MABASA KITA IT INAKEANON
An Aklanon Language Reading Program for Elementary Pupils Prepared for Testing . by
NORTHWESTERN SUMMER VISAYAN and INSTITUTE OF COLLEGES LINGUISTICS We are deeply indebted to the following persons/entitles for thelr benevolence, generouslty, and thelr dedication to the promotion of the Akianon Language:
Summer Institute of Linguistics Quezon City, Metro Manila Traders Royal Bank Kalibo Branch Archbishop Gabriel M. Reyes Memorial Foundation Rotary Club of Kalibo West, Kalibo, Aklan Bank of the Philippine Islands Kalibo Branch Rural Bank of Balete Kalibo Branch Cooperative Rural Bank of Aklan Kalibo, Aklan Kapisanan ng mga Brodkasters sa Pilipinas, Aklan Chapter Aklan Information Officers Association (AIOA) Kalibo. Aklan Mayor & Mrs. Allen S. Quimpo, Municipality of Kalibo Mr. & Mrs. Poul H. Jensen Mr. & Mrs. Butz J. Maquinto Atty. & Mrs. Napier T. Tambong, Municipality of Kalibo Mr. & Mrs. Benny 0.Tirazona SP Member Ebenezer G. Torre, Province of Aklan
Without their financial support, the printing of student copies of this book could not have been made possible. Again our profoundest appreciation and sincerest thanks.
MRS. CONSOLACION T. UKETA President NVC, and the NVC Pre-School and Elementary Department Faculty of Instruction Preface A new generation of young people is growing up in Aklan, a generation who's hearts and hopes are fixed on the future, but a generation which has never had the opportunity to read their own literature in their own language. It ts the editor's hope that in some way this book will fill that lack. The editor wishes to acknowledge gratefully the help of the following: . , Atty. and Mrs. Allen S. Quimpo for their willingness, vision, and enthusiastic support for this project. Dean,Consoracion Ureta for her contribution of Aklanon stories. Miss Doris Porter, and the Summer 'Institute of Linguistics for their ideas, encouragement and support. Mr. Benny Tirazona for his contribution of stories. Mrs. Rossini :Aungon for her enthusiasm in teaching the initial portions of,this reader. To many who contributed their stories: Mrs. Erenita T. Labor - Ro Ueo nga Nagalingkod sa Daean. Miss Merlinda Palomata - Ham-an ro Buroe hay Owa it Tue-an. Mr. Roberto Labor - Si Amo ag si Bao Mrs. Iluminada Labor - Alimango ag Namok Miss Marilyn Torres - Teri Kamamangi, Ro Bueak nga Owa Naila Maging Bueak Mr. Benny Tirazona and staff for their many fables and stories about the History of Aklan, Kalibo and Tinagong Dagat. Mr. david Zorc for his speliing Rules which were edited from his Aklanon Grammar C. 1968.
-. Mrs. Jocelyn C. ' Sodusta for. her many delightful . illustrations'. Miss Marilyn Torres for her skillful writing and patient revision through months of this project. Mr. Immanuel Sodusta for his skill in ~utting'allthese materialson computer. And most importantly to Poul for his careful proofreading, giving advice, and encouragement during every step of this project. Kristine M. Jensen editor 1. am-an it Ma
. .
\ . . 7 <~' , , . , .
, ,
. ' 7. Ro Bungkoe nga '~iwa-kiwa' , ' ' 25' Correct .Use of.Quotation Marks ...... /. -. - 8. RO' Oinhali'nan it pulkan . ' , . . , 2 8 ' Revi6w of Period :&nd Comma . . , . .
'9. Amo ag Bao :.. . ' 3 2 Writing ~siay:who, what, . . ,' - . ., where, how
. . ' 14. 'Ham-an Owa it Tue-an ro Buroe '42 Reviewpuotation Marks ,. , Correct Use of Contradtions . . . . .\ , . . . . ,, . .
.' , ., ., . . . -.
. . , _I" to ~eoi'sa,.TUnga it ~aean t 47
Correct use of hyphens ~ , J Review of Essay .?
12. Ro Bueak nga Owa Naila Maging Bueak 1 5 5 Review of hyphens Alphabetical Order
13..'Teri Kamarnangi 61 Review of hyphens ReviewNouns and Verbs . , RevLew Alphabetical Order Review. Rook Words
14. Ro Ginhalinan it Alibangbang 74
15. Istorya it Akean 7 7
16. Pagsueat Kato Anay
17. Ro Istorya it Banwang Kalibo 8 9
18. Ro Lingganay sa ~inagongDagat 9 2. , .
Spelling ~ul=s 9 7
. . Tungod. nga ,:gusto gid ku unga nga :magmayad si nanay - na,. . nag-inusoy $&irda ku ana ' nga - $pispis. it pueh ' rosas. i .. Ginlinibot nanda ,ro mae.apaa nga' kagueangan' pero , -,pka gid t : sanda. , it hakita, nga pea ngq rozias. , Puro eang gid puti gga, . . rods ro' andang 'hakita. Ginaoy it durd .ro unga sa andeng . . ' pagpinanaw ngani nagpahrrway-huway . sanda, . ag hakatueugan ro ' ' upga;. .~. ~. . ,. , . , . . - .nt~~akatu&og'ro unga, gink$hntahan 'ma; imaw ku
, -. , anang piepis it +yad-ayad nga ., kanta. Tag nahamuukan eon ro unga ,'. ,e.umpad ro pispis ag'.hii+pdn sa . tunukon nga , pu I rosaa, nga puti. . ,
.. ,
uea -man kana . .
'. b. ,.. ' . . t , .. . pr Ngani :halin khto , . \' ' ". . . , . . * . . I
, , , . . . , , .<
. . * , . ~agma'sakitro nanay ku unga.
