Jaarverslag, Jaarrekening & Burgerjaarverslag 2009

JAARVERSLAG, JAARREKENING & BURGERJAARVERSLAG 2009

Voorwoord

2009 was een jaar met vele gezichten. Het was het jaar van internationale economische crisis, die ook niet aan Flevoland voorbijging. Dat was direct merkbaar aan de effecten op de Flevolandse economie. Zo nam de groei van de werkgelegenheid fors af, hoewel er nog wel steeds sprake was van een groei. Binnen de beschikbare mogelijkheden hebben we getracht de consequenties van de economische teruggang te verzachten. Het ging daarbij niet alleen om het creëren van nieuwe banen, maar ook om het behoud van bestaande werkgelegenheid. In 2009 hebben we daarom extra geïnvesteerd in de opzet van een Flevolands Mobiliteitscentrum, het starten van een scholingsoffensief en versterking van het beroepsonderwijs.

In 2009 werden ook de contouren van de schaalsprong van Almere steeds concreter. De RAAMbrief die het kabinet in november uitbracht, gaf de kaders van haar beleid aan. In het Integraal Afspraken Kader Almere werden de afspraken tussen de betrokken overheden vastgelegd. Duidelijk is dat de ambitie groot is. Daarin is ook de provincie een belangrijke schakel. Niet alleen vanwege haar inhoudelijke en financiële steun aan de gemeente Almere, maar ook vanwege haar rol bij het bewaken van het evenwicht met de ontwikkeling van de rest van de provincie. Want de gevolgen van de schaalsprong strekken zich ook tot ver buiten de gemeentegrenzen van Almere uit. Dat is voor de provincie Flevoland een stevige opgave, zeker gezien haar beperkte financiële middelen. Maar Flevoland wil die opgave zeker niet uit de weg gaan. Om haar rol op een verantwoorde manier te kunnen vervullen, heeft een extern bureau (Cebeon) in beeld gebracht welke investeringen daarvoor nodig zijn en hoe zich dat verhoudt met de financiële positie van de provincie. Hieruit werd duidelijk dat een forse uitbreiding van de jaarlijkse provinciale inkomsten met € 90 miljoen nodig is om de financiën meer in lijn te brengen met de rol die van de provincie in de schaalsprong wordt verwacht. In 2009 is hierover overlegd met het Rijk en de andere provincies. De resultaten hiervan moeten in 2010 duidelijk worden.

Een belangrijk resultaat in 2009 was de overeenkomst die de provincie samen met het Rijk en de gemeenten Almere en Lelystad met Windesheim afsloot over de verbreding van het aanbod van hoger onderwijs in de provincie. Inmiddels hebben de betrokken partners financiering toegezegd voor de uitvoering van de businesscase.

Voorts zijn in 2009 belangrijke stappen gezet in de uitvoering van een aantal grote programma’s en projecten. Zo heeft de provincie in september met het aanbieden van het Toekomstbeeld Markermeer-IJmeer aan staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat haar visie gegeven op de ontwikkeling van dit gebied tot één van de nieuwe natuuriconen van Nederland. Verder werd voor het programma Oostvaarderswold een mijlpaal bereikt toen Provinciale Staten op 8 oktober de structuurvisie Oostvaarderswold vaststelden. Een mooi succes was ook het aanwijzingsbesluit voor Lelystad Airport dat de ministers van Verkeer en Waterstaat en Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer op 16 oktober 2009 hebben vastgesteld. Dit maakt het mogelijk de luchthaven uit te breiden voor Europese lijndiensten, zakelijk verkeer en charters.

Maar ook in de reguliere taken heeft de provincie in het afgelopen jaar veel bereikt. Er is erg veel werk verzet om bij te dragen aan de verdere ontwikkeling van deze provincie. In het verslag dat nu voor u ligt kunt u dit nalezen.

Mr. drs. T. van der Wal, L. Verbeek, Provinciesecretaris Commissaris van de Koningin

2 Inhoudsopgave Voorwoord ...... 2

I INTRODUCTIE ...... 9

II VERANTWOORDING PER THEMA ...... 15 A. Programmaplan ...... 17

1 Jongeren ...... 17 1.1 Inhoud en reikwijdte van het thema ...... 17 1.2 Externe ontwikkelingen 2009 ...... 17 1.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord ...... 18 1.3.1 Startkwalificatie arbeidsmarkt ...... 18 1.3.2 Beroepsonderwijs en arbeidsmarkt...... 18 1.3.3 Wachtlijsten jeugdzorg ...... 19 1.3.4 Jongeren, sport en cultuur ...... 19 1.3.5 Onderwijskolom ...... 19 1.3.6 Indicatoren Jeugdzorg ...... 21 1.4 Jeugdzorg ...... 22 1.4.1 Wat hebben we bereikt ...... 22 1.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 23 1.4.3 Wat heeft het gekost ...... 23 1.4.4 Waardoor wijkt het af ...... 23 1.5 Jongerenbeleid ...... 24 1.5.1 Wat hebben we bereikt ...... 24 1.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 24 1.5.3 Wat heeft het gekost ...... 25 1.5.4 Waardoor wijkt het af ...... 25 1.6 Onderwijs ...... 25 1.6.1 Wat hebben we bereikt ...... 25 1.6.2 Wat heeft het gekost ...... 25 1.6.3 Waardoor wijkt het af ...... 25 1.7 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP ...... 26 1.7.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij ...... 26 1.8 Totale baten en lasten thema 1 ...... 27

2 Verkeer van mensen, producten en diensten ...... 29 2.1 Inhoud en reikwijdte van het thema ...... 29 2.2 Externe ontwikkelingen 2009 ...... 29 2.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord ...... 29 2.3.1 Ontsluiting Flevoland ...... 29 2.3.2 Openbaar vervoer ...... 30 2.3.3 Wat heeft het gekost ...... 31 2.3.4 Waardoor wijkt het af ...... 32 2.4 Wegen en vaarwegen ...... 33 2.4.1 Vervoersinfrastructuur...... 33 2.4.2 Wat heeft het gekost ...... 35 2.4.3 Waardoor wijkt het af ...... 36 2.4.4 Indicatoren ...... 37 2.5 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP ...... 38 2.5.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij ...... 38 2.5.2 Relaties en verbanden met de speerpunten en het p-MJP ...... 40 2.6 Totale lasten en baten thema 2 ...... 41

3 Economie en arbeidsmarkt ...... 43 3.1 Inhoud en reikwijdte van het thema ...... 43 3.2 Externe ontwikkelingen 2009 ...... 43 3.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord ...... 44 3.3.1 Banen ...... 44 3.4 Werken en ondernemen ...... 46 3.4.1 Wat hebben we bereikt ...... 46 3.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 47 3.4.3 Wat heeft het gekost ...... 49 3 3.4.4 Waardoor wijkt het af ...... 49 3.5 Toerisme en recreatie ...... 51 3.5.1 Wat hebben we bereikt ...... 51 3.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 51 3.5.3 Wat heeft het gekost ...... 52 3.5.4 Waardoor wijkt het af ...... 52 3.6 Landbouw en visserij ...... 52 3.6.1 Wat hebben we bereikt ...... 52 3.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 52 3.6.3 Indicatoren ...... 53 3.6.4 Wat heeft het gekost ...... 53 3.6.5 Waardoor wijkt het af ...... 53 3.7 Europese programma’s ...... 54 3.7.1 Wat hebben we bereikt ...... 54 3.7.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 55 3.7.3 Indicatoren ...... 57 3.7.4 Wat heeft het gekost ...... 58 3.7.5 Waardoor wijkt het af ...... 58 3.8 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP ...... 59 3.8.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij ...... 59 3.8.2 Relaties en verbanden met de speerpunten en het p-MJP ...... 61 3.8.3 Totale lasten en baten thema 3 ...... 63

4 Flevolandse samenleving ...... 65 4.1 Inhoud en reikwijdte van het thema ...... 65 4.2 Externe ontwikkelingen 2009 ...... 65 4.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord ...... 66 4.3.1 Balans in de samenleving ...... 66 4.3.2 Voorzieningenniveau ...... 66 4.3.3 Sport en Cultuur ...... 66 4.4 Zorg en sociale kwaliteit ...... 67 4.4.1 Wat hebben we bereikt ...... 67 4.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 67 4.4.3 Wat heeft het gekost ...... 68 4.4.4 Waardoor wijkt het af ...... 68 4.5 Sport ...... 68 4.5.1 Wat hebben we bereikt ...... 68 4.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 69 4.5.3 Wat heeft het gekost ...... 69 4.5.4 Waardoor wijkt het af ...... 69 4.6 Cultuur ...... 70 4.6.1 Wat hebben we bereikt ...... 70 4.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 71 4.6.3 Wat heeft het gekost ...... 72 4.6.4 Waardoor wijkt het af ...... 72 4.7 Omroep Flevoland ...... 72 4.7.1 Wat hebben we bereikt ...... 72 4.7.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 72 4.7.3 Wat heeft het gekost ...... 73 4.7.4 Waardoor wijkt het af ...... 73 4.8 Wonen ...... 73 4.8.1 Wat hebben we bereikt ...... 73 4.8.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 74 4.8.3 Wat heeft het gekost ...... 74 4.8.4 Waardoor wijkt het af ...... 74 4.9 Ruimtelijke planning ...... 75 4.9.1 Wat hebben we bereikt ...... 75 4.9.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 77 4.9.3 Wat heeft het gekost ...... 79 4.9.4 Waardoor wijkt het af ...... 79 4.10 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP ...... 80 4.10.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij ...... 80 4.10.2 Relaties en verbanden met de speerpunten en het p-MJP ...... 80

4 4.10.3 Relaties en verbanden met de Europese programma’s ...... 81 4.11 Totale lasten en baten thema 4 ...... 82

5 Duurzaamheid, klimaat, water en natuur ...... 83 5.1 Inhoud en reikwijdte van het thema ...... 83 5.2 Externe ontwikkelingen 2009 ...... 83 5.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord ...... 84 5.3.1 Duurzame energie ...... 84 5.3.2 Water ...... 85 5.4 Algemeen waterbeleid ...... 86 5.4.1 Wat hebben we bereikt ...... 86 5.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 86 5.4.3 Wat heeft het gekost ...... 86 5.4.4 Waardoor wijkt het af ...... 86 5.5 Bescherming tegen overstromingen ...... 87 5.5.1 Wat hebben we bereikt ...... 87 5.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 87 5.5.3 Wat heeft het gekost ...... 88 5.5.4 Waardoor wijkt het af ...... 88 5.6 Grondwaterbeheer ...... 88 5.6.1 Wat hebben we bereikt ...... 88 5.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 88 5.6.3 Wat heeft het gekost ...... 89 5.6.4 Waardoor wijkt het af ...... 89 5.7 (Fysieke) Omgevingskwaliteit ...... 89 5.7.1 Wat hebben we bereikt ...... 89 5.7.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 90 5.7.3 Wat heeft het gekost ...... 91 5.7.4 Waardoor wijkt het af ...... 91 5.8 Afronding SGB-regeling ...... 92 5.8.1 Wat heeft het gekost ...... 92 5.9 Duurzame ontwikkeling ...... 92 5.9.1 Wat hebben we bereikt ...... 92 5.9.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 92 5.9.3 Wat heeft het gekost ...... 93 5.9.4 Waardoor wijkt het af ...... 93 5.10 Natuur- en landschapsbeleid ...... 94 5.10.1 Wat hebben we bereikt ...... 94 5.10.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 95 5.10.3 Wat heeft het gekost ...... 96 5.10.4 Waardoor wijkt het af ...... 96 5.11 Oostvaarderswold ...... 97 5.11.1 Wat heeft het gekost ...... 97 5.11.2 Waardoor wijkt het af ...... 97 5.12 Totale lasten en baten thema 5 ...... 98

6 Bestuur en algemene dekkingsmiddelen ...... 99 6.1 Inhoud en reikwijdte van het thema ...... 99 6.2 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord ...... 99 6.2.1 Invloed en sturing Provinciale Staten...... 99 6.2.2 Transparante en zichtbare provincie ...... 100 6.2.3 Omslag beleid naar uitvoering ...... 100 6.2.4 Gebiedsontwikkeling ...... 100 6.2.5 Dmitrov ...... 101 6.2.6 Samenwerking Randstadverband ...... 101 6.3 Bestuur ...... 101 6.3.1 Wat hebben we bereikt ...... 101 6.3.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 103 6.3.3 Wat heeft het gekost ...... 103 6.3.4 Waardoor wijkt het af ...... 104 6.4 Openbare orde en veiligheid ...... 104 6.4.1 Wat hebben we bereikt ...... 104 6.4.2 Wat heeft het gekost ...... 105

5 6.4.3 Waardoor wijkt het af ...... 105 6.5 Omgevingsplan ...... 105 6.5.1 OPF algemeen ...... 105 6.5.2 Externe ontwikkelingen ...... 105 6.5.3 Wat hebben we bereikt ...... 105 6.5.4 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 105 6.5.5 Wat heeft het gekost ...... 106 6.5.6 Waardoor wijkt het af ...... 106 6.6 Algemene dekkingsmiddelen ...... 107 6.6.1 Wat hebben we bereikt en daarvoor gedaan ...... 107 6.6.2 Wat heeft het gekost ...... 108 6.6.3 Waardoor wijkt het af ...... 109 6.7 Onvoorzien en stelposten ...... 109 6.7.1 Wat hebben we bereikt en daarvoor gedaan ...... 109 6.7.2 Wat heeft het gekost ...... 109 6.7.3 Waardoor wijkt het af ...... 109 6.8 Totale lasten en baten thema 6 ...... 110

B. Speerpunten en p-MJP ...... 111

1 Speerpunten Omgevingsplan ...... 111 1.1 Speerpunt IFA ...... 111 1.1.1 Wat hebben we bereikt ...... 111 1.1.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 111 1.1.3 Wat heeft het gekost ...... 112 1.1.4 Waardoor wijkt het ...... 112 1.2 Speerpunt Luchthaven ...... 112 1.2.1 Externe ontwikkelingen ...... 113 1.2.2 Wat hebben we bereikt ...... 113 1.2.3 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 113 1.2.4 Wat heeft het gekost ...... 114 1.2.5 Waardoor wijkt het af ...... 114 1.3 Speerpunt Markermeer/IJmeer ...... 115 1.3.1 Externe ontwikkelingen ...... 115 1.3.2 Wat hebben we bereikt ...... 115 1.3.3 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 115 1.3.4 Wat heeft het gekost ...... 116 1.3.5 Waardoor wijkt het af ...... 116 1.4 Speerpunt Oostvaarderswold ...... 117 1.4.1 Externe ontwikkelingen ...... 117 1.4.2 Wat hebben we bereikt ...... 117 1.4.3 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 118 1.4.4 Wat heeft het gekost ...... 119 1.4.5 Waardoor wijkt het af ...... 119 1.5 Schaalsprong Almere ...... 119 1.5.1 Schaalsprong algemeen ...... 119 1.5.2 Wat hebben we bereikt ...... 119 1.5.3 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 120 1.5.4 Wat heeft het gekost ...... 120 1.5.5 Waardoor wijkt het af ...... 120 1.6 Aandachtsgebied Noordelijk Flevoland ...... 121 1.6.1 Wat hebben we bereikt ...... 121 1.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 121 1.6.3 Wat heeft het gekost ...... 122 1.6.4 Waardoor wijkt het af ...... 122

2 p-MJP ...... 123 2.1 Algemeen ...... 123 2.2 Natuur ...... 123 2.2.1 Wat hebben we bereikt ...... 123 2.2.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 124 2.2.3 Wat heeft het gekost ...... 125 2.2.4 Waardoor wijkt het af ...... 125

6 2.3 Recreatie en toerisme ...... 126 2.3.1 Wat hebben we bereikt ...... 126 2.3.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 126 2.3.3 Wat heeft het gekost ...... 127 2.3.4 Waardoor wijkt het af ...... 127 2.4 Landschap ...... 128 2.4.1 Wat hebben we bereikt ...... 128 2.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 128 2.4.3 Wat heeft het gekost ...... 129 2.4.4 Waardoor wijkt het af ...... 129 2.5 Landbouw ...... 130 2.5.1 Wat hebben we bereikt ...... 130 2.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 130 2.5.3 Wat heeft het gekost ...... 131 2.5.4 Waardoor wijkt het af ...... 131 2.6 Water ...... 131 2.6.1 Wat hebben we bereikt ...... 131 2.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 132 2.6.3 Wat heeft het gekost ...... 132 2.6.4 Waardoor wijkt het af ...... 132 2.7 Leefbaarheid ...... 133 2.7.1 Wat hebben we bereikt ...... 133 2.7.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 133 2.7.3 Wat heeft het gekost ...... 133 2.7.4 Waardoor wijkt het af ...... 133 2.8 Milieu ...... 134 2.8.1 Wat hebben we bereikt ...... 134 2.8.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 134 2.8.3 Wat heeft het gekost ...... 134 2.8.4 Waardoor wijkt het af ...... 134 2.9 POP Technische bijstand ...... 135 2.9.1 Wat hebben we bereikt ...... 135 2.9.2 Wat hebben we daarvoor gedaan ...... 135 2.9.3 Wat heeft het gekost ...... 135 2.9.4 Waardoor wijkt het af ...... 135 2.10 POP langs assen ...... 136 2.10.1 Wat hebben we bereikt en gedaan ...... 136 2.10.2 Wat heeft het gekost...... 136 2.10.3 Waardoor wijkt het af ...... 136

III PARAGRAFEN ...... 137 1 Provinciale heffingen ...... 138 2 Weerstandsvermogen...... 140 3 Onderhoud kapitaalgoederen ...... 150 4 Financiering/treasury ...... 155 5 Bedrijfsvoering ...... 156 6 Verbonden Partijen ...... 159 7 Grondbeleid ...... 171

IV JAARREKENING ...... 173 1. Jaarrekening op hoofdlijnen ...... 173 2. Overzicht baten en lasten ...... 178 3. Bedrijfsvoering ...... 186 4. Balans ...... 187

V BIJLAGEN ...... 199 1 Grondslagen waardering en resultaatbepaling...... 200 2 Toelichting reserves en voorzieningen ...... 202 3. Single information single audit (SISA) ...... 205 4. Accountantsverklaring ...... 213

VI Burgerjaarverslag ...... 215

8 I

INTRODUCTIE

9 10 De provincie Flevoland

Flevoland is de jongste provincie van Nederland. De instelling van deze provincie, op 1 januari 1986, is een unieke gebeurtenis in de bestuurlijke geschiedenis van ons land. Het is de kroon op een enorme prestatie, de inpoldering van de voormalige Zuiderzee. Dit project dat honderd jaar eerder begon, heeft in het dichtbevolkte Nederland ruimte geschapen voor grootschalige landbouw, moderne dorpen en steden, natuur en recreatie.

De provincie Flevoland telt zes gemeenten: Almere, Dronten, Lelystad, Noordoostpolder, Urk en Zeewolde. Dit beperkte aantal maakt het mogelijk langs korte lijnen efficiënt te werken. De provincie ziet erop toe dat de gemeenten hun taken uitvoeren. Zij respecteert de beleidsvrijheid van de gemeenten en treedt alleen op als er bovenlokale belangen in het geding zijn.

Provinciebestuur Provinciale Staten vormen het provinciebestuur. De inwoners van Flevoland kiezen de Statenleden rechtstreeks. De voorzitter van Provinciale Staten is de (door de Kroon benoemde) Commissaris van de Koningin. De griffier staat Provinciale Staten en de door hen voor belangrijke beleidsterreinen ingestelde Statencommissies bij.

Provinciale Staten kiezen het dagelijks bestuur, Gedeputeerde Staten. Voorzitter van Gedeputeerde Staten is de Commissaris van de Koningin.

Het college van Gedeputeerde Staten bestond, naast de Commissaris van de Koningin, uit vier gedeputeerden. De provinciesecretaris ondersteunt het college, de Commissaris van de Koningin en eventuele door Gedeputeerde Staten ingestelde commissies. Als algemeen directeur is de provinciesecretaris verantwoordelijk voor de ambtelijke organisatie.

De Statencommissies adviseren Provinciale Staten over een voorstel of onderwerp dat gaat over hun beleidsterrein. Zij overleggen met Gedeputeerde Staten of de Commissaris van de Koningin over het bestuur op hun beleidsterreinen.

Sinds 2008 is de heer L. Verbeek benoemd tot Commissaris van de Koningin in de provincie Flevoland. De Commissaris van de Koningin heeft een aantal in de Provinciewet vastgelegde specifieke taken. In zijn rol van voorzitter van zowel Provinciale als Gedeputeerde Staten behartigt hij de belangen van de provincie. Ook is hij voorzitter van het Comité van Toezicht Europees Programma voor Flevoland. Daarnaast vertegenwoordigt hij de provincie in en buiten rechte. De Commissaris legt regelmatig werkbezoeken af bij de gemeenten in Flevoland. Een andere provinciale taak van de Commissaris is die van verantwoordelijke bij de rampenbestrijding en de handhaving van de openbare orde en veiligheid. Naast deze provinciale taken heeft de Commissaris ook een aantal taken als rijksorgaan. Deze taken zijn vermeld in de ambtsinstructie van de Commissaris. Voorbeelden zijn het bevorderen van de samenwerking tussen de instellingen en organisaties in de provincie en het toezien op een ordentelijk verloop van de (her)benoeming van burgemeesters.

Samenstelling college van Gedeputeerde Staten

Dhr. L. (Leen) Verbeek Voorzitter Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten met in portefeuille: (Commissaris van de Koningin) Bestuurlijke Aangelegenheden, Communicatie, Openbare Orde en Veiligheid, Dmitrov, Informatisering en Automatisering (inclusief inkoop, aanbesteding en archiefinspectie), Andere Overheid, Comité van Toezicht Europees programma voor Flevoland. Drs. H.(Harry) Dijksma (VVD) Gedeputeerde met in portefeuille: Financiën en Begroting, Wegen en Verkeer, Kunst en Cultuur, Europa (Comité van de Regio’s en Interreg), Investeringsimpuls Flevoland - Almere, Luchthaven Lelystad. Dhr. A. L. (Andries) Greiner (CDA) Gedeputeerde met in portefeuille: Economische Zaken (inclusief Landbouw en Visserij), Arbeidsmarkt, Europa - Landsdeelprogramma West, Onderwijs (Hoger en Beroeps-), Toerisme en Recreatie, Coördinatie Noord-Flevoland, Markermeer/IJmeer. Drs. J.M. (John) Bos (PvdA) Gedeputeerde met in portefeuille: Jeugdbeleid en Jeugdzorg, Onderwijs (Basis-, Voortgezet en Speciaal), Sport, Water, Welzijn en Zorg, Wonen, Facilitaire Zaken, Assemblee van de Europese Regio’s (AER), Bestuur Interprovinciaal Overleg (IPO). Mw. A.E. (Anne) Bliek-de Jong Gedeputeerde met in portefeuille: Landelijk gebied en Provinciaal (VVD) Meerjarenprogramma (p-MJP), Klimaat en Energie, Natuur, Milieu, Personeel en Organisatie, Ruimtelijke Ordening en Archeologie, Oostvaarderswold Mr. drs. T. (Tjeerd) van der Wal Provinciesecretaris / algemeen directeur

Toelichting bij jaarrekening 2009

Sluitstuk van een cyclus Dit jaarverslag voltooit de planning- en controlcyclus 2009. Deze cyclus is gestart in het voorjaar van 2008 met de ontwikkeling van een nieuwe programmabegroting. Nieuw aan deze programmabegroting was de thema- indeling in aansluiting op het Hoofdlijnenakkoord. Bovendien is sinds 2008 de programmabegroting opgezet in de vorm van een matrix. Speerpunten en projecten geven een dwarsdoorsnede van integrale activiteiten. De matrix maakt ook zichtbaar hoe thema’s bijdragen aan andere thema’s, projecten of het p-MJP.

Jaarverslag spiegelt de begroting Dit jaarverslag is opgezet volgens dezelfde structuur als de programmabegroting. De beoogde doelstellingen en activiteiten uit de programmabegroting en de voor- en najaarsnota zijn in samengevatte vorm terug te vinden. Volgens onderstaand stramien is verantwoording afgelegd over de doelstellingen en activiteiten.

Beoogde doelstellingen en Verantwoording over de doelstellingen en activiteit in 2009 activiteit in 2009

In de programmabegroting 2009 zijn meer dan 200 deels ongelijksoortige doelstellingen opgenomen. De ene doelstelling heeft een veel grotere politieke lading dan de andere, bijvoorbeeld omdat de laatste voortvloeit uit een reguliere taak of wetgeving. Daarom is onderscheid gemaakt in relevante (circa 80) en minder relevante (de overige) doelstellingen. Dit verschil in relevantie werkt door in dit jaarverslag. De relevante doelstellingen zijn uitgebreid toegelicht, waarbij een analytische vorm van verantwoording is nagestreefd. Bij de minder relevante doelstellingen is in de verantwoordingen veelal volstaan met één of twee regels.

Verklaring resultaat per programma Provinciale Staten autoriseren de programmabegroting op het niveau van de programmaonderdelen. Daarom zijn in de jaarrekening de belangrijkste verschillen tussen raming en realisatie per programmaonderdeel toegelicht. De verschillenanalyse is opgenomen als integraal onderdeel van de programmatoelichtingen. De relatie tussen de drie ‘W-vragen’ (Wat hebben we bereikt, Wat hebben we daarvoor gedaan, Wat heeft dit gekost) is direct zichtbaar.

Apparaatskosten Een deel van de verschillen tussen raming en realisatie bij een programmaonderdeel is toe te schrijven aan de apparaatskosten, ook wel de kosten van bedrijfsvoering genoemd. Deze verschillen ontstaan door wijzigingen in de omvang van de totale apparaatskosten en wijzigingen in de verdeling over de programmaonderdelen (dit laatste leidt tot een veranderde inzet van capaciteit ten opzichte van d e begroting).

Oorzaken van de verschillen zijn: - Verdeling van de stelpost ‘nog te verdelen apparaatskosten’ In de loop van het jaar zijn er wijzigingen nodig in de raming van de apparaatskosten. De hiermee gemoeide bedragen worden niet over de programma’s verdeeld, maar geraamd op een stelpost ‘nog te verdelen apparaatskosten’. Aan het eind van het jaar worden deze lasten (in 2009 circa € 5,3 miljoen) verdeeld over de diverse programma’s waardoor verschillen ontstaan ten opzichte van de oorspronkelijke raming.

-Verschil tussen geraamde en werkelijke apparaatskosten De werkelijke apparaatskosten over 2009 zijn ongeveer € 0,3 miljoen lager uitgekomen dan de raming.

- Toerekening apparaatskosten aan de programma’s Bij het opstellen van de begroting worden de apparaatskosten over de programmaonderdelen verdeeld. Dit gebeurt op basis van een inschatting van de inzet van medewerkers in deze programmaonderdelen. Na afloop van het jaar worden de apparaatskosten opnieuw verdeeld, maar dan op basis van de werkelijke inzet in de programmaonderdelen. Dit leidt tot verschillen die soms omvangrijk zijn. In 2009 zijn de belangrijkste toekenningen o.m. BIP, PME, M&W, Oostvaarderswold geweest.

In de verschillenanalyse bij de programmaonderdelen zijn de verschillen tussen geraamde en werkelijke lasten toegelicht. De verschillen in de apparaatskosten zijn uitgelegd voor zover deze samenhangen met een gewijzigde toerekening. In het onderdeel jaarrekening zijn de verschillen tussen de geraamde en werkelijke totale baten en lasten van de bedrijfsvoering verklaard.

Resultaat voor en na bestemming Het rekeningresultaat is het saldo van baten en lasten. Er is een resultaat vóór bestemming en een resultaat ná bestemming. In het resultaat voor bestemming zijn alle toevoegingen en onttrekkingen aan reserves buiten beschouwing gelaten; het resultaat na bestemming is inclusief de mutaties in de reserves.

Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) schrijft voor dat het resultaat voor bestemming per programma moet worden weergegeven. Alle mutaties in de reserves moeten op één plaats worden gepresenteerd. In veel gevallen is er een directe relatie tussen de mutaties in de reserves en de baten en lasten van de programma’s. Deze relatie is in het jaarverslag zichtbaar gemaakt. Bij elk programma is zowel het resultaat voor als na bestemming weergegeven. Een toelichting op de afwijkingen tussen geraamde en gerealiseerde reservemutaties is opgenomen in het onderdeel jaarrekening.

