5. SOSYO DEMOGRAFĐK YAPI
Ankara’nın Cumhuriyetin ilanı sürecinde üstlendiği rol ve Ba kentlik i levini üstlenmesi ardından yüklendiği görev ve sorumluluklar, süre içinde metropoliten nitelik gösteren bir merkez olu umunu hazırlamı tır. Đç Anadolu bölgesinin en büyük kenti ve ülkenin nüfusu en yüksek ikinci kenti haline gelen Ba kentte, il sınırlarındaki nüfusun çok önemli bir yoğunluğu, metropoliten kent olarak adlandırılabilecek çekirdek bölgede ya amaktadır. Önemli bir nüfus odağı olan Ankara’daki demografik değerler 3 farklı düzeyde değerlendirilmi tir.
5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önce Ankara Büyük ehir Belediye Sınırını olu turan 8 ilçe (Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölba ı, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle), metropoliten kent olarak tanımlanmı olup, bu çekirdek 1. düzeyi tanımlamaktadır. 1976 tarihinde onaylanmı metropoliten alan sınırı ile önemli ölçüde çakı an Ankara Büyük ehir Belediyesinin 5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile olu an sınırındaki nüfus ise, metropoliten alan olarak tanımlanabilecek ikinci kategoriyi olu turmaktadır. Üçüncü kategori ise, istatistiki verilerin önemli bir bölümünün toplandığı ve NUTS 2 düzeyi olarak da tanımlanan Ankara il sınırlarındaki nüfustan olu maktadır.
2023 Ba kent Ankara Nazım Đmar Planı, bu üç düzeye ili kin demografik verileri ayrı ayrı derlemekle birlikte, Büyük ehir belediye sınırlarının içindeki nüfus olarak değerlendirilebilecek 2. düzeyde yoğunla mı tır. Ancak, 2000 yılı nüfus sayımı verilerin belediye sınırı olarak tanımladığı alan olan 1. düzey ve il sınırı olan 3. düzeyde derlenmi verilerin bir kısmı bulunduğu haliyle değerlendirilirken, bir bölümü de, düzey 2 kapsamında çözümlenebilecek biçimde yeniden düzenlenmi tir.
5.1. ÜLKE VE BÖLGE ĐÇĐNDE ANKARA NÜFUSUNUN GELĐ ĐMĐ
Ankara ilinin nüfus geli imi irdelendiğinde, Cumhuriyetin kurulu undan bu yana, ülke ortalamasının üzerinde bir nüfus artı hızı yakalandığı görülmektedir. Ankara ilinin, 1927 – 1935 döneminde yıllık nüfus artı hızı ‰34.7 iken 1990 – 2000 döneminde yıllık nüfus artı hızı ‰21.4 olarak tespit edilmi tir. 1927 –2000 döneminde Ankara ilinin nüfusu sürekli artı göstermektedir. Hızlı bir nüfus artı ının gözlendiği 1927 – 1975 döneminde Ankara ilinin nüfusu yakla ık 6 kat artı göstermi tir.
ekil 5.1. : 1927 2000 Türkiye ve Ankara Nüfus Artı Hızları
1927 2000 YILLARI TÜRKĐYE VE ANKARA NÜFUS ARTI HIZLARI
70 60 50
40 Ankara 30 Türkiye 20 10 0 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 1927 - 1927 - 1935 - 1940 - 1945 - 1950 - 1955 - 1960 - 1965 - 1970 - 1975 - 1980 - 1985 - 1990
Đlin nüfusunun sürekli arttığı yakla ık 75 yıllık periyotta, nüfus artı hızı daha deği ken bir yapı göstermi tir. 1955 60 ve 1970 75 dönemlerinde bir önceki döneme göre dü ü gösteren nüfus 179 artı hızı, 1980’li yıllardan itibaren daha durağan bir hal almı tır. 1989 yılında Ankara’dan ayrılarak il statüsü kazanan Kırıkkale, 1985 90 dönemindeki azalan nüfus artı hızının açıklaması olarak ön plana çıkmaktadır.
ekil 5.2. : Đller ve Türkiye Ortalaması Đtibariyle Nüfus Artı Hızları
50 YILLIK ORTALAMA NÜFUS ARTI HIZI (BĐNDE)
40
30
20
10
0 ĐÇEL AĞRI BOLU KARS U AK SĐVAS ĐZMĐR SĐNOP AYDIN DÜZCE BĐTLĐS BURSA ADANA MUĞLA ARTVĐN EDĐRNE YALOVA ANKARA AMASYA BATMAN TUNCELĐ ÇANKIRI KAYSERĐ ISPARTA ANTALYA GĐRESUN HAKKARĐ SAKARYA AKSARAY KÜTAHYA ERZURUM KARAMAN ĐSTANBUL NEV EHĐR ERZĐNCAN KIRIKKALE ESKĐ EHĐR ADIYAMAN ÇANAKKALE ZONGULDAK 10 KASTAMONU
20
30
40 Türkiye geneli ve Đç Anadolu Bölgesi nüfus artı ı, Ankara nüfus artı ı ile birlikte irdelendiğinde; Đç Anadolu bölgesinin ülke nüfusundan aldığı payın 1975 yılına kadar artmakla birlikte, bu tarihten sonra sistematik bir dü ü içinde olduğu görülmektedir. Ülkede kıyısalla ma hareketleri ile kıyı bölgelerinde artan ve Đstanbul çevresinde kümelenen nüfusun, Đç Anadolu bölgesindeki nüfusun payını da azalttığı bu dönemde, Ankara’nın ülke ve bölge nüfusundan aldığı pay ise daha deği ken bir nitelik göstermektedir. Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı pay 1975 1985 döneminde en yüksek noktasına ula mı , bu dönemde Ankara Đstanbul arasındaki denge de, sıra büyüklük kuralının tanımladığı orana yakla mı tır. Ancak 1985 sonrasında bu dengenin Đstanbul lehine bozulduğu ve Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı paydaki azalmaya ko ut, Đstanbul kent bölgesindeki yoğunla manın arttığı görülmektedir.
Tablo 5.1 Nüfus Büyüklüğü Deği imleri (1960 2000) Ankara / Đç Türkiye Đç Anadolu Đç Anadolu Ankara Đl Ankara / Yıllar Anadolu Nüfusu Bölgesi Nüfusu /Türkiye (%) Nüfusu Türkiye (%) (%) 1960 27.754.820 5.152.854 18,57 1.321.380 4,76 25,64 1965 31.391.421 5.874.602 18,71 1.644.302 5,24 27,99 1970 35.605.176 6.690.858 18,79 2.041.658 5,73 30,51 1975 40.347.719 7.632.494 18,92 2.585.293 6,41 33,87 1980 44.736.957 8.261.527 18,47 2.854.689 6,38 34,55 1985 50.664.458 9.216.979 18,19 3.306.327 6,53 35,87 1990 56.473.035 9.942.793 17,61 3.236.626 5,73 32,55 2000 67.845.216 11.625.109 17,13 4.007.860 5,91 34,48 Kaynak : www.die.gov.tr
180 ekil 5.3. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Nüfus Artı Hızları,2000
TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU BÖLGESĐ VE ĐLLERĐ NÜFUS ARTI HIZLARI
25
20
15
‰ ‰ 10 Đller Türkiye 5
0 de ehir ehir ğ ehir Sivas Ni
-5 Konya Yozgat Ankara Çankırı Kayseri Kır Aksaray Kırıkkale Nev Karaman Eski ç Anadolu Đ Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Đç Anadolu Bölgesi içindeki nüfus artı hızları irdelendiğinde ise, Ankara’nın nüfus artı hızının Türkiye ve Đç Anadolu nüfus artı hızlarının üzerinde olduğu görülmektedir. Ancak Ankara, Đç Anadolu Bölgesinde, nüfus artı hızı bakımından Konya’dan sonra 2. sırada görülmektedir. 2000 yılı itibariyle kırsal alanı geni Konya’nın gösterdiği nüfus artı hızına benzer bir çerçevenin Aksaray’da da gözlendiği anla ılmaktadır. Buna kar ın son Bir önceki yıla göre BÖLGE ADI dönemin bölge içinde yükselen kentlerinden Kayseri ise, ülke nüfus artı hızı (%o)
Đstanbul 28,23 Bursa 24,57 Đzmir 19,01 Konya 19 Ankara 18,06 Aksaray 14,84 Adana 14,47 Yozgat 13,29 Niğde 10,93 Kayseri 8 Eski ehir 5,72 Kırıkkale 5,05 Çankırı 3,94 ortalamasına yakın bir nüfus artı hızına sahiptir. Ankara’nın Nev ehir 2,4 1985 2000 döneminde, ‰2 düzeyine oturan nüfus artı ı, kentsel Kır ehir 8,26 nüfusun artı ı ve doğum oranlarındaki azalma yanında, kente Sivas 8,53 gelen göç oranının da, 1985 öncesine göre azalıyor olu u ile Çorum 9,07 açıklanabilir. Tablo 5.2. : Seçilmi Bazı Ankara nüfusunun kır kent oranları Türkiye ortalaması ve iç Đllerde Nüfus Artı Hızları, Anadolu bölgesi ile kıyaslandığında; 2000 yılı itibariyle ülkenin %65 2004 dolaylarında bir kent nüfusuna ula tığını, bu oranın bölgede %70 düzeyine yakla tığını, bölgenin en kentle mi merkezi olan Ankara’da ise, %90’a yakla ıldığı tespit edilmektedir. Ülke içinde Đstanbul’dan sonra en 181 kentle mi ilin Ankara olduğunu da gösteren bu oran, aynı zamanda Eski ehir, Kırıkkale ve Kayseri’nin de bu ortalamanın üzerinde olduğunu, diğer bölge kentlerinin ise, ülke kentlerine oranının altında kaldığını göstermektedir. Bu durumda Ankara, bölgenin temel çekim unsuru olarak da ön plana çıkmaktadır. ekil 5.4. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Kır Kent Oranları,2000
TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU VE ĐLLERĐ KIR KENT ORANLARI
100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% de ehir ğ ehir ehir ç Đ Sivas Ni Konya Yozgat Ankara Çankırı Türkiye Kayseri Kır Aksaray Anadolu Kırıkkale Nev Karaman Eski Kent Kır
Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Ankara’da kent nüfusu olarak nitelenen nüfusun 2000 yılı itibariyle %90’a yakla tığı görülmekle birlikte, 2004 yılında yürürlüğe giren 5216 Sayılı Kanun’un geni leyen belediye sınırları içinde orman köyleri hariç köy tüzel ki iliklerini kaldırararak, belediye sınırı içine mahalle olarak bağlaması kararı ile, kentle me oranları, Đstanbul ve Kocaeli’nde %100’e, Ankara’da da %93 düzeyine yakla mı biçimde görünmektedir. Ancak, bu Kanun’dan kaynaklı artı , gerçek bir kentle meyi göstermemekte olup, belediye sınırı içinde kırsal nitelikli yerle meler olu umunu beraberinde getirmi tir.
Tablo 5.3. : Seçilmi Bazı Đllerde Kır Kent Nüfusları ehir nüfusunun Köy nüfusunun Toplam ehir Köy toplam nüfus toplam nüfus BÖLGE ADI nüfus nüfusu nüfusu içindeki oranı içindeki oranı (%) (%) Đstanbul 10.018.735 9.085.599 933.136 90,69 9,31 Ankara 4.007.860 3.540.522 467.338 88,34 11,66 Đzmir 3.370.866 2.732.669 638.197 81,07 18,93 Eski ehir 706.009 557.028 148.981 78,9 21,1 Bursa 2.125.140 1.630.940 494.200 76,75 23,25 Adana 1.849.478 1.397.853 451.625 75,58 24,42 Kırıkkale 383.508 285.294 98.214 74,39 25,61 Kayseri 1.060.432 732.354 328.078 69,06 30,94 Konya 2.192.166 1.294.817 897.349 59,07 40,93 Kır ehir 253.239 147.412 105.827 58,21 41,79 Sivas 755.091 421.804 333.287 55,86 44,14 Çorum 597.065 311.897 285.168 52,24 47,76 Çankırı 270.355 141.186 129.169 52,22 47,78 Aksaray 396.084 200.216 195.868 50,55 49,45 Yozgat 682.919 315.156 367.763 46,15 53,85 Nev ehir 309.914 136.523 173.391 44,05 55,95 Niğde 348.081 126.812 221.269 36,43 63,57
182 ekil 5.5. : Ankara Đli Nüfus Geli imi 1927 2000
ANKARA ĐLĐ NÜFUS GELĐ ĐMĐ 1927 2000
4500000
4000000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000
1000000
500000
0 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
5.1.1. ANKARA KENTĐ NÜFUSUNUN GELĐ ĐMĐ
2000 yılı nüfus sayımına göre Ankara Büyük ehir Belediye Sınırını olu turan 8 ilçenin, il nüfusunun yakla ık %83’ünü olu turduğu görülmektedir. Đl alanının yakla ık 1/6 sını olu turan alanda nüfusun %83’üne yakın bir bölümü ya arken geri kalan alanda dağılmı nüfusun ilçe merkezleri dı ında daha kırsal ve yarı kırsal nitelik ta ıdığı ifade edilebilir. Metropoliten kent olarak tanımlanan bu çekirdekte yoğunla an kentsel hizmetler ve nüfus, kentsel nüfusun geli iminin de özellikle irdelenmesini gerekli hale getirmektedir. Ankara kenti nüfusu, Cumhuriyetin ilanından sonra ve Ba kent seçilmesiyle çok hızlı bir ekilde artmı tır. 1920’lerden 2000’e kadar geçen süreçte, ülkesel ölçekte merkezi karar ve kontrol i levlerini yüklenmesiyle kamu ve hizmet sektöründeki hızlı geli melerle kentin nüfusu 100 kattan fazla artmı , toplumsal ve mekansal yapı da, bu i levler ve nüfus artı ına ko ut hızla deği mi tir. 1923 yılında Ankara yakla ık 30.000 ki inin ya adığı küçük bir Orta Anadolu kentiyken 1927’de nüfusu 74.553’e, 1990’da 2.584.594’e, 2000 DĐE nüfus sayımı sonuçlarına göre 3.356.877’ye yükselmi tir. 2004 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Kanun ile belediye sınırlarının geni lemesi ile 2000 yılı verilerine göre yeni belediye sınırı içinde 3.593.473 ki i ya amaktadır (Tablo 5.4.).
Tablo 5.4. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Geli imi YILLAR TÜRKĐYE TÜRKĐYE KENTSEL ANKARA TÜRKĐYE ANKARA'NIN ANKARA KENTĐNĐN NÜFUSU NÜFUSU 10,000 ÜSTÜ KENTĐ KENTLĐ NÜFUS KENTLĐ NÜFUS TOPLAM ĐÇĐNDEKĐ (bin) YERLE MELER (bin) NÜFUSU ORANI (%) ĐÇĐNDEKĐ ORANI (%) ORANLARI (%) 1927 13,648 2,223 74,553 16,280 3,35 0,55 1935 16,158 2,721 122,720 16,840 4,51 0,76 1940 17,821 3,216 157,242 16,850 4,89 0,88 1945 18,790 3,466 226,712 18,440 6,54 1,21 1950 20,947 3,924 288,536 18,730 7,35 1,38 1955 24,065 5,425 451,241 22,540 8,32 1,88 1960 27,755 7,200 650,067 25,940 9,03 2,34 1965 31,391 9,343 905,660 29,760 9,69 2,89 1970 35,605 12,724 1,236,152 35,740 9,72 3,47 1975 40,347 16,707 1,701,004 41,410 10,18 4,22 1980 44,736 20,330 1,877,755 45,440 9,24 4,20 1985 50,664 26,418 2,304,166 52,140 8,72 4,55 1990 56,473 31,804 2,584,594 56,320 8,13 4,58 2000 67,803 41,804 3,356,877 61,655 8,03 4,94 Ankara kenti, 2000 yılı itibariyle Büyük ehir Belediye Sınırları içindeki Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölba ı, Keçiören, Mamak, Sincan ve Yenimahalle ilçelerini kapsamaktadır. 1985 nüfusu, 1990 nüfus sayımı günündeki idari bölünü e göre yeniden düzenlenmi tir. Kaynak: DĐE, 2000, Genel Nüfus Sayımı Đdari Bölünü 183 Ankara Ba kent seçildikten sonra yarım yüzyıl boyunca bir büyüme odağı olarak Türkiye’de nüfus çekim merkezi i levi görmü , daha sonra çekim merkezi olma niteliği zayıflamı tır.
Ankara’nın 1927 1975 döneminde sürekli ve kararlı bir büyüme gösterdiği, bu büyüme eğiliminin 1980’den sonra yava ladığı görülmektedir. 1927 1975 döneminde, Ankara nüfusunun toplam Türkiye içindeki payı % 0.55’den % 4.22’ye, Türkiye kentsel nüfusu içindeki payı % 3.35’den % 10.18’ler düzeyine yükselmi tir. 1975 sonrasında ise Ankara’nın hem toplam nüfus içindeki, hem kentli nüfus içindeki payının artmasının durakladığı görülmektedir ( ekil 5.5.).
ekil 5.6. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Geli imi
TÜRK ĐYE VE ANKARA KENT Đ NÜFUS GEL Đ Đ MĐ
12 ANKARA'NI N KENTL Đ 10 NÜFUS ĐÇĐNDEK Đ 8 ORANLARI (%) % 6 ANKARA 4 KENT ĐNĐN TOPLAM 2 ĐÇĐNDEK Đ ORANI (%) 0 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
ekil 5.6., 1975 yılına kadar ülkedeki kentle me hızının çok daha üzerinde bir kentle me hızına sahip görünen Ankara’da, bu tarihten sonra ülke ortalamasına yakla an bir durağanla ma olduğunu ifade etmektedir. Bu durum, Ba kente olan göçün görece azalması ve ülkede yeni çekim unsuru olabilecek yerle imlerin ön plana çıkmasıyla açıklanabileceği gibi, Ankara ili içindeki ilçelerin bir bölümünün de bazı Sosyo ekonomik geli melere sahne olmasıyla açıklanabilir.
Tablo 5.5.: Ankara Türkiye Toplam ve Kentsel Geli im Endeksi YILLAR TÜRKĐYE TOPLAM NÜFUSU TÜRKĐYE KENTSEL NÜFUSU ANKARA KENTĐ NÜFUSU 1927 100 100 100 1935 118 122 165 1940 131 145 211 1945 138 156 304 1950 153 177 387 1955 176 244 605 1960 203 324 872 1965 230 420 1215 1970 261 572 1658 1975 296 752 2282 1980 328 915 2519 1985 371 1188 2998 1990 414 1431 3467 2000 497 1881 4502
Kentsel büyüme endeksleri (1927 yılı nüfusları 100 kabul edilerek, sonraki dönem nüfus değerlerinin bu bazda ifadesi) açısından Ankara, her dönemde Türkiye geneli ile Türkiye kentsel nüfus büyüme oranlarının devamlı üzerinde seyretmi tir. Ülke nüfusu 2000 yılında 1927 yılı nüfusunun yakla ık 5 katına, Türkiye kentsel nüfusu 20 katına ula ırken aynı dönemde Ankara nüfusu ise yakla ık 45 katına ula mı tır. Ankara 2000 nüfus endeksi, Türkiye genel nüfus endeksinin 8 katını a mı , Türkiye kentsel nüfus endeksinin yakla ık 2.5 katı bir sayıya eri mi tir (Tablo 5.5., ekil 5.7.).
184 ekil 5.7. : Ankara Türkiye Toplam ve Kentsel Geli im Endeksi
ANKARA - TÜRK ĐYE TOPLAM VE KENTSEL NÜFUS GEL Đ Đ MĐ
80000000 70000000 60000000 TÜRK ĐYE NÜFUSU 50000000 (bin) 40000000 TÜRK ĐYE 30000000 KENTSEL NÜFUSU 20000000 ANKARA 10000000 KENT Đ 0 NÜFUSU 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
Ankara’nın geçirdiği büyümeyi Türkiye toplam nüfus artı ı ve kentsel nüfus artı ı ile daha ayrıntılı olarak kar ıla tırabilmek için, her nüfus sayımı dönemindeki yıllık artı hızlarını gösteren Tablo 5.6. hazırlanmı tır. Buna göre, 1990 2000 yılları arasında, Ankara’nın Türkiye ortalamasının ve nüfusu 10.000 ki iyi a an yerle melerin nüfus artı hızından daha yüksek bir nüfus artı ı ya adığını göstermektedir. 1975 80 dönemine kadar, nüfusu 10.000’i a an yerle melerin nüfus artı hızından daha yüksek bir nüfus artı ına sahip olan Ankara, bu dönemden sonra 1990’a kadar ülke kentlerinden daha yava bir nüfus artı ı ya amı , 1990 2000 döneminde ise Ankara, tekrar ülke kentleri ortalamasının üzerine çıkmı tır. Bunda, Ankara’nın gerçekle tirdiği bir sıçramadan çok ülke kentlerindeki nüfus artı ının daha önceki dönemlere göre azalarak, Ankara ve Türkiye değerlerine yakla ması etkili olmu görünmektedir.
Tablo 5.6. : Türkiye ve Ankara Kentinin Yıllık Nüfus Artı Hızları 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 YILLAR 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 00 TÜRKĐYE NÜFUS 21,10 19,59 10,59 21,73 27,75 28,53 24,62 25,19 25,00 20,65 24,88 21,71 18,3 ARTI HIZI 10000+ NÜFUS 25,27 33,43 14,97 24,82 64,78 56,61 52,11 61,77 54,47 39,25 52,39 37,11 20 ARTI HIZI ANKARA NÜFUS 62,30 49,58 73,18 48,69 88,98 73,01 66,32 62,22 63,84 19,77 40,93 22,97 21,4 ARTI HIZI
Nüfus geli imi açısından Ankara’nın büyüme süreci 4 dönemde incelenebilir.
1927 1950 Dönemi: Bu dönemde Türkiye’de kentle me hızı genel nüfus artı hızının biraz üstündedir. Oysa Ankara yeni Ba kent olmasının getirdiği ivme ile Türkiye’deki kentle me hızının iki katından fazla bir hızla büyümektedir.
1950 1975 Dönemi: Bu dönemin temel farkı, Türkiye’nin hem nüfus artı hızının artması, hem de kentle me hızının tüm Türkiye’de bir önceki dönemin Ankara’sının büyüme hızına yükselmi olmasından kaynaklanmaktadır. Bu dönemde Ankara, Türkiye’nin kentle me hızı ortalamasının üstünde kalan bir büyümeyi sürdürebilmi tir.
1975 1990 Dönemi: Bu dönemde, Türkiye kentsel nüfusu (10,000 üstü yerle meler) artı hızı ve Ankara nüfus artı hızlarında belirgin bir dü ü gözlenmektedir. 1975’den bugüne kente kırdan ve diğer illerden gelen göçte gözlenen dü ü ün yanısıra doğal nüfus artı oranlarında da bir azalma vardır. Yine bu dönemde Ankara nüfus artı hızının Türkiye kentsel büyüme hızının altına dü tüğü görülmektedir.
185 1990 2000 Dönemi: Bu dönemde, yıllık nüfus artı hızı yakla ık binde 21 olup Büyük ehir sınırları içindeki alanda yıllık nüfus artı hızı ile yakındır. Ülke nüfus artı hızı ve kentsel yerler nüfus artı hızının 1990 öncesindeki ivmesini yitirdiği bu dönemde Ankara, mevcut nüfus artı ını korumakla birlikte, ülke içinde nüfusu en hızlı artan 1. ya da 2. odak olarak sürdürdüğü geli iminden uzakla arak bir doygunluğa ula mı tır. 1990’lı yıllara kadar metropoliten kent odaklı yoğunla an nüfus, metropoliten kentin çeperindeki ilçe ve beldelere sıçramı ve kentin desantralizasyon stratejisine ko ut bir nüfus yayılması da ba lamı görünmektedir.
ekil 5.8. : Yıllık Nüfus Artı Hızları
YILLIK NÜFUS ARTI HIZLARI
100 90 80 70 TÜRK ĐYE NÜFUS ARTI HIZI (binde) 60
‰ 50 TÜRK ĐYE KENTL Đ 40 NÜFUS ARTI HIZI 30 (binde) 20 ANKARA NÜFUS ARTI HIZI (binde) 10 0 1927-35 1935-40 1940-45 1945-50 1950-55 1955-60 1960-65 1965-70 1970-75 1975-80 1980-85 1985-90 1990-00
Ankara ili nüfusu 1927 1950 döneminde Türkiye'deki kentle me hızının yakla ık 1.5 katı bir hızla büyümü tür. 1927 1975 döneminde sürekli bir büyüme gösteren Ankara'nın nüfusu, 1975'den sonra dü me eğilimine girmi tir. 1985 1990 döneminde ise, Kırıkkale’nin de ayrılmasıyla Ankara Đli nüfus artı hızı dü erek 4.28 olmu tur (Tablo 5.7.). Buna paralel olarak kentli nüfus artı hızı da 7.11 olmu tur ( ekil 5.8.).