. .
rosas. . , ~ I ...... , . ~. - TJagmayad'. ro naday kuunga'.. ,? . , , . . , , , . , , . . . B. Piliaro tam nga sabat ag guhi~~n...,
, , 1, fblarnatay, Nagmasakit) , ,
2; Ro alaga it unga hay. . . ..:. 3.. Ro bueong ku masakit k ..I., it,. (duga, ddhon 1, puea . . , . . . i 4. '~a~-us&'ianda it puea nga: f& (suba, kagueangan ) .~. . , , *.: c
5. ' Ro nagpapuea ku puti .nga, rosqs : (dugo, euha) it pi6pi.g: : . . . , . >% K,' Butangi it comma -ag pq'riod sa tarna- ng& 'ldgar ro' vsunod .. , . nga ,ma sentenes. , . . . 1. Tag nagakatueog ro unga ginkantahan man, imaw it .pispis
, .. , 2. Ku 'isaeanq adlaw na@&sakit*~r.6:nan& ku unga / . .. . . *
3. ~ur)g&dsa puea nga rosa$na.gmayad ro ~ nanay . .. . Ginaoy it duro ro unga', , 5. Nangawa .gid Xmaw it duro , .
, 6. : Kato anay tag tyempa pa.,ku qfo a .kalolohan ma; . . iqeang ka uunga agplsl;lis'
I. 7. Nagsabat kana "Owa ako kasayod"
5. Gin-inusoy it mga namok .ro.alimango sa . i . , (mga buho,. . sa idaeomit bagoe).., . ... . > . .., . . B. ,Pasynura., ,ro mga rrjentende. . .1sueat ronumerosa blanglio. , . ,. . 'I.. , . . . " -" Nagasuecid-'=a. . dkeunggan ro namok:
., , ,. > . . Naakig. ro. namdksa alimango. . . . , . ~ , * . . -.. . - 'l4aeueo.t ngd,.magiamigo ro -bmk ag alimango. , .
in-usor. . itmga namak' .sa. . s buho ,'ro alimango. . , , , >, ~a~~anawsanda igh dayua. .. - ,: Sinugod it namok roalimango.
, ,.)
'. ~mitli, .~io riamob ,, .. . ::g+ $y&iqid."sa kaibahan . , ~.~,,I.... * . .,, ~umaeos:ro aliqiiiigo . . : . .. . . b 2. A* O"hiti, . rd. ,, prsf .. ix, -. '1. umL1i. 7. kaabeik 2. bumkeos 5. sumugid 8. pagkatapos
3. kgakig : 6. nagasueod ' , 9. garniton . . D. Dapat baea nga mgbaeos ro namob $a gin-obra kana it. alimango? Ham-an?
Sa isaeang kailugar nga maeapit sa may suba hay may nagaistar nga mangungum nga may daywang ka matarnad nga alila nga anwang ag baka. Hapalanggaan ra sanda it mangunguma ngani nlga mtama,d. Ro eambong pa kato it anwang ag baka hay insakto eang sa andang eawas.
K. Obraha nga
. . . , ' ...... &bat: , ' ' , , Daledalion . Idng :naton ay' ndbog eo,n ako. it'mais. , , I. nsgutom Magaay ako ag pa. eon
2. magtum. Nahuya ngani sanda' man cga hapilitan . . randa , . , . . . ' . 3.eusob Dali'hali suba. . patabok. . ag sa, eb&ngoy eanda 1 ,it . . . . .# ., ", .c 4. kumpay idaeom' ~agpina-pa .. sa.; sanda it santoe. . , * 5. dayon eambong. nada. . ' Gin-uba ro ' andang .
i . . . 1sueat ro pga .sentence dikara ; , . . . , >, . - , .. .. 1. :, . , ' , --\> . . . . .'a'. . - I.
. . . .
, "~ >
RO BUKTOT IT KAllEL
jj Kato anay, tadlong pa ro likod it kamelyo pariho it k jbayo. . Nakaugalian eon it tanan nga mga kasapatan nga magtipon sa kagueangan kon ugsad ro buean. Kon magtipon ngani ganda 11ay nagapaeakitaan sanda it andang mga abilidad ag mga l~asayran. . s. Pagkatapos ebn it kuneho, anwang, ag iba pang mga sapat ku anda nga pagpakita 'ku 'andang abilidad , nagpangutana ro andang hari nga liyon kon sin-oro masunod. Nagpresentar io ' amo.. ~aghinibayag ro ibang mga sapat. Hambae ku iba hay ow& it abilidad ro amo ay. kaniwanq-niwang inan lang imaw.
An0 ro anang obrahon, magkitkit ku anang ikog? ', "
Maangan-angari, : nagpinalakpak ro mga sapat. ,Pumatunga eon dayon ro amo ag nagsaot. . Samtang nagapalakpak ro mga sapat,. nagasinaot ro amo nga ro anang siki hay sa ibabaw ag ro anang alima ro-nagaduot sa eugta. : Naila gid ro mga sapat sa ginpakita it amo. Pero owa gid naila ro kamelyo ag ginsinura pa ra ngani nana. ~ihhambaepa nana, "Para ruyon man lang , naila eon gid kamo; " . , ~apan-uhan.ku ibang mga sapat nga owanaila ro kamelyo.