13 14 II

VERANTWOORDING PER THEMA

15 16 A. Programmaplan

1 Jongeren

1.1 Inhoud en reikwijdte van het thema

Het thema jongeren omvat de programmaonderdelen jeugdzorg, jongerenbeleid en onderwijs.

1.2 Externe ontwikkelingen 2009

Het is de onafhankelijke commissie Financiering Jeugdzorg, ingesteld door het Ministerie van Jeugd en Gezin en het IPO, niet gelukt om een eindadvies op te stellen over een op de vraag afgestemd budget voor jeugdzorg. In november 2009 is tussen IPO en Rijk een afsprakenkader overeengekomen voor 2010 en 2011. In 2009 zijn in de aanloop naar de evaluatie van de Wet op de Jeugdzorg vele rapporten verschenen, waarin wordt voorgesorteerd op een mogelijke stelselwijziging. De standpunten lopen sterk uiteen. In november is de lang verwachte Raambrief gepubliceerd. Deze heeft een stevige bijdrage van het Rijk voor de businesscase Windesheim opgeleverd van € 37 mln. Landelijk wordt het concept passend onderwijs voorbereid. Dit betekent meer kinderen naar het gewone onderwijs, zo nodig met passende begeleiding, en minder kinderen naar het speciaal onderwijs. Voor de financiering geldt als peildatum 1 oktober 2007. De provincie heeft, samen met de gemeenten, aandacht gevraagd bij de staatssecretaris voor de situatie van Flevoland, waar het aantal kinderen in het speciaal onderwijs (cluster 4) sinds 2007 met 20% is gegroeid. Gevolg is dat de ontwikkeling van het speciaal onderwijs door de onzekere toekomst stagneert.

1.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord

1.3.1 Startkwalificatie arbeidsmarkt

De toegevoegde waarde Middels deelname aan de stuurgroep RMC Flevoland ’ door het Provinciaal van de provincie is vooral Platform Arbeidsmarkt Flevoland (PPA) is een bijdrage geleverd aan een het creëren van gunstige succesvolle uitvoering van het uitvoeringsprogramma ‘Voorkomen Voortijdig randvoorwaarden om de Schoolverlaten’ 2008-2009. startkwalificatie bereikbaar te maken voor Er is een bijdrage geleverd aan het tot stand komen van het nieuwe alle Flevolandse actieprogramma ‘Voorkomen Voortijdig Schoolverlaten’ 2010-2011. Dit heeft jongeren. geleid tot een samenhangend programma van maatregelen met de onderdelen "loopbaanoriëntatie en begeleiding", "zorg op school" en "verzuim melden en aanpakken".

Ook is actief bijgedragen aan de totstandkoming van het Convenant ‘Regionale Aanpak voorkomen en bestrijden Jeugdwerkloosheid Flevoland’. Basis van het convenant is een plan van aanpak om de jeugdwerkloosheid in Flevoland te voorkomen en te verlagen. Het plan van aanpak is met regiopartijen op het gebied van overheid, onderwijs, arbeidsmarkt en zorg opgesteld.

In 2009 is onder verantwoordelijkheid van het PPA het project Leren en werken Flevoland opgestart. Een projectonderdeel richt zich specifiek op werkende jongeren zonder startkwalificatie met als doel hen via leerwerktrajecten alsnog aan een startkwalificatie te helpen.

Op dit moment zijn er nog onvoldoende gegevens beschikbaar om het effect van deze activiteiten vast te stellen, i.c. in welke mate er een bijdrage is geleverd aan het terugdringen van het aantal voortijdig schoolverlaters en jongeren die zonder startkwalificatie het onderwijs verlaten.

1.3.2 Beroepsonderwijs en arbeidsmarkt.

Bevorderen De Provincie als organisatie heeft in 2009 stageplaatsen beschikbaar gesteld aan stageplaatsen, 23 HBO stagiaires, 1 WO stagiaire en 15 MBO stagiaires. De organisatie geeft begeleiding en hiermee een goed signaal af aan de andere overheden en organisaties. maatwerkoplossingen voor leerlingen op MBO Flevotalent junior heeft in 2009 (t/m begin december) 171 leer/werkplaatsen niveau 1 en 2: minimaal gerealiseerd. Het realiseren van stageplaatsen wordt in veel sectoren ervaren als 210 stagebemiddelingen moeilijker dan voorheen met als oorzaak de economische recessie.

Het beter voorspellen van Het Provinciaal Platform Arbeidsmarkt Flevoland (PPA) heeft periodiek cijfers toekomstige opleidings- over werkloosheid en vacatures gepubliceerd alsmede analyses over de kloof en arbeidsbehoefte tussen vraag en aanbod en prognoses over de toekomstige vraag. Voor meer diepgaande arbeidsmarktprognoses wordt gebruik gemaakt van publicaties van sectororganisaties (als Axion, Technocentrum, OOM en Metalektro).

Verbeteren van de Ter verbetering van de beroepskeuzevoorlichting heeft de provincie, in beroepskeuzevoorlichting samenwerking met het beroepsonderwijs, een bijdrage geleverd aan de en kennis over de totstandkoming van het actieprogramma ‘Voorkomen Voortijdig Schoolverlaten’. arbeidsmarktperspectieve Vanuit het actieprogramma zijn projecten gestart gericht op het maken van n van beroepen om betere beroeps- en studiekeuzes, om zo schooluitval te voorkomen en schooluitval en latere opleidingen beter af te stemmen op de vraag uit de arbeidsmarkt. mismatch op de Zo is ondermeer de educatiemeter ingevoerd bij het ROC Flevoland met als doel arbeidsmarkt te studenten zo goed mogelijk te plaatsen en te ondersteunen en uitval te voorkomen voorkomen.

Verkleinen van de Als onderdeel van het programma ‘Voorkomen Voortijdig Schoolverlaten’ is het achterstandpositie van project ‘U-Turn, niet de afkomst maar de toekomst’ gestart, gericht op het allochtone jongeren voorkomen van schooluitval door allochtone jongeren. Dit heeft in 2009 nog niet geleid tot een significante lagere schooluitval door allochtone jongeren. De deelname aan het project was laag. Het project krijgt in 2010 een vervolg. Door betere afstemming met docenten en schoolleiding is de verwachting dat 2010 een succesvoller jaar zal zijn. Eind 2009 was er al sprake van een forse stijging in de deelname van het aantal allochtone jongeren.

Minimaal 6 van de 17 In 2009 is de stagestuurgroep geïnstalleerd. De stagestuurgroep heeft ingezet op acties uit de stagenota een sectorale aanpak met sectorale werkgroepen. Deze werkgroepen hebben tot gerealiseerd taak vraag en aanbod aan stageplaatsen op korte termijn in kaart te brengen, te coördineren en te verbeteren, de kansen op werk te verbeteren door te monitoren en door goede voorlichting te organiseren. Van de 17 acties genoemd in de stagenota zijn er 2 afgerond. Verder zijn er 8 acties in gang gezet, waarvan er een aantal een structureel karakter hebben. In 2010 worden de overige acties in gang gezet.

1.3.3 Wachtlijsten jeugdzorg

Het zodanig versterken Het beroep op de jeugdzorg lijkt zich te stabiliseren als we kijken naar het van het preventieve aantal door BJZ geaccepteerde aanmeldingen en het aantal afgegeven jeugdbeleid dat het indicatiebesluiten in 2009 ten opzichte van de voorgaande twee jaren. Het percentage jongeren (van beroep op Jeugdbescherming daalt zelfs licht ten opzichte van 2008 en ook in de de Flevolandse bevolking) loop van het jaar. dat een beroep doet op Het is nog niet duidelijk of er sprake is van een trend. geïndiceerde jeugdzorg stabiliseert

1.3.4 Jongeren, sport en cultuur Voor uitwerking van dit themaonderdeel, zie thema ‘Flevolandse Samenleving’ programmaonderdelen ‘Sport en Cultuur’.

1.3.5 Onderwijskolom

Verbeteren van de De deelname aan het MBO liet in het verleden een beperkte autonome groei doorlopende leerlijn zien. Er zijn nog geen nieuwe cijfers bekend. vmbo-mbo. Het streven is de percentages nog deze collegeperiode met 5 procent te verhogen

Per bedrijvencluster een Het uitvoeringsprogramma economie 2008 – 2012 voorziet binnen het thema wetenschappelijke ‘versterken regionale innovatiekracht’ in het stimuleren van kennisclusters waarbij een netwerk van bedrijven en kennisinstellingen rond een specifiek connectie realiseren. onderwerp ontstaat. Door binnen projecten een verbinding met kennisinstellingen -waaronder universiteiten- aan te gaan wordt deze verbonden met Flevoland. Dit moet uiteindelijk leiden tot spin-off voor het Flevolandse bedrijfsleven. Bijvoorbeeld: - het project ‘Immuno-valley’ in het cluster life sciences / medische technologie heeft een connectie met de Universiteit Utrecht / faculteit diergeneeskunde, met het Academisch Medisch Centrum Amsterdam en met de Animal Science Group van de Wageningen Universiteit Research, - het project Turing Instituut Almere in het cluster ICT heeft een connectie met de faculteit wiskunde van de Universiteit Utrecht, - het project Geo-Valley heeft in het geomatica-cluster connecties met de TU Delft en de Universiteit van Amsterdam etc.’

Bijdragen aan het idee Op initiatief van de Gemeente Almere en met deelname van de Provincie is een van het bedrijfsleven om stuurgroep Internationaal universitair onderwijs ingesteld. Er hebben 3 Stuurgroepbijeenkomsten plaatsgevonden. In het kader van de Stuurgroep is in samen met buitenlandse concreetheid gesproken over de mogelijkheden voor een vestiging van een universiteiten een buitenlandse MBA in Almere en de start van een Summerschool in 2010. wetenschappelijke Daarnaast zijn verkenningen uitgevoerd tbv. de verdere visieontwikkeling op het opleiding van de grond te vlak van uitbreiding (internationaal) wetenschappelijk onderwijs. tillen. Afgelopen jaar is gewerkt aan de besluitvorming over de komst van een brede hogeschool Flevoland door Windesheim, de start van CAH in Almere. Aan de hand van o.m. lectoraten zal vanuit de hogescholen gewerkt worden aan de verbinding met wetenschappelijk onderwijs en onderzoek.

Conform de De provincie heeft in 2009 een belangrijk resultaat geboekt voor de verbreding uitwerkingsovereenkomst van het aanbod van hoger onderwijs in de provincie. In 2009 hebben de Convenant Hoger convenantspartners Hoger Onderwijs Flevoland een businesscase geaccoordeerd Onderwijs binnen 5 jaar om het Hoger Onderwijs in Flevoland een omvangrijke stimulans te geven tot een breed aanbod aan 2023. Inmiddels hebben de betrokken partners ( Rijk, provincie, Almere, Lelystad hoger onderwijs in en Windesheim) financiering toegezegd voor de uitvoering van de businesscase. Flevoland te realiseren. Daarnaast hebben de provincie, de gemeente Almere, en het Ministerie van LNV afgesproken de vestiging van de Christelijke Agrarische Hogeschool (CAH) in Almere te stimuleren door een kapitaalsinjectie. Lelystad, Windesheim, ROC Flevoland en Team Heiner hebben een businesscase ontwikkeld voor een Zeilacademie ( mbo/hbo) in Lelystad; de provincie overweegt een financiele bijdrage.

20 1.3.6 Indicatoren Jeugdzorg

Wat willen we in 2009 Hoe meten we het Welk ambitieniveau Resultaten bereiken resultaat Optimale aansluiting Omvang wachtlijsten 9 weken (wettelijke Wachtlijsten zijn in 2009 tussen zorgaanbod en Meten van de wachttijd termijn) teruggebracht binnen de de geïndiceerde vraag wettelijke termijnen. 2009 van Bureau Wachtlijstcoördinatoren Jeugdzorg zorgden voor optimale afstemming. Zorg is op maat ingekocht. Voor 2010 is inkoopadvies uitgebracht. Aan de afspraken Rijk – IPO 2008 en 2009 is voldaan. Flevoland is als voorbeeld geprezen. Verbetering Omvang wachtlijst en Voldoen aan wettelijke Het AMK heeft gedurende functioneren AMK wachttijd aanmelding termijn ( 5 dagen) heel 2009 aan deze termijn voldaan. De doorlooptijden zijn flink verkort, maar nog niet op de norm. Versterken van de Meten van de effecten Nakomen GAAF afspraken Gaaf afspraken zijn aansluiting tussen uit het GAAF programma nagekomen. Nieuwe GAAF-partners Tellen van het aantal afspraken zijn per verzoeken om gemeente gemaakt. geïndiceerde hulp per Er is zicht op het gemeenten jeugdzorg gebruik per gemeente. Opvangen groei in de Aantallen gebruikers in 3.171 gebruikers Aantal wordt ruim jeugdzorg 2009 gehaald. In drie jaar tijd is een efficiency winst geboekt van 17%. Aan de afspraken Rijk – IPO 2008 en 2009 is voldaan.

21 1.4 Jeugdzorg

1.4.1 Wat hebben we bereikt

Jongeren die op geïndiceerde jeugdzorg Het nieuwe financieringsstelsel wordt gefaseerd ingevoerd. De zorgaanbieders zijn aangewezen, krijgen hebben hun producten beschreven en hun financiële administratie heringericht. binnen 9 weken na afgifte In 2009 werden prestatieafspraken gemaakt m.b.t. aantal te helpen gebruikers. van de indicatiestelling De afspraken met de zorgaanbieders zijn niet langer gebaseerd op historische de juiste zorg. capaciteit. Er is gestuurd op verminderen wachtlijsten en verbeteren van de (Gefaseerde) invoering logistiek (instroom, doorstroom en uitstroom) in de jeugdzorg. van het nieuwe financieringsstelsel voor De wetswijziging die nodig is voor de invoering van de globale indicatiestelling is de provinciale jeugdzorg: nog niet aangenomen. In 2009 is daar waar nodig overleg tussen cliënt, Bureau 1. Prestatieafspraken en Jeugdzorg (BJZ) en aanbieder nodig om indicaties bij te stellen. prestatiefinanciering van het zorgaanbod; In de beschikking voor BJZ is duidelijk afgesproken op welke punten de provincie 2. Globalere stuurt en hoe het BJZ zich hierover verantwoordt. De overleg frequentie tussen indicatiestelling door BJZ en de provincie is hoog. De samenwerking is goed. Nieuw beleid is Bureau Jeugdzorg ingevoerd, doorlooptijden zijn verkort, wachtlijsten weggewerkt en de (BJZ). managementinformatie is verbeterd. 3. Verbetering van de sturing op BJZ. Instellingen hebben hun beleidinformatie tijdig aangeleverd. Per kwartaal is op 4. Verbetering kwaliteit hoofdlijnen verslag gedaan aan de Statencommissie Samenleving. De invoering en tijdigheid van de prestatie-indicatoren liep landelijk vertraging op. beleidsinformatie en invoering van Er is een start gemaakt om de uitstroom uit de jeugdzorg te bevorderen. Het landelijke prestatie- knelpunt rond wonen wordt samen met gemeenten en coöperaties aangepakt. indicatoren jeugdzorg. Het aanpakken van knelpunten rond arbeidstoeleiding vanuit de jeugdzorg is op 5. Bevorderen van een de agenda gezet met een startconferentie en door actief overleg met diverse adequate uitstroom uit partijen. de (justitiële) jeugdzorg. De cliënttevredenheid scoort gemiddeld een 7. Zorgbelang heeft instellingen 6. Versterken van de geadviseerd over effectieve vormen van cliëntenparticipatie. In de week van de positie van de jeugdzorg vond een debat met jongeren en bestuurders plaats in het zorgvragers. provinciehuis. 7. Witte vlekken in het aanbod benoemen. BJZ heeft een inkoopadvies opgesteld waarbij zij nadrukkelijk aandacht hebben geschonken aan witte vlekken door na te gaan welke zorg ontbreekt en in welke gemeenten zorg onvoldoende aanwezig is. Dit heeft geleid tot een inkoopplan 2010 waarin aandacht is voor spreiding van voorzieningen over Flevoland en voor het opvullen van de witte vlekken: (netwerk) pleegzorg, intersectorale zorg en hulp op het snijvlak, Moeder & Kind opvang, onderwijshulpverlening

1.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Jongeren die op Voor 2009 heeft de provincie - in aanvulling op de doeluitkering en de reeds geïndiceerde jeugdzorg ingezette autonome middelen- 2,3 miljoen extra beschikbaar gesteld opdat alle zijn aangewezen, krijgen jongeren tijdig en adequaat geholpen konden worden. Door te investeren in binnen 9 weken na afgifte verblijfsvoorzieningen kon de stagnatie in andere onderdelen van de zorg van de indicatiestelling de (bijvoorbeeld de crisisopvang) worden opgelost. juiste zorg. Beschikkingen en vaststellingen zijn tijdig verzonden, nadat vooraf met de (Gefaseerde) invoering partners overeenstemming was bereikt. van het nieuwe Voortgang van de afspraken is per kwartaal (deels maandelijks) gemonitord. financieringsstelsel voor Ambtelijk en bestuurlijk overleg vond regelmatig plaats. de provinciale jeugdzorg:

1.4.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

1.1 Jeugdzorg Lasten 39.645 34.408 43.902 44.426 41.983 Baten -35.819 -31.907 -39.101 -39.797 -38.419 Saldo 3.826 2.502 4.802 4.629 3.564

1.4.4 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn € 0,5 miljoen hoger dan geraamd.

Aan Bureau Jeugdzorg is € 0,8 miljoen meer uitgegeven dan begroot wegens ontvangen Rijks- beschikkingen na 1-10-09 die niet konden worden voorzien en begroot. Het betreft onder andere:  € 0,08 miljoen: afhandeling van een projectsubsidie 2005/2006 als coulance regeling.  € 0,7 miljoen: hardheidsclausule 2009 (subsidiëring indien realisatie t hoger is dan t-1).  Op de post afwikkelingsverschillen is -/- € 0,1 miljoen geboekt, welke niet is begroot. Het betreft een projectsubsidie 2005/2006 welke op nul is vastgesteld en is teruggevorderd van Bureau Jeugdzorg.  Overige kosten zijn geraamd voor € 0,2 miljoen, terwijl bijna nihil is geboekt.

De baten zijn € 0,7 miljoen hoger dan geraamd, welke o.a. kan worden verklaard uit de volgende posten: Na 1-10-09 zijn er nog diverse Rijksbeschikkingen binnengekomen die niet konden worden voorzien en dus niet op tijd konden worden begroot. Het betreft onder andere.:  € 0,08 miljoen: ontvangen van het Rijk; coulanceregeling voor de terugvordering van de projectsubsidie  -/- € 0,1 miljoen: terugbetaling aan het Rijk i.v.m. de terugvordering van de projectsubsidie  € 0,7 miljoen: ontvangen i.v.m. de hardheidsclausule 2009 (bij voldoende budget begroting Rijk)

1.5 Jongerenbeleid

1.5.1 Wat hebben we bereikt

Met jeugdparticipatie De pilot voor jongerenparticipatie ‘Straatzeep’ (Flevosoap) heeft een succesvolle willen wij provinciaal aflevering van Straatzeep opgeleverd, die vertoond is in het provinciehuis en op beleid (beter) aansluiten het Stadhuisplein in Lelystad. bij de behoeften, wensen, belevingswereld van de jeugd.

Wij willen aansluiten op BJZ is in staat gesteld om deel te nemen aan de lokale zorgstructuren. de taak van de Professionals in het lokale veld kregen adviezen vanuit de jeugdzorg. Jongeren gemeenten om die jeugdzorg nodig hadden konden sneller worden geïndiceerd. slagvaardig preventief Gemeenten zijn in staat gesteld om op basis van cofinanciering de 5 jeugdbeleid te voeren dat gemeentelijke taken vorm te geven, inclusief de vorming van een Centrum voor goed past bij de Jeugd en Gezin (CJG). Er zijn gezamenlijke afspraken gemaakt over de gewenste jeugdzorg. voortgang. Het 4 jarige programma GAAF richt zich op de aansluiting tussen de partners van de jeugdzorg: onderwijs, politie/justitie, jeugd-ggz, gemeentelijke voorzieningen en provinciale jeugdzorg. De in dit kader gemaakte afspraken zijn uitgevoerd: De verwijsindex is grotendeels ingevoerd. Er wordt steeds meer conform één kind, één gezin, één plan gewerkt. In iedere gemeente zijn vormen van overleg rond kinderen met problemen. Door cofinanciering is het ontwikkelen van een gemeentelijk hulpaanbod gefaciliteerd. Jaarlijks wordt de voortgang van de samenwerking geëvalueerd tijdens GAAF on Tour. De samenwerking wordt als succesvol beoordeeld en zal ook na de programmaperiode worden voortgezet. De uitwisseling tussen gemeenten onderling werpt zijn vruchten af.

1.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Met jeugdparticipatie Wij hebben Digg’Out en stichting 3D gesubsidieerd voor het maken van een willen wij provinciaal proefaflevering. Na overleg is besloten met een andere partij door te gaan met beleid (beter) aansluiten Flevosoap. bij de behoeften, wensen, belevingswereld van de jeugd.

Wij willen aansluiten op De samenwerking tussen de 5 GAAF partners is op diverse manieren ambtelijk de taak van de ondersteunt. Najaar 2009 woonde de gedeputeerde in alle gemeenten gemeenten om bestuurlijke overleggen met de GAAF-partners bij om het beleid te evalueren en slagvaardig preventief afspraken te maken voor 2010. In november werd de vierde Gaafconferentie jeugdbeleid te voeren dat gehouden. Nadruk lag op het samenwerken rond één kind, één gezin, één plan. goed past bij de Almere en de provincie deden mee met het landelijk project opvoeden in de jeugdzorg. buurt. De organisatie in het cluster jeugdzorg is beter toegerust op de taken die de provincie heeft. De activiteiten van het actieprogramma GAAF zijn nadrukkelijker onderdeel geworden van het Uitvoeringprogramma Jeugdzorg.

24 1.5.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

1.2 Jongerenbeleid Lasten 1.044 1.428 1.508 1.535 1.151 Baten -26 0 0 0 0 Saldo 1.018 1.428 1.508 1.535 1.151

1.5.4 Waardoor wijkt het af Geen noemenswaardige afwijkingen.

1.6 Onderwijs

1.6.1 Wat hebben we bereikt

Zie themadoelstelling 5 Met betrokken partijen is overleg geweest over een betere spreiding van (jongeren/ volledige voorzieningen speciaal onderwijs. De gemeente Dronten overweegt om een onderwijskolom) dislocatie van Eduvier in Dronten mogelijk te maken. De gemeente Urk wil een pilot Brede School voor Speciaal Onderwijs mogelijk maken; de provincie heeft adhesie hieraan betuigt richting staatssecretaris OC&W. De provincie heeft met de gemeenten en betrokken schoolbesturen de gevolgen van de invoering van Passend Onderwijs geïnventariseerd; een lobby richting Rijk en Tweede Kamer is ingezet om de financiële gevolgen voor Flevoland onder de aandacht te brengen.

1.6.2 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

1.3 Onderwijs Lasten 567 270 969 959 356 Baten 0 0 -15 -15 0 Saldo 567 270 954 944 356

1.6.3 Waardoor wijkt het af Geen noemenswaardige afwijkingen.

1.7 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP

In onderstaande tabellen is weergegeven op welke wijze voorgaande programmaonderdelen in 2009 hebben bijgedragen aan de doelstellingen van andere thema’s, speerpunten en het p-MJP.

1.7.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij

Verkeer van Duurzaamheid, mensen, Economie en Flevolandse klimaat, water en producten en arbeidsmarkt samenleving natuur diensten

Ontsluiting Flevoland In 2013 is 60% van

de energie- Betere Achterstand behoefte vervoersinfra- voorzieningen- duurzame energie structuur binnen 25.000 nieuwe niveau in 2011 met (muv transport) Flevoland banen in 4 jaar 1/3 teruggebracht

naar 21% ten Waterkwaliteit Doelstellingen thema’s Doelstellingen Adequaat OV- opzichte van 2005 behouden en systeem mede om waterkwantiteit extra groei bewaken automobiliteit te beperken Themaonderdelen Jeugdzorg 1 Jongerenbeleid Onderwijs 2 3

Toelichting bij de nummers in de tabel 1. Versterking van voorzieningen voor jeugdzorg heeft bijgedragen aan de doelstelling van het thema Flevolandse samenleving, namelijk het terugbrengen van het tekort aan voorzieningen. 2. Goed en voldoende onderwijs heeft bijgedragen aan een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Bovendien heeft het creëren van onderwijs een positieve invloed op de werkgelegenheid. 3. Uitbreiding van onderwijsvoorzieningen heeft bijgedragen aan de doelstelling van het thema Flevolandse samenleving, namelijk uitbreiding van voorzieningen in het algemeen.

1.8 Totale baten en lasten thema 1

Hieronder is ter informatie een totaaloverzicht gegeven van de lasten en baten van het thema Jongeren. Het totaal van het thema is echter geen autorisatieniveau. De autorisatie door de Provinciale Staten vindt plaats op het niveau van de themaonderdelen.

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

1.1 Jeugdzorg Lasten 39.645 34.408 43.902 44.426 41.983 Baten -35.819 -31.907 -39.101 -39.797 -38.419 Saldo 3.826 2.502 4.802 4.629 3.564

1.2 Jongerenbeleid Lasten 1.044 1.428 1.508 1.535 1.151 Baten -26 0 0 0 0 Saldo 1.018 1.428 1.508 1.535 1.151

1.3 Onderwijs Lasten 567 270 969 959 356 Baten 0 0 -15 -15 0 Saldo 567 270 984 974 356

Totaal thema 1 Jongeren Lasten 41.256 36.107 46.380 46.920 43.490 Baten -35.846 -31.907 -39.116 -39.812 -38.419 Saldo 5.411 4.200 7.294 7.138 5.071

27 28 2 Verkeer van mensen, producten en diensten

2.1 Inhoud en reikwijdte van het thema

Het thema verkeer van mensen, producten en diensten omvat programmaonderdelen mobiliteit, verkeersveiligheid en openbaar vervoer, wegen en vaarwegen.

2.2 Externe ontwikkelingen 2009

De groei van het aantal inwoners in Flevoland is de laatste jaren wat lager. Er zijn nog geen duidelijke effecten op de mobiliteit waarneembaar. Het verkeer op het provinciale wegennet blijft sterk groeien. Hier ligt een relatie met de toenemende congestie op het rijkswegennet (A6, A27, A28). Het gebruik van het openbaar vervoer is over meerdere jaren gezien redelijk stabiel. Het fietsgebruik fluctueert sterk. Dit hangt onder andere samen met de weersomstandigheden in een bepaald jaar. Er is een licht stijgende trend zichtbaar.

Ontwikkeling van de bevolking en het aantal afgelegede kilometers in Flevoland

130

120 Inwoners 110 auto (prov weg) 100 Streekbus fiets

index 2000 100index = 90

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

2.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord

2.3.1 Ontsluiting Flevoland

Het beoogde resultaat is De bereikbaarheid van Flevoland heeft zowel op het schaalniveau van de een volgens de metropoolregio Amsterdam als van de schaalsprong Almere veel aandacht afgesproken planning gevraagd en in het kader van de RAAM-brief een positief besluit opgeleverd. Het genomen onherroepelijk kabinet heeft gekozen voor de westelijke ontwikkeling van Almere. Op basis besluit van het Rijk - in hiervan zijn voor de mobiliteitsprojecten OV-SAAL / IJmeerverbinding, SBA samenspraak met de (stedelijke Bereikbaarheid Almere) en de corridor AGU (Almere-Gooi-Utrecht) provincie Flevoland en de essentiële besluiten genomen. Alle drie projecten / programma’s zullen de gemeente Almere - over komende jaren een nadere uitwerking vragen die in 2012 tot definitieve het schaalsprong- besluitvorming moeten leiden. programma Almere, onderdeel mobiliteit.