Tablo 5.7. : Yıllık Nüfus Artı Hızları (Binde) YILLAR TÜRKĐYE TÜRKĐYE TÜRKĐYE KIRSAL ANKARA ĐLĐ ANKARA KENTLĐ ANKARA KIRSAL NÜFUS KENTLĐ NÜFUS NÜFUS ARTI NÜFUS ARTI NÜFUS ARTI NÜFUS ARTI ARTI HIZI ARTI HIZI HIZI HIZI HIZI HIZI 1927 35 21,10 25,27 20,28 34,70 54,08 27,71 1935 40 19,59 33,43 16,67 24,28 42,04 16,71 1940 45 10,59 14,97 9,61 28,56 78,86 0,72 1945 50 21,73 24,82 21,03 32,85 44,16 24,88 1950 55 27,75 64,78 18,15 62,59 91,72 37,92 1955 60 28,53 56,61 19,56 32,92 70,36 11,56 1960 65 24,62 52,11 14,02 43,73 62,19 13,32 1965 70 25,19 61,77 7,42 43,29 63,20 0,07 1970 75 25,00 54,47 6,53 47,22 61,74 4,46 1975 80 20,65 39,25 6,38 19,82 22,78 9,45 1980 85 24,88 52,39 1,32 29,38 40,18 15,74 1985 90 21,71 37,11 3,46 4,28 7,11 70,48 1990 00 18,3 20,00 21,4
Türkiye’nin nüfus artı ı içerisinde (sayısal artan nüfus) Ankara kentinin payı 1927 1975 döneminde genelde düzenli bir artı göstererek % 9.8’e ula mı tır. 1975 1980 döneminde, ülkede ya anılan siyasi ve ekonomik krizin etkisiyle de büyük kentlere olan göçün ve kentle me 186 oranının göreli dü ü üyle birlikte, Ankara kenti nüfus artı ının ülke nüfus artı ına oranı yarı yarıya dü mü tür. Ancak, 1980 1990 döneminde tekrar artma eğilimine girmi , % 6.02’ye ula mı tır. Bu eğilimin 1990 2000 döneminde de küçük bir artı la bir önceki dönem özelliklerine benzer bir seyir ta ıdığı ifade edilebilir (Tablo 5.8.).
Tablo 5.8. : Sayısal Nüfus Artı ında Ankara’nın Payı YILLAR TÜRKĐYE NÜFUS ARTI I ANKARA KENTLĐ NÜFUS ARTI I ANKARA'NIN PAYI (%)
1927 35 2600000 48167 1,85% 1935 40 1663000 34522 2,08% 1940 45 969000 69470 7,17% 1945 50 2157000 61824 2,87% 1950 55 3100000 162705 5,25% 1955 60 3690000 198826 5,39% 1960 65 3636000 255593 7,03% 1965 70 4214000 330492 7,84% 1970 75 4742000 464852 9,80% 1975 80 4389000 176751 4,03% 1980 85 5928000 357280 6,03% 1985 90 5809000 349559 6,02% 1990 00 11330927 703720 6,2%
5.1.1.1. GÖÇ
Kentsel geli me sürecinde kentin nüfus yapısının olu umunda göç çok önemli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Ankara'nın Cumhuriyetin Ba kenti olması, ülke ve ula ım ağlarının kesi me noktasında bulunması, tüm bölgelerle direkt ula ımının sağlanması, altyapı ve sosyal donatı alanlarının göç edilen diğer illere oranla daha yüksek olması göç alma sebeplerinin en temel nedenlerindendir.
Bölgelerin net göç oranları dikkate alındığında, Marmara Bölgesi ve özellikle Đstanbul’un, ülke içi nüfus hareketleri için çok büyük bir çekim noktası olu turduğu görülmektedir. Bunu Ege ve Akdeniz Bölgeleri izlemektedir. Bu, kıyısalla ma biçiminde açıklanabilecek kıyı bölgelerine doğru yoğunla an bir hareketlenmeyi i aret etmektedir. Nüfus alan bu 3 bölge dı ındaki bölgeler içinde net göç oranı eksi olmakla birlikte Ankara, görece kıyı bölgelerine yakındır.
Tablo 5.9. : Bölgeler Đtibariyle Göç Oranları 1985 1990 NET GÖÇ BÖLGELER NÜFUSU NÜFUSU ĐÇ GÖÇ DI GÖÇ NET GÖÇ ORANI (Binde) AKDENĐZ B. 6124316 7026489 487276 356159 131117 19.94 D.ANADOLU B. 5170031 5347659 238865 671255 432390 82.22 EGE B. 6746769 7595221 564679 381698 182981 25.52 G.ANADOLU B. 4346947 5158013 211653 355819 144166 30.33 ĐÇ ANADOLU B. 9216834 9942793 671609 821715 150106 15.67 KARADENĐZ B. 7962047 8107253 365896 793984 428088 53.28 MARMARA B. 11097514 13295607 1525195 684543 840652 68.93 TÜRKĐYE 50664458 56473035 4065173 4065173 . .
Đç Anadolu Bölgesi genel yapı itibariyle göç veren bir bölgedir, Fakat Ankara, bölge içinde göç alan önemli bir odak olması yanısıra, bölgedeki illerden de önemli oranda göç almaktadır. Ankara, iç Anadolu bölgesinin en önemli nüfus odağı olarak, bölgenin göç hareketliliğinin 187 yakla ık yarısına sahip görünmektedir. Aldığı göç, yıllar itibariyle hep verdiği göçten daha fazla olan Ankara, bu yoğun hareketliliğini son 20 yılda önceki dönemlere göre daha durağan bir döneme bıraksa da, 2000 yılı itibariyle, halen bölgenin en önemli göç hareketliliği ya anan merkezi ve net göç oranı en fazla olan merkezidir. Bölgede, Ankara’dan ba ka, aldığı göç verdiğinden fazla olan tek il, Eski ehir’dir. Diğer illerden Konya ve Kayseri’de de önemli hareketlilikler görülmekle birlikte, verilen göçün, alınandan daha fazla olduğu görülmektedir. ( ekil 5.9.).
ekil 5.9. : Đç Anadolu Bölgesi Đllerinde Göç (2000)
ĐÇ ANADOLU BÖLGES Đ ĐLLER ĐNĐN ĐÇ VE DI GÖÇ KAR ILA TIRMASI 800000
700000
600000
500000
400000
300000 Aldı ğı Göç Verdi ği Göç 200000
100000
0 Sivas Niğde Konya Yozgat Çankırı Ankara Kayseri Kır ehir Aksaray Kırıkkale Nev ehir Eski ehir Karaman Đç Anadolu
Đç Anadolu bölgesinin temel nüfus çekim merkezi olan Ankara ise, 1990 yılı itibariyle 326,301 ki i göç almı , 256,790 ki i ise göç vermi tir. Kentin aldığı ve verdiği göç 1990 2000 yılları arasındaki dönemde hareketlenmi görünmektedir. Net göç oranı açısından bakıldığında, bölgenin tamamen dı a göç veren yapısını dengeleyen merkezin Ankara olduğu görülmektedir.
ekil 5.10. : Ankara’da Göç (1990 2000)
1990 - 2000 ANKARA GÖÇ DURUMU
400000
350000
300000
250000 1990 200000 2000 150000
100000
50000
0 Aldı ğı Göç Verdi ği Göç Net Göç
1930’lu yıllarda kent nüfusunun artı ında doğal artı ın payı %15 düzeyindeyken, artı ın %85’i net göç nedeniyledir. 1975 yılına kadar göç önemini korumu tur. Bu yıllarda yakla ık olarak doğal artı Ankara kentinin nüfus artı ının %30’unu, net göç %70’ini kar ılıyordu. Net göç hareketinin büyük bir bölümünü 35 ya olu turmakta olup, bu ya tan sonra net göçün önemi azalmaktadır. Bu azalma erkeklerde daha belirgindir. 35 ya sonrasındaki göçler kadınlarda göreli olarak yüksektir.
188 15 ya ından küçük nüfusun toplam göçlerdeki payı yıllar itibariyle sürekli bir artı göstermektedir. Bu, Ankara’ya olan göçlerde aileler halinde göçün öneminin artmasıyla açıklanabilir. Erkek nüfusun göçleri 15 24 ya grubunda büyük bir yığılma göstermektedir. Bu yığılmanın önemi de zaman içinde azalmaktadır. Bu ya grubunda yığılmanın deği ik nedenleri vardır. Bunlar; üniversite eğitimi için gelenler, askerlik için gelenler,i aramak ve mevsimlik i ler için gelenleri kapsamaktadır. Ankara’da i leri bitince geldikleri yerlere döndüklerinden 25 29 ya grubunda erkeklerin göç miktarı büyük bir eksi değer almaktadır. Kadın nüfusunda da net göçte yığılma 15 24 ya grubundadır. Ama bunu izleyen 25 29 ya grubunda, erkeklerde olduğu gibi büyük bir negatif değer yoktur. Bu, 15 24 ya grubu kadın net göçü içinde evlenme nedenli göçlerin okuma nedenli göçlere göre çok daha önemli olması yüzündendir.
ekil 5.11. : Ankara Đlinin Aldığı Göç (1990)
ANKARA ĐLĐNĐN ALDI ĞI GÖÇ (1990)
Kentten Kente
Kırdan Kente
Kırdan Kıra
Kentten Kıra
0 50000 100000 150000 200000 Kentten Kıra Kırdan Kıra Kırdan Kente Kentten Kente Kadın 8946 3133 29073 146596 Erkek 11048 4055 32014 162888
Ankara’nın diğer illerden aldığı göçün büyük bir kısmı kentten kente ve kırdan kente eklinde gerçekle mektedir. Ankara’da en yoğun biçimde ilçe merkezlerinden il merkezine göç ya anmaktadır. Bunun sebebi, metropoliten kentteki çalı ma alanlarının fazlalığı ve daha yüksek ya am kalitesi standartı yakalayabilme umudu olarak açıklanabilir.
ekil 5.12. : Ankara Đlinin Verdiği Göç (1990)
ANKARA ĐLĐNĐN VERD ĐĞĐ GÖÇ (1990)
Kentten Kente
Kırdan Kente
Kırdan Kıra
Kentten Kıra
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000140000 Kentten Kıra Kırdan Kıra Kırdan Kente Kentten Kente Kadın 17590 3911 11033 112067 Erkek 27661 5701 12543 137733
Ankara’nın aldığı göçlere bakıldığında, kentten kente göçün temel unsur olduğu görülmektedir. Bu durum, bölge içinde önemli bir çekim merkezi olan Ankara’nın Đç Anadolu bölgesi illerinden aldığı göçlerle açıklanabilir. Ankara’nın verdiği göçler ilendiğinde ise, özellikle erkek nüfusun 189 kentten kente göç etmekte olduğu görülebilir. Bu, çalı ma amaçlı göç hareketlerinin ağırlıklı olduğu biçiminde yorumlanabilir. Bunun yanında, kentten kıra da, önemli bir göç eğiliminin ba ladığı da görülmektedir. Ülkede nüfus çeken kıyı bölgelerinin Ankara’dan önemli bir nüfus aldığı da ifade edilebilir.
ekil 5.13. : Ankara Đli Đçinde Ya anan Göçler (1990)
ANKARA ĐLĐ ĐÇĐ GÖÇ HAREKETLER Đ (1990)
Köylerden Đlçe Merkezlerine
Köylerden Đl Merkezine
Đlçe Merkezlerinden Köylere
Đlçe Merkezlerinden Đl Merkezine
Đl Merkezinden Köylere
Đl Merkezinde Đlçe Merkezlerine
0 2000 4000 6000 8000 10000120001400016000 Đl Đl Đlçe Đlçe Köylerden Köylerden Đl Merkezinde Merkezinde Merkezlerin Merkezlerin Đlçe Merkezine Đlçe n Köylere den Đl den Köylere Merkezlerin Kadın 4160 4019 15431 1594 5494 3703 Erkek 5181 4572 15374 1923 5800 4202
Ankara ili içinde ya anan göç hareketleri irdelendiğinde, ilçe merkezinden il merkezine olan göçlerin en önemli unsur olduğu görülmektedir. Bunu, köylerden il merkezine olan göç hareketleri izlemekte, il merkezinden köylere ve ilçe merkezine olan göç hareketlerinde de son dönemde önemli bir hareketlenme görülmektedir.
Ankara nüfusunun doğum yerine göre dağılımı incelendiğinde, Ankara doğumluların, toplam nüfusun %52’sine ula tığı görülmektedir. Đlin yoğun göç aldığı 1980’li yılların ortalarına kadar, il dı ında doğanların oranının daha fazla olduğu bilinirken, göç sonrası ikinci ku ak nüfusun Ankara’da doğması, toplam nüfus içinde Ankara doğumluların sayısını arttırmaktadır. Göç hızının azaldığı 1990 sonrasında bu oranın atmasını beklemek yanlı olmaz.
ekil 5.14. : Ankara Đli Nüfusun Doğum Yerine Göre Tasnifi (2000)
ANKARA ĐLĐNDE DO ĞUM YER ĐNE GÖRE NÜFUS ORANI
1%
47%
52%
ANKARA DĐĞER ĐLLER YURTDI I
190 Tablo 5.10. : Ankara Đlinin Diğer Đllerden ve Yurtdı ından Aldığı – Verdiği Göç SIRA ORAN GÖÇ SIRA NO ĐLLER ALDIĞI GÖÇ VERDĐĞĐ GÖÇ NET GÖÇ ( %) NO T E K T E K T E K 1 Adana 5 679 3 141 2 538 4 549 2 672 1 877 1 130 469 661 1,63 24 2 Adıyaman 970 555 415 1 287 754 533 317 199 118 0,46 62 3 Afyon 2 588 1 340 1 248 1 882 1 106 776 706 234 472 1,02 31 4 Ağrı 2 077 1 317 760 1 402 1 003 399 675 314 361 0,97 32 5 Amasya 4 200 2 140 2 060 2 080 1 216 864 2 120 924 1 196 3,05 15 6 Ankara 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,00 48 7 Antalya 3 949 2 146 1 803 13 103 6 986 6 117 9 154 4 840 4 314 13,17 72 8 Artvin 2 446 1 207 1 239 1 069 681 388 1 377 526 851 1,98 23 9 Aydın 2 629 1 428 1 201 3 549 2 006 1 543 920 578 342 1,32 66 10 Balıkesir 4 701 2 450 2 251 5 060 2 837 2 223 359 387 28 0,52 64 11 Bilecik 646 339 307 843 492 351 197 153 44 0,28 56 12 Bingöl 723 423 300 586 361 225 137 62 75 0,20 43 13 Bitlis 1 021 619 402 946 561 385 75 58 17 0,11 46 14 Bolu 7 162 3 577 3 585 4 074 2 254 1 820 3 088 1 323 1 765 4,44 11 15 Burdur 853 480 373 773 480 293 80 0 80 0,12 45 16 Bursa 4 455 2 351 2 104 6 830 3 759 3 071 2 375 1 408 967 3,42 70 17 Çanakkale 1 714 986 728 1 918 1 133 785 204 147 57 0,29 58 18 Çankırı 13 631 6 924 6 707 7 195 3 969 3 226 6 436 2 955 3 481 9,26 7 19 Çorum 23 551 12 303 11 248 6 604 4 314 2 290 16 947 7 989 8 958 24,38 1 20 Denizli 1 782 974 808 1 987 1 206 781 205 232 27 0,29 58 21 Diyarbakır 4 628 2 616 2 012 4 872 2 737 2 135 244 121 123 0,35 59 22 Edirne 1 575 1 005 570 1 846 1 101 745 271 96 175 0,39 60 23 Elazığ 2 835 1 548 1 287 2 566 1 411 1 155 269 137 132 0,39 38 24 Erzincan 2 755 1 429 1 326 1 838 1 066 772 917 363 554 1,32 28 25 Erzurum 8 796 4 765 4 031 3 100 1 861 1 239 5 696 2 904 2 792 8,19 8 26 Eski ehir 6 241 3 117 3 124 6 393 3 457 2 936 152 340 188 0,22 54 27 Gaziantep 3 028 1 797 1 231 2 028 1 234 794 1 000 563 437 1,44 27 28 Giresun 1 678 806 872 1 174 717 457 504 89 415 0,73 33 29 Gümü hane 2 296 1 120 1 176 859 529 330 1 437 591 846 2,07 21 30 Hakkari 604 442 162 321 193 128 283 249 34 0,41 37 31 Hatay 3 652 2 072 1 580 2 532 1 481 1 051 1 120 591 529 1,61 25 32 Isparta 2 274 1 208 1 066 2 311 1 307 1 004 37 99 62 0,05 50 33 Đçel 4 829 2 487 2 342 6 918 3 732 3 186 2 089 1 245 844 3,01 68 34 Đstanbul 23 440 13 101 10 339 44 394 24 262 20 132 20 954 11 161 9 793 30,14 73 35 Đzmir 11 770 6 646 5 124 20 611 11 184 9 427 8 841 4 538 4 303 12,72 71 36 Kars 10 793 5 790 5 003 2 772 1 794 978 8 021 3 996 4 025 11,54 5 37 Kastamonu 2 528 1 235 1 293 1 695 966 729 833 269 564 1,20 29 38 Kayseri 8 586 4 557 4 029 4 850 2 945 1 905 3 736 1 612 2 124 5,37 9 39 Kırklareli 1 318 818 500 1 405 881 524 87 63 24 0,13 53 40 Kır ehir 13 538 6 639 6 899 3 243 1 930 1 313 10 295 4 709 5 586 14,81 3 41 Kocaeli 3 269 1 728 1 541 5 407 2 927 2 480 2 138 1 199 939 3,08 69 42 Konya 10 001 5 230 4 771 6 614 3 678 2 936 3 387 1 552 1 835 4,87 10 43 Kütahya 1 574 909 665 1 393 794 599 181 115 66 0,26 40 44 Malatya 5 033 2 865 2 168 3 321 1 877 1 444 1 712 988 724 2,46 19 45 Manisa 2 070 1 123 947 2 133 1 262 871 63 139 76 0,09 51 46 Kahramanmara 2 949 1 615 1 334 1 202 753 449 1 747 862 885 2,51 18 47 Mardin 2 120 1 327 793 1 394 873 521 726 454 272 1,04 30 48 Muğla 2 230 1 233 997 3 670 2 118 1 552 1 440 885 555 2,07 67 49 Mu 1 041 600 441 795 482 313 246 118 128 0,35 39 50 Nev ehir 4 067 1 891 2 176 2 058 1 125 933 2 009 766 1 243 2,89 16 51 Niğde 2 636 1 339 1 297 1 577 915 662 1 059 424 635 1,52 26 52 Ordu 4 136 2 153 1 983 2 583 1 699 884 1 553 454 1 099 2,23 20 53 Rize 3 023 1 601 1 422 1 628 982 646 1 395 619 776 2,01 22 54 Sakarya 1 669 886 783 1 866 1 050 816 197 164 33 0,28 56 55 Samsun 6 599 3 537 3 062 4 300 2 692 1 608 2 299 845 1 454 3,31 14 56 Siirt 1 041 678 363 896 537 359 145 141 4 0,21 42 57 Sinop 1 321 660 661 979 555 424 342 105 237 0,49 35 58 Sivas 9 611 4 800 4 811 3 113 1 880 1 233 6 498 2 920 3 578 9,35 6 59 Tekirdağ 1 662 1 026 636 2 553 1 551 1 002 891 525 366 1,28 65 60 Tokat 5 103 2 536 2 567 2 319 1 296 1 023 2 784 1 240 1 544 4,01 13 61 Trabzon 4 157 2 229 1 928 2 352 1 568 784 1 805 661 1 144 2,60 17 62 Tunceli 1 040 575 465 698 420 278 342 155 187 0,49 36 63 anlıurfa 1 944 1 182 762 2 016 1 218 798 72 36 36 0,10 52 64 U ak 694 346 348 681 383 298 13 37 50 0,02 47 65 Van 1 911 1 170 741 1 912 1 176 736 1 6 5 0,00 49 66 Yozgat 18 145 9 064 9 081 3 920 2 386 1 534 14 225 6 678 7 547 20,46 2 67 Zonguldak 6 140 3 076 3 064 3 240 1 822 1 418 2 900 1 254 1 646 4,17 12 68 Aksaray 2 682 1 423 1 259 2 527 1 391 1 136 155 32 123 0,22 41 69 Bayburt 745 377 368 383 236 147 362 141 221 0,52 34 70 Karaman 617 317 300 511 298 213 106 19 87 0,15 44 71 Kırıkkale 14 007 6 843 7 164 5 548 2 956 2 592 8 459 3 887 4 572 12,17 4 72 Batman 635 365 270 964 570 394 329 205 124 0,47 63 73 ırnak 488 352 136 772 539 233 284 187 97 0,41 61 YURTDI I 22 439 13 392 9 047 1 090 569 521 21 349 12 823 8 526 TOPLAM 326 301 172 954 153 347 256 790 146 587 110 203 69 511 26 367 43 144 100,00
Doğum yerine göre nüfus, göçün yorumlanmasında kullanılan göstergelerden biridir. Göç alan illerde, doğduğu ilde ya ayanların payı azalmakta, göç almayan illerde ise doğduğu ilde ya ayanların payı zaman içinde önemli bir deği im göstermemektedir. 1935 yılında Ankara ilindeki nüfusun % 80’i bu ilde doğmu tur. Ankara ilinde doğanların oranı günümüze kadar sürekli azalmı tır. 2000 yılında Ankara nüfusunun % 53’ü bu ilde doğanlardan olu maktadır. 191 Ankara ili dı ındaki illerde doğanlar içinde en yüksek paya Çorum ili doğumlular sahiptir. 2000 yılında Ankara ilindeki nüfusun % 4,3’ü Çorum ilinde doğmu ki ilerden olu maktadır. Bunun yanında Yozgat, Çankırı ve Kır ehir doğumlu olanlarda önemli bir paya sahiptir.
ekil 5.15. : Ankara Đli Doğum Yerine Göre Nüfus (1935 2000)
1935 - 2000 ANKARA DO ĞUM YER ĐNE GÖRE NÜFUS
100,00
80,00
60,00 % 40,00
20,00
0,00 1935 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
ANKARA ĐLĐNDE DOĞANLAR BA KA ĐLDE VEYA YURT DI INDA DOĞANLAR
Ankara’nın aldığı göçün illere göre dağılımı incelendiğinde, Ankara'ya en yoğun göçün çevre illerden (Đç Anadolu Bölgesinden) geldiği görülmektedir. Đç Anadolu’da olmamakla birlikte, Ankara çevresindeki illerden Çorum ili % 24.38'lik oranla, Ankara'ya olan toplam net göç içinde en yüksek orana sahiptir. Yozgat (% 20.46), Kır ehir (% 14.81) illeri, Çorumu takip etmektedir. En az göç eden nüfusa sahip iller sırasıyla U ak (% 0.02), Bitlis (% 0.11), Burdur (% 0.12) olarak sıralanabilir. Ankara’nın aldığı göç itibariyle diğer ağırlıklı bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi olmakla birlikte, tüm bölgelerden dengeli göç aldığı ifade edilebilir. Ankara'nın göç verdiği illerin en ba ında Đstanbul (% 30.14) gelmektedir. Đstanbul'u, % 13.17 ile Antalya ve % 12.72 ile Đzmir izlemektedir.
5.1.1.2. METROPOLĐTEN KENT ĐÇĐNDE NÜFUSUN DAĞILIMI
1923 2000 yılları arasında Ankara’nın kentsel nüfus geli imi irdelendiğinde, 1950’ye kadar merkez ilçe adıyla diğer ilçelerden ayrılan metropoliten kent nüfusunun, bu tarihte Çankaya ilçesinin kurulmasıyla, 1955’de bu ilçeye Altındağ, 1960’da da Yenimahalle ilçelerinin eklenmesiyle 1980 yılına dek merkez, Çankaya, Altındağ ve Yenimahalle olmak üzere 4 ilçe ile sürmü tür. Bu tarihten sonra merkez ilçe örgütlenmesine son verilmi , 1983 yılından sonra 3030 sayılı Yasanın yürürlüğe girmesiyle, bu ilçelere Keçiören ve Mamak ilçeleri eklenmi , 1980’li yılların sonundan itibaren, Sincan, Etimesgut ve Gölba ı ilçelerinin katılımıyla 8 ilçeli bir metropoliten kent olu mu tur. 2004 yılında bu 8 ilçeye 50 km.lik yarıçap içinde kalan 7 ilçe daha eklense de, bu ilçelerin kırsal ve yarı kırsal yapıları ve kentsel sistemle ili kileri, Büyük ehir belediye sınırının tamamının metropoliten kent olarak yorumlanmamasına yol açmı tır.
Ankara ilinin yıllık nüfus artı hızı yakla ık ‰ 26.25, metropoliten alan olarak adlandırılan Büyük ehir belediye sınırı için yıllık nüfus artı hızı % 0 29.03, metropoliten kent olarak adlandırılan 2000 yılı itibariyle belediye sınırını olu turan 8 ilçenin yıllık nüfus artı hızı ortalaması ise % 0 38.31’dir. Đlin yıllık nüfus artı hızı en yüksek olan ilçesi ‰ 108 ile Sincan iken, en az olan ilçesi ‰ – 4.3 ile Altındağ’dır. Ankara’nın il merkezinin ehir nüfus artı hızı ise ‰ 15.3’tür. Nüfus artı hızı bağlamında Sincan’ı izleyen Etimesgut, Yenimahalle ve Akyurt’u, Gölba ı, Çubuk, Kazan ve Keçiören, Ankara ortalamasının üzerinde bir hıza sahip olarak izlemektedir. Bu ilçeleri Mamak, Beypazarı, Elmadağ ve Kalecik izlemekte, ilde nüfusu azalan tek ilçe olan Altındağ ise, tarihi kent merkezi ve önemli gecekondu alanları ile özel bir ilgiye muhtaç görünmektedir ( ekil 5.16).
192 ekil 5.16. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Nüfus Artı Hızları (2000)
120 2000 YILI ANKARA ĐLĐ ĐLÇELERĐ NÜFUS ARTI HIZLARI
100
80 Đlçeler Ankara 60 ‰ 40
20
0 ı li ğ ğ Đ Bala Aya Akyurt Kazan Çubuk
-20 Sincan Kalecik Mamak Gölba Altında Bel. ehir Çankaya Keçiören Elmada Ankara Ankara Beypazarı Etimesgut Yenimahalle Kızılcahamam Büyük Metropolitan Kent Metropolitan Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre dağılımını gösteren Tablo 5.10., ilçelerin, Ankara Büyük ehir Belediyesine (Ankara kent bütününe) dahil edildikleri yıldan sonraki nüfusları kapsamaktadır. 2000 yılı itibariyle, Ankara Büyük ehir Belediye Sınırları içinde, Çankaya ilçesi 769.331 nüfus ile toplam nüfusun % 27.6'lık payını olu turarak en büyük ilçesi olurken, Gölba ı ilçesi 62.602 nüfus ve % 1'lik payla en küçük ilçedir.