. . Ngani ginpangutana nanda imaw, "Amigo, matsa . owa ' ka . nasadyahi sa ginpakita ni Amo.?" Nagsabat ro kamelyo, "Bukon eon gid~nit makangawa-ngawa ro anang ginpakita ngato.,"
. Habatian ku hari nga liyon ro ginsabat it kamelyo. Ginpangutana nana ro kamelyo kon may ikapakita man imaw nga mas pa sa ginpakita it amo. Haduhungan ro kamelyo. Owa eagi imaw kasabat @a hari. Hinambae imaw it hari~nga magpatunga ag magpakita it. anang abilidad. Ginpinalakpakan eagi imaw ku ibang mg4 sapat. Pero nagdinuhong eang ro kamelyo. ma' imaw magpatunga ag magpakita ku anang abilidad. Owa man gali imaw it ikapakita ngani dumaeagan lang imaw sa.anang kahuya. Sa kaugot man ku ibang mga sapat, linagas man nanda imaw. Bisan nagapakitluoy eon ro kamelyo nga indi eon imaw nanda pageagson hay owa gid nagpundo ro nagaeagas kana. Sige ro andang linagas bisan ginahapo eon ro kamelyo it dinaeagan: Samtang nagadinaeagan imaw hay nagapinangayo imaw it pasensya sa ibang mga sapet. Per0 owa gid nanda imaw pagpunduhi it pageagas.
Sa sobrang hap0 it kamelyo hay nagbucuktot imaw. Ngani ,hash makaron hay nagebuktot ro kamelyo. . , . .
Dapat . na'ton nga ' tnndaan nga bukon . it mayad ro , magpangsura.
.. ', . ~ ~~ ~ ~~ ------. - ~~, . - .L . Ro Buktot it Kamelyo - e ACTIVITY SHEET for Ro Buktot it Kamelyo
A. Pilia rd husto nga sabat ag guhitan.
'1. Kato anay, TO kamelyo hay (buktot, tadlong).
2. Ro hari it mga sapat hay (liyon, tigre). '3. Nagsaot ro amo nga ro anang (siki, alima) ro nagaduot sa eugta. m. 4: (Ginpalakpakan, Ginsinura] it kamelyo ro ginpakita rtamo. ,
/ 5. 'Nahuya ro kamelyo ay owa imaw it ikapakita nga abilidad ngani (tumangis, dumaeagan) lang imaw. . B. Halimbawa nga naghambae ro mga sapat sa rayang istorya, sin-o ro naghambae kara? Isueat ro letra sa blangko, a. hari nga liyon b. kamelyo k. amo d. ibang mga sapat . . 1. "Para ruyon man lang, naila eon kamo?".. '.
2. "Sin-o r6masunod nba magapakita ku anang - ~ abilidad?" * .. . . , . 3. "Amigo, matsa owa ka nasadyahi sa'ginpakitani Amo? I'
I s ame el yo,. adto sa tunga~ag magpakita kU .imong - 4. " ,. . . abilidad.. . . 5. . "Pasensyaha .ninyo-ako. . Indi eon ako magpangsura."
. , b , , K. Ham-an it bulctot ro ' kamelyo? ' .'
. .
. .
, .
. . I ...... , ., .,
\ . . . .
. ~ . . . . . , , .. . . 24
~- - -p- ~ ~
Ro Bungkoe I.,, ..-#a-kiwa
\
RO BUNGKOB NGA KIWA-KIWA
Ku isaeang ka salikaeom, may mag-inang kiwa-kiwa nga nadueman sa hardin ku isaeang ka baeay. Ngani, naakig it duro ro nanay nga kiwa-kiwa. Ginpinangisgan nana ro anang unga, Hambae nana, "Kon owa ka kunta, toto, nagbinungkoe hay nakauli eon kita kaina nga mahayag pa." "Hu, si nanay ngara. Madali lang kara magsubat ro buean, hueaton lang naton bag0 kita mag-uli agod bukon it madueom," sabat ku unga. I Owa it mahimo ro ina ngani naghapon lang anay sanda sa dahon it katueanga agod magpahuway-huway ag magpanilong sa tun-og . Maangan-angan, nagsindi it iwag nga kingki rO tagbaeay. Naghayag sa may bintana it baeay. Eumpad nga owa it eaong-eaong ro unga nga kiwa-kiwa pasueod sa baeay. Naakig ro ina pero owa imaw it mahimo ngani sinundan lang nana ro anang unga. Pag-abot sa sueod it baeay hay naglinibot-libot sa may kingki ro unga nga kiwa-k-iwa. Gintawag imaw ni nanay na, "Toto,ayaw gid karon it paeapit ay mapaso ka. Mainit ron ay kaeayo ron." Pero owa 'gid nahakat so unga. "Pamati tuo kakon, toto. .Ayaw itbinungkoe ay kon sumaea ka it eupad, karon hay masunog gid ro imong pakpak," ingaku ina.
Owa gihapon namati ro unga. Eumpad eon man imaw. Per0 pageupad nana idto imaw tumugpa sa kaeayo ku iwag ag nasunog ro anang pakpak ag mga siki. Tag ginahingabot eon nana ro ana nga pagginhawa, naghambae imaw kay nanay na, "Inay, ayaw gid pabay-i nga magbinungkoe ro akon-nga mga igmanghod ay basi madisgrasya man sanda pariho kakon." ' .
-
,
, .- 1. RO kiwa-k:iwa hay rtaigi ma~hampangsd iwag. " , ';\- '/ , .,
, . '2. Kabuot-buot gid ro unga nga kiwa-kiwa.
. . 3. Ginqinunaean ..imaw ku ana nga nanay. , . -. . c ., .. L
', .4,N~isuti?g r& Mkpak ?g. siki kd'. unga nga ' . kiwa-kiwbi .: . , . 5. Dapat naton nga tuearon ro unga nga , - kiwa-kiwa . D. Ibutanq ro tama nga ¶ucitatioa ag punctuatiob marks. t ,
' 1. '~yaw'gidJcgro" it pae?$it .ay mag60. . ka ipga ku ina . . + I2. . ~agh&,mbaero haPamati tuo kakon ,' toto . . ,:
4. ~auli,eo$ kit&, . ken bukin ,it madueom ' naghambae ro' *ha . ,d" ihw Indi edn ako magbi,riunqkoe ' ~ > ,', , , . , .,. ~ . . , . . ,.
