OP DE GRENS VAN DE EUROPESE UNIE EN HAAR LIDSTATEN Onderzoek Naar Verantwoording Van Transnationale Europese Organisaties
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OP DE GRENS VAN DE EUROPESE UNIE EN HAAR LIDSTATEN Onderzoek naar verantwoording van transnationale Europese organisaties Abstract In dit verkennende onderzoek is de verantwoording van een nieuwe organisatievorm in kaart gebracht: de transnationale Europese organisaties. Deze organisaties acteren over de grenzen van lidstaten heen. Ze voeren Europees beleid uit, maar niet over alle lidstaten. De nadruk van de verantwoording ligt op de actoren binnen de lidstaten, terwijl de Europese actoren meer afstand bewaren en de kaders bewaken. De actoren binnen de lidstaten trachten de boot (de transnationale Europese organisatie) een bepaalde richting in te bewegen, terwijl de Europese actoren de gehele vloot op hun koers willen houden. Daarmee nemen de actoren binnen de lidstaten en de Europese actoren verschillende rollen aan en is er sprake van complementaire verantwoording. Hoewel de rol van de actoren binnen de lidstaten in het verantwoordingsproces aanzienlijk groter is, heeft dus ook de Europese Unie een rol te spelen. Daarmee heeft de Europese Unie aan invloed gewonnen, maar is het niet de leidende verantwoordingspartij geworden. De transnationale Europese organisaties laten zien dat Europese integratie geen zwart-wit proces van het wel of niet overdragen van bevoegdheden hoeft te zijn, maar dat Europese integratie zich ook kan uiten in een proces van multi-level governance. Universiteit Utrecht Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschappen (USBO) Bijlhouwerstraat 6 3511 ZC Utrecht Master Bestuur en Beleid Gijs Kremers Eerste lezer: dr. Thomas Schillemans Tweede lezer: dr. Gijs Jan Brandsma [E-mailadres] Datum: 30-06-2017 “When you look at the organizational structure it is pretty multi-level governance. You can see the Commission and the EU at the top and then the nation and then the region and the municipality. But it’s never that straightforward. I mean, that’s the way it was in Europe in the twelfth century, when we had the king and you had the duke and then you had the knight and then you had the peasants. That was top-down. Now it’s more fluid.” (Magnus Schönning, directeur Interreg Öresund-Kattegat-Skagerrak, 2017) 1 Voorwoord Als ik een scriptie of een proefschrift bestudeer, kan ik het zelden laten om even naar het voorwoord te kijken. Wat iemand onderzocht heeft mag dan interessant zijn, de mens erachter is vaak veel interessanter. Dat verschilt van eenvoudige bedankjes tot vaak ietwat gênante liefdesuitingen. Diegene die op het tweede hoopt, komt bedrogen uit. Als een ware bestuurskundige ambieer ik de middenweg. Laat ik beginnen bij het begin. Helaas bleek mijn Lets en Sloveens nog wat onderontwikkeld. Daarom gaat speciale dank gaat uit naar Google en in het bijzonder naar de vertaalfunctie van websites. Zonder dit technologisch vernuft (wat nog lang niet perfect is, maar wat voor wie doelgericht zoekt zeker kan volstaan), was het onmogelijk geweest om de mailadressen van de gezochte respondenten te verzamelen. Ook moet ik zeggen dat de Europese Unie bijzonder transparant bleek in het bijhouden en registeren van documenten. Als ik een zoekterm in de Europese databank intikte en er stond: ‘U krijgt alleen de pagina’s 1-9999 van de zoekresultaten te zien.’, zakte de moed mij soms in mijn schoenen. Maar die transparantie was wel noodzakelijk om de transnationale Europese organisaties te kunnen identificeren. Uiteraard wil ik mijn respondenten bedanken voor het invullen van de enquête, zonder wie deze scriptie geen enkele inhoud zou hebben gehad. Bijzondere dank gaat uit naar Bram de Kort en Magnus Schönning, die de tijd wilden nemen om mij te woord te staan en het onderzoek van meer diepgang hebben voorzien. Deze scriptie is de afronding van de master Bestuur en Beleid. Jaargang 2016-2017 staat ook wel bekend als ‘de keters’. Naast inhoudelijke discussies was er meer dan voldoende ruimte voor gezelligheid. Zoals studenten betaamt, werd er veel bier gedronken en met als hoogtepunt het tot in de kleine uurtjes op stelten zetten van Brussel. Dan kom ik bij mijn begeleiders. Allereerst wil ik Thomas Schillemans bedanken voor zijn betrokkenheid gedurende het soepel verlopen proces, de scherpe begeleiding, de snelle reacties op mails en de telefoongesprekken. Daarnaast mijn tweede lezer Gijs Jan Brandsma, die ik wil bedanken voor de scherpe commentaren op eerdere versies en zijn aanstekelijke passie voor bijzondere organisaties. Ten slotte wil ik mijn familie en vrienden bedanken, vooral voor wat ze buiten deze scriptie voor mij betekenen. Je masterdiploma is eigenlijk een soort tussentijdse toets die gehaald wordt: je bent goed op weg, maar het zegt lang nog niet alles over of het tentamen aan het einde ook succesvol afgerond wordt. Na deze tussentijdse toets is het nu tijd om een volgend avontuur tot een goed einde te gaan brengen. Zoals Nelson Mandela ooit zei: ‘It always seems impossible until it’s done. En zo is het. 2 Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 2 1. Aanleiding ........................................................................................................................................ 