(National Emission Reduction Plan – NERP) Za Bosnu I Hercegovinu

Nacrt Nacionalnog plana smanjenja emisija (National Emission Reduction Plan – NERP) za Bosnu i Hercegovinu

November, 2015

SADRŽAJ

Lista tabela ...... 3 Rječnik kratica i akronima ...... 4 Sažetak ...... 5 1. Uvod ...... 7 2. Trenutno stanje emisija zagađujućih materija iz VPS u BiH ...... 10 3. Spisak velikih postrojenja za sagorijevanje obuhvaćenih NPSE u BiH ...... 14 Pravila agregacije ...... 14 Određivanje gornje granice emisija (plafoni emisija) ...... 14 Određivanje pojedinačnog udjela VPS u gornjoj granici ukupnih emisija ...... 15 4. Ukupni plafoni emisija iz velikih postrojenja za sagorijevanje u BiH ...... 17 5. Mjere za ispunjavanje ciljeva ...... 24 Prilog A ...... 26 Prilog B ...... 28

Lista tabela

Tabela 1. Lista velikih postrojenja za sagorijevanje ...... 7 Tabela 2. Detaljne informacije o velikim postrojenjima za sagorijevanje ...... 8 Tabela 3. Ulazna energija i emisije u zrak (2014) ...... 9 Tabela 4. Emisije zagađujućih materija iz postojećih VPS u BiH (2014) ...... 12 Tabela 5. Toplotna snaga i koncentracija zagađujućih materija u VPS ...... 13 Tabela 6. Velika postrojenja za sagorijevanje obuhvaćena u NPSE ...... 14

Tabela 7. Granične vrijednosti emisija SO2 u periodu od 2018. – 2027...... 18

Tabela 8. Granične vrijednosti emisija NOx u periodu od 2018. – 2027...... 19 Tabela 9. Granične vrijednosti emisija čvrstih čestica u periodu od 2018. – 2027...... 20 Tabela 10. Plafoni emisija SO2 (t/godišnje 2018. – 2027.) ...... 21

Tabela 11. Plafon emisija NOx (t/godišnje 2018. – 2027.) ...... 22 Tabela 12. Plafon emisija čvrstih čestica (t/godišnje 2018. – 2027.) ...... 23

Tabela 13. Mjere za smanjenje SO2 emisija u velikim postrojenjima za sagorijevanje u BiH ..... 24

Tabela 14. Mjere za smanjenje emisija NOx u velikim postrojenjima za sagorijevanje u BiH .... 25 Tabela 15. Mjere za smanjenje emisija čvrstih čestica u VPS u BiH ...... 25 Tabela 16. A.1 Lista velikih postrojenja za sagorijevanje uključenih u NPSE za BiH ...... 26 Tabela 17. B.1 Izračunati plafoni emisija za 2018...... 28 Tabela 18. B.2 Izračunati plafoni emisija za 2023 ...... 29 Tabela 19. B.3 Izračunati plafoni emisija za 2026. i 2027...... 30 Tabela 20. B.4 Pregled plafona emisija za BiH od 2018. do 2027. (tona/god.) ...... 31

Rječnik kratica i akronima

BIE Blok industrijske elektrane BiH Bosna i Hercegovina BTE Blok termoelektrane DeNOx Postupak denitrifikacije DeSOx Odsumporavanje DIE Direktiva o industrijskim emisijama (engleski – Industrial Emissions Directive) DVPS Direktiva o velikim postrojenjima za sagorijevanje (engleski - Large Combustion Plant Directive) EST Elektrostatički taložnici (engleski -Electrostatic precipitators - ESP) FBiH Federacija Bosne i Hercegovine

GNENOx Gorionik s niskom emisijom azotnih oksida (engleski –Low Nox Burner – LNB) GVE Granična vrijednost emisije (engleski-Emission Limit Values – ELV) IE Industrijska elektrana IK Industrijska kogeneracija MSO Minimalna stopa odsumporavanja

NOx Azotni oksidi NPSE Nacionalni plan smanjenja emisija (engleski -National Emission Reduction Plan – NERP) ODG Odsumporavanje dimnih gasova (engleski -Flue Gas Desulfurization - FGD) PS Polusuho (engleski -semi-dry – SD) RS Republika Srpska SKR Selektivna katalička redukcija (engleski -Selective Catalytic Reduction) SNKR Selektivna nekatalička redukcija (engleski Selective Non Catalytic Reduction)

SO2 Sumpor-dioksid TE Termoelektrana (engleski -Thermal Power Plant - TE) TRO Troškovi rada i održavanja (eng. Operation and Maintenance Costs – O&MC) UHK Ubrizgavanje hidratisanog kreča (engleski - Hydrated Lime Injection) VF Vrećasti filter (engleski – Bag filter) Vlažno ODG Vlažni postupak ODG sa krečnjakom (engleski – Wet Limestone - WLS) VPS Veliko postrojenje za sagorijevanje (engleski -Large Combustion Plant - LCP) ZSV Zagrijani sekundarni vazduh (engleski -Over Fire Air)

Sažetak

Nacionalni plan smanjenja emisija (NPSE) za Bosnu i Hercegovinu (BiH) je pripremljen prema Smjernicama politike Sekretarijata Energetske zajednice za izradu Nacionalnog plana smanjenja emisija (Policy Guidelines on the preparation of National Emission Reduction Plans), objavljen 19. decembra 2014.1

NPSE se odnosi na smanjenje emisija sumpor-dioksida (SO2), azotnih oksida (NOx) i čvrstih čestica iz velikih postrojenja za sagorijevanje (VPS) u Bosni i Hercegovini (BiH), predstavljene po entitetima: Federacija Bosne i Hercegovine (FBIH) i Republika Srpska (RS).

Uzimajući u obzir zahtjeve propisane Ugovorom o osnivanju Energetske zajednice, kao i prilagođene zahtjeve Direktive 2001/80/EC ograničenju emisija određenih zagađujućih materija u zrak iz velikih postrojenja za sagorijevanje (DVPS) i Direktive 2010/75/EU o industrijskim emisijama (DIE) i analizom podataka dobivenih od operatora termoelektrana i industrijskih kogenerativnih postrojenja, u BiH postoje četiri termoelektrane, sa devet blokova i jedna industrijska kogenerativna elektrana sa tri velika postrojenja za sagorijevanje sa toplotnom snagom ložišta većom 50 MWth, koje moraju ispuniti zahtjeve LCPD i IED Direktiva za smanjenje emisija zagađujućih materija. Za Ugovorne strane predmet Direktiva su samo velika postrojenja za sagorijevanje koja se koriste za proizvodnju električne energije koja se, makar djelomično, isporučuje u mrežu. Velika postrojenja za sagorijevanje (VPS) koja proizvode električnu energiju koja se ne isporučuje u mrežu, nisu predmet ovih Direktiva.

Nijedan od operatora VPS nije odabrao opciju usklađivanja sa graničnim vrijednostima emisija (GVE) (Član 4(3)(a) DVPS); za 10 VPS operator je odabrao da budu uključeni u NPSE (Član 4(3)(b) i Član 4(6) DVPS); a za 2 VPS operator je odabrao opciju ograničenog operativnog vijeka postrojenja za sagorijevanje (Član 4(4) DVPS).