# , . , . 27 :.. ':., J , . - ~
Kato anay, may banwa nga ginaharian ni Haring Alba00. Mabuot ra imaw nga hari. Isaepng adlaw, a-adto kay Haring Albano co sambilog sa anang mga opJisyales. Ginhambae na3a sa hari nga dapat nga dagangan ro buhis it mga tawo. Ginpangutana imaw it hari, "Ham-an? Owa eon it kwarta sa kaban'it ginharian?* Owa makasabat ro opjsyd. Ngani ginhambae langz imaw it hari nga tatapon ro pagpanami it palibot it palasyo. kgro a gg?, opisyG ngMi, nag-Aoy imaw it kaapin. Ro anang hakita hay si Pri'nsipe ~lfredonga.'knghod ni Haring Albano. Ana nga ginsue-suean ro prinsipe. Hambae nana, *Idi wgsugot rg hari nqa catai%sa_n ro buJ~is. Basi sa
, ulihi hay magkalisod, . ro yTnh$ri-an:. . j ag owa~it hibinlan kimo." . .
J Nagpaino-ino ro' pri'nsipe, Nagsabat dayon i'maw, "Ron mawron hay dapat nga hibuslan ko eagi ro hari." Naila ro opisyal sa ananq habatian pero owa eang nana pagpahalataan sa prinsipe. Anda rayon nga 'ginplanohan sa kwarto ni ~rinsipe Alfredo kon alinon'nanda ro hari. Isaeang gabii, anda nga ginpadakop sa mga suldado ro.hari,,q.Hangawa.gid si Haring Albano kon ham-an it gindakop imaw. . Nagpangutana imaw sa. 9 prinsipe ag sa opisyal kon ham-an it ginaobra nanda rat0
kana. ' Nagsabat sanda nga , daywa, "Amon , dan lang nga ginahalin ro imong ginharian sa bukid." - ! Anda rayon nga gindaea sa isaeang a kastilyo sa mataas nga bukid ro hari. Anda imaw &to nga ginpriso. Ginhambaean pa nanda imaw nga indi magkasubo ay padaehan faan imaw it pagkaon sa sueuguon. Naakig it duro ro hari pero owa eon imaw it mahimo. Ginbuslan qon imaw ni Prinsipe Alf redo. . . -.-;=.-- --* . ~agpaeangeuyaro hari sa prisohan. Ag nagdugang ro anang kaakig sa opisyal ag sa anang manghod. Ginhambae nana, "Bayaranninyo ro ,inyong pagtraidor kakonIm Owa mabuhayi, nagmasakit ro ,hari. Tag madali lang imawmamatay, nagpangayo imaw it bulig sa Ginuo nga sukton Nana ro mga nagdaog-&tog kana. . .
Pagkamatay it , . hari, nagpinangilat dayon ag nagdinaeugdilg ag nag-inuean it kabaskog. Bumuka ro bukid nga,ginatindugan it kastilyo ag nahueog idto ro kastilyo. Nagbuga dayon it nagabaga nga bato ag nagabukae nga eunang ro bukid. Nag-ilig ro eunang hasta sa dating palasyo ni Haring Albano. Ag idto mansnag-aeapok ro mga nagabaga nga mg bato. Ngani nagkaeasunog ro bilog nga palasyo ag nagkaeaeumos ro tanan nga mga tawo. Nakabaeos eon si Baring Albano sa mga taw0 nga nagtraidor ag nagdaog-daog kana. Bisan bag-o eon ro hari sa inaywanan nga ginharian ni Haring Albano, kon may kaeainan nga nagkatabo idto hay ,nagaeupok eon man ro bukid. Halin kato, hag-inabo ro bukid nga nagaeupok nga gintawag eon dayon nga bulkdn. Abo eon ro. bulkan sa bilog nga kalibutan ag abo nga mga taw0 ro nahadlok kon mageapok ro bulban. -,, , Nagniasakit sa kastilyo si Raring Albanp. - . , ,' ... Nagbuga it nagabagang bat0. ag nagabukae. nga eunang .' - ro bukid . , , . .. Naakig it duro si Raring Albano kanday Prinsipe -- Alfredo. i
- Namatay s;i Baring Aibano.. , . . : ,. B. Usuya .,rofama nqa..hamhe sa tuo ag beat ro 'letra sa-, ,. waea . . .
~.' insipe Alfredo
. , . . \ . . .
. :, . . . . , el Baking Albano
I
K,., Isueat ea blakgko, .ru.mga gept&nce,nga. . idikta it maestra. . . . ., , ,"' . . . , , . . , . , ,
. ~
<. ',. ',
, , Jtita it mayad-ayad ngdsuea," ana rqa gabat kay Amo...... , .. Ugani ligQ ,. , aanda nga Qaywa- :nagp*ww 'ag .nirgpanaeap aandrr. Mabuhay re anda nga pagpanaerrp: ag --a' gid sanda it nadbkop ngasuea: RO anda nga rwsbeap. hay sang pun0 . nga saging. Imaw rg ro andang ginpatakaqag mdaw gin-uli. . , qagkatakas. :nanda,nsrgpengutana si h& kai Bao, !'Alinon . . naton- lionday+" n are nqa eainpuno aqe :oaging, indf man naton *adn." , ;. . , 8.., , ,
. . .I&h,". p.qaga '> eabat. ki: .Baa, *aiihi~~'naton don riga hueayon,. aton nga uturon, imo ro sarig ntod,. akon man ro sang utod ." . . , c ~9 an& nga $inbU&ayr g~a-~t~~madit =o aeiging' agsi, Amo ts_ngo,B-nga may ana nga - pagkltuacr Wy TO ana nga . gin-ako. hay. @a%& aga.pray.: d*. .-. ~psi~winoiww nga mas mayad. ro .ah&: ma' naatko: ro e..~g9..qfatwhay .re asla : ngd puno: Anda nga gin-ueuyan. it Iuqei nga anda, nga matamnan. Ag ro ay Ano, gintanom naira sa' may kilid it dam. . . Ro ay Bao ana,ngie gintanom #a ;raay. , kilid, . it bungsod.,. ,, . . ,
, ~ dg ro nahanabo, rcr ana nga %-.am*hi 1Mo hay'naeaay ag: roadaya,.n,ata4tay,. . qg ans nqa tarwm;~i &ac hay nagtubo tungdl ngani nga pune it .&aging re arp ~pgintanot idto sa euyo it bungsod. IW rondaya ngo vgiw hay naqtubo aq,. nagbahse ..ag ku, elfhi, argpusr, q.,~agbunga,nagqu~ng ag' nrgeuto. , . . , . . . , , , ., . , .
