piastowska 125 149. Zalasowa Dom Dz. Ewid. Nr 2989 I Poł. XX W.

Ul. Piastowska 125 150. Zalasowa Piwnica Dz. Ewid. Nr 2989 I Poł. XX W.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Nr rej. zabytków/ Lp. Miejscowość Obiekt Adres Dz. Ewid. Datowanie data wpisu Ul. Piastowska 125 151. Zalasowa Stodoła Dz. Ewid. Nr 2989 I Poł. XX W.

KAPLICZKA SŁUPOWA PW. MB Ul. Sportowa 152. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 1756 1931 R. CZĘSTOCHOWSKIEJ (Przed posesją nr 37) Ul. Tarnowska 153. Zalasowa KRZYŻ PRZYDROŻNY wraz z drzewostanem Dz. Ewid. Nr 1651 Pocz. XX W. (Naprzeciw domu Nr 15), FIGURA PRZYDROŻNA – CHRYSTUS Ul. Tarnowska 154. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 128/1 1918 Lub 1948 R. MIŁOSIERNY (Przy drodze, przed Nr 137),

155. Zalasowa Dom Ul. Tarnowska 171 Dz. Ewid. Nr 86 I Poł. XX W.

KAPLICZKA PRZYDROŻNA PW. NMP wraz z Ul. Tuchowska (pod lasem) 156. Zalasowa Dz. Ewid. Nr 1907 1905 r. drzewostanem Ul. Zielona 12 157. Zalasowa Dom Dz. Ewid. Nr 1784 I Poł. XX W.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

5.4.2. Obiekty archeologiczne

Na terenie gminy Ryglice znajduje się 238 zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych. Stanowiska archeologiczne zlokalizowane są na terenie wszystkich sołectw gminy, w tym najliczniej występują w mieście Ryglice – 58 stanowisk. W pozostałych miejscowościach liczba zewidencjonowanych stanowisk prezentuje się następująco: Bistuszowa – 24, Joniny – 16, Kowalowa – 22, Lubcza – 44, Uniszowa – 8, Wola Lubecka – 14, Zalasowa - 52. Na terenie gminy Ryglice zlokalizowane są stanowiska archeologiczne dokumentujące ślady osadnictwa, punkty osadnicze oraz osady pochodzące ze wszystkich okresów chronologicznych - od epoki kamienia po czasy nowożytne.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Zestawienie stanowisk archeologicznych ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków przedstawia tabela poniżej - liczba stanowisk archeologicznych w tabeli według WKZ - Delegatura w Tarnowie:

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

1. Bistuszowa 106-67 87 1 Ślad osadniczy Mezolit, epoka kamienia, prahistoria Ślad osadniczy Neolit Bistuszowa 106-67 88 2 2. Osada Prahistoria 3. Bistuszowa 106-67 89 3 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria

4. Bistuszowa 106-67 90 4 Ślad osadniczy Epoka kamienia

5. Bistuszowa 106-67 91 5 Ślad osadniczy Prahistoria Ślad osadniczy Neolit, Bistuszowa 106-67 92 6 6. Osada Epoka brązu 7. Bistuszowa 106-67 93 7 Osada Epoka brązu, okres rzymski, prahistoria

8. Bistuszowa 106-67 94 8 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria

9. Bistuszowa 106-67 95 9 Ślad osadniczy Prahistoria

10. Bistuszowa 106-67 96 10 Ślad osadniczy Prahistoria

11. Bistuszowa 106-67 97 11 Osada Neolit

12. Bistuszowa 106-67 98 12 Ślad osadniczy Prahistoria

13. Bistuszowa 106-67 99 13 Ślad osadniczy Neolit Osada Prahistoria Bistuszowa 106-67 100 14 14. Ślad osadniczy Kultura łużycka 15. Bistuszowa 106-67 101 15 Osada Kultura przeworska

16. Bistuszowa 106-67 102 16 Ślad osadniczy Prahistoria

17. Bistuszowa 106-67 103 17 Ślad osadniczy Prahistoria, późne średniowiecze

18. Bistuszowa 107-67 58 23 Ślad osadniczy Epoka kamienia

19. Bistuszowa 107-67 59 24 Ślad osadniczy Neolit, nowożytność, nieokreślony

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

20. Bistuszowa 107-67 60 25 Ślad osadniczy Neolit, nieokreślony

21. Bistuszowa 107-67 61 26 Ślad osadniczy Neolit

22. Bistuszowa 107-67 62 27 Ślad osadniczy Neolit

23. Bistuszowa 107-67 63 28 Osada Neolit

24. Bistuszowa 107-67 69 29 Ślad osadniczy Neolit

25. Joniny 106-68 2 1 Punkt osadniczy Kultura przeworska Osada Neolit Joniny 106-68 49 2 26. Ślad osadniczy Prahistoria Osada Prahistoria Joniny 106-68 58 3 27. Ślad osadniczy Późne średniowiecze 28. Joniny 106-68 73 4 Ślad osadniczy Epoka kamienia Osada Joniny 106-68 74 5 Późne średniowiecze 29. 30. Joniny 106-68 75 6 Ślad osadniczy Epoka kamienia

31. Joniny 106-68 76 7 Osada Późne średniowiecze

32. Joniny 106-68 77 8 Osada Późne średniowiecze

33. Joniny 106-68 78 9 Ślad osadniczy Neolit

34. Joniny 106-68 79 10 Ślad osadniczy Epoka kamienia

35. Joniny 106-68 88 11 Osada Późne średniowiecze Ślad osadniczy Prahistoria Joniny 106-68 93 12 36. Osada Późne średniowiecze Późny neolit/wczesna epoka brązu Joniny 106-68 102 14 Osada 37. Średniowiecze Ślad osadniczy Joniny 106-68 103 15 Neolit 38. Ślad osadniczy Joniny 107-68 16 16 Epoka kamienia 39.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

Ślad osadniczy Joniny 107-68 17 17 Prehistoria, późne średniowiecze 40. 41. Kowalowa 106-68 89 1 Osada Neolit/wczesna epoka brązu

42. Kowalowa 106-68 90 2 Osada Neolit/wczesna epoka brązu

43. Kowalowa 106-68 92 3 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria

44. Kowalowa 106-68 95 4 Ślad osadniczy Prahistoria, późne średniowiecze

45. Kowalowa 106-68 96 5 Ślad osadniczy Epoka kamienia Ślad osadniczy Prahistoria Kowalowa 106-68 97 6 46. Osada Późne średniowiecze Osada Kowalowa 106-68 98 7 Neolit/wczesna epoka brązu, późne średniowiecze 47. 48. Kowalowa 106-68 99 8 Osada Późne średniowiecze Osada Prahistoria Kowalowa 106-68 100 9 49. Ślad osadniczy Późne średniowiecze Ślad osadniczy Neolit Kowalowa 106-68 101 10 50. Osada Późne średniowiecze 51. Kowalowa 106-68 104 11 Ślad osadniczy Epoka kamienia

52. Kowalowa 106-68 105 12 Ślad osadniczy Późne średniowiecze Ślad osadniczy Epoka kamienia Kowalowa 106-68 106 13 53. Osada Średniowiecze 54. Kowalowa 106-68 107 14 Ślad osadniczy Epoka kamienia

55. Kowalowa 106-68 108 15 Osada Późne średniowiecze

56. Kowalowa 106-68 109 16 Ślad osadniczy Prahistoria

57. Kowalowa 106-68 8 17 Ślad osadniczy Epoka kamienia

58. Kowalowa 107-69 1 18 Punkt osadniczy Późne średniowiecze

59. Kowalowa 107-69 2 19 Punkt osadniczy Epoka kamienia

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

60. Kowalowa 107-69 3 20 Punkt osadniczy Późne średniowiecze

61. Kowalowa 107-69 4 21 Punkt osadniczy Nowożytna Osada Neolit/wczesna epoka brązu Kowalowa 106-68 94 22 62. Ślad osadniczy Średniowiecze Ślad osadniczy Neolit Lubcza 106-68 84 2 63. Osada W. E. Brązu 64. Lubcza 106-68 85 3 Ślad osadniczy Neolit Ślad osadniczy Neolit Lubcza 106-68 86 4 65. Osada Neolit/wcz. Ep. Brązu, wcz. Średniowiecze 66. Lubcza 106-69 91 5 Ślad osadniczy Epoka kamienia

67. Lubcza 106-69 9 6 Ślad osadniczy Neolit, późne średniowiecze

68. Lubcza 106-69 10 7 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

69. Lubcza 106-69 11 8 Ślad osadniczy Neolit/epoka brązu

70. Lubcza 106-69 12 9 Ślad osadniczy Neolit

71. Lubcza 106-69 13 10 Ślad osadniczy Epoka kamienia

72. Lubcza 106-69 14 11 Ślad osadniczy Prahistoria

73. Lubcza 106-69 15 12 Ślad osadniczy Epoka kamienia

74. Lubcza 106-69 16 13 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

75. Lubcza 106-69 17 14 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

76. Lubcza 106-69 18 15 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

77. Lubcza 106-69 19 16 Ślad osadniczy Prahistoria

78. Lubcza 106-69 20 17 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

79. Lubcza 106-69 21 18 Ślad osadniczy Prahistoria, późne średniowiecze

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

80. Lubcza 106-69 22 19 Ślad osadniczy Epoka kamienia/epoka brązu

81. Lubcza 106-69 23 20 Ślad osadniczy Epoka kamienia, późne średniowiecze

82. Lubcza 106-69 24 21 Ślad osadniczy Epoka kamienia, późne średniowiecze

83. Lubcza 106-69 25 22 Ślad osadniczy Neolit Ślad osadniczy Neolit Lubcza 106-69 26 23 84. Osada Prahistoria 85. Lubcza 106-69 27 24 Ślad osadniczy Prahistoria

86. Lubcza 106-69 28 25 Ślad osadniczy Neolit, neolit lub wczesna epoka brązu

87. Lubcza 106-69 29 26 Ślad osadniczy Prahistoria

88. Lubcza 106-69 30 27 Ślad osadniczy Prahistoria, późne średniowiecze

89. Lubcza 106-69 31 28 Ślad osadniczy Neolit

90. Lubcza 106-69 32 29 Ślad osadniczy Prahistoria

Ślad osadniczy Neolit, neolit/epoka brązu, 91. Lubcza 106-69 33 30 Osada Epoka brązu, późne średniowiecze

92. Lubcza 106-69 34 31 Ślad osadniczy Epoka kamienia

93. Lubcza 106-69 35 32 Ślad osadniczy Neolit, neolit lub wczesna epoka brązu

94. Lubcza 106-69 36 33 Ślad osadniczy Neolit

95. Lubcza 106-69 37 34 Ślad osadniczy Neolit/ wczesna epoka brązu lub wczesne średniowiecze

96. Lubcza 106-69 38 35 Ślad osadniczy Okres nowożytny

97. Lubcza 106-69 39 36 Ślad osadniczy Wczesna epoka brązu

98. Lubcza 106-69 40 37 Ślad osadniczy Neolit Schyłkowy paleolit, epoka kamienia, Lubcza 106-69 41 38 Ślad osadniczy 99. Prahistoria

