Osmanli Müellifleri
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Yazan : BURSALI MEHMED TÂHİR EFENDİ OSMANLI MÜELLİFLERİ Osmanlılar'ın kuruluşundan zamanımıza kadar gelen ve mes leklerinde eser yazan Türk mutasavvıf, âlim, şair - edib, tarihçi tabib, riyaziyeci ve coğrafyacılarının kısaca hayatlariyle eser lerine dair kâfi malûmatı muhtevidir. 1. Cild Hazırlayanlar : A. FİKRİ YAVUZ İSMAİL ÖZEN İstanbul Müftü V. İstanbul Müftü Muavini MERAL YAYINEVİ Bakırcılar Ibnül-Emin Han 13/14 Beyazıt - İstanbul Tel: 26 39 61 " Büyüklerini Tanımayan Millet Yükselemez „ ESERİ SUNARKEN Son yıllarda neşir hayatımız büyük merhale katetmiştir. Lâtin alfabesinin kabulünden bu yana basılan eserler kendi öz var lığımıza dayanan eserler değildi. Günlük neşriyat, ders kitapları ve ba tıya dayalı alimünit kitaplardı. Köklü hiçbir neşriyatımız yoktu. Ne doğru dürüst bir lügat; ne ele alabileceğimiz bir ansiklopedi... Hele yıllarca muayyen zümrenin yaz dığı eserleri Maarif Vekâleti empoze ile meşgul oldu. Halkevleri neşriyatı olarak bir sürü faydasız, okunmaz yayın fikir piyasasını işgal etti. Allah'a şükürler olsun ki, bugün bunları sergilerde görmekteyiz. Bunları yapanlarsa seyretsinler marifetlerini... Asırların kültür hamulesi olan Türk - İslâm sentezi ihya yolunda dır, Mülebahhir Osmanlı âlimini tanımaya başladık. Âlim paşaları, mü- dekkik zabitlerin bize seslenişlerini duyar gibi oluyoruz. MERAL YAYINEVİ, bu mutlu kültür keşfinin arifesinde bu bahtlı necip neslimizi binaltıyüz müellif ve bunların yirmi binden fazla eseri ile tanıştırıyor. Bu muarefenin zengin kültürümüzü ihyada hayırlı netice ler doğuracağına inanıyoruz. Eserin gün yüzü görmesinde hizmeti sebkeden Muhterem İstanbul Müftü Vekili A. Fikri Yavuz ve İstanbul Müftü Yardımcısı İsmail Özen Beyefendiye Yayınevimiz minnetlerini arzeder... Merhum müellifi rahmetle yâdederken, okuyucularımıza Cenab-ı Haktan feyizler dileriz. KADİR MERAL ÖNSÖZ Bursalı Mehmet Tâhir Efendi tarafından hazırlanıp, 1333 Hicrî (1915 Milâdi) yılında İstanbul'da basılan «OSMANLI MÜELLİFLERİ» adlı bu eserin yeniden basımına lüzum görülme sebebini açıklamadan önce, kitap hakkında kısa bir bilgi verelim : Bu kitap, Osmanlı Türklerinden olup, kendi sahalarında eser veren âlim, edîb, mutasavvıf ve şâirler gibi kıymetli şahsiyetlerin hâl terceme- lerini ihtiva eder. Ancak eser vermemiş olan âlim ve sanatkârların hâl tercemeleri ele alınmamıştır. Eser, ÜÇ CİLD hâlinde basılmış olup, yine bu baskısı da ÜÇ CİLD üzerine hazırlanmaktadır. Eserin tümü, şu bölümleri içine almaktadır : 1 — MEŞAYİH (Mutasavvıflar) Bölümü 2 — ÂLİMLER » » 3 — ŞAİRLER ve EDÎBLER » » 4 — TARİHÇİLER » » 5 — TABİBLER » » 6 — MATEMATİKÇİLER » » 7 — COĞRAFYACILAR >ı » Yayımlanan I. cild, MEŞAYİH ve ÂLİMLER'e âit iki bölümü ihtiva etmektedir. Her bölüm, alfabetik sıraya göre, mevcut şahsiyetlerin hâl tercemelerini göstermektedir. Her üç cildde toplanan müelliflerin sayısı BİNALTIYÜZ'ün üstün dedir. Eserde, müellifler hakkında geniş bilgi verilmeyip, bilhassa ölüm ta rihleri ile eserleri, ayrı ayrı gösterilmiştir. Şu kadar ki, bazı kıymetler üzerinde tafsilât verilmiştir. Eser, Osmanlıca olarak bir defa basılmış olduğundan, piyasada mev cut nüshaları yok denecek kadar azalmıştır. Koca