10 Interview Zaterdag 23 januari 2016

Ben Bot Een blik in de Europese coulissen 7 mei 2005: de Amerikaanse president George W. Bush schudt de hand van Ben Bot, dan minister van Buitenlandse Zaken. Bush en zijn vrouw bezochten Nederland. In de door en door politieke wereld zijn warme contacten goud waard, leerde Bot, en Bush was hier een meester in.

en Bot is 78, maar kan gen idealist. Bot was trots als het In zijn memoires Achteraf bezien gunt oud-minister niet stoppen met wer- hem op de ambassades in Turkije of Ben Bot ons een inkijk in de diplomatieke en politieke ken. Dus ook vlak voor Buenos Aires lukte om orders bin- B Kerst bevindt hij zich nen te slepen voor het Nederlande gewoon in zijn werk- bedrijfsleven. Ook als minister macht van Europa. Hierin laat hij zich kritisch uit over kamer aan het Lange Voorhout in verloor hij die economische belan- Den Haag, in het pand van het lob- gen geen moment uit het oog. het Nederlandse geheven vingertje, de invoering van bykantoor Meines Holla & Partners. ,,Iedereen die in het buitenland Sinds hij begin 2007 tot zijn teleur- gewerkt heeft, weet dat de wereld de euro en de snelle uitbreiding van de EU. En de stelling af moest zwaaien als minis- een jungle is en dat het buitenge- ter van Buitenlandse Zaken (in woon koud is buiten de veilige Europese Grondwet, die na de afwijzing door de Balkenende II en III) is hij partner in Nederlandse grenzen”, vertelt Bot in dit consultancybedrijf. Hij maakt zijn Haagse werkkamer. ,,Als je als Nederlandse burger, gewoon is ingevoerd. Tijd voor daarbij dankbaar gebruik van de Nederland voor je bnp, voor je inko- vele diplomatieke en politieke men, afhankelijk bent van dat bui- een gesprek. contacten die hij heeft opgedaan tenland, dan moet je dat spel mee- sinds hij als jonge diplomaat in spelen wil je je boterham blijven Brussel werkte bij wat toen nog de verdienen. Dus je mag best mensen- Europese Economische Gemeen- rechten promoten en voor ontwik- schap heette. Later was Bot ambas- kelingssamenwerking zijn, maar sadeur in Turkije en leidde hij het dat moet niet het overheersende ministerie van Buitenlandse Zaken. thema worden. Maar zo doet Neder- Belangrijker nog: tien jaar lang land natuurlijk wel vaak: ‘Wij zul- was Bot de Permanent Vertegen- len wel even vertellen hoe het woordiger van Nederland bij de moet.’” Europese Unie. Hoewel de mensen Een voorbeeld noemt hij de op deze stoel voor het grote publiek mislukte verkoop in 2011 van ruim onzichtbaar zijn, bepalen zij met honderd tanks aan Indonesië. ,,Ik hun Europese collega’s voor een had er met veel moeite voor ge- wezenlijk deel de koers van de zorgd in 2005 dat de relatie met Europese Unie. De regeringsleiders Indonesi ë eindelijk weer honderd trekken veel bekijks als ze naar procent was, door te erkennen dat Brussel komen, maar in het zoge- we fout waren geweest (ten tijde naamde Coreper-overleg van de van de politionele acties, JT). En permanent vertegenwoordigers toen ging Frans Timmermans als wordt het leeuwendeel van het Kamerlid van de PvdA daar dwars werk verricht. Dus al voordat Bot in doorheen, door te zeggen: die tanks 2003 minister werd, was hij onder mogen niet worden geleverd, want de radar nauw betrokken geweest daarmee kunnen mensenrechten bij de invoering van de euro, de van opstandelingen worden ge- uitbreiding van de EU met veertien schonden. Nou, als je ooit in Indo- nieuwe landen en de gestaag groter nesi ë geweest bent; die tanks kun- wordende politieke macht van nen helemaal niet over die sawa’s, Brussel. over die kleine dijkjes. Bovendien Dat alles beschrijft hij in zijn waren er geen conflicten meer: lijvige politieke memoires Achteraf Atjeh was opgelost, Oost-Timor was bezien, dat eind vorig jaar uitkwam. opgelost. Maar oké, die deal ging In dit boek doet hij, zonder vol op niet door. Dus zei Duitsland de de pauken te slaan, opmerkelijke volgende dag: dan verkopen wij uitspraken over het Europese pro- onze tanks wel. En ook nog voor ject. Hij schetst zichzelf in alle een hogere prijs. Dat zijn van die openheid als een realpolitiker, een domme dingen. Als je mensenrech- politicus en diplomaat die eerder ten verdedigt, doe dat dan op een Jurgen Tiekstra ANP een pragmaticus was dan een bevlo- verstandige manier.” Zaterdag 23 januari 2016 Xxxxx 11