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

100. Lubcza 106-69 42 39 Ślad osadniczy Neolit/epoka brązu

101. Lubcza 106-69 43 40 Ślad osadniczy Epoka kamienia

102. Lubcza 106-69 44 41 Ślad osadniczy Epoka kamienia

103. Lubcza 106-69 45 42 Ślad osadniczy Prahistoria

104. Lubcza 106-69 46 43 Ślad osadniczy Epoka kamienia/epoka brązu

105. Lubcza 106-69 50 47 Ślad osadniczy Neolit

106. Lubcza 106-69 51 48 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

107. Ryglice 106-68 1 1 Ślad osadniczy Epoka kamienia

108. Ryglice 106-67 114 2 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

109. Ryglice 106-68 10 3 Ślad osadniczy Neolit

110. Ryglice 106-68 11 4 Ślad osadniczy Epoka kamienia

111. Ryglice 106-68 12 5 Ślad osadniczy Epoka kamienia

112. Ryglice 106-68 13 6 Ślad osadniczy Epoka kamienia

113. Ryglice 106-68 14 7 Ślad osadniczy Schyłek neolitu/wczesna epoka brązu

114. Ryglice 106-68 16 8 Ślad osadniczy Neolit/wczesna epoka brązu

115. Ryglice 106-68 17 9 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria Ślad osadniczy Neolit Ryglice 106-68 18 10 116. Osada Późne średniowiecze 117. Ryglice 106-68 20 11 Ślad osadniczy Prahistoria, późne średniowiecze

118. Ryglice 106-68 21 12 Ślad osadniczy Epoka kamienia

119. Ryglice 106-68 22 13 Ślad osadniczy Środkowy neolit, późne średniowiecze

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

120. Ryglice 106-68 23 14 Ślad osadniczy Prahistoria, późne średniowiecze

121. Ryglice 106-68 24 15 Ślad osadniczy Epoka kamienia

122. Ryglice 106-68 25 16 Osada Środkowy neolit, późne średniowiecze

123. Ryglice 106-68 26 17 Ślad osadniczy Epoka kamienia

124. Ryglice 106-68 27 18 Ślad osadniczy Neolit

125. Ryglice 106-68 28 19 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria Ślad osadniczy Prahistoria Ryglice 106-68 29 20 126. Osada Późne średniowiecze 127. Ryglice 106-68 30 21 Osada Środkowy neolit, późne średniowiecze Ślad osadniczy Neolit, Ryglice 106-68 39 22 128. Osada Prahistoria 129. Ryglice 106-68 40 23 Ślad osadniczy Neolit, wczesna epoka brązu

130. Ryglice 106-68 41 24 Osada Neolit

131. Ryglice 106-68 42 25 Ślad osadniczy Neolit, średniowiecze

132. Ryglice 106-68 43 26 Ślad osadniczy Prahistoria

133. Ryglice 106-68 44 27 Osada Neolit Osada Środkowy neolit Ryglice 106-68 45 28 134. Ślad osadniczy Średniowiecze 135. Ryglice 106-68 46 29 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria

136. Ryglice 106-68 47 30 Ślad osadniczy Prahistoria

137. Ryglice 106-68 48 31 Ślad osadniczy Epoka kamienia

138. Ryglice 106-68 50 32 Ślad osadniczy Epoka kamienia

139. Ryglice 106-68 51 33 Ślad osadniczy Neolit

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

140. Ryglice 106-68 52 34 Ślad osadniczy Epoka kamienia

141. Ryglice 106-68 53 35 Ślad osadniczy Nowożytność, neolit

142. Ryglice 106-68 54 36 Osada Środkowy neolit

143. Ryglice 106-68 55 37 Ślad osadniczy Neolit, późne średniowiecze

144. Ryglice 106-68 56 38 Osada Neolit

145. Ryglice 106-68 57 39 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria

146. Ryglice 106-68 59 40 Osada Kultura przeworska

147. Ryglice 106-68 60 41 Osada Kultura przeworska

148. Ryglice 106-68 61 42 Osada Kultura przeworska Osada Neolit Ryglice 106-68 62 43 149. Ślad osadniczy Późne średniowiecze Ślad osadniczy Środkowy neolit Ryglice 106-68 63 44 150. Osada Wczesna epoka brązu Osada Środkowy neolit Ryglice 106-68 64 45 151. Ślad osadniczy Późne średniowiecze 152. Ryglice 106-68 65 46 Osada Neolit

153. Ryglice 106-68 66 47 Ślad osadniczy Neolit

154. Ryglice 106-68 67 48 Osada Prahistoria, późne średniowiecze

155. Ryglice 106-68 68 49 Ślad osadniczy Epoka kamienia

156. Ryglice 106-68 69 50 Ślad osadniczy Środkowy neolit, osada - prahistoria

157. Ryglice 106-68 70 51 Ślad osadniczy Środkowy neolit, osada - prahistoria

158. Ryglice 106-68 71 52 Ślad osadniczy Epoka kamienia

159. Ryglice 106-68 72 53 Ślad osadniczy Neolit

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

160. Ryglice 107-68 2 54 Osada Wczesna epoka brązu

161. Ryglice 107-68 3 55 Ślad osadniczy Epoka kamienia

162. Ryglice 107-68 4 56 Osada Wczesna epoka brązu

163. Ryglice 107-68 14 57 Ślad osadniczy Epoka kamienia

164. Ryglice 107-68 15 58 Ślad osadniczy Prahistoria

165. Uniszowa 106-67 112 1 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria

166. Uniszowa 106-67 113 2 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

167. Uniszowa 106-67 70 3 Ślad osadniczy Neolit

168. Uniszowa 106-67 104 4 Ślad osadniczy Prahistoria, kultura łużycka

169. Uniszowa 106-68 15 5 Ślad osadniczy Epoka kamienia Osada Prahistoria Uniszowa 106-68 19 6 170. Ślad osadniczy Późne średniowiecze 171. Uniszowa 106-67 105 7 Ślad osadniczy Kultura łużycka, kultura przeworska

172. Uniszowa 106-67 106 8 Ślad osadniczy Neolit

173. Wola Lubecka 106-68 80 1 Ślad osadniczy Prahistoria

174. Wola Lubecka 106-68 81 2 Osada Późny neolit/wczesna epoka brązu

175. Wola Lubecka 106-68 82 3 Ślad osadniczy Neolit Ślad osadniczy Epoka kamienia Wola Lubecka 106-68 83 4 176. Osada Późne średniowiecze 177. Wola Lubecka 106-68 87 5 Ślad osadniczy Późne średniowiecze

178. Wola Lubecka 105-68 68 6 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria

179. Wola Lubecka 105-68 69 7 Ślad osadniczy Prahistoria, nowożytność

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

180. Wola Lubecka 105-68 70 8 Ślad osadniczy Neolit, epoka brązu

181. Wola Lubecka 105-68 123 9 Ślad osadniczy Prahistoria

182. Wola Lubecka 105-68 124 10 Ślad osadniczy Późne średniowiecze XV w Ślad osadniczy Prahistoria, nowożytnośc Wola Lubecka 105-68 125 11 183. Osada Późne średniowiecze 184. Wola Lubecka 105-68 126 12 Ślad osadniczy Prahistoria

185. Wola Lubecka 105-68 127 13 Ślad osadniczy Epoka kamienia

186. Wola Lubecka 105-68 128 14 Ślad osadniczy Epoka kamienia, późne średniowiecze

187. Zalasowa 106-67 109 1 Ślad osadniczy Prahistoria

188. Zalasowa 106-67 110 2 Ślad osadniczy Epoka kamienia

189. Zalasowa 106-67 111 3 Ślad osadniczy Prahistoria

190. Zalasowa 106-68 3 4 Ślad osadniczy Prahistoria

191. Zalasowa 106-68 4 5 Osada Wczesna epoka brązu

192. Zalasowa 106-68 5 6 Ślad osadniczy Epoka kamienia, neolit

193. Zalasowa 106-68 6 7 Ślad osadniczy Neolit

194. Zalasowa 106-68 7 8 Ślad osadniczy Późny neolit/wczesna epoka brązu Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria Zalasowa 106-68 8 9 195. Osada Średniowiecze Ślad osadniczy Epoka kamienia Zalasowa 106-68 31 10 196. Osada Późne średniowiecze Osada Środkowy neolit, wczesna epoka brązu Zalasowa 106-68 32 11 197. Ślad osadniczy Późne średniowiecze Osada Środkowy neolit Zalasowa 106-68 33 12 198. Ślad osadniczy Prahistoria 199. Zalasowa 106-68 34 13 Ślad osadniczy Neolit

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

200. Zalasowa 106-68 35 14 Ślad osadniczy Neolit

201. Zalasowa 106-68 36 15 Osada Neolit

202. Zalasowa 106-68 37 16 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria

203. Zalasowa 105-68 19 17 Ślad osadniczy Epoka kamienia

204. Zalasowa 106-68 38 17 Ślad osadniczy Epoka kamienia, późne średniowiecze

205. Zalasowa 105-68 20 18 Osada Prahistoria

206. Zalasowa 105-68 21 19 Ślad osadniczy Epoka kamienia, późne średniowiecze

207. Zalasowa 105-68 22 20 Ślad osadniczy Neolit

208. Zalasowa 105-68 23 21 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria, późne średniowiecze Epoka kamienia, prahistoria, późne Zalasowa 105-68 24 22 Ślad osadniczy 209. Średniowiecze 210. Zalasowa 105-68 25 23 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria

211. Zalasowa 105-68 26 24 Osada Prahistoria

212. Zalasowa 105-68 27 25 Ślad osadniczy Neolit Epoka kamienia, prahistoria, późne Zalasowa 105-68 28 26 Ślad osadniczy 213. Średniowiecze 214. Zalasowa 105-68 29 27 Ślad osadniczy Epoka kamienia

215. Zalasowa 105-68 30 28 Osada Prahistoria

216. Zalasowa 105-68 40 29 Ślad osadniczy Neolit

217. Zalasowa 105-68 41 30 Ślad osadniczy Epoka kamienia

218. Zalasowa 105-68 42 31 Ślad osadniczy Epoka kamienia Ślad osadniczy Neolit Zalasowa 105-68 43 32 219. Osada Późne średniowiecze XV-XVI w

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Obszar Nr st. na Nr st. w Lp. Miejscowość Charakter obiektu Chronologia AZP obszarze miejscowości

Osada Neolit Zalasowa 105-68 44 33 220. Ślad osadniczy Prahistoria 221. Zalasowa 105-68 45 34 Ślad osadniczy Neolit

222. Zalasowa 105-68 46 35 Ślad osadniczy Neolit, późne średniowiecze Ślad osadniczy Neolit, Zalasowa 105-68 47 36 223. Osada Prahistoria Ślad osadniczy Neolit, Zalasowa 105-68 48 37 224. Osada Prahistoria 225. Zalasowa 105-68 49 38 Ślad osadniczy Epoka kamienia