Ulazna toplotna snaga ložišta VPS varira od 84 MW do 800 MW, a ukupno iznosi 5.339 MW. Sva VPS koriste mrki ugalj i/ili lignit kao gorivo, osim jednog industrijskog kogenerativnog postrojenja u firmi Natron-Hayat koje koristi crni lug kao gorivo.

1 https://www.energy- community.org/portal/page/portal/ENC_HOME/DOCS/3546146/EnC_NERP_guidance_FINAL_jko_signature_mer ged.pdf

Ukupna emisija svih VPS u BiH u 2014. godini iznosi oko 273.577 tona SO2, oko 20.511 tona

NOx i oko 6.616 tona čvrstih čestica.

Krajnji cilj ovog NPSE je da se do 1.1.2028. smanje godišnje emisije VPS uključenih u NPSE na 14.243 tona sumpor dioksida (SO2), 7.746 tona azotnih oksida (NOx) i 780 tona čvrstih čestica.

U toku izrade plana i njegovog predstavljanja javnosti, predstavnici Elektroprivrede RS (ERS) su iznijeli stav da troškovi finansiranja ovog Plana predstavljaju opterećenje za TE Ugljevik i u manjoj mjeri za TE Gacko te da će uticati na povećanje ukupnih proizvodnih troškova, prije svega TE Ugljevik, i na taj način ugroziti buduću tržišnu poziciju elektrane. Zbog ovoga predstavnici ERS-e su iznijeli apel prema nadležnim institucijama da pomognu u iznalaženju načina za finansiranje Plana. Smatra se da je prilikom iznalaženja rješenja za finansiranje moguće primjeniti neka rješenja iz međunarodne prakse.

U toku izrade plana, kao i njegovog predstavljanja javnosti, predstavnici Elektroprivrede BiH (EPBiH) su iznijeli stav da će troškovi finansiranja ovog Plana predstavljati veliko opterećenje za EPBiH, utičući na povećanje ukupnih proizvodnih troškova u TE Tuzla i TE Kakanj, čime će biti ugrožena tržišna pozicija kompanije. Sa druge strane, biće dodatno ugrožena finansijska održivost kompanije, pri ovako niskim cijenama električne energije za domaćinstva. Zbog ovoga su predstavnici EPBiH iznijeli apel prema regulatornim tijelima, kao i prema nadležnim institucijama, za razumijevanje i podršku u iznalaženju načina za realizaciju Plana.

1. Uvod

Sveobuhvatni cilj DVPS i DIE je da smanji emisije sumpor dioksida (SO2), azotnih oksida (NOx) i čvrstih čestica iz velikih postrojenja za sagorijevanje koje imaju ulaznu toplotnu snagu ložišta jednaku ili veću od 50 MWth. Za Ugovorne strane predmet Direktiva su samo velika postrojenja za sagorijevanje koja se koriste za proizvodnju električne energije koja se, makar djelomično, isporučuje u mrežu. Velika postrojenja za sagorijevanje koja se koriste za proizvodnju električne energije koja se ne isporučuje u mrežu, nisu predmet ovih direktiva.

Uzimajući u obzir odgovarajuće podatke koji su prikupljeni iz dozvola za proizvodnju električne energije izdatih od strane regulatornih komisija iz Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH) i Republike Srpske (RS), kao i podataka dobivenih direktno od operatera velikih postrojenja za sagorijevanje, ukupno je identificirano 12 velikih postrojenja za sagorijevanje (VPS) kako slijedi: 9 blokova termoelektrana (BTE) i 3 bloka industrijskih elektrana (BIE).

Lista 12 postrojenja, identifikovanih kao VPS u BiH, prikazani su u Tabeli 1, koja uključuje ime postrojenja, identifikacijski broj postrojenja (ID), adresu, entitet, grad, poštanski broj, geografsku dužinu, geografsku širinu i nadmorsku visinu.

Tabela 1. Lista velikih postrojenja za sagorijevanje Ime postrojenja ID postrojenja Adresa Grad Entitet Pošt. Geog. Geog. Nadm. broj dužina širina visina Federacija BiH TE Tuzla - 3 T-3 21 Aprila 4 Tuzla FBiH 75000 18° 60' N 44° 52' E 210 TE Tuzla - 4 T-4 21 Aprila 4 Tuzla FBiH 75000 18° 60' N 44° 52' E 210 TE Tuzla - 5 T-5 21 Aprila 4 Tuzla FBiH 75000 18° 60' N 44° 52' E 210 TE Tuzla - 6 T-5 21 Aprila 4 Tuzla FBiH 75000 18° 60' N 44° 52' E 210 TE Kakanj - 5 K-5 Ćatići Kakanj FBiH 72240 18° 11 N 44° 09' E 405 TE Kakanj - 6 K-6 Ćatići Kakanj FBiH 72240 18° 11' N 44° 09' E 405 TE Kakanj - 7 K-7 Ćatići Kakanj FBiH 72240 18° 11' N 44°095' E 405 IK Natron Hayat UKO3 UKO-3 Liješnica bb Maglaj FBiH 74250 18° 6' N 44° 53' E 183 IK Natron Hayat UKO4 UKO-4 Liješnica bb Maglaj FBiH 74250 18° 6' N 44° 53' E 183 IK Natron Hayat LUKO4 LUKO-4 Liješnica bb Maglaj FBiH 74250 18° 6' N 44° 53' E 183 Republika Srpska TE Gacko G-1 Gračanica bb Gacko RS 89240 18° 52 N 43° 17' E 945 TE Ugljevik U-1 Ugljevik bb Ugljevik RS 76330 18° 96' N 44°680' E 172

Ukupna ulazna toplotna snaga ložišta VPS u BiH iznosi 5.339 MWth, a u tom iznosu termoelektrane učestvuju sa 5.075 MWth (95,06 %) a industrijska postrojenja sa 264 MWth (4.94 %). U elektro-energetskom sektoru VPS koriste mrki ugalj i lignit ili njihovu mješavinu kao gorivo, dok se u industrijskom sektoru koristi lignit i crni lug kao gorivo.

U elektro-energetskom sektoru, starost VPS je između 29 i 50 godina, a prosječna starost VPS je 38 godina. Do 31. decembra 2014.godine ukupan broj radnih sati u elektro-energetskom sektoru varirao je od 108.234 h u Kaknju, blok 7, do 322.658 h u Tuzli, blok 3, sa prosječnim brojem radnih sati od 199.381 h.