Iedereen die in het buitenland gewerkt heeft, weet dat de wereld een jungle is en dat het buitengewoon koud is buiten de veilige Nederlandse grenzen

Bernard Bot bij de presentatie van zijn boek Achteraf bezien in Den Haag, 16 november 2015.

Hij schetst Ook opmerkenswaard: in zijn boek daarvan werd hij al vrij snel ge- eigen partij ingegaan en heb ge- kwalificeert hij de invoering van de schonden door Duitsland en Frank- Curriculum vitae zegd: ze moeten erbij. Niet omdat ik zich als een euro ‘met enige aarzeling’ niet als rijk. Toch kregen ze geen boete. vond dat Roemenië en Bulgarije politicus en een mislukking. Maar sceptisch is ,,Dat is de zwakheid van het sys- zulke voorbeeldige leerlingen wa- hij wel degelijk. ,,Ik heb het hele teem: dat je wel regels en zelfs Naam ren, maar ik vond het onverstandig diplomaat ding natuurlijk in Coreper mede sancties met elkaar vaststelt, maar om die twee in de kou te laten die eerder uitonderhandeld. Met Gerrit Zalm die niet toepast als grote landen Bernard Bot staan. Ik had dus hetzelfde argu- die dan als minister van Financiën zich er niet aan houden. Dan moet ment als de Duitsers: haal ze er een in de Europese Raad kwam. Wij je eigenlijk gewoon zeggen: ieder- Geboren maar bij, dan ervaren zij de welda- pragmaticus hebben altijd gezegd: de euro is heel een rotzooit maar wat aan. Frank- den van de Europese Unie en gaat belangrijk als we hem beperken tot rijk haalt nog steeds niet die drie In 1937 in Batavia het met hun economieën ook snel- was dan een de landen die de euro aankunnen. procent. Toch: als we de sanctie niet ler. Dat zie je ook gebeuren.” Memoires bevlogen Maar wat je zag gebeuren, net zoals hadden, dan had Frankrijk mis- Opleiding De Europese Grondwet werd in met de latere uitbreidingen van de schien wel op een tekort van acht of 2005 door de Nederlandse bevolking Achteraf idealist EU, was dat uit politieke overwegin- negen procent gezeten.” Tot 1961: Nederlands recht aan afgewezen. De uitkomst van het bezien gen gezegd werd: dat en dat land Rijksuniversiteit van Leiden. Daarna raadgevend referendum werd over- moet er ook bij. Frankrijk zegt dan: Uitbreiding onder andere Rechten aan Harvard genomen door de Tweede Kamer. Bernard Bot ik vind dat Griekenland er bij moet. In 2004 breidde de Europese Unie in Law in Cambridge in de VS Maar volgens Bot kwam die verwor- Waarom is Griekenland überhaupt één klap uit met tien landen, terwijl pen grondwet in een verkapte vorm Prometheus in de Europese Unie gekomen? dat oorspronkelijk gestager zou Werk toch weer terecht in het Verdrag Bert Bakker Dankzij Frankrijk. Het zit in de gaan. Dat ging te snel, vindt Bot. Het van Lissabon van 2007. Vanaf dat € 29,95 Franse politieke aderen dat je Grie- gevolg ervan is een gebrek aan 1964– 1970 moment kregen zowel de Europese kenland moet helpen. Dat is onge- cohesie. ,,De politieke motivatie was Medewerker Permanente Vertegen- Raad van regeringsleiders als het veer het Franse denken: de Turken het touwtrekken tussen noordelijke woordiging in Brussel Europees Parlement meer macht. zijn slecht en Grieken zijn goed. en zuidelijke landen. Want kijk, we Ook de invloed van de nationale Frankrijk wil zijn zuidflank altijd begonnen met het argument: first- 