226. Zalasowa 105-68 50 39 Ślad osadniczy Neolit

227. Zalasowa 105-68 51 40 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria, późne średniowiecze

228. Zalasowa 105-68 52 41 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria, późne średniowiecze

229. Zalasowa 105-68 53 42 Osada Prahistoria

230. Zalasowa 105-68 54 43 Ślad osadniczy Epoka kamienia

231. Zalasowa 105-68 55 44 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria

232. Zalasowa 105-68 56 45 Ślad osadniczy Epoka kamienia

233. Zalasowa 105-68 57 46 Ślad osadniczy Epoka kamienia

234. Zalasowa 105-68 58 47 Ślad osadniczy Prahistoria

235. Zalasowa 105-68 64 48 Ślad osadniczy Neolit, prahistoria

236. Zalasowa 106-68 9 49 Ślad osadniczy Prahistoria, średniowiecze

237. Zalasowa 105-68 66 50 Ślad osadniczy Epoka kamienia, prahistoria, późne średniowiecze

238. Zalasowa 105-68 67 51 Ślad osadniczy Neolit

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

5.5. Zabytki o największym znaczeniu dla gminy. Synteza elementów przyrody i widocznych efektów działalności człowieka jest architekturą krajobrazu, czyli formą, która obok treści składa się na krajobraz kulturowy. Ochrona tego krajobrazu to pełna ochrona obiektu zabytkowego wraz z jego otoczeniem i walorami przyrodniczymi, roślinnością i warunkami socjologicznymi. Polega na ochronie najcenniejszych obiektów, zespołów, obszarów i świadomym ich przekształcaniu w taki sposób by tworząc nowe wartości unikać deformacji istniejącego, historycznie ukształtowanego dziedzictwa. Do najcenniejszych pod względem historycznym i architektonicznym obiektów zabytkowych znajdujących się na terenie gminy Ryglice należą niewątpliwie te wpisane do rejestru zabytków województwa małopolskiego, aczkolwiek należy również zwrócić uwagę na inne obiekty, które swą wartością historyczną bądź artystyczną kształtują krajobraz kulturowy gminy, tj. figury, kapliczki i krzyże przydrożne - nieobjęte do tej pory ochroną przez wpis do rejestru zabytków, min: 1) Założenie dworsko-parkowe w Bistuszowej 2) Cmentarz wojenny nr 165 w Bistuszowej 3) Kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca NMP w Kowalowej 4) Cmentarz wojenny nr 168 w Kowalowej 5) Kościół parafialny pw. św. Katarzyny w Ryglicach 6) Założenie pałacowo-parkowe w Ryglicach 7) Założenie dworsko-parkowe w Ryglicach-Brzezinach Założenie dworsko- parkowe w Bistuszowej objęte zostało ochroną prawa przez wpis do rejestru zabytków decyzją WKZ z dnia 09.12.1971 r. pod numerem A- 341. Dwór położony jest na terenie Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki, w pobliżu Góry Liweckiej. Źródła historyczne już w XV wieku odnotowują

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 w Bistuszowej istnienie folwarku o pow. 14 łanów książęcych, którego właścicielem był Stanisław Burzyński (1470-1480). Burzyńscy herbu Pobóg byli właścicielami Bistuszowej, aż do schyłku XVIII wieku. Oni też niewątpliwie byli budowniczymi i pierwszymi właścicielami obecnego dworu, którego historia liczy sobie blisko 350 lat. Najstarszą, datowaną na drugą połowę XVII wieku częścią dworu są piwnice ze sklepieniami żaglastymi, usytuowane w zachodniej części obiektu. Nie wiadomo jak wtedy wyglądał dwór. Z całą pewnością można powiedzieć, że u schyłku XVIII wieku dwór ten powiększono i rozbudowano w duchu klasycystycznym, nadając mu obecną, istniejącą do dziś formę, z charakterystycznym łamanym dachem oraz portykiem, wspartym na kolumnach. Dwór nie istniał samodzielnie. Towarzyszyły mu zabudowania folwarczne w postaci obór, stajni, stodół, wozowni, spichlerzy, gorzelni itp, których spis znajdziemy w „Inwentarzu wsi Bistuszowy” spisanym 26 lipca 1775 r. Nieodzownym elementem zespołu folwarcznego były stawy, sad i warzywnik, które z czasem (I poł. XIX w.) zostały przekształcone w park krajobrazowy, podczas gdy po zabudowaniach gospodarczych czas zatarł ślad. Przez prawie cały XIX wiek nader często zmieniali się właściciele dworu i Bistuszowej. Dopiero od roku 1882, aż do roku 1946 zarówno majątek ziemski, jak i dwór znalazły się w posiadaniu rodziny Bossowskich herbu Ślepowron. W wyniku reformy rolnej majątek ziemski został rozparcelowany, a sam budynek dworu przekazany Gromadzkiej Radzie Narodowej. Rozpoczęła się niczym niekontrolowana dewastacja obiektu, który przez całe powojenne dziesięciolecia użytkowany był jako szkoła, przedszkole, ośrodek kolonijny, wreszcie siedziba różnych instytucji. W roku 1993 skutkiem takiego sposobu użytkowania, był on już w stanie kompletnej ruiny. Od 2002 Dwór posiada nowych właścicieli, którzy po sporządzeniu projektów i uzyskaniu niezbędnych pozwoleń, w tym konserwatorskiego, prowadzili przez 3 lata intensywne prace remontowo-budowlane i konserwatorskie, podnosząc dwór z ruin do dzisiejszej świetności. Programem prac rewaloryzacyjnych objęto także założenie parkowe jak: aleje, trawniki, klomby kwiatowe, pielęgnację drzewostanu, nasadzenia, altanę koncertowo-taneczną oraz staw.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Bistuszowa – cmentarz wojenny z I wojny światowej nr 165, Okręg VI Tarnów, gmina Ryglice, powiat tarnowski. Obiekt niewielki, liczący 262 m2 powierzchni. Zaprojektował go Heinrich Scholz. Ogrodzenie wykonane zostało z betonowych słupków połączonych żelaznymi rurami. Od strony zachodniej zlokalizowana jest dwuskrzydłowa bramka z metalowych prętów. Pomnik centralny w postaci prostego krzyża umieszczonego na betonowym sześciennym cokole na którego licu umieszczono datę 1914-1915. Pierwotnie nagrobki w formie betonowych steli z krzyżem łacińskim z datą 1915 oraz stele z małym krzyżem maltańskim. Podczas remontu w 1989 r. nie przywrócono oryginalnej formy nagrobków a także nie odtworzono okrągłych emaliowanych tabliczek inskrypcyjnych. W 13 grobach zbiorowych i 14 pojedynczych pochowano 87 żołnierzy armii austriackiej w tym 53 znanych z nazwiska. Zginęli oni w dniach 4-7 maj 1915 r. Część żołnierzy pochowanych na tym cmentarzu poległo w grudniu 1914 r. Cmentarz wpisany został do rejestru zabytków decyzją MWKZ z dnia 02.06.2011 r. pod numerem A-1257/M

Kościół pw. Niepokalanego Serca NMP w Kowalowej objęty został ochroną prawa przez wpis do rejestru zabytków na mocy decyzji WKZ z dnia 29.03.1969 r. pod numerem A-126. Świątynia powstała w k. XVII w. (aczkolwiek data na portalu zachodnim „1771 r.” sugeruje późniejszy czas powstania) w Ryglicach i przeniesiona do Kowalowej w 1947 r. Kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, oszalowany, jednonawowy, z

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 wielobocznie zamkniętym prezbiterium, po boku którego od płn. znajduje się murowana zakrystia. Nawa prostokątna z dwiema kaplicami po bokach i dwiema kruchtami. Wnętrze nakryte jest sklepieniami kolebkowymi, pozornymi, w nawie z płaskimi odcinkami stropowymi wspartych na kręconych kolumnach. Dachy siodłowe, dwuspadowe nad nawą i prezbiterium, a nad kaplicami trójspadowe.

Cmentarz wojenny nr 168 - Kowalowa – cmentarz z I wojny światowej, zaprojektowany przez Heinricha Scholza znajdujący się we wsi Kowalowa w powiecie tarnowskim, w gminie Ryglice. Jeden z ponad 400 zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych zbudowanych przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. Cmentarz znajduje się przy drodze z Kowalowej do Lubczy. Cmentarz ma kształt wielokąta o powierzchni około 370 m². Otoczony jest z 3 stron ogrodzeniem z betonowych słupków i drewnianych płotków. Centralnym pomnikiem jest betonowy obelisk, w kształcie dużego krzyża. Na terenie cmentarza znajdują się na nowo okadzone krzyże z emaliowanymi tabliczkami. Na cmentarzu jest pochowanych 143 żołnierzy w sześciu grobach zbiorowych oraz 75 pojedynczych poległych w grudniu 1914 oraz 3-4 maja 1915 roku: 84 Austriaków m.in. z 12 Pułk Piechoty Austro-Węgier, 17 Pułk Piechoty Austro- Węgier, 59 żołnierzy rosyjskich.

100

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Kościół paraf. Pw. Św. Katarzyny w Ryglicach objęty został ochrona prawa przez wpis do rejestru zabytków na mocy decyzji MWKZ z dnia 23.03.2011 r. pod numerem A- 1252/M. Ochroną objęty został budynek kościoła wraz z otaczającym go cmentarzem i figurą NMP na placu przykościelnym z 1891 r. Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii i kościoła w Ryglicach pochodzi z roku 1351. Obecna świątynia wzniesiona została w latach 1928-1940 wg projektu Jana Sasa Zubrzyckiego. Jest budowlą murowaną z cegły i kamienia, trzynawowa, z transeptem i prezbiterium równym szerokości nawy. Przy prezbiterium, od płn. strony znajduje się kaplica, natomiast od strony pd. zakrystia. Mury są masywne z cegły, z kamiennymi wątkami, ujęte szkarpami. Elewacje naw, ramion transeptu i przybudówek zwieńczone są ceglanym, arkadowym fryzem. Prezbiterium zamknięte jest pięciobocznie. Do korpusu nawy zach. dobudowana jest wieża, założona na rzucie kwadratu.

Założenie pałacowo-parkowe w Ryglicach wpisane zostało do rejestru zabytków pod numerem A-123 z dnia 27.03.1969 r. Zespół usytuowany jest w płn. części Ryglic i zajmuje rozległy teren położony na stoku łagodnego wzniesienia. Pałac posadowiony jest w centralnej części, od wsch. Odgrodzony jest od drogi owalnym podjazdem z klombem pośrodku. Pałac barokowy, zbudowany w 1656 r., przebudowany gruntownie w pocz. XIX w. i w poł. wieku XX. Murowany z cegły z użyciem kamienia, tynkowany, piętrowy, częściowo podpiwniczony. Założony na planie prostokąta z dobudowanym doń prostopadłym skrzydłem. Korpus frontowy dwutraktowy, z centralnie usytuowaną sienią w osi środkowej. Budowla nakryta dachami: nad korpusem czterospadowym, nad skrzydłem trójspadowym. Park otaczający pałac wykształcony został ze

101

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 starszego założenia tarasowego ogrodu w typie włoskim, pochodzącego z II poł. XVII w. Przekształcony i przekomponowany został w I poł. XIX w. Rekonstrukcję założenia w oparciu o plany katastralne przeprowadził prof. G. Ciołek. Obecnie założenie parkowe składa się z owalnego, zadrzewionego podjazdu przed frontem pałacu, dwóch stawów od południa oraz położonych po stronie zach. pozostałości dawnego sadu i alei oddzielającej pałac od zabudowy gospodarczej.