Tablo 5.11. : Ankara Kenti Nüfusu Geli iminin Đlçelere Göre Dağılımı YILLAR ANKARA MERKEZ ÇANKAYA ALTINDAĞ YENĐMAHALE KEÇĐÖREN MAMAK SĐNCAN ETĐMESGUT GÖLBA I TOPLAM 1923 30.000 1927 74.533 1935 122.720 1940 157.242 1945 226.712 1950 288.536 185.408 103.127 1955 451.241 171.281 180.989 180.189 1960 650.067 129.934 304.077 148.420 67.636 1965 905.660 130.520 470.454 218.464 86.222 1970 1.236.152 114.419 653.290 335.096 133.347 1975 1.701.004 94.964 895.005 512.392 198.643 1980 1.877.755 77.168 921.882 608.689 270.016 1985 2.235.035 665.128 403.871 360.573 433.559 371.904 1990 2.584.035 712.304 417.616 343.951 523.891 400.733 91.016 69.960 25.123 2000 3.203.362 758.490 400.023 534.109 625.167 412.771 267.879 169.615 35.308 Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre nüfus artı hızları Tablo 5.10.'da verilmektedir. Bu tablodaki geli im, kentin geli im süreci ve batı koridorunda büyüyen ilçeleri belgelemektedir. 1980 1990 döneminde Yenimahalle ilçesinin nüfus artı hızında gözlenen dü ü de, bu ilçeden ayrılan Etimesgut ilçesi ile açıklanabilir. Fakat 1990 – 2000 yılları arasında Yenimahalle ilçesinin nüfus artı hızı, Batıkent ve Çayyolu geli imleri ile tekrar artı a geçmi tir. Aynı dönemde Altındağ ilçesinin nüfus artı hızı dü mektedir.
Bu dönemde, Çankaya ilçesi nüfus artı hızı aynı kalırken, Altındağ ilçesinin nüfus artı hızında bir dü ü , Gölba ı, Etimesgut ve Sincan'da ise çok hızlı bir artı görülmektedir. Yıllık nüfus artı hızı en yüksek olan ilçe merkezi binde 108 ile Sincan iken, en az olan ilçe merkezi binde 4.3 ile Altındağ’dır. Kentin batı koridoruna açılımı sürecinde hızla büyüyen ve önemli toplu konut alanlarını kapsayan Sincan ve Etimesgut ilçelerinin yüksek nüfus artı ını, Yenimahalle ve Gölba ı ilçeleri izlemekte, bunların ardından Keçiören, Çankaya ve Mamak ilçeleri gelmektedir. Yerle ik alanı olu turan bu ilçelerden Keçiören’in ya adığı hızlı dönü ümün henüz Mamak ve Altındağ’da kendini yeni göstermeye ba ladığı söylenebilir. 193 Tablo 5.12. : Đlçelere Göre Yıllık Nüfus Artı Hızları (Binde) 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 ÇANKAYA 112,5 103,77 87,28 65,66 62,96 5,92 13,66 13,71 7,42 ALTINDAĞ 38,79 77,32 85,56 84,93 34,44 13,54 6,69 3,75 YENĐMAHALLE 48,56 87,21 79,71 61,39 52,23 11.37 45,38 KEÇĐÖREN 64,72 37,7 22,72 MAMAK 35,62 14,93 4,81 ETĐMESGUT 138,06 88,33 SĐNCAN 116,36 105,26 GÖLBA I 63,79 36,34
ekil 5.17. : Đl, Büyük ehir Belediyesi, Metropoliten Kent ve Đlçelerin Nüfus Geli imi (1990 2000)
1990 - 2000 DÖNEM ĐNDE ĐL, BÜYÜK EH ĐR BELED ĐYE TOPLAMI, METROPOL ĐTEN KENT VE 4500000 ĐLÇE NÜFUSLARI
4000000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000 1990 2000 1000000
500000
0 ı li ğ ğ Đ ehir Bala Aya Kazan Akyurt Çubuk Sincan Kalecik Mamak Gölba Altında Çankaya Keçiören Elmada Ankara Etimesgut Beypazarı Yenimahalle Kızılcahamam AnkaraB. MetroplitanKent
Ankara iline bağlı ilçelerin kent nüfusları incelendiğinde kent nüfusu en fazla olan ilçenin Etimesgut, en az olan ilçenin ise Bala ilçesi olduğu görülmektedir. Ankara ilindeki ilçelerin çoğunluğunun kır oranları kent oranlarından fazladır; fakat metropoliten kent içindeki ilçelerde bu oran %90’ın üzerinde seyretmektedir. Metropoliten kent içinde kalan ilçelerden Gölba ı ise, diğer 7 ilçenin sahip olduğu kent nüfusundan uzak görünmekte, Beypazarı, Çubuk gibi metropoliten kent dı ındaki ilçelerden de geride bir kentsel nüfus yüklenmektedir. Bunda, çok geni bir alana yayılan ve köy sayısı çok fazla olan Gölba ı ilçe merkezinin Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde kalıp, yoğunla maması da etkendir. Đlde kırsal nüfusu, kentten fazla olan ilçeler olarak Bala’yı, Aya , Akyurt, Kızılcahamam ve Kalecik izlemektedir.
1990 sonrası, Ankara kenti nüfusunda yukarıda ifade edilen desantralizasyon sürecinin okunabilmesi anlamında, il, Ankara Büyük ehir ve metropoliten kent ile ilçe nüfuslarının artı hızları irdelenmi tir. Bu geli im özellikle 1990 Nazım Planı’nın batı koridoruna desantralizasyon kararı ile ön plana çıkan Sincan, Etimesgut ilçelerinden okunmaktadır. Bu ilçeleri izleyen Yenimahalle’de batı koridoruna açılımın Çayyolu ve Batıkent ile sağlandığı ilçelerden birisi olarak görünmektedir. Bu sürecin bir benzeri de Gölba ı’nda okunmaktadır. Az yoğun konut geli imi ile önemli bir nüfus yüklenmemesine kar ın önemli bir yayılma gösteren bu ilçeye, metropoliten kentin çeperindeki Kazan, Çubuk ve Elmadağ’ın eklendiği ifade edilebilir. Akyurt’da da benzer bir hareketlenme göze çarpmaktadır. Ancak, bu ilçelerde çalı ma alanları olarak ana yol güzergahları boyunca yoğunla an i levlerin önemli bir kısmı, halen metropoliten kent ile i iskan
194 ili kisi kurmakta, anılan ilçelerde nüfus artı hızı, ilçelerdeki yatırım bazlı geli melere görece daha yava bir geli im göstermektedir. Bununla birlikte, kent içindeki yoğunla ma ve dönü üm sürecinin en temel göstergesi olarak Keçiören ilçesinin 1990 2000 dönemindeki nüfus artı ı gösterilebilir. Đlçedeki gecekondu alanlarının diğer ilçelerden daha hızlı bir dönü üm geçirerek yoğunla tığı bu ilçeyi büyük ölçüde doygunluğa ula mı Çankaya ilçesi ile, henüz büyük ölçüde dönü ümün gerçekle mediği Mamak ilçeleri izlemektedir. Ana Çanak adı verilen metropoliten kentin çekirdeğinde Altındağ ve Mamak ilçelerinde ya anacak dönü ümler ile yeni bir yoğunla ma ya anması beklenebilir ( ekil 5.18.).
ekil 5.18. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır Kent Oranları (2000)
120,00% KIR - KENT ORANLARI
100,00%
80,00%
60,00%
40,00%
20,00%
0,00% Bala Aya Kazan Çubuk Akyurt Sincan Kalecik Mamak Gölba ı Altındağ Çankaya Elmadağ Keçiören Ankara Đli Beypazarı Etimesgut Yenimahalle Kent Kır Kızılcahamam Metropolitan Kent Ankara Büyük ehir
Yoğunluk
Ankara ilinde nüfus yoğunluğu ortalaması 163 ki i/km 2‘dir. Đlçelere göre 16 ki i/ km 2 ile 3541 ki i/ km 2 arasında deği mektedir.Nüfus yoğunluklarının ilçelere göre dağılımı yapıldığında en yüksek yoğunluğun Keçiören ilçesinde, en dü ük yoğunluğun Gölba ı ilçesinde olduğu görülmektedir. Đlin en dü ük yoğunluklu ilçeleri; Bala, Kalecik, Aya , Kızılcahamam olarak göze çarpmaktadır. Metropoliten kenti olu turan 8 ilçe ise, ilin en yoğun ilçeleridir. Bu ilçeler içinde geni alanı ile Gölba ı diğer 7 ilçeden ayrılan kırsal nitelikli nüfus yoğunluğuyla il ortalamasının altındadır.
Metropoliten kentin ana çanak içinde yerle mi temel yoğunla ma alanları olarak Çankaya ve Altındağ ilçeleri, km 2’ye 2800’e ula an yoğunluklara sahiptir. Bu ilçelere yakla an bir yoğunluk da Yenimahalle ilçesinde göze çarpmaktadır. Ancak, Keçiören ilçesi, gecekondu alanları hızla ıslah planları doğrultusunda apartmanlara dönü en ve yoğunluğu, merkezi i alanlarını barındıran Altındağ ve Çankaya’yı da açık ara geçen niteliğiyle önemli bir sorun alanı olarak göze çarpmaktadır. Bu ilçeyi sınırlı bir ilçe alanına sahip ancak yoğun toplu konut alanlarını barındıran Etimesgut ilçesi izlemektedir. Keçiören’de 3541 ki i/km 2 olan yoğunluk, Etimesgut’ta 3496 ki i/km 2’dir. Etimesgut’a benzer bir geli im sürecine sahip Sincan ilçesi ise geni yüzölçümü ile dü ük bir yoğunluğa sahip görünmektedir. Mamak ilçesi de, yoğun gecekondu alanları ile çevrili olmasına kar ın henüz dönü üm sürecini ya amamasından kaynaklı olarak dü ük bir yoğunluğa sahiptir.
Đlçelerin yüzölçümü üzerinden yapılan gros yoğunluk değerleri yanıltıcı olabilmektedir. Bu nedenle, planlama bölgeleri ve mahalleler bazında yoğunluk tespitleri yapılmasında yarar görülmü tür. Bu konudaki tespitler 9. bölümde ifadesini bulmaktadır. Nüfus yoğunluğunun çalı ma ve ya am alanlarının bütünlüğüne sahip bir biçimde olu abilmesi önem ta ımaktadır. 195 Tablo 5.13. : Đlçelere Göre Nüfus Yoğunlukları (Ki i / Km2) TOPLAM NÜFUS YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS YOĞUNLUĞU (KĐ Đ/ KM 2) ĐL TOPLAMI 4007860 24521 163 ALTINDAĞ 407101 167 2438 ÇANKAYA 769331 268 2871 ETĐMESGUT 171293 49 3496 GÖLBA I 62602 735 85 KEÇĐÖREN 672817 190 3541 MAMAK 430606 471 914 SĐNCAN 289783 344 842 YENĐMAHALLE 553344 274 2020 AKYURT 18907 212 89 AYA 21239 1108 19 BALA 39714 2530 16 BEYPAZARI 51841 1800 29 ÇUBUK 75119 1350 56 ELMADAĞ 43374 568 76 KALECĐK 24738 1340 18 KAZAN 29692 408 73 KIZILCAHAMAM 33623 1744 19 METROPOLĐTAN KENT 3356877 2498 1343,826 ANKARA BÜYÜK EHĐR 3609660 10014 360.461
Metropoliten kent adı verilen ilçelerin olu turduğu yoğunluk ortalamasının geni leyen Büyük ehir belediyesi sınırları söz konusu olduğunda, il ortalamasına yakla ması, büyük ehire yeni bağlanan ilçelerin il genelindeki kırsal, yarı kırsal yapıyla daha uyumlu bir demografik yapıya sahip olduğunu göstermektedir.
ekil 5.19. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır Kent Oranları (2000)
ANKARA ĐLĐ VE ĐLÇELER ĐN NÜFUS YO ĞUNLU ĞU (ki i/Km2) 5000 4500 4000 3500 3000 2500
2000i
1500ki i/ km2 1000 500 0 Bala Aya Kazan Çubuk Akyurt Sincan Kalecik Mamak Gölba ı Altındağ Çankaya Kent Elmadağ Keçiören Beypazarı Etimesgut Yenimahalle Metropolitan
Ankara Kızılcahamam Büyük ehir Bel.
5.1.2. NÜFUSUN SOSYO DEMOGRAFĐK NĐTELĐKLERĐ
5.1.2.1. YA GRUPLARI VE CĐNSĐYET
196 Ankara kenti nüfusu büyürken bu nüfusun ya ve cinsiyet kompozisyonunun nasıl bir deği im gösterdiğini inceleyebilmek için Tablo 5.13. hazırlanmı tır. Bu tabloda 1927 2000 döneminde her nüfus sayımındaki toplam nüfus 100 alınarak 0 14, 15 64, 65+ ya gruplarındaki erkek ve kadın nüfus oranları hesap edilmi tir.
Tablo 5.14. : Ankara Nüfusunun Ya ve Cinsiyet Dağılımı 1927 1935 1940 1945 E K T E K T E K T E K T 0 14 12,0 10,4 22,4 12,9 12,2 25,1 12,1 11,5 23,6 15 64 53,6 22,5 76,0 47,3 25,6 72,9 47,6 26,7 74,3 65+ 0,6 0,9 1,6 0,8 1,2 2 0,8 1,3 2,1 TOPLAM 66,2 33,8 100,0 60,9 39,1 100,0 60,5 39,5 100,0 1950 1955 1960 1965 E K T E K T E K T E K T 0 14 13,4 12,8 26,2 13,4 12,8 26,2 16,4 15,0 31,4 17,6 16,4 34,0 15 64 43,8 27,6 71,4 43,8 27,6 71,4 40,3 25,9 66,2 36,8 26,6 63,4 65+ 0,9 1,5 2,4 0,9 1,5 2,4 0,9 1,5 2,4 7,0 1,6 2,6 TOPLAM 58,1 41,9 100,0 58,1 41,9 100,0 57,6 42,4 100,0 55,4 44,6 100,0 1970 1975 1980 1985 E K T E K T E K T E K T 0 14 18,3 16,4 34,7 18,8 16,6 35,4 18,1 16,8 34,9 17,2 16,2 33,4 15 64 34,6 27,7 62,3 33,7 28,0 61,7 32,6 29,6 62,2 32,8 30,4 63,2 65+ 1,2 1,8 3,0 1,1 1,8 2,9 1,2 1,7 2,9 1,5 1,9 3,4 TOPLAM 54,1 45,9 100,0 53,6 46,4 100,0 51,9 48,1 100,0 51,5 48,5 100,0 1990 2000 E K T E K T 0 14 14,6 15,5 30,1 0 14 13,0 12,0 25,0 15 64 32,1 34,2 66,3 15 64 35,0 35,0 70,0 65+ 2,0 1,6 3,6 65+ 2,3 2,7 5,0 TOPLAM 48,7 51,3 100,0 TOPLAM 50,3 49,7 100,0
1927 yılında Ankara'da dengesiz bir ya ve cinsiyet dağılımı vardır. Ankara'nın yeni ba kent olması dolayısıyla, çalı ma ya ında olan erkek nüfusun a ırı bir yığılması vardır. En büyük dengesizlik 15 64 ya ları arasındaki kadın nüfusunun azlığında kendisini göstermektedir. Kadın nüfusun azlığı beraberinde çocuk nüfus oranlarındaki azlığı da getirmektedir. 2000 yılına kadar yapılan her nüfus sayımında bu dengesizliğin biraz daha ortadan kalktığı görülmektedir. 15 64 ya grubundaki erkek ve kadın nüfus oranlarının 2000 yılında e itlendiği görülmektedir.
2000 yılında Ankara nüfusunun 3 ana ya grubu içinde, 0 14 ya grubunun toplam nüfusun yakla ık % 25'ini olu turduğu olduğu görülmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasının (% 30) altında yer almaktadır. Bu da, doğal nüfus artı hızının Türkiye standardının altında artı hızının olması ve göçle gelen nüfusun ağırlıkla çalı ma çağı nüfus grubunda yer alması ve aileler halinde göçün öneminin artmasıyla açıklanabilir.
Çalı ma ya grubu olan 15 64 ya grubu toplam içinde % 70 ile Türkiye ortalamasının (% 64) üzerinde yer almaktadır. Ankara'nın mevcut geli me potansiyeli ve bir çekim merkezi olması nedeniyle yoğun bir ekilde göç alması bu ya grubunun payının yüksek olmasını sağlamaktadır. 65 ve daha yukarı ya grubu ise toplam içinde % 5 ile Türkiye ortalamasının (% 5,7) altında bir değere sahiptir. Ankara'da 1.4 olan potansiyel bağımlılık oranı (0 14 ya grubuyla 65+ (bilinmeyen dahil) ya grubunun toplamının 15 64 ya grubuna oranı) Türkiye ortalamasının (1.6) altında bulunmaktadır. Bu durum nüfusun ya yapısı ile çok yakından ilgilidir. Ankara'da 15 64 ya grubu payının Türkiye genelinin üzerinde bir ağırlığa sahip olması, çalı ma çağı dı ındaki nüfusun çalı ma çağındaki bu nüfusa oranını gösteren bağımlılık oranının Türkiye ortalamasından dü ük çıkmasını sağlamaktadır.
197 ekil 5.20. : Ankara Đli Nüfus Piramidi ,1955
ANKARA ĐLĐ NÜFUS P ĐRAM ĐDĐ, 1955
80 -- 84 Erkek Kadın 70 -- 74 60 -- 64 50 -- 54 40 -- 44 30 -- 34 20 -- 24 10 --14 00 -- 04 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15
Ankara’da nüfusun ya grupları ve cinsiyete göre dağılımındaki deği imi irdeleyebilmek için, ilin 1995 ve 2000 yılları itibariyle nüfus piramitleri çıkarılmı tır. Đlk bakı ta 1995 yılında erkek ağırlıklı ve doğurganlığı, genç nüfusu yüksek bir göç kentinin nüfus yapısı görülürken, 2000 yılına gelindiğinde, kadın nüfusu dengelenmi , ya lı nüfus artmı bir kent profili görünmektedir. Ankara ilinin 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk ya taki ( 0 9 ya ) nüfusun fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Ya lı ku aklardaki nüfus, her iki cinsiyet için de ölüm hızının bu ya larda yüksek olması nedeniyle hızla azalmaktadır. Kadın ya am süresinin erkeklere göre daha fazla olması, ilerleyen ya larda kadın nüfusun erkek nüfustan daha fazla olmasını hazırlamaktadır. 1955 yılı nüfus piramidi doğurganlık ve ölümlülüğün yüksek olduğu ya yapısını yansıtmaktadır. 1955 yılı nüfus piramidinin bir diğer özelliği de, Cumhuriyet öncesi sava döneminde doğan ve 1955 yılında “35–39” ya grubunu olu turan ku ağın, kendisinden daha genç ve ya lı ku aklardan daha az nüfusa sahip olmasıdır. Bu durum, sava döneminde doğurganlık düzeyinin dü ük olmasından kaynaklanmaktadır.
ekil 5.21. : Ankara Đli Nüfus Piramidi ,2000
ANKARA ĐLĐ NÜFUS P ĐRAM ĐDĐ, 2000
80 -- 84 Erkek Kadın 70 -- 74
60 -- 64
50 -- 54
40 -- 44
30 -- 34
20 -- 24
10 --14
00 -- 04 -15,00% -10,00% -5,00% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00%
Ankara ilinin 2000 yılındaki nüfus piramidi ise, 1955 yılının piramidine göre çok farklı bir yapı sergilemektedir. 2000 yılındaki piramidin en önemli özelliği, 15 ya ından ku aklarda ya 198 küçüldükçe o ku akların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğum sayısının azaldığı durumlarda görülmektedir. 2000 yılındaki nüfus piramidinin bir diğer önemli özelliği de, ölüm oranındaki azalmaya bağlı olarak 2000 yılında ileri ya ların nüfusundaki azalmanın 1955 yılındakinden daha yava olmasıdır. Genel olarak, 2000 yılındaki nüfus piramidi geli mi ülkelerin piramidine benzer bir yapı göstermektedir. Ankara Metropoliten Kentinin nüfus piramidi de, Ankara iliyle benzer bir yapı göstermektedir.
Cinsiyet Oranı açısından irdelendiğinde ise; her 100 kadın için erkek sayısı olarak adlandırılan cinsiyet oranı açısından Ankara, 1950’li yıllardan bu yana cinsiyet dengesini kurmaya ba lamı tır.
ekil 5.22 : Ankara’da Cinsiyet Oranının Deği imi (1927 2000)
1927 - 2000 ANKARA ĐLĐ C ĐNS ĐYET ORANI
120 115 110
% 105 100 95 90 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
Ankara’da 1927 – 1945 yılları arasında bu oran birbirine yakın seyretmi tir. Fakat 1945 yılında II. Dünya Sava ıyla birlikte ba kent olmasından dolayı yığılan erkek nüfus ve 1950’lerde ya anan yoğun göç hareketleri, erkek nüfusun fazla olmasına neden olmu tur. Bu dönemde her 100 kadına 117 erkek dü erken göç hareketlerinin azalmasıyla birlikte 2000 yılında bu miktar 102 olmu tur. Ankara’da erkek nüfusun fazla olmasının diğer bir sebebi de, asker nüfusunun fazlalığı ile açıklanabilir.
5.1.2.2. DOĞURGANLIK
Nüfusun doğurganlık düzeyi irdelendiğinde, Ankara’nın ülkedeki genel doğurganlık ortalamasının altında bulunduğu ve ülke illeri içinde doğurganlık hızı en dü ük 8. il olduğu görülmektedir. Ülke ortalaması olan 3’ün çok altında bir değer olan 1,9 doğurganlık hızına sahip Ankara, bu oran ile Đstanbul’dan ilerde, Đzmir’in ise daha gerisinde görünmektedir.
ekil 5.23. : Türkiye Ankara Doğurganlık Hızı Deği imi (1980 2000)
1980 - 2000 TÜRK ĐYE, ANKARA DO ĞURGANLIK HIZI
5 4,3
4 3 2,83 2,7 3 2,6 ‰ 2,04 2,07 1,9 ANKARA 2 1 TÜRK ĐYE 0 1980 1985 1990 2000
199 ekil 5.24. : Türkiye Đlleri Doğurganlık Hızı ,2000 8 DOĞURGANLIK HIZI
7
6
5
4
3
2
1
0 VAN ĐÇEL U AK ORDU SĐVAS SĐNOP KONYA BARTIN IRNAK BĐNGÖL DENĐZLĐ YOZGAT MARDĐN SAMSUN YALOVA KOCAELĐ ÇANKIRI KAYSERĐ ANTALYA ERZURUM KARABÜK ĐSTANBUL TEKĐRDAĞ OSMANĐYE GAZĐANTEP KIRKLARELĐ DĐYARBAKIR
Doğurganlık hızı ülke ortalamasının altında olan Ankara, nüfusun doğurganlık düzeyi açısından irdelendiğinde, ilçe merkezlerinde ve köylerde doğurganlığın daha yüksek olduğu anla ılmaktadır. Kırsal alandaki 15 49 ya grubundaki kadınların büyük ehirde bulunan aynı ya grubundaki kadınlardan daha fazla doğurganlığı olduğu görülmektedir. Bu durum, özellikle köyde ve ilçe merkezlerindeki 20 24 ve 25 29 ya gruplarındaki kadınların, büyük ehirde aynı ya grubundaki kadınlara göre daha yüksek doğurganlık düzeyine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Büyük ehir’de 15 49 ya grubundaki bir kadın ortalama 1.79 çocuk doğururken, ilçe merkezlerinde aynı ya grubundaki bir kadın ortalama 2.26 çocuk, köylerde ise 2.52 çocuk doğurmaktadır. Đl genelinde bu değer 1.9’dur.
Đlde ve özellikle kent merkezinde doğurganlık oranının yıllar itibariyle dü me eğiliminde olduğu görülmektedir. Ancak ilin kırsal kesiminde metropoliten kentin ortalamasını yükselten yüksek doğurganlık hızları göze çarpmaktadır. Bu haliyle ilin kırsal kesimine yönelik özel program alanları belirlenmesi gerekli görünmektedir.
Tablo 5.15. : 3 Büyük Đlde, Doğurganlık, Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları ,2000
YIL BÖLGE ADI Toplam doğurganlık Bebek ölüm hızı Be ya altı ölüm hızı (çocuk sayısı) (1q0) (%0) hızı (4q0) (%0) 2000 Đstanbul 1,97 39 45 2000 Đzmir 1,75 40 46 2000 Ankara 1,9 36 41 Not: Bebek ölüm ve be ya altı ölüm hızı için değerler sayım tarihinden üç yıl önceki düzeyi yansıtmaktadır.
Bebek ve çocuk ölüm hızları açısından bakıldığında, Ba kent Ankara’nın ülkenin bir çok ilinden daha yüksek bir bebek ölüm oranına sahip olduğu görülmektedir. Her ne kadar ülke ortalamasının altında olsa da, Ba kent için olması gereken değerden daha yüksek bir bebek ölüm oranı göze çarpmaktadır. Bu da, doğurganlığın yüksek olduğu ilin kırsal kesimindeki yapıyla ili kilendirilebilir.
200 Đl bazında uzun dönemde doğurganlık düzeyinde gerçekle en deği im çocuk kadın oranına (doğurgan çağdaki her 1000 kadın için 0 – 4 ya grubundaki çocuk sayısı) göre incelenmi tir. Ankara ilinde doğurgan çağdaki kadın ba ına dü en ortalama çocuk sayısı 1960 yılına kadar yükselirken bu yıldan sonra azalma göstermektedir. Kadın ba ına dü en çocuk sayısı ise son 40 yıl içinde yakla ık %58 oranında azalma göstermi tir.
