JOTUNHEIMEN 2° 3° Jotunheimen Nasjonalpark Jotunheimen Nasjonalpark
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
JOTUNHEIMEN 2° 3° Jotunheimen nasjonalpark Jotunheimen nasjonalpark Utsyn frå Galdhøpiggen (TD) Jotnar på Noregs tak «Jøtunheimen» døypte Aasmund Olavsson Vinje fjella her i 1862, inspirert av det ville landskapet og norrøn mytologi. Jotnane – trolla – har heimen sin her. Jøtunheimen vart seinare til Jotunheimen, og det namnet brukar vi i dag på dette mektige området med dei høgaste fjella i Nord-Europa. I Jotunheimen finst ei mengd brear, U-forma dalar som er gravne ut av breane og avsetningar frå breane si framrykking og tilbaketrekking i takt med endringar i klima. I nasjonalparken er det og eit mangfaldig plante- og dyreliv med rovdyr og rovfuglar. Utsikt mot Visdalen (BB) 4° 5° Jotunheimen nasjonalpark Jotunheimen nasjonalpark På Straumdalenskitur i Hurrungane (TD) Den første turisthytta på Leirvassbu T-merking (TD) NATUROPPLEVINGAR Friluftsliv klatreruter. Turen opp på Store Skagastølstind er tung, Jotunheimen har sidan 1800-talet vore eit av dei mest lang og vanskeleg, og krev klatring med klatreutstyr og populære områda i landet for fjellvandring. I dag er det tau. om lag 300 km med T-merkte fotturruter i Jotunheimen og Utladalen, med høve til både korte og lange fotturar. Hugs at å ferdast på bre kan vere farleg pga sprekker Om vinteren er det kvista skiløyper fleire stader. Mange i breen. All ferdsel på bre må skje med bruk av tau og av fjelltoppane eignar seg som turmål, men ein god del anna sikringsutstyr, samt kunnskap om korleis ein kan fjelltoppar krev klatring for å nå til topps. ferdast trygt på bre. Ein kan og leige seg ein fjellførar. Fleire selskap og turlag tilbyr organiserte turar i nasjonal- I utkanten og inne i nasjonalparken er det ei rekkje parken, både enklare ski- og fotturar og meir krevjande betente og ubetente turisthytter. Sjølv om ferdsla er alpine turar på bre og tindar. Dei betente turisthyttene stor til tider på året, kan ein enda oppleve fridomen, og dei lokale turistkontora kan gje meir informasjon om mystikken, roa og stilla i naturen som friluftslivet er tilbodet av slike turar. tufta på. Høgsesongen for fotturar er siste halvdel av sommaren. Fleire vatn og vassdrag i Jotunheimen har godt aurefiske, særleg dei større sjøane. I mange av vatna og vassdraga Hurrungane, lengst vest i nasjonalparken, er eit Mekka vert det drive fiskekultivering. Jakt og fiske i nasjonal- for fjellklatrarar. Her er både lettare og svært vanskelege parken krev at ein har kjøpt jakt- og fiskekort. 6° 7° Jotunheimen nasjonalpark Jotunheimen nasjonalpark LANDSKAP Høge tindar og store sjøar Jotunheimen er eit stort sett urørt fjellområde prega av majestetiske fjell og brear. Dei harde, seige bergartane her vart danna under stort trykk langt nede i jordskorpa og har seinare vorte pressa opp til overflata. I Jotunheimen ligg dei høgaste fjella i Noreg. Galdhøpiggen når opp i 2469 moh, medan Glittertind, med si iskappe på toppen, berre er nokre meter lågare. Dei villaste og kvassaste tindane i Jotunheimen finn vi i Hurrungane, med Store Skagastølstind 2403 moh som ”konge” og det tredje høgste fjellet i Noreg. Den største 2 breen er Smørstabbreen som dekkjer om lag 15 km . Øvre Leirungen (HK) Breane sine rørsler er av stor interesse for m.a. geologar og klimaforskarar. Nasjonalparken har fleire store