Z dawnej zabudowy gospodarczej zachował się do dnia dzisiejszego zabytkowy spichlerz z 1756 r. wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-161 z dnia 15.07.1978 r. Spichlerz jest budynkiem drewnianym, konstrukcji zrębowej, parterowym. Zbudowany został na planie prostokąta, czterownętrzny, nakryty dachem dwuspadowym, krytym gontem. Niewątpliwie największą dziś wartość historyczną obiektu oprócz ścian budynku stanowi obramowanie otworu drzwiowego, znajdujące się w północnej części elewacji frontowej, na którym widnieje napis o następującej treści „DIE 21 MAJI ANNO DOMINI 1756”. W latach 90 XX w. przekazano obiekt na własność Gminie Ryglice. Ze względu na bardzo zły stan techniczny budynku, podjęto próby ratowania tego zabytku. W roku 2010 Urząd Miejski w Ryglicach przygotował projekt renowacji i rekompozycji spichlerza, dzięki któremu otrzymano sporą dotacją z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz ze środków PROW w ramach programu Leader. Po renowacji spichlerz to okazała, piętrowa budowla z dachem krytym gontem. Na dzień dzisiejszy bryła budynku odzwierciedla wygląd spichlerza z zachowanej fotografii z 1915 r. Odtworzono w nim m.in. balkon i pomieszczenia na strychu. W obiekcie utworzono izbę regionalną, pokój mieszczański oraz salę wystawienniczą, gdzie będą się odbywać cykliczne spotkania i żywe lekcje historii.

102

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Wartościowym obiektem na szlaku zabytkowych założeń dworskich w powiecie tarnowskim jest również zespół dworsko-parkowy w Ryglicach-Brzezinach wpisany do rejestru zabytków pod numerem A- 160 z dnia 15.07.1978 r. Zespół usytuowany jest w odległości ok. 2 km od centrum Ryglic, na stoku wzniesienia opadającego łagodnie w kierunku południowym. W skład zespołu wchodzą cztery budynki: dawny dwór, stodoła podworska, obora (część) i spichlerz (przyziemie). Zabudowania nie posiadają wyraźniejszych cech stylowych z wyjątkiem dworu, który posiada skromny historyzujący wystrój elewacji. Dwór zbudowany został w II poł. XIX w. i posiada kubaturę większego domu wiejskiego. Zbudowany na planie prostokąta, parterowy, niepodpiwniczony, murowany z kamienia i cegły, tynkowany. Rozplanowanie wnętrz dwutraktowe, pięcioosiowe, z przechodnią sienią na osi. Budynek nakryty jest dachem dwuspadowym z naczółkami, kryty blachą. Pozostałe zabudowania gospodarcze pochodzą z czasu budowy dworu. Spichlerz pierwotnie drewniany, konstrukcji zrębowej, jednownętrzowy, z dachem dwuspadowym, uszkodzony i rozebrany w latach 1994-1995. Obecnie zachowała się jedynie murowana część przyziemia. Całe założenie dworsko-parkowe znajduje się w bardzo złym stanie techniczny i w gestii gminy Ryglice (właściciel) jest przygotowanie programu rewitalizacji i zagospodarowania terenu wraz z zabytkowymi zabudowaniami.

Kościół pw. Św. Jana Ew. w Zalasowej wraz z wolnostojącą dzwonnicą wpisany został do rejestru zabytków pod numerem A-190 z dnia 25.04.1970 r. Kościół parafialny wraz z wzniesiony zostały w latach 1844- 1848, na miejscu starsze świątyni. Jest budowlą eklektyczną, z elementem detalu neoromańskiego, murowany,

103

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 trójnawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Nawa boczna prostokątna z krótszymi nawami bocznymi wydzielonymi od korpusu arkadowymi przejściami wspartymi na kolumnach. Wnętrze nakryte sklepieniami żaglastymi na gurtach i żelbetowymi stropami kasetonowymi. Dachy prezbiterium i korpusu siodłowe, nad przybudówkami i nawami bocznymi trójspadowe. Dzwonnica wzniesiona została w latach 1870-1880. jako budowla murowana, wolnostojąca, trójarkadowa, dwukondygnacyjna, w stylu klasycystycznym. Budynki usytuowane są w środkowej części wsi, po wschodniej stronie głównej drogi wiejskiej. Teren przykościelny wydzielony jest metalowym ogrodzeniem na podmurowaniu

Kapliczki, figury i krzyże przydrożne są stałym elementem małopolskiego krajobrazu. Obiekty te są, przede wszystkim, znakiem wiary naszych przodków. Są także elementem ich kultury i wierności tradycji. Często są świadkami historii tych ziem, świadectwem szczególnych wydarzeń. Wiele z nich to najcenniejsze zabytki okolic, w których są posadowione. Fundatorami przydrożnych kapliczek były lokalne społeczności, parafie, rodziny szlacheckie i chłopskie. Kapliczki rozpowszechniły się głównie w II poł. XIX w. dzięki przejęciu inicjatywy fundacyjnej przez ludność wiejską. Odtąd krajobraz wiejski nasycał się coraz liczniejszymi figurami i kapliczkami przydrożnymi, które z czasem zaczęły być postrzegane jako swoisty fenomen i wizytówka małopolskiego pejzażu. Różne były powody, pojawienia się we wsi kapliczki. Były one wyrazem pragnienia obecności na miejscu Boskiego patrona i wiarą, że swoją mocą uchroni wieś bądź rodzinę od chorób i nieszczęść. Często były hołdem dziękczynnym łaski, za cudowne wyzdrowienie, za pomyślność, szczęśliwy powrót z wojny, tułaczki czy zesłania, za uchronienie od kataklizmów - ognia, powodzi, wojny czy też pomoru. Bywało, że były spełnieniem pokuty za popełnione grzechy. Były oznaką obecności Boga wśród tych małych, lokalnych społeczności, dzięki którym czuło się Jego opiekę i błogosławieństwo. Bywało, że kapliczkę stawiano w miejscu, które cieszyło się złą sławą - uroczysko, rozstaje dróg, wielkie głazy narzutowe - aby przepędzić stamtąd złe duchy. W przydrożnych kapliczkach najczęściej

104

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 umieszczano figurę Jezusa Frasobliwego. Ta pełna bólu, troski i niedostatku postać Boga - Człowieka, nazywanego także Jezusem Bolejącym albo Miłościwym, doskonale współgrała z ciężką chłopską dolą. Bardzo często kapliczki poświęcano Matce Boskiej. Stawiano je głównie w miejscach lokalnych objawień Matki Bożej, w czasie których prosiła o postawienie w tym miejscu kapliczki. W kapliczkach umieszczano także figury świętych, którzy mieli strzec wsi, osady, dworu. Św. Florian strzegł od pożaru, Św. Jan Nepomucen strzegł od powodzi - stawiany w miejscowościach położonych nad rzekami, a także patronował rolnikom, chroniąc ich pola przed suszą czy gradobiciem. Na terenie gminy Ryglice kapliczki, figury i krzyże przydrożne stanowią wyjątkowo charakterystyczny element krajobrazu kulturowego. Największa ich liczba znajduje się w Joninach i Lubczy ale pozostałe sołectwa również mogą się poszczycić tymi tradycyjnymi obiektami sztuki ludowej. Na szczególna uwagę zasługuje grupa pięciu figur usytuowana w Ryglicach przy ul. Tuchowskiej. Figury wzniesione zostały w 1840 r. z fundacji Wincentego i Wiktorii Ciomborów. Figury wykonane zostały w kamieniu, wolnostojące, w centrum kompozycji znajduje się posąg Chrystusa Miłosiernego, wspartego na krzyżu, na wysokim, czworobocznym, dwukondygnacyjnym, ogzymsowanym postumencie, zdobionym płaskorzeźbą Serca NMP. Postać Chrystusa flankowana jest przez dwie rzeźby: Matkę Boską Bolesną oraz św. Jana Ewangelistę, ustawione na niższych, ozdobnych kolumnach o kapitelach kompozytowych. Nieco ku przodowi wysunięte są dwie rzeźby śś. Piotra i Pawła, na niskich podstawach. Wg źródeł, autorem kompozycji rzeźbiarskiej może być ktoś z rodziny Ciomborów będący kamieniarzem, wzg. Kasper Jękot kamieniarz. Zespół figur nie został dotychczas objęty ochroną prawa przez wpis do rejestru zabytków, aczkolwiek jego wartości artystyczne, estetyczne i zabytkowe przemawiają za takim właśnie posunięciem, gdyż jest to unikatowy zespół rzeźbiarski na terenie gminy i całego powiatu tarnowskiego, atrakcyjny zarówno dla turystów jak i historyków sztuki.

105

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń (SWOT).

6.1. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy Ryglice. Charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego gm. Ryglice jest drewniana zabudowa wiejska. W II poł. XX w. następuje naturalny zanik tego typu budownictwa wynikający z przemiany kulturowej mającej wpływ również na budownictwo wiejskie, a zwłaszcza materiał. W tym okresie budowano już głównie domy murowane. Nowo powstające domy nie nawiązywały najczęściej stylistycznie do tradycyjnego, wiejskiego budownictwa drewnianego. Były to budynki piętrowe, nieuwzględniające rodzimego charakteru wsi ani tym bardziej tradycji materiału. W wyniku niskiej świadomości estetycznej oraz braku spójnej polityki architektonicznej zmierzającej do zachowania tradycji budownictwa regionalnego, do dnia dzisiejszego zachowało się w gminie Ryglice jedynie kilkadziesiąt domów i budynków gospodarczych wyrosłych z tradycji wiejskiej architektury drewnianej. Ta liczba spada z roku na rok, gdyż budynki drewniane, często opuszczone lub zaniedbane, ulegają naturalnemu procesowi destrukcji. Należy zauważyć, iż od momentu opracowania Gminnej Ewidencji Zabytków dla gminy Ryglice w 2013 r. do chwili obecnej, rozebranych lub przebudowanych zostało ok. 25 zabytkowych budynków drewnianych bez uzgodnienia z WUOZ. Przeprowadzone kwerendy terenowe wykazała, że właściciele obiektów ujętych w GEZ nie mają świadomości, iż są posiadaczami obiektu zabytkowego. Istnieje wiele możliwości powiadomienia właścicieli o stanie posiadania obiektu zabytkowego i poinstruowaniu ich o podstawowych obowiązkach. Rola ta niewątpliwie leży w obowiązku Urzędu Miejskiego w Ryglicach. Do chwili obecnej, duże skupisko drewnianej architektury mieszkalnej zlokalizowane jest w Lubczy gdzie, zachowała się historyczna zabudowa drewniana wzdłuż głównej drogi. Interesującym przykładem drewnianego budownictwa o przeznaczeniu gospodarczym są tutaj dwa budynki: budynek kuźni oraz młynu. Obiekty te są od lat nieużywane i ich stan techniczny pogarsza się pod wpływem warunków atmosferycznych oraz braku funkcji/przeznaczenia. Jednym ze sposobów ratowania istniejących jeszcze budynków drewnianych mieszkalnych, czy też gospodarczych, jest adaptacja ich do nowej roli, jaką mogłyby spełniać. Cel ten mógłby zostać najpewniej osiągnięty poprzez poszukiwanie a zarazem ratowanie starych regionalnych chat czy nawet całych zagród na cele rekreacyjne, jako „drugich domów”. Ta funkcja alternatywnego, rekreacyjnego domu musi być związana z adaptacją obiektu do tej nowej roli. Takie przystosowanie, jeżeli ma zostać przeprowadzone