Opcije za postojeća postrojenja sa sagorijevanjem u cilju usaglašavanja sa zahtjevima Odluke D/2013/05/MC-EnC i prilagođene Direktive 2001/80/EC navedene su u članovima 4(3), 4(4) i 4(6) Direktive 2001/80/EC (DVPS)2:

 Opcija 1: Usaglašavanje sa graničnim vrijednostima emisija (ELVs) (član 4(3)(a))  Opcija 2: Implementacija nacionalnog plana smanjenja emisija (NPSE) (član 4(3)(b)i član 4(6))  Opcija 3: Ograničeni operativni vijek (član 4(4))

Tabela 2. Detaljne informacije o velikim postrojenjima za sagorijevanje Ime postrojenja ID postrojenja Status postrojenja MWth Datum Drugi Broj početka sektor Radnih rada Sati do 2014 Federacija BiH TE Tuzla - 3 T-3 član_4_4 330 31/07/1966 TE 322.658 TE Tuzla - 4 T-4 član_4_3(b) 600 01/04/1971 TE 212.839 TE Tuzla - 5 T-5 član_4_3(b) 600 02/04/1974 TE 207.056 TE Tuzla - 6 T-5 član_4_3(b) 615 30/09/1978 TE 201.782 TE Kakanj - 5 K-5 član_4_3(b) 330 21/01/1970 TE 245.446 TE Kakanj - 6 K-6 član_4_3(b) 330 27/12/1977 TE 192.394 TE Kakanj - 7 K-7 član_4_3(b) 670 27/12/1989 TE 108.234 IK Natron Hayat UKO3 UKO-3 član_4_4 80 1965 IE 255.364 IK Natron Hayat UKO4 UKO-4 član_4_3(b) 100 1983 IE 117.713 IK Natron Hayat LUKO4 LUKO-4 član_4_3(b) 84 1983 IE 114.935 Republika Srpska TE Gacko - 1 G-1 član_4_3(b) 800 08/02/1983 TE 159.226 TE Ugljevik -1 U-1 član_4_3(b) 800 20/11/1985 TE 144.798 član_4_3(b) - Postrojenja su podložna Nacionalnom planu za smanjenje emisija član_4_4 - Postrojenja ne mogu raditi više od 20,000 radnih sati počevši od 1. januara 2018. godine do 31. decembra 2023. godine. TE – termoelektrana IE – industrijska elektrana

2 Ibid.

Ukupna emisija svih VPS u BiH u 2014. godini je iznosila oko 273.577 tona SO2, oko 20.511 tona

NOx i oko 6.616 tona čvrstih čestica.

U Tabeli 3 su predstavljeni podaci o ulaznoj energiji kao i emisije SO2, NOx i čvrstih čestica.

Tabela 3. Ulazna energija i emisije u zrak (2014) Ime postrojenja ID Druga SO2 NOx Čvrste Napomene postrojenja čvrsta (t) (t) čestice goriva (t) (TJ) Federacija BiH TE Tuzla - 3 T-3 6.634 5.440,7 820,83 83,74 TE Tuzla - 4 T-4 15.239 17.138,7 3021,81 697,71 TE Tuzla - 5 T-5 7.856 8.370,45 614,91 301,99 TE Tuzla - 6 T-5 11.449 22.063,24 1355,33 120,75 TE Kakanj - 5 K-5 6.300 20.688,00 2.493 17 TE Kakanj - 6 K-6 6.811 20.241,00 2.350 19 TE Kakanj - 7 K-7 11.578 34.418,00 2.542 849 IK Natron Hayat UKO3 UKO-3 433 Rezerva IK Natron Hayat UKO4 UKO-4 1.625 3.772 694,5 193,4 IK Natron Hayat LUKO4 LUKO-4 1.116 19 206,6 27 Republika Srpska TE Gacko - 1 G-1 17.473 9.688 2.906 1.615 TE Ugljevik - 1 U-1 20.303 121.339 3.091 2.748

2. Trenutno stanje emisija zagađujućih materija iz VPS u BiH Prema prikupljenim podacima iz termoelektrana, kao i industrijskih kogeneracijskih postrojenja, u Bosni i Hercegovini trenutno postoje 4 termoelektrane sa devet velikih postrojenja za sagorijevanje i tri industrijska postrojenja, koji podliježu zahtjevima za smanjenje emisija zagađujućih materija iz Direktive 2001/80/EC u vezi ograničavanja emisija iz velikih postrojenja za sagorijevanje3 (Direktiva o velikim postrojenjima za sagorijevanje – DVPS) i Direktive 2010/75/EU o industrijskim emisijama4 (Direktiva o industrijskim emisijama – DIE). Toplotna snaga velikih ložišta se kreće od 80 do 800 MW, a ukupno iznosi 5.339 MWth.

Sve termoelektrane kao gorivo koriste mrki ugalj ili lignit ili mješavinu ta dva goriva, sa sadržajem sumpora u rasponu od 0,7% do 4,3%. Industrijska postrojenja za proizvodnju toplotne i električne energije koriste ili mrki ugalj ili crni lug i proizvode električnu energiju, kao i toplotnu energiju za proizvodnju papira.

Velika postrojenja za sagorijevanje imaju trenutne emisije sumpor dioksida od oko 273.577 tona godišnje, dok emisije azotnih oksida iznose 20.511 tona a čvrstih čestica 6.616 tona (Tabela 4).

U skladu sa Smjernicama politike Sekretarijata Energetske zajednice, Nacionalni plan smanjenja emisija je pripremljen koristeći prosječnu potrošnju goriva velikih postrojenja za sagorijevanje u periodu od 2008. do 2012. godine. Ako je postrojenje zbog investicionih aktivnosti bilo van funkcije najmanje 60 uzastopnih dana, za te dane korištena je prosječna dnevna potrošnja goriva izračunata kao prosječna postrošnja tokom petogodišnjeg perioda do i uključujući 2012. godinu (ne uključujući periode kada je postrojenje bilo van funkcije). Osnovni parametri unosa goriva i parametri dimnih gasova, kao i skorašnje koncentracije zagađujućih materija u blokovima velikih postrojenja za sagorijevanje su prikazani u Tabeli 4. Podaci o dimnim gasovima su dati pri normalnim uslovima (0 °C, 1,013 mb) sa 6 % kisika.

Prosječna ukupna godišnja potrošnja goriva u periodu 2008-2012 bila je 113.837 TJ i prosječni godišnji protok dimnih gasova u istom periodu bio je 40.932 miliona Nm3. Koncentracija sumpor dioksida u velikim postrojenjima za sagorijevanje bez ODG varira od 1.245mg/Nm3 u industrijskom postrojenju Natron Hayat UKO 4, do preko 16.661 mg/Nm3 u TE Ugljevik, dok je u NH LUKO 4 koncentracija SO2 samo 11mg/ Nm3 jer je ugrađen sistem ODG. Emisije azotnih

3 OJ L 309, 27.11.2001, str.1 4 OJ L 334, 17.12.2010, str.17

oksida variraju od 73 pa sve do 3.091mg/Nm3, dok emisije čvrstih čestica variraju od 10 pa sve do 2.748 mg/Nm3.

Važno je spomenuti da su neki blokovi termoelektrana već ugradili kombinovane elektrostatičke taložnike i vrećaste filtere (TE Kakanj), čime se postižu veoma niske koncentracije emisija čvrstih čestica u dimnim gasovima, daleko ispod zahtjeva Direktive o industrijskim emisijama. Pored toga, koncentracije sumpor dioksida u dimnim gasovima u LUKO 4 industrijskom postrojenju za sagorijevanje su oko 11 mg/Nm3, uprkos velikom sadržaju sumpora (oko 1%), zbog ugradnje sistema za odsumporavanje dimnih gasova u sklopu tehnologije za proizvodnju papira.