1970-1973 parlementen op de Europese beslui- sterk hebben: dus Spanje, Portugal past-the-post. Met andere woorden: Medewerker ambassade in Buenos ten is veranderd. Op sommige on- en Griekenland zijn maatjes. Daar- het land dat het meeste geschikt is, Aires in Argentinië derwerpen is die groter geworden, naast heb je de ‘slechte noorderlin- mag er als eerste in. Toen zeiden de op andere kleiner. ,,De facto is de gen’, zoals Nederland en Oostenrijk, Duitsers: we willen in elk geval de 1973–1976 grondwet doorgegaan”, zegt Bot. die het steeds hebben over zuinig zes Oost-Europese landen mee, dus Medewerker nieuwe ambassade in Wel is het ,,hallelujagehalte” ge- zijn, sparen, zorgen dat de begro- Polen, Tsjechië, Hongarije enzo- de DDR schrapt: ,,Eén vlag, één volkslied, de ting op orde is. Wel was het Franse voorts. Want Duitsland is natuurlijk plechtige beloftes dat Europa één idee op zichzelf begrijpelijk dat de nog steeds waakzaam ten aanzien 1986–1989 is.” Zuid-Europese economieën in de van Rusland, en wilde er zeker van Ambassadeur in Ankara, Turkije Gek genoeg beklemtoonde Sy- eurozone kunnen profiteren van de zijn dat de landen die het meeste brand van Haersma Buma, de frac- welvaart in de noordelijke landen geleden hadden onder het Sovjet- 1989-1992 tievoorzitter in de Tweede Kamer en van de reputatie die de eurozone regime onder de veilige koepel van Secretaris-generaal van ministerie van Bots eigen partij, kort geleden heeft. Maar het was Gerrit Zalm die de Europese Unie zouden komen. van Buitenlandse Zaken nog expliciet dat de Europese keer op keer zei: ‘Ja maar, de Grie- Als dat in brokjes zou gaan, was het Grondwet absoluut niet heimelijk is ken zijn niet eerlijk. Hun cijfers risico te groot dat die landen zou- 1992-2003 doorgevoerd. ,,Dan moet hij dat over hun economie zijn niet juist.’ den terugvallen in de invloedssfeer Permanent Vertegenwoordiger bij Verdrag van Lissabon goed doorle- Dat zei hij al voor de euro er was, van de Russen. Toen was er een de Europese Unie zen en dat constitutionele verdrag voor 1999. Iedereen die iets wist van aantal andere landen dat zei: laten ernaast leggen.” economie en boekhouding wist dat we dan alle tien in één keer in de EU 2003-2007 Is Bot dan niet bang dat het toch dat niet deugde bij de Grieken.” opnemen. Over Roemenië en Bulga- minister van Buitenlandse Zaken doorzetten van die afgewezen Euro- Met de invoering van de euro rije is heel lang onderhandeld. Toen pese Grondwet een extra voedings- werd het een harde eis dat geen heb ik als minister tegen ons eigen 2007-heden bodem is voor de reeds bestaande enkel land een groter begrotingste- parlement gezegd: wij kunnen niet partner consultancyfirma Meines scepsis onder de gewone burgers? kort heeft dan drie procent van het als enig land, nu alle landen deze Holla & Partners ,,Nou, nee. Het grappige is dat het bbp. Dit is een regel die door meer- toetredingen geratificeerd hebben, grondwetverdrag niet is afgewezen dere economen wordt gewraakt, zeggen: ze mogen er niet in. Dat kan om de inhoud. omdat hij broodnodige overheidsin- Nederland gewoon niet maken. Ik vesteringen zou tegenhouden. Los ben toen tegen de lijn van mijn Vervolg op pagina 12 12 Interview Zaterdag 23 januari 2016