Ter verbetering van de De minister van VenW heeft nu geen MIRT-bijdrage beschikbaar gesteld voor de ontsluiting van de ontsluiting van Roggebot en de Baai van Eesteren, als onderdeel van de N23 provincie Flevoland moet (Alkmaar-Zwolle).De minister heeft op dit moment alleen een rijksbijdrage van het MIRT-besluit van het € 13 miljoen toegekend aan de provincie Noord-Holland voor de aansluitingen Rijk over de N23 van de N23 op de A7 bij Hoorn. Deze bijdrage is onlangs door een besluit van de (Alkmaar-Zwolle) worden tweede kamer verhoogd tot € 35 miljoen. omgezet in een Het is van groot belang dat de ondeelbaarheid van de N23 (Alkmaar-Zwolle) realisatieovereenkomst overeind blijft. Er wordt op dit moment gewerkt aan een strategie om vanuit over de toegekende deze lijn het rijk gecommitteerd te krijgen aan de deelprojecten Roggebotsluis rijksbijdrage. Voor en Baai van Eesteren. In het komende MIRT-overleg zal dit verder gestalte Flevoland gaat het om moeten krijgen. een oplossing bij Roggebot en de Baai van Van Eesteren.

Een onherroepelijke Met het Rijk is in het Regio Specifiek Pakket (RSP) Zuiderzeelijn een afspraak afspraak met het Rijk gemaakt over de upgrading van de N50 tussen Emmeloord en Ramspol. Het over het upgraden van de gedeelte van de N50 tussen Ens en Ramspol zal worden omgebouwd tot een 2x2- N50 als impuls voor de autoweg met een hoge Ramspolbrug (doorvaartopening 13 meter). Deze ombouw ruimtelijk economische zal in 2013 gereed zijn. Dit project kent een tekort van € 16 miljoen, waarbij het ontwikkeling van de rijk voorstelt dat het rijk samen met de provincies Flevoland en Overijssel dit Noordoostpolder tekort dekken. Provincie Flevoland vindt dit echter een (onderdeel van het Regio rijksverantwoordelijkheid. Nadere besluitvorming vindt begin 2010 plaats. Specifiek Pakket). Er is tevens afgesproken dat ook de N50 tussen Emmeloord en Ens zal worden omgebouwd tot een 2x2-autoweg. Om dit te bewerkstelligen heeft de provincie een inhoudelijke bijdrage, door o.a. het opstellen van een initiatiefdocument, geleverd en de intentie uitgesproken om samen met de gemeenten NOP en Urk een financiële bijdrage beschikbaar te stellen voor de cofinanciering van het RSP-pakket.

2.3.2 Openbaar vervoer

Tot stand brengen In 2009 is het streekvervoer Almere gedelegeerd naar de gemeente Almere. In aanbesteding concessie nauw overleg met de provincie heeft de gemeente Almere in 2009 de Streekvervoer Almere. aanbesteding steekvervoer(en stadsvervoer Almere) tot stand gebracht. De aanbesteding heeft één aanbieder, de zittende vervoerde, opgeleverd. Deze voldeed aan de gestelde criteria en heeft de nieuwe concessie gegund gekregen.

Tot stand brengen van de In 2009 is de concept nota van uitgangspunten en programma van eisen voor de bestekvoorbereiding concessielijn 315 opgesteld. Vaststelling vindt naar verwachting in februari 2010 concessie lijn 315 (Lelystad– plaats. Daaropvolgend worden het definitieve programma van eisen en het Groningen) en IJsselmond. bestek in het voorjaar 2010 vastgesteld zodat na de zomer 2010 de concessie gegund kan worden.

In 2009 is vroegtijdig gestart met de voorbereiding van de concessie IJsselmond, gelet op het feit dat het een multimodale concessie (bus en tram) betreft met een drietal opdrachtgevers, te weten de gemeente Lelystad, provincie Overijssel en Flevoland.

Samen met de huidige De aanbesteding Regiotaxi is met de gemeenten Noordoostpolder, Zeewolde, deelnemende gemeenten tot Dronten en Lelystad in juni gestart en heeft drie aanbieders opgeleverd. Van stand brengen aanbesteding deze drie heeft de zittende vervoerder de economisch meest voordelige contract Regiotaxi, waarbij aanbieding gedaan. De voorlopige gunning heeft in november 2009 wij Urk nadrukkelijk plaatsgevonden. De gemeente Urk is uitgenodigd deel te nemen, maar heeft uitnodigen ook te hierop niet gereageerd. In het toekomstige contract, dat op 1 april 2010 ingaat, participeren. is de mogelijkheid opgenomen om Urk in een later stadium alsnog de mogelijkheid te geven toe te treden.

Start tweede pilotproject Van juli tot en met september 2009 is een 2e pilot uitgevoerd met gratis gratis openbaar vervoer, openbaar vervoer voor verblijfstoeristen en bezoekers van de Flevoboulevard. afhankelijk van de resultaten Daartoe is de Walibi Express verlengd tot Elburg - t Harde/Dronten. Een evaluatie landelijke pilots van deze pilot wordt begin 2010 verwacht.

Gemiddeld cijfer voor sociale Het gemiddeld cijfer voor sociale veiligheid in het openbaar vervoer was in 2008 veiligheid in het openbaar 7,7. Dit cijfer wordt jaarlijks op basis van enquêtes bepaald door het vervoer is 7,7 kennisplatform Verkeer en Vervoer (KPVV). De uitkomsten komen in het algemeen in april van het volgend jaar beschikbaar. In het periodiek concessie beheeroverleg met de concessiehouder zijn de ontwikkelingen ten aanzien van de sociale veiligheid gevolgd. Deze gaven geen aanleiding tot aanvullende maatregelen vanuit de provincie. De eerder voorgenomen plaatsing van veiligheidsschermen rond de chauffeurscabine in Almere is door de chauffeurs zelf afgewezen.

Voltooien invoering OV- Per 1 november 2009 is de OV-chipkaart te gebruiken in de concessie IJsselmond Chipkaart in heel Flevoland, en in de gemeente Lelystad. Vooruitlopend op de volledige invoering per 1 voor zover de landelijke januari 2010 is Connexxion in augustus 2009 op kleine schaal met de introductie ontwikkelingen dit toelaten. van de OV-chipkaart in Almere gestart. De invoering van de OV-chipkaart in de concessie HOV 315 vindt plaats begin januari 2010, als gevolg van noodzakelijk extra overleg over tarieven tussen de drie opdrachtgevers en Connexxion. Dit heeft vooralsnog geen consequenties.

In 2009 is ter voorbereiding op de invoering van de OV-chipkaart het distributieplan, de tarieven en het communicatieplan vastgesteld. Daarnaast heeft een afstemmingsoverleg met de buurprovincies plaatsgevonden en zijn de migratiedata overlegd.

2.3.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

2.1 Mobiliteit Lasten 26.824 30.581 29.343 27.952 32.917 Baten -24.871 -28.233 -27.370 -26.342 -31.168 Saldo 1.953 2.349 1.973 1.610 1.749

2.3.4 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn € 1, 4 miljoen lager dan geraamd, welke onder andere worden verklaard door de volgende posten:  De gelden beschikbaar gesteld voor de post ‘voorverkenningen infrafonds’ voor de préverkenning van de projecten N23 A tot Z, Stedelijke Bereikbaarheid Almere en verdubbeling Gooiseweg zijn in 2009 voor een totaalbedrag van € 0,15 miljoen niet benut. Het uitgaven blijven door allerlei proces vertragingen (onderzoeken, overleggen, externe partijen, etc.) achter t.o.v. de budgettering. De niet benutte middelen blijven beschikbaar in het Infrafonds om in 2010 te worden ingezet voor dezelfde projecten.  Het vervoer met regiotaxi is in 2009 minder snel gegroeid dan verwacht. Er werd verwacht dat door het aanbieden van gratis en gereduceerde tarieven voor bepaalde doelgroepen en bepaalde tijdzones het gebruik van regiotaxi sterker zou stijgen. Dit blijkt niet het geval. Gevolg is dat er voor een bedrag van € 0,26 miljoen minder is uitgegeven op de post ‘bijdrage openbaar streekvervoer’.  Op de post ‘stimulering openbaar streekvervoer’ is € 0,11 miljoen,- minder uitgegeven. Dit wordt veroorzaakt doordat deelnemers aan het reizigersplatform minder hebben gedeclareerd dan geraamd, er minder adviseurs zijn ingehuurd ter ondersteuning bij de voorbereiding van de aanbesteding van OV-concessies en minder onderzoeken zijn uitgevoerd voor het monitoren en beheren van het openbaar vervoer dan vooraf gedacht.  Aan de pilot gratis openbaar streekvervoer is € 0,06 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Het deel onvoorzien in het budget is niet gebruikt. Tijdens de pilot is er geen aanleiding geweest voor de vervoerder om extra bussen in te zetten. En bleef de derving van de reguliere reizigersinkomsten binnen de vooraf vastgelegde norm.  Door landelijke ontwikkelingen met betrekking tot de invoering van de OV-chipkaart en omdat 1 januari 2010 de nieuwe concessie Almere Streek van start gaat, is medio 2009 met wederzijds goedvinden de overeenkomst met Connexxion inzake de invoering van de OV-chipkaart tijdens de lopende concessieperiode beëindigd. Gevolg is een positief afwikkelingsverschil voorgaande jaren van € 0,5 miljoen.  Zie ook algemene toelichting bij de jaarrekening 2009 toerekening van de hogere overige apparaatskosten (i.c. hogere materiële overhead), hetgeen voor thema 2.3 leidt dat de werkelijke lasten € 0,3 miljoen lager zijn dan geraamd.

NB: vanuit de Brede Doel Uitkering (BDU) worden de middelen voor openbaar streekvervoer gedekt.

De baten zijn €1,0 miljoen lager dan geraamd, welke onder andere worden verklaard door de volgende posten:  Op basis van de onder de lasten aangegeven redenen met betrekking tot openbaar streekvervoer zijn de verantwoorde BDU-baten verlaagd tot het werkelijke uitgegeven bedrag in 2009. Verschil bedraagt € 0,7 miljoen en is verantwoord op de balans onder de post “vooruitontvangen baten”  Omdat het vervoer met regiotaxi zich anders heeft ontwikkeld dan verwacht, zoals bij de lasten beschreven, is de bijdrage regiotaxi van Flevolandse gemeenten (-/-) € 0,23 miljoen,- lager dan geraamd.

2.4 Wegen en vaarwegen

2.4.1 Vervoersinfrastructuur

Verbeteren doorstroming Uit de reistijdmetingen gehouden over de eerste helft van 2009 blijkt dat er op op de provinciale wegen alle provinciale trajecten voldaan wordt aan de norm, met uitzondering van het en vaarwegen zodat de traject van en naar Harderwijk in verband met de reconstructie van de N302 bij reistijd van deur tot deur Harderwijk in opdracht van de provincie Gelderland. in de spits niet langer is dan 1,25 keer de reistijd In 2009 is het wegprogramma (PMIT 2009-2013), ter verbetering van de buiten de spits. doorstroming van het autoverkeer, voor het jaar 2009 geheel uitgevoerd, behoudens het niet-jaarlijks onderhoud aan de rijbaan van de Drontermeerdijk. Er staat voor 2010 zwaar transport over deze weg gepland ten behoeve van de aanleg van de Hanzelijn. Om kapitaalvernietiging tegen te gaan is voorgesteld het werk door te schuiven naar 2011. Daartegenover staat dat in verband met de aanleg van de Hanzelijn en het gevolg op de verkeersafwikkeling op deze locatie twee werken extra in uitvoering zijn genomen in 2009. Een bypassrontonde op de Houtribweg is aangepast tot een ovonde en er is een rotonde aangelegd op het kruispunt Houtribweg-Binnenhavenweg. Beide werken zijn gefinancierd door Prorail.

Noemenswaardige projecten die in 2009 zijn uitgevoerd of voorbereid zijn: - aanleg parallelweg langs een gedeelte van de Hanzeweg - uitbreiding van het kruispunt Waterlandseweg-Kemphaanweg bij Almere - start van de aanleg N23 tussen Lelystad en Dronten - aanleg parallelweg langs de Marknesserweg (Lindeweg-Emmeloordseweg) - reconstructie kruispunt Marknesserweg met de Emmeloordseweg - maatregelen aan de Baan te Ens - aanleg van tovergroen bij diverse verkeerslichten op de Larserweg - maatregelen aan de turborotonde Ganzenweg-Knardijk - reconstructie van de aansluiting A6-Waterlandseweg.

Daarnaast heeft de provincie Flevoland in 2009 diverse groot (niet-jaarlijks) en klein (jaarlijks) onderhoud uitgevoerd aan het provinciale wegennet om de bereikbaarheid en de verkeersveiligheid te verbeteren.

Een vaarwegennet dat In 2009 is geen natuurvriendelijke oever aangelegd conform het PMIT voldoende bereikbaar is vaarwegenprogramma 2009. Uitvoering van de aanleg natuurvriendelijke oevers voor de beroeps– en langs de Lage Vaart (deel Swifterringweg-Dronten) is vertraagd en uitgesteld naar recreatievaart. Dit 2010 doordat er nog geen bestemming is gevonden voor het vrijkomende grond. vaarwegennet moet aan Het aanbrengen van stortstenen langs de Urkervaart is vertraagd doordat het de veiligheidseisen waterschap ZZL tijdens de geplande uitvoeringsperiode baggerwerkzaamheden voldoen en aantrekkelijk liet uitvoeren. Ondanks de vertraging zal het einddoel om in 2021 te voldoen aan zijn voor toerisme, de Kader Richtlijn Water norm niet in gevaar komen. recreatie en natuur. Voor het overige is uitvoering gegeven conform het PMIT vaarwegenprogramma 2009 door groot onderhoud aan de Zuidersluis en Vaartsluis.

In het kader van het Het project afstandbediening vaarwegobjecten is in grote mate afhankelijk van Provinciaal de aanleg van een glasvezelnetwerk. De aanbesteding van het glasvezelnetwerk, Meerjarenprogramma onder verantwoordelijkheid van de afdeling EZ en OMFL, is vertraagd omdat het Landelijk Gebied (p-MJP) proces om te komen tot een vraagspecificatie complexer is dan verwacht. richten wij 13,6 kilometer Verwachting is dat de vraagspecificatie in het voorjaar 2010 gereed is. oever van de provinciale vaarten natuurvriendelijker in ter verbetering van de ecologische functie.

Wij willen dat de In 2009 is het wegprogramma (PMIT 2009-2013), ter verbetering van de provincie Flevoland tot de verkeersveiligheid, voor het jaar 2009 geheel uitgevoerd. top 3 van veiligste provincies van Nederland Noemenswaardige projecten die in 2009 zijn uitgevoerd of voorbereid zijn: behoort. Dit is te - de reconstructie van de Oostvaardersdijk bij de De Blocq van Kuffeler bereiken door veilige - maatregelen aan de Knardijk infrastructuur en - aanleg van de rotonde kruispunt Spijkweg-Bremerbergweg verbetering van het - aanleg rotonde Zuiderringweg-Drietorenweg bij Ens verkeersgedrag door - aanleg fietspad Houtribweg (Parlaan-Overstag) bij Lelystad. educatie, voorlichting en handhaving. Daarnaast heeft de provincie Flevoland in 2009 op een groot aantal wegen kantstrookverruwing, nieuwe duurzaam veilige markering en glasbollen aangebracht in combinatie met niet jaarlijks onderhoud. Dit soort maatregelen kunnen eenzijdige ongevallen voorkomen.

Vanuit het werkplan Verkeersveiligheid 2009 zijn nagenoeg alle geplande activiteiten uitgevoerd.

Om Flevoland te kunnen vergelijken met de rest van Nederland, is per regio berekend hoe hoog het aantal ernstige slachtoffers is per 100.000 inwoners. Dan blijkt dat Flevoland vanaf 2005 de veiligste regio van Nederland is.

Uit de grafieken op de volgende pagina blijkt hoe de ontwikkeling in ongevallen en slachtoffers verloopt. Noot: Officiële cijfers zijn er tot en met 2008. Ongevalcijfers van de Flevolandse politie wijzen uit dat het aantal verkeersdoden en –gewonden in 2009 tot en met de maand november op een gelijk niveau ligt ten opzichte van 2008.

34 Totaal slachtoffers en samenstelling van slachtoffers van ongevallen op provinciale wegen in Flevoland (1997-2008)

2.4.2 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

2.2 Wegen en vaarwegen Lasten 32.846 41.934 41.362 41.265 42.698

Baten -7.373 -16.013 -14.481 -14.057 -16.382

Saldo 25.474 25.921 26.880 27.207 26.316

2.4.3 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn € 0,1 miljoen lager dan geraamd, welke onder andere worden verklaard door de volgende posten:  In relatie met de overschrijding van de post ‘gladheidbestrijding’ zijn door de vele strooiacties het aantal storingen aan de strooiers meer dan geraamd en zijn er ook meer slijtstroken vervangen voor de sneeuwploegen. Gevolg is een overschrijding van de post ‘onderhoud materiaal’ van € 0,07 miljoen.  Er is aan onderhoud verhardingen € 0,05 miljoen minder uitgegeven dan begroot doordat een aantal onderhoudsbestekken voordeliger is gegund dan geraamd. Alle voorgenomen output is gerealiseerd.  Door de winterse omstandigheden aan het begin en aan het einde van 2009 zijn er veel meer strooiacties uitgevoerd dan waar gemiddeld bij ‘normale’ weersomstandigheden rekening mee wordt gehouden. Gevolg is dat het budget voor gladheidbestrijding overschreden is met € 0,53 miljoen.  Er is voor een bedrag van circa € 0,1 miljoen minder uitgegeven aan het herstel van schades aan provinciale eigendommen dan geraamd doordat er minder schade is gereden.  Doordat de hogere brandstofkosten over 2008 zijn doorberekend in 2009 en meer kilometers zijn gemaakt dan vooraf geraamd doordat de toezichthouders meer zijn ingezet bij de voorbereiding en realisatie van PMIT-projecten is de post ‘leasekosten dienstauto’s’ overschreden met € 0,05 miljoen,-.  Er is aan onderhoud sluiscomplexen € 0,06 miljoen minder uitgegeven dan geraamd. Voornaamste reden is dat een onderhoudsbestek voordeliger is gegund dan geraamd en er zich gedurende het jaar geen calamiteiten hebben voorgedaan. Alle voorgenomen output is gerealiseerd.  Doordat het realisatie van een aantal PMIT-projecten niet geheel in de pas lopen met de budgettering is voor een bedrag van € 0,66 miljoen minder aan BDU minder besteedt aan betreffende projecten dan begroot. De niet benutte middelen blijven beschikbaar in het BDU-saldo om in 2010 als bijdrage te worden ingezet voor dezelfde projecten.  De toe te rekenen rente aan het BDU-saldo, conform wetgeving, blijkt € 0,34 miljoen meer dan geraamd. Dit wordt mede veroorzaakt doordat er dit jaar minder is besteed aan openbaar streekvervoer en minder BDU kon worden toegerekend aan PMIT-projecten dan begroot.  De aanleg van natuurvriendelijke oevers langs de Lage Vaart (deel Swifterringweg-Dronten) is vertraagd en uitgesteld naar 2010 omdat er geen bestemming is gevonden voor het vrijkomende grond. En er meer tijd nodig is geweest voor het verwerken van de Kader Richtlijn Water-doelen en maatregelen in het Omgevingsplan ten behoeve van de aanleg van diverse natuurvriendelijke oevers in de Noordoostpolder is voor een bedrag van circa € 0,15 miljoen minder uitgegeven dan geraamd.  Zie ook algemene toelichting bij de jaarrekening 2009 toerekening overige apparaatskosten (i.c. hogere materiële overhead). Hierdoor worden de apparaatskosten €0,6 miljoen lager dan begroot.

De baten zijn € 0,4 miljoen lager dan geraamd, welke onder andere worden verklaard door de volgende posten:  Doordat er minder schades zijn veroorzaakt aan provinciale eigendommen en het innen van de schadevergoedingen voor een aantal zaken achterblijft is er voor een bedrag van € 0,17 miljoen, - minder ontvangen dan begroot.  Op de post ‘afwikkelingsverschillen voorgaande jaren’ is o.a. alsnog de pacht verantwoordt van een drietal benzinestations voor een bedrag van € 0,08 miljoen .  Na het gegrond verklaren van een bezwaarschrift inzake de aanleg van natuurvriendelijke oevers uit het PMIT-vaarwegprogramma 2007/2008 is alsnog een subsidiebedrag van circa € 0,24 miljoen uitgekeerd door DLG.

2.4.4 Indicatoren

Indicator 2009 Doelstelling Wijze van meten Binnen de norm Buiten de norm Stiptheidseis Minimaal 95% Ritgegevens van de Gemeente Lelystad, Gemeente Dronten Regiotaxi van de ritten vervoerder worden NOP en Zeewolde op tijd gecontroleerd door gespecialiseerde onderzoeksbureaus in opdracht van de provincie

Indicator 2009 Doelstelling Wijze van meten Concessie Uitgangs- Realisatie niveau 2007 2008 Verdere optimalise- Minimaal Kennisinstituut IJsselmond: 7,0 7,0 ring van het voor- handhaven houdt jaarlijkse Streekverv. Almere: 7,7 7,4 zieningenniveau, van hetzelfde onderzoeken, in Qliner 315: 7,1 7,5 uitvoeringskwaliteit niveau opdracht van het Stadsverv. Almere: 7,5 7,2 en aansluitingen OV, ministerie van V&W, Stadsverv. Lelystad: 7,3 7,3 binnen de lopende door het Prov.Flevoland: 7,4 7,2 concessies, naar het enquêteren van Landelijk gemiddelde: 7,0 7,2 oordeel van de reizigers (klant- (Bron KPVV 2008) (Bron KPVV 2009) reizigers. tevredenheid- (Schaal 1-10) (Schaal 1-10) onderzoeken).

Indicator reizigerskilometers bus 2005 2006 2007 2008

Aantal 104 mln. 111 mln. 127 mln. 124 mln. (Noot: teruggang 2008 wordt veroorzaakt door staking van het OV medio 2008.)

2.5 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP

In onderstaande tabellen is weergegeven op welke wijze voorgaande programmaonderdelen in 2009 hebben bijgedragen aan de doelstellingen van andere thema’s, speerpunten en het p-MJP.

2.5.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij

Duurzaamheid,

Economie en Flevolandse klimaat, water en

Jongeren arbeidsmarkt samenleving natuur

Alle Flevolandse jongeren In 2013 is 60% van beschikken in de energiebehoefte 2010 over een duurzame energie startkwalificatie (muv transport) voor de arbeidsmarkt

Waterkwaliteit Aansluiting Achterstand behouden en onderwijsvoorzieningen- waterkwantiteit arbeidsmarkt 25.000 nieuwe niveau in 2011 bewaken banen in 4 met 1/3 jaar teruggebracht

naar 21% ten tellingen thema’s Geen wachtlijst opzichte van 2005

in de jeugdzorg Doels

Verhogen participatie van jongeren via sport en cultuur

Sluitende

onderwijskolom

Themaonderdelen

Mobiliteit, verkeersveiligheid en openbaar vervoer 1, 2, 3 4, 5 7 Wegen en vaarwegen 3 6 8

Toelichting bij de nummers in de tabel 1. In 2009 is een proef gestart met gratis openbaar vervoer voor verblijftoeristen en bezoekers van de Flevoboulevard. Daartoe is de Walibi Express verlengd tot Elburg- ’t Harde/Dronten. Deze maatregel draagt bij aan de doelstelling van het thema Economie en arbeidsmarkt. 2. In 2009 hebben voorbereidende gesprekken plaatsgevonden met de gemeente Almere over het realiseren van een nieuwe OV-halte (incl. verkeersregelinstallatie) langs de Waterlandseweg ten behoeve van het industrieterrein de Stichtse Kant. Deze OV-maatregel heeft een stimulerend effect ten aanzien van de doelstelling van het thema Economie en arbeidsmarkt en beidt een alternatief voor de auto. 3. Een betere infrastructurele corridor Almere, Schiphol, West-Oost as en naar Noord Nederland draagt bij aan de economische schakelfunctie van de provincie Flevoland. Dit is in 2009 voorbereid en gerealiseerd door lobbyactiviteiten, onderzoeken en uitvoering van het investeringen (niet) jaarlijks onderhoud programma (PMIT 2009). 4. Met het treffen van maatregelen in bussen (in concessies meegenomen) en aan haltes (beheer en onderhoud wegen) voelt de reiziger zich ‘veiliger’ en neemt het aantal incidenten af. 5. Naast het regulier openbaar vervoer wordt door het gebruik van de Regiotaxi de dekking van het buslijnennet tot 100% gecomplementeerd in de gemeenten Dronten, Lelystad, Noordoostpolder en Zeewolde. Voor de gemeente Almere zorgt de stadsdienst voor een beschikbaarheid van bijna 100%, op Almere-Hout en enkele bedrijfsterreinen na. Op deze wijze draagt het openbaar vervoer als basisvoorziening bij aan de doelstelling van het thema Flevolandse samenleving. 6. Een goed provinciaal wegennet moet het reistijdverlies door stagnatie van het verkeer beperken. Dit is in 2009 voorbereid en gerealiseerd door lobbyactiviteiten, onderzoeken en uitvoering van het investeringen (niet) jaarlijks onderhoud programma (PMIT 2009). 7. In 2009 is een aantal aanbestedingen van OV-concessies voorbereid waarbij expliciet de voorwaarde is meegenomen dat de voertuigen voldoen aan de actuele emissie-eisen (euro 5 norm en EEV-norm). 8. Gedurende 2009 is een aantal wegen voorzien van duurzaam veilige markering conform de richtlijnen van de Essentiële Herkenbaarheids Kenmerken (EHK). Op bepaalde wegdelen (veel stilstaand of wringend verkeer) is gemodificeerd asfalt gebruikt, dat duurder in aanschaf is, maar een langere levensduur heeft. In een aantal verkeersregelinstallaties zijn LED lampen aangebracht. Alle in 2009 vervangen openbare verlichting is dimbaar. Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van gerecycled kunststof (bermpalen, dekplanken, etc.) en hout voorzien van het FSC-keurmerk. Het gebruik van deze ‘duurzame’ materialen draagt bij aan de doelstelling van het thema Duurzaamheid, klimaat, water en natuur.

2.5.2 Relaties en verbanden met de speerpunten en het p-MJP

Speerpunten

Oostvaar- Markermeer / IFA dersWold IJmeer Luchthaven p-MJP Themaonderdelen Mobiliteit, verkeerveiligheid

en openbaar vervoer 3, 5 1 6 7 Wegen en vaarwegen 2 4, 5 8 9

Toelichting bij de nummers in de tabel 1. De verkenning van de Stedelijke Bereikbaarheid Almere draagt bij aan de doelstelling van het speerpunt IFA (infrastructurele knelpunten). Door deze werkzaamheden wordt invulling gegeven aan een investeringsimpuls ten gunste van de schaalsprong Almere. 2. De activiteiten die in 2009 zijn uitgevoerd t.a.v. de stedelijke bereikbaarheid Almere ter uitbreiding en onderhoud van het wegennet (SAW’s en aansluitingen) in en rondom Almere draagt bij aan de programmalijnen IFA (schaalsprong Almere). Door deze investeringen wordt de mobiliteitsgroei mogelijk met een minimale stagnatie van het verkeer. 3. In 2009 is in samenwerking met de afdeling EZ bijzondere aandacht besteed aan een goede toekomstige aansluiting van het fiets route netwerk van het Oostvaarderswold op het recreatief fiets route netwerk van de provincie Flevoland. Dit draagt bij aan het speerpunt Oostvaarderswold. Door de realisatie van een dergelijk netwerk wordt het Oostvaarderswold op een recreatieve wijze ontsloten. 4. In 2009 zijn de voorbereidingen getroffen voor de aanleg van een ecoduct over de Gooiseweg, Vogelweg, Hoge- en Lage Vaart. Deze werkzaamheden worden gecombineerd met andere infrastructurele werkzaamheden aldaar. Op deze wijze wordt efficiency winst behaald en tevens voldaan aan de ecologische intenties van het project Oostvaarderswold. 5. In 2009 zijn met het programma Oostvaarderswold nadere afspraken gemaakt over een verdergaande samenwerking op het gebied van het voorbereiden en realiseren van infrastructurele projecten voor het Oostvaarderswold. Het betreft ecoducten, nieuwe weginfrastructuur en fietspaden. Uitvoering staat gepland voor de periode 2011-2014. 6. De OV SAAL-studie (IJmeerverbinding) draagt bij aan het speerpunt IJmeer. De uitkomst van de studie bepalen de mogelijkheden qua mobiliteitsvoorzieningen (OV en weg) door het IJmeer. 7. Er zijn dit jaar préverkenningen uitgevoerd inzake de baanverdubbeling van de Gooiseweg (N305) en de Nijkerkerweg (N30), incl. een directe verbinding tussen de Gooiseweg en de A27. In combinatie met de OV SAAL-studie (ontsluiting OV) en de aanleg van de N23 draagt dit bij aan het speerpunt Luchthaven. Door deze maatregelen wordt de ontsluiting van de luchthaven verbeterd. 8. Het onderhoud aan de verharding van de Gooiseweg (turborotonde Nijkerkerweg-Gooimeerdijk) medio 2010, aanleg tweede rijbaan Gooiseweg (t.h.v. Trekkersveld) medio 2011/2012, onderhoud verharding Gooiseweg (Spiekweg-turborotonde Nijkerkerweg) en onderhoud kunstwerken Groenewoudsetocht en Bosruitertocht medio 2012 en reconstructie rotonde Gooiseweg- Nijkerkerweg medio 2013/2014 dragen bij aan het speerpunt Luchthaven. Door de baanverdubbeling wordt de luchthaven beter ontsloten. 9. Door het toepassen van natuurvriendelijke maatregelen (faunapassages) in nieuwe wegen en een kwaliteitsimpuls ten aanzien van de beplanting wordt invulling gegeven aan de doelstellingen van het gebiedsgerichte beleid van Flevoland en draagt dus bij aan het speerpunt p-MJP. Voorstellen hiertoe zijn in 2009 uitgewerkt en opgenomen in het PMIT 2010-2013.