11 Tabela 4. Emisije zagađujućih materija iz postojećih VPS u BiH (2014) Stavka Naziv elektrane Veliko Karakteristike goriva i potrošnja Emisije Napomene postrojenje za Tip DTV Sadržaj S Potrošnja SO2 NOx Čvrste sagorijevanje pepela čestice (VPS) kJ/kg % % 000t/a t/a t/a t/a Ukupno za velika postrojenja za sagorijevanje u BiH 273.577 20.511 6.616 Ukupno TE FBiH 141.218 14.197 2.175 Ukupno TE Tuzla 65.808 6.812 1.290 1 TE Tuzla - 3 T-3 95%lignit/ 10.465 18,7 0,9 634 5.441 821 84 Podaci za 2013. 5% mrki ugalj 2 TE Tuzla - 4 T-4 75%lignit/ 10.451 18,6 0,9 1.458 17.139 3.022 698 Podaci za 2013. 25% mrki ugalj 3 TE Tuzla - 5 T-5 75%lignit/ 10.301 19,5 1,4 1.344 21.166 1.614 388 Podaci za 2014. 25% mrki ugalj 4 TE Tuzla - 6 T-6 mrki ugalj 17.154 21,8 1,9 667 22.063 1.355 121 Podaci za 2013. Ukupno TE Kakanj 75,410 7.385 885 5 TE Kakanj – K5 K-5 mrki ugalj 12.670 38,3 2,6 497 20.688 2.493 17 Zajednički 6 TE Kakanj - K6 K-6 mrki ugalj 12.670 38,3 2,6 538 20.241 2.350 19 dimnjak 7 TE Kakanj – K7 K-7 mrki ugalj 12.670 38,3 2,6 914 34.481 2.542 849 Ukupno Natron Hayat 1.332 317 77 8 IK Natron Hayat UKO-3 mrki ugalj 10.500 15,6 0,7 0,5 U rezervi 9 IK Natron Hayat UKO-4 mrki ugalj 10.500 15,6 0,7 178 1.325 244 68 Zajednički 10 IK Natron Hayat LUKO-4 crni lug 9.500 1,0 149 7 73 10 dimnjak Ukupno za velika postrojenja za sagorijevanje u FBiH 142.550 14.514 2.253 Ukupno TE RS 131.027 5.997 4.363 11 TE Gacko -1 G-1 Lignit 7.732 19 1,0 2.329 9.688 2.906 1.615 12 TE Ugljevik -1 U-1 mrki ugalj 10.686 27,5 4,3 1.900 121.339 3.091 2.748

Tabela 5. Toplotna snaga i koncentracija zagađujućih materija u VPS

Stavka Naziv postrojenja Veliko Qth Prosjek 2008.-2012. Koncentracija emisija u 2014. postrojenje za Gorivo Dimni gas S SO2 NOx Čvrste sagorijevanje čestice (VPS) MW TJ M Nm3 t mg/m3 mg/m3 mg/m3 Ukupno za velika postrojenja za sagorijevanje u BiH 5.339 113.837 40.932 192.417 Ukupno za velika postrojenja u FBiH 3.739 78.000 28.077 94.455 Ukupno TE FBiH 3.475 74.898 26.866 91.866 1 TE Tuzla - 3 T-3 330 5.701 2.045 4.943 2.286 345 35 2 TE Tuzla - 4 T-4 600 14.706 5.275 12.847 3.135 553 128 3 TE Tuzla - 5 T-5 600 12.658 4.540 11.010 4.261 325 78 4 TE Tuzla - 6 T-6 615 12.958 4.648 15.453 5.373 330 29 TE Tuzla Total 2.145 46.023 16.508 44.254 5 TE Kakanj - 5 K-5 330 7.459 2.675 12.402 9.155 1.103 8 6 TE Kakanj - 6 K-6 330 5.518 1.979 9.370 8.285 962 8 7 TE Kakanj - 7 K-7 670 15.899 5.703 25.840 8.303 612 31) TE Kakanj Total 1.330 28.875 10.358 47.613 IK Natron Hayat Total 264 3.102 1.211 2.589 8 IK Natron Hayat UKO-3 80 433 155 304 9 IK Natron Hayat UKO-4 100 1.625 583 1.197 1.245 229 63.8 10 IK Natron Hayat LUKO-4 84 1.044 473 1.088 11 114 14.9 TE RS Total 1.600 35.837 12.855 97.962 11 TE Gacko -1 G-1 800 16.968 6.086 22.217 1.500 450 250 12 TE Ugljevik - 1 U-1 800 18.869 6.768 75.745 16.661 424 377 1)Koncentracija čvrstih čestica u dimnom gasu smanjena je u decembru 2014. godine kroz unaprijeđene elektrostatičke taložnike i ugradnju vrećastih filtera na postojeće elektrofiltere

13 3. Spisak velikih postrojenja za sagorijevanje obuhvaćenih NPSE u BiH

Deset velikih postrojenja za sagorijevanje su predmet Nacionalnog plana za smanjenje emisija (NPSE), navedene u Čl.4_3(b) (Tabela 6).

Tabela 6. Velika postrojenja za sagorijevanje obuhvaćena u NPSE Naziv elektrane Blok elektrane Ulazna toplotna snaga ložišta Postrojenja obuhvaćena NPSE-om5 dana 31/12/2012 (MWt) Federacija Bosne i Hercegovine TE Tuzla - 4 T-4 600 da TE Tuzla - 5 T-5 600 da TE Tuzla - 6 T-6 615 da TE Kakanj - 5 K-5 330 da TE Kakanj - 6 K-6 330 da TE Kakanj - 7 K-7 670 da IK Natron Hayat UKO4 UKO-4 100 da IK Natron Hayat LUKO4 LUKO-4 84 da Republika Srpska TE Gacko -1 G-1 800 da TE Ugljevik - 1 U-1 800 da

Pravila agregacije

Prema Smjernicama politike, kada se dimni gasovi dva ili više odvojena postrojenja za sagorijevanje ispuštaju kroz zajednički dimnjak, ova postrojenja se smatraju kao jedno postrojenje za sagorijevanje sa ukupnom ulaznom toplotnom snagom kao sumom svih unosa goriva. Takav je slučaj u sljedećim postrojenjima:

 TE Kakanj 5 + Kakanj 6 + Kakanj 7, ukupne ulazne toplotne snage 1,330 MW; i

 IK Natron Hayat UKO 4 i LUKO 4, ukupne ulazne toplotne snage 184 MW.

Određivanje gornje granice emisija (plafoni emisija)

Gornje granice emisija su određene za SO2, NOx i čvrste čestice za svaku pojedinu godinu od 2018. do 2027.godine. Izračunavanje gornjih granica je urađeno na nacionalnom nivou, prema udjelu svakog pojedinačnog postrojenja obuhvaćenog NERP-om. Gornje granice su izražene u godišnjim količinama.

5 Čl_4_3 - Postrojenja su predmet Nacionalnog plana za smanjenje emisija

Mjere za smanjenje emisija moraju biti preduzete na takav način da su ukupne emisije zagađujućih materija iz svih postrojenja za sagorijevanje ispod gornje granice na nacionalnom nivou.

Određivanje pojedinačnog udjela VPS u gornjoj granici ukupnih emisija

Opšti slučaj

Izračunavanje pojedinačnog udjela svako postrojenje za sagorijevanje je urađeno u skladu sa Članom 4(6) LCP Direktive 2001/80/EC za sumpor dioksid, azotni okside i čvrste čestice, kao proizvod protoka dimnih gasova i referentne granične vrijednosti emisija (GVE).

