5. Sosyo-Demografđk Yapi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
5. SOSYO-DEMOGRAFĐK YAPI Ankara’nın Cumhuriyetin ilanı sürecinde üstlendiği rol ve Başkentlik işlevini üstlenmesi ardından yüklendiği görev ve sorumluluklar, süre içinde metropoliten nitelik gösteren bir merkez oluşumunu hazırlamıştır. Đç Anadolu bölgesinin en büyük kenti ve ülkenin nüfusu en yüksek ikinci kenti haline gelen Başkentte, il sınırlarındaki nüfusun çok önemli bir yoğunluğu, metropoliten kent olarak adlandırılabilecek çekirdek bölgede yaşamaktadır. Önemli bir nüfus odağı olan Ankara’daki demografik değerler 3 farklı düzeyde değerlendirilmiştir. 5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önce Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan 8 ilçe (Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle), metropoliten kent olarak tanımlanmış olup, bu çekirdek 1. düzeyi tanımlamaktadır. 1976 tarihinde onaylanmış metropoliten alan sınırı ile önemli ölçüde çakışan Ankara Büyükşehir Belediyesinin 5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile oluşan sınırındaki nüfus ise, metropoliten alan olarak tanımlanabilecek ikinci kategoriyi oluşturmaktadır. Üçüncü kategori ise, istatistiki verilerin önemli bir bölümünün toplandığı ve NUTS-2 düzeyi olarak da tanımlanan Ankara il sınırlarındaki nüfustan oluşmaktadır. 2023 Başkent Ankara Nazım Đmar Planı, bu üç düzeye ilişkin demografik verileri ayrı ayrı derlemekle birlikte, Büyükşehir belediye sınırlarının içindeki nüfus olarak değerlendirilebilecek 2. düzeyde yoğunlaşmıştır. Ancak, 2000 yılı nüfus sayımı verilerin belediye sınırı olarak tanımladığı alan olan 1. düzey ve il sınırı olan 3. düzeyde derlenmiş verilerin bir kısmı bulunduğu haliyle değerlendirilirken, bir bölümü de, düzey 2 kapsamında çözümlenebilecek biçimde yeniden düzenlenmiştir. 5.1. ÜLKE VE BÖLGE ĐÇĐNDE ANKARA NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ Ankara ilinin nüfus gelişimi irdelendiğinde, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, ülke ortalamasının üzerinde bir nüfus artış hızı yakalandığı görülmektedir. Ankara ilinin, 1927 – 1935 döneminde yıllık nüfus artış hızı ‰34.7 iken 1990 – 2000 döneminde yıllık nüfus artış hızı ‰21.4 olarak tespit edilmiştir. 1927 –2000 döneminde Ankara ilinin nüfusu sürekli artış göstermektedir. Hızlı bir nüfus artışının gözlendiği 1927 – 1975 döneminde Ankara ilinin nüfusu yaklaşık 6 kat artış göstermiştir. Şekil 5.1. : 1927-2000 Türkiye ve Ankara Nüfus Artış Hızları 1927 - 2000 YILLARI TÜRKĐYE VE ANKARA NÜFUS ARTIŞ HIZLARI 70 60 50 40 Ankara 30 Türkiye 20 10 0 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 1927 - 1927 - 1935 - 1940 - 1945 - 1950 - 1955 - 1960 - 1965 - 1970 - 1975 - 1980 - 1985 - 1990 Đlin nüfusunun sürekli arttığı yaklaşık 75 yıllık periyotta, nüfus artış hızı daha değişken bir yapı göstermiştir. 1955-60 ve 1970-75 dönemlerinde bir önceki döneme göre düşüş gösteren nüfus 179 artış hızı, 1980’li yıllardan itibaren daha durağan bir hal almıştır. 