2.6 Totale lasten en baten thema 2

Hieronder is ter informatie een totaaloverzicht gegeven van de lasten en baten van het thema Verkeer van mensen, producten en diensten. Het totaal van het thema is echter geen autorisatieniveau. De autorisatie door de Provinciale Staten vindt plaats op het niveau van de themaonderdelen.

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

2.1 Mobiliteit Lasten 26.824 30.581 29.343 27.952 32.917 Baten -24.871 -28.233 -27.370 -26.342 -31.168 Saldo 1.953 2.349 1.973 1.610 1.749

2.2 Wegen en vaarwegen Lasten 32.846 41.934 41.362 41.265 42.698

Baten -7.373 -16.013 -14.481 -14.057 -16.382

Saldo 25.474 25.921 26.880 27.207 26.316

Totaal thema 2 Verkeer Lasten 59.671 72.515 70.705 69.217 75.616 mensen, producten en diensten Baten -32.244 -44.245 -41.851 -40.400 -47.551 Saldo 27.427 28.270 28.854 28.817 28.065

42 3 Economie en arbeidsmarkt

3.1 Inhoud en reikwijdte van het thema

Het thema Economie en arbeidsmarkt omvat de programmaonderdelen werken en ondernemen, toerisme en recreatie, landbouw en visserij en Europese programma’s

3.2 Externe ontwikkelingen 2009

Werken en ondernemen In 2009 is duidelijk geworden dat de wereldwijde kredietcrisis ook op Flevoland zijn effect heeft. De groei van de werkgelegenheid is weliswaar licht positief maar wel fors afgenomen ten opzichte van 2008. Het is realistisch te veronderstellen dat ook in Flevoland de groei van de werkgelegenheid verder onder druk zal komen te staan. Het is dus alle hens aan dek! De inzet zal -naast het stimuleren van economische activiteiten en het creëren van nieuwe banen- ook fors gericht worden op het behoud van werk. In 2009 zijn daarom voor de opzet van een Flevolands Mobiliteitscentrum, het starten van een scholingsoffensief en versterking van het beroepsonderwijs extra middelen vrijgemaakt. Als overheid trachten wij de randvoorwaarden voor economische groei te optimaliseren maar blijven wel in belangrijke mate afhankelijk van mondiale ontwikkelingen. Uiteindelijk zijn ondernemerschap en consumentenvertrouwen doorslaggevend voor onze economische groei.

Toerisme en recreatie In de toeristische sector in Nederland heeft de kredietcrisis in 2009 geleid tot een toenemende belangstelling voor binnenlandse vakanties door Nederlanders. Ook in Flevoland was dit te merken. Van een aantal bedrijven kwamen berichten over meer overnachtingen. De omvang van dit effect zal blijken uit de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland die in het voorjaar van 2010 wordt uitgevoerd. Daarbij worden de economische effecten berekend, zowel in termen van omzet als ook in termen van werkgelegenheid. De toeristenmarkt van Flevoland is voor het overgrote deel op de binnenlandse markt gericht. Of dit blijvende kansen biedt valt om dit moment nog niet te zeggen.

Landbouw en visserij Economisch gezien is 2009 voor de Flevolandse landbouw opnieuw een moeizaam jaar. Met name in de melkveehouderij zijn de opbrengstprijzen sterk verlaagd. Ook in de glastuinbouw hebben veel ondernemers het moeilijk, omdat de export door de wereldwijde kredietcrisis sterk is teruggelopen. De schaalvergroting in de Flevolandse landbouw gaat onverminderd door.

Europese programma’s Het ministerie van Economische Zaken heeft op verzoek van de Europese Commissie i.h.k.v. het Nationaal Aktie Plan "Gele Kaart" hercontroles uitgevoerd bij alle Nederlandse EFRO-programma's. In Flevoland zijn 24 projecten bij de controle betrokken. Met het definitieve correctievoorstel, dat het ministerie eind 2009 aan de Europese Commissie heeft toegezonden, is de Provincie akkoord gegaan. Het resultaat voor Flevoland is dat, onder voorwaarde dat de Commissie akkoord gaat met het correctievoorstel, er geen geld terugbetaald hoeft te worden en dat het maximaal toegekende EFRO-bedrag in Brussel gedeclareerd kan worden. Dit positieve resultaat is te danken aan de inzet van het overcommitteringsbudget en het in 2009 nog kunnen goedkeuren van EPD-projecten. De door het Ministerie voorgestelde correcties worden door de Provincie in de loop van 2010 verwerkt in het eindverslag en in de eindafrekening van het Enkelvoudig ProgrammeringsDocument Flevoland 2000-2006 (EPD). Deze documenten worden voor 1 oktober 2010 toegezonden aan de Europese Commissie.

De economisch- financiële crisis heeft tot nu toe gevolgen gehad voor het realiseren van de Europese programma’s. Merkbaar is dat bedrijven minder eenvoudig geld kunnen lenen voor het ontwikkelen en uitvoeren van Europese projecten en dat gemeenten investeringen uitstellen.

43 3.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord

3.3.1 Banen

Themadoelstelling 2007-2011 In de periode 2007-2011 Een concreet doel in de huidige collegeperiode is om 25.000 arbeidsplaatsen te 25.000 banen erbij creëren. In de eerste twee jaren, 2007-2009, is het aantal arbeidsplaatsen in Flevoland resp. gestegen met 9.400 en 2.200 (1 april 2007 – 1 april 2009), totaal ruim 11.500. De kredietcrisis in 2008 leidt tot een vermindering van de economische groei en in Flevoland tot een aanzienlijk geringere banengroei. Weliswaar is bijna de helft van de doelstelling bereikt, maar voor de periode 2009-2011 is niet te verwachten dat Flevoland het concrete doel van 25.000 extra arbeidsplaatsen kan halen. Medio oktober 2010 zijn de cijfers van het werkgelegenheidsonderzoek over de periode april 2009 – april 2010 bekend.

Afgeleide doelstellingen 2009 Optimaliseren Bedrijventerrein. De provincie heeft meer duidelijkheid verkregen over de vestigingsklimaat voorraadvorming aan bedrijventerrein in relatie tot het uitgiftetempo: niet alleen beschikt Flevoland over voldoende bedrijventerrein maar we moeten ook waken voor toekomstige overschotten.

De noodzakelijkerwijze aan te scherpen provinciale regie valt samen met het beleid van het rijk om de regie inzake bedrijventerreinen bij de provincies neer te leggen. Multimodale overslag. Door inspanningen van de provincie (onder andere op het gebied van de verplichting tot watercompensatie in het geval van Flevokust - Lelystad) is er een toenemende kans (mede door de in 2009 geïntensiveerde samenwerking met de Haven Amsterdam) dat de gemeenten Lelystad en Almere nog vóór 2012 positief besluiten over de realisatie van de respectievelijke buitendijkse overslag mogelijkheden Flevokust en Stichtsekant. Naast deze publieke initiatieven is er ook sprake van een privaat initiatief nabij Blocq van Kuffeler. Ook hierin participeert de provincie. Als gevolg van deze economisch moeilijke tijd loopt de investeringsbereidheid van derden terug waardoor de voorbereidingsfase meer tijd vergt.

44 Versterken regionale Onderzoek naar de innovatiegraad van het Flevolandse bedrijfsleven loopt nog. innovatiekracht, Voor Derhalve kan op dit moment nog niet worden aangegeven of de doelstelling is 2009 betekent dit dat het behaald. In mei 2010 zijn de gegevens met betrekking tot de ‘innnovatiegraad’ aantal innoverende bekend over de periode april 2009 – april 2010. bedrijven met 2 procent groeit.

Vergroting internationale Het aantal buitenlandse bedrijven in Flevoland is in 2009 met 20 bedrijven oriëntatie gegroeid van 348 naar 368. De werkgelegenheid van deze bedrijven is gegroeid In 2009 groeit de van 9786 naar 9848 banen; een groei van 62 banen. werkgelegenheid met 500 In hoeverre de werkgelegenheid is gegroeid bij de bedrijven die hebben banen. aangegeven internationaal actief te zijn is nog niet bekend. Medio 2010 worden deze gegevens verwacht. Of het aantal van 500 banen extra daarmee wordt gehaald is momenteel nog niet aan te geven. De verwachting is dat als gevolg van de economische crisis dit aantal in 2009 is achtergebleven bij de doelstelling.

Op het terrein van de internationale handelsbevordering is in 2009 het International Services Center geopend in Almere. Deze samenwerking tussen de KvK en het WTC is mede geïnitieerd door de provincie en financieel mogelijk gemaakt via een IFA subsidie aan de gemeente Almere/WTC binnen het programma economische internationalisering.

Grensoverschrijdende samenwerking vindt steeds meer plaats. Projecten als MINI Europe zijn gestart. De provincie Zhejiang heeft in april 2009 tien jaar economische relaties gevierd met de Provincie Flevoland. Een agrarische handelsmissie uit Zhejiang heeft daarbij een bezoek gebracht aan Flevoland.

Vergroting van de inzet In 2009 is de werkgelegenheidsgraad gestegen met 1%-punt tot 74,5% (in 2007 van het Flevolandse nog 70%). De banengroei is derhalve het afgelopen jaren hoger geweest dan de arbeidspotentieel, voor toename van de beroepsbevolking. 2009 betekent dit een groei van circa 1 procent

Beter benutten toeristisch Hoewel de cijfers 2009 nog beschikbaar moeten komen door de Monitor recreatieve Toerisme en Recreatie 2010 zijn er geen aanwijzingen dat de doelstelling niet mogelijkheden, 200 banen gehaald zal worden. in 2009.

Versterken van landbouw Zie onderdeel p-MJP & visserij

‘Slimme’ campagne Als onderdeel van de campagne zijn twee publiciteitgenererende activiteiten gebiedspromotie uitgevoerd, gericht op het bekend maken van het ondernemersklimaat in Flevoland bij niet-Flevolandse ondernemers. Het eerste evenement – de Helicopterdag - waarbij ondernemers Flevoland ontdekken per helikopter, kende een deelname van 18 niet Flevolandse ondernemers én heeft een aanzienlijke hoeveelheid positieve publiciteit gegenereerd. Het tweede evenement – Flevoland ruimte voor creativiteit - is een samenwerking met diverse stakeholders geweest en heeft 34 deelnemers uit de campagnedoelgroep en 72 deelnemers uit de secundaire doelgroepen (creatieve ondernemers in Flevoland) aangetrokken. Beide evenementen zijn door de deelnemers positief beoordeeld. Van deze evenementen is een wervend videoverslag gemaakt, geschikt als promotiemateriaal.

3.4 Werken en ondernemen

3.4.1 Wat hebben we bereikt

Optimaliseren Zie themadoelstelling Optimaliseren vestigingsklimaat vestigingsklimaat Er is duidelijkheid over de voorraadvorming aan bedrijventerrein: Flevoland beschikt over voldoende bedrijventerrein maar dient te waken voor toekomstige overschotten.

Bij gemeenten is meer bereidheid om vóór 2012 positief te besluiten over de realisatie van de buitendijkse overslagmogelijkheden (Flevokust, Stichtsekant)

Binnen het verband van de Metropoolregio Amsterdam (MRA) is de planning van werklocaties afgestemd. Uit de ‘monitor uitvoeringsstrategie Plabeka’ over 2008 blijkt dat de uitgifte van bedrijventerreinen in de ‘Metropoolregio Amsterdam’ achterblijft bij de prognoses, ook in Almere. Tevens blijkt dat bij kantoren de leegstand hoog blijft (1,9 miljoen m2 bruto vloeroppervlak) en de plancapaciteit tot 2030 niet is afgenomen, in Almere zelfs is gestegen.

Versterken regionale Zie themadoelstelling Versterking Innovatiekracht innovatiekracht Er zijn 5 innovatieve projecten gerealiseerd (zie onder ‘Indicatoren’). Met deze projecten wordt gericht gewerkt van de versterking van kennisclusters in Flevoland. Zodoende wordt een netwerk gevormd van bedrijven en kennisinstellingen rond een specifiek onderwerp waardoor synergie ontstaat met betrekking tot kennisontwikkeling en marketing.

In het kader van Pieken in de Delta is het provinciale innovatieproject ‘Noordvleugel Fast Forward’ door het ministerie van EZ goedgekeurd. De uitvoering van dit project start in 2010.

Het project vraagbundeling glasvezel is gestart.

Ondernemerschap De ‘Startersdag’ heeft ruim 1650 belangstellenden opgeleverd. Tevens hebben Starters het Zelfstandigen Loket Flevoland (442) en de Kamer van Koophandel (175 maatwerkgesprekken) gezamenlijk ruim 600 starters geholpen. Daarmee is de doelstelling ruimschoots gehaald.

46 3.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Optimaliseren vestigingsklimaat

Monitoren planning van In opdracht van de provincie is onderzoek gedaan naar de synergie tussen de bedrijventerreinen en ontwikkelingsmogelijkheden van de luchthaven en de effecten van de kantoorlocaties. Schaalsprong Almere alsmede de ruimtelijk economische uitwerking daarvan op Zuidelijk en Oostelijk Flevoland (de Ruimtelijk Economische Visie Zuidelijk en Oostelijk Flevoland). De uitkomsten van dit onderzoek, onder andere in de vorm van sterke indicaties omtrent toekomstige overschotten aan bedrijventerrein, onderstrepen de noodzaak om de Visie Werklocaties Flevoland te actualiseren.

De provincie heeft opdracht gegeven tot actualisatie van de Visie Werklocaties Flevoland en zal voorjaar 2010 in concept gereed komen. De geactualiseerde Visie zal het kader vormen voor de planning van nieuwe- en de herstructurering van bestaande bedrijventerreinen.

De provincie heeft ingestemd met het Convenant Bedrijventerreinen 2010 – 2020 (Rijk, IPO en VNG). In het convenant wordt de regie voor de planning en herstructurering van bedrijventerreinen bij de provincies gelegd.

De provincie speelt een participerende en deels initiërende rol rond de planvoorbereiding van een drietal buitendijks gelegen overslagmogelijkheden (inmiddels twee in Almere en een in Lelystad).

Vertegenwoordiging in PRES is het overleg in de Noordvleugel dat verantwoordelijk is voor het het Platform Regionaal gezamenlijke economisch beleid, waaronder de afstemming en planning van Economische Stimulering werklocaties. Binnen de Metropoolregio Amsterdam (MRA) is door het Platform (PRES). PRES, waaraan Flevoland en Almere en vanaf 2009 ook Lelystad deelnemen, een Economische Agenda 2010-2014 opgesteld met als titel ‘Global Business Gateway’ met als doel de MRA binnen de Europese top 5 te houden.

Vanwege de bevindingen in de ‘monitor uitvoeringsstrategie Plabeka’ wordt een actualisering van de vraag naar werklocaties opgesteld voor het MRA-gebied, nu inclusief Lelystad.

Vraagbundeling In opdracht van de provincie heeft de Ontwikkelingsmaatschappij Flevoland de ‘Glasvezel Ring Oost’. mogelijkheid onderzocht om te komen tot een gezamenlijke vraagbundeling ten De uitvoering ligt bij de behoeve van de aanleg van een glasvezelnetwerk in het buitengebied van OMFL. Oostelijk Flevoland. Hiervoor zijn nagenoeg alle benodigde mandaten afgegeven waarna het bestek kan worden gemaakt ten behoeve van Europese aanbesteding.

Versterking regionale Door de oprichting van de Regiegroep Accelereren door Innovatie (RAdI) innovatiekracht waarin stakeholders uit Flevolandse bedrijven en kennisinstellingen zijn vertegenwoordigd wordt vanuit een analyse van het Flevolandse innovatieve milieu gewerkt aan een kennis-en investeringsagenda.

Inzet van de provincie zorgt ervoor dat bedrijven en instellingen gebruik weten te maken van externe financieringsbronnen. Hierdoor wordt ook gestuurd op versterking van onze clusteraanpak. Zo is er een eerste stap gezet in de lobby voor een High Containment Unit die met FES-geld gerealiseerd gaat worden en zijn de contouren zijn geschetst voor het project Immuno Valley deel 2.

De provincie heeft het initiatief genomen tot het project ‘Flevoland Fast Forward’. Het project heeft als doel bedrijven die binnen de Noordvleugel als ‘potentieel snelle groeiers’ gekenmerkt worden specifiek te ondersteunen zodat ze de status van ‘snelle groeier’ bereiken. Deze snelle groeiers spelen een belangrijke rol bij de economische groei en het concurrentievermogen in de regio en zijn een voorbeeld voor andere

bedrijven.

Het Ministerie van EZ heeft subsidie toegezegd in het kader van Pieken in de Delta. Daarnaast hebben diverse overheden in de Noordvleugel cofinanciering toegezegd. In 2009 zijn daartoe reeds voorschotten ontvangen. Het project gaat in 2010 van start.

Doel van het Technofonds is het verstrekken van risicokapitaal aan jonge Het vanuit het hoogwaardige technologisch gerichte bedrijven in bijvoorbeeld de ICT, life technofonds financieel ondersteunen van sciences, communicatie, internet, robotisering en back up technologie. technostarters. Het maximale participatiebedrag is 300.000 euro waarvan het grootste deel bestaat uit een marktconforme geldlening en waarbij bij de rentevoet rekening wordt gehouden met een risico opslag. Voor de periode tot en met

2014 wordt 5,5 miljoen euro participatiekapitaal verstrekt, waarmee naar

verwachting aan circa 24 ondernemingen kapitaal kan worden verstrekt. Momenteel zijn circa 20 participaties in portefeuille.

Aandacht voor duurzaam ondernemen door de De TMI-regeling is een subsidieregeling voor in Flevoland gevestigde MKB- Technologische Milieu ondernemers met technologische en milieu innovatieve projecten. De Innovatieregeling regeling is succesvol en er hebben een achttal bedrijven gebruik van (TMI) gemaakt in 2009. Ook voor 2010 worden er weer veel projectaanvragen

verwacht.

Starters

Door ondersteuning van De Provincie Flevoland heeft ondersteuning gegeven aan de ‘Flevopenning activiteiten van de Kamer startende onderneming’ en aan de ‘Startersdag’ van de KvK. Tevens hebben we bijgedragen aan ondernemerschapopleidingen in het MBO, VMBO en het van Koophandel Gooi, HBO. Eemland en De nationale finale van de stichting Jong Ondernemen heeft dankzij Flevoland (Kvk) en het provinciale ondersteuning plaatsgevonden in Lelystad. ZelfstandigenLoket Flevoland (ZLF) helpen Het ZLF heeft een subsidie gekregen van totaal € 100.000,- ten behoeve van wij ongeveer 1.500 het project “Microfinanciering in Flevoland”. Via het ZLF zijn (startende) (pre)starters en ondernemers ondersteund met een kredietbehoefte tot maximaal € 35.000,-- die voor financiering niet bij een handelsbank terecht kunnen. Het ZLF doorstarters bij het draagt zorg voor de regie op de zogenaamde 'microfinanciering', bestaande opzetten van hun uit drie componenten: coaching, een haalbaarheidsonderzoek en krediet onderneming. voor ondernemers in Nederland die in het gewone bankwezen onvoldoende bediend worden. De provincie Flevoland draagt bij aan de vergoeding voor kosten van de uitvoering van deze regeling. Na 31 december 2010 wordt de pilot Borgstellingregeling SZW afgesloten.

In 2009 zijn extra middelen vrijgemaakt voor startersbeleid. Voor starters en ondernemers die nog in de eerste 5 levensjaar met hun onderneming zitten wordt een uitvoeringsplan opgezet om hen te ondersteunen. Dit nieuwe beleid zal in het eerste kwartaal 2010 tot besluitvorming leiden.

3.4.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

3.1 Werken en ondernemen Lasten 11.498 9.663 12.346 9.128 10.706 Baten -994 -69 -299 -197 -70 Saldo 10.504 9.593 12.047 8.931 10.635

3.4.4 Waardoor wijkt het af

De lasten (incl. Europese programma’s) zijn 3,2 miljoen lager dan geraamd en worden onder andere verklaard door de volgende posten:  Begrotingspost ‘Een leven lang leren’ Het project ‘Samenwerking voor een leven lang leren’ pas eind 2009 is gestart. Het geraamde bedrag van € 0,06 miljoen is om deze reden grotendeels niet besteed. Omdat dit bedrag gekoppeld is aan bijdragen van Rijk (Senter) en andere overheden zal het restantbedrag ad. € 0,05 miljoen worden besteed in 2010.  Begrotingspost ‘Noordvleugel Fast Forward’ De lagere lasten ten opzichte van de raming is het gevolg van het feit dat het project ‘Noordvleugel Fast Forward’ eerst in 2010 van start zal gaan. Het geraamde bedrag van € 0,3 miljoen,- is in zijn geheel niet besteed. Omdat dit bedrag gekoppeld is aan bijdragen van het Rijk (Senter) en andere overheden wordt de bijdrage van de provincie ad. € 225.000,-- in 2010 wordt voorgesteld deze middelen middels bestemming van het resultaat 2009 voor het jaar 2010 aan te wenden  Begrotingspost ‘Europartenariat’ De hogere lasten ad. € 0,1 miljoen is het gevolg van het feit dat in december 2009 de definitieve financiële afwikkeling van de Stichting Europartenariat The Netherlands heeft plaatsgevonden. Er heeft voldoening van een slottermijn ter finale kwijting ad. € 0,1 miljoen plaatsgevonden. Na jaren van procederen en onderhandelen zijn de getroffen schikking in de terugvordering van de door de Europese Commissie verleende subsidie en de afwikkelingskosten van het opheffen van de genoemde Stichting een feit.  Voor de verklaring van de overige afwijkingen wordt verwezen naar onderdeel B van het jaarverslag. Speerpunten en p-MJP, speerpunt IFA.

De baten zijn € 0,1 miljoen lager dan geraamd en wordt voornamelijk verklaard door:  Ten behoeve van het project Flevoland Fast Forward is in de begroting een bedrag van € 85.000,-- aan inkomsten geraamd. Via voorschotten van deelnemende partners (Ministerie EZ en andere overheden) is in totaal € 392.500, -- ontvangen. In 2009 zijn nog geen kosten gemaakt, waaraan baten kunnen worden toegerekend.  Voor de verklaring van de overige afwijkingen wordt verwezen naar onderdeel B van het jaarverslag. Speerpunten en p-MJP, speerpunt IFA.

3.5 Toerisme en recreatie

3.5.1 Wat hebben we bereikt

Conform de doelstelling De doelstelling in termen van werkgelegenheid is een bijdrage van 4 tot 5 en het uitvoeringskader procent van de beoogde 25.000 banen, i.c. 1.000 banen in 5 jaar. Vertaalt naar van het Beleids- en 2009 200 banen. De cijfers over de werkgelegenheid zijn in april 2010 Actieplan Recreatie & beschikbaar uit de Monitor Toerisme en Recreatie 2010. Er zijn evenwel geen Toerisme (BART) groeit aanwijzingen dat de doelstelling niet gehaald zal worden. de werkgelegenheid in deze sector met gemiddeld 5 procent per jaar.

3.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan Verbeteren Basiscondities. In samenwerking met de gebiedspartners en als onderdeel van de basiscondities Toekomstvisie is een recreatieve visie voor het gebied Markermeer-IJmeer (vergroten van de opgesteld. hotelcapaciteit, goede De totstandkoming van het Hoofdnetwerk recreatieve fietspaden is het resultaat en veilige fietspaden, van samenwerking met de betrokken gemeenten en landschapsbeheerders. Door wandelroutes en dit plan zijn keuzes gemaakt aangaande een uitvoeringsprogramma voor de vaarroutes, attractieve komende jaren. Het plan is tevens grondslag voor de inzet van P-MJP-middelen. stranden, bossen en Het plan is inmiddels officieel ondertekend. toegankelijke De realisering van het Woldstrand Zeewolde (een p-MJP-project) is in het natuurgebieden). uitvoeringsstadium gekomen. Eveneens binnen het p-MJP is de Poldertoren Emmeloord gerealiseerd een restaurant ruimte heeft gevonden dat in 2009 een Michelin-ster verwierf.

Productontwikkeling. De tweede fase van het project NORT Flevoland is gehonoreerd en gestart. Dit project is het initiatief van de branche-organisaties. Versterking Het Hotelevent voor ontwikkelaars, financiers, exploitanten en makelaars heeft productontwikkeling een stimulans gegeven aan de ontwikkeling van de hotelsector in Flevoland. (nieuwe concepten als In samenwerking met gebiedspartners wordt een pakket digitale toeristische wellness, leisure, routes ontwikkeld; de beleving van de thema’s staat centraal; oplevering gepland congressen en in 2010. outdooractiviteiten). In het kader van Toeristische regiopromotie is een aantal acties gerealiseerd zoals de presentatie van Flevoland op de Vakantiebeurs, ‘De dag van de Versterken toeristische ambassadeur’, de nationale opening van het evenement Meimaand regiopromotie en Fietsmaand, de instelling van een toerismeprijs (Flevius Award), het Actieplan marketing. Onder TAMA (Toeristische Actieplan Metropool Area Amsterdam) en de vervanging van aansturing van de de Gebiedsaanduidingsborden langs de A6. provincie is de businessunit Toerisme Flevoland van P-MJP. In 2009 is de LF-15 Boerenlandroute gerealiseerd. Het fietspad de OMFL belast met de Hulkesteinse bos was de ontbrekende schakel in de LF-5 NAP-route. De officiële uitvoering van opening ervan was op 9 december 2009. regiopromotie en marketing.

Wij leveren een evenredige bijdrage aan de in het p-MJP tot 2013 opgenomen maatregelen ‘recreatie uitloopgebied’, ‘landelijke routestructuren’ en ‘regionale routestructuren’.

3.5.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

3.2 Toerisme en recreatie Lasten 4.803 11.477 9.190 7.467 3.839 Baten -3.913 -10.147 -8.240 -6.479 -2.641 Saldo 889 1.330 950 988 1.198

3.5.4 Waardoor wijkt het af Voor de verklaring van de afwijkingen wordt verwezen naar onderdeel B. Speerpunten en p-MJP, onderdeel p- MJP 3.6 Landbouw en visserij

3.6.1 Wat hebben we bereikt

Realiseren van 750 ha Met financiële steun van de provincie en POP in het kader van pMJP is een waarvan de agrarische Stichting Vrijwillige Kavelruil opgericht. De Stichting heeft inmiddels circa 1.300 structuur versterkt is. ha. in portefeuille om te ruilen. Door discussie over de te hanteren tariefstelling heeft de oprichting van de Stichting langer geduurd dan voorzien.