Protok dimnih gasova je izračunat prema unosu goriva, uz primjenu koeficijenta od 0,3587 Nm3/MJ, kao što je preporučeno za ugalj u Smjernicama politike Sekretarijata Energetske zajednice6. Međutim, za crni lug u postrojenju LUKO-4 industrijske kogeneracije Natron Hayat, korišten je koeficijent 4,305 Nm3/kg, prema mjerenjima akreditovanog instituta7, obzirom da se ne radi o standardnom gorivu.

Sve stope protoka dimnih gasova su izračunate za suhi gas pri normalnim uslovima (0 0C, 1,013 mbar) i referentni sadržaj kisika od 6%.

Posebni slučaj za postrojenja za sagorijevanje koja koriste mogućnost minimalne stope odsumporavanja

Mogućnost primjene relevantne minimalne stope odsumporavanja (MSO) od 94% je bila primjenjena u izračunavanju pojedinačnih udjela ukupnih gornjih vrijednosti emisija Bloka 7 TE Kakanj i TE Ugljevik u periodu od 01/01/2018. pa sve do 31/12/2023. godine. Relevantna minimalna stopa odsumporavanja od 96% je bila primjenjena za TE Kakanj 5, TE Kakanj 6, TE Kakanj 7 i TE Ugljevik za period od 01/01/2026. sve do 31/12/2027. godine. Linearno snižavanje je bilo korišteno od 01/01/2024 do 31/12/2025.

6 EN 12952-15 (http://www.vgb.org/vgbmultimedia/rp338_flue_gas.pdf) 7 Dvokut pro, Laboratory for the Architect Physics and Environmental Protection, Report No:Z-IE-025-B2/15, Dec. 2014

Posebni slučaj za postrojenja za sagorijevanje koja koriste više vrsta pogonskog goriva

U slučaju industrijske kogeneracije Natron Hayat, postrojenja za sagorijevanje UKO-4 i LUKO-4 su spojena na zajednički dimnjak. Obzirom da koriste različitu vrstu goriva, računanje udjela u gornjoj granici (plafonu) emisija je urađeno sumiranjem pojedinačnih proizvoda protoka dimnih gasova i granične vrijednosti emisija (GVE). Svaka granična vrijednost emisija određena prema ulaznoj toplotnoj snazi, koja je suma pojedinačnih toplotnih snaga.

4. Ukupni plafoni emisija iz velikih postrojenja za sagorijevanje u BiH

Na osnovu metodologije iz Smjernica politike Sekretarijata Energetske zajednice i na osnovu podataka za Nacionalni plan smanjenja emisija za velika postrojenja za sagorijevanje, izračunati su plafoni emisija sumpor dioksida za period od 2016 – 2027., a prema prosječnoj potrošnji goriva u periodu od 2008 – 2012; granične vrijednosti emisija su prikazane u tabelama 7, 8 i 9. Rezultati su prikazani u tabelama 10, 11 i 12. Ukupne emisije sumpor dioksida, iz svih velikih postrojenja za sagorijevanje koja su uključena u Nacionalni plan za smanjenje emisija, su ograničene na 27,194 t/godišnje od 01/01/2018 pa do 31/12/2023; postepeno se smanjujući na 14,243 t/godišnje u 2026. i 2027. Slično, plafoni emisija azotnih oksida se kreću od 19,936 u 2018, linearno se smanjujući na 10,031 t/godišnje u 2023. i opet se linearno smanjujući na 7,746 t/godišnje u 2026., ostajući isti u 2027. godini. Što se tiče plafona emisija za čvrste čestice, smanjenje je slično kao za sumpor dioksid, tj. ostaju isti između 2018. i 2023. i linearno se smanjujući do 2026. Ukupne emisije čvrstih čestica su ograničene na 2,222 t/godišnje u periodu od 2018. do 2023. i dalje se smanjuju do 780 t/godišnje u 2026. i 2027. godini. Podaci o velikim postrojenjima za sagorijevanje u BiH, kao i izračunati plafoni emisija i njihov prikaz se nalaze u Prilozima A i B.

17 Tabela 7. Granične vrijednosti emisija SO2 u periodu od 2018. – 2027. Veliko Qth Granične vrijednosti emisija u godini / mg/Nm3/ postrojenje MW 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 Stavka Naziv elektrane za Napomene sagorijevanje (VPS) Federacija Bosna i Hercegovina 1 Tuzla - 4 T-4 600 400 400 400 400 400 400 333 267 200 200 2 Tuzla - 5 T-5 600 400 400 400 400 400 400 333 267 200 200 3 Tuzla -6 T-6 615 400 400 400 400 400 400 333 267 200 200 4 Kakanj - 5 K-5 330 1.080 1.080 1.080 1.080 1.080 1.080 844 607 371 371 Zajednički 5 Kakanj - 6 K-6 330 1.080 1.080 1.080 1.080 1.080 1.080 846 612 379 379 dimnjak 6 Kakanj - 7 K-7 670 544 544 544 544 544 544 483 423 362 362 7 IK Natron Hayat UKO-4 100 1.664 1.664 1.664 1.664 1.664 1.664 1.193 721 250 250 Zajednički 8 IK Natron Hayat LUKO-4 84 1.664 1.664 1.664 1.664 1.664 1.664 1.193 721 250 250 dimnjak Republika Srpska 9 Gacko -1 G-1 800 400 400 400 400 400 400 333 267 200 200 10 Ugljevik 1 U-1 800 1.343 1.343 1.343 1.343 1.343 1.343 1.194 1.044 895 895

Tabela 8. Granične vrijednosti emisija NOx u periodu od 2018. – 2027. Veliko Qth Granične vrijednosti emisija u godini / mg/Nm3/ postrojenje MW 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 Napomen Stavka Naziv elektrane za e sagorijevanje (VPS) Federacija Bosna i Hercegovina 1 Tuzla - 4 T-4 600 500 440 380 320 260 200 200 200 200 200 2 Tuzla - 5 T-5 600 500 440 380 320 260 200 200 200 200 200 3 Tuzla -6 T-6 615 500 440 380 320 260 200 200 200 200 200 4 Kakanj - 5 K-5 330 600 600 600 600 600 600 467 333 200 200 Zajednički 5 Kakanj - 6 K-6 330 600 600 600 600 600 600 467 333 200 200 dimnjak 6 Kakanj - 7 K-7 670 500 440 380 320 260 200 200 200 200 200 7 IK Natron Hayat UKO-4 100 600 600 600 600 600 600 467 333 200 200 Zajednički 8 IK Natron Hayat LUKO-4 84 600 600 600 600 600 600 467 333 200 200 dimnjak Republika Srpska 9 Gacko -1 G-1 800 500 440 380 320 260 200 200 200 200 200 10 Ugljevik 1 U-1 800 500 440 380 320 260 200 200 200 200 200