innsjøar, med Gjende som den største. Tilførsla av slamhaldig brevatn gjev Gjende ein smaragdgrøn farge på seinsommaren. Det djupblåe Bessvatn ligg like ved, 200 m høgare. Mellom dei to vatna går det ein merkt sti over den smale Besseggen – ein av dei mest vidgjetne attraksjonane i den norske fjellheimen. Det var her – eller langs eggen av Knutshø på den andre sida av Gjende – at Peer Gynt gjennomførte det vågale rittet ned «Gjendin-eggen» på ryggen av ein reinsbukk. Utsikt frå Store Smørstabbtinden, 2208 m.o.h. (KS) Lom Norsk Fjellmuseum, 15 Km Raudbergstulen Randsverk Elvesæter Trollhø Smådalen 0 Storhaugen 4 2201 2 5 erdalen 2 1 Bøv R - 2 0 Jotunheimen 0 Leirdalen Juvasshytta Grjotbreen 2 Nørdstedalsseter fjellstue 1 Glittertind eodalen D 2465 V A M Galdhøpiggen . r 2469 n Loftet Spiterstulen e Bøvertun Glitterheim 2174 s l Ryggehø e Svellnosbreen t 2170 a l l i Bukkehø 2142 Nautgardsbrean T . Styggehø 0 2314 Nautgards- 2258 5 2 Leirhø 2213 tind N ortundalen Veobreen k Krossbu 2330 r F Stølsdalen e St. Smørstabbtind Bukkehols- v Sognefjellshytta t r tindane St. Memurutind Veotindane a 2208 k s Leirvassbu Tverbytthornet 2364 n Storebjørn 2102 atnet e Sognefjellet Blåbreen t Randsverk a t Russv Smørstabb- 2222 JOTUNHEIMEN S Kyrkja : breen Surtningssui a 2032 Visbretind t Memuru- a Fannaråk- 2368 d 2234 t breen Bessheim r Besshø Turtagrø Fannaråki vdalen vatnet a k Gra 2068 Bess- e Langv 2258 l breen 1622 NASJONALPARK Memurudalen a t Gjendesheim i Rauddals- atnet g 2157 Memurubu i Gjertv Storutladalen tindane D Skjolden Stordalen Styggedals- assdalen Gjende o Skogadalsnosi n Olavsbu . r breen Rauddalsvatnet Knutshøe e t Gjertvass- Skogadalsbøen Memurutunga Maurvangen s Skagadøls- e 2147 tind Mjølkedals- Rauddalen n tindane Skogadalen e j Maradals- 2137 t 2403 tind Gjendebu - t Hurrungane Mjølk r Midtmbarraedeanlen Tjørnholstind a Vormeli Sjoghols- k Uranosbreen 2141 . 2204 Stølsmaradals- Uradalen edalsbreen w tind Knutshols- 2330 w breen tind w Austabotntind Stølsmaradalen Utladalen , Leirungs- r 2340 2288 e estdalen Sv t Fleskedalen V tind s artdalen Gra Leirungsdalen e Mjølkedals- n e vatnet j Stølsnostind Valdresflya vdalen t - Utladalen t Kalvehøgda r Stølsmaradalen2074 a Falketind k 2208 Eidsbugarden Galdeberg n Ingjerdbu 2067 t Torfinnstindane a v Vetti gård 2075 s Vettisfossen å 2119 G Gravdalen Avdal : i Koldedals- f Hjelledalen Torfinnsbu a Tyinholmen r breen g Bygdin o Hjelle t r Landskapsvernområde Bygdin a k Trollsjøen l a t Kyrkjevatn i Breikvam g i Yksendalsbu d g Vasspollane o Øvre Årdal g n i v i Tyin g Årdalstangen m Borlaug r Fagernes o Fagernes F 0 km 0 km 10 km 10 km 10° 11° Jotunheimen nasjonalpark Jotunheimen nasjonalpark Mogop (KS) Fjellvåk (PJ) Kongeørn (LL) PLANTELIV DYRELIV Issoleie (KS) Høgderekord for norske planter... Fuglelivet skil seg ikkje mykje frå det som er vanleg i norske høgfjell. Om lag 75 hekkande fugleartar er regi- Jotunheimen held høgderekorden for mange av strert i nasjonalparken. Her finst viktige område for fjellplant ene våre. Høgast av alle blomsterplantene kongeørn, jaktfalk og fjellvåk. Rypa kan vere talrik enkelte går issoleia. På Glittertind kan du finne henne på ca. år. Av småfuglane er snøsporv og steinskvett dei av 2370 moh – berre 100 m under toppen. Raudsildre og fuglane som du kan vere så heldig å treffe i høgfjellet. rosenrot går opp til ca. 2300 moh. Bjørkeskogen går ved Gjende opp