3.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Stimuleren en Ondersteuning van projecten in de agrarische sector verloopt via het PMJP en via ondersteunen van het procesgeld Noordelijk Flevoland (zie elders onder p-MJP en Noordelijk projecten gericht op Flevoland). EZ heeft een aantal projecten geïnitieerd en begeleid in dat kader. samenwerking, innovatie, verduurzaming Ondersteuning van projecten in de visserijsector verloopt via het Europees en concurrentiekracht in Visserijfonds. de agro- en de visserijsector. Ten behoeve van het ‘aandachtsgebied Noord Flevoland’ zijn projecten ondersteund: - onderzoek naar combinatiemogelijkheden van visteelt glastuinbouw; - de haalbaarheid Agro Cradle to Cradle park in Noordelijk Flevoland - de haalbaarheid van een CO2 leiding van de energiecentrale nabij Lelystad naar het glastuinbouwgebieden NieuwLand, Ens en Koekoekspolder

52 3.6.3 Indicatoren

Wat willen we bereiken Doelstelling Realisatie Provincie ondersteunt innova- 5 gehonoreerde projecten Er zijn 5 projecten gehonoreerd: tieve projecten die bijdragen aan 1. Turing Institute Almere de groei van de werkgelegenheid 2. Stichting Flowland en het profiel van de econo- 3. Amsterdam Human Capital mische structuur 4. Flevo CreatIT 5. Zorgen voor Morgen

Opstart van 2 nieuwe clusters 1. Creatieve industrie; "Flowland" 2. Life Sciences; nieuwe tak met "European Wildlife Research Center"

3.6.4 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

3.3 Landbouw en visserij Lasten 1.875 2.340 1.168 1.229 2.196 Baten -1.164 -1.804 -419 -557 -1.627 Saldo 711 536 749 672 569

3.6.5 Waardoor wijkt het af Geen noemenswaardige afwijkingen

3.7 Europese programma’s

3.7.1 Wat hebben we bereikt

Programmaperiode 2000-2006

Afronden en opstellen Dit programma is op 30 juni 2009 afgesloten. De belangrijkste doelen op het eindverslag EPD gebied van werkgelegenheid zijn in ruime mate gerealiseerd (ca. 14.000 Verkrijgen goede balans arbeidsplaatsen en scholing van ca. 18.000 deelnemers). Ook heeft dit tussen sociaal- programma bijgedragen aan het realiseren van doelen uit andere onderdelen van economische de programmabegroting. ontwikkeling, wonen en voorzieningen om te komen tot een evenwichtige samenleving

Afronden en opstellen Op 30 juni 2009 is dit programma afgesloten. Doelen zijn in redelijke mate eindverslag LEADER+ gehaald. Ontwikkelen en vernieuwen landelijk gebied in sociale en economische zin om leefkwaliteit te verbeteren

Programmaperiode 2007-2013

Uitvoeren OP-West Omdat de meeste projecten pas in 2008 zijn gestart, is de voortgang nog niet zo ‘Kansen voor Flevoland’ groot. Van het totale aan Flevoland toegewezen Europese budget voor projecten Versterken internationale van 32,8 miljoen euro is in de uitvoeringsperiode 2007-2009 voor 59% concurrentiekracht gecommitteerd. Randstad en stimuleren economie om de Randstad in 2015 terug te krijgen in de top 5 van Europa

Uitvoeren OP-Vis In 2009 zijn nog geen inhoudelijke doelen gerealiseerd, omdat het Versterken goedkeuringstraject voor de ‘Ontwikkelingsstrategie Flevoland voor As 4 werkgelegenheid aan de Duurzame ontwikkeling visserijgebieden’ bij het ministerie van LNV vertraging wal en versterken heeft opgelopen en het programma in daardoor 2010 wordt geopend. concurrentiekracht van de lokale economie in visserijgemeente Urk

Uitvoeren Interreg IV Bij de volgende meerjarenprojecten zijn op onderdelen al doelen bereikt. Interregionaal en De Interreg IVC projecten MORE4NRG (aanscherpen energiebeleid) en MINI transnationaal EUROPE (versterken innovatie-infrastructuur MKB bedrijven), waarvan Flevoland samenwerken op brede leadpartner is, zijn in uitvoering. terrein van ruimtelijke Flevoland is partner in het Interreg IVB-Noordzee project SAWA (integraal ordening en economie om watermanagement en communicatie naar burgers). In 2009 is gestart met een van elkaar te leren en de aantal oriënterende workshops en met de voorbereiding van enkele regionale regio’s te versterken. pilotprojecten die in 2010 met een Europese bijdrage worden gefinancierd. Belangrijkste thema’s zijn Eind 2009 is de aanvraag voor het Interreg IVC project eCitizen (digitale innovatie en milieu. burgerparticipatie) goedgekeurd. Project start in januari 2010.

Assembly of European Flevoland participeert actief binnen het AER netwerk en is voor 3 jaar lid Regions (AER) geworden van het Summer School Organisation Committee. Het in 2010 naar Benutten mogelijkheden Flevoland halen van de Summer School is niet gelukt. van belangenbehartiging Contacten met andere regio’s binnen het AER-netwerk zijn verder aangehaald via internationale om belangen van Flevoland beter te kunnen behartigen. coalities voor diverse lobbydossiers en voor het uitwisselen van ervaringen, waaronder deelname aan de zomerschool

3.7.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Programmaperiode 2000-2006

Afronden en opstellen Eind 2008 heeft de Europese Commissie besloten dat dit programma niet op 31 eindverslag EPD en december 2008 maar op 30 juni 2009 wordt afgesloten. De voorbereidingen zijn LEADER+ gestart voor het per programma opstellen van een eindverslag en de eindafrekeningen, die voor 1 oktober 2010 bij de Europese Commissie ingediend moeten worden. Hiermee wordt verantwoording afgelegd over de toegekende Europese budgetten en de cofinanciering die de provincie beschikbaar heeft gesteld. Om de beschikbare EU-budgetten voor het EPD maximaal te benutten is in 2009 aan diverse projecten een bijdrage toegekend. Voor het EPD de projecten ‘Opleidingsschip PD147’ en ‘Innovatieve ontwikkeling IJsselmeer visafslag Urk’. In 2009 is aan een viertal LEADER+Randstad projecten een bijdrage toegekend. Als beheer en betaalautoriteit heeft de Provincie de financiële en inhoudelijke voortgang van de programma’s en projecten continu gevolgd. Daarnaast zijn vele projecten voor controle bezocht en is verantwoording afgelegd aan cofinanciers van projecten en aan het Comité van Toezicht.

Programmaperiode 2007-2013

Uitvoeren OP-West De uitvoering is in volle gang en heeft in 2009 geresulteerd in een 3-tal goedgekeurde projecten die in Flevoland worden gerealiseerd. Dit zijn o.a. Doorstart Technofonds Flevoland B’, Energierijk, Kwaliteitsimpuls ontwikkeling kuststrook en TMI-regeling. Voor de TMI-regeling is een 15-tal projecten ingediend, waarvan aan een 8-tal een bijdrage is toegekend en een 7-tal nog in behandeling is.

Uitvoeren OP-Vis In overleg met de gemeente Urk is de Ontwikkelingsstrategie Flevoland opgesteld en voor instemming voorgelegd aan het ministerie van LNV (is Management Autoriteit van het nationale programma). De daadwerkelijke uitvoering van het programma in Flevoland start niet, zoals oorspronkelijk het doel was, in 2009 maar in 2010. De Lokale Actie Groep Leader Flevoland is in 2009 uitgebreid met vertegenwoordigers uit de visserijsector om te kunnen beoordelen of projecten passen binnen de strategie.

Uitvoeren Interreg IV Flevoland heeft als leadpartner de projecten MORE4NRG en MINI EUROPE in uitvoering genomen. MORE4NRG lijkt al een groot succes te worden. Er is binnen Europa veel aandacht voor dit project. Zo is er een samenwerkingsovereenkomst getekend met het EURISY netwerk, dat het gebruik van satellietinformatie wil bevorderen. Omdat EURISY situaties vanuit de lucht kan beoordelen, ontvangen de regio’s tijdens de zogenaamde ‘peer reviews’ (3 experts uit andere regio’s toetsen het energiebeleid en geven ter plekke advies over mogelijke verbetering hiervan) aanvullende informatie, waardoor hun energiebeleid sterk wordt verbeterd. Ook is er een overeenkomst gesloten met de Hogeschool Windesheim. Vijf MBA studenten onderzoeken hoe bedrijven kunnen worden gestimuleerd om meer te investeren in duurzame energiebronnen. MINI EUROPE ligt ook goed op koers. Men is gestart met de transfer van instrumenten, die een bijdrage leveren aan de innovatie infrastructuur van de deelnemende regio’s. Flevoland zal onder andere het project “summer entrepreneur” uit Zweden importeren. Met dit project gaan scholieren tijdens de zomervakantie een bedrijf starten. Zij ontvangen een bedrag van ca. € 200 waarmee zij omzet gaan genereren. Duizenden Zweedse jongeren hebben inmiddels aan dit populaire project deelgenomen. Flevoland zal “Informal investors”, een project dat ondernemers helpt bij het opsporen van privé kapitaal, exporteren naar Zweden. MINI EUROPE genereert ook nieuwe innovatieve ideeën. Zo worden in 2010 weer creatieve workshops georganiseerd om bijvoorbeeld een antwoord te geven op de vraag hoe je ondernemingen in stand kunt houden als de subsidies stoppen. Flevoland heeft als partner bijdragen geleverd in het project SAWA (integraal watermanagement en communicatie naar burgers) en coördineert de werkzaamheden van de Nederlandse partners (waterschappen). Begin 2009 is het besluit genomen om als partner deel te nemen in het Interreg IVC project eCitizen (digitale burgerparticipatie). Eind 2009 is deze aanvraag goedgekeurd. Het project start in januari 2010. Met betrokken partijen zijn afspraken gemaakt om het project eCitizen mogelijk te maken voor bestuurlijke besluitvorming. Er is veel energie gestoken in het schrijven van een Interreg IVC aanvraag. Dit heeft er in geresulteerd dat eCitizen tot de 74 (van ca. 500 aanvragen) goedgekeurde projecten behoort.

Assembly of European Vier Statenleden, twee ambtenaren en twee in politiek geïnteresseerde jongeren Regions (AER) uit Flevoland hebben deelgenomen aan de Summer School 2009 in Valencia met als thema “Water, engagement for our future”. Ook hebben wij een Lobby gestart om de Summer School 2010 naar Flevoland te halen. Dit is niet gelukt. Deelname aan het Summer School Organising Committee is hiervoor een must. Mede daarom is Flevoland lid geworden van dit Comité. Gestart is met het schrijven van een voorstel om de Summer School in 2011 naar Flevoland te halen. Tijdens de jaarvergadering van de AER zijn bestuurlijke contacten gelegd, onder meer op het gebied van jeugdzorg.

3.7.3 Indicatoren

Programmaperiode 2000-2006

EPD In onderstaande tabel zijn de voorlopige cijfers voor de belangrijkste indicatoren voor de gehele programmaperiode opgenomen.

Doelstelling Realisatie Indicator EPD-periode EPD-periode Tijdelijke werkgelegenheid (jaren) 2.450 3.640 Aantal nieuwe en permanente banen (fte) 11.650 * 14.290 Aantal vervulde vacatures 2.000 2.340 Aantal werkende en werkloze deelnemers scholing 9.400 17.730 * Een deel van de banen wordt, vanwege het na-ijleffect, pas na de EPD-periode gerealiseerd.

LEADER+ Flevoland In onderstaande tabel zijn de voorlopige cijfers voor de belangrijkste indicatoren voor de gehele programmaperiode opgenomen.

Doelstelling Realisatie Indicator LEADER+-periode LEADER+-periode

Aantal nieuwe of verbeterde toeristische accommodaties 25 8 en/of routestructuren Aantal nieuwe of verbeterde openbare commerciële 14 85 voorzieningen

Programmaperiode 2007-2013

OP-West In onderstaande tabel zijn de belangrijkste indicatoren opgenomen voor de gehele programmaperiode en de committeringen en realisatie van 2007 tot en met 2009.

Randstad- Programmadeel Flevoland Indicator programma Doelstelling Doelstelling Committering ** Realisatie ***

gehele periode gehele periode 2007 t/m 2009 2007 t/m 2009 Aantal bruto gecreëerde arbeidsplaatsen 7.450 760 947 384 Aantal R&D-projecten 121 13 61 7 Aantal ondersteunde MKB-bedrijven 535 56 758 183 Aantal ondersteunde startende en kleine 268 28 238 23 bedrijven jonger dan 5 jaar Aantal samenwerkingsverbanden tussen 88 9 25 7 bedrijven en kennis/researchinstellingen Aantal projecten gericht op verbetering van 41 3 1 0 natuur, landschap of cultureel erfgoed Aantal projecten gericht op ondernemerschap, 35 5 0 0 stads- en wijkeconomie

57 Randstad- Programmadeel Flevoland Indicator programma Doelstelling Doelstelling Committering ** Realisatie ***

gehele periode gehele periode 2007 t/m 2009 2007 t/m 2009 Aantal projecten gericht op participatie, 84 12 3 0 leefbaarheid of sociale activering ** = Committering: vastleggingen in projecten die kunnen doorlopen tot en met 2013. *** = Realisatie: daadwerkelijk gerealiseerde indicatoren in projecten.

3.7.4 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

3.4 Europese programma's Lasten 23.964 6.188 11.322 9.734 6.401 Baten -18.905 -1.250 -4.991 -3.676 -1.871 Saldo 5.059 4.938 6.331 6.059 4.530

3.7.5 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn €1,6 miljoen lager dan geraamd.

 Programmaperiode 2000-2006

EPD lasten In de begroting is rekening gehouden met de financiering van een tweetal projecten in verband met verwachte onderuitputting EFRO middelen. Omdat uiteindelijk geen sprake was van onderbesteding is bij GS besluit d.d. 17 december 2009 de ingebrachte provinciale projecten met een EFRO bijdrage van EUR 1.449.695 ingetrokken. Dit leidt tot een onderschrijding.

 Programmaperiode 2007-2013

OP West Flevoland lasten De voortgang van de projecten is wat langzamer dan gepland. De beschikbaar gestelde budgetten dienen voor wat betreft de Flevolandse cofinanciering echter wel beschikbaar te blijven, en de onderuitputting dient daarom via resultaatbestemming beschikbaar te blijven als provinciale cofinanciering.

Abusievelijk is voor de aan de Managementautoriteit (Rotterdam) te betalen vergoeding Technische Bijstand geen raming opgenomen. Het bedrag is wel beschikbaar, maar moet nog via een algemene begrotingswijziging worden verwerkt. De lasten bedragen EUR 456.000 voor de jaren 2007 t/m 2009.

Doelstelling 3 Interreg 4 lasten De lasten zijn lager uitgevallen dan geraamd omdat minder projecten gerealiseerd zijn dan voorzien.

De baten zijn €1,3 miljoen lager dan geraamd

 In de begroting van PME is rekening gehouden met de eventuele risico's die ontstaan wanneer bij de programma's gebruik gemaakt wordt van overcommittering. Het instrument overcommittering wordt toegepast om de maximale uitnutting van de programma-budgetten te realiseren. Het hiermee gepaard gaande risico is door middel van de vorming van de reserve (B005: huidige stand 9,1 m€) afgedekt. Het risico waarvoor de reserve gevormd is doet zich bij EPD over de jaren 2000 - 2006 daadwerkelijk voor:

Het EPD is gefinancierd uit een viertal Structuurfondsen, waaronder het EFRO. Met het in de rekening verantwoorde bedrag aan verwachte EFRO bijdragen wordt het maximaal te declareren bedrag (het gecommitteerde bedrag) overschreden. Daardoor is niet mogelijk de opgenomen raming van het EFRO te realiseren. Dit niet te realiseren deel vanuit EFRO wordt nu onttrokken aan de eerdergenoemde toegekende reserve.

3.8 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP

Het thema “Economie en arbeidsmarkt” is qua maatregelen en actielijnen zeer verweven met en afhankelijk van maatregelen die onder de andere thema’s: “Verkeer van mensen, producten en diensten”, “Samenleving in balans” en “Duurzaamheid, klimaat, water en natuur” vallen. Omgekeerd vormt een dynamische, concurre- rende economie het economisch draagvlak en de katalysator voor de realisering van veel van de doelstellingen onder die andere thema’s.

3.8.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij

Verkeer van Thema’s mensen, Duurzaamheid, producten en Flevolandse klimaat, water en

Jongeren diensten samenleving natuur

Doelstellingen thema’s Doelstellingen

Themaonderdelen

Werken en ondernemen 1 , 2, 13 ,14 3 , 5 , 11 3, 4, 6,12 5, 6, 9,13 Toerisme en recreatie 7 8 Landbouw en visserij 9,1 Europese programma’s 2000-2006 EPD 15 16 Leader+ 17 Europese programma’s 2007-2013 OP-West 23 18 19, 20 Leader 21 D3/Interreg IV 24 22

Toelichting bij de nummers in de tabel 1. Het Provinciaal Platform Arbeidsmarkt (PPA) heeft zich actief ingezet voor jongeren op de arbeidsmarkt, onder andere middels het uitvoeren van activiteiten uit de stagenota (met als inzet een betere aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt), het opstarten van het project Leren en Werken Flevoland met een onderdeel gericht op jongeren zonder startkwalificatie en het vervullen van een actieve rol bij het vormgeven van het Actieplan Jeugdwerkloosheid Flevoland. 2. Starterstrajecten als College4business en Kids in Bizz stimuleren ondernemerschap onder jongeren. 3. Projecten met ‘breedband’ als onderwerp (vraagbundeling, open netwerk, Digitale Marktplaatsen), dragen bij aan de verbetering van ‘verbindingen’ tussen mensen, bedrijven en instellingen, aan vestiging van nieuwe voorzieningen en daarmee aan de versterking vanhet voorzieningenniveau. 4. Projecten rond de ‘slimme campagne’ leveren een bijdrage aan het ondernemersklimaat. Met het ‘helicopterevenement’ gericht op ondernemers van buiten Flevoland is veel positieve free publicity behaald. Ook het evenement in de brandbox in Almere, gericht op de creatieve industrie heeft bijgedragen aan de positieve beeldvorming van het Flevolandse ondernemersklimaat. 5. De vestiging van multimodale (container)overslaglocaties in Lelystad en Almere heeft een werkgelegenheidseffect, maar zal ook de weginfrastructuur ontlasten, tot minder CO2-uitstoot leiden en zo bijdragen aan een duurzamere leefomgeving. Door toedoen van met name de provincie is een belangrijke hindernis in de ontwikkeling van Flevokust bij Lelystad weggenomen, i.c. de compensatie voor de aanleg van het buitendijks gelegen deel van de overslaghaven. Behalve de locatie Stichtsekant is een veelbelovend privaat initiatief voor de aanleg van een buitendijks gelegen overslagvoorziening (van met name locale betekenis) van de grond gekomen. De provincie participeert hierin actief. In het kader van onder andere "Pieken in Bereikbaarheid" wordt momenteel geëxperimenteerd met een zogenaamd "rondje IJsselmeer". Dit om ervaring op te doen ten behoeve van het nog op te zetten netwerk van 'pick-up and delivery' punten op bedrijventerreinen. 6. Een sterke, vitale economie vormt ook een sterk draagvlak voor voorzieningen in de sfeer van bijvoorbeeld cultuur en sport. 7. Projecten gericht op het versterken van de toeristische voorzieningenstructuur kunnen gelijktijdig een belangrijke recreatieve faciliteit opleveren voor de eigen bevolking en dus en bijdrage leveren aan het voorzieningenniveau. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vestiging van grootschalige sportfaciliteiten met nationale allure. Voorzieningen die direct profijt opleveren voor de recreatiemogelijkheden van de Flevolandse bevolking zijn het project Woldstrand Zeewolde, het project Poldertoren Emmeloord, het project LF-15 Boerenlandroute en het project Fietspad Hulkesteinse Bos. Met de ontwikkeling van grootschalige sportfaciliteiten met nationale allure is uiteraard een veel langere periode gemoeid. Het initiatief hiervoor ligt elders. 8. Natuur voor mensen, mensen voor natuur: een hoge gebruiks- en belevingswaarde van natuur voor toeristen en recreanten kan het maatschappelijk draagvlak voor natuur en natuurontwikkeling vergroten. Dankzij de verlenging van NORT Flevoland kon het project Groene Synergie worden voortgezet. Binnen dit project worden er diverse activiteiten aangeboden voor de agro-/plattelandtoeristische ondernemers zoals een stimuleringsprogramma gericht op kwaliteitsverbetering, gethematiseerde netwerkbijeenkomsten en gezamenlijke ondernemersactiviteiten). 9. Activiteiten gericht op de vestiging van productiefaciliteiten voor bio-energie (bio-ethanol en/of biogas) dragen bij aan verduurzaming. Ook bedrijven en instellingen met innovatieve ontwikkelingen binnen de clusters geomatica, composieten e.d. kunnen oplossingen bieden voor het oplossen van problemen in onze leefomgeving. 10. Een evenwichtig en integraal landbouwbeleid speelt met concrete projecten als ‘actief randenbeheer’ in op en houdt rekening met ontwikkelingen op het gebied van waterkwaliteit. 11. Afstemming en planning van werklocaties binnen de Noordvleugel (PRES) en binnen Flevoland dragen er aan bij dat op het juiste moment het juiste bedrijf zich vestigt op de juiste plek. Dit levert indirect een bijdrage aan een beperking van de automobiliteit. De uitkomsten van uitgevoerde "Ruimtelijk Economische Verkenning (REV) Zuidelijk en Oostelijk Flevoland indiceren voor de toekomst een overschot aan bedrijventerrein. In verband hiermee wordt de Visie Werklocaties Flevoland geactualiseerd. 12. Het stimuleren van kennisclusters leidt tot versterking van het netwerk van bedrijven en kennisinstellingen en draagt derhalve niet alleen bij aan de groei van de werkgelegenheid, maar verhoogt ook het kennisniveau van de regionale economie. De komst van kennisinstituten kan een stimulans betekenen voor de ontwikkeling van het hoger onderwijs. Zo is de provincie in gesprek met de kennisinstituten Exser en Turing om te bezien of er werkverbanden kunnen worden aangegaan met bestaande en toekomstige HBO- opleidingen. Ook vanuit het GBP en het NLR worden deze verbanden door de provincie geëntameerd. 13. Aandacht voor duurzaam ondernemen in de Technologische Milieu Innovatieregeling (TMI) draagt bij aan de doelstelling van het thema Duurzaamheid, klimaat, water en natuur. 14. Het stimuleren van creatieve industrie biedt kansen voor jongeren en jonge ondernemers. Jongeren zijn gericht te betrekken bij de uit te voeren projecten. Met het oprichten, bemensen en financieren van de stichting Flowland en het project "Flevo CreatIT" wordt hierop ingespeeld.

60 15. Het EPD draagt beperkt bij aan het realiseren van de doelstelling van het thema Jongeren: Startkwalificatie voor de arbeidsmarkt. 16. Het EPD draagt beperkt bij aan het realiseren van de doelstelling van het thema Duurzaamheid, klimaat, water en natuur: Duurzame energie. 17. Het Leader+ programma draagt beperkt bij aan het realiseren van de doelstelling 1 van het thema 'Balans Flevolandse samenleving'. 18. Het wegwerken van achterstanden in Almere en Lelystad op het gebied van stedelijke sociaal-culturele voorzieningen ter versterking van de sociale cohesie in de wijken (onderwijs, welzijn, sport). (zie OP-West Flevoland doelstelling 3.2 'Verbeteren leefklimaat'). 19. Het opzetten en benutten van een Toegepast Expertisecentrum Duurzame Energie draagt bij aan de doelstelling van het thema Duurzaamheid, klimaat, water en natuur. De mogelijkheden hiertoe worden onderzocht (zie OP-West Flevoland doelstelling 1.3 'Milieu innovaties'). 20. In OP West Flevoland doelstelling 1.3 is een vervolg op de regeling Technologische MilieuInnovatie (TMI) goedgekeurd, die een zwaarder accent op milieu-innovatie heeft gekregen dan de huidige TMI-regeling. 21. Leader programma draagt bij aan de realisatie van doelstelling 1 van thema 'Balans Flevolandse samenleving'. 22. Het Interreg IV.B project SAWA (Strategic Alliance for integrated Watermanagement Actions) en het Interreg IV.C project MORE4NRG dragen bij aan het realiseren van de doelstellingen van het thema 'Duurzaamheid, klimaat, water en natuur". 23. OP-West draagt bij aan de doelstellingen van het thema 'Jongeren', met uitzondering van jeugdzorg. 24. Het Interreg IV C project eCitizen (digitale burgerparticipatie) draagt bij aan het realiseren van de doelstellingen van het thema ‘Flevolandse samenleving’.

3.8.2 Relaties en verbanden met de speerpunten en het p-MJP

Speerpunten

Oostvaar- Markermeer / IFA dersWold IJmeer Luchthaven p-MJP Themaonderdelen

Werken en ondernemen 1, 2 5 3

Toerisme en recreatie 4 5

Landbouw en visserij

Europese programma’s 2000-2006 EPD 6 7 Leader+ Interreg III Europese programma’s 2007-2013 OP-West 8 9, 10 Leader 11 11 D3/Interreg IV 12

Toelichting bij de nummers in de tabel EZ 1. Wij geven vorm aan innovatieve projecten en de ontwikkeling van nieuwe kennisinstituten, onder andere binnen het kader van de Investeringsimpuls Flevoland–Almere (IFA). Met IFA-geld is in 2007 Almere Kennisstad voor vier jaar gefinancierd. AKS heeft daarmee de Pieken in de Delta projecten Exser en Turing Institute geïnitieerd. Hiernaast laat AKS tal van innovatieve, vaak ICT gebaseerde projecten uitvoeren. 2. Internationalisering MKB, via meerjarenprogramma WTC (in samenwerking met KvK en andere) idem als 1. Het project Economische Internationalisering van het WTC is begin 2009 gestart. Er wordt gebouwd aan infrastructuur voor ondernemers die internationaal willen ondernemen, maar ook voor internationale ondernemers, die zich in Flevoland willen vestigen. Voorts is een “Expat Information & Services Center” en een “International Business Information Center” geopend. Deze projecten dragen bij aan een beter internationaal klimaat in Flevoland. 3. Door het goed benutten van de beschikbare ruimte voor bedrijvigheid rondom de luchthaven kan de impact van de luchthavenontwikkeling op de groei van de werkgelegenheid worden vergroot. Met de deelname aan OMALA kan gestart worden met de ontwikkeling van het bij Lelystad Airport gelegen bedrijventerrein, om de werkgelegenheidspotentie optimaal te kunnen benutten. 4. De ideeën voor de toeristisch-recreatieve ontwikkeling van het Oostvaarderswold hebben verder vorm gekregen. Daarin passen onder andere enkele fietsverbindingen langs de randen gericht op natuur beleving. 5. Binnen de ontwikkelingsvisie voor het IJmeer/ Markermeer zoeken wij naar mogelijkheden om de beoogde natuurontwikkeling te koppelen aan toeristisch-recreatieve (kust)ontwikkeling, metropolitane vestigingsmilieus en overslaghavens. Bij de ontwikkeling van de buitendijks gelegen haven bij Flevokust wordt inmiddels uitgegaan van een natuur-inclusief ontwerp. 6. Het EPD draagt beperkt bij aan het realiseren van stedelijke ontwikkeling binnen het speerpunt IFA. 7. Het EPD draagt beperkt bij aan het realiseren van de niet-luchtvaart gebonden economische activiteiten rond het vliegveld. 8. Bijna alle doelstellingen uit OP-West Flevoland hebben een mogelijke relatie. 9. Via het p-MJP is bestuurlijk afgesproken € 3,0 miljoen te programmeren om in de gehele programmaperiode doelstellingen in OP-West prioriteit 2 'Attractieve regio's' (mede) te realiseren. 10. In aansluiting op de doelstellingen genoemd in het p-MJP wordt binnen het OP West Flevoland ongeveer driekwart van de EFRO-middelen van prioriteit 2 ingezet ten behoeve van doelstelling 2.1 'Versterken economische vitaliteit met behoud van milieukwaliteit en landschappelijke waarden'. 11. Leader is als 4e As opgenomen in het Provinciaal Ontwikkelings Programma (POP2), onderdeel van het provinciaal Meerjaren Programma Landelijk Gebied (p-MJP), en draagt ook bij aan het realiseren van de doelstellingen van het speerpunt 'Oostvaarderswold'. 12. Het Interreg IV.B project SAWA (Strategic Alliance for integrated Watermanagement.

3.8.3 Totale lasten en baten thema 3

Hieronder is ter informatie een totaaloverzicht gegeven van de lasten en baten van het thema Economie en arbeidsmarkt. Het totaal van het thema is echter geen autorisatieniveau. De autorisatie door de Provinciale Staten vindt plaats op het niveau van de themaonderdelen.