Vervolg van pagina 11 Warme contacten zijn goud waard

Ik heb toen natuurlijk gecanvast: ik pleit voor een nauwe band met voortdurend dat signaal aan Tur- premier van Luxemburg een kalen- ben stad en land afgegaan. Mensen Turkije. Toen Nederland in 2004 kije te geven: je hoort bij ons, je Dat zijn van die der bijhield met de verjaardagen zeiden: ‘Nou, meneer Bot, ik vind u voorzitter van de Europese Unie hoort niet bij de andere club. Ik wil van regeringsleiders en ze altijd een aardige minister en dat verdrag was, werden de onderhandelingen voorkomen dat Turkije zich verlo- domme dingen. Als opbelde om ze te feliciteren. Een zal best goed zijn. Die inhoud begrij- over toetreding tot de EU geopend. ren voelt, met aan de ene kant die bloemetje aan hun vrouwen was pen wij overigens helemaal niet. Bot als minister was daar direct bij instabiele Balkanlanden en aan de je mensen- ook effectief. Zelf merkte Bot dat Maar we gaan tegenstemmen omdat betrokken, terwijl daar in de toen- andere kant het veel gevaarlijker sachertorte eten met de president we tegen deze regering zijn.’ Want malige ministerraad en het Neder- Iran, Irak, Syri ë, de Kaukasus en rechten verdedigt, van Afghanistan wonderen kon we zaten toen in een bezuinigings- landse parlement veel twijfel over een stuk Rusland. Je moet voortdu- verrichten. Meesters in dit amicale periode. Ook werd gezegd: ‘Straks bestond. rend proberen dat land aan je te doe dat dan op een spel waren de Amerikanen, onder mogen we geen hagelslag meer ,,Wat is onze frontlijn op dit binden. Hoe je dat doet, daar kun- wie oud-president George W. Bush. eten, of wordt de pindakaas volgens ogenblik als je naar de kaart van nen we lang over filosoferen. Maar verstandige manier ,,Je voelt je wel gevleid als de presi- Franse normen vastgesteld. Mis- Europa kijkt? Dat zijn allemaal wij hebben in 1963 beloofd dat dent van Amerika, die altijd om- schien mogen we geen eigen vlag labiele Balkanstaten: Servi ë, Mon- Turkije lid mocht worden. Als je ringd wordt door veertig, vijftig meer voeren. En mag koningin tenegro, Albani ë. Die vormen de als Europese Unie geloofwaardig mensen, ineens naar je begint te Beatrix nog wel op de munt?’” korst van onze buitengrens. Als je wilt blijven, dan moet je die belof- zwaaien in een gang van het VN- Dus het referendum had nooit kijkt wat ons echt bedreigt, dan te nakomen. Wat er uit de onder- gebouw en keihard roept: ‘Hé daar moeten plaatsvinden? ,,Voor een zijn dat Iran, Irak, Syri ë, de Kauka- handelingen komt zien we wel. is de Dutch minister of foreign affairs . verdrag vind ik een referendum een sus en Rusland. Dat grenst alle- Maar laat Turkije niet weg schie- Would you like to have a picture with fout idee. Dat is veel te complex.” maal aan Turkije. Ik heb dus liever ten.” me? ’ Dan ga je toch even rechtop dat Turkije aan onze kant staat, In de door en door politieke staan en denk je: góh. Natuurlijk Turkije dan dat Turkije ook een IS-land wereld zijn warme contacten goud word je dan ingepakt. Dat is het In zijn diplomatieke en politieke wordt, of een Libi ë. Dat kun je waard, leerde Bot. Jean-Claude geheim van goede relaties. Dat loopbaan heeft Ben Bot altijd ge- alleen maar voorkomen door Juncker vertelde hem dat hij als begrijpen die Amerikanen.”

In oktober 2004 ondertekenen EU-voorzitter premier Balkenende (l) en minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot (r) in Rome de Europese grondwet. Voor hij in werking treedt moet er nog een referendum komen. De Nederlandse bevolking wees de grondwet in 2005 af, maar volgens Bot kwam die verworpen grondwet in een verkapte vorm toch weer terecht in het Verdrag van Lissabon van 2007.