SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ ESAD EFENDİ BÖLÜMÜ 3424 NUMARADAKİ MECMÛ’A-İ KASÂ’İD (261B-299A VARAKLARI ARASI) İNCELEME-METİN
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ ESAD EFENDİ BÖLÜMÜ 3424 NUMARADAKİ MECMÛ’A-İ KASÂ’İD (261b-299a VARAKLARI ARASI) İNCELEME-METİN Yüksek Lisans Tezi Songül ÖZEL Sivas Şubat 2016 CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ ESAD EFENDİ BÖLÜMÜ 3424 NUMARADAKİ MECMÛ’A-İ KASÂ’İD (261b-299a VARAKLARI ARASI) İNCELEME-METİN Yüksek Lisans Tezi Songül ÖZEL Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Ahmet ÖLMEZ Sivas Şubat 2016 KABUL VE ONAY Üniversite: : Cumhuriyet Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Ana Bilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Bilim Dalı : Eski Türk Edebiyatı Tezin Başlığı : Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Bölümü 3424 Numaradaki Mecmû’a-i Kasâ’id (261b-299a Varakları Arası) İnceleme-Metin Savunma Tarihi : 09/02/2016 Danışmanı : Yrd.Doç.Dr.Ahmet ÖLMEZ Unvanı – Adı Soyadı İmza Jüri Başkanı : Prof.Dr. Mehmet ARSLAN Üye : Prof.Dr.Atabey KILIÇ Üye : Yrd.Doç.Dr.Ahmet ÖLMEZ Oy Birliği ☐ Oy Çokluğu ☐ Songül ÖZEL tarafından hazırlanan Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Bölümü 3424 Numaradaki Mecmû’a-i Kasâ’id (261b-299a Varakları Arası) İnceleme-Metin başlıklı tez, kabul edilmiştir. ../…./….. Prof. Dr. Metin BOZKUŞ Enstitü Müdürü ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde hazırladığım bu Yüksek Lisans tezinin bizzat tarafımdan ve kendi sözcüklerimle yazılmış orijinal bir çalışma olduğunu ve bu tezde; 1- Çeşitli yazarların çalışmalarından faydalandığımda bu çalışmaların ilgili bölümlerini doğru ve net biçimde göstererek yazarlara açık biçimde atıfta bulunduğumu; 2- Yazdığım metinlerin tamamı ya da sadece bir kısmı, daha önce herhangi bir yerde yayımlanmışsa bunu da açıkça ifade ederek gösterdiğimi; 3- Başkalarına ait alıntılanan tüm verileri (tablo, grafik, şekil vb. de dahil olmak üzere) atıflarla belirttiğimi; 4- Başka yazarların kendi kelimeleriyle alıntıladığım metinlerini, tırnak içerisinde veya farklı dizerek verdiğim yine başka yazarlara ait olup fakat kendi sözcüklerimle ifade ettiğim hususları da istisnasız olarak kaynak göstererek belirttiğimi, beyan ve bu etik ilkeleri ihlal etmiş olmam halinde bütün sonuçlarına katlanacağımı kabul ederim. İmza Songül ÖZEL ÖNSÖZ Klâsik Türk edebiyatı köklü bir edebiyattır. Klâsik Türk edebiyatı Osmanlı kültür ve edebiyatının bir yansıması olarak asırlarca varlığını sürdürmüştür. Geniş bir kültür sahası içinde gelişen Klâsik Türk edebiyatında onlarca, yüzlerce duyuş, düşünüş, hissediş, atasözleri, deyimler, mazmunlar vb. şiirlere muhteva oluşturmuştur. Bu sebeple çok zengin bir içeriğe sahip olan Dîvan edebiyatı Osmanlı kültür sahasının nadîde bir edebiyatıdır. Sevilen, beğenilen, unutulamayan şiirlerin bir araya getirildiği şiir mecmûaları da bu nadîde edebiyatın birer nadîde eserleridir. Adeta, şiir mecmûaları, sevilen şiirlerin bir arada bulunduğu şiir bahçeleridir. Öyle ki o şiir bahçelerinde hemen her nazım şeklinde şiirler bulabiliriz. İşte bu yüzden mecmûalar çok kıymetlidir. Tezimize konu olan Ni’metî’nin Mecmû’a-i Kasâ’id adlı eseri de bu nadide mecmûalardan biridir. Eser, her