.. .) . . . , , , . .. . ., ,.. .. .
. . . . ', ,
' , , ,
, - ~. \ . . . . , . . . -- . . 1. 23.', .
. .
, .
/
. . ,
i
...r . . . .I
:$agbuee imaw it skit. ,. . .. . -. Nakaisip si Bao, nga- magbaeos 'imaw. '- > , . ., . . . . ". ~inbutan~annana it s.iit <;o puno it saging. , . . - , . Nagtangda-tangda si Baa. - - I , . ' . Nagsinggit kay Amo si ,Bao +a mageumpat. - . ,
. ~ . , % . . , . .
. . . .
. 37. .;~ ';&
Obra it imo
, .
PART 2 Ginpasakay ni Buroe si Amo ag nag-umpisa eon nga magpamanawon pabalik st anda nga ginharian. Mainit ro daean ngani pagkaagi nanda sa puno it kahoy hay nagpahuway-huway anay sanda. Sa anda nga pagpahuway hay nagpangutana si Arno, "Ham-an, Buroe nga gusto gid nimo ako nga daehon? Kon indi ka magsugid kara indi gid ako magmunot kimo." Tungod nga nahadlok si Buroe nga indi nana hidaea si Arno ginsugiran nana nga ginakinahangean ni Raynang Dragon ro anang atay para ibueong sa anang masakit. Sa anang pagkabati kara hay humambae dayon si Amo, "Ata, owa riya ro akon nga ataye halipatan kot-ana idto sa kahoy nga ginkitaan natong daywa. Balikon anay naton." Ngani ginpasakay eon-man ni Buroe si Amo sa anang likod ag pumanaw pabalik. Sa pag-abot nanda sa kahoy nga andang ginkitaan ku primero hay nanaog eon si Amo sa ana nga likod ni Buroe ag sumaka sa kahoy aq owa eon magpuepanaog. "Una ka lang Buroe 'ay owa ko hikit-i ro akon nga atay," ag maghinibayag si Amo.' a. Ngani owa .it mahimo si Buroe tungod indi eon nana madaea si Amo. . . ~ag-ulilang imaw nga owa it daea. Pag-abot ni Buroe sa anda nga ginharian hay ginsueang-sueang- gid imaw ni b Haring Dragon. Pero:nahangit si Haring Dragon pagkasayod nana kon ano ro natabo ag nqa owa gali it daea nga atay it amo si.Buroe: Ana ngaginsugo ro ana nga, mga soLdado nga pinahan si Buroe.
. > Pagkasayod ni Raynang Dragon nga owa it daeang bueong si Buroe hgy naghambae imaw, "Haring Dragon, tungod owa man , it daea nga atay it amo si Buroe, gusto ko nga ipabunae mo imaw hasta magkaeaeunot ra ana nga tue-an. Ag kon hikita ko nga owa eon it tue-an si Buroe hay gamayad'eon ako." Ngani, ginpabunaean it hari si Buroe hasta nga naeunot ra ana nga tue-an. Pagkakita it Rayna kara hay nagmayad mat-a imaw dayon. Ngani, raya ro istorya kon ham-an ,ro buroe hay owa it ' tue-an o biSan bakog eon ianq hasta makaron. ~
. . TAPOS . . , * . IACTIVITY SHEET for Part. ,2 Buroe . ),
A. Kompletoha ro sentence.
1. Nagpahuway-huway anay sanda sa
2. Nahadlok si Buroe nga basi indi nana si Amo.
3. Sumaka si Amo sa kahoy ag owa eon imaw
4. Paq'msayod ni Raring Dragon nga owa it daeang I ginpinahan nana si 5. Mawron nga ro - -- hay owa it hasta makaron.
, . . :'B. Sueat it dayrang ka sentences nga may "contraction". . nga ; . . rnakita sa Part 2.. ,
1.. mat-a - ---- . . . . 2, kot-ana P
K. Ano ro andang qinhatyag? . , nahadlok naakig nagaoy nalipay
1. ~ag~inanawsi suroe it maeayo. 6 . , 2.: '~a~kakitini Huroe it 'amo. . . s 1 ,- 3. Basi itidi hidaea ni ~~roesi Amo . . 4., P~~gkijsayodni Flaring Dragon nga owa it 1.jni.a n$;7 stay it amo si Huroe.
D. Sin-o ;canday' llariny Dragon ag Raynang ~ra~onro owa it .. " it,il;ran ncjd i;;ttasan? Ham-an? , . . Ro Ueo §a Tunga It Daean RO UBO SA TUNGA IT DI\BAN , I.
3. . . .. , . . . . PART 1 'Bakasa eon, Narding! Gabii eon lay," singgit mi Mario sa anang sangka klase. Nagdali-da 1 man ,si Narding ag nagdungan sandang daywa paguwa ea gate it eskuylahan. . . ., "Grabe man 'abi ' si Mani ngafon; kita pa. 'ro +nang ginsinugo nga maeayo ro~aton'g baeay, " reklamo ni Narding. , .
, , "Huo man ngani ag gabii eon pa man. Bakasa agod. , - .makaabot edgi kita sa aton," sabat ni Mario.