Osmanlı İmparatorluğu devrinde yetişen ilim ve san^at erbabını tanımak, mazideki kültür sevi yesi ile edebî, ahlâkî ve içtimaî ahvali bilmek ve takdir etmek demektir. Bütün müellifler, tarihlerine ve geçmiş millî değerlerine önem ver mekte ve onlarla öğünmektedirler. İyi ve yüksek görüşlerinden, ahlâk VI ve faziletlerinden faydalanır ve onları örnek tutarlar. Noksan ve yanlış tutumları görülürse, onları da telâfiye çalışırlar. İşte bu maksatları gözönünde bulunduran Bursa'lı Mehmet Tâbir Efendi, bu kıymetli eseri kaleme almış ve irfan hizmetinde bulunmuştur. Bu defa, eserin yeniden basımına teşebbüs edilmesi, arzedilen hu suslarla beraber şu sebeplere dayanmaktadır: a) Bugünün ve yarının genç nesillerine, geçmişteki değerli şahsi yetleri ve millî kültürümüzü anlatmak, ilme, fenne ve san'ata olan son suz bağlılıklarını öğretmek, b) Çeşitli ilim dallarında, Türklerin medeniyete, ahlâk ve fazilete olan hizmetlerini öğrenmek ve böylece millî bir şuura sahih olmak. «OSMANLI MÜELLİFLERİ» adlı bu eser, Osmanlıcadan Türkçeye çevrilirken, şu hususlara riayet edilmiştir: 1 — Müellifin kastettiği mânâlarda fazlalık veya eksiklik yapılma dan, yalnız Osmanlıca cümleleri basitleştirilerek, bugün kullanılan dile oldukça sâde bir şekilde çevrilmiştir. 2 — Eser içinde adları geçen şahsiyetlere âit şiir ve sözler aynen alınarak, bunların aslı muhafaza edilmiştir. 3 — İçinde Türkçe kelime bulunmıyan sırf Arapça veya Farsça me tinler, lâtin harfleriyle yazılamadığmdan, Türkçeye çevrilememiş ve aslında olduğu gibi Arap harfleriyle yazılmıştır. 4 — Terceme-i halleri verilen şahsiyetlerle ilgili târihler, aslında Hicrî târih olarak verilmiştir. Biz, bu târihlere tekabül eden Milâdî yıl ları da ilâve etmiş bulunuyoruz. 5 — Bursa'h Mehmet Tâbir Efendi'nin vefatından sonra zamanımı za kadar gelip geçen, ilimde san'atta ün yapmış şahsiyetlerin hâl terce- nıeleri de ilâve edilecek ve üçüncü cildin sonuna konulacaktır. ' 6 — Müellif Bursa'h Mehmet Tâbir Efendi'nin hâl tercemesi de kısmen iktibas sureti ile birinci cildin başına konmuş ve hakkında ye teri kadar bilgi verilmiştir. Neşir hayatımızda mevcut bir boşluğu dolduracağı ve yetişen nesil ile gelecek nesillere bir hizmet olacağı mülâhazası ile, şimdiden bu ese rin okuyucularına teşekkür eder; millî ve kudsi cevherlerimize sahip çıkararak millî birliğe kavuşmamızı Yüce ALLAH'dan niyaz ederiz. A. Fikri YAVUZ - İsmail ÖZEN İÇİNDEKİLER Giriş Mevzuları Sayfa Bursalı Mehmed Tahir Efendi 1 Müellifin eserleri 4 Müellifin basılmamış eserleri 5 Müellifin takdim yazısı 18 Müellifin faydalandığı başlıca kaynaklar 22 ŞEYHLER ve MUTASAVVIFLAR — A — Akşemseddin 27 Açıkbaş Mahmud Efendi 29 Atpazarlı Osman Fazlı İlâhî 30 Ahmed Bican 32 Ahmed Efendi (Merkezefendi zade) 32 Ahmed Ümidî 33 Ahmed Rumî Akhisarî (Saruhanî) 33 Ahmed Mürşidi Efendi 33 Ahmed Meâbî Efendi 34 Ahmed Efendi (Hafız Seyyid Ahmed ibni Muhammed ibni Ebu Bekir Efendi) 34 Azmî Hüseyin Dede 35 Abdulkadir Kemaleddin Efendi 36 Abdullah Hulusî Efendi 36 Ali Örfî Efendi 37 Abdurrahman Halis Talibânî 37 Abdulhamîd Efendi (Kara Molla zade) 38 Abdurrahîm Efendi 38 Abdüllâtif ibni Durmuş Fakîh Karamanî 39 Abdülbakî Dede (Nasır Seyyid Abdülbakî Dede) 39 Abdulkadir Necip Efendi 40 Abdülkerim Efendi (İştipli Emir Efendi) 40 VIII Mevzu Sayfa Alemî Muhammed Efendi 40 Azbî Mustafa Efendi 41 Abdullah ibni Abdurrahman Celvetî 41 Âşık Ali Paşa (Beşe) 42 Abdurrahîm Nizameddin Merzifonî (Sarı Danişmendzade) 43 Alâeddin Ali Aksarayî 44 Abdülkerim Efendi 44 Abdulmecid ibni Şeyh Nasuh 45 Amir ibni Hamza 46 Arif Muhammed Efendi 46 Abdurrahîm Karahisarî 46 Alî Dede Bosnavî 47 Ali Çelebi ibni Hüseyin Iznikî 48 Alemî Dede 49 Adli Hasan Efendi 50 Abdulmecid Sivasî 50 Abdülkerim Vardarî 50 Abdül-Ehad Nuri Efendi 51 Adnî Recep Dede 53 Aynî Ekber Muhammed Efendi 53 Acizî Süleyman Efendi 54 Abdülkerim Celvetî 54 Ali ibni Şaban Aksarayî 55 Ali ibni İbrahim Dağıştanî 55 Abdülhay Efendi 56 Ahmed Sarkan 56 — B — Bayezîd-i Rûmî 57 Baba Nimetullah Mahmud 57 Baba Yusuf Sivrihisarî 58 Bahaeddin zade Muhyiddin Muhammed Efendi 58 Balî-i Sofyavî (Sofyalı Bâlî) 59 Behişti Ramazan Efendi 59 Bosnalı Fusus Sarihi Abdullah 60 Bivucudî Muhammed Talip Üsküdarî 62 Bükatzade Veliyyuddîn Efendi 63 Beyzade Mustafa Efendi 63 Behçet Alî Efendi 63 Bedreddin Simavî (Bedreddin Simavî'ye ait malûmat) 65 Mevzu Sayfa — C — Cemaleddin İshak Karamanı 80 Cemal Halveti (Çelebi Halife) 80 Cunûnî Ahmed Dede 81 Cahidî Ahmed Efendi 82 Cihangiri Hasan Burhaneddin Efendi 82 Cennet Muhammed Efendi 82 Cemaleddin Uşşakî 83 Ç - Çerkeşî Mustafa Efendi — D — Davud-u Kayseri 84 Davud Halveti 86 Dede Ömer Ruşenî 86 Demirtaş Ebu Abdullah Muhammed 87 Davud ibni Şeyh Muhammed Efendi 88 Düğümlü Baba 88 — E — Evliyazade İsmail Hakkı Efendi 89 (Emin Muhammed Tokadı 89 Erzurumlu İbrahim Hakkı 90 Enis Recep Dede 93 Eyüp Efendi > 93 Eroğlu Nuri Efendi 93 Eşref-i Rûmî 94 — F — Fahreddin-i Rûmî 95 Feyzî Hasan Efendi (Simkeşzade) 95 Fethi Abdülkerim Efendi (Bülbülcüzade) 96 Fenayî Mustafa Efendi 96 Fahrî Ahmed Efendi 97 Ferdî Abdullah Efendi 98 Feyzullah Efendi (Mesnevîhan) 99 Faik Muhammed Bey 99 X Mevzu Sayfa — G — Gafurî Mehmed Efendi 100 Gaybî SunuUah Efendi 100 Gavsî Ahmed Dede 101 Gazzîzade Abdüllâtif Efendi 102 Gümüşhaneli Ahmed Ziyaeddin Efendi 102 Gazzi zade Mustafa Nesîb Efendi 103 — H — Hamidüddin Aksarayî 103 Haşim Emin Osman Efendi 103 Hacı Bayram Velî 103 Hasan Efendi (Hasan Hoca) 105 Hacı Ahmed ibni Seyyidî 105 Hüsameddin Ali El-Bitlisî 105 Habib Karamanî , 106 Hakikî zade Osman Efendi 106 Hüseynî (Hüseynî ibni Ahmed Sirozî) 106 Hüsameddin Bursavî 107 Haydarzade Muhammed Feyzî 108 Halevî Mahmud Efendi 108 Hasan Efendi (Ümmü Sinan zade) 109 Hasan Rızaî Efendi 109 Hüseyin Efendi (Hacı Evhad Şeyhi) 110 Hamid Efendi (Küçük Hamid Efendi) 110 Hicabî Abdülbakî Efendi 111 Hüseyin Hamdî (İbni Seyyid Hüseyin Efendi) 112 Hakkı Muhammed Efendi 112 Hamza Nigâvî Efendi 113 Hayalî Ahmed Şemseddin Efendi 113 Hulusî Efendi 114 Halid Ziyaeddin Bağdadî 114 Hoca Hüsaro Efendi 115 XI Mevzu Sayfa — i — İbrahim ibni Demirhan 115 İbni İsa'yi Saruhanî 115 İbrahim Gülşenî 116 ibrahim ibni Hamza 117 ibrahim Kırımı 118 İdris Muhtefî 118 İsmail Ankaravî 118 İsmail Rûmî 120 İsmail Hakkı Celveti 120 İsmail Nureddin Üsküdarî 125 İbrahim Nureddin Efendi 125 İsmail Vehbi Efendi 125 Hüdaî 125 Haşimî Emir Osman Efendi 129 Himmet Efendi 130 Haşim Mustafa Baba 131 İrfanı Abdullah Darendevî 132 İzzeddin Ahmed Efendi 132 İsa Mahvî 133 — K — Kudbuddin İznikî