1989 yılında Ankara’dan ayrılarak il statüsü kazanan Kırıkkale, 1985-90 dönemindeki azalan nüfus artış hızının açıklaması olarak ön plana çıkmaktadır. Şekil 5.2. : Đller ve Türkiye Ortalaması Đtibariyle Nüfus Artış Hızları 50 YILLIK ORTALAMA NÜFUS ARTIŞ HIZI (BĐNDE) 40 30 20 10 0 ĐÇEL AĞRI BOLU KARS UŞAK SĐVAS ĐZMĐR SĐNOP AYDIN DÜZCE BĐTLĐS BURSA ADANA MUĞLA ARTVĐN EDĐRNE YALOVA ANKARA AMASYA BATMAN TUNCELĐ ÇANKIRI KAYSERĐ ISPARTA ANTALYA GĐRESUN HAKKARĐ SAKARYA AKSARAY KÜTAHYA ERZURUM KARAMAN ĐSTANBUL NEVŞEHĐR ERZĐNCAN KIRIKKALE ESKĐŞEHĐR ADIYAMAN ÇANAKKALE ZONGULDAK -10 KASTAMONU -20 -30 -40 Türkiye geneli ve Đç Anadolu Bölgesi nüfus artışı, Ankara nüfus artışı ile birlikte irdelendiğinde; Đç Anadolu bölgesinin ülke nüfusundan aldığı payın 1975 yılına kadar artmakla birlikte, bu tarihten sonra sistematik bir düşüş içinde olduğu görülmektedir. Ülkede kıyısallaşma hareketleri ile kıyı bölgelerinde artan ve Đstanbul çevresinde kümelenen nüfusun, Đç Anadolu bölgesindeki nüfusun payını da azalttığı bu dönemde, Ankara’nın ülke ve bölge nüfusundan aldığı pay ise daha değişken bir nitelik göstermektedir. Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı pay 1975-1985 döneminde en yüksek noktasına ulaşmış, bu dönemde Ankara-Đstanbul arasındaki denge de, sıra-büyüklük kuralının tanımladığı orana yaklaşmıştır. Ancak 1985 sonrasında bu dengenin Đstanbul lehine bozulduğu ve Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı paydaki azalmaya koşut, Đstanbul kent bölgesindeki yoğunlaşmanın arttığı görülmektedir. Tablo 5.1 Nüfus Büyüklüğü Değişimleri (1960-2000) Ankara / Đç Türkiye Đç Anadolu Đç Anadolu Ankara Đl Ankara / Yıllar Anadolu Nüfusu Bölgesi Nüfusu /Türkiye (%) Nüfusu Türkiye (%) (%) 1960 27.754.820 5.152.854 18,57 1.321.380 4,76 25,64 1965 31.391.421 5.874.602 18,71 1.644.302 5,24 27,99 1970 35.605.176 6.690.858 18,79 2.041.658 5,73 30,51 1975 40.347.719 7.632.494 18,92 2.585.293 6,41 33,87 1980 44.736.957 8.261.527 18,47 2.854.689 6,38 34,55 1985 50.664.458 9.216.979 18,19 3.306.327 6,53 35,87 1990 56.473.035 9.942.793 17,61 3.236.626 5,73 32,55 2000 67.845.216 11.625.109 17,13 4.007.860 5,91 34,48 Kaynak : www.die.gov.tr 180 Şekil 5.3. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Nüfus Artış Hızları,2000 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU BÖLGESĐ VE ĐLLERĐ NÜFUS ARTIŞ HIZLARI 25 20 15 ‰ ‰ 10 Đller Türkiye 5 0 de ehir ehir ğ ehir ş ş ş Sivas Ni -5 Konya Yozgat Ankara Çankırı Kayseri Kır Aksaray Kırıkkale Nev Karaman Eski ç Anadolu Đ Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Đç Anadolu Bölgesi içindeki nüfus artış hızları irdelendiğinde ise, Ankara’nın nüfus artış hızının Türkiye ve Đç Anadolu nüfus artış hızlarının üzerinde olduğu görülmektedir. Ancak Ankara, Đç Anadolu Bölgesinde, nüfus artış hızı bakımından Konya’dan sonra 2. sırada görülmektedir. 2000 yılı itibariyle kırsal alanı geniş Konya’nın gösterdiği nüfus artış hızına benzer bir çerçevenin Aksaray’da da gözlendiği anlaşılmaktadır. Buna karşın son Bir önceki yıla göre BÖLGE ADI dönemin bölge içinde yükselen kentlerinden Kayseri ise, ülke nüfus artış hızı (%o) Đstanbul 28,23 Bursa 24,57 Đzmir 19,01 Konya 19 Ankara 18,06 Aksaray 14,84 Adana 14,47 Yozgat 13,29 Niğde 10,93 Kayseri 8 Eskişehir 5,72 Kırıkkale 5,05 Çankırı 3,94 ortalamasına yakın bir nüfus artış hızına sahiptir. Ankara’nın Nevşehir 2,4 1985-2000 döneminde, ‰2 düzeyine oturan nüfus artışı, kentsel Kırşehir -8,26 nüfusun artışı ve doğum oranlarındaki azalma yanında, kente Sivas -8,53 gelen göç oranının da, 1985 öncesine göre azalıyor oluşu ile Çorum -9,07 açıklanabilir. Tablo 5.2. : Seçilmiş Bazı Ankara nüfusunun kır-kent oranları Türkiye ortalaması ve iç Đllerde Nüfus