106

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 prawidłowo, w zgodzie ze wszystkimi zasadami konserwatorskimi, musi być poprzedzone rzetelnymi badaniami. Powinny one dotyczyć zarówno regionalnego budownictwa na konkretnym terenie, jak i szczegółowymi analizami zachowanego obiektu. Wiedza o zabytku, dotycząca zarówno substancji jak i formy stanowić powinna podwalinę wszelkich poczynań zmierzających do jego ratowania. Aby zapewnić właściwą ochronę budownictwa drewnianego należy przedsięwziąć szereg działań:  Wprowadzone powinny zostać ulgi budowlane i dotacje dla zachęty właścicieli istniejących jeszcze obiektów, w celu podjęcia ich ochrony.  Władze lokalne i służby konserwatorskie winny podjąć czynne działania, w celu stałego uaktualniania dokumentacji i określania zasobu zagrożonych, a posiadających wyjątkowe walory budynków drewnianych.  Należy podejmować energiczne działania, w celu poszukiwania wartościowych obiektów, kwalifikujących się do umieszczenia w muzeach na wolnym powietrzu.  Konieczne jest stałe aktualizowanie i kontrolowanie wytycznych katalogów projektów budownictwa jednorodzinnego i propagowanie wzorów typowych dla poszczególnych regionów Małopolski.  W regionach nieobjętych krajobrazową opieką prawną, wskazane jest propagowanie wzorów regionalnych ze szczególnym uwzględnieniem proporcji takich elementów jak okna czy dach.  Należy czynnie kontynuować akcję „zabytki do społecznego zagospodarowania”, w celu zachowania jak największej liczby budynków budownictwa ludowego in situ. Drugim charakterystycznym rodzajem budownictwa na terenie gminy Ryglice jest architektura sakralna - kościoły i kapliczki/figury przydrożne:  Kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca NMP w Kowalowej  Kościół parafialny pw. Św. Katarzyny w Ryglicach  Kościół parafialny pw. Św. Jana Ewangelisty w Zalasowej Wszystkie wymienione obiekty objęte zostały ochroną prawa przez wpis do rejestru zabytków. Ich stan zachowania można określić jako dobry. Parafie czynnie starają się o dofinansowanie prac konserwacyjnych przy zabytkowych świątyniach i ich wyposażeniu ze źródeł zewnętrznych, min. dotacji na prace konserwatorskie i roboty budowlane przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków ze środków MWKZ oraz Marszałka Województwa Małopolskiego.

107

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Dobrze utrzymany jest kościół parafialny pw. Św. Katarzyny w Ryglicach. Począwszy od 2009 r. prowadzone są we wnętrzu prace konserwatorskie przy kolejnych elementach wyposażenia: wykonano dotychczas kompleksowe prace konserwatorskie przy ambonie, figurach z ołtarza głównego Kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca NMP w Kowalowej jest jedyną drewnianą świątynią na terenie gm. Ryglice. Z uwagi na materiał, z którego jest zbudowany, wymaga szczególnej opieki i troski. W tym przypadku należy nadmienić, że świątynia jest dobrze utrzymana i zadbana. W roku 2000 wymieniona została posadzka we wnętrzu świątyni. Od szeregu lat prowadzone są prace konserwatorskie przy wartościowym wyposażeniu kościoła. Pełnej konserwacji poddany został ołtarz główny (w 2009 r.), w 2010 r. poddano konserwacji XVIII-wieczne kolumny w nawie głównej oraz ambonę, w 2011 r. odrestaurowano rzeźbę Chrystusa Ukrzyżowanego z łuku tęczy, w 2012 r. poddano konserwacji ołtarz boczny pw. MB Nieustającej Pomocy, a dwa lata później ołtarz pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Prace konserwatorskie były każdorazowo dotowane ze środków Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie bądź/oraz ze środków MWKZ. Wnętrze kościoła prezentuje się obecnie bardzo pozytywnie, aczkolwiek docelowo, należałoby przywrócić walory estetyczne bryły kościoła i odtworzyć jego pierwotny wygląd z gontowym krycie dachu. Niemniej istotną rolę pośród sakralnych zabytków ziemi Ryglickiej zajmuje świątynia pw. Św. Jana Ew. w Zalasowej. W roku 2005 parafia w Zalasowej uzyskała wymagane pozwolenia na prace konserwatorskie i złocenia głównego ołtarza pochodzącego z 1630 r. Prace konserwatorskie, prowadzone były zgodnie z zatwierdzonym programem i ustaleniami Komisji Konserwatorskiej. Ołtarz został zdemontowany i przewieziony do pracowni konserwatorskiej, gdzie zdjęto kilka warstw dawnych polichromii i odsłonięto wspaniałą polichromię pierwotną. Wraz z ołtarzem pracom konserwatorskim poddano również zabytkową figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, zwaną: „Zalasowska Pani”, pochodzącą z XVII w., która pierwotnie umieszczona była w górnej wnęce wolnostojącej dzwonnicy. Ołtarz dzięki wykonanym pracom odzyskał swe utracone walory estetyczne i stanowi wspaniały przykład renesansowego artyzmu sakralnego. Gmina Ryglice może poszczycić się najstarszym w Małopolsce spichlerzem podworskim z 1756 r. Obiekt przez szereg lat popadał w ruinę, a dzięki kompleksowym pracom konserwatorsko – budowlanym prowadzonym w latach 2011 – 2013, odzyskał swe pierwotne walory estetyczne. Spichlerz w całej okazałości prezentuje się tak, jak wyglądał blisko 100 lat temu. Odbudowano go na podstawie zdjęcia z 1915 roku. Odtworzono w nim

108

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 m.in. balkon i pomieszczenia na strychu. Całość jest kryta gontem. Najcenniejszym elementem budowli jest belka nad drzwiami z wyrytą na niej datą: 1756. Dużą zasługę ma w tym przypadku Urząd Miejski w Ryglicach, który jako dysponent zabytku, starał się o dotacje w MKiDN. Dzięki otrzymanej dotacji, udało się, nie tylko na doraźne zabezpieczenie budynku przed zawaleniem, ale też na przywrócenie go do stanu pierwotnego. Kolejne dofinansowanie z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich pozwoliło na wykonanie kosztownych prac adaptacyjnych wewnątrz. W nowo odrestaurowanym wnętrzu utworzono izbę regionalną, gdzie odbywają się cykliczne spotkania i żywe lekcje historii. Spichlerz jest niewątpliwie jednym z najcenniejszych, jak nie najcenniejszym zabytkiem w gminie Ryglice i niewątpliwie wielką atrakcją turystyczną regionu. Dobrze zadbany jest również cmentarz parafialny w Lubczy, Ryglicach i Zalasowej, aczkolwiek zauważyć można, iż konserwacja techniczna i estetyczna jest konieczna w odniesieniu do najstarszych, kamiennych nagrobków pochodzących z XIX i pocz. XX w. zlokalizowanych zarówno w obrębie cmentarza w Lubczy jak i cmentarza ryglickiego. Kamień (zwykle piaskowiec) kruszy się i wyobla przez co czytelność formy wielu zabytkowych nagrobków oraz inskrypcji nagrobnych zostanie niebawem utracona na zawsze. W dobrym stanie technicznym i estetycznym są cmentarze wojenne w: Bistuszowej, Kowalowej, Ryglicach i Zalasowej. Jedynie niewielka kwatera wojenna nr 234 zlokalizowana na cmentarzu parafialnym w Lubczy wymaga przeprowadzenia prac porządkowych i estetyzacji ogrodzenia. Na terenie gminy Ryglice zachowanych jest łącznie ponad 100 kapliczek (domkowe, słupowe, szafkowe), figur i krzyży przydrożnych. Są to obiekty mające duże znaczenie dla krajobrazu kulturowego gminy, charakteryzujące specyfikę pobożności miejscowej ludności. Oględziny terenowe wykazały, że na obszarze ziemi ryglickiej najpopularniejszą formą kapliczki są krzyże przydrożne wyk. w drewnie, metalu, a nieliczne w kamieniu. Równie popularne są małe formy zw. kapliczkami szafkowymi, wieszane na drzewach lub na słupach/krzyżach. Wymienione wyżej obiekty nie posiadają zazwyczaj wartości zabytkowej, aczkolwiek stanowią charakterystyczny element krajobrazu kulturowego. Do najstarszych kapliczek można zaliczyć te noszące miano „kapliczek domkowych”. Kryją one niejednokrotnie w swym wnętrzu wspaniałe rzeźby świętych pochodzące z XVIII i XIX stulecia, a otaczają je wiekowe lipy. Obiekty te są bardzo często w złym stanie technicznym, doraźnie odmalowywane, niekiedy zmieniona została ich oryginalna forma architektoniczna poprzez zmianę pokrycia dachowego czy przeróbki budowlane. Mniej spotykanymi na terenie gminy są figury przydrożne wykonane w kamieniu. Najwięcej przykładów tego typu

109

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 obiektów można spotkać w Ryglicach i Zalasowej. W niektórych przypadkach, jak np. figura NMP usytuowana w otoczeniu dworu w Uniszowej, obiekty utraciły częściowo swe walory estetyczne oraz wartość zabytkową gdyż oryginalny postument zastąpiony został wtórnym, nienawiązującym do pierwotnego, zabytkowego. Takie działania zmieniają zabytkowy charakter zabytku niejednokrotnie bezpowrotnie. Najczęściej popełnianym błędem podczas prowadzonych prac remontowych przy figurach przydrożnych jest uzupełnianie ubytków w kamieniu mieszanką cementu oraz pokrywanie obiektów kolejnymi warstwami malarskimi ( najczęściej jest to farba olejna), które powodują wykruszanie się kamienia pod warstwą farby, a w rezultacie rozsypaniem się zabytku przy próbie zdjęcia warstw malarskich. W każdym przypadku wykonywania prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytkowych obiektach, należałoby zrobić projekt budowlany i uwzględnić indywidualny charakter obiektu. Posiadacze zabytków winni być informowani również przez władze gminy o konieczności skonsultowania planowanych prac remontowych przy kapliczkach położonych na ich działkach z Urzędem Konserwatorskim. Prace takie powinny być prowadzone przez dyplomowanego konserwatora dzieł sztuki w oparciu o program prac konserwatorskim. Nie należy podejmować działań remontowych przy zabytkach na własną rękę, gdyż brak wiedzy w zakresie konserwacji oraz brak podstawowego obycia estetycznego, może jedynie pogorszyć i tak już zły stan zachowania obiektów zabytkowych.