6 1.1 Probleemstelling ...................................................................................................................... 7 1.1.1 Doelstelling ............................................................................................................................. 7 1.1.2 Vraagstelling ........................................................................................................................... 7 1.2 Relevantie ................................................................................................................................ 8 1.2.1 Maatschappelijke relevantie ........................................................................................... 8 1.2.2 Wetenschappelijke relevantie ......................................................................................... 8 2. Spanningen Europese integratie ................................................................................................... 10 2.1 Europese integratie en multi-level governance .................................................................... 10 2.2 Reeds vastgestelde integratie: Europese agentschappen..................................................... 11 2.3 Vrijblijvende integratie: intergouvernementele organisaties ............................................... 12 2.4 Een mengvorm: de transnationale Europese organisatie ..................................................... 12 2.4.1 kenmerken transnationale Europese organisaties ........................................................ 12 2.5 De transnationale Europese organisatie als uitingsvorm van multi-level governance ......... 14 2.6 Beperkte inventarisatie tot nu toe ........................................................................................ 14 2.7 Conclusie: transnationale Europese organisatie als multi-level governance ........................ 14 3. Verantwoording............................................................................................................................. 15 3.1 De verschillende aanverwante begrippen rondom verantwoording .................................... 16 3.2 Verantwoording als deugd en verantwoording als mechanisme .......................................... 16 3.3 Definitie verantwoording ...................................................................................................... 16 3.4 De relatie tussen actor en forum: principaal-agent relatie ................................................... 17 3.5 Verantwoording in de Europese context .............................................................................. 18 3.5.1 Verantwoording van Europese Agentschappen ............................................................ 18 3.5.2 Verantwoording van intergouvernementele organisaties ............................................ 18 3.5.3 Verantwoording van transnationale Europese organisaties: multi-level governance. 18 3.5.4 Conclusie: verantwoording en het Europese spanningsveld ........................................ 19 3.6 De verantwoordingrelatie overzichtelijk weergegeven ........................................................ 19 3.7 Verantwoording waarover? .................................................................................................. 19 3.8 Conclusie: het analysekader .................................................................................................. 20 4. Methoden en technieken .............................................................................................................. 21 4.1 Inventarisatie transnationale Europese organisaties ............................................................ 21 4.2 Enquête ................................................................................................................................. 22 4.3 Case study .............................................................................................................................. 23 4.4 Methodische reflectie ........................................................................................................... 24 3 5. Verkenning van transnationale Europese organisaties ................................................................. 25 5.1 Reeds geïdentificeerde organisaties ....................................................................................