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

3.1 Werken en ondernemen Lasten 11.498 9.663 12.346 9.128 10.706 Baten -994 -69 -299 -197 -70 Saldo 10.504 9.593 12.047 8.931 10.635

3.2 Toerisme en recreatie Lasten 4.803 11.477 9.190 7.467 3.839 Baten -3.913 -10.147 -8.240 -6.479 -2.641 Saldo 889 1.330 950 988 1.198

3.3 Landbouw en visserij Lasten 1.875 2.340 1.168 1.229 2.196 Baten -1.164 -1.804 -419 -557 -1.627 Saldo 711 536 749 672 569

3.4 Europese programma's Lasten 23.964 6.188 11.322 9.734 6.401 Baten -18.905 -1.250 -4.991 -3.676 -1.871 Saldo 5.059 4.938 6.331 6.059 4.530

Totaal thema 3 Economie & Lasten 42.140 29.667 34.026 27.558 23.141 arbeidsmarkt Baten -24.977 -13.270 -13.949 -10.909 -6.209 Saldo 17.163 16.397 20.077 16.650 16.932

63 64

4 Flevolandse samenleving

4.1 Inhoud en reikwijdte van het thema

Het thema Flevolandse samenleving omvat de programmaonderdelen zorg en sociale kwaliteit, sport, cultuur, omroep Flevoland, wonen en ruimtelijke planning.

4.2 Externe ontwikkelingen 2009

Bij de behandeling van de RAAM brief in de Tweede Kamer is de motie Linhard aangenomen waarin de regering gevraagd wordt met Almere na te gaan hoe een goed voorzieningenpakket op het gebied van sport, cultuur en welzijn gerealiseerd kan worden. In het Integraal Afspraken Kader Almere is het realiseren van een adequate voorzieningenstructuur als doelstelling opgenomen. Over de volgende onderwerpen zullen afspraken gemaakt worden: hoger onderwijs, kwaliteitsimpuls voor het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs, culturele voorzieningen en infrastructuur voor sport. De provincie zal haar bijdrage concentreren op de realisatie van regionale topvoorzieningen voor zover passend binnen de middelen, waarover de provincie na eventuele herschikking van het provinciefonds beschikt. Flevoland participeert in een Rijksinitiatief om versneld te komen tot restauratie van Rijksmonumenten in het kader van crisis maatregelen. De provincies hebben met de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen afgesproken ieder 19 miljoen bij te dragen aan de restauratie van rijksmonumenten voor de komende twee jaren (2010 en 2011). Flevoland ontvangt van het Rijk ruim € 110.000. Het is de bedoeling om het Flevolandse deel te besteden aan de restauratie van de Bethelkerk op Urk. In het kader van het Bestuursakkoord zijn de steunpunten Archeologie en Monumenten met ingang van 2009 volledig gedecentraliseerd naar de provincies. In Flevoland is het steunpunt onder gebracht bij NieuwLand. De decentralisatie van de Regionale Historische Centra is voorzien voor 2011. Het voorbereidingstraject is in 2009 verder gevorderd. Flevoland neemt een bijzondere positie in (met Friesland) omdat de archieven bij in Flevoland al zijn ondergebracht in een Gemeenschappelijke Regeling waar de provincie deel van uit maakt (Nieuw Land) In 2009 hebben het ministerie van OC&W, IPO, VNG en de bibliotheeksector verder gewerkt aan het opstellen van een bibliotheek charter met daarin de taken van de verschillende overheidslagen benoemd. Het charter is inmiddels ondertekend. Bij de behandeling van de Mediabegroting is de motie Atsma aangenomen. In deze motie wordt de regering gevraagd om de problemen van de kleine regionale omroepen (Flevoland, Zeeland, Drenthe en Groningen) nader te onderzoeken en om samen met provincies en ROOS (belangenorganisaties van de regionale omroepen) naar oplossingen te zoeken. ROOS en IPO hebben afgesproken de sectorspecifieke indexering van regionale omroepen af te bouwen en te laten vervallen per 2012.

4.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord

4.3.1 Balans in de samenleving

Een impuls geven aan het Er is een impuls gegeven aan de verbetering van de participatie van Flevolanders verbeteren van de door het uitvoeringsprogramma van Axion (Centrum voor Maatschappelijke participatie van Ontwikkeling – CMO - Flevoland). Het deelprogramma ‘participatie kwetsbare Flevolanders op de jongvolwassenen’ van de Sociale Agenda is met Commissie Samenleving terreinen opleiding, besproken en wordt geconcretiseerd. werk, zorg en sociale Daarnaast is afstemming gezocht met de gemeente Almere voor het opstellen cohesie. van het Regionaal Actieplan voorkomen en bestrijden jeugdwerkloosheid 2009- 2011 Flevoland.

Overeenstemming Dit wordt betrokken in een breder traject rond het bestuursakkoord en de bereiken met de herbezinning op de positie van het midden bestuur. gemeenten over de rolverdeling en rolafbakening op sociaal terrein.

4.3.2 Voorzieningenniveau

Terugdringen van de Uit provinciale cijfers blijkt dat het voorzieningenniveau in Flevoland iets meer achterstand door het gegroeid is dan het voorzieningenniveau in Nederland in de afgelopen 7 jaar. De binnenhalen van achterstand wordt dus kleiner. Over de voortgang is gerapporteerd aan de leden voorzieningen waarmee van de Commissies Samenleving en Werk. veel werkgelegenheid is Opvallend is dat het grootste verschil blijft zitten in de sector gezondheids- en gemoeid. Drie sectoren welzijnszorg. komen in aanmerking: De provincie heeft een belangrijke bijdrage geleverd bij het realiseren van een zorg, onderwijs en warme doorstart van de voormalige IJsselmeerziekenhuizen. Hierdoor is het (semi)overheid. aanbod van ziekenhuiszorg en bijbehorende werkgelegenheid niet verloren Doelstelling is het gegaan. Ook de investeringen in het kader van Almere Health City (IFA) hebben versnellen van de tot doel om een substantiële en robuuste bijdrage te leveren aan het gemiddelde groei met 5 voorzieningenniveau en werkgelegenheid. procent per jaar.

4.3.3 Sport en Cultuur

Stimuleren van actieve 2009 is het eerste uitvoeringsjaar van het programma cultuurparticipatie dat de culturele participatie van provincie heeft opgesteld samen met de Centra voor Kunst en Cultuur, het onder meer jeugd en Centrum Amateurkunst Flevoland en Nieuw Land. Het programma heeft een jongeren volgens de positieve stimulans gegeven aan de onderlinge samenwerking van deze programmalijnen organisaties. Eén van deze projecten uit het programma is De Kunstbende: een cultuureducatie, landelijke talentenjacht voor jongeren met provinciale voorrondes. Door het extra amateurkunst en budget van het Cultuurparticipatieprogramma is het mogelijk om de finalisten van volkscultuur en op de Flevoland een extra coaching aan te bieden alvorens zij deelnemen aan de thema’s innovatie, landelijke finale in De Melkweg (Amsterdam). Met dit jaar een prachtig resultaat: verankering en diversiteit. een 1e prijs voor Valentina Eleni uit Lelystad in de categorie Muziek, en een 2e prijs voor Vaal & Vaal in de categorie Theater & Performance.

4.4 Zorg en sociale kwaliteit

4.4.1 Wat hebben we bereikt

Verbetering van de Er is geïnvesteerd in de verdere ontwikkeling van woonservicegebieden waar de kwaliteit van woon- vitaliteit van ouderen en mensen met een beperking worden versterkt door zorgprojecten, zodat betere infrastructuur en woningaanpassingen, maar ook door betere faciliteiten jongeren en ouderen in van burenhulp en mantelzorg. Ook zijn bijdragen geleverd aan het realiseren van staat worden gesteld hun woonzorgvoorzieningen voor jongeren die AWBZ-zorg nodig hebben. leven zo zelfstandig mogelijk in te richten

Meer resultaatgerichte De fusie van Axion en Zorgbelang Flevoland tot CMO Flevoland is in 2010 een feit. aansturing van de CMO Flevoland zal zich verder ontwikkelen tot kennis- en informatiepunt rondom steunfuncties Axion en het thema maatschappelijk welbevinden en participatie. Zorgbelang Flevoland.

Verbetering van de Aansluiting in de zorgketen is verbeterd op de terreinen van dementie, aansluiting in de palliatieve zorg en Niet Aangeboren Hersenletsel door (financiële) ondersteuning zorgketen. voor de ontwikkeling van belangrijke zorgprogramma’s. De belangrijkste gezondheidsbedreigingen in Flevoland zijn herkend door GGD Flevoland en vragen een integrale en sectoroverstijgende aanpak.

Een goed functionerend Ter ondersteuning van vrijwilligersorganisaties is op verzoek van Provinciale vrijwilligersbestand. Staten de beleidsregel Bestuurskosten en kosten kadertraining vrijwilligers verlengd tot en met 2011.

4.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Verbetering van de De provincie heeft in 2009 in samenwerking met VNG en Aedes de conferentie kwaliteit van woon- Lokaal aan de slag met Wonen en Wmo georganiseerd voor bestuurders en zorgprojecten, zodat medewerkers van gemeenten en corporaties. Er is ingezoomd op de gezamenlijke jongeren en ouderen in opgave in relatie tot de doelstellingen leefbaarheid en participatie. Tijdens deze staat worden gesteld hun conferentie stond het uitwisselen van kennis, het inventariseren van veel leven zo zelfstandig voorkomende vragen en het maken van gezamenlijke afspraken centraal. mogelijk in te richten Daarnaast is opdracht gegeven aan Stichting Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) voor de uitvoering van het Experimentenprogramma Wijken en dorpen voor toekomstige generaties (2009-2011). Het experimentenprogramma kent een drietal studies en de selectie en begeleiding van 10 proeftuinen wonen, welzijn en zorg in Nederland. Voor Flevoland is het woonservicegebied rondom woonzorgcentrum De Regenboog in Dronten geselecteerd. Er is subsidie verleend voor de realisatie van de Regionale achtervang (locatie Warande, Lelystad) en Behandelvoorziening/dienstencentrum (Noorderplassen, Almere) waarbij functies wonen, vrije tijd, zorg en behandeling op een locatie wordt aangeboden voor kinderen met een licht verstandelijke handicap en gedragsproblemen.

Meer resultaatgerichte Tijdens meerdere ambtelijke en bestuurlijke overleggen is de nieuwe koers voor aansturing van de de nieuwe organisatie besproken en vastgelegd in een kader voor het steunfuncties Axion en uitvoeringsplan. Hierbij is tevens gebruik gemaakt van de resultaten van een Zorgbelang Flevoland. interviewronde bij alle Flevolandse gemeenten over de uitdagingen op het sociale domein en de meerwaarde van CMO Flevoland hierbij. Het uitvoeringsplan 2010 is een eerste aanzet tot de wording van een organisatie die zich proactief profileert, signaleert, informeert, agendeert en adviseert op onderwerpen die door de provincie zijn benoemd in het kader van de brede Sociale Agenda.

Verbetering van de Subsidies zijn verleend voor projecten gericht op vernieuwing van de aansluiting in de zorginfrastructuur. zorgketen. Tevens is een expertmeeting georganiseerd over het onderwerp ouderenmishandeling. In het verlengde van de expertmeeting is opdracht verleend aan GGD Flevoland voor een onderzoek naar ouderenmishandeling in Flevoland. De resultaten en aanbevelingen worden in het eerste kwartaal van 2010 bekend gemaakt.

4.4.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

4.1 Zorg en sociale kwaliteit Lasten 2.861 4.355 6.536 6.456 4.829 Baten 0 -1.090 -1.059 -1.131 -1.210 Saldo 2.861 3.264 5.476 5.326 3.619

4.4.4 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn € 0,1 miljoen lager dan geraamd en wordt andere veroorzaakt door:  Het deelprogramma ‘participatie kwetsbare jongvolwassenen (€ 0,2 miljoen) is in 2009 nog niet tot uitvoering gekomen.  Voor de overige afwijkingen wordt verwezen naar onderdeel B. Speerpunten en p-MJP van het jaarverslag.

4.5 Sport

4.5.1 Wat hebben we bereikt

Versterking van de In oktober 2009 is de ambitieuze sportnota 2010-2013 vastgesteld. Hierin worden sportinfrastructuur in scherpe keuzes gemaakt in wat de provincie wel en niet doet op het gebied van Flevoland. Profilering van sport. Scherpe keuzes voor de thema’s kernsporten, talentontwikkeling, Flevoland als sportiefste (internationale) sportevenementen en gehandicaptensport. provincie

Aangehaakt blijven bij In 2009 is in de Staten brede steun gekomen voor de Flevolandse ambitie om het Olympische Plan. onderdeel uit te gaan maken van het Olympische plan.

4.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Versterking van de De sportnota 2010-2013 is tot stand gekomen na een aantal inspirerende sportinfrastructuur in bijeenkomsten met alle partners (binnen en buiten Flevoland) en experts (uit de Flevoland. Profilering van sport en daarbuiten). Flevoland als sportiefste Er zijn in Flevoland met steun van de provincie een aantal toonaangevende provincie sportevenementen georganiseerd zoals NK Marathonschaatsen op natuurijs, NK Windsurfen, NK Baanatletiek junioren en EK gehandicaptenhockey. Jaarlijks terugkerende evenementen zoals sportverkiezingen en Holland Triathlon waren een groot succes. Een bijzonder succes is dat het nationaal damesvolleybalteam de komende drie jaar zal trainen en hun belangrijke wedstrijden zal spelen in Almere. Flevoland / Almere als thuisbasis voor het nationale damesvolleybalteam. Ook de breedtesport volleybal zal hiervan profiteren. Het regionaal talentencentrum zeilen is met steun van de provincie gestart in Lelystad, met uitstraling naar de breedtesport. De provincie heeft subsidie verleend aan de roeivereniging Zeewolde voor steigers, opslagloods en clubhuis, waarmee de roei-infrastructuur Almere- Zeewolde-Lelystad versterkt is. Daarnaast zijn er een flink aantal breedtesportevenementen georganiseerd. Door Sportservice Flevoland zijn verschillende programma’s gedaan op het gebied van onderwijs en sport, sportverenigingen, sportcoaches en via innovatieve manieren “losse sporters” binden en in beweging krijgen/houden.

Aangehaakt blijven bij De provincie heeft een mini symposium Olympische ambitie georganiseerd met het Olympische Plan. Provinciale Staten en het Flevolands maatschappelijk middenveld. Dit heeft het Olympisch Plan tot leven gewekt en deze ambitie heeft daarmee brede steun gekregen. Zowel ambtelijk als bestuurlijk zijn wij betrokken bij de landelijke discussies rond het Olympisch plan. Ook wordt het Olympisch Netwerk gesteund dat zorgt voor de juiste ondersteuning van de Flevolandse talenten en topsporters.

4.5.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

4.2 Sport Lasten 1.228 1.320 1.419 1.459 1.567 Baten -113 0 0 0 0 Saldo 1.114 1.320 1.419 1.459 1.567

4.5.4 Waardoor wijkt het af Geen noemenswaardige afwijkingen.

4.6 Cultuur

4.6.1 Wat hebben we bereikt

Cultureel erfgoed: samen De provincie heeft in 2009 middelen vrij gemaakt voor de financiering van de met onze partners zorgen archeologische opgraving bij de N23. Via de gemeente Dronten is een aanvraag voor het behoud van de ingediend bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor een bijdrage van het rijks- en gemeentelijke Rijk aan de opgraving. Deze aanvraag is gehonoreerd. De werkzaamheden voor archeologische de opgraving zijn gestart. monumenten; cultureel erfgoed door fysieke ingrepen en/of activiteiten beleefbaar maken voor het brede publiek

Podiumkunsten: het Om het brede publiek in Flevoland in staat te stellen producties en festivals van brede publiek in hoge kwaliteit te bezoeken is een 3-deling aan gebracht in de podiumkunsten, Flevoland en daarbuiten zodat instellingen van regionaal belang en bewezen kwaliteit ook voor bezoekt producties en meerjarige subsidie in aanmerking kunnen komen. De provincie heeft 2 nieuwe festivals van hoge beleidsregels vastgesteld. Dit beleid gaat in met ingang van 2010. artistieke kwaliteit, we In 2009 hebben 3 organisaties een vierjarige subsidie ontvangen die ook door het stimuleren minimaal 2 Rijk voor vier jaar worden gesubsidieerd (producties met nationale uitstraling). producties met een Daarnaast zijn 12 regionale podiumkunstproducties ondersteund met een nationale uitstraling en projectsubsidie (producties met provinciale uitstraling). minimaal 10 producties met een provinciale uitstraling.

Beeldende kunst: de Flevolandse landschapskunst heeft dit jaar op landelijke schaal in het zonnetje typisch Flevolandse kunst gestaan doordat 5 afleveringen van AVRO’s kunstuur grotendeels gewijd zijn aan is zichtbaar en voor een Flevoland Kunstland. Interviews met A. Gormley over Exposure (‘de hurkende breed publiek man’, in 2010 te realiseren in Lelystad) nemen een belangrijke plaats in en in toegankelijk brede zin is Flevoland als door mensen gemaakt land gepresenteerd. De expositie in de kunsthal in Rotterdam, gewijd aan A. Gormley besteedde ook royaal aandacht aan Exposure.

Bibliotheken: een goed Alle gemeenten ondersteunen de ontwikkelrichting naar intensivering van de functionerend samenwerking tussen de beide basisbibliotheken en de SFB. Eind 2009 hebben de bibliotheekstelsel in bibliotheken een bibliotheekplan 2010 – 2012 ingediend met daarin een Flevoland dat groeitraject. verbindingen legt met andere functies zoals cultuur en welzijn

Cultuurmarketing: meer Voor cultuurmarketing zijn verkennende gesprekken gevoerd. Er is gewerkt aan bezoek aan activiteiten in de eerste contouren van cultuurmarketing beleid. T.o.v. het beschikbare bedrag onze provincie die is er een grote diversiteit aan wensen en ideeën voor cultuurmarketing. Dit Flevoland landelijk en noodzaakt tot slim opereren in relatie tot andere partijen die zich met internationaal in de kijker gebiedspromotie bezig houden. spelen.

4.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Cultureel erfgoed: samen We hebben intensief overleg gevoerd met het rijk (ministerie en Rijksdienst voor met onze partners zorgen het Cultureel Erfgoed) en de gemeente Dronten over de archeologische opgraving voor het behoud van de bij de N23 (zowel over de eisen aan de opgraving als over de financiering van de rijks- en gemeentelijke opgraving). In oktober hebben we op de plaats van de opgraving een archeologische startbijeenkomst gehouden voor alle geïnteresseerden (gemeenteraadsleden, monumenten; cultureel Statenleden, omwonenden, pers, mensen uit het vak). De voorbereidende erfgoed door fysieke werkzaamheden voor de opgraving zijn in november/december 2009 gestart. De ingrepen en/of feitelijke opgraving vindt plaats in 2010. activiteiten beleefbaar We hebben in IPO verband gepleit voor een bodembedrag voor de restauratie van maken voor het brede rijksmonumenten, naast een bedrag per monument, om te zorgen dat Flevoland publiek (met zijn zeer gering aantal rijksmonumenten) ook in aanmerking zou komen voor een gedeelte van het Rijksgeld.

Podiumkunsten: het De conceptbeleidsregels zijn ter inspraak gelegd. Dit heeft tot slechts 1 inspraak brede publiek in reactie geleid. De conceptbeleidsregels zijn ongewijzigd vastgesteld. Flevoland en daarbuiten Er is een concept reglement vastgesteld voor de adviescommissie cultuur. De bezoekt producties en adviescommissie heeft de beoordeling gedaan over de aanvragen voor 2010. De festivals van hoge nieuwe beleidsregels lijken goed te werken. artistieke kwaliteit, we stimuleren minimaal 2 producties met een nationale uitstraling en minimaal 10 producties met een provinciale uitstraling.

Beeldende kunst: de Er is een nieuwe beleidsregel beeldende kunst opgesteld gericht op alle typisch Flevolandse kunst gemeenten met uitzondering van Almere en Lelystad, die rechtstreeks budget is zichtbaar en voor een ontvangen van het Rijk. breed publiek De Paviljoens zijn gesubsidieerd voor de activiteiten op het gebied van toegankelijk landschapskunst. Met de gemeente Noordoostpolder is intensief overleg gaande over een 7e landschapskunst. De gemeente reageert aarzelend. Daarom heeft de provincie de gemeente om meer duidelijkheid gevraagd.

Bibliotheken: een goed Begin 2009 heeft de provincie de gemeenten en de bibliotheken gevraagd te functionerend reageren op de aanbevelingen van het rapport van Stade naar versterking van het bibliotheekstelsel in Service Bureau Flevolandse bibliotheken. Alle gemeenten ondersteunen de Flevoland dat ontwikkelrichting naar intensivering van de samenwerking tussen de beide verbindingen legt met basisbibliotheken en de SFB. Een fusie is (nu) nog een brug te ver. andere functies zoals Om de organisatorische versterking ook werkelijk gestalte te geven heeft de cultuur en welzijn provincie de bibliotheken gevraagd een groeitraject te ontwikkelen. Eind 2009 hebben de bibliotheken een bibliotheekplan 2010 – 2012 ingediend met daarin het groeitraject.

71 4.6.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

4.3 Cultuur Lasten 6.179 6.555 7.694 6.727 6.463 Baten -875 -358 -207 -207 0 Saldo 5.304 6.198 7.487 6.520 6.463

4.6.4 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn €0,97 miljoen lager dan geraamd.  Budget archeologie ca. € 0,05 miljoen onderbesteding: door de hoge prioriteit voor de opgraving bij de N23 zijn een aantal uitvoeringszaken op het gebied van archeologie in 2009 niet gerealiseerd (o.a. beleidsontwikkeling PARK-en en Top 10-locaties).  Met de opgraving van de archeologische site bij de N23 is eind 2009 gestart. Van het beschikbare budget uit de Algemene Reserve t.b.v. de opgraving (beschikbaar in 2009 1,5 mln) is slechts een gedeelte in 2009 € 0,53 miljoen besteed. De overige uitgaven vallen in 2010 en worden dan onttrokken.

4.7 Omroep Flevoland

4.7.1 Wat hebben we bereikt

Versterken van de De provincie heeft geen zeggenschap over de programmering van Omroep identificatie van de Flevoland. De omroep heeft flink geïnvesteerd in integraliteit van Flevolandse bevolking informatievoorziening tussen TV, radio, en internet. De omroep heeft aanbod met hun woongebied door aan programma’s in ingeperkt als gevolg van beperkingen in de financiële middel van regionale mogelijkheden. multimediale nieuwsvoorziening en programma’s.

4.7.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Versterken van de De provincie heeft in 2009 conform haar wettelijke taak Regionale Omroep identificatie van de gesubsidieerd. Flevolandse bevolking met hun woongebied door middel van regionale multimediale nieuwsvoorziening en programma’s.

72 4.7.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

4.4 Omroep Flevoland Lasten 7.083 7.342 7.342 7.339 7.519 Baten 0 0 0 0 0 Saldo 7.083 7.342 7.342 7.339 7.519

4.7.4 Waardoor wijkt het af Geen noemenswaardige afwijkingen.

4.8 Wonen

4.8.1 Wat hebben we bereikt

Afspraken met het Rijk Het Rijk heeft de Gebiedsagenda Noordwest-Nederland meeondertekend en de maken over verdere verstedelijkingsopgaven erkend in de RAAM-brief (Rijksbesluiten Amsterdam verstedelijking in de Almere Markermeer) en in het Integraal AfsprakenKader Almere 2.0. periode na 2009.

Meedenken over de De provincie heeft in samenwerking met het Rijk en de gemeente ruimtelijke inpassing van Noordoostpolder antwoord gegeven op de vraag in hoeverre er vraag is onder grootschalige innovatieve 55plussers naar wonen in een seniorenstad. Dit heeft geleid tot een nationale en plannen waarin zorg en wetenschappelijke publicatie die huidig beleid “wonen, zorg en welzijn” wonen worden verantwoordt. 55-plussers blijken te willen wonen in een kleinschalige buurt gecombineerd. tussen verschillende leeftijdsgroepen nabij voorzieningen als zorg, winkels en openbaar vervoer. Het succes van een seniorenstad is afhankelijk van de schaal en het voorzieningenniveau. Toezicht houden op de De gemeenten in Flevoland hebben in de periode januari t/m november totaal huisvesting van 134 (reguliere) vergunninghouders gehuisvest. Dat is minder dan de taakstelling statushouders door de tot eind december (193). Twee van de zes gemeenten hebben op 1 december gemeenten. De 2009 hun taakstelling al wel gerealiseerd. gemeenten in Flevoland Tevens zijn er in 2009 tot 1 december 138 personen gehuisvest op basis van de voldoen gezamenlijk per Regeling ter afwikkeling nalatenschap oude vreemdelingenwet (de zogenaamde saldo aan de Generaal pardon-regeling). Flevoland had daarmee op 1 juli 2009 haar taakstellingen. Het taakstelling tot 1 januari 2010 reeds gerealiseerd. streven is dat alle gemeenten hun eigen taak volledig uitvoeren.

73 4.8.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Afspraken met het Rijk De provincies Noord-Holland en Flevoland en o.a. de gemeenten Amsterdam, maken over verdere Almere, Lelystad hebben een Gebiedsagenda Noordwest-Nederland opgesteld, verstedelijking in de waarin de verstedelijkingsopgaven van Flevoland integraal zijn opgenomen en in periode na 2009. samenhang zijn gebracht met opgaven op het terrein van ecologie en bereikbaarheid. De provincie Flevoland heeft samen met de gemeenten Almere en Lelystad een Gebiedsdocument Woningbouwregio Flevoland vastgesteld, waarin opgaven op het terrein van herstructurering van oude wijken in relatie worden gebracht met sociaal-maatschappelijke opgaven en economische opgaven.

Meedenken over de De provincie heeft het initiatief genomen om samen met het rijk en de ruimtelijke inpassing van gemeente de woonwensen van 55-plussers wetenschappelijk te grootschalige innovatieve onderzoeken. Aanleiding voor het onderzoek vormde het voorstel van een plannen waarin zorg en groep bedrijven om een seniorenstad te ontwikkelen in de gemeente wonen worden Noordoostpolder (Flevoland). De kwantitatieve analyses leveren een gecombineerd. representatief beeld voor 55-plushuishoudens in Nederland. Respondenten is gevraagd of zij samen zouden willen wonen met andere senioren en zo ja, op welk schaalniveau (oplopend van een complex, via een buurt en een dorp tot het niveau van een complete stad).

Toezicht houden op de Wij hebben de gemeenten in Flevoland aangespoord om alles in het werk te huisvesting van stellen om voldoende woonruimte voor de vergunninghouders beschikbaar te statushouders door de stellen. De provincie heeft extra bestuurlijk overleg met Urk gevoerd. gemeenten. De Verder maken wij maandelijks een overzicht van de gerealiseerde en nog te gemeenten in Flevoland realiseren taakstellingen, hebben waar nodig melding gemaakt van dreigende en voldoen gezamenlijk per feitelijke achterstanden en vanuit onze rol als toezichthouder gewezen op de saldo aan de noodzaak de (dreigende) achterstanden tijdig weg te werken. taakstellingen. Het streven is dat alle gemeenten hun eigen taak volledig uitvoeren.

4.8.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

4.5 Wonen Lasten 896 366 815 568 286 Baten -772 -230 -364 -349 -126 Saldo 125 136 451 219 161

4.8.4 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn € 0,25 miljoen lager dan geraamd en wordt onder andere veroorzaakt door:  Collectief Particulier Ondernemerschap € 0,29 miljoen lager: Het vormen van een collectief en het invullen van het opdrachtgeverschap is een lang traject. Hierdoor heeft in 2009 één gemeente subsidie aangevraagd; vier andere gemeenten bereiden aanvragen voor. De provincie heeft hierbij een kassiersfunctie waaraan geen beleidsmatige activiteiten zijn verbonden.

4.9 Ruimtelijke planning

4.9.1 Wat hebben we bereikt

Handhaving en In alle gemeentelijke ruimtelijke plannen die zijn vastgesteld, is het provinciaal versterking van de belang gerespecteerd. ruimtelijke kwaliteit bij ruimtelijke ontwikkelingen.