6.2. Ocena szans i zagrożeń SWOT. W celu właściwej oceny dziedzictwa kulturowego gminy Ryglice przeprowadzona została analiza szans i zagrożeń:

SILNE STRONY SŁABE STRONY

 Korzystne położenie w bliskiej odległości od  słaba infrastruktura turystyczna, brak bazy centrum regionu-Tarnowa noclegowej na wysokim poziomie  Walory krajobrazowe terenu gminy (Obszar  postępujący zanik zabudowy regionalnej; Chronionego Krajobrazu pasma Brzanki): przekształcenia i przebudowy istniejących ukształtowanie terenu, kompleksy leśne, czystość budynków drewnianych powietrza- sprzyjające rozwojowi agroturystyki i  zły stan techniczny znacznej części tradycyjnych rekreacji weekendowej zabudowań wiejskich wynikający często z  System ścieżek rowerowych, szlaków pieszych i trudności finansowych właścicieli konnych  zły stan techniczny obiektów małej architektury -  Znaczna liczba kapliczek i krzyży przydrożnych kapliczki i figury przydrożne stanowiących charakterystyczną cechę krajobrazu  niewystarczające środki finansowe w budżecie kulturowego gminy Gminy na konserwację i rewaloryzację obiektów  Duża liczba atrakcyjnych turystycznie i zabytkowych wartościowych obiektów zabytkowych, np.  brak wystarczającej promocji zasobów Spichlerz podworski w Ryglicach znajdujący się na 110

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Szlaku Architektury Drewnianej dziedzictwa kulturowego gminy jako produktu  Silne poczucie tożsamości lokalnej turystycznego  Prężny rozwój Ośrodka kultury w Ryglicach wraz z  niewielkie zrozumienie społeczne dla jego filiami w Lubczy i Zalasowej problematyki ochrony zabytków i dziedzictwa  Aktywność władz miejskich i promocja miasta kulturowego (jako ośrodka turystycznego),  brak miejscowych planów zagospodarowania  Kultywowanie tradycji regionu, którego efektem przestrzennego oraz planów odnowy było powstanie „Izby Regionalnej” w Ryglicach, miejscowości Stowarzyszenia Zalasowianie oraz Stowarzyszenia  niewystarczające wyeksponowanie zabytków, Bistuszowian i Uniszowian, promujących  brak oznaczeń informacyjnych prowadzących do tradycyjne elementy kulturowe regionu przeważającej liczby zabytków,  brak archeologicznych i historyczno- architektonicznych programów badawczych,  brak placówek muzealnych i muzealno- wystawienniczych,  odpływ ludności - szczególnie młodych osób - z uwagi na mało atrakcyjny rynek pracy

SZANSE ZAGROŻENIA

 Wykorzystanie bogactwa środowiska naturalnego  pogarszający się stan techniczny obiektów dla celów turystycznych zabytkowych, zwłaszcza budownictwa  Promowanie gminy jako miejsca czystego drewnianego może skutkować całkowitą utratą ekologicznie, atrakcyjnego na weekendowy zabudowy tradycyjnej odpoczynek  samowolne działania na zabytkach bez uzgodnień  Utrzymanie wysokiego poziomu kulturalnych i pozwoleń konserwatorskich imprez cyklicznych promujących region ryglicki  zbyt niskie nakłady z budżetu gminy na odnowę  pozyskiwanie funduszy na działania strukturalne obszarów i obiektów zabytkowych dotyczące ochrony zabytków  bardzo wysokie koszty remontów i prac  pozyskanie środków zewnętrznych na rozbudowę konserwatorskich przy obiektach zabytkowych i modernizację infrastruktury kulturowej  wysokie koszty zachowania i utrzymania obiektów  edukacja w dziedzinie zarządzania dziedzictwem zabytkowych kulturowym  brak potencjalnych inwestorów  poprawa dostępności do zabytków przez  dominująca rola miasta Tarnowa i Tuchowa jako wprowadzanie nowoczesnych, bazujących na miejsca imprez i propozycji kulturalnych dla technologiach internetowych systemów mieszkańców gminy informacji turystycznej  użytkowanie zabytków zahamowaniem procesu ich degradacji (utrzymanie funkcji historycznych, wprowadzanie nowych)  organizacja lokalnego muzeum, lokalnej izby pamięci, bądź czasowych wystaw,  powstanie punktu informacji turystycznej

7. Założenia programowe. Program Opieki nad Zabytkami dla gminy Ryglice ma służyć ochronie i wykorzystaniu lokalnych zasobów dziedzictwa kulturowego do różnych dziedzin życia społecznego. Realizacja celów określonych w Programie Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ryglice wymagać będzie zmian świadomości, szczególnie w dziedzinie odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego oraz właścicieli prywatnych za stan zabytkowych

111

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 obiektów oraz za ład i zagospodarowanie przestrzenne jak również ochronę środowiska naturalnego i kulturowego. Sprawowanie opieki nad zabytkami przez władze samorządowe ma nieco odmienny charakter od działań podejmowanych przez indywidualnych właścicieli zabytków lub społecznych opiekunów zabytków. Przede wszystkim istniejące uwarunkowania prawne dają możliwość kreowania pewnej polityki gminnej w stosunku do obiektów zabytkowych i uprawniają organy samorządowe do podejmowania działań o odmiennym charakterze niż typowa dla właścicieli troska o utrzymanie obiektów zabytkowych w jak najlepszym stanie. Gmina, ze względu na prawny obowiązek ochrony wartości społecznie istotnych, posiada instrumenty prawne umożliwiające budowanie i poszerzanie świadomości społecznej względem ochrony i opieki nad lokalnym dziedzictwem kulturowym. Ponadto, poprzez prowadzone działania, ma możliwość wskazywania kierunków rozwoju w stosunku do podmiotów prywatnych posiadających obiekty zabytkowe i kreowania polityki promocyjnej budującej wizerunek i prestiż gminy jako miejsca atrakcyjnego turystycznie, nasyconego bogactwem zachowanych elementów kulturowych o indywidualnym i unikalnych charakterze. Wynikiem powinno być przejście od zaniechania lub co najwyżej pasywnej i biernej ochrony i cząstkowych działań konserwatorskich do stosowania zintegrowanego zarządzania zasobami dziedzictwa kulturowego. Należy zauważyć, iż polityka władz gminy Ryglice w zakresie opieki nad zabytkami, w ostatnim 10-leciu uległa pozytywnej zmianie. Gmina Ryglice korzysta z programu „Kapliczka” organizowanego od szeregu lat przez Marszałka Województwa Małopolskiego. Konkurs przeznaczony jest dla jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa małopolskiego podejmujących prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkowych kapliczkach. Na odnowę zabytkowych kapliczek w ramach konkursu, „Małopolskie Kapliczki 2018” samorząd regionu przeznaczył w tym roku 550 tys. zł. W sumie od 2012 r. samorząd województwa przeznaczył ponad 1,5 mln zł na konserwację ponad 250 zabytkowych kapliczek w całym regionie. Dotację na prace konserwatorskie otrzymały również dwie figury przydrożne z terenu gminy Ryglice: figura NMP Niepokalanie Poczętej z 1918 r., przy ul. Kazimierza Wielkiego w Zalasowej (II etap prac) oraz figura MB z Dzieciątkiem z 1887 r. przed pałacem przy ul. Tarnowskiej 23 w Ryglicach. Należy dodać, iż dotacje zewnętrzne stanowią jedynie mały procent kosztu konserwacji, a pozostałe koszty pokrywa ze swego budżetu Gmina. W listopadzie 2015 r. odebrane zostały prace konserwatorskie przy figurze przydrożnej św. Józefa w Zalasowej, przy ul. Kazimierza Wielkiego, która datowana jest na

112

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

1909 r. Inwestycja finansowana była ze środków Województwa Małopolskiego w kwocie 5.000 zł. oraz Gminy Ryglice w kwocie 2.000 zł. Wymienione obiekty należą do jednych z najcenniejszych zabytków ruchomych gminy i zasługują na objęcie ochroną przez wpis do rejestru zabytków. Dobrze utrzymane i zabezpieczone stanowią wspaniałą wizytówkę turystyczną dla gminy i regionu. Pozytywnym akcentem jest promocja dziedzictwa kulturowego za pomocą wyznaczonych szlaków krajoznawczych pieszych, konnych i rowerowych. Istniejące szlaki na terenie gminy Ryglice:  Szlak Architektury Drewnianej Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce tworzą 252 najcenniejsze i najciekawsze zabytkowe obiekty drewniane. Na Szlaku znalazły się malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanseny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej. Szlak Architektury Drewnianej powstał w 2001 roku z inicjatywy władz Województwa Małopolskiego. Po opracowaniu koncepcji szlaku i podpisaniu umowy z sąsiednimi województwami o współpracy w zakresie jego tworzenia w latach 2001-2003 wszystkie obiekty zostały oznakowane tablicami, a dojazd do nich znakami drogowymi. Na terenie gminy Ryglice znajduje się zabytkowy Spichlerz z 1757 roku, który w 2013 roku został wpisany na szlak architektury drewnianej.  Szlaki piesze i konne o różnym stopniu trudności, ukazujące piękno krajobrazu kulturowego terenów położonych w Paśmie Brzanki  Szlaki rowerowe:  Trasa rowerowa nr 1 "Zabytki", długość 7,8 km, oznaczona na mapie kolorem zielonym. Przebieg trasy: Rynek Ryglice-Uniszowa-Ryglice. Trasa o średnim stopniu trudności, prowadzi w większości drogami asfaltowymi o małym natężeniu ruchu. Ciekawe punkty widokowe. Na trasie: Gospodarstwa agroturystyczne, pomniki przyrody, punkt gastronomiczny, dworek z końca XIX wieku, spichlerz dworski z 1756 roku, dworek z 1888 roku, krzyż-miejsce rozstrzelania ks. Ulatowskiego, cmentarz żydowski, cmentarz z I wojny światowej. Poza tym w odległości 3 km znajduje się Brzanka (534 m n.p.m.)  Trasa rowerowa nr 2 "Ostry Kamień", długość 28 km, oznaczona na mapie kolorem niebieskim. Przebieg trasy: Rynek Ryglice-Joniny-Wola Lubecka- Zalasowa-Ryglice. Trasa o dużych walorach widokowych . Na trasie: Kościół pw. Niepokalanego Serca NMP w Kowalowej z II poł. XVII wieku, cmentarz z 1 wojny światowej nr 168, punkt gastronomiczny, ciekawa forma skałkowa 113

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

"Ostry kamień" (419 m. n.p.m.), gospodarstwo agroturystyczne, liczne kapliczki, krzyże i figurki, stacja górskiej turystyki konnej.  Trasa rowerowa nr 3 "Wyczynowa", długość 13,8 km, oznaczona na mapie kolorem czerwonym. Przebieg trasy: Wola Lubecka-Lubcza-Wola Lubecka. Malownicza trasa o dużych walorach widokowych, ukazująca piękno krajobrazu Gminy Ryglice. Trasa miejscami o dużym stopniu trudności, przebiega na odcinku 3 km drogą główną Tarnów – Lubcza o średnim natężeniu ruchu. Część wspólna z trasą o kolorze niebieskim. Na trasie: Gospodarstwa agroturystyczne, liczne kapliczki, krzyże, punkty gastronomiczne. Najwyższy punkt widokowy Góra Kokocz(434 m n.p.m.), z której rozciąga się widok na pasmo Brzanki, Liwocza, panoramę Zwiernika, Łęków Górnych , Woli Lubeckiej, panoramę Płaskowyżu Tarnowskiego. Wsparcie finansowe dla obiektów zabytkowych, ale również odpowiednia promocja, oznakowanie, współpraca z instytucjami i stowarzyszeniami, są czynnikami wspierającymi ochronę dóbr kultury i krajobrazu kulturowego jak również promującymi region i turystykę.