Bebek ve 5 ya altı çocuk ölüm hızı açısından irdelendiğinde, Ankara; Đstanbul ve Đzmir’den daha geli mi değerlere sahip olmakla birlikte, bu değerlerin ülkenin en geli mi değerleri olabilmesi yönünde özel sosyal programlar gerçekle tirilmelidir.
ekil 5.25. : Türkiye Đlleri Bebek Ölüm Oranları ,2000
90
80 BEBEK ÖLÜM ORANI (%)
70
60
50
40
30
20
10
0 VAN MU AĞRI KARS U AK SĐNOP HATAY TOKAT BURSA AFYON BĐTLĐS ÇORUM .URFA ELAZIĞ YALOVA EDĐRNE AMASYA BATMAN SAMSUN MARDĐN BĐLECĐK ISPARTA KOCAELĐ ÇANKIRI TUNCELĐ ANTALYA BAYBURT K.MARA MALATYA KÜTAHYA TRABZON ARDAHAN KARAMAN KIR EHĐR TEKĐRDAĞ BALIKESĐR GAZĐANTEP ESKĐ EHĐR KIRIKKALE ÇANAKKALE ZONGULDAK
ekil 5.26. : Ankara Çocuk Kadın Oranı Deği imi (1945 2000)
1945 2000 ANKARA ĐLĐ ÇOCUK KADIN ORANI
663 651 633 700 584 555 521 600 492 470 500 399 400 330 276 300 200 100 0 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
ekil 5.27. :Türkiye Ankara Bebek Ölüm Hızı Deği imi (1970 2000)
1970 2000 TÜRKĐYE, ANKARA BEBEK ÖLÜM HIZI
200
150
‰ 100 ankara türkiye 50
0 1970 1975 1980 1985 1990 2000
201 5.1.2.3. MEDYAN YA
Nüfusu olu turan bireylerin ya larını en küçükten en büyüğe doğru sıralayınca tam ortadaki ya medyan ya ı göstermektedir. Medyan ya dü ünce nüfusun gençle tiği, yükselince de ya landığı görülür. Avrupa’daki medyan ya en son belirlemelerde 35’lerde seyretmektedir. Türkiye’nin medyan ya ı 21 olarak hesaplanmı tır. Ankara Đlinde ise medyan ya erkeklerde 26.13, kadınlarda ise 27.54 olup Türkiye ortalamasının üstündedir.
Ankara ilinde 1935 1965 yılları arasında ortalama 21 olan medyan ya , nüfusun genç bir nüfus olduğunu göstermektedir. Bunun nedeni de Ankara’nın aldığı göç ve üniversitelerdir. 1970 yılı ve sonrasında medyan ya sürekli artma eğilimi göstermi tir. 2000 yılında Ankara ilindeki erkeklerin yarısı 26 ya ından, kadınların yarısı 27 ya ından küçüktür. Kadınların ortalama ömrü erkeklerinkinden uzun olduğu için, kadınların medyan ya ı erkeklerden yüksektir. Metropoliten kent için 27 ya düzeyine yakla an ya ortalaması, Büyük ehir belediye sınırı içindeki metropoliten alanda 24 düzeyine inmektedir. Bu da, metropoliten kentin çeperindeki yerle melerde genç nüfusun yoğunla makta olduğunu göstermektedir.
ekil 5.28. : Ankara Medyan Ya Deği imi (1935 2000)
1935 - 2000 ANKARA ĐLĐ MEDYAN YA 30
25 kadın erkek
20
15
10
5
0 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
5.1.2.4. HANE HALKI BÜYÜKLÜĞÜ
Nüfusun sosyo demografik nitelikleri açısından hanehalkı büyüklüğü de önemli bir ölçüttür. Ankara, hanehalkı büyüklüğü açısından ülke ortalaması olan 5,1 değerinin çok altındadır.
ekil 5.29. : Türkiye’de Đller Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2000) 9 HANEHALKI BÜYÜKLÜĞÜ 8 7 6 5 4 3 2 1 0 KARS SĐĐRT KĐLĐS BURSA ADANA AFYON KONYA ELAZIĞ YALOVA ARTVĐN IRNAK EDĐRNE AMASYA YOZGAT BATMAN ANKARA MARDĐN SAMSUN BURDUR ISPARTA KAYSERĐ KOCAELĐ ÇANKIRI SAKARYA K.MARA MALATYA AKSARAY HAKKARĐ KARABÜK KARAMAN ĐSTANBUL ERZURUM KIR EHĐR ADIYAMAN BALIKESĐR ESKĐ EHĐR GAZĐANTEP KIRIKKALE ÇANAKKALE KASTAMONU DĐYARBAKIR
202 Türkiye genelinde Ankara yıllık ortalama nüfus artı hızı bakımından 19. sırada ve Türkiye ortalamasının altındadır. 1990 yılı itibariyle 4,23 olan Ankara’daki hanehalkı büyüklüğü, 2000 yılı itibariyle 3,82’ye gerileyerek, önemli bir a ama kat etmi tir. Son 10 yıldaki bu deği im, Ankara’yı Đstanbul’un önüne geçirirken, Đzmir’e yakla tırmı tır (Tablo 1.10a, ve 1.10.b).
Đç Anadolu Bölgesinin hanehalkı büyüklüğü, Türkiye ortalamasının altında olup, Ankara ili de, Đç Anadolu bölgesinden daha dü ük bir hanehalkı büyüklüğüne sahiptir. Đl ortalaması 3,87 olan Büyük ehir’de toplam hane halkı sayısı 841.488 olup, ortalama hane halkı büyüklüğü Büyük ehir ortalamasında 3.69’a, metropoliten kent olan 8 ilçede ise, 3,68’e gerilemektedir.
Tablo 5.16. : Toplam Hanehalkı Nüfusu ve Büyüklüğünün Đlçelere Göre Dağılımı, (2000) Toplam Toplam hanehalkı Toplam Toplam nüfusa göre Toplam nüfusuna BÖLGE ADI hanehalkı hanehalkı Ortalama nüfus göre ortalama nüfusu sayısı hanehalkı hanehalkı büyüklüğü büyüklüğü Altındağ 407101 388956 97002 4,2 4,01 Çankaya 769331 715979 219976 3,5 3,25 Etimesgut 171293 150685 42808 4 3,52 Gölba ı 62602 58737 12867 4,87 4,56 Keçiören 672817 672974 172635 3,9 3,9 Mamak 430606 423379 106611 4,04 3,97 Sincan 289783 290365 72607 3,99 4 Yenimahalle 553344 543271 148741 3,72 3,65 Akyurt 18907 18028 3970 4,76 4,54 Aya 21239 20391 4359 4,87 4,68 Bala 39714 40281 7019 5,66 5,74 Beypazarı 51841 51966 12604 4,11 4,12 Çamlıdere 15339 14481 3115 4,92 4,65 Çubuk 75119 72716 17092 4,39 4,25 Elmadağ 43374 42696 10618 4,08 4,02 Evren 6167 6623 1247 4,95 5,31 Güdül 20938 19543 4149 5,05 4,71 Haymana 54087 56134 9771 5,54 5,74 Kalecik 24738 25106 5041 4,91 4,98 Kazan 29692 27179 6746 4,4 4,03 Kızılcahamam 33623 32600 8538 3,94 3,82 Nallıhan 40677 40234 10735 3,79 3,75 Polatlı 116400 115332 27790 4,19 4,15 ereflikoçhisar 59128 60188 12330 4,8 4,88
Ankara içinde, metropoliten kente indikçe dü en hanehalkı büyüklüğü ortalaması, metropoliten kent içindeki 8 ilçede de önemli deği imler göstermektedir. 1990’dan 2000’e gelindiğinde tüm ilçelerin hanehalkı büyüklüğünde önemli dü ü ler olmakla birlikte, Gölba ı, Sincan, Mamak ve Altındağ ilçeleri Ankara ortalamasının üzerinde hanehalkı büyüklüklerine sahiptir. Çankaya, Etimesgut, Yenimahalle ve Keçiören ise, ortalamanın altındadır. Büyük ehir belediyesi sınırına yeni katılan Bala, Aya , Kalecik, Kazan, Akyurt ise, il ortalamasının üzerinde bir hanehalkı büyüklüğüne sahiptir. Bu ölçütte, Elmadağ ve Çubuk ise, il ortalamasından dü ük değerleriyle dikkat çekmektedirler.Yıllar itibariyle dü me eğilimindeki hanehalkı büyüklüğü, planlama çalı malarında konut sunumu ve sosyal yapı çözümlemeleri açısından büyük önem ta ımaktadır.
203 ekil 5.30. : Ankara’da Đlçeler Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2000)
ANKARA HANEHALKI BÜYÜKLÜKLERĐ 6
5
4
3
2 HANEHALKI SAYISI HANEHALKI 1
0 BALA AYA KAZAN ÇUBUK MAMAK SĐNCAN AKYURT B. EHĐR ANKARA KALECĐK GÖLBA I ÇANKAYA ELMADAĞ ALTINDAĞ KEÇĐÖREN KENT BEYPAZARI ETĐMESGUT ANKARA ĐÇ ANADOLU YENĐMAHALLE KIZILCAHAMAM METROPOLĐTAN 5.1.2.5. TOPLAM YA BA ĞIMLILIK ORANI Çalı abilir ya grubu olarak kabul edilen, 15–64 ya grubundaki nüfusun her 100 ki isine kar ın, çalı amaz ya olarak kabul edilen 0–14 ve 65 üzeri ya gruplarındaki ki i sayısının oranlanması ile bulunan ya bağımlılık oranı, kentsel ekonominin güçlülüğü ile de önemli bir ili ki kurmaktadır. Ya bağımlılık ve i gücünün
Tablo 5. 17. : Türkiye’de niteliklerine ili kin veriler, i gücü bölümünde daha detaylı olarak Ya Bağımlılık Oranının ele alınacak olup, bu bölümde nüfusun Sosyo ekonomik yapısı Geli imi bağlamında kısaca değinilmi tir. Ailede çalı anların tüm aile büyüklüğüne oranı olan bağımlılık oranının büyük ya da küçük olu unun planlama açısından küçük aile, bekar, göçmen, i çi, mevsimlik göç, i gücü ve oturmamı sosyal yapı gibi farklı yorumları vardır. Türkiye’de ya bağımlılık oranı 64,68’dir. Bu orana göre Ankara’nın ya bağımlılık oranı 43,76 ile Türkiye ortalamasının altındadır. Bu durum Ankara’da çalı abilir durumda olan nüfusun bakmakla yükümlü olduğu nüfusa oranının Türkiye ortalamasının altında olduğunu gösterir. Buradan da çalı abilir nüfusun Türkiye ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir.
ekil 5.31. : Türkiye ve Ankara’da Ya Bağımlılık Oranı (1935 2000)
1935 - 2000 TÜRK ĐYE - ANKARA YA BA ĞIMLILIK ORANI
100
80
ANKARA TOPLAM YA BA IMLILIK ORANI 60 Ğ ANKARA YA LI BA ĞIMLILIK ORANI ANKARA GENÇ BA ĞIMLILIK ORANI 40 TÜRK ĐYE TOPLAM YA BA ĞIMLILIK ORANI 20
0 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
204 1935 yılından bu yana ya bağımlılık oranı azalma eğilimi gösterirken, 1965 sonrası gerek ülkenin gerekse Ankara’nın ya bağımlılık oranındaki düzenli azalma, ülkede ekonomik ya ama katılan nüfusun artı ı ile ili kilidir. Özellikle kadın nüfusun ekonomik ya ama daha aktif olarak katılması bu oranı dü ürürken, daha güçlü bir ekonomi ortaya çıkarmaktadır. Ankara’da da bu eğilimin süreceği ve bunun kentsel ya ama etki edeceği dü ünülmektedir.
Tablo 5. 18. : Đlçelere Göre Ya Bağımlılık Oranları BÖLGE ADI 0 14 ya 15 64 ya 65 ya ve Toplam ya Ya lı Genç grubu nüfus grubu nüfus üzeri nüfus bağımlılık bağımlılık bağımlılık oranı oranı (65+ oranı (0 14 ya ) ya )
Altındağ 113.566 274.014 19.430 48,54 7,09 41,45 Çankaya 141.369 574.174 53.484 33,94 9,31 24,62 Etimesgut 40.707 125.600 4.948 36,35 3,94 32,41 Gölba ı 17.619 42.381 2.572 47,64 6,07 41,57 Keçiören 180.174 463.067 29.383 45,25 6,35 38,91 Mamak 118.099 293.203 19.128 46,8 6,52 40,28 Sincan 88.337 193.339 8.036 49,85 4,16 45,69 Yenimahalle 128.311 399.582 25.290 38,44 6,33 32,11 Akyurt 5.890 12.010 1.004 57,4 8,36 49,04 Aya 5.588 13.715 1.933 54,84 14,09 40,74 Bala 12.251 25.123 2.330 58,04 9,27 48,76 Beypazarı 13.369 34.027 4.428 52,3 13,01 39,29 Çamlıdere 3.643 10.063 1.632 52,42 16,22 36,2 Çubuk 22.701 47.919 4.483 56,73 9,36 47,37 Elmadağ 12.512 28.634 2.220 51,45 7,75 43,7 Evren 1.461 4.134 571 49,15 13,81 35,34 Güdül 5.036 13.821 2.079 51,48 15,04 36,44 Haymana 17.721 33.174 3.181 63,01 9,59 53,42 Kalecik 7.028 15.394 2.309 60,65 15 45,65 Kazan 8.692 19.422 1.570 52,84 8,08 44,75 Kızılcahamam 7.888 21.367 4.359 57,32 20,4 36,92 Nallıhan 9.040 27.104 4.522 50,04 16,68 33,35 Polatlı 33.271 76.784 6.327 51,57 8,24 43,33 ereflikoçhisar 16.601 38.971 3.543 51,69 9,09 42,6 Ankara Toplamı 1.010.874 2.787.022 208.762 43,76 7,49 36,27
Çalı abilir nüfusa ili kin diğer ekonomik nitelik ve deği imler Đ gücü bölümünde irdelenecektir.
5.1.2.6. ÖZÜRLÜLÜK ORANI
Özürlülük durumuna göre nüfus incelendiğinde 2000 yılı itibariyle Ankara’da nüfusun %1.61’inin (64710 ki i) özürlü olduğu görülmektedir. Özürlü nüfusun % 58,2’sini ise, erkekler olu turmaktadır. Ülke ve Đç Anadolu Bölgesi ortalamasından çok daha dü ük bir özürlü oranına sahip görünen Ankara’da, bu oranlara yansımamı daha yüksek bir özürlü oranı olabileceği sanılmaktadır. 2000 yılı DĐE verilerine göre, Ankara’daki özürlülerin içinde, konu ma özürlüler %40’lık pay ile ilk sırada yer almaktadır. Zihinsel özürlüler %14, görme özürlüler %11, i itme özürlüler %8’lik bir paya sahiptir.
ekil 5.32. : Türkiye, Đç Anadolu ve Ankara’da Özürlü Oranları (2000)
2000 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU, ANKARA ÖZÜRLÜ ORANLARI KAR ILA TIRMASI 12,52 14 12,29 12 10 8 % 6 4 1,61 2 0 TÜRK ĐYE ĐÇ ANADOLU ANKARA
205 ekil 5.33. : Ankara’da Özürlü Nüfusun Özürlülük Türüne Göre Dağılımı (2000)
2000 ANKARA ÖZÜRLÜLÜK TÜRÜNE GÖRE NÜFUS ORANI
GÖRME
7% 11% KONU MA 9% 3% ZĐHĐNSEL 8% 14% Đ ĐTME FĐZĐKSEL 8% BĐRDEN ÇOK 40% DĐĞER BĐLĐNMEYEN
5.1.2.7. EĞĐTĐM, OKUL ÇAĞINDAKĐ NÜFUS
Ankara’da yıllar içinde okuma ve yazma bilenlerin oranı hızla artmaktadır. 1935 yılında erkeklerin %36.2’si, kadınların %13.6’sı okuma yazma bilirken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %97.12e, kadınlarda %89.3’e yükselmi tir.
En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında erkeklerde %32.5, kadınlarda ise %19.6 iken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %59.6’ya, kadınlarda ise %43.72ye yükselmi tir. 1975 2000 yılları arasında ortaöğrenim ve üniversite mezunları sürekli artı göstermektedir. 1975 yılında 25 ve daha yukarı ya taki erkeklerin %49’u, kadınların %31.1’i ilkokul mezunu iken, 2000 yılında erkeklerin %39.32ü, kadınların ise %43.2’si ilkokul mezunudur.2000 yılında ortaokul veya lise mezunu olan erkeklerin oranı kadınların oranından daha fazladır.
ekil 5.34. : Üniversite Bitiren Nüfusun 22 Ya Üzeri Nüfusa Oranı (2000) 18 ÜNĐVERSĐTE BĐTĐREN NÜFUSUN 22 YA NÜFUSUNA ORANI 16
14
12
10
8
6
4
2
0 VAN KARS KĐLĐS SĐĐRT ĐZMĐR BĐTLĐS ELAZIĞ BARTIN ARTVĐN EDĐRNE YOZGAT BĐLECĐK ANKARA DENĐZLĐ MARDĐN SAMSUN TUNCELĐ ÇANKIRI HAKKARĐ GĐRESUN KÜTAHYA TRABZON ERZURUM NEV EHĐR ERZĐNCAN ZONGULDAK KASTAMONU
1975 2000 döneminde, ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerini bitiren nüfus oranında önemli geli meler olmu tur. 1975 yılında eğitim çağını tamamlayan erkeklerin yakla ık %28’i ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlarken, 2000 yılında erkeklerin yakla ık %55.2’si ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamı tır. 1975 yılında kadınların yakla ık%15.1’i, 2000 yılında ise %35.62’sı ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamı tır. Eğitim düzeyinde özellikle lise ve yükseköğretim mezunlarında önemli geli me olmu tur. 1975 yılında erkeklerin %10’u, kadınların %7.3’ü lise mezunu iken, 2000 yılında erkeklerin %21.8’i, kadınların %15.1’i lise mezunudur. Yüksek öğretim mezunu olan nüfus oranı 206 kadınlarda daha fazla artı göstermi tir. 1975 yılında erkeklerin %10.5’i, kadınların %3’ü yükseköğretim mezunu iken, 2000 yılında bu eğitim düzeyinden mezun olan erkeklerin oranı %19.8’e, kadınların oranı %13.2’ye yükselmi tir.
Ülkenin en eğitimli kenti Ba kent Ankara’da, üniversite mezunlarının tüm nüfusa oranı, %11,70, 22 ya üzeri nüfusa oranı ise %17 dolaylarındadır. Bu haliyle ülke ortalamasının yakla ık 3 kat üzerinde yükseköğrenim görmü nüfusa sahip olan Ankara, Đstanbul ve Đzmir’den de yakla ık 1,5 kat daha önde görünmektedir. Ankara kenti için çok önemli bir açılım noktası olan bu eğitimli nüfus yapısı, okuma yazma oranları bağlamında ise, bazı kırılganlıkları beraberinde getirmektedir. Özellikle, kırsal alanında önemli bir eğitim sorunu olan Ankara ilinde okuma yazma bilmeyen nüfusun kadın nüfus ba ta olmak üzere ihmal edilemeyecek bir oranı olduğu görülmektedir.
ekil 5.35. : Okur Yazar Nüfusun Geli imi (1935 2000)
1935 - 2000 OKUMA YAZMA B ĐLEN NÜFUS
100,00 90,00 80,00 70,00 60,00
% 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
ANKARA TÜRK ĐYE
ekil 5.36. : Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı (2000)
100 OKUR YAZAR KADIN NÜFUSU ORANININ TOPLAM KADIN NÜFUSUNA ORANI (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ĐÇEL RĐZE AĞRI ADANA MUĞLA ELAZIĞ ÇORUM BĐNGÖL MARDĐN DENĐZLĐ SAMSUN ISPARTA ÇANKIRI ANTALYA HAKKARĐ MALATYA TRABZON ERZURUM KARAMAN ĐSTANBUL OSMANĐYE BALIKESĐR ADIYAMAN ESKĐ EHĐR GAZĐANTEP ZONGULDAK GÜMÜ HANE
Tablo 5.19. : Ankara Đlinde Okur Yazarlık Oranı YILLAR ANKARA OKUMA YAZMA BĐLEN ANKARA OKUMA YAZMA BĐLMEYEN 1965 65.29 34.71 1970 71.25 28.75 1975 77.65 22.35 1980 80.36 19.64 1985 87.22 12.78 1990 89.51 10.48 2000 93.28 6.72
207 8 yıllık eğitimin tamamlanabileceği en küçük ya 14’tür. Bu nedenle, en az ilköğretim mezunu olanların oranındaki deği im incelenirken 14 ve daha yukarı ya grubundaki nüfus dikkate alınmı tır. Ankara ilinde en az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 – 2000 döneminde her iki cinsiyet için de sürekli artı göstermi tir. En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında erkeklerde % 32.5i kadınlarda % 19.6 iken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %59.6’ya, kadınlarda ise %43.7’ye yükselmi tir.
ekil 5.37. :En Az Đlköğretim Mezunu Olan Kadın Nüfusun Geli imi (1975 2000)
1975 - 2000 EN AZ ĐLKÖ ĞRET ĐM MEZUNU OLAN NÜFUS (KADIN 14+) OKUMA YAZMA BĐLMEYEN 50,00%
45,00% 40,00% OKUMA YAZMA 35,00% BĐLEN FAKAT B ĐR 30,00% OKUL B ĐTĐRMEYEN 25,00%
20,00% ĐLKOKUL
15,00%
10,00%
5,00%
0,00% EN AZ 1975 1980 1985 1990 2000 ĐLKÖ ĞRET ĐM MEZUNU OLAN
Üniversite mezunlarının sayısı açısından ülkenin en eğitimli kenti olan Ankara’nın okuryazarlık açısından kırsal kesiminden ve kadın nüfusundan ba layan önemli bir kırılganlığa sahip olduğu görülmektedir. Özellikle, 1975 sonrası bu kırılganlığın giderilebilmesi anlamında önemli ilerlemeler sağlanmasına kar ın, kadın nüfusun Haymana, Bala gibi ilçelerden ba layarak eğitime ve sosyal ya ama katılmalarında önemli sorunlar görülmektedir.
Ülkenin eğitim göstergeleri açısından en önde gelen ili Ankara’da, ilçeler arası e itsizlikleri giderecek eğitim politika ve program alanlarının belirlenerek hayata geçirilmesi gerekmektedir. Özellikle, Bala, Kalecik, Akyurt, Aya ve bu ilçelere bağlı kırsal nitelikli yerle melerden ba layarak mekansal ve mekansal olmayan eğitim politikaları geli tirilerek ilgili kurumlarla i birliği halinde hayata geçirilmelidir.
Eğitim kenti Ankara’nın eğitime ili kin diğer özellikleri 7. bölümde irdelenmektedir.
208 ekil 5.38. :Eğitim Durumuna Göre Kadın Nüfusun Geli imi (1975 2000) ekil 5.39. :Eğitim Durumuna Göre Erkek Nüfusun Geli imi (1975 2000)
1975 - 2000 E ĞĐ TĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (KADIN 25+) 1975 - 2000 E ĞĐ TĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (ERKEK 25+)
50 ĐLKOKUL 60 ĐLKOKUL 40 50 ORTAOKUL 30 40 ORTAOKUL % % 30 20 LĐSE LĐSE 20 10 10 YÜKSEKÖ ĞRET ĐM YÜKSEKÖ ĞRET ĐM 0 0 1975 1980 1985 1990 2000 1975 1980 1985 1990 2000
2005 yılı itibariyle Türkiye’de 3 büyük ilin eğitime ili kin kar ıla tırmalı verileri a ağıdaki tabloda gösterilmektedir.
Tablo 5.20. : 3 Büyük Đlde 2005 Yılı Đtibariyle Eğitim Göstergeleri
Okul Okul Genel Meslek Meslek Mesleki Đlköğre Topl Topla Topla Top. Okul önce Önce Đ.öğreti Genel Genel Genel ortaöğre i ve Mesleki Mesleki i o.öğreti Okul Đ.öğret Đlköğre Đlköğre tim Genel am m Top. m Öğrenc öncesi si si m ortaöğre ortaöğre ortaöğre tim teknik ve teknik ve teknik o.öğre m BÖLGE öncesi im tim tim Öğrenci ortaöğre Okul Öğret Öğrenci Öğre i / Öğretm Öğre Öğre Öğretm tim tim tim Öğrenci o.öğret o.öğretim o.öğretim tim Öğrenci ADI Okul Okul Öğrenci Öğrenci / tim Okul Sayı men Sayısı nci / Öğretm en nci nci / en Öğretme Öğrenci Öğrenci / im Öğretmen Öğrenci Öğren / Sayısı sayısı Sayısı / Okul Öğretm Sayısı sı Sayısı Okul en Sayısı sayıs Öğret Sayısı n Sayısı Sayısı / Okul Öğretme Okul Sayısı Sayısı ci / Öğretm en ı men n sayısı Okul en
Ankara 2441 36413 863653 868 24 995 2386 38553 16 979 17529 584610 597 33,35 201 8.589 159.637 794,21 18,59 266 7.909 80.853 303,96 10,22
Đstanbul 4177 59230 2413504 1328 41 1817 3269 65433 20 1484 28727 1756337 1184 61,14 511 16.904 374.456 732,79 22,15 365 10.330 217.278 595,28 21,03
Đzmir 2209 25110 685434 796 27 861 1348 26282 19 966 12668 477093 494 37,66 176 6.392 113.355 644,06 17,73 206 4.702 68.704 333,51 7,00 Tüm okul öncesi öğretmenleri kapsar. Kadrolu öğretmenleri kapsar. Açık ilköğretim ve açık lise bilgileri kapsanmı tır. 2005 2006 eğitim yılı 2005 olarak verilmi tir.