çiçekten bir rayiha sunar gibi bize gönül dünyamızda azamî ölçüde hoş etkiler meydana getirmiştir. Bu çalışmamızda Süleymaniye Kütüphanesi 3424 numarada kayıtlı bulunan Nakîb-zâde Ni’metî’nin Mecmû’a-i Kasâ’id adlı şiir mecmuasını incelemeye çalıştık. Eserin 261b-299a varaklarının incelemesi ve transkripsiyonlu metninin yazımını gerçekleştirdik. Çalışmamızın giriş kısmında mecmûa ve mecmûanın önemi, çeşitleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Ayrıca Mecmû’a-i Kasâ’id adlı eserin özellikleri de kısaca belirtilmiştir. Daha sonra 261b-299a varak arasında yer alan şairlerin kısa biyografileri verilmiş ve daha sonra 261b-299a varaklarının transkripsiyonlu metni verilmiştir. Çalışmamız en sonda sonuç, kaynakça ve özgeçmiş bölümleriyle son bulmuştur. Tez çalışmamızı yaparken öncelikle tez metninin teminini sağlayan ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Mehmet ARSLAN’a teşekkürlerimi arz ediyorum. Tez metninin okunmasında bana yardımcı olan, her kelimeyle tek tek ilgilenen tez danışman hocam Yrd.Doç.Dr.Ahmet ÖLMEZ’e çok teşekkür ederim. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ……………………………………………………………………………………....iii İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………….........iv KISALTMALAR……………………………………………………………………………..v TABLO LİSTESİ…………………………………………………………………………….vi TRANSKRİPSİYON İŞARETLERİ……………………………………………………......vii ÖZET VE ANAHTAR KELİMELER……………………………………………………...viii ABSTRACT AND KEYWORDS…………………………………………………………...ix GİRİŞ……………………………………………………………………………………........1 Mecmûa……………………………………………………………………………………….1 Mecmûaların Önemi……………………………………………………………………….....2 Mecmûaların Tasnifi………………………………………………………………………….3 1. SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ ESAD EFENDİ BÖLÜMÜ 3424 NUMARADAKİ MECMÛ’A-İ KASÂ’İD (261b-299a VARAKLARI ARASI) TANITIMI…………………………………………………………………………………….8 1.1 Mecmûanın Tavsifi ve Diğer Özellikleri……………………………………………..8 1.2 Mecmûanın Mürettibi ve Müstensihi Ni’metî’nin Biyografisi…………………… 10 1.3 261b-299a Varak Muhtevası……………………………………………………… 12 1.4 261b-299a Varak Arasında Yer Alan Şairler ve Kısa Biyografileri………………..27 2. SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ ESAD EFENDİ BÖLÜMÜ 3424 NUMARADAKİ MECMÛ'A-İ KASÂ’İD (261b-299a VARAKLARI ARASI) METİN…….........................98 SONUÇ…………………………………………………………………………………….461 KAYNAKLAR…………………………………………………………………………….467 ÖZ GEÇMİŞ……………………………………………………………………………….481 iv KISALTMALAR a : varak ön yüzü Agm. : Adı geçen makale Age. : Adı geçen eser AKM : Ankara Kültür Merkezi b : varak arka yüzü C. : Cilt h : der-kenar Haz. : hazırlayan H. : Hicrî M. : Miladî tarih mm. : milimetre Nu. : Numara ö. : ölüm tarihi S. : Sayı s. : sayfa vs. : ve saire vr. : varak Yay. : Yayınevi, Yayınları yy. : yüzyıl Yz. : Yazma v TABLO LİSTESİ Tablo No Tablo Adı Sayfa Tablo 1 Mecmûada Yer Alan Şairlerin Şiirlerinin Kullandıkları Nazım Şekillerine Göre Sayıları 12 Tablo 2 Mecmû’a-i Kasâ’id’de Yer Alan Şiirlerin Varak Numaralarına Göre Tanıtılması 15 vi TRANSKRİPSİYON İŞARETLERİ Ş, ş ﺵ Ā, ā )ﺁ( ﺍ Ś, ś ﺹ A, a / E, e / I, ı / İ, i / U, u / Ü, ü )ﺃ( ﺍ Ż, ż / Đ, đ ﺽ B, b ﺐ Ŧ, ŧ ﻁ P, p ﭖ Ž, ž ﻆ T, t ﺖ ʿ ﻉ Ŝ, ŝ ﺚ Ġ ,ġ ﻍ C, c ﺝ F, f ﻒ Ç, ç ﭺ Ķ, ķ ﻕ Ĥ ,ĥ ﺡ K, g, ñ ﻙ Ħ ,ħ ﺥ L, l ﻝ D, d ﺩ M, m ﻡ Ź, ź ﺫ N, n ﻥ R, r ﺭ Ū,ū / Ö,ö /O,o / Ü,ü/ ü,Ü ﻭ Z, z ﺯ H, h / a, e ﻫ J, j ﮊ Ī,ī / į, I,ı / y,y ﻯ S, s ﺱ ʾ ﺀ vii ÖZET VE ANAHTAR KELİMELER Klâsik Türk edebiyatı köklü bir edebiyattır. Klâsik Türk edebiyatı şairleri, şiirlerini Dîvan adı verilen eserlerde toplamışlardır. Ancak, bazı şairlerin ya divanları bulunmamaktadır ya da, bazı şairler çeşitli sebeplerle tüm şiirlerini divanlarında toplamayabilirler. Sevilen şiirlerin bir araya getirildiği şiir mecmûaları bu sebeple edebiyat tarihimiz açısından çok önemli kaynaklardandır. Mecmûalarda bir şairin divanına koymadığı şiirlerini bulabiliriz. Mecmûalarda, bazen de devrinde ünlü olmayan, divanı bulunmayan bazı şairlerin şiirlerini de bulabiliriz. Bu da kültürümüz açısından önemlidir. Klasik Türk edebiyatında ilk mecmûalar XV. yüzyılda görülmeye başlanmıştır. İşte bu mecmûalardan biri de Süleymâniye Kütüphanesi Esad Efendi Bölümünde 3424 numarada kayıtlı bulunan Mecmû’a-i Kasâ’id adlı mecmûadır. 338 varaktan oluşan bu mecmûada XV, XVI ve XVII. yüzyıllarda yaşamış bazı şairlerin şiirlerine yer verilmiştir. Bu eserin 261b-299a varaklarının incelemesi ve transkripsiyonlu metni bizim çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmamızda önce mecmûalar hakkında genel bilgi verdik. 261b-299a varakları arasındaki şiirleri ve şairleri tanıttık. Transkripli metin çevirisi ve divan incelemeleri yapıp mecmûadaki şiirlerle karşılaştırdık. Elde ettiğimiz bulguları sonuç bölümünde belirtip tezimizi kaynakça ve öz geçmiş bölümleriyle bitirdik. Anahtar Kelimeler: Klasik Türk edebiyatı, Şiir mecmûası, Süleymâniye Kütüphanesi viii ABSTRACT AND KEYWORDS Classıcal turkısh lıterature ıs a rooted one. The classical Turkısh lıterature poets gathered all theır poems ın a book called Divan. However, some of the poets either have their own divans or they mıght not have gathered theır whole poems in divans because of some reasons. So literary corpuses in whıch the favourıte poems were gathered togethered are very important sources for our literary history. In literary corpuses , we can find the poems of a poet who did not gathered hıs poems ın hıs dıvan.And sometimes even we can find the poems of some poets who were not famous ın that age and didn’t have theır own divans.And thıs ıs so ımportant for our culture. In Classical Turkısh Lıterature, the earlıest corpuses began to be seen in XV. century .One of these corpuses called Mecmua-i Kasaid is registereted in a room numbered 3424 in Süleymanıye Library. In thıs 338 leafed journal, there are the poems of some poets lıved ın XV, XVI and XVII centuries. The matter of this study ıs the investigation of the leaves numbered 261b and 299a the transcrıbtional text of thıs copy. In your study, first off all we have presented general information about jurnals and introduced the poems and poets in leafs 261b-299a. We have translated transcriptinod texts, made an examination of divans and compared them with the poems in journals. Having specified the obtained results. İn epilogue we have ended our thesis with reference and biography. Key words: Classıcal Turkısh Lıterature, literary magazine,Süleymanıye Library ix GİRİŞ Mecmûa Mecmûa sözcüğü sözlükte, “ 1. Toplanıp biriktirilmiş, tertip ve tanzim edilmiş şeylerin hepsi. 2. Seçilmiş