7.1. Priorytety, kierunki i zadania programu opieki nad zabytkami. Na potrzeby gminnego programu opieki nad zabytkami dla gminy Ryglice na lata 2018-2021 sformułowane zostały trzy podstawowe priorytety, które poprzez realizowane w ich ramach działania, w całości wypełniają cele ustawowe dla opracowywania gminnych programów opieki nad zabytkami. Są to:

Priorytet I OCHRONA I REWALORYZACJA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY Priorytet II OCHRONA I ŚWIADOME ZARZĄDZANIE KRAJOBRAZEM KULTUROWYM GMINY Priorytet III BADANIE I DOKUMENTACJA ORAZ PROMOCJA I POPULARYZACJA WALORÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY

114

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Priorytet I Ochrona i rewaloryzacja krajobrazu kulturowego Gminy Kierunki działań: Zadania: 1. Zahamowanie procesu  Współpraca samorządu z właścicielami i zarządcami zabytków umożliwiająca wspieranie ich działań przy degradacji zabytków podejmowaniu niezbędnych prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, a w tym bieżące zamieszczanie na stronie internetowej Gminy dostępnych samorządowi informacji dotyczących możliwości i doprowadzenie do poprawy pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych, ułatwiających właścicielom i zarządcom obiektów stanu ich zachowania zabytkowych terminowe i prawidłowe składanie stosownych wniosków w dziedzinie dziedzictwa kulturowego gminy.  Zachęcanie właścicieli tradycyjnej zabudowy drewnianej do podjęcia prac rewaloryzacyjnych obiektów zabytkowych z możliwością ich adaptacji do nowych funkcji: agroturystyka, forma tzw. domów wakacyjnych  Dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy obiektach niebędących własnością gminy w postaci stosownej uchwały dotyczącej dotacji na prace remontowo-konserwatorskie przy zabytkach ruchomych i nieruchomych:  Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed pożarem, zniszczeniem i kradzieżą (montaż instalacji przeciwpożarowej i alarmowej, zabezpieczeń przeciw włamaniom, znakowanie i ewidencjonowanie zabytków ruchomych itp.)  Podejmowanie starań o uzyskanie środków zewnętrznych na rewaloryzację zabytków będących własnością gminy (kapliczki i figury przydrożne). Środki można pozyskać np. w konkursie „Kapliczka” organizowanym dla jednostek samorządu terytorialnego przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Konkurs "Kapliczka", skierowany do samorządów prowadzących prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkowych kapliczkach, po raz pierwszy został zorganizowany w 2009 r. Od tego czasu w latach 2009-2010 oraz 2014-2017 udało się przekazać na ten cel aż 2,4 mln zł. W efekcie dawny blask odzyskało ok. 200 kapliczek. Odnawiane obiekty nie muszą figurować w rejestrze zabytków, ale powinny odznaczać się wartościami artystycznymi i historycznymi. Gminy lub powiaty mogły zgłosić do konkursu zadania dotyczące kapliczek niebędących ich własnością, poprzez nawiązanie współpracy z właścicielami tych obiektów np. z parafią, klasztorem czy związkiem wyznaniowym.

115

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

2. Podejmowanie działań  Dążenie do wyeksponowania zabytków w przestrzeni poprzez: zagospodarowanie ich otoczenia, systematyczne zwiększających atrakcyjność prowadzenie prac porządkowych w ich otoczeniu, rozważenie podświetlenia obiektów zabytkowych  Promowanie istniejących wartości krajobrazowych gminy oraz atrakcyjnych przestrzeni widokowych zabytków na potrzeby (oznaczenie punktów widokowych i tras krajoznawczych) społeczne, turystyczne  Umożliwienie zwiedzania obiektów zabytkowych w wyznaczone dni lub podjęcie współpracy z właścicielami i edukacyjne obiektów zabytkowych, aby zwiedzanie dla turystów było możliwe: pałac i spichlerz podworski w Ryglicach, dwór w Bistuszowej  Oznaczenie zabytków oraz wydawanie informatorów gminnych z krótką informacją na temat poszczególnych obiektów o największej wartości dla gminy

3. Podejmowanie działań  Współpraca z Urzędem Pracy w zakresie prowadzenia bieżących prac pielęgnacyjnych, porządkowych i umożliwiających tworzenie zabezpieczających w otoczeniu obiektów zabytkowych („Program „Konserwator”)  Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych w zabytkowych obiektach budownictwa drewnianego miejsc pracy związanych oferujących wypoczynek i rozrywkę (regionalne potrawy, zwyczaje itp.) oparte na miejscowych tradycjach z opieką nad zabytkami

Priorytet II

Ochrona i świadome zarządzanie krajobrazem kulturowym gminy Kierunki działań Zadania 1. Zintegrowana ochrona  Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, szczególnie obszarów o dużym dziedzictwa kulturowego nasyceniu obiektami zabytkowymi (do tej pory opracowany został jedynie jeden plan zagospodarowania przestrzennego dla wsi Uniszowa) i środowiska przyrodniczego  Uwzględnianie ochrony zabytków nieruchomych ujętych w gminnej ewidencji zabytków, zasad ochrony odnoszących się do stref ochrony konserwatorskiej, w tym stref występowania zabytków archeologicznych w opracowywanych dla Gminy Ryglice dokumentach studialnych dot. polityki przestrzennej - np. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, w dokumentach mających charakter prawa miejscowego np. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, a ponadto w decyzjach o warunkach zabudowy

116

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 Egzekwowanie zapisów określonych w dokumentach programowych gminy określających zasady działalności inwestycyjnej na obszarach i w strefach objętych ochroną konserwatorską odnoszących się do zabytków (głównie w zakresie wysokości zabudowy, jej charakteru i funkcji)  Poinformowanie posiadaczy obiektów zabytkowych, że obiekty te są w GEZ, gdyż brak informacji jest największą przyczyną samowolnych rozbiórek i przekształceń, które zaobserwowano na terenie gminy Ryglice  Podejmowanie działań eliminujących samowole budowlane oraz źle pojmowane prace remontowe zwłaszcza w odniesieniu do tradycyjnego budownictwa drewnianego (wymiana stolarki okiennej na PCV) oraz kapliczek przydrożnych: nagminne niszczenie zabytkowych postumentów z piaskowca z figurami pzrydrożnymi poprzez nakładanie na nie nieodpowiednich warstw tynkarskich lub innych, przyczyniające się do zatraceniem historycznej formy obiektów; wymiana pokrycia dachowego, niejednokrotnie przebudowa obiektu z przekształceniem pierwotnej formy i bryły;  wzmożona kontrola stanu technicznego obiektów o wartości historycznej i zabytkowej  Ochrona panoram oraz przedpoli widokowych jako najcenniejszych elementów krajobrazu i dziedzictwa kulturowego

2. Rozszerzenie zasobu  Wystąpienie do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z wnioskiem o wpisanie do rejestru zabytków i ochrony dziedzictwa cennych obszarów i obiektów zabytkowych :  figura przydrożna św. Jana Nepomucena przy ul. Ks. J. Wyrwy 23, Ryglice kulturowego gminy  grupa 5 figur przy ul. Tuchowskiej w Ryglicach  figura Chrystusa Nazareńskiego przy ul. Tarnowskiej w Ryglicach  kapliczka domkowa pw. Jana Nepomucena w Bistuszowej  kapliczka domkowa pw. NMP w Bistuszowej  kapliczka domkowa pw. NMP w Uniszowej (Podlesie)

 Uzupełnianie gminnej ewidencji zabytków o obiekty przewidziane do ochrony na podstawie ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a także aktualizowanie ich o dane uzyskane w wyniku przeprowadzonych prac naukowo-badawczych  uwzględnianie ochrony dziedzictwa kulturowego i walorów przyrodniczych przy planowaniu zadań inwestycyjnych gminy oraz w treści dokumentów planistycznych

117

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Priorytet III

Badanie i dokumentacja oraz promocja i popularyzacja walorów dziedzictwa kulturowego Gminy Kierunki działań Zadania 1. Szeroki dostęp do informacji  Udostępnienie informacji o zabytkach gminy na stronie internetowej gminy o dziedzictwie kulturowym  Dążenie do opracowania mapy zabytków gminy, z naniesioną lokalizacją obiektów chronionych oraz gminy chronionych stanowisk archeologicznych, systematycznie uaktualnianą na podstawie informacji uzyskiwanych w WUOZ 2. Edukacja i popularyzacja  Organizowanie i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych działań edukacyjnych wiedzy o regionalnym  Inicjowanie i organizowanie obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa dziedzictwie kulturowym  Wydawanie i wspieranie publikacji (w tym folderów promocyjnych, przewodników) poświęconych problematyce dziedzictwa kulturowego gminy  Popularyzacja dobrych realizacji konserwatorskich i budowlanych przy zabytkach, popularyzacja dobrych praktyk projektowych przy zabytkach, a także zagospodarowaniu obszarów oraz terenów cennych kulturowo, przyrodniczo i krajobrazowo  Ustanowienie i przyznawanie nagrody za osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania i ochrony kultury materialnej gminy (w tym prac magisterskich i dyplomowych)  Opracowanie wytycznych dla właścicieli obiektów zabytkowych wraz z materiałem poglądowym i upowszechnienie ich we współpracy z sołtysami wsi na zebraniach wiejskich. Wytyczne te miałyby na celu promowanie standardów w zakresie rewaloryzacji i remontownia obiektów zabytkowych oraz możliwości pozyskiwania funduszy na ten cel  Wprowadzenie i upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej poprzez organizowanie i wspieranie zajęć związanych z historią i zabytkami regionu

3. Specjalistyczne  Prowadzenie monitoringu i weryfikacji obiektów uwzględnionych w gminnej ewidencji zabytków (z rozpoznanie badawcze zastosowaniem komputerowej bazy danych) poszczególnych obiektów,  Prowadzenie prac inwestycyjnych i drogowych pod nadzorem archeologicznym

118

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 zespołów oraz obszarów  Wykonywanie prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe, badania historyczno- zabytkowych związane architektoniczne, katalogi typów zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego) z przygotowywanym lub  Finansowanie wykonania inwentaryzacji architektoniczno-konserwatorskiej zagrożonych obiektów realizowanym procesem zabytkowych (wiejska zabudowa drewniana) inwestycyjnym 4. Promocja regionalnego  Dalsze opracowywanie szlaków turystycznych (np. pieszych, rowerowych, konnych, samochodowych, dziedzictwa kulturowego wodnych) wykorzystujących walory dziedzictwa kulturowego służąca kreacji produktów  Utworzenie i modernizacja elementów infrastruktury służących funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki turystyki kulturowej kulturowej  Wprowadzenie zintegrowanego systemu informacji wizualnej (m.in. za pomocą tablic informacyjnych) obejmującego zasoby i wartości dziedzictwa kulturowego gminy

119

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami.