In 2009 zijn minimaal de In 2009 is voor de windpark Noordoostpolder de Milieu Effect Rapportage ter planprocessen voor inzage gelegd. Er is subsidie toegekend vanuit de rijksregeling Stimulering windenergie in Zeewolde Duurzame Energie. Provinciale Staten hebben zich uitgesproken over het en Noordoostpolder in Rijksinpassingsplan. Begin 2010 kan voor dit windpark de vergunningprocedure een vergevorderd stadium van start gaan. van uitvoering. Ook zijn er dan concrete Voor windpark Zuidlob heeft in 2009 het Rijksinpassingsplan ter visie gelegen. initiatieven voor Het Rijk gaat oplossingen verkennen voor de problematiek dat de hoogte van opschaling en sanering. windmolens wordt beperkt door de inzet door Defensie van bepaalde Bovendien is er meer radarapparatuur. In 2010 kan de vergunningprocedure van start gaan. zicht op locaties voor de opwekking van overige Voor windpark Sternweg geldt dat in 2009 de initiatiefnemers de voorbereidingen vormen van duurzame voor het starten van de benodigde RO-procedures hebben afgerond. energie. De windparken Zuidlob, Noordoostpolder en Sternweg worden gerealiseerd.

Behoud en uitbreiding van Het Rijk heeft de Gebiedsagenda Noordwest-Nederland meeondertekend en de de ruimtelijk-strategische verstedelijkingsopgaven erkend in de RAAM-brief (Rijksbesluiten Amsterdam en financiële Almere Markermeer) en in het Integraal AfsprakenKader Almere 2.0. De positionering van de Flevolandse speerpunten van beleid zijn ook opgenomen in de publicatie van Flevolandse belangen bij Ontwikkelingsbeeld 2040 van de Metropool Regio Amsterdam en in het de Randstadpartners, de gebiedsdocument MRA. partners binnen de Metropoolregio Amsterdam, overige provincies en het Rijk

Mogelijk maken van Het provinciaal belang en dat van Flevolandse gemeenten is ingebracht bij de provincie overstijgende voorbereidende werkzaamheden van het Rijk voor de vaststelling van nieuwe ontwikkelingen, zoals de tracés voor buisleidingen en hoogspanningskabels. opwaardering van het Nederlandse hoogspanningsnet. De Flevolandse projecten en belangen krijgen voldoende aandacht bij de verdeling van rijksmiddelen.

Verbeterde interne en De provincie Flevoland heeft actief deelgenomen aan het e-participatieproject externe FEED. De resultaten zijn begin december in Brussel gepresenteerd aan de toegankelijkeheid van Europese commissie en werden positief ontvangen. Het project FEED is door het geo-informatie bij programma ruimte voor geo-informatie(RGI) genomineerd als best practice. De ruimtelijke planprocessen provincie Flevoland heeft laten zien hoe met behulp van geo-informatie de inspraak van burger, bedrijf of belangengroep in de besluitvorming kan worden bevorderd. Flevoland heeft in het kader van de digitaliseringsverplichting Wro als een van de eerste provincies een ruimtelijk plan aangeboden bij RO-online volgens de nationale standaard(en). De provincie Flevoland heeft aangetoond te kunnen voldoen aan de digitaliseringsverplichting die de Wro per 1 januari 2010 voorschrijft. Flevoland heeft, op uitnodiging van het GEONOVUM, deel genomen aan de INSPIRE bijeenkomst in het Joint Research Centre te Ispra Italie, om meer inzicht te verkrijgen van de gevolgen van de Europese kaderrichtlijn INSPIRE. De daar verkregen resultaten zijn ingezet voor het implementatietraject dat in september door de provincie is opgestart. De provincie is voor een aantal geo- datasets aangemerkt als bronhouder en zal moeten voldoen aan de verplichtingen die de kaderrichtlijn voorschrijft.

Verhoging van de De provincie heeft het experimentenkader voor de huisvesting van ruimtelijke kwaliteit en arbeidsmigranten in Noordoostpolder vastgesteld, waardoor de gemeente vitaliteit van het Noordoostpolder een structuurvisie heeft kunnen opstellen die bijdraagt aan platteland met ruimte sterke verbetering van de huisvesting van arbeidsmigranten in Noordoostpolder. voor nieuwe functies en functieverweving.

4.9.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Handhaving en De provincie heeft 4 maal gebruik gemaakt van het experimentenkader versterking van de behorende bij het Omgevingsplan, namelijk voor: ruimtelijke kwaliteit bij - Landgoed Dronten De Voorde ruimtelijke - Gebiedsplan tijdelijke huisvesting buitenlandse werknemers ontwikkelingen, met - Wellerwaard volledige doorwerking van - Mestvergistingsinstallatie voor de Polderwijk in Zeewolde. het provinciaal belang in Provinciale Staten hebben twee maal in afwijking van het Omgevingsplan gemeentelijke plannen en Flevoland meewerking verleend aan bestemmingsplannen, namelijk voor: met een goede balans - Cross- en demonstratieterrein op het terrein van Van Werven in tussen wonen, werken en Biddinghuizen, en voor voorzieningen, recreatie, - Uitbreiding van een bouwperceel voor intensieve veehouderij aan de natuur, water en Vlotgrasweg 26. landbouw en De provincie heeft haar zienswijze op de AMvB Ruimte kenbaar gemaakt. Het IPO (boven)regionale heeft een deel daarvan ondersteund. Gepleit is voor een mogelijkheid waarmee samenhang. het rijk een provincie voor specifieke beleidsonderwerpen kan ontheffen van de plicht dat beleid in een verordening te vertalen. Om het provinciaal belang goed ingepast te krijgen in gemeentelijke plannen en te stimuleren dat een goede balans wordt bereikt bij de ruimtelijke inrichting, heeft de provincie de volgende activiteiten ontwikkeld: - intensief overleg met gemeenten over ruimtelijk beleid - de Provincie heeft ongeveer 80 keer gebruik gemaakt van de mogelijkheid haar zienswijze kenbaar te maken op concept bestemmingsplannen; - De provincie heeft in de afronding van procedures gestart onder de oude WRO in zestien gevallen het provinciale standpunt verdedigd bij de Rechtbank en de Raad van State.

In 2009 zijn minimaal de Doordat de Rijkscoördinatieregeling van toepassing is geworden op de planprocessen voor windparken Noordoostpolder en Zuidlob, ontstond voor de provincie de ruimte de windenergie in Zeewolde volgende activiteiten te realiseren. en Noordoostpolder in 1. Voorzitterschap van de projectorganisatie Windkoepel Noordoostpolder een vergevorderd stadium 2. Ambtelijke deelname aan de projectorganisatie Windmolenpark Zuidlob van uitvoering. Ook zijn Verder heeft de provincie haar stimulerende en coördinerende rol ingevuld door: er dan concrete 3. Faciliteren van planvorming nieuwe initiatieven middels pro-actieve initiatieven voor ambtelijke advisering gericht op het laten opstellen van sluitende opschaling en sanering. businesscases en realisatie van haalbare projecten. Bovendien is er meer 4. Verkenning speelveld windenergie als opmaat voor netwerkmeeting/ zicht op locaties voor de symposium “Opschalen en saneren” opwekking van overige 5. Deelname aan de European Wind Energy Conference 2009 (EWEC) ter vormen van duurzame versterking van het nationale en internationale netwerk, om kennis te energie. De windparken nemen van nieuwe ontwikkelingen en voor het entameren van nieuwe Zuidlob, Noordoostpolder initiatieven. En voorbereiding van deelname aan EWEC 2010. en Sternweg worden 6. Ontwikkelen informatieve brochure en foldermateriaal om partijen te gerealiseerd. informeren over de provinciale beleidsdoelen rond opschalen en saneren van het Flevolandse windmolenareaal.

Behoud en uitbreiding van Communicatie, doorwerking, en accordering Flevolandse doelstellingen in beleid de ruimtelijk-strategische gemeenten, partners Metropoolregio, overige provincies en het rijk. Publicatie en financiële van Ontwikkelingsbeeld 2040, Gebiedsdocument MRA en Gebiedsagenda positionering van de Noordwest-Nederland. Flevolandse belangen bij Daarnaast heeft de provincie de Flevolandse belangen uitgedragen tijdens de de Randstadpartners, de conferentie MetropoolRegio Amsterdam 2009. partners binnen de Ten slotte heeft de provincie met succes gelobbyd om de gemeente Lelystad toe Metropoolregio te laten treden tot het bestuur van de Metropoolregio Amsterdam. Amsterdam, overige provincies en het Rijk.

Mogelijk maken van De provincie heeft de mogelijkheden het Rijksbeleid te beïnvloeden volop benut, provincie overstijgende met als doel (zoveel mogelijk) te voorkomen dat rijksbeleid projecten als het ontwikkelingen, zoals de OostvaardersWold, de ontwikkelingen in Markermeer/IJmeer en Schaalsprong opwaardering van het Almere verstoort of belemmert. Bovendien heeft de Provincie met het Rijk Nederlandse overlegd over het inrichten van procedures, zodat deze elkaar niet negatief hoogspanningsnet. De beïnvloeden. Flevolandse projecten en belangen krijgen voldoende aandacht bij de verdeling van rijksmiddelen.

Verbeterde interne en In samenwerking met o.a. de universiteiten van Amsterdam, Athene, Brno en externe diverse bedrijven is een e-participatie loket ontwikkeld en getest in het project toegankelijkeheid van TMIJ. (http://feed-dev.public-i.tv/icons.php) geo-informatie bij De resultaten van FEED zijn gepresenteerd op het internationale GEO congres ruimtelijke planprocessen GSDI te Rotterdam (15-06 t/m 19-06) waar ook de stemmen konden worden uitgebracht voor de RGI Geo Innovatie Award. De verordening OostvaardersWold is als eerst plan IMRO gecodeerd, objectgericht gemaakt en gewaarmerkt middels PKI, aangeboden bij RO-online. Met de verkregen kennis worden nu meerder provinciale plannen opgepakt en gereed gemaakt voor aanbieding bij RO-online. De geo-datasets waarvan de provincies zijn aangemerkt als bronhouder worden in IPO verband geharmoniseerd. Een eerste Geo dataset (Nationaal landschap) is conform de geldende standaarden aangeboden bij het Provinciaal / Nationaal Georegister en voldoet aan de INSPIRE richtlijnen.

Verhoging van de De provincie heeft de beschikbare instrumenten ingezet om de gemeente ruimtelijke kwaliteit en Noordoostpolder een handvat te kunnen bieden voor het oplossen van de vitaliteit van het gesignaleerde problematiek van de huisvesting van arbeidsmigranten. platteland met ruimte voor nieuwe functies en De provincie heeft in nauwe samenwerking met LTO Noord uitvoering gegeven aan de bestuursopdracht te verkennen welke mogelijkheden er zijn voor een functieverweving. nieuw beleidskader intensieve veehouderij. Deze samenwerking heeft geleid tot een discussienotitie waarin alle mogelijke beleidsopties zijn vervat. Op basis daarvan heeft de commissie Ruimte van Provinciale Staten een richtinggevende uitspraak gedaan om tot een partiële herziening van het Omgevingsplan op dit punt te komen.

4.9.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

4.6 Ruimtelijke planning Lasten 4.150 2.863 5.110 5.149 2.940 Baten -518 0 -942 -947 0 Saldo 3.632 2.863 4.168 4.202 2.940

4.9.4 Waardoor wijkt het af Geen noemenswaardige afwijkingen. Tevens wordt verwezen naar onderdeel B. Speerpunten en p-MJP, speerpunten Markermeer/IJmeer en Luchthaven Lelystad.

4.10 Relatietabel andere thema’s, speerpunten en p-MJP

In onderstaande tabellen is weergegeven op welke wijze voorgaande programmaonderdelen in 2009 hebben bijgedragen aan de doelstellingen van andere thema’s, speerpunten en het p-MJP.

4.10.1 Aan welke doelstellingen van andere thema’s droeg dit themaonderdeel bij

Verkeer van mensen, Duurzaamheid, Economie en Jongeren producten en klimaat, water en arbeidsmarkt

diensten natuur Thema’s

Alle Flevolandse jongeren beschikken in 2010 over een startkwalificatie voor de In 2013 wordt in 60 arbeidsmarkt Ontsluiting Flevoland procent van de

energiebehoefte Aansluiting Betere infrastructuur voorzien met onderwijs- in Flevoland duurzame energie arbeidsmarkt 25.000 nieuwe (m.u.v. transport) Adequaat OV- banen in 4 jaar

Geen wachtlijst systeem, mede om Waterkwaliteit in de jeugdzorg extra groei behouden en automobiliteit te Doelstellingen thema’s Doelstellingen waterkwantiteit Verhogen beperken bewaken participatie van jongeren door sport en cultuur

Sluitende onderwijskolom Themaonderdelen Zorg en Sociale 1 2 kwaliteit Sport 3 4 Cultuur 3 5 4 Omroep Flevoland Wonen 6 7 8 Ruimtelijke planning 9 9 9 9

Toelichting bij de nummers in de tabel 1. De sociale agenda heeft als 1 van haar thema’s de bevordering van jongerenparticipatie. In 2009 is de pilot Flevosoap (Straatzeep) uitgevoerd. 2. De uitbreiding van het voorzieningenniveau levert de realisatie van een groot aantal banen per jaar verdeeld over de verschillende sectoren van voorzieningen. 3. De actieve participatie van jongeren aan sport en cultuur is voor cultuur gerealiseerd in de nieuwe cultuurnota en in het participatieprogramma cultuur, voor sport is dit gerealiseerd in de sportnota 4. Uitbreiding van sportaccommodaties en van culturele voorzieningen dragen bij aan de groei van het voorzieningenniveau en de werkgelegenheid, doelstelling binnen het thema Economie en arbeidsmarkt. 5. De archeologie heeft een relatie met het thema Verkeer van mensen, diensten en producten. Bij infrastructurele projecten dient onderzoek plaats te vinden op archeologische waarden in de bodem; in 2009 is gestart met een archeologische opgraving bij de N23.

4.10.2 Relaties en verbanden met de speerpunten en het p-MJP

Speerpunten p-MJP

80 Oostvaar- Markermeer / IFA Luchthaven

dersWold IJmeer

Themaonderdelen Zorg en Sociale kwaliteit 2 1 Sport 2 Cultuur 2 Omroep Flevoland

Toelichting bij de nummers in de tabel 1. Het thema Leefbaarheid binnen het p-MJP wordt (deels) ingevuld vanuit het programmaonderdeel Zorg en Sociale kwaliteit. Het realiseren van multifunctionele centra (MFC) in Dronten en de Noordoostpolder wordt gestimuleerd vanuit dit programmaonderdeel. In 2009 is verder gewerkt aan voorbereidingen voor de realisatie van MFC’s. 2. Het programma versterking voorzieningenstructuur binnen het IFA biedt kansen om ook op het gebied van sport en cultuur een initiatief te ondersteunen; in 2009 is verder gewerkt aan het concept Museum De Stad. In het kader van Almere Health City wordt geïnvesteerd in het op peil brengen van zorgvoorzieningen.

4.10.3 Relaties en verbanden met de Europese programma’s

Europese

Programma’s

Themaonderdelen Zorg en Sociale kwaliteit 1 Sport Cultuur Omroep Flevoland

Toelichting bij de nummers in de tabel 1. Het thema Leefbaarheid wordt voor het landelijk gebied uitgewerkt met het LEADER-programma van de EU dat vanaf 2007 onderdeel uitmaakt van het p-MJP. Dit geldt voor projecten die op basis van bewoners- initiatieven worden vormgegeven met een totale omvang van minimaal € 67.000 en maximaal € 665.000. Voor het stedelijk gebied speelt het programma OP-West die rol.

4.11 Totale lasten en baten thema 4

Hieronder is ter informatie een totaaloverzicht gegeven van de lasten en baten van het thema Flevolandse samenleving. Het totaal van het thema is echter geen autorisatieniveau. De autorisatie door de Provinciale Staten vindt plaats op het niveau van de themaonderdelen.

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

4.1 Zorg en sociale kwaliteit Lasten 2.861 4.355 6.536 6.456 4.829 Baten 0 -1.090 -1.059 -1.131 -1.210 Saldo 2.861 3.264 5.476 5.326 3.619

4.2 Sport Lasten 1.228 1.320 1.419 1.459 1.567 Baten -113 0 0 0 0 Saldo 1.114 1.320 1.419 1.459 1.567

4.3 Cultuur Lasten 6.179 6.555 7.694 6.727 6.463 Baten -875 -358 -207 -207 0 Saldo 5.304 6.198 7.487 6.520 6.463

4.4 Omroep Flevoland Lasten 7.083 7.342 7.342 7.339 7.519 Baten 0 0 0 0 0 Saldo 7.083 7.342 7.342 7.339 7.519

4.5 Wonen Lasten 896 366 815 568 286 Baten -772 -230 -364 -349 -126 Saldo 125 136 451 219 161

4.6 Ruimtelijke planning Lasten 4.150 2.863 5.110 5.149 2.940 Baten -518 0 -942 -947 0 Saldo 3.632 2.863 4.168 4.202 2.940

Totaal thema 4 Flevolandse Lasten 22.396 22.802 28.916 27.698 23.605 Samenleving Baten -2.277 -1.678 -2.572 -2.634 -1.336 Saldo 20.119 21.123 26.344 25.064 22.269

5 Duurzaamheid, klimaat, water en natuur

5.1 Inhoud en reikwijdte van het thema

Het thema Duurzaamheid, klimaat, water en natuur omvat de programmaonderdelen algemeen waterbeleid, bescherming tegen overstromingen, grondwaterbeheer, omgevingskwaliteit, afronding SGB-regeling, duurzame ontwikkeling en natuur- en landschapsbeleid.

5.2 Externe ontwikkelingen 2009

Kredietcrisis en milieu De kredietcrisis was in 2009 merkbaar. De naleving van natuur- en milieuwetten en provinciale milieuverordeningen door bedrijven en particulieren is gedaald. De investeringsbereidheid in milieu en duurzaamheid heeft vanwege beperkte financieringsmogelijkheden onder druk gestaan.

Waterwet De nieuwe Waterwet is eind 2009 in werking getreden. Het jaar 2009 heeft daarom voor het beleidsveld Water vooral in het teken gestaan van de voorbereidingen op de Waterwet, zoals de overdracht van grondwatertaken aan het Waterschap Zuiderzeeland en het aanpassen van het Omgevingsplan, de Verordening voor de fysieke leefomgeving Flevoland en het Reglement voor Waterschap Zuiderzeeland.

WABO en Regionale Uitvoeringsdienst In 2009 is duidelijk geworden dat de invoering van de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) is uitgesteld tot 1 juli 2010. De reden daarvoor is dat de wetgeving door het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) nog niet gereed is en het Omgevingsloket Online (OLO) nog niet in de lucht is. De wetgeving is goedgekeurd door de Eerste en Tweede Kamer en ligt sinds eind 2009 bij de Raad van State. In 2009 is discussie tussen het Rijk, provincies en gemeenten gevoerd over de manier waarop regionale samenwerking bij vergunningverlening, handhaving en toezicht vormgegeven moet worden. In juni 2009 is daarover een onderhandelingsakkoord gesloten welke beter bekend is als de ‘package deal’: taken op het gebied van vergunningverlening, handhaving en toezicht zullen uiterlijk in 2012 worden ondergebracht in een Regionale Uitvoeringsdienst (RUD). In 2009 hebben provincies en gemeenten bij de Minister van VROM aangegeven wat het werkgebied en de juridische vorm van de RUD is. In 2010 zullen de taken en concrete organisatievorm van de RUD duidelijk moeten worden. Zie voor de WABO en de RUD ook de paragrafen 5.7.1 en 5.7.2.

5.3 De focus 2009 uit het Hoofdlijnenakkoord

5.3.1 Duurzame energie

Klimaatprogramma In 2009 is uit de midterm review gebleken dat de hoeveelheid opgewekte De hoeveelheid in duurzame energie inmiddels 56% bedraagt van de Flevolandse energiebehoefte Flevoland opgewekte exclusief transport. Hiermee ligt de provincie op koers om de doelstelling in 2013 duurzame energie moet te behalen. in 2013 voorzien in minimaal 60% van de totale Flevolandse energiebehoefte (exclusief het energiegebruik voor transport).

Bio-energie & groene grondstoffen - Duidelijke afspraken Per projectaanvraag worden afspraken met gemeenten gemaakt over de met de gemeenten over ruimtelijke inpassing van duurzame initiatieven. De provincie heeft voor een ruimtelijke inpassing van mestvergistingsinstallatie in de gemeente Zeewolde gebruik gemaakt van de grootschalige initiatieven experimenteerruimte die het Omgevingsplan biedt om ruimtelijke inpassing en experimenteerruimte. mogelijk te maken. In het project wordt biogas geproduceerd dat wordt omgezet in elektriciteit en warmte voor gebruik in de nieuwe woonwijk, Polderwijk.

- Inventarisatie De provincie heeft in samenwerking met de Ontwikkelings Maatschappij marktbehoefte en Flevoland en Accres, het Toepassingscentrum voor Duurzame Energie en realisatie informatiepunt Grondstoffen, voorbereidingen getroffen om in 2010 een accountmanager aan te ‘biobased economy’ en stellen en een informatieloket bio-energie & groene grondstoffen in te richten. ervaring opdoen met één- Het loket is een eerste aanspreekpunt voor initiatiefnemers en heeft een loketfunctie ‘bio-energie drieledig doel: clustering van individuele initiatieven, tijdige afstemming tussen & groene grondstoffen’. publieke en private partijen en een efficiënte afhandeling van procedures.

Gebouwde omgeving In 2009 is gebleken dat er te weinig draagvlak is voor een afzonderlijke NFP- Het Nieuw Flevolands Peil projectorganisatie. De provincie heeft op verzoek van de gemeente Almere in (NFP) is uitgegroeid tot 2009 een bijdrage geleverd aan de verkenning van het Duurzaamheidslab (D-lab). een slagvaardige Op dit moment wordt vanuit gemeente Almere bezien hoe het D-lab verder projectorganisatie waarin concreet gestalte kan krijgen. markt en overheid een bijdrage leveren aan De provincie wil haar ambities voor duurzame stedelijke ontwikkeling en duurzame stedelijke energiebesparing in de gebouwde omgeving via het op te richten Duurzaam ontwikkeling in Energie- en Ontwikkelingsbedrijf (DE-on) meer concreet invulling geven. Flevoland. Mogelijkheden voor koppeling tussen het D-lab en DE-on worden meegenomen in een nog uit te voeren haalbaarheidstudie voor DE-on.

Overig De provincie heeft aandacht besteed aan de verdere verduurzaming van -Nadere verkenning Flevoland, waarvoor de vrijkomende middelen uit de verkoop van het belang in duurzaam energie- en Nuon en Essent kunnen worden ingezet. In dit kader is een verkenning uitgevoerd ontwikkelingsbedrijf naar de mogelijkheid om een duurzaam energiebedrijf op te richten (DE-on) waarmee relatief dure en complexe projecten kunnen worden opgepakt. Begin 2010 vindt bestuurlijke afstemming met gemeenten en waterschap plaats over het uitvoeren van een haalbaarheidsstudie naar DE-on. De eerste signalen zijn gunstig, er lijkt draagvlak bij de beoogde participanten te bestaan voor het DE- on.

- Heldere visie op De provincie heeft de verkenning van mogelijkheden voor verduurzaming van de scenario’s voor duurzame energievoorziening in glastuinbouwgebied Nieuwland bij Luttelgeest energie-infrastructuur gefaciliteerd. Vanuit haar duurzame energie visie heeft provincie concrete Nieuwland. projectvoorstellen aan glastuinders voorgelegd, zoals een CO2-leiding vanuit de Electrabelcentrale; een biogasringleiding; de collectieve aanpak van WKO- installaties en een inventarisatie naar mogelijkheden van geothermie. 84

- Doorvoeren en uitvoeren Het provinciaal beleid voor warmte-koude opslag is in 2009 opgenomen in het van het beleid gericht op Omgevingsplan. Het beleid gaat uit van een optimale benutting van het het sturen en reguleren grondwater voor energieopslag: iedereen moet gebruik kunnen maken van de van systemen voor mogelijkheden terwijl het grondwater niet vervuild mag worden. Om dit te warmte-koude opslag. bereiken wil de provincie zowel open als gesloten systemen reguleren en wil de Doel is een optimale provincie zo veel mogelijk inzetten op collectieve systemen en/of gezamenlijke benutting van energie- ontwerpen. opslag in het grondwater. Het beleid is gecommuniceerd naar gemeenten, waterschap, marktpartijen (zoals aannemers en projectontwikkelaars) en het Rijk.

5.3.2 Water

Waterkwantiteit De opgaven op het gebied van waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water, KRW) en In de partiële herziening waterkwantiteit (Waterbeheer 21e eeuw, WB21) zijn afgestemd met het van het Omgevingsplan Rijksbeleid en regionaal beleid en opgenomen in het Omgevingsplan. hebben wij de inzet Zowel de doelen als de maatregelen (bijvoorbeeld de aantallen kilometers vastgelegd die nodig is natuurvriendelijke oevers) voor de verbetering van waterkwaliteit zijn om het watersysteem in opgenomen. Het beleid ter voorkoming van wateroverlast is verder uitgewerkt. 2015 te laten voldoen aan de norm voor In het Omgevingsplan zijn strakkere kaders voor het Waterschap Zuiderzeeland wateroverlast opgenomen, zodat de provincie beter kan sturen op de realisatie van de lange (Wateropgave). Ook is termijn doelen. De rollen, taakverdeling en te bereiken tussendoelen zijn vastgelegd wat er moet opgenomen. Het Waterschap Zuiderzeeland trekt de gebiedsprocessen om tot gebeuren om het maatregelen te komen en betrekt de provincie in een vroegtijdig stadium. watersysteem in 2050 op orde te laten zijn. Waterkwaliteit De chemische en ecologische water- kwaliteitsdoelen die in 2027 bereikt moeten zijn en de te nemen maatregelen daarvoor, zijn in de partiële herziening van het Omgevingsplan opgenomen. De provincie streeft naar het behalen van de doelen in 2021.

85 5.4 Algemeen waterbeleid

5.4.1 Wat hebben we bereikt

Het waterbeleid heeft als Zie paragraaf 5.3.2 (Themadoelstelling Water). doel het op orde krijgen en houden van het Eind 2009 is de Waterwet in werking getreden. De Waterwet hanteert de watersysteem. Een goede watersysteemgedachte: alle waterlichamen hangen met elkaar samen. De waterkwaliteit, de Waterwet is een samenvoeging van 9 afzonderlijke wetten, waaronder de Wet op aanwezigheid van de Waterhuishouding, de Wet op de Waterkeringen en de Grondwaterwet. Deze voldoende water, het wettelijke grondslag voor een integraal waterbeleid is doorgevoerd in het voorkomen van een provinciale beleid welke kaderstellend is voor de verbetering van het overschot aan water en watersysteem door het Waterschap Zuiderzeeland. de bescherming tegen overstromingen pakken wij in samenhang aan.

5.4.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Partiële herziening van De provincie heeft het Omgevingsplan aangepast aan de Waterwet, de het Omgevingsplan, Kaderrichtlijn Water en de WB21. onderdeel Water. De inspraakreacties op de ontwerp-partiële herziening van het Omgevingsplan zijn behandeld en afgestemd met het Rijk, andere provincies, het Waterschap Zuiderzeeland en de Flevolandse gemeenten. Door een vroegtijdige afstemming met onze partners is het proces vloeiend verlopen. Hierdoor is een maand vóór de landelijke deadline de herziening van het Omgevingsplan vastgesteld.

Aanpassen Verordening op De regelgeving van de Waterwet en de provinciale kaders van het Omgevingsplan de Fysieke Leefomgeving. zijn verwerkt in de Verordening voor de fysieke leefomgeving Flevoland (VFL). De wijziging van de VFL is vastgesteld en gecommuniceerd met gemeenten en waterschap.

Aanpassen Reglement van De regelgeving van de Waterwet is verwerkt in het Reglement voor Waterschap Waterschap Zuiderzeeland en afgestemd met het waterschap. Het Reglement is vastgesteld. Zuiderzeeland.

5.4.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.1 Algemeen waterbeleid Lasten 836 4.864 719 844 3.063 Baten -131 -4.077 -8 -4 -487 Saldo 705 787 711 839 2.577

5.4.4 Waardoor wijkt het af

De hogere lasten zijn ontstaan door een toerekening van de hogere overige apparaatskosten (i.c. hogere materiële overhead). Zie ook algemene toelichting bij de jaarrekening 2009

5.5 Bescherming tegen overstromingen

5.5.1 Wat hebben we bereikt

Door een integrale De provincie heeft in drie lagen aan de bescherming tegen overstromingen gebiedsgerichte gewerkt: preventie (het voorkomen van overstromingen door o.a. veilige benadering combineren waterkeringen), duurzame ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing. wij maatregelen voor waterveiligheid met andere ruimtelijke opgaven. Bij ruimtelijke ontwikkelingen houden wij rekening met het risico op overstroming en de gevolgen en de mogelijkheden voor evacuatie.