' Ngagi' nagda1i.-dali sanda 'nga ' daywa. Daeagko gid to andatig eak-ang ay kasarangan it eayo roandang mga baeay halin $a eskuylahan, mga tatlang ka kilometro. Mayad .eang ngani ay..may ,buean ku ruyon nga,gabii ngani bukon it madueom nga mayad sa daean. Samtang gapinanaw sanda,, gainistorya man sanda. ., ... . . , ?war, hambae' ni Mam para . kuno sa exhibit ro ratong ginpaobra nana katon kaina. Tao kon matapos naton tanan. ro. :mga .ginapaobYa ...nana ngato bego mag-exhibit," hambae ni , . . Narding. .. . "~aoman ngani. Kita eahj abi nga daywa roay Mdm nga '. . .ginasinugo. Ag ro malisod pa kara hay gabii eon kita gauli. Kahaeadlok pa ,aam&n sa daean," sabat ni Mario. . ,
"ll&-an, Mar, mahaeadlukon ka ay?" pangutana ni ' . Narding. .. . . , .. , . "6ukon . eon gid man "galingj hay may ginaagyan kita nga
baeaeuan harnbae ku inga ' taga-aton. . Ruyon ro akon nga nahadlukan, basi. , hibaeo ,kits," sabat ni Mario. "Mat'uod, no? ~ambae ni ':~ata~,nakakita kuno ,kato rikaron si Lolo it kabahoe.-hahoe ag kataas-taas nga ayam," s~gidinan ni Karding. . . . . "Aho ngani nga nagasugid nga sari-sari r,o andang hakita nga mga kahaeadlok rikaron," sabat ni Mario.
Sige ro andang inistorya parti sa mga hakita ku mga , . taga-anda sa baeaeuan. At3 matsa ginakueba-kuebaan si Mario pero owa imaw 'yapahalata kay Narding. Owa sanda -kapan-0 nga maeaplt eon sanda sa basaeuan. . . . . "Ay, . sus! .~ahae.aillokgid -kuno ra itsura, ax,'!' . h7mbae ni trardinq'. ~againistoryapa imaw kay Mar.i.0 ag sige .ro ..' . anang tinikang it mahakas. Paglingot nana, owa .ma si Mario
, ,q;7 ;~nilnt.j I~:iSid nga nagatikang. , , , . . I .. ACTIVITY SAEET for P3rt 1 Ueo ' ' , ,.
A. Ro mga hambae sa column A ha:; !:.d.l.>aLiskaran it :;:t ' colum -.B. Guhiti ro kabkiliska . . ' . maeayo maintok madueom 1nae;lpi t' , 8 maeagko adlaw gabi i mahayag . . -. tunga -.. ' mahi'nay '- -&bakiis kilid : . , . . . B. Pasunura ro mga sentence ngara. Isueat ro numero &a blang ko . I. ' Nagpangutana si Narding, "ahaeadiukdn kd' ay?" . . . . Oaeagko gid ro andang eak-ang. , .. ' . ~abiieon paghalin nanday Mario Fa eskuylahari: . . Paglingot nana 0wa.eo.n una si Mario. . . . Sige ro andang inistorya. . parti sa baeaeuan. , , .. . . s . . K. ~ina~aeainit' hypeh (-:I ro. diywa ka hambae nga parehas. Halimbawa it dali-dali. . . Sueatan sa blangko ro mga hambae nga parehas nga nagakinahangean it hypen. Usuya sa Part 1 it istorya. . . Bumalik si Narding ag piqangutana jmaw, "Haalin ka .ay? .Ham-an it pumundo ka? Dumdum ko eon kon siin ka eon haadtc .," Ova magsabat si Mario. Idto-imaw gatinan-aw sa unahan. .. , ,' ' "rlar, . ano ro imong 3inapinamantaw?" pangutana ni -. Narding...... Owa man ' gihapon magsi~batsi Mar\io. Gintilro eang nana kay Narding sa unahan. . . .a .. Gintan-aw man ni Narding. "Ano ron'?" sinana. "Tao kon ano ron," sabat ni Mario. "Kabahoe-bahoe nga maitom nga matsa ue6 hingan.. Ding, maalin kita kara?" int tan-aw it. mayad iii Narding romaitom ngato sa tunga . it daean. . Matsa ueo man sa anang pamantaw. Kinuebaan ' eon si Narding. Tinan-aw man nanc..si Mario, matsa nagapaeamuti , . man sa kakueba:. ' . "Musyon, mapadayon eang kita," hambae ni Narding. "Hay paalin, ay una ron sa tunga it daean?" sabat ni 'Mario. Ginapanghueasan eon imaw it mapilit.. Gin-isog ni Narding ro anang b~ot~agodmakapaino-ino imaw it mayad kbn ano ro andang obrahon. Nagtan-aw imaw sa libot. Sa andang tuo sa kilid it daean hay bukid ag sa waea hay kaeanasan nga owa pa it tubi. "Musyon, sa kaeanasan eang kita maagi," sarnpit nand kay Mario. "Sige, gusto ko eon nga makauli," sabat ni Mario. Ngani idto sanda nag-agisa kaeanasan ag nagdali-dali gid. sanda. Pero bisan .idto eon sanda gaagi, idto man ro andang mata sa daean sa maitom nga matsa.ueo. ~agbueuytan .eon sanda it alima ay pareho sanda nga nahadlok. Pareho man sanda nga ginahueasan it maearnig ag' mapilit ag matsa nagamaearo andang tutunlan. Pagtungod nanda sa ratong . matsa ueo ngato, matsa naglingot rato kanda sa kaeanasan. ., s "Haron, Ding, naglingot katon! Daeagan!" singgit ni . ~ Mario ag dumaeagan' eagi imaw.. Dumaeagan man si' Narding. Matsa may pakpak .ro aniiang mga siki nga nakaahot eagi sanda , . sa andang .mga baeay. ' . .,. , Nagahangas-hangos sanda ag maputi pa sa papel pag-abot nanda sa anda. Naghinipos si Mario kon haalin imaw. Owa man kahalata sanday Tatay nana. Ueo .. . . ACY'IVTTY s~l'r~;rfor pait 2. U~O'. -. A. Kompletoha ro sentence. Isueat ro tama . nga . ietra sa., . ~ blangko. , , , .. a , ., ., . 