209 Tablo 5.21. : Đlçelere Göre Eğitim Göstergeleri Ortaokul Lise Okuma veya veya lise Yüksek Okuma Okuma yazma Đlköğret ortaokul Yüksek Okuma Đlkokul dengi öğretim yazma yazma bilen fakat im dengi öğretim yazma Toplam Erkek Kadın bitiren meslek mezunl BÖLGE ADI bilmeyen % bilmeyen % bir okul % % bitiren % meslek % % bitiren % bilen nüfus nüfus nüfus Toplam okulu arının Toplam Kadın bitirmeyen Toplam okulu Toplam oranı nüfus bitiren oranı Nüfus Nüfus Toplam Nüfus bitiren Nüfus (%) Toplam (%) Nüfus Toplam Nüfus Nüfus Altındağ 362.189 185.313 176.876 32.261 8,91 25.067 14,17 73.004 20,16 139.412 38,49 9.122 2,52 32.580 9,00 55.542 15,34 20.011 5,53 91,1 5,5 Çankaya 719.307 359.991 359.316 27.898 3,88 22.449 6,25 95.050 13,21 140.422 19,52 21.172 2,94 57.972 8,06 201.630 28,03 174.647 24,28 96,1 24,3 Etimesgut 155.206 86.588 68.618 6.883 4,43 5.028 7,33 25.006 16,11 39.711 25,59 4.137 2,67 15.034 9,69 40.474 26,08 23.903 15,40 95,6 15,4 Gölba ı 55.748 29.743 26.005 3.870 6,94 3.010 11,57 11.441 20,52 20.366 36,53 1.518 2,72 4.846 8,69 9.867 17,70 3.832 6,87 93,1 6,9 Keçiören 604.180 296.559 307.621 37.895 6,27 30.534 9,93 115.374 19,10 192.989 31,94 20.419 3,38 61.543 10,19 126.246 20,90 49.408 8,18 93,7 8,2 Mamak 384.441 195.270 189.171 30.926 8,04 25.078 13,26 76.130 19,80 138.839 36,11 11.196 2,91 40.449 10,52 66.417 17,28 20.262 5,27 92 5,3 Sincan 254.080 127.237 126.843 15.269 6,01 11.932 9,41 52.981 20,85 89.329 35,16 8.673 3,41 26.522 10,44 49.459 19,47 11.745 4,62 94 4,6 Yenimahalle 505.348 249.814 255.534 24.448 4,84 19.696 7,71 83.848 16,59 134.973 26,71 15.856 3,14 44.485 8,80 122.778 24,30 78.735 15,58 95,2 15,6 Akyurt 16.590 8.888 7.702 1.749 10,54 1.283 16,66 3.634 21,90 7.506 45,24 471 2,84 1.262 7,61 1.581 9,53 386 2,33 89,5 2,3 Aya 19.068 9.850 9.218 1.479 7,76 1.042 11,30 3.836 20,12 7.959 41,74 560 2,94 1.758 9,22 2.551 13,38 915 4,80 92,2 4,8 Bala 34.944 17.627 17.317 5.164 14,78 3.951 22,82 7.800 22,32 14.409 41,23 1.032 2,95 2.797 8,00 3.052 8,73 681 1,95 85,2 1,9 Beypazarı 46.918 23.317 23.601 4.230 9,02 3.192 13,52 9.213 19,64 21.664 46,17 1.572 3,35 3.292 7,02 5.233 11,15 1.683 3,59 91 3,6 Çamlıdere 14.045 7.367 6.678 2.402 17,10 1.819 27,24 2.721 19,37 5.570 39,66 227 1,62 1.094 7,79 1.581 11,26 448 3,19 82,9 3,2 Çubuk 65.420 34.064 31.356 7.740 11,83 5.841 18,63 13.580 20,76 27.486 42,01 1.829 2,80 5.131 7,84 7.566 11,57 2.067 3,16 88,2 3,2 Elmadağ 38.596 19.807 18.789 3.465 8,98 2.742 14,59 8.189 21,22 13.625 35,30 1.551 4,02 3.568 9,24 6.371 16,51 1.823 4,72 91 4,7 Evren 5.645 2.773 2.872 875 15,50 688 23,96 1.164 20,62 1.939 34,35 144 2,55 680 12,05 674 11,94 166 2,94 84,5 2,9 Güdül 18.985 9.908 9.077 1.812 9,54 1.312 14,45 3.433 18,08 8.678 45,71 492 2,59 1.510 7,95 2.421 12,75 634 3,34 90,5 3,3 Haymana 47.125 23.250 23.875 6.717 14,25 5.165 21,63 11.279 23,93 21.536 45,70 836 1,77 2.684 5,70 3.197 6,78 860 1,82 85,7 1,8 Kalecik 22.103 11.501 10.602 2.612 11,82 1.959 18,48 4.862 22,00 8.611 38,96 536 2,43 2.130 9,64 2.792 12,63 551 2,49 88,2 2,5 Kazan 26.279 14.132 12.147 2.101 7,99 1.543 12,70 5.398 20,54 10.283 39,13 769 2,93 2.019 7,68 4.040 15,37 1.665 6,34 92 6,3 Kızılcahamam 30.779 15.734 15.045 4.557 14,81 3.454 22,96 6.046 19,64 12.177 39,56 788 2,56 2.335 7,59 3.799 12,34 1.064 3,46 85,2 3,5 Nallıhan 37.534 19.168 18.366 3.582 9,54 2.663 14,50 7.213 19,22 15.859 42,25 1.492 3,98 3.281 8,74 4.847 12,91 1.249 3,33 90,5 3,3 Polatlı 103.851 53.371 50.480 8.930 8,60 6.737 13,35 21.987 21,17 44.128 42,49 3.148 3,03 5.968 5,75 14.684 14,14 4.984 4,80 91,4 4,8 ereflikoçhisar 53.013 27.205 25.808 6.550 12,36 4.881 18,91 11.182 21,09 17.355 32,74 2.143 4,04 5.658 10,67 8.314 15,68 1.733 3,27 87,6 3,3 Toplam 3.621.394 1.828.477 1.792.917 243.415 6,72 191.066 10,66 654.371 18,07 1.134.826 31,34 109.683 3,03 328.598 9,07 745.116 20,58 403.452 11,14
210 5.1.2.8. SAĞLIK
Ülke içinde bir sağlık kenti olarak öne çıkan Ba kent Ankara, sunduğu sağlık hizmetlerinin nitelik ve niceliği ile, yalnız kente ve çevresine değil, Đç Anadolu Bölgesine ve hatta ülkeye hizmet vermektedir. Ankara’da ki i ba ına dü en yatak ve hekim sayıları açısından yapılan kar ıla tırmalar, Ankara’nın sağlık sektöründeki üstünlüklerini de ortaya koymaktadır.
ekil 5.40. : Türkiye’de Đller Đtibariyle On Bin Ki iye Dü en Hekim Sayısı (2000)
10 BĐN KĐ ĐYE DÜ EN HEKĐM SAYISI
35
30
25
20
15
10
5
0 ĐÇEL RĐZE AĞRI KARS U AK BOLU SĐĐRT ORDU SĐNOP AYDIN BURSA AFYON ADANA MUĞLA ÇORUM BARTIN YALOVA YOZGAT MANĐSA ANKARA AMASYA MARDĐN BATMAN BURDUR SAMSUN KOCAELĐ KAYSERĐ K.MARA GĐRESUN HAKKARĐ AKSARAY ARDAHAN KIR EHĐR KARAMAN ĐSTANBUL NEV EHĐR TEKĐRDAĞ ERZĐNCAN OSMANĐYE ESKĐ EHĐR DĐYARBAKIR
ekil 5.41. : Türkiye’de Đller Đtibariyle On Bin Ki iye Dü en Yatak Sayısı (2000)
10 B ĐN K Đ Đ YE DÜ EN YATAK SAYISI
60
50
40
30
20
10
0 VAN ĐÇEL KARS KĐLĐS SĐVAS IĞDIR SĐNOP NĐĞDE AYDIN DÜZCE BĐTLĐS KONYA MUĞLA .URFA EDĐRNE YOZGAT MANĐSA BATMAN SAMSUN ISPARTA ÇANKIRI KAYSERĐ K.MARA ANTALYA HAKKARĐ MALATYA KÜTAHYA TRABZON ARDAHAN KIR EHĐR KARAMAN ĐSTANBUL TEKĐRDAĞ ERZĐNCAN OSMANĐYE BALIKESĐR ESKĐ EHĐR ÇANAKKALE ZONGULDAK KASTAMONU DĐYARBAKIR
211 On bin ki iye dü en hekim sayısında Ankara, ülkenin en geli mi kenti olurken, yatak sayısında da, 6. sıradadır. Yoğun nüfusa kar ın Ankara’nın yatak sayısında da ülke sırlamasının üstlerindeki yerinin peki tirilmesi gerekmektedir.
Sağlıkla ilgili detaylı parametreler, 7. Bölümde irdelenmekte olup, bu bölümde nüfusun sağlık ölçütleri açısından da, ülkenin geli mi kentleri içinde yer aldığını göstermek noktasında düğümlenmektedir.Geli mi lik göstergeleri açısından Ankara’yı ülkenin üst sıralarına yerle tiren eğitim ve sağlık göstergeleri, kent içinde önemli oranda sorun ve e itsizliklere sahiptir. Özellikle sağlık güvencesi ve hizmetlerinden yararlanmak anlamında gelir gruplarına ve yerle im bölgelerine göre önemli e itsizlikler olduğu bilinmektedir. Özellikle alt gelir grubu yerle imleri ve gecekondu alanlarında hem 1. kademe sağlık tesislerinin sayısı, hem de bu tesislerden vatanda ların yararlanabilmesi anlamında önemli sorunlar olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle, sağlık ve eğitimle ilgili özel program alanları ve uygulamaları geli tirilmesinde yarar görülmektedir.
5.1.2.9. GELĐR DAĞILIMI VE TÜKETĐM
Sosyal donatı alanları ve hizmetleri olan eğitim ve sağlık yanında, ilin geli mi lik ölçütleri bağlamında değerlendirildiği 1. Bölümde, değerlendirilmeyen, nüfusun içsel yapısındaki e itsizlikleri daha net ortaya çıkaracak bazı ölçütler bu ba lık altında değerlendirilmi tir. Tablo 5.22. : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde Payla ım Oranları Gini Endeksleri (2000) Tablo 5.23. : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde Payla ım Oranları Gini Endeksleri (2000)
Ülkelerin en zengin ve en fakir nüfusun ülke gelirinden aldığı paylara oranlanması ile bulunan “Gini Endeksi” değerlerine göre Ülkemiz, 2000 yılı itibariyle, 40 katsayı ile gelir dağılımının e itsiz payla ıldığı ülkelere yakın bir sosyo ekonomik yapıya sahip görünmektedir. Đsveç, Norveç gibi ülkelerde 25 düzeyinde olan bu oran, Guetemala’da 60 düzeyine ula maktadır. Bu değerin ülkemizde de dü ürülmesi yönünde çalı malar yapılmalıdır. Aynı endeksin ülkemiz kentleri içindeki değerleri irdelendiğinde, gelir dağılımının dengeli olduğu ifade edilen Ankara’nın 41 oranı ile, e itsiz gelir dağılımına sahip kentler içinde değerlendirilebileceği görülmektedir. Đstanbul’un 43 ile Ankara’dan daha dengesiz bir gelir dağılımın sahip olduğu ülkemizde, Đzmir ise 39 oranı ile Ankara’dan daha dengeli görünmektedir. Gaziantep’te 31 düzeyine inen gini endeksinin Ankara’da da dü ürülmesi yönünde sosyal programlar yürütülmesi kaçınılmaz görünmektedir. 212 Gelir dağılımındaki bu e itsizlik yoksulluğu da beraberinde getirmektedir. Hane halkı gelirleri bazında kentsel alanda dü tüğü görülen yoksulluk verileri ise, kentsel yapılar için sağlıklı sonuçlar üretmemektedir.
Tablo 5.24. : Hane ve Fert Bazında Kırsal ve Kentsel Yoksulluk Oranları Ankara’da, kentsel yoksulluğun bölge bölge belirlenerek giderilebilmesine yönelik çalı malar yapılmasını kaçınılmaz kılan gelir dağılımı e itsizlikleri, sosyal güvence sorunu, kentsel sosyal ve teknik altyapı yoksunlukları gibi bir çok sorun alanında özgün müdahale biçimlerinin geli tirilmesi kaçınılmaz bir zorunluluk olarak Ankara’nın önünde durmaktadır.
Gelire göre sıralı % 20’lik grupların tüketim harcamalarını kar ıla tıran DĐE verileri, 1994 2004 yılları arasında hem Türkiye, hem de Ankara özelinde önemli deği imler ya andığını göstermektedir. Buna göre; 1994 yılından 2004’e gelindiğinde ülke genelinde hanehalkı gelirinin barınma ve ula ım gereksinimlerine olan harcamalarında artı olmu tur. Benzer durumun eğlence ve diğer tüketim hizmetlerinde de kendisini gösterdiği görülmektedir. Perakende sektörü ve tüketim alı kanlıklarındaki eği imler yanında kentsel ya amın barınma ve ula ım harcamalarını yükselten durumu, gıda, giyim, mobilya gibi harcamalarda zorunlu kesinti yapılmasını gündeme getirmi görünmektedir. Ankara’da da, nüfusun en yoksul ilk üç %20’lik dilimlerinde toplam tüketim harcamalarının 1994’ten 2004’e kadar dü ü gösterdiği anla ılmaktadır. Bu Ankara’da gelir dağılımının e itsizle me eğilimini göstermekte ve en zengin %20’lik dilimin gelir ve tüketimden aldığı payın artmakta olduğuna i aret etmektedir. Ankara’da nüfusun özellikle ilk 2 %20’lik diliminde zorunlu ya am harcamaları gıda ve barınma gereksinimleri temel tüketimi kar ılarken, 3. dilimden itibaren, ula tırma, eğlence hizmetlerinde bir artı göze çarpmaktadır.
ekil 5.42. : Türkiye’de Gelire Göre Tüketim Harcamaları Kar ıla tırması (1994 2004)
35,00% GEL ĐRE GÖRE SIRALI %20'L ĐK GRUPLARA GÖRE TÜKET ĐM HARCAMALARI KAR ILA TIRMASI 1994 - 2004 30,00%
25,00% 1994 2004 20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00% 1. Gıda ve 3. Giyim ve 4. Konut, su, 5. Mobilya, ev 6. Sa ğlık 7. Ula tırma 9. E ğlence ve 10.E ğitim 11.Lokanta, 12.Çe itli mal ve alkolsüz ayakkabı elektrik, gaz ve aletleri ve ev kültür hizmetleri yemek hizmetleri hizmetler içecekler di ğer yakıtlar bakım hizmetleri ve oteller
213 ekil 5.43. : Ankara’da Toplam Gelirin %20’lik Gruplara Göre Dağılımı (1994 2004)
50,00% 1994 - 2004 ANKARA ĐLĐ TOPLAM GEL ĐRĐN %20'L ĐK GRUPLARA DA ĞILIMI 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 1994 2004 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20 ekil 5.44. : Ankara’da Gelire Göre Sıralı %2’li Grupların Tüketim Harcamaları (2004)
ANKARA GEL ĐRE GÖRE SIRALI %20'L ĐK GRUPLAR ĐTĐBAR ĐYLE TÜKET ĐM HARCAMASI TÜRLER Đ (D ĐKEY) Gıda, Đçki, Tütün
80,00%
70,00% Konut ve Kira
60,00%
50,00% Sa ğlık
40,00%
30,00% Ula tırma
20,00%
10,00% Eğlence ve Kültür
0,00% 1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20 Eğitim
Bu dilim için barınma gereksiniminin gıdanın da üzerine çıkması ilginçtir. Đlk 3 dilim için son sıralardaki eğitim, sağlık ve eğlence harcamalarının 4. ve 5. dilimlerde en önemli harcama kalemleri haline gelmesi, gelir dağılımındaki e itsizliğe i aret etmektedir. Kamu hizmetlerinin merkezi ve özellikle gelir dağılımı açısından diğer büyükkentlerden daha iyi durumda olduğu görülen Ankara içinde de önemli kentsel yoksulluk ya anan alanlar bulunduğu ve bu alanlara ili kin özel ara tırma ve uygulamalar yapılması gerekliliği görünmektedir.Ankara için nüfusun sosyo demografik yapısındaki e itsizlikleri onarıp, dengeleyecek özel programlar ve uygulamalar gerçekle tirilmesi, bu amaçla özel çalı malar yapılması gerekmektedir.
5.1.3. NÜFUS YAPISINA ĐLĐ KĐN ÖNGÖRÜLER
5.1.3.1. NÜFUS PROJEKSĐYONLARI
Yıllar itibariyle Ankara kenti yıllık nüfus artı hızı değerlendirilerek Ankara kentinin 2023 planlama hedef yılı için nüfus projeksiyonları yapılmı tır. Bu projeksiyonlar kentin nüfus artı eğilimleri doğrultusunda biçimlendiği için, kentsel nüfusun olu umunda tek ba ına kabul edilebilir veriler olarak görülmemektedir. Bunun yerine, nüfus projeksiyonları ve i gücü verileri üzerinden yapılan projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazında özgün nüfus ve i gücü değerleri, olası kamu yatırımları, onaylı planlar ve bu planlara yapılan müdahaleler bazında kentin ve planlama bölgelerinin nüfus ve i gücü projeksiyonları sonuçlandırılacaktır.
Nüfus projeksiyonları için 2005 2006 döneminde Gazi Üniversitesi ehir ve Bölge Planlama Bölümü 4. Sınıf stüdyosunda yapılan projeksiyonlardan yararlanılmı olup 20 ,a ağıda Ankara ili ve 5216 sayılı Kanun sonrası olu an Ankara Büyük ehir Belediyesi sınırları için nüfus projeksiyonlarının sonuçları verilmektedir.
20 Gazi Üniversitesi ehir ve Bölge Planlama Bölümü 2005 2006 Yılı 4. Sınıf Ankara Stüdyosu Analitik Etüdlerinden yararlanılmı tır. 214 ekil 5.45. : Ankara Đli 2023 Nüfus Projeksiyonları
EN KÜÇÜK 12000000 ANKARA ĐLĐ 2023 NÜFUS PROJEKSĐYONLARI KARELER YÖNTEMĐ ARĐTMETĐK 10000000 ARTI YÖNTEMĐ BĐLE ĐK FAĐZ 8000000 YÖNTEMĐ
ÜSSEL 6000000 YÖNTEM 1
ÜSSEL 4000000 YÖNTEM 2
2000000 ÜSSEL YÖNTEM 3
0 ÜSSEL 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2005 2010 2015 2020 2025 YÖNTEM 4
ekil 5.46. : Ankara Büyük ehir Belediyesi 2023 Nüfus Projeksiyonları
ANKARA B. EH ĐR BEL. SINIRI 2023 NÜFUS PROJEKS ĐYONLARI EN KÜÇÜK 14000000 KARELER YÖNTEMĐ ARĐTMETĐK 12000000 ARTI YÖNTEMĐ 10000000 BĐLE ĐK FAĐZ YÖNTEMĐ 8000000 ÜSSEL YÖNTEM 1 6000000 ÜSSEL 4000000 YÖNTEM 2
ÜSSEL 2000000 YÖNTEM 3
0 ÜSSEL 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2005 2010 2015 2020 2025 YÖNTEM 4
Yukarıdaki tablolar irdelendiğinde, Ankara ili için en küçük nüfus projeksiyonu 5.652.852, en yüksek nüfus projeksiyonu ise, 9.172.936 ki idir. Tüm nüfus projeksiyonlarının kar ıla tırılması yönündeki kar ıla tırmalı yöntem ise, Ankara ili için 2023 yılı itibariyle 6.034.708 ki ilik bir projeksiyon tespit etmektedir.
Ankara Büyük ehir Belediyesi sınırları için ise, en küçük nüfus projeksiyonu 5.337.856 ki idir. En yüksek nüfus projeksiyonu ise, il nüfusunu da geçerek 11.552.058 ki inin Ankara Büyük ehir Belediyesi içinde ya ayacağını öngörmektedir. Ancak Büyük ehir içindeki nüfusun yoğunluğu ve artı hızıyla sınırlanan projeksiyonların abartılı sonuçlar verdiği görülmektedir. Kar ıla tırmalı yöntem ile yapılan nüfus projeksiyonu ise, 2023 yılı itibariyle 5.445.803 ki ilik bir kent olu acağını öngörmektedir.
Bu projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazındaki tespit, müdahale ve karar ile i gücü verileri sonuçları da göz önünde bulundurularak sonuçlandırılacaktır.
215 Tablo 5.25. Ankara Đli 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu Kar ıla tırmalı Model Adı En Küçük Kareler Aritmetik Artı Bile ik Faiz Üssel Yöntem 1 Üssel Yöntem 2 Üssel Yöntem 3 Üssel Yöntem 4 Üssel Yöntem 5 Yöntem Pt = t rt rt rt rt rt Projeksiyon Formülü Pt = P tl + b ort *Nt Po x (1+r) Pt = P o x e Pt = P o x e Pt = P o x e Pt = P o x e Pt = P o x e r r=0,03348 r=0,03348 r=0.02137 r=0.02681 r=0.01828 r=0.02296 Ankara Kenti Ankara Kenti Ankara Kenti Türkiye Kentsel Türkiye Toplam Ankara Kenti “r” Değeri Açıklaması (1965 – 2000) (1965 – 2000) (1990 – 2000) (1990 – 2000) (1985 – 2000) (1975 – 2000) 1965 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1970 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 1975 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 1980 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 1985 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 1990 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 2000 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 2005 4268343 4490798 4772445 4787188 4459816 4582787 4391441 4495413 4179974 2010 4632687 4973736 5682891 5718056 4962737 5240188 4811734 5042275 4585722 2015 4997032 5456674 6767025 6829931 5522372 5991893 5272251 5655664 4992563 2020 5361376 5939612 8057980 8158010 6145115 6851430 5776844 6343670 5416182 2023 5652852 6229375 9040385 9172936 6838083 7834268 6329729 7115371 6034708
Tablo 5.26. Ankara Büyük ehir Belediye Sınırı 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu Kar ıla tırmalı Model Adı En Küçük Kareler Aritmetik Artı Bile ik Faiz Üssel Yöntem 1 Üssel Yöntem 2 Üssel Yöntem 3 Üssel Yöntem 4 Üssel Yöntem 5 Yöntem
Pt = Projeksiyon Formülü Pt = Ptl + bort*Nt Po x (1+r)t Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert r r=0,03348 r=0,03348 r=0.02137 r=0.02681 r=0.01828 r=0.02296
Ankara Kenti Ankara Kenti Ankara Kenti Türkiye Kentsel Türkiye Toplam Ankara Kenti “r” Değeri Açıklaması (1965 – 2000) (1965 – 2000) (1990 – 2000) (1990 – 2000) (1985 – 2000) (1975 – 2000) 1965 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1970 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1975 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1980 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 1985 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 1990 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2000 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 2005 3793721 4091057 4531320 4555173 4032407 4127466 3966815 4132835 3764673 2010 4179755 4572453 5688308 5748354 4504665 4719551 4359309 4731837 4133610 2015 4565789 5053850 7140721 7254076 5032232 5396570 4790638 5417658 4501500 2020 4951823 5535246 8963961 9154207 5621585 6170708 5264644 6202879 4885128 2023 5337856 6016643 11252742 11552058 6279960 7055896 5785551 7101909 5445803
216 5.1.3.2. 2023 YILI ÖNGÖRÜLERĐ o Nüfus artı hızındaki son 20 yıldaki dü me eğiliminin süreceği ve Anadolu’da olu an çekim odaklarının Ankara’ya olan göç hareketlerini azaltabileceği kabulüyle, Cumhuriyetin 100. yılında % 0,175 düzeyinde bir nüfus artı düzeyi olu abileceği, bunun da Ankara kentini yakla ık 6.000.000 ki i düzeyinde tutabileceği öngörülmektedir. o Ülkenin, bölgenin ve Ankara’nın kentsel nüfus oranındaki artı oranının artarak süreceği ve Büyük ehir belediyesi sınırları içindeki yarı kırsal alanların da istatistiki verilerde kentsel alan sayıldığı noktasından hareketle, Ankara ili nüfusunun kentsel nüfus oranının %95’i geçeceği tahmin edilmektedir. o Ankara kenti nüfusunun ülke nüfusundan aldığı payın % 6,2 ila % 6,5 arasında gerçekle eceği ve kentin aldığı göç hızının süreceği noktasından hareketle, net göçün artıda kalacağı, iç Anadolu illerinden alınan göçün Eski ehir, Kayseri, Konya, Çorum odaklarındaki geli imlere paralel olarak azalacağı, kente gelen göçün metropoliten alanda olu an odaklara yönlenme eğiliminin süreceği öngörülmektedir. o Ankara’nın iç ve dı göç hareketlerinde, kentten, kırsal alana ve ilçe merkezlere doğru yönlenen göç etme eğilimlerinin hızlanacağı, bu çerçevede, yarı kırsal ve kırsal nitelikli yerle melerin özel önem kazanacağı eğilimi gözlenmektedir. o Metropoliten kent içindeki nüfusun batı koridoru bazındaki artı eğilimi yanısıra, güneybatı yönünde da geli eceği, ilçe merkezlerindeki odaklanmaların özendirilmesi halinde önemli çekim unsurları olabileceği gibi, metropoliten kentin dağılıp yayılması yerine odaklar tanımlayarak geli ebilmesini sağlayabileceği öngörülmektedir. o Nüfus yoğunluğunun kent ortalamasından dü ük olduğu merkez ilçelerden Altındağ, Mamak ve Sincan‘da yoğunluğun artacağı özellikle Altındağ ve Mamak’da gecekondu alanlarının dönü ümü sürecinde önemli yoğunla malar ya anabileceği noktasından hareketle, bu sorunları giderebilecek planlama müdahalelerinin gerekli olduğu, büyük ölçüde doygunluğa ula mı Keçiören ve Çankaya’da ya am kalitesini arttıracak meskun doku müdahale biçim ve programlarının gerçekle tirilmesi gerektiği, güneybatı ve güney koridorlarındaki kentsel yayılmanın yarattığı makroforma müdahale edilerek dü ük yoğunluklu ancak belirli odaklanmalar yaratan bir geli imin özendirilmesi gerektiği tespit edilmektedir. o Nüfusun Sosyo demografik niteliklerinde geli imler sağlanacağı, kadın nüfustaki artı ın devam edeceği, kadınların kentsel ve ekonomik ya ama katılma ve eğitim düzeylerinin artacağı, medyan ya ın 30 düzeyine ula abileceği, ilk ve ortaöğretim okulla ma oranlarının %100 düzeyinde gerçekle eceği, doğurganlık hızının 1,5’e, bebek ölüm hızının binde 30 düzeyine ineceği öngörülmektedir. o Hanehalkı büyüklüğünün 3,1 ila 3,4 aralığında gerçekle ebileceği, ya bağımlılık oranının 36 ortalamasından 30 civarına inebileceği, üniversite mezunu nüfus oranındaki artı ın peki erek süreceği, okuryazarlık oranının %97 düzeyine yükseltilmesinin hedeflenebileceği, bunun için özellikle kırsal ve yarı kırsal alanda özel sosyal programlar geli tirilip uygulanması gerektiği tespit edilmektedir. o Gelir dağılımı e itsizliklerini giderebilecek ulusal ve kentsel ölçekte programlar uygulanarak Gini endeksinin Ankara kenti ölçeğinde 35’e indirilmesi hedeflenmelidir. Kentsel yoksulluk için ise özel program alanları belirlenerek sosyal ve ekonomik program ve uygulamalar geli tirilmeli, uygulanmalıdır. o Eğitim ve sağlıktaki e itsizlikleri giderebilecek sosyal programlara ilaveten, gelir dağılımındaki e itsizliklerin derinle ebileceği ve kentsel yoksulluğun artabileceği öngörüsüyle, gecikmeksizin çok amaçlı ve özel sosyal program alanları ve uygulamaların ara tırılarak, sistematik olarak hayata geçirilmesi gerektiği görülmektedir. 217 5.2. Đ GÜCÜ
Bu bölümde Ankara’da i gücünün tarihsel süreç içindeki geli imi hem Türkiye genelinde hem de kentsel yerler ortalamasıyla ili kilendirilerek incelenmi tir. Đl bazına yönelik incelemeler 1970 yılı ba langıç alınarak nüfus sayımı verilerine göre hazırlanan Nüfusun Sosyal ve Ekonomik özellikleriyle ili kili istatistiklerden derlenmi tir. Kent bazında ise söz konusu istatistiklerin 1980 yılından sonra yapılması nedeniyle 1980 yılı ba langıç kabul edilmi tir.