Artış Hızları, Anadolu bölgesi ile kıyaslandığında; 2000 yılı itibariyle ülkenin %65 2004 dolaylarında bir kent nüfusuna ulaştığını, bu oranın bölgede %70 düzeyine yaklaştığını, bölgenin en kentleşmiş merkezi olan Ankara’da ise, %90’a yaklaşıldığı tespit edilmektedir. Ülke içinde Đstanbul’dan sonra en 181 kentleşmiş ilin Ankara olduğunu da gösteren bu oran, aynı zamanda Eskişehir, Kırıkkale ve Kayseri’nin de bu ortalamanın üzerinde olduğunu, diğer bölge kentlerinin ise, ülke kentlerine oranının altında kaldığını göstermektedir. Bu durumda Ankara, bölgenin temel çekim unsuru olarak da ön plana çıkmaktadır. Şekil 5.4. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Kır-Kent Oranları,2000 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU VE ĐLLERĐ KIR - KENTORANLARI 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% de ehir ğ ehir ehir ç ş ş ş Đ Sivas Ni Konya Yozgat Ankara Çankırı Türkiye Kayseri Kır Aksaray Anadolu Kırıkkale Nev Karaman Eski Kent Kır Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Ankara’da kent nüfusu olarak nitelenen nüfusun 2000 yılı itibariyle %90’a yaklaştığı görülmekle birlikte, 2004 yılında yürürlüğe giren 5216 Sayılı Kanun’un genişleyen belediye sınırları içinde orman köyleri hariç köy tüzel kişiliklerini kaldırararak, belediye sınırı içine mahalle olarak bağlaması kararı ile, kentleşme oranları, Đstanbul ve Kocaeli’nde %100’e, Ankara’da da %93 düzeyine yaklaşmış biçimde görünmektedir. Ancak, bu Kanun’dan kaynaklı artış, gerçek bir kentleşmeyi göstermemekte olup, belediye sınırı içinde kırsal nitelikli yerleşmeler oluşumunu beraberinde getirmiştir. Tablo 5.3. : Seçilmiş Bazı Đllerde Kır-Kent Nüfusları Şehir nüfusunun Köy nüfusunun Toplam Şehir Köy toplam nüfus toplam nüfus BÖLGE ADI nüfus nüfusu nüfusu içindeki oranı içindeki oranı (%) (%) Đstanbul 10.018.735 9.085.599 933.136 90,69 9,31 Ankara 4.007.860 3.540.522 467.338 88,34 11,66 Đzmir 3.370.866 2.732.669 638.197 81,07 18,93 Eskişehir 706.009 557.028 148.981 78,9 21,1 Bursa 2.125.140 1.630.940 494.200 76,75 23,25 Adana 1.849.478 1.397.853 451.625 75,58 24,42 Kırıkkale 383.508 285.294 98.214 74,39 25,61 Kayseri 1.060.432 732.354 328.078 69,06 30,94 Konya 2.192.166 1.294.817 897.349 59,07 40,93 Kırşehir 253.239 147.412 105.827 58,21 41,79 Sivas 755.091 421.804 333.287 55,86 44,14 Çorum 597.065 311.897 285.168 52,24 47,76 Çankırı 270.355 141.186 129.169 52,22 47,78 Aksaray 396.084 200.216 195.868 50,55 49,45 Yozgat 682.919 315.156 367.763 46,15 53,85 Nevşehir 309.914 136.523 173.391 44,05 55,95 Niğde 348.081 126.812 221.269 36,43 63,57 182 Şekil 5.5. : Ankara Đli Nüfus Gelişimi 1927-2000 ANKARA ĐLĐ NÜFUS GELĐŞĐMĐ 1927-2000 4500000 4000000 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri 5.1.1. ANKARA KENTĐ NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ 2000 yılı nüfus sayımına göre Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan 8 ilçenin, il nüfusunun yaklaşık %83’ünü oluşturduğu görülmektedir. Đl alanının yaklaşık 1/6 sını oluşturan alanda nüfusun %83’üne yakın bir bölümü yaşarken geri kalan alanda dağılmış nüfusun ilçe merkezleri dışında daha kırsal ve yarı kırsal nitelik taşıdığı ifade edilebilir. Metropoliten kent olarak tanımlanan bu çekirdekte yoğunlaşan kentsel hizmetler ve nüfus, kentsel nüfusun gelişiminin de özellikle irdelenmesini gerekli hale getirmektedir.