Tabela 9. Granične vrijednosti emisija čvrstih čestica u periodu od 2018. – 2027. Veliko Qth Granične vrijednosti emisija u godini / mg/Nm3/ postrojenje MW 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 Stavka Naziv elektrane za Napomene sagorijevanje (VPS) Federacija Bosna i Hercegovina 1 Tuzla - 4 T-4 600 50 50 50 50 50 50 40 30 20 20 2 Tuzla - 5 T-5 600 50 50 50 50 50 50 40 30 20 20 3 Tuzla -6 T-6 615 50 50 50 50 50 50 40 30 20 20 4 Kakanj - 5 K-5 330 100 100 100 100 100 100 73 47 20 20 Zajednički 5 Kakanj - 6 K-6 330 100 100 100 100 100 100 73 47 20 20 dimnjak 6 Kakanj - 7 K-7 670 50 50 50 50 50 50 40 30 20 20 7 IK Natron Hayat UKO-4 100 100 100 100 100 100 100 40 30 25 25 Zajednički 8 IK Natron Hayat LUKO-4 84 100 100 100 100 100 100 40 30 25 25 dimnjak Republika Srpska 9 Gacko -1 G-1 800 50 50 50 50 50 50 40 30 20 20 10 Ugljevik 1 U-1 800 50 50 50 50 50 50 40 30 20 20

Tabela 10. Plafoni emisija SO2 (t/godišnje 2018. – 2027.) Stavka Elektrana Jedinica 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 Napomena VPS B&H UKUPNO 27.194 2.7194 27.194 27.194 27.194 27.194 22.877 18.560 14.243 14.243 VPS FBiH UKUPNO 15.760 15.760 15.760 15.760 15.760 15.760 12.769 9.867 6.966 6.966 Termoelektrane FBiH ukupno 13.913 13.913 13.913 13.913 13.913 13.913 11.509 9.106 6.702 6.702 Termoelektrana Tuzla ukupno 5.785 5.785 5.785 5.785 5.785 5.785 4.821 3.857 2.893 2.893 1 Tuzla - 4 T-4 2.110 2.110 2.110 2.110 2.110 2.110 1.758 1.407 1.055 1.055 2 Tuzla - 5 T-5 1.816 1.816 1.816 1.816 1.816 1.816 1.513 1.211 908 908 3 Tuzla - 6 T-6 1.859 1.859 1.859 1.859 1.859 1.859 1.549 1.239 930 930 Termoelektrana Kakanj ukupno 8.128 8.128 8.128 8.128 8.128 8.128 6.688 5.249 3.809 3.809 4 Kakanj - 5 K-5 2.889 2.889 2.889 2.889 2.889 2.889 2.257 1.625 992 992 5 Kakanj - 6 K-6 2.138 2.138 2.138 2.138 2.138 2.138 1.675 1.212 750 750 6 Kakanj - 7 K-7 3.101 3.101 3.101 3.101 3.101 3.101 2.756 2.412 2.067 2.067 IK Natron Hayat ukupno 1.757 1.757 1.757 1.757 1.757 1.757 1.259 762 264 264 7 IK Natron Hayat UKO-4 970 970 970 970 970 970 695 420 146 146 8 IK Natron Hayat LUKO-4 787 787 787 787 787 787 564 341 118 118 Termoelektrane RS ukupno 11.524 11.524 11.524 11.524 11.524 11.524 10.108 8.693 7.277 7.277 9 Gacko - 1 G-1 2.435 2.435 2.435 2.435 2.435 2.435 2.029 1.623 1.217 1.217 10 Ugljevik -1 U-1 9.089 9.089 9.089 9.089 9.089 9.089 8.079 7.070 6.060 6.060

Tabela 11. Plafon emisija NOx (t/godišnje 2018. – 2027.) Stavka Elektrana Jedinica 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 Napomena VPS BiH UKUPNO 19.937 17.956 15.974 13.993 12.012 10.031 9.269 8.508 7.746 7.746 VPS FBiH Ukupno 13.510 12.300 11.090 9.880 8.670 7.460 6.698 5.937 5.175 5.175 Termoelektrane FBiH ukupno 12.876 11.666 10.456 9.246 8.036 6.826 6.205 5.585 4.964 4.964 Termoelektrana Tuzla ukupno 7.232 6.364 5.496 4.628 3.760 2.893 2.893 2.893 2.893 2.893 1 Tuzla - 4 T-4 2.637 2.321 2.004 1.688 1.371 1.055 1.055 1.055 1.055 1.055 2 Tuzla - 5 T-5 2.270 1.998 1.725 1.453 1.181 908 908 908 908 908 3 Tuzla - 6 T-6 2.324 2.045 1.766 1.487 1.208 930 930 930 930 930 Termoelektrana Kakanj ukupno 5.644 5.302 4.960 4.618 4.276 3.933 3.313 2.692 2.072 2.072 4 Kakanj - 5 K-5 1.605 1.605 1.605 1.605 1.605 1.605 1.249 892 535 535 5 Kakanj - 6 K-6 1.188 1.188 1.188 1.188 1.188 1.188 924 660 396 396 6 Kakanj - 7 K-7 2.851 2.509 2.167 1.825 1.483 1.141 1.141 1.141 1.141 1.141 IK Natron Hayat ukupno 634 634 634 634 634 634 493 352 211 211 7 IK Natron Hayat UKO-4 350 350 350 350 350 350 272 194 117 117 8 IK Natron Hayat LUKO-4 284 284 284 284 284 284 221 158 95 95 Termoelektrane RS ukupno 6.427 5.656 4.885 4.114 3.342 2.571 2.571 2.571 2.571 2.571 9 Gacko - 1 G-1 3.043 2.678 2.313 1.948 1.582 1.217 1.217 1.217 1.217 1.217 10 Ugljevik -1 U-1 3.384 2.978 2.572 2.166 1.760 1.354 1.354 1.354 1.354 1.354

Tabela 12. Plafon emisija čvrstih čestica (t/godišnje 2018. – 2027.) Stavka Elektrana Jedinica 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 Napomena VPS BiH UKUPNO 2.222 2.222 2.222 2.222 2.222 2.222 1.704 1.239 780 780 VPS FBiH Ukupno 1.579 1.579 1.579 1.579 1.579 1.579 1.190 854 523 523 Termoelektane FBiH ukupno 1.474 1.474 1.474 1.474 1.474 1.474 1.148 822 496 496 Termoelektrana Tuzla ukupno 723 723 723 723 723 723 579 434 289 289 1 Tuzla - 4 T-4 264 264 264 264 264 264 211 158 105 105 2 Tuzla - 5 T-5 227 227 227 227 227 227 182 136 91 91 3 Tuzla - 6 T-6 232 232 232 232 232 232 186 139 93 93 Kakanj ukupno 751 751 751 751 751 751 569 388 207 207 4 Kakanj - 5 K-5 268 268 268 268 268 268 196 125 54 54 5 Kakanj - 6 K-6 198 198 198 198 198 198 145 92 40 40 6 Kakanj - 7 K-7 285 285 285 285 285 285 228 171 114 114 IK Natron Hayat ukupno 106 106 106 106 106 106 42 32 26 26 7 IK Natron Hayat UKO-4 58 58 58 58 58 58 23 17 15 15 8 IK Natron Hayat LUKO-4 47 47 47 47 47 47 19 14 12 12 Termoelektrane RS ukupno 643 643 643 643 643 643 514 386 257 257 9 Gacko - 1 G-1 304 304 304 304 304 304 243 183 122 122 10 Ugljevik -1 U-1 338 338 338 338 338 338 271 203 135 135

23 5. Mjere za ispunjavanje ciljeva Prema podacima iz Upitnika koje su ispunili operatori velikih postrojenja za sagorijevanje, niti jedno veliko postrojenje za sagorijevanje u elektro-energetskom sektoru BiH nije implementiralo mjere odsumporavanja, jer nisu ugradili odgovarajuću opremu (tabela 7). Neke termoelektrane planiraju ugradnju opreme za odsumporavanje, dok je u IK Natron Hayat LUKO-4 odgovarajuća oprema za ODG instalirana tokom izgradnje postrojenja u 1983. godini kao dio tehnološkog procesa. U tabeli 13 su prikazane planirane mjere u okviru NPSE-a pomoću kojih će se ostvariti potrebno smanjenje emisija SO2.