5.2.1. AKTĐF YA TAKĐ NÜFUSUN ĐKTĐSADEN FAAL OLMA DURUMU
12 ya üzeri nüfusun çalı abilir kabul edildiği Türkiye’ de tarihsel geli im süreci içinde iktisaden faal nüfusun aktif nüfusa oranı bir azalma eğilimi göstermi tir. 1975 1990 yılları arasında ülkede ya anan geli imlere ko ut olarak artan i siz nüfus Ankara’da daha da yüksek bir oranla kendisini göstermektedir. 12 ya üzeri nüfusun içindeki iktisaden faal nüfusun azalmasında en büyük etken eğitim düzeyinin yükselmesi, artan öğrenci sayısı yanında özellikle kentlerde kentle me ve göçle hızla artan nüfusla aynı oranda artmayan i olanakları ve emekli sayısının artması sayılabilir.
D.Đ.E. tarafından yapılan Nüfusun Sosyo Ekonomik Nitelikleri ile ilgili istatistiki verilerden çıkan sonuçlara göre; 2000 yılı itibariyle Türkiye’de 51.724.194 olan aktif nüfusun (12 ya üzeri nüfus) %55,2’si iktisaden faaldir. Đktisaden faal olan 28.544.359 ki inin % 8,9’u i siz ya da i arayan bir konumdadır. 2000 yılı itibariyle Ankara ilinde aktif ya taki nüfusun % 48.26 sı iktisaden faal iken, faal nüfusun %89’u çalı ır durumda olup, %11’i ü ise i siz i arayan ki ilerden olu maktadır. Ankara büyük ehir belediyesini olu turan metropoliten kent sınırları içinde ise, iktisaden faaliyet durumu %44,67’ye dü mekte, i sizlik ise %12,81’e yükselmektedir. Ankara ilindeki iktisaden faal olma göstergeleri Türkiye’nin 1990 2000 dönemindeki gerilemesine paralel, i siz nüfusun arttığı bir yapı sunmaktadır. Aktif nüfustaki dü ü de ülke ortalamasından farklıla maktadır. Đlde aktif nüfus oranı 1990 dönemine benzer bir değerde gerçekle irken, belediye sınırları içinde Türkiye’de 5 puan dü en faal aktif nüfusa kar ın yakla ık yarım puan artmı tır (Tablo 5.27).
Tablo 5.27. : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Nüfus ĐKTĐSADEN FAAL NÜFUS YILLAR AKTĐF NÜFUS(12+) TOPLAM Đ SĐZ Đ ARAYAN NÜF. ÇALI AN NÜFUS SAYI FAAL/AKTĐF SAYI % SAYI % TÜRKĐYE GENELĐ 1975 26945724 17383828 64,51 285464 1,64 17097778 98,36 1980 30539621 19212193 62,91 689871 3,59 18522322 96,41 1985 35339299 21579996 61,07 1023210 4,74 20556786 95,26 1990 40783431 24726601 60,63 1344708 5,44 23381893 94,56 2000 51724194 28544359 55,2 2547218 8,9 25997141 91,08 ANKARA ĐLĐ 1975 1808113 971667 53,74 26885 2,77 944782 97,23 1980 2036096 1044586 51,30 60379 5,78 984207 94,22 1985 2424424 1180546 48,7 90216 7,64 1090330 92,36 1990* 2469912 1191857 48,26 88532 7,43 1103325 92,57 2000 3213099 1548276 48,2 169577 11 1378699 89,05 ANKARA BÜYÜK EHĐR TOPLAMI 1980** 1362090 620643 45,57 45860 7,39 574783 92,61 1985 1672513 715177 42,76 64930 9,08 650247 90,92 1990 1965844 868111 44,16 76293 8,79 791818 91,21 2000 2589050 1156559 44,67 148226 12,81 1008333 87,18 *Delice Sulakyurt Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara’dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 1990 yılında 1985’e göre i siz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmı tır. **1980 yılında Ankara Belediyesini olu turan ilçeler dikkate alınmı tır. Kaynak: D.Đ.E.,1975 1980 1985 1990, Nüfusun Sosyal Ekonomik Nitelikleri
218 1990 yılı itibariyle, Türkiye’de faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 26.79, emekli oranının %8.09, ev hanımı oranının % 59.26 olduğu 1990 verilerine göre Ankara ili bazında aynı oranlar sırasıyla % 30.83, % 9.16 ve % 57.35 olarak gerçekle mi tir. 2000 yılına gelindiğinde ise, ilde faal olmayan nüfus içindeki öğrenci oranı %28,8’e ev kadını oranı %50,5’e gerilerken, emekli oranı %14,2’ye çıkmı tır. Büyük ehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamı göz önüne alındığında ise 1990 yılı itibariyle, faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 31.16, emekli oranının % 9.61 ev hanımı oranının % 57.11 olduğu belirlenmi tir. 2000 yılı itibariyle ise,öğrenci oranı %28,7, ev kadını oranı %50,7, emekli oranı ise %15’e yükselmi tir. Öğrenci ve ev kadını oranındaki dü ü e kar ın emekli oranındaki artı , yükselen i sizlik verisi ile birlikte yorumlandığında, görece ya lanan, ekonomisini güçlendirecek geli meler konusunda sınırlı ve kırılgan bir kentsel i gücü yapısı olu tuğunu göstermektedir.
Ankara, ev hanımlarının oranı açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir. Üstelik ildeki ev hanımı oranı büyük ehir belediye sınırı içinde daha da yükselmektedir. Bu durum kadın nüfusun kentsel ve ekonomik ya ama katılımın açısından Ankara’da önemli bir sorun olduğunu da göstermektedir. Bu durumun bütünleri olarak emekli nüfusun, ülkedeki artı ından çok daha fazla Ankara’da artmı olması da göz ardı edilmemelidir. 1990 yılı itibariyle ülkede emekli nüfusu iktisaden faal nüfusa oranı %8,09 iken Ankara’da bu oran %9,61 dir. 2000 yılına gelindiğinde ülkede %12,4’e ula an emekli nüfus oranı Ankara’da ise %15’i bulmu tur. Tüm bunlar kentsel ekonomik yapı ve i gücünün kentsel ekonomiye katılımı anlamında önemli bir kısıt olduğu biçiminde yorumlanabilir.
Ankara’da iktisaden faal nüfusun aktif nüfusa oranının ülke genelinden dü ük olması, yüksek kentle me hızı ve göç yanında öğrenci ve emekli nüfusunun yüksekliği ile ev hanımı nüfusunun yüksekliğine bağlanabilir. Ankara Büyük ehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler incelendiğinde aktif nüfusun % 44.16’ sının faal, bunun da % 8.79’nun i siz ya da i arıyor konumda olduğu gözlemlenebilir. Tüm bu sonuçlar, kentle tikçe i sizlik oranının arttığını ve iktisaden faal olma oranının azaldığını göstermektedir. Bunu da yüksek kentle me hızı, yoğun göç ve i sizlik ile tarım dı ı faaliyetlerde yoğunla ma nedenlerine bağlamak olasıdır.
Tablo 5. 28 : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Olmayan Nüfus ĐKTĐSADEN FAAL OLMAYAN NÜFUS YILLAR TOPLAM EMEKLĐ ÖĞRENCĐ EVHANIMI SAYI % SAYI % SAYI % TÜRKĐYE GENELĐ 1975 9561896 188810 1,97 2230985 23,33 5402646 56,50 1980 11194199 581158 5,19 2654580 23,71 6950968 62,09 1985 13670254 928312 6,79 3337376 24,45 8304149 60,75 1990 16030516 1297536 8,09 4294759 26,79 9500480 59,26 2000 23173230 2869535 12,4 6943598 30 11387456 49,1 ANKARA ĐLĐ 1975 836446 24552 2,94 237926 28,44 444911 53,19 1980 980158 58173 5,40 273947 27,95 597320 60,94 1985 1227889 93620 7,62 367519 29,93 703855 57,32 1990* 1277878 117107 9,16 393930 30,83 732845 57,35 2000 1664694 236506 14,2 279408 28,8 842224 50,5 ANKARA BÜYÜK EHĐR TOPLAMI 1980** 736059 47940 6,51 208637 28,35 447392 60,78 1985 945845 78424 8,29 292406 30,91 533446 56,40 1990 1097662 105512 9,61 342004 31,16 626898 57,11 2000 1432368 214789 15 402151 28,7 727394 50,7 *Delice Sulakyurt Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 1990 yılında 1985’e göre i siz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmı tır. **1980 yılında Ankara Belediyesini olu turan ilçeler dikkate alınmı tır. Kaynak: D.Đ.E.,1975 1980 1985 1990, Nüfusun Sosyal Ekonomik Nitelikleri
Çalı an nüfusun çalı abilir ya taki nüfusa oranı incelendiğinde; 1975 2000 yılları arasında gerek ülke genelinde gerekse Ankara’da bir azalma eğilimi gözlenmektedir (Tablo 5.29.). Aynı eğilim
219 1980 1985 döneminde Büyük ehir toplamında da kendini gösterirken 1985 1990 döneminde bir artı olduğu saptanmı tır. Bu artı 1990 2000 döneminde dengelenmi görünmektedir. Bu durumun kentte artan i sizlik oranı ile ilgisi olduğu söylenebilir.
Tablo 5. 29. : Yıllara Göre Çalı an Nüfusun Çalı abilir Ya taki Nüfusa Oranı(%)
YILLAR TÜRKĐYE ANKARA BÜYÜK EHĐR 1975 63,45 52,25 * 1980 60,65 48,34 42,20 1985 58,17 44,98 38,88 1990 57,33 44,67 40,29 2000 50,26 42,9 38,9 * Söz konusu istatistikler 1975 yılı için yapılmamı tır. Kaynak: D.Đ.E.,1975 1980 1985 1990, Nüfusun Sosyal Ekonomik Nitelikleri
5.2.2. ÇALI AN NÜFUSTAKĐ DEĞĐ ĐMLER
Tarihsel geli im süreci içinde nüfus artı ı ile birlikte çalı an nüfusun toplam nüfusa oranı (reel aktivite) Đstanbul ve Türkiye geneline benzer biçimde dalgalanmalı bir seyir göstermi tir. (Tablo 5.30.) ( ekil 5.47.) 1970 yılında Ankara’da % 35.9 olan reel aktivite oranı 1975 yılında % 37.60’a yükselmesine kar ın 1975 ten itibaren bir dü ü eğilimi göstererek, 1980’ de % 34.50 ye, 1985’te % 33.00’e inmi , 1990 yılında ise bir miktar yükselerek % 34.10’a ula mı tır. 2000 yılı itibariyle bu oran %34,80’dir. Ülkedeki artı a paralel bir reel aktivite oranı gözlenen son 20 yıllık periyotta, Đstanbul, 1985 yılı itibariyle %32 ile Ankara’nın gerisinde iken, 2000 yılı itibariyle %35,34’e ula arak Ankara’yı yakla ık yarım puan a mı tır. Bu artı , Ankara kenti ekonomisinin Đstanbul’a kıyasla küçüldüğü ya da yeterince büyümediği biçiminde yorumlanabilir.
Tablo 5.30. : Yıllara Göre Ankara Đstanbul ve Türkiye’de Reel Aktivite Oranları Y IL L A R TÜ RKĐYE AN K AR A ĐSTANBUL 1 9 7 0 4 2 ,5 0 3 5 ,9 0 3 6 ,0 0 1 9 7 5 4 3 ,0 0 3 7 ,6 0 3 6 ,0 0 1 9 8 0 4 3 ,0 0 3 4 ,5 0 3 3 ,0 0 1 9 8 5 4 2 ,6 0 3 3 ,0 0 3 2 ,0 0 1 9 9 0 4 1 ,4 0 3 4 ,1 0 3 4 ,7 0 2 0 0 0 4 2 ,0 9 3 4 ,8 0 3 5 ,3 4 ekil 5. 47. : Yıllara Göre Türkiye, Ankara ve Đsta nbul'da Reel Aktivite Oranları
5 0 ,0 0 T Ü R K ĐY E 4 0 ,0 0
TE ORANI A N K A R A Đ 3 0 ,0 0 V Đ 2 0 ,0 0 ĐSTANBUL 1 0 ,0 0 0 ,0 0 1970 1975 1980 1985 1990 2000 REEL AKT Y IL L A R
Ankara Đli’nde i gücüne katılma oranı 1980 1985 yılında azalma gösterirken, 1990 yılından sonra önemli bir deği im göstermemi tir. Erkek nüfusun i gücüne katılma oranı, kadın nüfusun i gücüne katılma oranından daha yüksek olmakla birlikte, cinsiyetler arası farkın 2000 yılında azaldığı görülmektedir.
Đ gücünün Genel Dinamikleri
Erkek ve kadınların i gücüne katılma oranındaki deği im incelendiğinde, özellikle 1990 2000 döneminde, erkeklerde i gücüne katılma oranının azaldığı, kadınlarda ise arttığı görülmektedir. 1990 yılında erkeklerin i gücüne katılma oranı %72.4 iken, 2000 yılında bu oran % 69.1’e dü mü tür. Buna kar ılık, kadınlarda i gücüne katılma oranı % 22.8 ‘den % 27’ye yükselmi tir. Bunun nedenlerinden birisi, özellikle hizmetler ve perakende sektöründe ücretli olarak istihdam edilen kadınların sayısındaki artı gösterilebilir. 220 2000 yılında Ankara Đli’nde ya gruplarına göre i gücüne katılma oranı 12 14 ya grubunda her iki cinsiyet için de benzer düzeyde iken, bu oran 15 19 ya grubundan itibaren farklıla maktadır. Đ gücüne katılma oranında cinsiyetler arası farklılık tüm sayım yıllarında benzer bir biçimde görülmekle birlikte, özellikle 2000 yılında tüm ya gruplarındaki erkek ve kadın arasındaki i gücüne katılma oranı farkı, diğer sayım yıllarına göre azalmı tır. 2000 yılında i gücüne katılma oranında 12 14 ya grubunda gerek erkekler, gerekse kadınlarda önemli bir azalmanın olması, 8 yıllık zorunlu temel eğitimle ili kilendirilebilir.
1980 2000 döneminde erkeklerin i gücüne katılma oranı, 20 44 ya grubunda aynı düzeyde seyretmekte iken 45 ya ından büyük erkeklerin i gücüne katılım oranındaki dü ü , keskin görünmektedir. Bu da, emekli nüfusun artı ı ile ili kilidir. Kadınların ya a göre i gücüne katılma oranı, 1980 1990 döneminde benzer bir yapı gösterirken 2000 döneminde kadınların i gücüne katılma oranı özellikle 20 54 ya gruplarında artı göstermi tir.
Ankara Đli’nde 12 ve daha yukarı ya taki nüfus içinde i gücüne katılma oranı %48 olup cinsiyete göre önemli farklılıklar göstermektedir. Đ gücüne katılma oranı erkek nüfus için %69, kadın nüfus için % 27’dir.Erkek nüfusun i gücüne katılma oranı köyde %85 iken, metropoliten kent olarak tanımlanabilecek büyük ehir sınırlarında %67, ilçe merkezlerinde % 64’tür. Büyük ehire bağlı ilçe merkezleri arasında i gücüne katılma oranı ise, Etimesgut Đlçesi’nde %77 ile en yüksek, Çankaya ve Keçiören Đlçeleri’nde ise % 65 ile en dü üktür.
Đ gücüne katılma oranı kadın nüfus için yerle im yerine göre büyük farklılık göstermektedir. Köydeki her 100 kadından 75’i i gücündeyken bu oran Büyük ehir Belediyesi toplamında 27, ilçe merkezlerinde ise 17’dir. Đlçelere göre kadın nüfusta i gücüne katılma oranı en yüksek olan ilçe merkezi %30 ile Çankaya’dır. Erkek nüfus genç ya larda, dü ük düzeyde i gücüne katılırken, 25 44 ya ları arasında en üst düzeyde i gücüne katılmakta ve 44 ya ından sonra i gücünden ayrılmaktadır. Yerle im yerlerine göre, erkek nüfusun i gücüne katılma oranı 25 44 ya grubunda önemli farklılık göstermemektedir. Büyük ehir ve ilçe merkezlerinde, 45 ya ından sonra i gücüne katılma oranı dü erken köylerdeki erkek nüfusu 65 ya ına kadar genç ya lardaki gibi yüksek düzeyde i gücüne katılma oranını korumaktadır.
Kadın nüfusun ya a göre i gücüne katılma oranı, hem ehirde hem de köyde erkek nüfusun i gücüne katılma oranından dü üktür. Kadın nüfus, yerle im yerlerine göre de farklı i gücüne katılım yapısı göstermektedir. Đlçe merkezlerindeki kadın nüfusun i gücüne katılma oranı, Büyük ehirlerdeki i gücüne katılma oranından tüm ya larda daha dü üktür. Köydeki kadın nüfus, ehirdeki kadın nüfustan oldukça yüksek oranda i gücüne katılmaktadır.
Ankara Đli’nde sayım yılları itibariyle 12 ve daha yukarı ya taki nüfusun toplam nüfus içindeki oranı sürekli artı göstermektedir. 1980 yılında, 12 ve daha yukarı ya taki nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %71 iken, 2000 yılında bu oran %80’e yükselmi tir. 12 ve daha yukarı ya taki nüfus oranında yükselme her iki cinsiyette de görülmektedir.
Đ sizlik Durumu
Genel nüfus sayımlarında 2000 yılına kadar farklı i sizlik tanımları kullanıldığından sadece 2000 yılının sonuçları yorumlanmı tır Buna göre Ankara Đli’nde i sizlik oranı %11’dir. Bu oran, i gücündeki her 100 ki iden 11’inin i siz olduğunu göstermektedir.
Ankara Đli’nde i gücüne dahil olmayan nüfusun oranı 1980 2000 döneminde erkeklerde artma eğilimi gösterirken kadınlarda önemli bir deği im göstermemektedir. 2000 yılında i gücüne dahil olmayan nüfusun yakla ık % 70’ini kadın nüfus olu turmaktadır.
Sayımdan önceki bir hafta içinde çalı mayan ve bir i le de bağlantısı olmayanlardan, i arayan ve son üç ayda i aramak için bir giri imde bulunanların, toplam i gücü içindeki oranı, bir ba ka 221 deyi le i sizlik oranı %11’dir. Bu oran erkek nüfusta %9,6 iken, kadın nüfusta % 14,4’tür. Đ sizlik oranı ilçe merkezlerinde büyük ehire göre daha yüksektir. Đ sizlik oranı ilçe merkezlerinde % 16, büyük ehirde %12,8, köylerde ise % 1,8’dir.
Büyük ehir ve ilçe merkezlerinde kadınların i sizlik oranı, erkeklerin i sizlik oranından daha yüksek iken, köylerde i sizlik oranı erkeklerde daha yüksektir. Büyük ehirde i sizlik oranı kadınlarda %20, erkeklerde %10,5’tir. Köylerde ise i sizlik oranı kadınlarda % 1,1, erkeklerde % 2,4’tür. Đ siz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus olu turmaktadır. Đ siz nüfusun % 62’si 30 ya ından küçüktür.
Ancak, TÜĐK 2005 yılı verilerine göre, i sizlik oranında önemli bir artı olduğu görülmektedir. 2000 yılı itibariyle % 11 olduğu belirtilen i sizlik oranının Ankara için %14,2 olarak tespit edilmesi, tarım dı ı i sizliğin ise, %15,1’e ula tığının anla ılması, Ankara kentinin ekonomisinin üretimden uzakla an yapısını ve i gücü potansiyelinin ekonomiye katılamayan yapısını göstermektedir.
Tablo 5. 31. : 3 Büyük Đlde 2005 Yılı Đstihdam Değerleri 15 ve daha Đ gücüne Kurumsal yukarı dahil Đ gücüne Tarım dı ı BÖLGE olmayan Đ gücü Đstihdam Đ siz Đ sizlik ya taki olmayan katılma i sizlik ADI sivil nüfus (1000) (1000) (1000) oranı (%) nüfus nüfus oranı (%) oranı (%) (1000) (1000) (1000) Đstanbul 11.398 8.396 4.015 3.556 459 4.380 47,8 11,4 11,5 Đzmir 3.605 2.800 1.319 1.146 173 1.481 47,1 13,1 15,2 Ankara 4.284 3.238 1.505 1.291 214 1.733 46,5 14,2 15,1 Kaynak : TÜĐK, 2005 (www.tuik.gov.tr)
Đstihdam
Ankara Đli’nde istihdam edilenlerin sayısında artı görülmektedir. 1980 2000 döneminde, tarım sektöründe istihdam edilenlerin oranında azalma eğilimi, hizmet sektöründe çalı anların oranında ise artma eğilimi görülmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam içinde payı, tüm sayım yıllarında hizmet sektöründe istihdam edilenlerden sonra 2. sırada yer almaktadır. Aynı dönemde hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranı % 52’den % 64’e yükselirken, tarım sektöründe istihdam edilenlerin oranı %28’den %16’ya dü mü tür.
1980 2000 döneminde sanayi ve in aat sektörlerinde istihdam edilenlerin oranında önemli bir deği im görülmemekle birlikte, 1990 2000 dönemi kar ıla tırıldığında, toplam istihdam içinde hem in aat hem de sanayi sektöründe çalı anların oranı azalmı tır. 1980 2000 döneminde istihdam edilenlerin sektörel dağılımı cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Her iki cinsiyette de tarım sektörünün payında sürekli azalma görülürken bu azalma kadınlarda daha fazladır. 2000 yılında istihdam edilen kadınların %34,2’si, erkeklerin ise %9,7’si tarım sektöründe çalı maktadır.
Đstihdam edilen nüfusun i gücü nüfusu içindeki oranı erkek nüfus için %90, kadın nüfus için yakla ık %86’dır. Đstihdam edilen nüfusun ekonomik faaliyete göre yapısı, yerle im yerlerine ve cinsiyete göre deği mektedir. Đstihdamdaki erkek nüfusun %66’sı hizmet sektöründe olup büyük ehirde bu oran % 74’lere yükselmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilen erkek nüfusun oranı %10 olmasına kar ın, köyde bu oran %56’dır. Đstihdam edilen kadın nüfusun ekonomik faaliyete göre dağılımı erkek nüfustan farklı bir yapı göstermektedir. Hizmet sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %59, büyük ehirde ise bu oran yakla ık %89’dur. Tarım sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %34 iken, kırsal alanda bu oran %95’lere yükselmektedir.