i 1200 moh. Dei fire store hjortedyra elg, hjort, rein og rådyr finst i Jotunheimenområdet. Noreg har eit internasjonalt Berggrunnen i nasjonalparken er mange stader kalkrik, ansvar for å sikre villreinen sine leveområde. Både mår og dette er ein viktig grunn til det rike plantelivet i og raudrev lever fast i nasjonalparken. Av dei store Jotunheimen. Her veks fleire kravfulle, kalkkrevjande rovdyra kan jerv og gaupe påtreffast ein sjeldan gong. planter, m.a. reinrose og mogop. Somme av planteartane finst berre i spreidde fjellom råde rundt den nordlege delen av Atlanterhavet, f.eks. fjell- skrinneblom, lodnebergknapp og fjelltjæreblom. Dette har undra botanikarane. Desse artane kan ha overlevd den siste istida på isolerte, isfrie område ved kysten eller på fjelltoppar som stakk opp over isbreen. Det meste av nasjonalparken ligg over skoggrensa. Rundt Gjende står frodig fjellbjørkeskog, og i dei austlege delane av nasjonal parken går skoggrensa heilt opp i 1200 moh. 12° 13° Jotunheimen nasjonalpark Jotunheimen nasjonalpark HISTORIE Gamal og ny bruk av fjellet Utladalen landskapsvernområde Jegerar og fiskarar har ferdast Jotunheimen i fleire tusen Utladalen landskapsvernområde vart oppretta år. Ved Gjende og Russvatn er det spor etter buplassar samstundes med Jotunheimen nasjonalpark i 1980. frå 3000 f.Kr. I dag minner dyregraver og fangstanlegg Landskapsvernområdet grensar til nasjonalparken, og oss om ei tid då både villrein og elg var ein viktig del av utgjer store delar av Vest-Jotunheimen. Landskapet er næringsgrunnlaget for folk. Slike fangstanlegg finst fleire prega av hovuddalføret Utladalen med sitt tronge gjel stader, m.a. i Veodalen og i Vest-Jotunheimen. Fangsten med V-forma snitt og ei rekkje U-forma hengjedalar, med dyregraver tok ikkje slutt før han vart forboden på som alle munnar ut i hovuddalen høgt opp i liene. Elva 1800-talet. I dag rår villreinen grunnen i vest, medan Utla har sitt utspring i breane i Jotunheimen. Nedover tamreinen dominerer i andre delar av nasjonalparken. dalen tek Utla imot fossefall frå hengjedalane på vest- og austsida. Dei høgste tindane i landskapsvernområdet, Mellom dei varierte kulturminna i Jotunheimen finn vi og Stølsnostind og Falketind, strekkjer seg opp mot 2100 vardar frå gamle ferdsleårer og restar etter falkefangar- moh. buer. Tidlegare var det seterdrift fleire stader, m.a. var Gjendebu opphavleg seter. Allereie i 1871 vart det bygd Frå Vettismorki stupar Vettisfossen i 275 meter loddrett ei turisthytte her av DNT. Ved Memurubu var det setring fall ned i Utladalen. I nedre del av Utladalen er det fram til ca. 1990. Du kan framleis treffe på beitedyr i edellauvskog med høgt innslag av alm og hassel. Her Jotunheimen. er eit rikt kulturlandskap etter gard- og stølsdrift, som vart nedlagt på 1960- og 70-talet. Den urskogprega furuskogen på Vettismorki er særleg verdfull. Med korte avstandar mellom høgfjell og frodige dalar, har dyre- og planteliv stor spennvidde. I tilknyting til Utladalen kan ein finne alle dei fire hjortedyra; villrein, elg, hjort og rådyr. Fuglelivet er rikt frå kravfulle songarar som gul- songar, til blåstrupe, fleire spettartar, rype, og rovfuglar som kongeørn og fjellvåk. Det er fleire turisthytter, betente og ubetente, i landskaps- vernområdet, og det går eit nett av merkte stiar mellom hyttene. Folkevegen til Vetti er lettaste tilkomst inn i landskapsvernområdet.