Tabela 13. Mjere za smanjenje SO2 emisija u velikim postrojenjima za sagorijevanje u BiH Naziv elektrane Jedinica Korištena tehnologija Tuzla 4 T-4 Tuzla 5 T-5 Vlažno ODG Tuzla 6 T-6 Kakanj 5 K-5 Kakanj 6 K-6 Vlažno ODG Kakanj 7 K-7 IK Natron H. UKO4 UKO-4 Polusuho ODG IK Natron H. LUKO4 LUKO-4 Gacko 1 G-1 Suho ODG (UHK) Ugljevik 1 U-1 Vlažno ODG Prema podacima iz Upitnika, o velikim postrojenjima za sagorijevanje elektro-energetskog sektora BiH, neka postrojenja koriste tehnologije denitrifikacije kao što su: gorionik s niskom emisijom azotnih oksida (GNENOx), zagrijani sekundarni vazduh (ZSV) ili oboje. Instaliranje opreme za smanjenje azotnih oksida u postrojenjima EPBIH je dalo značajne rezultate, naročito u termoelektrani Tuzla, koja je zadovoljila zahtjeve iz Direktive o velikim postrojenjima za sagorijevanje. Smanjenje emisija azotnih oksida je također evidentna i u termoelektrani Kakanj. U IK Natron Hayat odgovarajuća DeNOx oprema je instalirana tokom izgradnje postrojenja u 1983. U tabeli 14 su prikazane planirane mjere u okviru NPSE-a pomoću kojih će se ostvariti potrebno smanjenje emisija NOx.

Tabela 14. Mjere za smanjenje emisija NOx u velikim postrojenjima za sagorijevanje u BiH Naziv elektrane Jedinica Korištena tehnologija Tuzla 4 T-4 Tuzla 5 T-5 Tuzla 6 T-6 SNKR Kakanj 5 K-5 SNKR Kakanj 6 K-6 SNKR SNKR Kakanj 7 K-7 SKR IK Natron H. UKO4 UKO-4 IK Natron H. LUKO-4 LUKO4 Gacko 1 G-1 GNENOx+ZSV Ugljevik 1 U-1 SKR

Prema podacima iz Upitnika o velikim postrojenjima za sagorijevanje u BiH, neka od njih su implementirale mjere za smanjenje emisija čvrstih čestica upotrebom slijedećih tehnologija: elektrostatički taložnici (EST), vrećasti filter (VF) ili oboje, kao i vlažni postupak sa zaluženom vodom. Neka velika postrojenja za sagorijevanje u BiH su instalirala opremu za smanjenje emisija čvrstih čestica. Rezultati su odlični u postrojenjima EPBiH, naročito u termoelektrani Kakanj. Druga velika postrojenja za sagorijevanje u elektro-energetskom sektoru nisu instalirala odgovarajuću opremu za smanjenje emisija čvrstih čestica. U industrijskoj elektrani Natron Hayat odgovarajući EST je instaliran tokom izgradnje postrojenja u 1983. U tabeli 15 su prikazane planirane mjere u okviru NPSE-a pomoću kojih će se ostvariti potrebno smanjenje emisija čvrstih čestica.

Tabela 15. Mjere za smanjenje emisija čvrstih čestica u VPS u BiH Naziv elektrane Jedinica Korištena tehnologija Tuzla 4 T-4 Tuzla 5 T-5 Tuzla 6 T-6 Kakanj 5 K-5 Kakanj 6 K-6 Kakanj 7 K-7 IK Natron H. UKO4 UKO-4 IK Natron H. LUKO3 LUKO-4 Gacko U1 G-1 EST + VF Ugljevik U1 U-1 EST

25 Prilog A Tabela 16. A.1 Lista velikih postrojenja za sagorijevanje uključenih u NPSE za BiH A B C D E F Stavka Naziv elektrane Lokacija Datum kada je predana ILI Datum kada je elektrana Ukupna toplotna Godišnji broj (operator) elektrane aplikacija za prvu Datum kada je prvi put puštena u pogon snaga 31.12.2012. operativnih sati (samo (adresa) dozvolu odobrena prva (MWt) ako je apliciran Član 5 dozvola za elektranu (1) )

UKUPNO BiH 4,929 UKUPNO FBiH 3,329 1 Tuzla 4 Tuzla 01/04/1971 600 21 Aprila 4 75000 BiH 2 Tuzla 5 Tuzla 02/04/1974 600 21 Aprila 4 75000 BiH 3 Tuzla6 Tuzla 30/09/1978 615 21 Aprila 4 75000 BiH 4 Kakanj 5 Kakanj 21/01/1970 330 Ćatići 72240 BiH 5 Kakanj 6 Kakanj 27/12/1977 330 Ćatići 72240 BiH 6 Kakanj 7 Kakanj 27/12/1989 670 Ćatići 72240 BiH 7 IK Natron Hayat Maglaj 1983 100 UKO4 Liješnica bb 74250 BiH 8 IK Natron Hayat Maglaj 1983 84 LUKO4 Liješnica bb 74250 BiH UKUPNO RS 1,600 9 Gacko Gacko 1983 08/02/1983 800 Gračanica bb 89240 BiH 10 Ugljevik Ugljevik 20/11/1985 800 Ugljevik bb 76330 BiH

A G H I J Stavka Godišnja količina iskorištenog goriva (prosjek 2008-2012) Prosječna stopa Godišnja količina Najnoviji dostupni podaci o (TJ/godišnje) godišnjeg sumpora u gorivu emisijama (2014 ili, ako podaci protoka (prosjek 2008- nisu dostupni u vrijeme otpadnih 2012) (tone S pripremanja plana, podatke za gasova8 godišnje, izraženo 2013) (prosjek 2008- kao S) (samo ako je SO2 NOx Čvrste 2012) primjenjena stopa čestice (M odsumporavanja) Nm3/godišnje) Kameni Lignit Biomasa Druga Tečna Plinska ugalj čvrsta goriva goriva goriva UKUPNO BiH 18.593 89.111 38.732 123.358 268.137 19.690 6.532 UKUPNO FBiH 1.625 70.242 25.877 47.613 137.109 13.693 2.169 1 Tuzla 4 14.706 5.275 17.139 3.022 698 2 Tuzla 5 12.658 4.540 21.166 1.614 388 3 Tuzla 6 12.958 4.648 22.063 1.355 121 4 Kakanj 5 7.459 2.675 12.402 20.688 2.493 17 5 Kakanj 6 5.518 1.979 9.370 20.241 2.350 19 6 Kakanj 7 15.899 5.703 25.840 34.481 2.542 849 7 IK Natron Hayat 1.625 583 1.325 244 68 UKO4 8 IK Natron Hayat 1.044 473 7 73 10 LUKO4 UKUPNO RS 16.968 18.869 12.854 75.745 131.027 5.997 4.363 9 Gacko 16.968 6.086 9.688 2.906 1.615 10 Ugljevik 18.869 6.768 75.745 121.339 3.091 2.748