222 5.2.3. ÇALI AN NÜFUSUN YAPISI VE KOMPOZĐSYONU
Ankara Đlinde çalı an nüfusun yapısı incelendiğinde ülke ve Đç Anadolu Bölgesine göre farklı bir nitelik ta ıdığı anla ılmaktadır. Çalı anların faaliyetlere göre dağılımı açısından tarihsel geli im süreci içerisinde kentle me hızının artmasıyla birlikte 1970 yılında çalı anların %67.7’sinin istihdam edildiği tarım sektörü 1990 yılında %53,7’ye dü mesine kar ın ülkenin en baskın iktisadi faaliyeti konumunu sürdürmektedir. Bu oran aynı dönemde Đç Anadolu Bölgesinde % 50,8, Ankara Đli bazında % 18,2, Ankara Büyük ehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamında da % 1.14 olarak gerçekle mi tir.
Tablo 5.32. : Türkiye Yıllara Göre Sektörel Dağılım 1970 1975 1980 1985 1990 2000 SEKTÖRLER ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. ZĐRAAT 10230496 67.7 11694513 67.3 11104501 60.0 12118533 59.0 12547796 53.7 12576827 48,3 ĐSTĐHRAÇ 110856 0.7 111746 0.6 132186 0.7 137126 ..0.7 130823 0.6 96035 0,36 ĐMALAT 1287800 8.5 1457283 8.4 1975596 10.7 2185369 10.6 2781717 11.9 3276173 12,6 ELEKTRĐK 14544 0.1 20107 0.1 33105 0.2 23224 0.1 80324 0.3 98152 0.37 ĐN AAT 431074 2.9 532428 3.1 765072 4.1 750546 3.7 1184242 5.1 1196246 4,6 TĐCARET 673068 4.5 803662 4.6 1084378 5.9 1382636 6.7 1854306 7.9 2512777 9,66 ULA TIRMA 359648 2.4 482853 2.8 531278 2.9 615888 3.0 775427 3.3 853255 3.28 MALĐ KURUMLAR 145797 1.0 221666 1.3 294373 1.6 389254 1.9 541742 2.3 808126 3,1 TOPLUM HĐZMET. 1556665 10.3 1828233 10.5 2425201 13.1 2847289 13.9 3344033 14.3 4545535 17,48 ĐYĐ TANIMLANMA. 308939 2.0 231337 1.3 176632 1.0 106921 0.5 141483 0.6 34015 0,1 TOPLAM 15118887 100. 17383828 100.0 18522322 100 20556786 100.0 23381893 100.0 25997141 100.0 Kaynak: DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.
2000 yılına gelindiğinde de, tarımın ülke genelinde istihdamdan aldığı payın dü ü üne paralel, Ankara’da da tarımın istihdamdan aldığı pay azalmakta, buna kar ın sanayi sektörü daha durağan bir nitelik göstermekte, kente temel karakteristiğini veren hizmetler sektörü ise artı eğilimini sürdürmektedir.
Tablo 5. 33. : Đ gücünün Sektörel Dağılımı (1990 2000) 1990 NÜFUS TARIM SANAYĐ HĐZMETLER TOPLAM ANKARA 3236626 200191 157646 745488 1103325 TÜRKĐYE 564730000 8444000 2845000 6874000 18163000 Ankara’da Çalı anların Türkiye 1,1 0,9 4,1 4,7 Đçindeki Oranı (%) Ankara’da Toplam Çalı anların 18,1 14,3 67,6 Sektörel Dağılımı (%) 2000 NÜFUS TARIM SANAYĐ HĐZMETLER TOPLAM ANKARA 4007860 223488 184897 970044 1378699 TÜRKĐYE 67420000 7769000 3810000 10001000 21580000 Ankara’da Çalı anların Türkiye’de 1,0 0,9 4,5 5,3 Toplam Ç alı anlar Đçindeki Oranı Ankara’da Toplam Çalı anların 16,2 13,4 70,4 Sektörel Dağılımı (%) Kaynak: DĐE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2005
Ankara’da imalat sanayinde çalı anların oranı, hizmetler sektörü kadar baskın olmasa da sektörel dağılım içinde Türkiye ortalamasının üzerindedir. 1970 yılında imalat sanayinde çalı anların oranı Türkiye’de % 8,5, Ankara’da %10,5 olarak gerçekle mi tir. 1990 yılına kadar ula an geli im süreci içinde ülkedeki geli ime paralel olarak Ankara imalat sanayinde de düzenli sayılabilecek bir artı gözlenmektedir.1990 yılında ise çalı an nüfusun % 18.9’u, Đç Anadolu 223 Bölgesinde, %10.22’si Ankara Đlinde, %13’ü, Ankara Büyük ehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler toplamında da % 15.39’u imalat sanayinde istihdam edilmektedir. 2000 yılında ise, imalat sanayinin Ankara ilinde %12,02 oranına gerilemesine kar ın büyük ehir kapsamındaki ilçelerde %13,58’e çıktığı görülmektedir.
ekil 5.48. : Ankara'da Đ gücünün Temel Sektörlere Dağılımı (1980 2000)
80 TARIM 70 SANAY Đ HĐZMETLER 60
50
40
Oran (%) Oran 30
20
10
0 1980 1985 1990 2000
Tablo 5.33. : Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım 1970 1975 1980 1985 1990 2000 SEKTÖRLER ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % ÇALI AN % NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. NÜF. ZĐRAAT 263989 36.0 313419 32.3 271664 27.6 288097 26.4 200191 18.2 223488 16,2 ĐSTĐHRAÇ 2530 0.3 3626 0.4 4328 0.4 4394 0.4 4792 0.4 4906 0,35 ĐMALAT 77059 10.5 133060 13.7 126162 12.8 136936 12.6 142966 13.0 165803 12,02 ELEKTRĐK 1747 0.2 3028 0.3 5855 0.6 1695 0.2 9888 0.9 14188 0,1 ĐN AAT 34118 4.7 44121 4.5 56658 5.8 59872 5.5 79612 7.2 87674 6,3 TĐCARET 55958 7.6 89527 9.2 88284 9.0 107712 9.9 132700 12.0 190340 13,8 ULA TIRMA 33873 4.6 42964 4.4 45824 4.7 52959 4.9 61991 5.6 72748 5,2 MALĐ KURUMLAR 26200 3.6 32038 3.3 53031 5.4 68906 6.3 86088 7.8 121173 8,7 TOPLUM HĐZMET. 208283 28.4 288949 29.7 319580 32.5 357840 32.8 381907 34.6 494701 35,8 ĐYĐ TANIMLANMA. 29882 4.1 20935 2.2 12821 1.3 11919 1.1 3190 0.3 3678 0,26 TOPLAM 733639 100.0 971667 100.0 984207 100.0 1090330 100.0 1103325 100.0 1378699 100.0 Kaynak : DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Đmalat sanayindeki bu sınırlı büyüme eğiliminin, TÜĐK 2005 yılı verilerine göre, in aat sektörünün hizmetler içinde tasnif edilmesinden vazgeçilerek bu sektörün sanayi sektörü içine dahil edilmesiyle de ilgili olarak bir deği iklik ya adığı söylenebilir. 2000 yılı itibariyle toplam istihdamın %4,6’sını kar ılayan in aat sektörünün hizmetler içinden alınıp, sanayi sektörüne dahil edilmesi, sanayi sektörünün 2000 yılı verileri uyarınca, yakla ık 17,3’lük bir istihdam değeri olabileceğini göstermektedir. Oysa TÜĐK tarafından açıklanan 2005 yılı istihdam verileri sanayi sektörü için Ankara’da %23,5’lik bir i gücü olduğunu göstermektedir (1 bölümde Tablo 1.6’da detayı verilmektedir). Bu durumda, 2000 yılından 2005’e ula ılıncaya kadar sanayi sektörünün yakla ık 6,2 puan büyüdüğü söylenebilir. Bu büyümenin ise, 2002 yılı sonrası ülkesel politikalar ile büyük bir ivme kazanan in aat sektörü öncülüğünde gerçekle tiği ifade edilebilir. bunun dı ında madencilik ve istihraç sektörü ile imalat sanayinde de büyümeler olduğu gözden kaçırılmamalıdır.
Đstihdamın, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında da, yıllar itibariyle, toplum hizmetlerindeki sürekli artı dikkat çekmektedir. Kente temel karakterini veren ba kentlik i levlerini de kapsayan toplumsal hizmetler, ildeki en yoğun istihdam kaynağıdır. Đstihdam kaynağı olarak diğer büyük faaliyet kolu olan ziraatın ise istihdamdan sürekli azalan bir pay aldığı, buna kar ın ticaret ve mali kurumlar alt kollarında önemli bir yükselme eğilimi olduğu görülmektedir.
224 ekil 5.49.: Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım
600000
500000 1970
400000 1975 1980 300000 1985 200000 2000 100000
0 AN SAYISI AN ZĐRAAT ĐN AAT ĐMALAT TĐCARET ÇALI ELEKTRĐK ĐSTĐHRAÇ TOPLUM ĐYĐ ULA TIRMA HĐZMETLERĐ
SEKTÖRLER MALĐ KURUMLAR TANIMLANMAMI
Tablo 5.34. : Büyük ehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2000 Yılı Sektörel Dağılımı ĐKTĐSADĐ FAALĐYET KOLLARI ÇALI AN % SAYISI ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK 4773 0,4 MADENCĐLĐK VE TA OCAKÇILIĞI 2596 0,25 ĐMALAT SANAYĐ 137016 13,58 ELEKTRĐK, GAZ VE SU 11567 1,14 ĐN AAT 69534 6,89 TOPTAN VE PAREKENDE TĐC., LOKANTA VE OTELLER 168174 16,6 ULA TIRMA, HABERLE ME VE DEPOLAMA 60611 6,01 MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI Đ HĐZMETLERĐ 112826 11,18 TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE KĐ ĐSEL HĐZM. 437826 43,42 ĐYĐ TANIMLANMAMI FAALĐYETLER 3410 0.33 TOPLAM 1008333 100.00 Kaynak: DĐE, 2000, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Đ gücünün büyük ehir belediyesi sınırları içindeki dağılımı ise il bazındakinden farklıla maktadır. Büyük ehir sınırları içinde (2000 yılı itibariyle 8 ilçeden olu an metropoliten kent), ziraatın %0,4’lük bir pay aldığı, buna kar ın, toplum hizmetlerinin %43,5’e yakla tığı görülmektedir. Kentsel ölçekte mali kurumlar ve ticaret ile ula tırma sektörlerinde de istihdam artmakta, imalat sanayi ise daha küçük bir artı göstermektedir.
Ankara metropoliten kenti için 1990 ve 2000 yılı sektörel dağılımları irdelendiğinde ise en dikkat çekici unsur, in aat ve imalat sanayi sektörlerinde azalan istihdama kar ın, toplum hizmetleri, ticaret ve mali kurumlar ba ta olmak üzere, elektrik ve madencilik sektörlerindeki büyümelerdir. Kentin üretim unsurları olan imalat sanayi dı ında geli iyor görünen ekonomisi, büyük ölçüde ticaret ve hizmetler sektörü alt kollarında uzmanla malar hazırlamaktadır. Ülkenin genel ekonomik yapısının aksine Ankara hizmetler sektöründe uzmanla mı tır. 1970 yılında Türkiye’deki % 21.2’lik hizmetler sektörü payına kar ın Ankara % 49.1 ile ülkenin hizmetler sektöründe en yoğun kentlerinden biridir. 1990 yılına kadar olan süreçte düzenli bir artı eğilimi gösteren hizmetler sektörü Türkiye’de % 33.2, Đç Anadolu Bölgesinde % 38.4 oranına yükselirken Ankara % 68.1 oranı ile ülkenin hizmetler sektöründe en yoğun çalı anının bulunduğu ehri konumuna gelmi tir.
Hizmetler sektörü alt kolları bazında irdelendiğinde Ankara’nın ülke ba kenti ve idari merkezi olması nedeniyle “Toplumsal Hizmetler”de önemli bir yoğunla ma gösterdiği gözlenmektedir. 225 Türkiye ekonomik açıdan tarımsal bir karaktere sahiptir. Ankara’ da Toplum Hizmetleri sektörel dağılım içerisinde 2000 yılı itibariyle % 35,8 ile en baskın faaliyet koludur.
ekil 5.50.a: Büyük ehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 1990 Yılı Sektörel Dağılımı
1990 YILI SEKTÖREL DAĞILIM ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK
42,74% MADENC ĐLĐK VE TA OCAKÇILI ĞI
0,32% ĐMALAT SANAY Đ 10,23% 1,14% ELEKTR ĐK, GAZ VE SU
0,06% ĐN AAT
6 TOPTAN VE PAREKENDE T ĐC., LOKANTA VE OTELLER
15,39% ULA TIRMA, HABERLE ME VE 6,32% DEPOLAMA 1,00% MAL Đ KURUMLAR, YARDIMCI Đ 14,73% 8,09% HĐZMETLER Đ TOPLUM H ĐZMETLER Đ SOSYAL VE KĐ Đ SEL H ĐZM.
ĐYĐ TANIMLANMAMI FAAL ĐYETLER
ekil 5.50.b: Büyük ehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2000 Yılı Sektörel Dağılımı
2000 YILI SEKTÖREL DAĞILIM ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK
MADENCĐLĐK VE TA OCAKÇILIĞI 43,65% ĐMALAT SANAYĐ
0,033% ELEKTRĐK, GAZ VE SU
ĐN AAT 11,24% 0,40%
TOPTAN VE PAREKENDE TĐC., 0,25% LOKANTA VE OTELLER ULA TIRMA, HABERLE ME VE DEPOLAMA 6,04% 13,65% MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI Đ 1,15% HĐZMETLERĐ 16,69% 6,93% TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE KĐ ĐSEL HĐZM.
ĐYĐ TANIMLANMAMI FAALĐYETLER
Bunu ülke ba kenti olan Ankara’da yoğunla an kamu kurulu larına bağlamak olasıdır. 1970 yılında toplum hizmetleri Türkiye’de % 10.3 oranına sahip iken düzenli bir artı la 1990 yılında % 14.3 e ula mı tır. Ankara Büyük ehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler bazında 1990’da % 42.74 ( ekil 5.50.a.) olan bu oran Ankara Đli’nde 1970 yılında % 28.4 iken 1990 da % 34.6’ya yükselmi tir. 1990 yılı itibarıyla Đç Anadolu Bölgesinde söz konusu oranın % 18.7 olduğu göz önüne alınırsa Ankara’nın toplum hizmetleri açısından ülke ve bölgesi içindeki önemi daha net anla ılabilir. 2000 yılı verileri de bu geli menin peki tiğini göstermektedir. Đ gücünün Đlçelere Dağılımı
1990 yılı DĐE verilerine göre, Ankara Büyük ehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler Ankara Đlindeki i gücünün % 72,6’ sına sahiptir. 2000 yılı verileri ise, bu oranın %73,1’e yükseldiğini göstermektedir. Tarım dı ı faaliyetler olan sanayi ve hizmetlerdeki istihdam açısından 226 bakıldığında ise, 2000 yılı itibariyle metropoliten kent, ildeki istihdamın %86,8’ini kar ılamaktadır. Bu tespit, ildeki ekonomik yapı ve etkinliklerin yoğunla tığı metropoliten kentte, tarım dı ı i gücünün de yoğun biçimde yer aldığını ortaya koymaktadır.
ekil 5. 51.: Tarım Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)
1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 ı ı ğ ğ Bala Aya Evren Kazan Polatlı Güdül Güdül Çubuk Çubuk Akyurt Akyurt Mamak Kalecik Sincan Sincan Gölba Nallıhan Altında Çankaya Elmada Keçiören Haymana Etimesgut Beypazarı Çamlıdere Yenimahalle ereflikoçhisar Kızılcahamam
ekil 5. 52. : Sanayi Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0 ı ı ğ ğ Bala Aya Evren Kazan Polatlı Güdül Güdül Akyurt Akyurt Mamak Çubuk Çubuk Sincan Sincan Kalecik Nallıhan Gölba Altında Çankaya Elmada Haymana Keçiören Beypazarı Etimesgut Çamlıdere Yenimahalle Kızılcahamam ereflikoçhisar
ekil 5. 53. : Hizmetler Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0 ğ ı ğ Bala Aya Kazan Evren Polatlı Güdül Güdül Akyurt Akyurt Mamak Çubuk Çubuk Sincan Sincan Kalecik Nallıhan Gölba Altında Çankaya Elmada Haymana Keçiören Beypazarı Etimesgut Çamlıdere Yenimahalle Kızılcahamam ereflikoçhisar
Đlçeler itibariyle, i gücü ve istihdam durumu irdelendiğinde; metropoliten kent içindeki ilçelerdeki i gücü ve istihdam oranlarının diğer ilçelerden daha kabul edilebilir düzeyde olduğu, kırsal alana gidildikçe i sizliğin arttığı görülmektedir. Metropoliten kent dı ındaki ilçelerde ziraat en temel istihdam kaynağı olarak göze çarpmaktadır. Bu ilçeler içinde, Kazan, Elmadağ ve Akyurt’da sanayi istihdamının yükselmekte olduğu görülmektedir ancak, metropoliten kent dı ındaki tüm ilçelerde hizmetler sektöründe bir sıçrama olu mamaktadır. Metropoliten kent, hizmetlerin de odağı ve temel yoğunla ma noktası olma karakterini peki tirerek sürdürmektedir.
Büyük ehir kapsamındaki Đlçelerin i gücünden aldığı pay incelendiğinde ise, istihdamın sayısı açısından metropoliten kent içindeki Altındağ ve Sincan’ın en fazla sanayi çalı anına sahip olduğu görülmekle birlikte, istihdamın ilçe bütünündeki toplam çalı anlara oranı açısından bir değerlendirme yapıldığında, küçük nüfuslu ve önemli sanayi tesislerinin bulunduğu ilçelere olan, Elmadağ, Akyurt ve Kazan’ın öne çıktığı görülmektedir. Sanayi sektöründe çalı anların ilçe 227 sektörel dağılımından aldığı pay açısından bakıldığında; Elmadağ, Akyurt, Kazan, Çubuk, Altındağ, Sincan, Beypazarı ve Gölba ı sıralaması olu maktadır. Metropoliten kent içinde tasnif edilen ilçelerden sadece Altındağ, Sincan ve Gölba ı’nın bulunduğu bu sırlama, sanayinin güçlü ula ım bağlantıları üzerindeki ilçelerle i iskan ili kisi kurduğunu, yer seçimine bağlı bu eğilimin büyük ehir içinde de görece çeperdeki ilçelerde i lerlik kazandığını göstermektedir. Büyük ehir içindeki ilçelerden Sincan Organize Sanayi Bölgesine kom u ilçe olması nedeniyle, önemli bir sanayi istihdamına sahip olup, bu oranın günümüze dek arttığı tahmin edilmektedir. Altındağ ise, kentin merkezine sıkı an küçük sanayi alanlarını kapsayan yapısıyla öne çıkmaktadır. Ancak, 2004 sonrası Kazıkiçi bölgesindeki küçük sanayi i yerlerinin bo altılması sonucu bu oranın da azalmı olabileceği öngörülmektedir.
Tablo 5. 35. : 2000 Yılı Đtibariyle Ankara Đli Đ gücünün Đlçelere Göre Dağılımı
12 ve Ankara Toplam Oran Oran Oran Oran Đ gücünde Oran üzeri Đ gücü Đstihdam Đ siz Đ gücü Nüfus (%) (%) (%) (%) Olamayan (%) nüfus
Toplam 4007860 3213099 80,2 1548276 49,3 1378699 90 169577 10 1664694 50,7 Altındağ 407101 311472 76,5 131740 42,3 110657 84 21083 16 179721 57,7 Çankaya 769331 651594 84,7 310975 47,7 279573 90 31402 10 340566 52,3 Etimesgut 171293 137223 80,1 75247 54,8 67600 89,8 7647 10,2 61972 45,2 Gölba ı 62602 27752 44,3 12858 46,3 11398 88,6 1460 11,4 14893 53,7 Keçiören 672817 495513 73,6 204102 41,2 177063 84,4 27039 15,6 291582 58,8 Mamak 430606 323949 75,2 138766 42,8 117148 84,4 21618 14,6 185171 57,2 Sincan 289783 202661 69,9 84218 41,6 71712 85,2 12506 14,8 118435 58,4 Yenimahalle 553344 438886 79,3 198653 45,3 173182 87,2 25471 12,8 240228 54,7 Akyurt 18907 6068 28,6 2776 45,8 2488 89,6 288 10,4 3291 54,2 Aya 21239 6161 29 2257 36,6 1845 81,7 412 18,3 3904 63,4 Bala 39714 5049 12,7 1776 35,2 1235 70 541 30 3273 64,8 Beypazarı 51841 27136 52,3 9890 36,4 8334 84,3 1556 15,7 17246 63,6 Çamlıdere 15339 5217 34 2012 38,6 1791 89 221 11 3205 61,4 Çubuk 75119 34254 45,6 13618 39,8 11569 85 2049 15 20635 60,2 Elmadağ 43374 17166 39,6 6201 36,1 5227 84,3 974 15,7 10965 63,9 Evren 6167 3576 58 1081 30,2 761 70,4 320 29,6 2495 69,8 Güdül 20938 4688 22,4 1998 42,6 1787 89,4 211 10,6 2690 57,4 Haymana 54087 8766 16 3190 36,4 2413 75,6 777 24,4 5576 63,6 Kalecik 24738 8980 36,3 3500 39 3112 89 388 11 5480 61 Kazan 29692 11764 35 5120 43,5 4473 87,4 647 12,6 6644 56,5 Kızılcahamam 33623 12970 3,8 4805 37 4237 88,2 568 11,8 8165 63 Polatlı 116400 13976 23,6 5056 36,2 4285 84,8 771 15,2 8919 63,8 ereflikoçhisar 59128 33076 56 11876 36 9094 76,6 2782 23,4 21199 64 Kaynak: Genel Nüfus Sayımı Ankara, DĐE, 2005
Hizmetler sektörü açısından ise, metropoliten kent içindeki Çankaya, Etimesgut, Yenimahalle ve Keçiören ilçeleri temel istihdam kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Gölba ı, Altındağ, Mamak ve Sincan ise görece daha az hizmet i gücüne sahiptir.
Tablo 5. 36 : Đstihdamın Metropoliten Kentte Dağılımı Tarım Sanayi Hizmetler Altındağ 0,6 25,2 74,2 Çankaya 0,3 8,8 90,9 Etimesgut 0,4 11,7 87,9 Gölba ı 1,3 19,3 79,4 Keçiören 0,5 15,6 84,0 Mamak 0,4 18,0 81,6 Sincan 0,8 21,4 77,8 Yenimahalle 0,5 14,2 85,3
228 5.2.4. Đ GÜCÜ VE GAYRI SAFĐ YURT ĐÇĐ HASILA (GSYĐH)
2000 Yılında gayri safi yurtiçi hasıla Türkiye’de 124.583 milyon iken, Đç Anadolu’da 21.130 milyon ve Ankara ilinde 3.333 milyon TL civarındadır. Ülkede gayrisafi yurt içi hasılanın hizmetler ve sanayi sektörlerindeki geli imine kar ın, Ankara’da büyük ölçüde hizmetler sektörü lokomotifliğinde arttığı görülmektedir.
ekil 5. 54. : Ankara’da Yıllara ve Sektörlere Göre GSYĐH (Cari Fiyatlarla)
35.000.000.000 TARIM SANAY Đ 30.000.000.000 HĐZMETLER
25.000.000.000
20.000.000.000
15.000.000.000
10.000.000.000
5.000.000.000
0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Kaynak : GSYĐH’nın Đllere Göre Dağılımı(1990 2000), DĐE
1991 2000 Yılları arasında Ankara’da GSYĐH’nın en fazla üretildiği sektör ticarettir. Bunu ula tırma ve haberle me, izlemektedir. 1990 2000 yıllarında sektörel dağılıma bakıldığında; Ankara’da tarım sektörünün GSYĐH’daki payı, 1990 yılında %5,30 iken, 2000 yılında %4,70 oranına dü mü tür. Sanayi ise, %12,3 ile ancak 3. sırada yer alabilmektedir. Đn aat, devlet hizmetleri, mali kurulu lar ile bunu bütünleyen mali i kollarının da önemli bir gayrisafi hasıla ürettikleri görülmektedir. Bu veriler de Ankara’nın i gücü ve ekonomik yapısı ile ilgili verileri bütünleyen nitelikleri ile anlam kazanmaktadır.
Tablo 5. 37. : Ankara’da Yıllara ve GSYĐH’nın Alt Sektörler Bazında Geli imi 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 TARIM 4,9 4,5 4,6 4,4 4,5 4,9 5,1 6,3 5,5 4,7 Çiftçilik ve Hayvancılık 4,8 4,4 4,5 4,4 4,5 4,8 5 6,2 5,4 4,6 Ormancılık 0,1 0.2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Balıkçılık 0 0.0 0 0 0 0 0 0 0 0 SANAYĐ 15,5 14,1 13,6 14,5 14,8 15,1 17,6 14,9 13,8 12,3 Madencilik ve Ta ocakçılığı 0,3 0,2 0,3 0,4 0,3 0,4 0,5 0,6 1,1 0,6 Đmalat Sanayi 12,9 11,6 11,5 11,9 12,1 12,2 14,3 12,1 10,1 9,2 Elektrik, Gaz, Su 2,4 2,3 1,8 2,2 2,3 2,4 2,8 2,2 2,6 2,5 ĐN AAT 12,3 11,9 11,9 11,6 9,3 6,7 8,4 8,1 9,6 11,8 TĐCARET 22,5 22,1 21,6 23 23,6 23,7 26,5 23,9 21,3 21,3 Toptan ve Perakende Ticaret 20,7 20,3 19,8 21,1 21,7 21,6 24 21,5 19,3 19,3 Otel, Lokanta Hizmetleri 1,8 1,8 1,9 2 2 2,1 2,6 2,4 2 2 ULA TIRMA VE HABERLE ME 16,2 17,2 65,5 18,7 17,2 17,9 22,3 21 20,2 18,1 MALĐ KURULU LAR 7,9 7,9 9,7 5,8 8,8 12,1 14,8 15,4 11,5 7,8 KONUT SAHĐPLĐLĐĞĐ 4,2 4,8 5,1 5,4 5,3 5,3 6,6 6,4 9 8,8 SERBEST MESLEK VE HĐZMETLER 5,2 5,2 5,1 5,1 5,1 5,2 5,9 5,5 5,1 4,6 (ESKĐ) ĐZAFĐ BANKA HĐZMETLERĐ 4,8 4,6 5,3 2,7 3,1 6,8 27,2 22,6 18,3 10,7 DEVLET HĐZMETLERĐ 13,1 12,9 12,1 10,7 9,7 10,8 13,3 14,3 15,5 13 KAR AMACI OLMAYAN ÖZEL 0,6 1,5 2 1,3 1 1 1,4 1,4 2,3 2,5 HĐZMET KURULU LARI ĐTHALAT VERGĐSĐ 2,4 2,6 3,2 2,1 3,7 4,2 5,4 5,3 4,6 5,8 GSYĐH 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Kaynak : GSYĐH’nın Đllere Göre Dağılımı(1990 2000), DĐE
229 Gayrı safi yurt içi hasılanın üretildiği ilçelere göre dağılımı irdelendiğinde ise, Çankaya ilçesin en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. Ülkesel gayrisafi hasılanın %1,67’sini üreten Çankaya, kentte üretilen gelirin de %21,26’sını kar ılamaktadır. Bu ilçeyi, bir ba ka merkezi i alanı i levine sahip ilçe olarak %20,44 ile Altındağ ve bir çok önemli sanayi ve küçük sanayi tesisini barındıran Yenimahalle %14,05 ile izlemektedir. Keçiören ise ancak %11,24’lük paya sahiptir. Mamak ilçesinin %5,96’lık payı nüfusu göz önüne alındığında önemli çalı ma alanlarından yoksun bir bölgeyi i aret etmektedir.