1. wamagsabat si Mario tunbod ---- ,: . . a. nagakatueog haw.,. b. ginakuebaan imaw. . . , .k. naiipay imaw. . . . . t .. . 2; Makakita si Mario it . -- . . a. maitom nga ayam. ~ , b. maiton nga matsaueo.. . . k. taw0 . - 'L 3. ~i'n-isog'ni Narding ro hnang buot agod ~. '. , a. indi imaw magtangi's. h. makapaino-ino imaw itmayad: , .. .k. makadaeagan imaw.. , . . 4.. :Ginsampit Barding. si Mario nga j , . . . a. magdaeagan. . ~ b. hibaygan ro maitom ngato. k; mag-agi sa kaeanasan. B. Sueatan ro mga sabat sa hlhngko sa idaeom it pangutana.. 1. Sueatan ro tatlong-ka natabo nga nngapakita nga sayod n Narding nga ginakuebaan si Mario. k. 2. Ano ro andang ap-at nga gin-obra tag idto eon sanda sa kaeanasan nagatikang? . ,. PART 3 .. :. .. , , . ' / ~aqkaa~ahon, nario paadto sa eskuylahan. .:. ,:. , .. . ' "Mar . musyon, ggit ni Narding. . . . "Hue; manaog . : ,. , , ., - .. Tag ". qa ' daean eon san si ~arding,"~asayod' aanday k~n KLtai kabii?" , , . -Nana$ haalih . "Owa. Naghinipoa ako. Mayad bgani ow* sanda kahalata . nga nagapaeangeupai aka sa kakueba. Ay, sus! Hakatueugan eang' ako kabii nga ginakuebaarr pa, @ sabat ni Mario. ,.. ,- .Aye 'ako.~fyn. Pero , , o,wa . Rlan , senday Nanay kasayod. . ' Ginbilin nana ugbling kakon. nga indi eon magpake .?bii,* ,hambae man ni Narding; , '. , =Gid man. Mabelibad ko, eon kara kay Mam hinduna. Mauli kita it tempran@," sabat ni Mario. . Tag meapit , eon sanda. . sa , baeacuan, matsa gi,pkueba-kueba~ri sanda. Pero tag $to . eon sanda. tiaghini bayag ;piAda nga dayba .~ ,. , .Hal' ha! ha! Kita nb? Haluko kifa nga daywa kabii," hambae ni Narding. L x - "Hue man ngani. Sus, pun0 man lang gali it tinapas nga niyog ro atong hakita kabii nga kabahoe-batioe nga maitom nga mataa ueo," hbat ni Mario nga nagangisi-ngisi. *Mahaeadlukon ka gid abi," sunIoq kana ni ~aiding. "Aba naghaolbae ro bukon it mahaeadlukon," sabat man ni Maria. . t "Hay pealin. hinduqa , buliqan ta si-Marn?" pangutann ni Na rding . , ., . ~ . ..I , 'w~oo'con, sabat fii ~arib.', . , .. ,.. "Bish magabi!i'ha mag*u.lilU. . pangutana a ni Narding: "fiisan magabiiha/n kita. ~q bakasa eon ay uLihi eon kita," sabat ni Marlo. Ag nagdali-dali sanda nga nbtagbueo sa andang haaqyan ku paqtal $wan nga qabii. May isakang kataeamnan,nga ' pun0 ' it mga sariisaring .. bueak ag mg'a kahoy; Abo man nga mqa kasapata,n ro nagaadto, .$ una sa taeamnan. Mga alaqa ra sanda it gwapaag mabuot nqa, . . enqkantada.: Imaw man ro tag-ana 'it rayang manami nqa taeamnan. Adlaw-adlaw una imaw sa taeamnan. Imaw qid ro naqatatap. sa anang mga tanom ag mga kasapatan.. Kon amat naqahampang sanda it 1inaqsan:ku aria09 mqa alaqa nqa mqa '. 'sapat. on amat-, naqapahuwap-huway imaw sa handonq it mqa kahoy. A? kon amat man, aria nqa qinabisitahan ro ananq. mqa* ., tanom nga'bueakag qinaistoryahan. Ku agahon ngaron, ,malipayo'nro- tanan. sa.taeamnan. Ro , mga7bueak hay nagabuskad gid 'tanan aq nagahiyom-hiyom kon hambae'on ku engkantada. Patiman ro mqa. sapdt, nalipay man sanda nga makita ro enqkantada, Ntilipay gid -ro ehqkantada mag€U@ok saanang mga tanom nga bueak. ~a$harnba@ &Maw,. '. "~anamigid tanzawon ro mqa bueak nqa nagakasadya 8 Bilak it adlaw. Ah, sobra pa sa manggad ro akon nqara nqa masady:; nga taeamnan. ". . ~aqiibotpa qid ro -enqkaktada sa , anan? taeamnan ag nagahiyom-hiyom imaw. Pero - naauea ro anang pa~hi~om-hiyom~paqkabati nana it may nagatangis. "Sin-o baea ro naqatanqis., nqaron?" pangutana nana ag gin-adtunan nana ro:qinhalinan it tangis. Hakita nana ro sambilog nqa, bueak nga. nagatanqis. ." "~inpaeapitan nana ra ag gintabing. .. ' "Ham-an it naqatanqis ka, bueak? Owa ka nalipay nga ' mayad ro tyempo makaron?" panqutana it enqkantada. *Hu, hu, hut Owa