Zadania określone w gminnym programie opieki nad zabytkami będą wykonywane za pomocą instrumentów prawnych, finansowych, koordynacji, społecznych i kontrolnych:

1) instrumentów prawnych, dzięki którym realizacja zadań przez Burmistrza z zakresu dotyczącego ochrony dziedzictwa kulturowego odbywać się będzie w oparciu o:  przepisy:  Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 poz. 1568, ze zmianami)  Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zmianami),  Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 poz. 647 ze zmianami);  Ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220 ze zmianami);  Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 102 poz. 651 ze zmianami);  Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 243 poz. 1623 ze zmianami)  uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zawierających ustalenia dotyczące ochrony obiektów zabytkowych  wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków najcenniejszych obiektów,  realizacja i zgodność dokumentów gminnych z programem wojewódzkim w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego 2) instrumentów finansowych, dzięki którym realizacja zadań przez Burmistrza z zakresu dotyczącego ochrony dziedzictwa kulturowego odbywać się będzie poprzez:  korzystanie z przepisów ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. nr 9, poz. 31, ze zmianami) zwalniającej z opodatkowania obiekty mieszkalne wpisane do rejestru zabytków pod warunkiem ich właściwego użytkowania w oparciu o ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568, z późn. zmianami).

120

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych będących własnością gminy  korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich  uchwalanie dotacji dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych na realizację prac remontowo-konserwatorskich  nagrody i wyróżnienia dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych za najlepiej utrzymany obiekt zabytkowy

3) instrumentów koordynacji, dzięki którym realizacja zadań przez Burmistrza Miasta i Gminy Ryglice z zakresu dotyczącego ochrony dziedzictwa kulturowego odbywać się będzie poprzez:  realizację projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp.  współpracę z organizacjami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami;  współpracę z Małopolskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków – Delegatura w Tarnowie w odniesieniu do wszelkich działań podejmowanych przez samorząd gminy Gręboszów dotyczących zagadnień z zakresu dziedzictwa kulturowego zachowanego na obszarze gminy

4) instrumentów społecznych, dzięki którym realizacja zadań przez Burmistrza z zakresu dotyczącego ochrony dziedzictwa kulturowego odbywać się będzie poprzez:  działania edukacyjne  promocyjne  współdziałanie z organizacjami społecznymi  działania prowadzące do tworzenia miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami

5) instrumentów kontrolnych, dzięki którym realizacja zadań przez Burmistrza Miasta i Gminy Ryglice z zakresu dotyczącego ochrony dziedzictwa kulturowego odbywać się będzie poprzez:

121

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 aktualizację gminnej ewidencji zabytków  monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego

9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami.

W ramach priorytetu I: Ochrona i rewaloryzacja krajobrazu kulturowego gminy  Poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami  Wartość finansowa zrealizowanych kompleksowych programów rewaloryzacji i rewitalizacji oraz liczba (bądź inne mierniki) obiektów poddanych rewaloryzacji w ramach tych programów  Wartość finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba obiektów poddanych ww. pracom  Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi

W ramach priorytetu II: Ochrona i świadome zarządzanie krajobrazem kulturowym gminy  Poziom (w %) objęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego  Liczba utworzonych parków kulturowych  Liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych  Liczba wniosków o uznanie obiektów i obszarów za pomniki historii  Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi

W ramach priorytetu III: Badanie i dokumentacja oraz promocja i popularyzacja walorów dziedzictwa kulturowego gminy  Liczba opracowanych prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe itp.)  Liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działań edukacyjnych na terenie gminy  Liczba utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, konnych, wodnych

122

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

 Liczba opracowanych, wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników)  Liczba utworzonych, zmodernizowanych elementów infrastruktury służących funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej  Liczba szkoleń lub liczba pracowników biorących udział w szkoleniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego

Wzmiankowana analiza dokonywana będzie każdorazowo przez Burmistrza Miasta i Gminy Ryglice po upływie 2 lat funkcjonowania gminnego programu opieki nad zabytkami dla gminy Ryglice na lata 2018-2021 i zakończona zostanie raportem przedkładanym przez burmistrza radzie gminy. W miarę rozwoju systemu monitorowania przewiduje się weryfikację sposobu tejże oceny.

10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami.

Ustawowy obowiązek utrzymania zabytku we właściwym stanie, co wiąże się m.in. z prowadzeniem i finansowaniem przy nim prac konserwatorskich, restauratorskich i robot budowlanych spoczywa na jego posiadaczu, który dysponuje tytułem prawnym do zabytku wynikającym z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu. W przypadku jednostki samorządu terytorialnego, prowadzenie i finansowanie wspomnianych robót jest jej zadaniem własnym. Wszystkie podmioty zobowiązane do finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robot budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków mogą ubiegać się o ich dofinansowanie ze środków m.in.:

I. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zasady finansowania opieki nad zabytkami określa Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zmianami) w art. 71-83. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawiera Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 112, poz. 940). Program operacyjny DZIEDZICTWO KULTUROWE realizowany jest w ramach corocznie ogłaszanych priorytetów. Strona internetowa: http://www.mkidn.gov.pl/

123

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

II. Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie Ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której dysponentem jest Wojewoda Małopolski. Dotacja może być udzielona na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków . Strona internetowa: http:// www.wuoz.malopolska.pl/

III. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Departament Kultury W ramach konkursu „Ochrona Zabytków Małopolski” Sejmik Województwa Małopolskiego, zgodnie z uchwałą Nr XIII/228/11 z dnia 28 października 2011 r., ustanowił zasady udzielania dotacji z budżetu Województwa Małopolskiego na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa. Dla jednostek samorządu terytorialnego proponowany jest jednocześnie drugi konkurs „Kapliczka” dot. podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkowych kapliczkach. . Strona internetowa: http://www.malopolskie.pl/Kultura/Ochrona_zabytkow/

IV. Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi W ramach działania ,,Odnowa i rozwój wsi" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Strona internetowa: http://www.minrol.gov.pl/

V. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Administracji Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu Kościelnego Dotacje udzielane na remonty i konserwacje obiektów sakralnych w zakresie wykonywania podstawowych prac zabezpieczających obiekt (bez wystroju i wyposażenia). Strona internetowa: http://www.mswia.gov.pl/

VI. Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Na zadania związane z ochroną i kształtowaniem przyrody. Strona internetowa: http://www.wfos.krakow.pl/

124

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

Jak zostało powyżej wykazane, istnieje wiele możliwości ubiegania się o dodatkowe środki finansowe na prace konserwatorskie i remontowe przy obiektach zabytkowych. Niezmiernie ważnym jest jednak to aby gmina uwzględniała w swym rocznym budżecie potrzebę dofinansowania prac konserwatorskich przy zabytkach. Tym bardziej, że znaczna część źródeł zewnętrznych wymaga zapewnienia wkładu własnego w finansowanych przez nie projektach.

11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków. Cele określone w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ryglice na lata 2018-2021 będą osiągane poprzez: 1. Współdziałanie władz Gminy z Ministerstwem Kultury, Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, władzami kościelnymi oraz innymi jednostkami samorządu terytorialnego na zasadach porozumień i umów. 2. Inicjatywy własne władz Gminy związane z szeroko pojętą ochroną zabytków i opieką nad zabytkami: zadania gminnego programu opieki nad zabytkami mogą być realizowane przez instytucje kultury podległe gminie lub funkcjonujące na jej terenie (np. domy kultury, biblioteki) w ramach działalności bieżącej. Ponadto (w zakresie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) gminy mogą wspierać działalność kulturalną związaną z ochroną zabytków i tradycji prowadzoną przez organizacje pozarządowe (między innymi stowarzyszenia, parafie). 3. Stosowanie instrumentów finansowych w postaci dotacji: Gmina planuje wspierać finansowo prace konserwatorskie i remonty zabytków również w latach obowiązywania gminnego programu opieki nad zabytkami. Zaleca się, aby finansowe wsparcie gminy w latach 2018 - 2021 przy zadaniach z zakresu opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego w miarę możliwości, z każdym kolejnym rokiem systematycznie wzrastało do pewnego, stałego poziomu finansowania (np. procentowego udziału w corocznie uchwalanym budżecie). Pozwoli to potencjalnym beneficjentom na zaplanowanie inwestycji w perspektywie kilkuletniej (np. gdy w ciągu jednego roku nie jest możliwe zakończenie prac). 4. Kolejnym rozwiązaniem polepszającym stan zachowania lokalnych zabytków jest występowanie gminy w roli partnera przy projektach unijnych lub ministerialnych, w

125

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021 których beneficjenci (właściciele zabytków) często nie są w stanie zapewnić wymaganego wkładu własnego. Takie działania z pewnością podniosłyby atrakcyjność turystyczną gminy Ryglice.

126

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY RYGLICE na lata 2018-2021

12. Bibliografia: Opracowania: 1. Architektura Gminy Rygllice, Ryglice 2014 . 2. Czosnyka M., Kowalowa. Zarys historii 1386-2016, Tarnów-Kowalowa 2016. 3. Dubiel A.S., Pogórze Karpackie Ryglice, Słupsk 1998. 4. Hebda J., Zarys dziejów Zalasowej, Tarnóa.-Zalasowa-Ryglice-Tuchów 2002 . 5. Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie Diecezji Tarnowskiej, [red]. J. Rzepa, Tarnów 1983. 6. Ks. Gawron M., Ryglice nad Szwedką, Ryglice 2010. 7. Ks. Gawron M., Karty z dziejów kulturowych wsi Zalasowa, Gdańsk 2009. 8. Korona A., Marcinek P., Zarys dziejów Ryglic i gminy, Tarnów 2009.

Inne:

9. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

10. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami.

11. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 wraz z uzupełnieniem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. 12. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. 13. Program Ochrony Środowiska dla gminy Ryglice na lata 2010–2013 z perspektywą na lata 2014–2020, Jerzy Kwintkiewicz, Tarnów 2010. 14. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego 2020. 15. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Ryglice na lata 2011 – 2020. 16. Gminny Program Rewitalizacji Gminy Ryglice na lata 2016 – 2023

17. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2014 poz. 1446 z późn. zmianami);

18. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2012 poz. 647, ze zm.);

19. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r.- Prawo budowlane (Dz. U. 2013, poz. 1409);

20. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.- Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013 poz. 1232);

21. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody ( Dz. U. 2013 r. poz. 627);

22. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t. j. Dz. U. 2014 poz. 518);

23. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) 24. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2014-2017. 25. Karty zabytków ruchomych i nieruchomych oraz inne materiały i opracowania dot. zabytków udostępnione przez WUOZ – Delegatura w Tarnowie.

127