8Ako je protok otpadnih gasova izračunat na osnovu potrošenog goriva, preporučuje se upotreba slijedećih faktora konverzije kada se rade relevantni proračuni: 0,358 za čvrsta goriva (6% udio O2), 0,285 za tečna goriva (3% udio O2) i 0,280 za plinska goriva (3% udio O2). Za biomasu je tipičan faktor konverzije 0,344 pri 6% udjelu O2. Za više informacija pogledati: Graham D P, Salway G, Ray P, Stack Gas Flow Rate Calculation for Emissions Reporting – A Guide to Current Best Practice for the Operators of Coal Fired Boilers, PT/07/LC422/R, May 2007; Graham D., Hamevie H., van Beek R. and Blank F., Validated methods for flue gas flow rate calculation with reference to EN 12952-15 (http://www.vgb.org/vgbmultimedia/rp338_flue_gas.pdf)

Prilog B Tabela 17. B.1 Izračunati plafoni emisija za 2018. A B C D E F G H I J K Stavka Naziv Referentni Relevantni Relevantni stepen Udio elektrane Relevantni Udio Relevantni Udio Mjere za udio GVE za odsumporavanja na plafon SO2 GVE za elektrane na GVE za elektrane na ispunjavanje kisika (%) SO2 (gdje je u 2018 NOx plafon NOx čvrste plafon za ciljeva/komentari (mg/Nm3) primjenjivo) (%) (t/god) (mg/Nm3) u 2018 čestice čvrste čestice (t/god) (mg/Nm3) u 2018 (t/god)

(pojedinačni podaci za postrojenja – jedna linija za svaki tip korištenog goriva9) UKUPNO BiH 27.194 19.936 2.222 UKUPNO FBiH 15.670 13.509 1.579 1 Tuzla 4 6 400 2.110 500 2.637 50 264 2 Tuzla 5 6 400 1.816 500 2.270 50 227 Vlažno ODG 3 Tuzla 6 6 400 1.859 500 2.324 50 232 Vlažno ODG 4 Kakanj 5 6 1.080 2.889 600 1.605 100 268 Vlažno ODG 5 Kakanj 6 6 1.080 2.138 600 1.188 100 198 Vlažno ODG 6 Kakanj 7 6 544 94 3.101 500 2.851 50 285 Vlažno ODG, SNKR 7 IK Natron Hayat 6 1.664 970 600 100 58 350 UKO4 8 IK Natron Hayat 6 1.664 787 600 100 47 284 LUKO4 UKUPNO RS 11.524 6.427 643 9 Gacko 6 400 2.435 500 3.043 50 304 EST + VF 10 Ugljevik 6 1.343 94 9.089 500 3.384 50 338 Vlažno ODG. EST

9Za postrojenja koja koriste više vrsta goriva, svaki red se mora ispuniti prema tipu goriva (više redova po postrojenju).

Tabela 18. B.2 Izračunati plafoni emisija za 2023 A B C D E F G H I J K Stavka Naziv Referentni Relevantni Relevantni stepen Udio Relevantni Udio Relevantni Udio Mjere za udio kisika GVE za odsumporavanja elektrane GVE za elektrane GVE za elektrane ispunjavanje (%) SO2 (gdje je na plafon NOx na plafon čvrste na plafon ciljeva/komentari primjenjivo) (%) SO2 u (mg/Nm3) NOx u čestice čvrstih 2023 (mg/Nm3) 2023 (mg/Nm3) čestica u (t/god) (t/god) 2023 (t/god)

(pojedinačni podaci za elektrane) UKUPNO BiH 27.194 10.031 2.222 UKUPNO FBiH 15.670 7.460 1.579 1 Tuzla 4 6 400 2.110 200 1.055 50 264 2 Tuzla 5 6 400 1.816 200 908 50 227 3 Tuzla 6 6 400 1.859 200 930 50 232 SNKR 4 Kakanj 5 6 1.080 2.889 600 1.605 100 268 SNKR 5 Kakanj 6 6 1.080 2.138 600 1.188 100 198 SNKR 6 Kakanj 7 6 544 94 3.101 200 1.141 50 285 SKR 7 IK Natron Hayat 6 1.664 970 600 100 350 58 UKO4 8 IK Natron Hayat 6 1.664 787 600 100 284 47 LUKO4 UKUPNO RS 11.524 2.571 643 9 Gacko 6 400 2.435 200 1.217 50 304 GNENOx +ZSV 10 Ugljevik 6 1.343 94 9.089 200 1.354 50 338 SKR

Tabela 19. B.3 Izračunati plafoni emisija za 2026. i 2027. A B C D E F G H I J K Stavka Naziv Referentni Relevantni Relevantni stepen Udio Relevantni Udio Relevantni Udio Mjere za udio GVE za odsumporavanja elektrane GVE za elektrane GVE za elektrane ispunjavanje SO2 (gdje je kisika (%) na plafon NOx na plafon čvrste na plafon ciljeva / primjenjivo) (%) SO2 u 2026 (mg/Nm3) NOx u čestice čvrstih komentari (mg/Nm3) (t/god) 2026 (mg/Nm3) čestica u (t/god) 2026 (t/god)

(pojedinačni podaci za elektrane) UKUPNO BiH 14.243 7.746 7.801 FBiH 6.966 5.175 523 1 Tuzla 4 6 200 1.055 200 1.055 20 105 2 Tuzla 5 6 200 908 200 908 20 91 3 Tuzla6 6 200 930 200 930 20 93 4 Kakanj 5 6 371 96 992 200 535 20 54 5 Kakanj 6 6 379 96 750 200 396 20 40 6 Kakanj 7 6 362 96 2.067 200 1.141 20 114 7 IK Natron Hayat 6 250 200 25 146 117 15 UKO4 8 IK Natron Hayat 6 250 200 25 118 95 12 LUKO4 RS 7.277 2.571 257 9 Gacko 6 200 1.217 200 1.217 20 122 UHK 10 Ugljevik 6 895 96 6.060 200 1.354 20 135

Tabela 20. B.4 Pregled plafona emisija za BiH od 2018. do 2027. (tona/god.) Pollutant 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 UKUPNO BiH SO2 27.194 27.194 27.194 27.194 27.194 27.194 22.877 18.560 14.243 14.243 NOx 19.937 17.956 15.974 13.993 12.012 10.031 9.269 8.508 7.746 7.746 Čvrste čestice 2.222 2.222 2.222 2.222 2.222 2.222 1.704 1.239 780 780 UKUPNO FBiH SO2 15.670 15.670 15.670 15.670 15.670 15.670 12.769 9.867 6.966 6.966 NOx 13.510 12.300 11.090 9.880 8.670 7.460 6.698 5.937 5.175 5.175 Čvrste čestice 1.579 1.579 1.579 1.579 1.579 1.579 1.190 854 523 523 UKUPNO RS SO2 11.524 11.524 11.524 11.524 11.524 11.524 10.108 8.693 7.277 7.277 NOx 6.427 5656 4885 4114 3342 2571 2571 2571 2571 2.571 Čvrste 643 643 643 643 643 643 514 386 257 257 čestice