5.5.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Toezien op de veiligheid De provincie heeft de Knardijk in de Verordening voor de fysieke leefomgeving van waterkeringen. Flevoland aangewezen en genormeerd als regionale waterkering. Plannen voor de versterking van primaire waterkeringen (Kadoelersluis en Roggebotsluis) zijn beoordeeld. Provincie heeft het ministerie van V&W verzocht in gesprek te komen over de voorgenomen temporisering van de dijkverbetering van de Houtribdijk. Met de vaststelling van het provinciaal Toezichtsplan heeft de provincie zijn wijze van toezicht op de uitvoering van de derde ronde Toetsen op veiligheid van de primaire waterkeringen door waterschap Zuiderzeeland en RWS Dienst IJsselmeergebied vastgelegd en inzichtelijk gemaakt voor de waterkeringbeheerders en de Inspectie van Verkeer en Waterstaat.

Inbreng leveren in Door een bijdrage te leveren aan het Rijksbeleid, zoals verwoord in het Deltacommissie. Nationaal Waterplan waarin het merendeel van de aanbevelingen van de Deltacommissie zijn overgenomen, zijn via het ruimtelijk spoor de risico’s op en gevolgen van overstromingen beperkt. Door het ontkoppelen van het IJsselmeer en het Markermeer-IJmeer zal er geen stijging van het waterpeil van het Markermeer plaatsvinden. Dit maakt buitendijks bouwen door Almere in het Markermeer mogelijk. Door inbreng te leveren in de Deltacommissie is tevens buitendijks bouwen door Lelystad in het IJsselmeer mogelijk gemaakt.

Om de Flevolandse belangen te borgen is er regelmatig met provincies Overijssel, Noord-Holland en Fryslân afgestemd en is aansluiting gezocht met de projectgroep IJsselmeergebied, die de adviezen van de Deltacommissie verder uitwerkt.

Beoordelen ruimtelijke De provincie heeft de ruimtelijke ontwikkelingen gevolgd en het ontwikkelingen op waterveiligheidsbeleid onder de aandacht gebracht van de gemeenten. Zo waterveiligheid. moeten gemeenten bij buitendijks bouwen in het IJsselmeer rekening houden met de toekomstige peilstijging van 1 meter en de vigerende provinciale veiligheidsnorm voor buitendijks bouwen van 1:1000 (een overstromingsrisico van 1 keer in 1000 jaar).

87 5.5.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.2 Bescherming tegen Lasten 847 886 886 793 0 overstromingen Baten 0 0 0 0 0 Saldo 847 886 886 793 0

5.5.4 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn € 0,1 miljoen lager dan geraamd:  Dit wordt verklaard door de toerekening van de directe salariskosten en overige apparaatskosten. Zie ook algemene toelichting bij de jaarrekening 2009 hogere overige apparaatskosten (i.c. hogere materiële overhead)

5.6 Grondwaterbeheer

5.6.1 Wat hebben we bereikt

Met het waterschap Eind 2009 zijn een aantal grondwatertaken overgegaan naar het Waterschap maken wij afspraken over Zuiderzeeland. Conform de Waterwet is het Waterschap per 22-12-2009 bevoegd het grondwatermeetnet gezag voor de vergunningverlening en handhaving van grondwateronttrekkingen, en –register en met uitzondering van drinkwater, warmte-koude opslag en grote industriële overdragen van dossiers. onttrekkingen welke bij de provincie blijven.

Beperken en tegengaan In de wijziging van de Verordening voor de Fysieke Leefomgeving is een absoluut van grondwater- verbod op grondwateronttrekkingen (anders dan voor drinkwater) uit het derde onttrekkingen uit het watervoerend pakket in Zuidelijk Flevoland opgenomen. derde watervoerend pakket in Zuidelijk Flevoland om dit water te bewaren voor de drinkwatervoorziening.

5.6.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Overdracht Het landelijk grondwaterregister is gevuld. Het grondwatermeetnet is ingericht grondwatertaken aan het conform de Europese richtlijnen. Met het Waterschap Zuiderzeeland zijn Waterschap. afspraken gemaakt over de taakverschuiving en ambtelijke samenwerking. 1500 dossiers zijn overgedragen.

Drinkwatervoorziening Het absoluut verbod op grondwateronttrekkingen uit het derde watervoerend beschermen. pakket in Zuidelijk Flevoland is voorbereid en opgenomen in de Verordening voor de Fysieke Leefomgeving. Middels vergunningverlening en handhaving is het verbod geëffectueerd. Met de buurprovincies en het drinkwaterbedrijf Vitens is overleg gestart over de export van grondwater voor de drinkwatervoorziening.

88 5.6.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.3 Grondwaterbeheer Lasten 1.102 693 693 1.336 0 Baten -572 -487 -487 -574 0 Saldo 529 206 206 762 0

5.6.4 Waardoor wijkt het af

De lasten zijn 0,64 miljoen hoger dan geraamd:  De toegerekende werkelijke salariskosten zijn € 240.000 hoger dan was geraamd in de primitieve begroting. In de primitieve begroting is geen rekening gehouden met de nieuw toegekende formatie 2,3 fte WKO. Deze zijn wel in de rekening verwerkt. Op basis hiervan stijgt ook de toegerekende overhead.  Beheer grondwatermeetnet € 45.000,- lager: de aanpassing van het grondwatermeetnet aan de Europese richtlijnen heeft minder gekost dan geraamd, er waren nauwelijks extra meetpunten nodig.  Dotatie voorziening Grondwaterbeheer € 149.000,- hoger: er is € 89.000,- meer grondwaterheffing ontvangen en € 60.000,- minder uitgegeven ten laste van de heffing (75% van de kosten voor beheer grondwatermeetnet en 50% van de kosten voor grondwateronderzoek, inclusief BTW). Deze middelen worden toegevoegd aan de voorziening.  Zie algemene toelichting bij de jaarrekening 2009 hogere overige apparaatskosten € 210.000,- (i.c. hogere materiële overhead).

De baten zijn 0,09 miljoen hoger dan geraamd:  Grondwaterheffing € 89.000,- hoger: Vitens heeft 33,0 miljoen m3 grondwater onttrokken terwijl in de raming was uitgegaan van 28,5 miljoen m3. De hoeveelheid onttrokken grondwater past binnen de bestaande vergunning van 38,0 miljoen m3 per jaar. Naast een stijging van de drinkwaterbehoefte door groei van de bevolking en industrie binnen Flevoland, wordt er meer drinkwater geleverd aan het oude land (met name Utrecht en Gelderland). De raming van de hoeveelheid grondwateronttrekking voor 2010 is aangepast naar 33,3 miljoen m3.

5.7 (Fysieke) Omgevingskwaliteit

5.7.1 Wat hebben we bereikt

Kwalitatief goede De provincie heeft voorbereidingen getroffen voor een aantal uitvoering van wettelijke kwaliteitsverbeteringen op het gebied van vergunningverlening en handhaving taken vergunning- die in 2010 geïmplementeerd zullen worden. Deze professionalisering heeft ten verlening en handhaving. doel beter handhaafbare vergunningen af te geven, meer vergunningen binnen de wettelijke termijnen af te handelen en de transparantie richting bedrijven te vergroten.

Door handhaving en Het naleefpercentage door bedrijven is in 2009 gedaald, er waren meer toezicht naleving van hercontroles nodig om bedrijven aan vergunningvoorschriften en weten natuur- en milieuwetten regelgeving te laten voldoen. Ook zijn er minder beoordelingsaanvragen binnen en provinciale gekomen voor bodemsanering door bedrijven en particulieren. Het lijkt een milieuverordeningen trend dat tijdens de kredietcrisis ondernemers en particulieren minder geld bewerkstelligen. willen besteden aan maatregelen voor (milieu)veiligheid.

Bodemverontreiniging In het bodemsaneringsprogramma 2005-2009 zijn nog niet alle gevallen van terugdringen door het bodemverontreiniging die van overheidswege gesaneerd moeten worden, uitvoeren van grond- en afgehandeld. De vertraging in het meerjarig bodemsaneringsprogramma is vooral grondwatersaneringen. veroorzaakt door juridische conflicten met bewoners en aannemers. Daarnaast is de locatie Houtwijk 23 te Dronten toegevoegd aan de lijst van te saneren locaties. De bodemsaneringsoperatie wordt voortgezet in de periode 2010-2014.

Voorbereid zijn op de Ondanks het uitstel van de Wabo tot 1-7-2010 heeft de provincie zich voorbereid invoering van de Wet op de samenwerking op het gebied van vergunningverlening, handhaving en Algemene Bepalingen toezicht door gemeenten, waterschappen en provincies. De werkinstructies, Omgevingsrecht (Wabo) documenten en bestuursovereenkomst met de Flevolandse gemeenten zijn waardoor de nagenoeg gereed. Hierdoor kunnen eventuele wijzigingen als gevolg van administratieve lasten en veranderde wetgeving in het tweede kwartaal van 2010 doorgevoerd worden en toezichtslasten voor is er genoeg tijd om proef te draaien en de communicatie met bedrijven te bedrijven verminderen. verzorgen.

Voorbereiden van een In 2009 is besloten dat in 2012 Regionale Uitvoeringsdiensten operatuoneel Regionale moeten zijn. De provincie heeft in overleg met de partners besloten dat het Uitvoeringsdienst voor werkgebied van de RUD minimaal de veiligheidsregio Flevoland zal beslaan, vergunningverlening, mogelijk uitgebreid met de veiligheidsregio Gooi en Vechtstreek. De juridische handhaving en toezicht. vorm zal een openbaar lichaam worden.

5.7.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Professionalisering Binnen het project professionalisering vergunningverlening en handhaving is vergunningverlening en onder andere de formalisering van het vooroverleg met de vergunningaanvrager handhaving. voorbereid; het vergunningenproces is doorgelicht, uniform gemaakt en strakker ingepland; de samenwerking tussen vergunningverlening en handhaving geformaliseerd en het gebiedsgericht denken ingevoerd (eerdere betrokkenheid bij planologische ontwikkelingen zodat bedrijven weten welke vergunningen nodig zijn).

Uitvoeren van grond- en De sanering van Heijboer te Biddinghuizen is gestart. Er is een start gemaakt met grondwatersaneringen op de saneringen van Wijk 8-12 te Urk en Lange Nering te Emmeloord. Bij deze 4 locaties. twee saneringen zijn in 2009 weinig vorderingen gemaakt. Bij Wijk 8-12 door het ontbreken van een noodzakelijke vergunning en bij Lange Nering door een zakelijk conflict met de aannemer. In 2009 is daarnaast duidelijk geworden dat de sanering van Houtwijk 23 in Dronten door de provincie uitgevoerd zal worden. Deze sanering is voorbereid.

Inzicht verkrijgen in de De identificatie van spoedeisende locaties is afgerond. Van de 137 locaties zullen spoedeisende locaties 15 locaties nader onderzocht worden in de programmaperiode 2010-2014. waar nog onacceptabele risico’s op het gebied van bodemverontreiniging aanwezig zijn.

Voorbereiding op de De werkinstructies, standaarddocumenten en de bestuursovereenkomst, waarin Wabo. afspraken over de samenwerking met de Flevolandse gemeenten en het waterschap zijn gemaakt, zijn voorbereid.

Voorbereiding op de RUD. De provincie heeft overleggen gevoerd met potentiële partners zoals de Flevolandse gemeenten en het waterschap, andere provincies en bestaande milieudiensten. De inzet van de provincie is daarbij geweest dat alle vergunningverlening, handhaving en toezicht in de RUD ondergebracht worden per 2012 en niet slechts de taken op het gebied van de Wet Milieubeheer. In 2010 zal worden bezien welke taken ondergebracht worden bij de RUD en welke concrete organisatievorm de RUD krijgt.

5.7.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.4 (Fysieke) Lasten 6.949 7.636 8.390 7.963 7.711 omgevingskwaliteit Baten -1.070 -1.868 -2.895 -2.317 -1.861 Saldo 5.879 5.768 5.495 5.646 5.850

5.7.4 Waardoor wijkt het af

De lasten geraamde baten en lasten zijn per saldo €0,15 miljoen hoger dan geraamd:  De toegerekende werkelijke salariskosten zijn € 425.000 lager dan was geraamd in de primitieve begroting. In de begroting was 4,3 fte toegerekend aan juridische medewerkers, waar dit in de jaarrekening 2 fte lager uitvalt. In totaal is 1,0 fte toegerekend aan 10.1.4 Luchthaven, terwijl deze waren begroot bij het productblad Milieu. Daarnaast wordt in de jaarrekening in totaal 1,5 fte aan capaciteit voor toezichthouders toegerekend. Deze verschillen worden met name veroorzaakt door vacatures.  Servicepunt Handhaving, zowel lasten als baten 30.000,- hoger: in 2009 zijn de Rijksbijdragen van 2008 en 2009 ontvangen die budgettair neutraal zijn doorgesluisd naar het Servicepunt. Deze Rijksbijdragen en corresponderende lasten waren niet geraamd omdat het Ministerie van VROM geen beschikking had afgegeven.  Luchtkwaliteit (Ontwikkelen milieubeleid), zowel lasten als baten 51.000,- lager: De meerjarige Rijksbijdrage Luchtkwaliteit 2007-2011 wordt gebruikt om luchtvervuiling door personenauto's te verminderen, onder andere door de realisatie van aardgastankstations en subsidieregelingen voor schonere auto's. Er was in 2009 weinig vraag naar de subsidies voor auto's op aardgas en bio-ethanol en naar de subsidies voor wagenparkscans. Het budget blijft meerjarig beschikbaar.  Bodemsanering, zowel lasten als baten € 427.000,- lager: vanwege fasering in het saneringsprogramma en de genoemde vertragingen vanwege een verschil van inzicht en een zakelijk conflict, schuift de uitvoering van de bodemsaneringactiviteiten voor een bedrag van € 427.000,- door naar 2010.

5.8 Afronding SGB-regeling De afronding van de SGB-projecten zijn opgenomen in het hoofdstuk p-MJP. Alle projecten zijn in 2009 beëindigd. De definitieve subsidievaststelling van het project Burchttocht zal in 2010 plaatsvinden.

5.8.1 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.5 Afronding SGB-regeling Lasten 1.691 3.437 2.151 1.268 2.090 Baten -1.493 -2.984 -1.688 -1.027 -1.827 Saldo 198 453 462 242 263

5.9 Duurzame ontwikkeling

5.9.1 Wat hebben we bereikt

De belangrijkste Zie paragraaf 5.3.1 (Themadoelstelling Duurzame Energie). doelstelling bij duurzame ontwikkeling is het verhogen van het aandeel duurzame energie.

5.9.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Uitvoering Het Klimaatprogramma 2008-2011, waarin de acties zijn opgenomen die tot het Klimaatprogramma. bereiken van de doelstelling leiden, is in 2009 vastgesteld. Het Klimaatprogramma bevat activiteiten op het gebied van windenergie (zie paragraaf 4.9 Ruimtelijke Planning), bio-energie en groene grondstoffen, energiebesparing in de gebouwde omgeving en klimaatneutraal ondernemen. Daarnaast zijn verkenningen uitgevoerd met als doel een nog verdere verduurzaming van Flevoland te bewerkstelligen. De provincie heeft een haalbaarheidstudie uitgevoerd naar regionale mestvergisting in Zuidelijk Flevoland. heefEr ligt een concreet voorstel aan agrariërs om deel te nemen aan de verdere uitwerking van een businessmodel voor regionale mestvergisting in Zuidelijk Flevoland.

Voorbereiden organisatie De uitdaging waar Flevoland zich voor gesteld ziet vraagt om een aanpak op het op verdere verduurzaming gebied van CO2 uitstoot en gebruik van fossiele energie die het milieubelang van energievoorziening overstijgt. Zo dienen bijvoorbeeld de ontwikkeling van werkgelegenheid en de Flevoland. lokale economie een zo laag mogelijke carbon footprint te hebben. Ook mobiliteit kan verder verduurzamen. Er is daarom een integraal programma “Duurzaamheid en Energie” opgezet met een focus op beleidsrealisatie (meer meters maken), een nog pro-actievere houding en versterking van interne samenwerking tussen beleidsvelden en projecten/programma’s. In het programma wordt externe samenwerking gezocht met gemeenten, corporaties, waterschap en de Ontwikkelings Maatschappij Flevoland.

Voorbereiden Duurzaam In 2009 is een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheid om een duurzaam Energie- en energie- en ontwikkelingsbedrijf op te richten (DE-on). DE-on richt zich Ontwikkelingsbedrijf. duurzame energie in de ruime zin van het woord, te weten energiebesparing, productie van duurzame energie en energie-efficiëntie. In 2009 zijn mogelijke partners benaderd die deel kunnen nemen aan het DE-on.

Beleid voor warmte- De provincie heeft het WKO-beleid opgenomen in de ontwerp-partiële herziening koude opslag (WKO) van het Omgevingsplan. De inspraakreacties op de herziening zijn behandeld en invoeren. afgestemd het Waterschap Zuiderzeeland en de Flevolandse gemeenten. De herziening van het Omgevingsplan is vastgesteld. Het WKO-beleid is nog niet opgenomen in de Verordening voor de Fysieke Leefomgeving, omdat het Rijk naar aanleiding van de Crisis- en herstelwet landelijke wetgeving zal maken inzake bodemenergie. De provincie heeft een lobby ingezet om deze wetgeving te beïnvloeden zodat het aansluit bij de provinciale doelen in het Omgevingsplan. Met het Waterschap Zuiderzeeland zijn werkafspraken gemaakt over de WKO- inbreng bij de Watertoets. Bij ruimtelijke ontwikkelingen adviseert het waterschap over wateraspecten en adviseert de provincie over WKO.

5.9.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.6 Duurzame ontwikkeling Lasten 2.302 2.743 2.712 2.644 2.218 Baten -682 -1.077 -1.103 -947 -716 Saldo 1.620 1.666 1.608 1.697 1.502

5.9.4 Waardoor wijkt het af

De baten zijn € 0,15 miljoen lager dan begroot en wordt onder andere veroorzaakt door:  Rijksbijdrage LvDO, baten € 130.000 lager: In 2009 is besloten dat de LvDO-middelen zullen worden ingezet bij projecten in plaats van als subsidies (zoals in het vorige LvDO-programma). Het heeft tijd gekost om deze transitie te maken. De in 2009 niet bestede Rijksbijdrage blijft meerjarig beschikbaar voor 2010-2011.

5.10 Natuur- en landschapsbeleid

5.10.1 Wat hebben we bereikt

Realisatie van een De voortgang van het speerpunt OostvaardersWold loopt volgens planning. Dit robuust netwerk heeft ertoe geleid dat Provinciale Staten begin september 2009 de structuurvisie natuurgebieden: OostvaardersWold heeft kunnen vaststellen. 1. Wij werken aan de uitwerking van het De herziening van het subsidiestelsel voor natuurbeheer is vrijwel afgerond. De speerpunt invoering van het nieuwe stelsel zal gefaseerd verlopen. In 2010 wordt het stelsel OostvaardersWold; ingevoerd voor agrarisch natuurbeheer en in 2011 voor het overig natuurbeheer. 2. Wij herzien het Deze fasering is een keuze van het ministerie van LNV, ingegeven door subsidiestelsel voor onduidelijkheid over de bij het ministerie beschikbare middelen en de verdeling natuurbeheer. over de provincies. 3. De provincie levert een goede inhoudelijke Voor de meeste Natura 2000 gebieden is gestart met de ontwikkeling van inbreng in de beheerplannen. De provincie trekt het proces voor het beheerplan beheerplannen voor alle Lepelaarplassen. Dit plan is inhoudelijk afgerond en met de omgeving besproken. Natura 2000-gebieden. Definitieve vaststelling gebeurt door LNV. Einddatum voor vaststelling is 2013.

De bescherming van Samen met Groningen, Drenthe en Zeeland heeft de provincie gelobbyd voor specifieke soorten en extra gelden voor akkernatuur. Dit heeft ertoe geleid dat er landelijk extra soortgroepen als bijdrage middelen beschikbaar zijn zodat Flevoland een quotum van ca. 170 extra ha’s aan de Europese voor agrarisch natuurbeheer heeft gekregen. Hierbij verlangt het ministerie wel biodiversiteits- co-financiering van de provincie. De uitvoering zal via de Pmjp-lijn in de doelstellingen: komende jaren plaatsvinden. 1. Wij richten ons op het verder uitwerken van de Binnen de provincie is een nieuwe agrarische natuurvereniging gestart en een leefgebieden akkernatuur tweede in oprichting, die zich vooral voor de akkernatuur willen inzetten. en moeras. 2. De mogelijke Het ministerie van LNV heeft besloten de voorgenomen decentralisatie van het consequenties van de faunafonds en art. 75 flora en faunawet niet afzonderlijk uit te werken maar op evaluatie van te nemen in een integrale herziening van de natuurwetgeving. natuurwetgeving brengen wij in beeld. Op basis van het rugstreeppaddenmanagementplan heeft LNV formeel laten weten bereid te zijn te komen tot een ontheffing.

Bevorderen van De ruimtelijke ontwikkelingen bij Dorhout Mees heeft de provincie opgepakt als natuurinclusieve voorbeeldproject voor saldobenadering. De gekozen beleidslijn heeft stand ruimtelijke gehouden bij de Raad van State en wordt door experts op het gebied van ontwikkelingen en ruimtelijke ordening als zeer interessante casus beschouwd die navolging saldobenadering: verdient. 1. Ervaringen opdoen tbv De nadere begrenzing van de EHS is zo uitgevoerd dat de planologische n-WRO. doorwerking naar bestemmingsplannen binnen Flevoland is geregeld. 2. Lobby bij Europese Unie voor de Flevolandse In meerdere publicaties van toonaangevende juristen wordt natuurinclusief benadering en om invloed ontwerpen en saldobenadering, zoals in Flevoland wordt toegepast, uit te oefenen op de onderschreven als een goede en haalbare manier om de internationale evaluatie van de natuurwetgeving toe te passen. Daarnaast is er van de Europese commissie een richtlijnen voor het brief gekomen waarin is aangegeven dat zij kunnen instemmen met de manier natuurbeleid. waarop de provincie de saldobenadering wil toepassen voor het IJmeer/Markermeer.

94 Bevorderen In het kader van de uitvoeringsagenda Fraai Flevoland 2008-2012 is in 2009 het landschappelijke kwaliteit volgende bereikt:  realisatie van een ambtelijk netwerk landschap (met ambtenaren van de gemeenten, waterschap, RWS);  organisatie van een serie masterclasses snelwegomgeving van VROM aan provincie Flevoland (2009-2010);  start project “Inrichting- en beheerplan wegbermen Flevoland” met expliciete aandacht voor landschappelijke inpassing en beleving;  start diverse pMJP-projecten landschap (project reizende landschapstentoonstelling, project digitaal recreatief informatief routesysteem (‘GPS-fietsen’)) en advisering pMJP-projectideeën (fruitteelthagen, masterclass landschap);  voor TMIJ is het visualisatie-instrument ‘de digitale kijkdoos’ ontwikkeld, om het effect van ruimtelijke ingrepen op de beleving van het Markermeer- IJmeer in beeld te brengen.

5.10.2 Wat hebben we daarvoor gedaan

Robuust netwerk natuur: Subsidiestelsel beheer Speerpunt  Het natuurbeheerplan Flevoland, conform de nieuwe systematiek, is Oostvaarderswold, vastgesteld door GS. subsidiestelsel beheer,  De nieuwe subsidieregeling is vastgesteld door PS, en zal per 1-1-2010 in beheerplannen Natura werking treden. 2000  Voor de meeste natuurgebieden is een nulmeting van de bestaande kwaliteit (wezenlijk kenmerken en waarden) uitgevoerd, op basis van een door Flevoland ontwikkelde systematiek.

Beheerplannen Natura 2000  De aanwijzingsprocedure voor IJmeer/Markermeer is afgerond  De provincie is vertegenwoordigd in de werkgroepen en stuurgroepen die zijn ingesteld voor de beheerplannen van Rijkswaterstaat en de dienst landelijk gebied  Het beheerplan Lepelaarplassen is inhoudelijk gereed en besproken met belanghebbenden.

Versterking biodiversiteit: Leefgebieden akker en moeras Leefgebieden akker en  Samen met drie andere provincies is succesvol gelobbyd voor extra health- moeras en checkgelden voor akkernatuur. In dit kader is o.a. een internationaal natuurwetgeving symposium over akkernatuur gehouden in Flevoland. Ook heeft de provincie bijgedragen aan een boek over akkernatuur waarin Flevolandse voorbeelden volop zijn opgenomen.  In samenwerking met de partners voor het rugstreepaddenplan wordt gewerkt aan een convenant en aan de aanleg van nieuwe poelen via pmjp- projecten.

Natuurwetgeving De provincie is via het IPO betrokken bij discussies over de natuurwetgeving. Mede op basis hiervan is de provincie gevraagd om de Flevolandse expertise op het gebied van natuurwetgeving in te zetten voor de crisis en herstelwet en voor het traject van de integratie van natuurwetten.

Natuurinclusieve Ervaring Saldobenadering ruimtelijke ontw.:  De provincie heeft de EHS in samenspraak met de terreinbeheerders en Ervaring saldobenadering gemeenten digitaal begrensd op schaal 1: 10.000. Hiermee is sprake van een en draagvlak voor goede planologische doorwerking van de EHS. saldobenadering  De provincie participeert in het digitale loket van de gegevensautoriteit natuur waarmee gegevens over natuurwaarden op een eenvoudige en goede wijze ontsloten worden.  De provincie heeft deelgenomen aan het Oostrandtraject van de gemeente Dronten, en in samenspraak met de gemeente de besluitvorming rondom Dorhout Mees tot een goed einde gebracht.

Draagvlak Saldobenadering  De provincie participeert in een netwerk van juridische experts op het gebied van natuurwetgeving  Er is een goede samenwerking tussen de inhoudelijk deskundigen en de lobbyist in het Huis der Nederlandse Provincies om voor de Flevolandse aanpak ook in Brussel draagvlak te krijgen.

Bevorderen De provincie heeft het ambtelijk netwerk landschap en de ‘masterclass landschappelijke snelwegomgeving provincie Flevoland’ gefaciliteerd en georganiseerd ism VROM. kwaliteit De provincie is via het IPO betrokken bij discussies over de financieringsbehoefte landschap. De provincie adviseert over pMJP-projecten en projectideeën landschap. Voor TMIJ is het visualisatie-instrument ‘de digitale kijkdoos’ ontwikkeld, om het effect van ruimtelijke ingrepen op de beleving van het Markermeer-IJmeer in beeld te brengen.

5.10.3 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.7 Natuur- en Lasten 8.157 13.435 29.463 20.819 8.550 landschapsbeleid Baten -6.035 -10.412 -23.937 -15.885 -5.540 Saldo 2.123 3.023 5.526 4.935 3.010

5.10.4 Waardoor wijkt het af

Voor de verklaring van de afwijkingen wordt verwezen naar onderdeel B. van het jaarverslag Speerpunten en p- MJP, hoofdstuk p-MJP

5.11 Oostvaarderswold

5.11.1 Wat heeft het gekost

Alle bedragen in EUR 1000 Themaonderdeel Rekening Begroting Begroting Rekening Begroting 2008 2009 2009 na 2009 2010 primitief wijziging primitief

5.8 Oostvaarderswold Lasten 1.778 731 3.091 2.180 840 Baten -39 0 0 -48 0 Saldo 1.739 731 3.091 2.132 840

5.11.2 Waardoor wijkt het af

Voor de verklaring van de afwijkingen wordt verwezen naar onderdeel B van het jaarsverslag Speerpunten en p- MJP, speerpunt Oostvaarderswold.

5.12 Totale lasten en baten thema 5 Hieronder is ter informatie een totaaloverzicht gegeven van de lasten en baten van het thema Duurzaamheid, klimaat, water en natuur. Het totaal van het thema is echter geen autorisatieniveau. De autorisatie door de Provinciale Staten vindt plaats op het niveau van de themaonderdelen.