Tablo 5. 38. : Đlçeler Đtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla GSYĐH(Alıcı Türkiye Ankara Đli 1996 fiyatlarıyla) 000 000 Đçindeki Đçindeki Oranı TL Oranı (%) (%) ANKARA 1.162.494.467 7,87 100,00 01 ALTINDAĞ 237.586.380 1,61 20,44 02 ÇANKAYA 247.199.665 1,67 21,26 03 ETĐMESGUT 36.937.135 0,25 3,18 04 GÖLBA I 23.502.247 0,16 2,02 05 KEÇĐÖREN 130.717.792 0,88 11,24 06 MAMAK 69.239.741 0,47 5,96 07 SĐNCAN 46.726.954 0,32 4,02 08 YENĐMAHALLE 163.279.868 1,11 14,05 09 AKYURT 16.573.112 0,11 1,43 10 AYA 8.092.881 0,05 0,70 11 BALA 5.761.553 0,04 0,50 12 BEYPAZARI 26.187.623 0,18 2,25 13 ÇAMLIDERE 3.688.709 0,02 0,32 14 ÇUBUK 15.510.926 0,11 1,33 15 ELMADAĞ 14.446.408 0,10 1,24 16 EVREN 1.653.508 0,01 0,14 17 GÜDÜL 3.015.107 0,02 0,26 18 HAYMANA 9.625.011 0,07 0,83 19 KALECĐK 6.211.853 0,04 0,53 20 KAZAN 16.846.516 0,11 1,45 21 KIZILCAHAMAM 5.404.615 0,04 0,46 22 NALLIHAN 14.034.231 0,10 1,21 23 POLATLI 45.117.704 0,31 3,88 24 EREFLĐKOÇHĐSAR 15.134.931 0,10 1,30 Kaynak: www.die.gov.tr
Bunun dı ında, Polatlı ve Beypazarı ilçeleri de, Gölba ını a an, Sincan ve Etimesgut düzeyindeki GSYĐH değerleri ile öne çıkmaktadırlar. Büyük ehir kapsamına yeni katılan ilçelerden ise Kazan ve Akyurt’un güçlendiği görülmektedir. Sanayi geli imlerinin yoğunla tığı bu ilçeleri, Çubuk ve Elmadağ izlemektedir.
Bu değerlerin 2000 yılı sonrası için güncellenmesi gerekmektedir.
5.2.5. EKONOMĐK FAALĐYETLERDE YOĞUNLA MA
Türkiye ekonomik yapısı içinde, Ankara Đlinin ekonomik faaliyetlerinden hangilerinin uzmanla tığını hangi sektörlerde yığılma görüldüğünü ve bunların deği imlerini göstermek amacıyla “yoğunla ma oranları 21 ” ara tırılmı tır. Bu oranın 1 çıkması belli sektördeki faaliyetin Türkiye ortalaması çevresinde olduğunu, 1 den yüksek çıkması Türkiye’ye kıyasla bir yığılma olduğunu göstermektedir.
Tarihsel süreç içinde, Ankara’da tarım ve istihraç dı ında Türkiye’ ye göre yığılmanın; hizmetler sektöründe görüldüğü, bu hizmetler içinde ise, daha çok sırasıyla mali kurumlar, elektrik gaz su,
21 Location Quotiens : (Sektördeki Bölgesel Đ gücü/Bölge Toplam Đ gücü) / (Sektördeki Ülkesel Đ gücü/Ülke Toplam Đ gücü) 230 toplum hizmetleri ve ula tırma alt gruplarının ağırlıklı olduğu görülmektedir. Đmalat sanayinin de Türkiye ortalaması düzeyinde seyrettiği, ancak söz konusu yığılmanın hizmetler sektöründeki kadar yüksek olmadığı belirlenmi tir.
1990 yılı itibariyle, Đç Anadolu Bölgesi Đllerinin, Türkiye’ye göre yoğunla ma oranlarına bakıldığında; Ankara’nın aksine Bölgenin % 69’unun Türkiye’nin ekonomik yapısına uygun olarak tarım sektöründe yoğunla tığı anla ılmaktadır. 2000 yılı verileri bölgede tarımın ağırlığının azaldığı, özellikle Konya, Kayseri illerinde sanayi sektöründe yoğunla manın hızlandığını gösterse de, bölgeye hakim olan temel ekonomik sektör tarımdır. Ayrıca, Eski ehir ile Karaman’ın yanında Sivas ve Kayseri’de de Đstihraç Sektöründe bir yığılma olduğu görülmektedir. Doğal kaynaklarla ilgili bu yoğunla ma kentsel ekonomi içinde temel istihdam kaynağı olarak değerlendirilebilecek bir boyutta değildir. Sanayi Sektöründe yoğunla ma oranları Kayseri, Eski ehir ve Kırıkkale de, Ankara’ya göre daha yüksektir. Ankara ve Eski ehir’de, Türkiye’nin ekonomik yapısının aksine, tarım dı ı faaliyetlerde özellikle hizmetler sektöründe bir yoğunla ma görülmesi ise, bu Đllerdeki kentle me hızının yüksekliğine bağlanabilir.
Türkiye geneline göre, Ankara’nın sektörel yoğunla ma oranı 1990 yılı itibariyle diğer sanayile mi kentlerle kar ıla tırıldığında, hizmetler sektöründe, özellikle mali kurumlar, elektrik ve toplum hizmetleri alt grupları bazında, Ankara’nın diğer sanayile mi kentlere göre ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Ankara’nın hizmetler sektöründe ihtisasla mı bir kent olduğunu, ülkenin ba kenti olması nedeniyle, kamu yönetimiyle sosyal, kültürel ve bazı kamu servislerinin yoğun olduğunu, sanayinin ise ikinci derecede önemli olduğu görülmektedir. 2000 yılı itibariyle de bu eğilimlerin sürdüğünü söylemek olasıdır.
Tablo 5. 39 : Ankara ve Sanayile mi Kentlerdeki 1990 Yılı Yoğunla ma Oranları Sıralaması ANKARA ĐSTANBUL ĐZMĐR 1 MALĐ KURUMLAR 3.368 MALĐ KURUMLAR 3.051 ĐYĐ TANIMLANMAMI 1.909 2 ELEK., GAZ VE SU 2.609 ĐMALAT 2.763 MALĐ KURUMLAR 1.743 3 TOPLUM HĐZMETLERĐ 2.420 ĐYĐ TANIMLANMAMI 2.762 ĐMALAT 1.657 4 ULA TIRMA 1.694 TĐCARET 2.414 TĐCARET 1.570 5 TĐCARET 1.517 ULA TIRMA 1.988 TOPLUM HĐZMETLERĐ 1.342 6 ĐN AAT 1.425 ĐN AAT 1.742 ULA TIRMA 1.292 7 ĐMALAT 1.089 TOPLUM HĐZMETLERĐ 1.256 ĐN AAT 1.252 8 ĐSTĐHRAÇ 0.776 ELEK., GAZ VE SU 1.229 ELEK., GAZ VE SU 1.141 9 ĐYĐ TANIMLANMAMI 0.478 ĐSTĐHRAÇ 0.564 ZĐRAAT 0.601 10 ZĐRAAT 0.338 ZĐRAAT 0.096 ĐSTĐHRAÇ 0.316 ADANA BURSA KOCAELĐ 1 ĐYĐ TANIMLANMAMI 1.555 ĐMALAT 2.072 ĐMALAT 1.972 2 ULA TIRMA 1.195 ĐYĐ TANIMLANMAMI 1.634 ĐYĐ TANIMLANMAMI 1.712 3 ĐMALAT 1.187 TĐCARET 1.233 ĐN AAT 1.661 4 TĐCARET 1.178 ĐN AAT 1.212 TOPLUM HĐZMETLERĐ 1.307 5 ĐN AAT 1.044 ELEK., GAZ VE SU 1.081 ULA TIRMA 1.256 6 ELEK., GAZ VE SU 1.013 MALĐ KURUMLAR 0.997 TĐCARET 1.118 7 TOPLUM HĐZMETLERĐ 0.994 ULA TIRMA 0.963 MALĐ KURUMLAR 1.005 8 MALĐ KURUMLAR 0.948 ĐSTĐHRAÇ 0.867 ELEK., GAZ VE SU 0.784 9 ZĐRAAT 0.920 TOPLUM HĐZMETLERĐ 0.840 ZĐRAAT 0.609 10 ĐSTĐHRAÇ 0.422 ZĐRAAT 0.747 ĐSTĐHRAÇ 0.183 Kaynak: DĐE, 1990, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.
Sanayi ve Hizmetler Sektörü Yoğunla ması
Ekonomik Yapının incelendiği 6. Bölüm içinde sanayi ve hizmetler sektörüne dair yoğunla ma verileri detayları ile verilmekte olup, bu bölümde, sanayi ve hizmetler alt kollarındaki yoğunla manın yıllar itibariyle sıralı geli imi gösterilecektir. Đmalat Sanayi alt kollarındaki yoğunla maların yıllar itibariyle izlenmesi ile, Ankara’da orman ürünleri sanayinin en önemli yoğunla ma unsuru olduğu anla ılmaktadır. 1990 yılında 2,46’ya ula an bu sektördeki yoğunla ma 2000 yılında ,09’a gerilese de, ildeki en yoğun imalat sanayi kolu olma unvanını açık 231 korumaktadır. Kağıt kağıt ürünleri ve basım sanayi de 1980’den beri ildeki önemli yoğunla ma oranlarından birine sahiptir. Bunların dı ında metal e ya sanayi de ülke ortalamasının üzerinde bir yoğunluğa sahip olup, diğer imalat sanayi kolları ülke ortalamasının altındadır.
Tablo 5.40. : Ankara’da Đmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Yoğunla ma Oranları Sıralaması (1970 2000) 1970 1975 1980 1985 1990 2000 1 KAĞIT SAN. 2.23 KAĞIT SAN. 2.69 ORMAN SAN 1.95 ORMAN SAN 1.90 ORMAN SAN 2.46 ORMAN SAN 2.09 2 KĐMYA SAN. 1.70 ORMAN SAN 1.41 KAĞIT SAN. 1.45 METAL E YA S. 1.67 KAĞIT SAN. 2.00 KAĞIT SAN. 1.77 3 ANA METAL S. 1.62 GIDA SAN. 1.26 METAL E YA S. 1.41 KAĞIT SAN. 1.59 METAL E YA S. 1.46 METAL E YA S. 1.48 4 ORMAN SAN 1.43 METAL E YA S. 1.22 KĐMYA SAN. 0.90 ANA METAL S. 0.95 GIDA SAN. 1.05 KĐMYA SAN. 0.94 5 METAL E YA S. 1.22 TA TOPRAK S. 0.82 GIDA SAN. 0.88 GIDA SAN. 0.90 TA TOPRAK S. 0.84 TA TOPRAK S. 0.93 6 TA TOPRAK S 1.13 KĐMYA SAN. 0.82 ANA METAL S. 0.86 KĐMYA SAN. 0.88 KĐMYA SAN. 0.83 ANA METAL S. 0.89 7 GIDA SAN. 1.06 DOKUMA SAN. 0.64 TA TOPRAK S. 0.79 TA TOPRAK S. 0.73 ANA METAL S. 0.64 DĐĞER SAN. 0.87 8 DOKUMA SAN. 0.64 DĐĞER SAN. 0.57 DĐĞER SAN. 0.62 DĐĞER SAN. 0.52 DĐĞER SAN. 0.49 GIDA SAN. 0.82 9 DĐĞER SAN. 0.61 ANA METAL S. 0.48 DOKUMA SAN. 0.41 DOKUMA SAN. 0.33 DOKUMA SAN. 0.35 DOKUMA SAN. 0.37 Kaynak: DĐE, 1990, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Ankara’da hizmetler sektöründeki yoğunla ma oranları ise tüm alt kollarda ülkeden daha yoğun bir yapıya i aret etmektedir. Đlde ve kentte temel istihdam kaynağı olan toplum hizmetlerine kar ın, istihdam içinde yakla ık %11’lik bir pay alan mali kurumlar alt sektörünün ise, sürekli 3’ün üzerinde seyreden yoğunla ma oranı ile en yoğun hizmet sektörü olduğu söylenebilir. 1990’lı yıllardan sonra kentten ayrılma eğilimine giren bankacılık hizmetlerinin yönetim merkezlerine kar ın, Ankara’nın bu alt sektördeki yoğunluğu sürüyor görünmektedir. Ancak, Ba kentin en güçlü olduğu bu alt sektörde bir kırılma ya ıyor olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Mali kurumlar alt sektörü gibi istihdamdan büyük pay almayan elektrik gaz su sektöründeki yoğunla ma da, bu faaliyetlerin merkezi düzeyde sağlandığı kurumların Ankara’da bulunmasıyla ili kilendirilebilir. Ba kentlik i levlerinin biçimlendirdiği ve temel istihdam kaynağı olan toplum hizmetlerindeki istihdam artı ına kar ın yoğunla ma oranının dü üyor olması, bu hizmetlerin diğer kentlerde de yoğunla maya ba lamasıyla açıklanabilir. Ula ım, ticaret ve in aat sektörlerindeki yoğunla maların ise özellikle 2000 sonrası in aat sektöründe önemli bir yoğunla ma ile öne çıktığı gözlenmektedir.
Tablo 5.41. : Ankara’da Hizmetler Alt Sektörlerinin Yoğunla ma Oranları Sıralaması (1970 2000) 1970 1975 1980 1985 1990 2000 1 MALĐ KURUM. 3.70 TOPLUM HĐZM. 2.82 MALĐ KURUM. 3.39 MALĐ KURUM. 3.33 MALĐ KURUM. 3.36 MALĐ KURUM. 3.10 2 TOPLUM HĐZM. 2.75 ELEKTRĐK 2.69 ELEKTRĐK 3.32 TOPLUM HĐZM. 2.37 ELEKTRĐK 2.60 ELEKTRĐK 3.00 3 ELEKTRĐK 2.47 MALĐ KURUM. 2.58 TOPLUM HĐZM. 2.48 ULA IM 1.62 TOPLUM HĐZM. 2.42 TOPLUM HĐZM. 2.25 4 ULA IM 1.94 TĐCARET 1.99 ULA IM 1.62 ĐN AAT 1.50 ULA IM 1.69 ULA IM 1.76 5 TĐCARET 1.71 ULA IM 1.59 TĐCARET 1.53 TĐCARET 1.46 TĐCARET 1.51 TĐCARET 1.56 6 ĐN AAT 1.63 ĐN AAT 1.48 ĐN AAT 1.39 ELEKTRĐK 1.37 ĐN AAT 1.42 ĐN AAT 1.51
232 Tablo 5. 42. : Ankara Đli 2023 Đ gücü Đstihdam Nüfus Projeksiyonu (Trend Altı Yava Geli im)
233 Tablo 5. 43. : Ankara Đli 2023 Đ gücü Đstihdam Nüfus Projeksiyonu (Trend Geli imi)
234 Tablo 5. 44. : Ankara Đli 2023 Đ gücü Đstihdam Nüfus Projeksiyonu (Trend Üstü Hızlı Geli im)
235 5.2.6. Đ GÜCÜ YAPISINA ĐLĐ KĐN ÖNGÖRÜLER
5.2.6.1. Đ GÜCÜ PROJEKSĐYONLARI
Ankara’da makroekonomik yapı ve göstergeler üzerinden, i gücünün sektörel dağılımı, gayrisafi yurt içi hasıla ve i siz nüfus ile ek istihdamın gerektirdiği yatırım bedeli üzerinden 2023 yılı için 3 ayrı i gücü projeksiyonu gerçekle tirilmi tir. Bu projeksiyonlar için 2005 2006 döneminde Gazi Üniversitesi ehir ve Bölge Planlama Bölümü 4. Sınıf stüdyosunda yapılan projeksiyonlardan yararlanılmı olup 22 , trend geli imi, trend altı geli im ve trend üstü hızlı geli im seçenekleri için Ankara ili bazında üretilen değerler, 2023 yılı için Ankara’da nüfusa ili kin çıkarımlar da yapılmasına yardımcı olmu tur. Makroekonomik göstergelerin önemli bir kısmı ilgili kurumlar tarafından il bazında derlendiği için Ankara ili bütününde gerçekle tirilen i gücü istihdam ve onun üzerinden ekillenen projeksiyon sonuçları a ağıda irdelenmi tir.
3 ayrı i gücü projeksiyonu irdelendiğinde ortak yönler olarak unlar tespit edilmi tir;
o Tarımın sektörel dağılımdan %11, in aat sektörünü de barındıran hizmetler sektörünün %74, sanayi sektörünün ise %15 dolaylarında bir pay alacağı öngörülmektedir. Bu oranlar, in aat sektörü sanayi içinde değerlendirildiğinde ayrı bir öngörüye muhtaç görünmektedir.
o 2005 yılı için 2,9 olan ekonomik bağımlılık oranının, 2023 yılı için 2 düzeyinde gerçekle eceği kabul edilmektedir.
o Yıllık nüfus artı hızının % 0,16 düzeyine ineceği öngörülmekte, bir ki iyi istihdam etmek için tarım sektöründe 130.000, sanayi sektöründe 100.000, hizmetler sektöründe 65.000ytl yatırım bedeli gerektiği yönündeki Hazine Müste arlığı verisi, olu turulması öngörülen ek sermaye bedeli 2023 yılı öngörüsünde dayanak olarak alınmaktadır.
Bu senaryoların farklıla tığı noktalar olarak ise;
o Trend altı yava geli im senaryosunda, nüfus artı hızı projeksiyonu ortalamasının Ankara’nın 2005’teki büyüme hızı olan 5,5’in ortalama %10 altında seyrederek 4,9 biçiminde gerçekle eceği, büyüme hızının ula acağı maksimum değer olarak ise 6,0’ın hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle; Tarım : 345.287 Sanayi : 470.845 Hizmetler : 2.762.293 biçiminde bir i gücü dağılımı gerçekle eceği, bunun da 6.643.322 ki ilik bir il nüfusu olu umu anlamına geleceği
o Trend senaryosunda, nüfus artı hızı projeksiyonu ortalamasının Ankara’nın 2005’teki büyüme hızı olan 5,5 olarak gerçekle eceği, büyüme hızının ula acağı maksimum değer olarak ise 7,3’ün hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle; Tarım : 386.736 Sanayi : 527.367
22 Gazi Üniversitesi ehir ve Bölge Planlama Bölümü 2005 2006 Yılı 4. Sınıf Ankara Stüdyosu Analitik Etüdlerinden yararlanılmı tır.
236 Hizmetler : 3.093.779 biçiminde bir i gücü dağılımı gerçekle eceği, bunun da 7.440.802 ki ilik bir il nüfusu olu umu anlamına geleceği
o Trend üstü hızlı geli im senaryosunda, nüfus artı hızı projeksiyonu ortalamasının 7,0, olarak gerçekle eceği, büyüme hızının ula acağı maksimum değer olarak ise 10,0’un hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle; Tarım : 497.811 Sanayi : 678.833 Hizmetler : 3.982.484 biçiminde bir i gücü dağılımı gerçekle eceği, bunun da 9.557.855 ki ilik bir il nüfusu olu umu anlamına geleceği tespit edilmi tir. Bu tespitler, Ankara büyük ehir belediyesi sınırları içinde de, 6.000.000 ila 8.500.000 arasında deği en bir nüfus projeksiyonuna i aret etmektedir.
Nüfus projeksiyonlarının öngördüğü 5.500.000 dolaylarında ortakla mı görünen veriler, i gücü projeksiyonları ile birlikte yorumlandığında trend üstü senaryonun gerçekle me olanağının çok zayıf olduğu, kentsel ve ülkesel geli me eğilimlerinin i gücü projeksiyonlarının trend senaryosunda i aret edilen, nüfus projeksiyonlarının orta üstü bir geli meyi belirten çerçeve dı ına çıkmayacağı görülmektedir. Bu durumda il için 7.400.000, belediye sınırı için ise, 6.800.000 7.000.000 aralığında bir nüfus gerçekle mesi beklenebileceği dü ünülebilir. Bu durumda, trend i gücü senaryosunun tespitlerinin kabul edilebilir olduğu dü ünülmektedir.
Tüm bu tespit ve verilerin planlama bölgeleri bazında onaylı planlar ve bu plan kapsamında yapılması öngörülen müdahaleler bağlamında sınanarak sonuçlandırılması gerekmektedir.
5.2.6.2. 2023 YILI ÖNGÖRÜLERĐ
o Aktif ya taki nüfusun iktisaden faal olma oranındaki artı eğilimin süreceği ve %50 dolaylarında gerçekle eceği,
o Đktisaden faal olmayan nüfus içinde ev hanımlarının oranının dü me seyrinin süreceği, kadın nüfusun sosyal ya ama katılma oranının artacağı, öğrenci nüfusunda da bir artı öngörüldüğü, bunun için eğitime yönelik özendirme politikaları uygulanması gerektiği,.
o Emekli nüfusun artı ı ve kentsel nüfusun medyan ya ının büyüme eğilimine paralel olarak, emeklilerin ya am kalitesini arttıracak çalı maların ara tırılması gerektiği,
o Çalı an nüfusun çalı abilir nüfusa oranının dü mekte olduğu, bu oranın arttırılabilmesi için öğrenci, ev hanımı ve emekli nüfusa yönelik üretime katılabilme amaçlı özel çalı ma kollarının ara tırılabileceği,
o Reel aktivite oranındaki dü me eğiliminin dengelenerek %35’in üzerine çıkarılması yönünde çalı malar yapılacağı,
o Yükselmekte olan i sizlik oranının kadın nüfusun ekonomiye katılması ve üretim ekonomisi unsurlarının kentsel ekonomiye hakim kılınmasıyla %5’ler düzeyine çekilmesi,
o Ankara’da çalı anların Türkiye toplam çalı anları içinden aldığı payın %5,75 düzeyine getirilmesi, tarım istihdamındaki dü ü ün tarımda verimlilik, çe itlilik ve ekolojik tarım potansiyelleri ile sınırlandırılarak kontrol altına alınabileceği öngörüsüyle %12
237 düzeyinde tutulacağı, sanayi istihdamının ise, in aat sektörü dahil olmak üzere %26 dolaylarında gerçekle eceği, hizmetler sektörünün ise %62’lik oranıyla baskın sektör olma niteliğini koruyacağı, o Sanayi alt kolları içinde madencilikteki geli me eğiliminin süreceği, imalat sanayinin sektörel dağılım içinden %16 18 arasında bir pay alabileceği, in aat sektörünün ise %7 9 aralığında bir geli meye sahne olabileceği, o Mali kurumlar alt sektöründe özel müdahaleler ve uygulama araçları ile yoğunla manın peki tirilmesi gerektiği, toplum hizmetlerine bağlı görünen istihdam yükünün çe itlendirilmesi amacıyla ticaret, ula ım, elektrik ve imalat sanayi geli imlerinin özendirilmesi gerektiği, o Büyük ehire yeni bağlanan ilçelerdeki tarımsal i levlerde yoğunla ma eğiliminin sürdürülebilirliği sağlanırken, planda belirlenmi odak ve koridorları içeren ilçe merkezlerinde (Akyurt, Kazan, Çubuk, Elmadağ) ve Temelli, Mahmatlı odaklarında sanayi istihdamının artacağı, bu yerle imlerin geli mi lik göstergelerinin yükseleceği, o Metropoliten kent içindeki temel sektör olan hizmetler sektörü istihdamının Altındağ, Mamak, Etimesgut ve Keçiören ba ta olmak üzere artacağı, Yenimahalle ve Çankaya’nın hizmetler sektöründeki baskın değerinin korunacağı, o Gayrisafi yurt içi hasıla içinden Ankara’nın aldığı payın artacağı, Ankara içinde ise tarım ve sanayinin ürettiği hasılanın artacağı, bunun olu abilmesi için tarımda verimliliği arttıran özel program alanları ve ürün seçimleri yapılması, sanayi için bilgi teknolojileri, ara tırma ve geli tirme sektörünün geli iminin özendirilmesi,
öngörülmekte olup, bu öngörülere ili kin planlama bölgeleri bağlamında yapılacak analizler ve i gücü projeksiyonları ile i gücüne ili kin öngörüler tamamlanabilecektir.
238