eon ako naila 'nqa maging bueak," sabat ku bueak. "Ha? Ham-an?" panqutana it engkantada aq hakibot qid imaw. "Ano man abi ro akon nqa pueos? Iya man lang ako sa taeamnan. Indi man ako makakanta. Indi man nqani ako , makatao it handonq aqod hipanilungan it bisan pispis eon lang" sabat it bueak. , - "A, imaw gali ron nqa nasubo ka. May pueos ka, bueak. Ayaw it hambae nqa owa ka it pqeos," aeam-aeam kana it engkantada. I. Pero indi pa qid maghipos ro bueak. Naeuoy kana ro 2ngkantada ay naqakasubo imaw. May hqisipan nqa paaqi ro engkantada agod maqmaliphyon ro bueak bisan bueak imaw. * . . , .. . , , . .. ,"..., ...... "0, sige, bueak, daehbn ko ikaw ~a ibang lunar. makaron.. .. .~ayipakita akb kimo," hambae it engkantada...... >. . . ., , . . .- . . . . . . , . . . , . . . , . . . . . , . ..~ . .,. . . ,. . . , . . . . ...... , . 1. . . . ~ . ,...... ,, , ,. . . I , . , ,.~...... ,. .,. ., ~ .~.. . . , . t , . ...... r: m .. , 1. . ~ ~ ~~ ~~ ~ ~ ~ ...... , ACTIVITY SHEET tor part 1 &k . , . , . . . , . .. , . . >. 1. handong , . . . . ~ 2. adlaw-adlaw . . 3. hiyain-hiyom 4. tangis . . . ., . 5.. adto . . 10. hanbae ' , . . . ' '. . -- , . ~...... ' ' ro , ag. . c:ayon' . ' D. Butarigi it. hype" (-1 mga harnbae ngara isueat.. SR hlangki ro hnmbae. . . 0 . . 1. taqann -. 2.' tariiiwon ' . . . . " . . 3.. ilnpan~ihan , , . . , . . . , E. Sueatan roLsabatsa mga pangutana sa' . .\ . . 1'. 13am-an nagtangis ro bueak?. . ~ , '. 2. An0 ro ginhambe itengkantada .kana? . ' -. . . . , , . . . . . Bueak I Nganiowa mabuhayi, , naqapamanawon. eon ro engkantada ag ro . hueak;. . Gindaea it , engkantada ro bueak sa sari-saring 1o3.a Lugar. Gindaea imaw it engltantada .sa. ,' airport. I:nkita Pdto ,it bueak ro mga , tinuhog nga bueak nga ginkulintas sa mga tawo nga bag-ong abot.. Nag-adto man sanda ,sa simbahan. Nakakita man sanda -.it kaaho-abo nga Sueak. May bucak nga ginahutang sa dughan ag may bueak nga ginabitbit it.mga. bayi. Nag-adto man sanda sa ntga baeay, nhkakita man sanda idto it mga bueak. Mga bueak nga nakabutang , sa plorera ag sa mcja k,aang. Bisan siin sanda mag-adto abo.-nga bueak ro andang hakita. Naghambae. ro engkantada, . "Mauli eon kita., .bueak, basi , nagaoy ka eon." . . Ngani., nag-uli sanda. Pag-abot nanda sa taeamnan, ginbalik it engkantada ro bueak sa anang sanga. Nag-istorya . dayon sanda. Ginpangutana ro bueak it engkantada, "Ano ro imong'hakita sa atong mga gin-adtunan?" Nagsahat ro bueak, "Abo ro akon' idto nga hakita nga . bueak. Ag hangawa gid ako nga ginaobra nanda nga pangpanami it palibot ro mga bueak. Pdreho aili .Rw mga bueak ngato sa. plorera nga .gintungtung sa lamisa. "A, hapan-uhan mo gali rato? Hay ano, kon kimo, gusto mo pa nga maging bueak?" pangutana it engkantada, "Aba, syempre. Bisan hueak eang ako may , pueos man," sahat it bueak. "Tama' gid '. ror, bueak. Indi mahimo ku mga pispis nga' magpanami ,it sueod it ljaeay pareho ku mahimo it bueak,. Ag ikipa ,baea . kon owa it bueak, ano pa ro pamasyaran iya sa taeamnan it mga tambubuyog ag- alibangbang?" , hambae it . . engkantada. . . , . Natagbweo man . ro bueak. Ay hakita it engkantada nga ' malipayon eon .ro bueak. ' Nsgtrambae imaw, "Bisan sin-o o ano kita may aton gid nga pueoo. Ngani ayaw 'eon magkasubo. ay- bueak ka, dapat nga maging n~alipayo.n.ka ay , bueak ka. Kon owa it bueak bukon eon it manamf tan-awon ro taeamnan ngara. . , Ow3 iqibang makatao ku kalipay nga ginatao nimo kakon sa taeamnan.ngara, bueak," hamhae it engkantada. , . . . Naghi~ori-hiyoh ro bueak. Flalipay eon imaw afabo gali . . ro ana nga pucos. , , , . .. . . TAPOS ' ' A. Pasunord ro m]a' sentences. - Hakita idto ro bueak nga ginakulintas &a tawo. ,Hakita' naha ro samh.ilogku anang nya bueak nga -. nagatan(3is. . . ~hli~hyegn rp buehk ay atci ro aneng pueos. -. ,-- ,-- l'iiiy engkantada nga nagat,?t.ar: sa np.lng inga tanom ng : m4a kasapatan. . . , . .. - Pagbnl.ik nanda sa mga taearnnan, ginhalik ro bueak d sa sanga. , . . ' . '. sa .- .- Gindaea inaw it. engkantada airport.. 2 . , hakita nanda ro rng'?, huealc sa 'plorera..' . . - . , . . - .~. . . B. Pasunora to mqa h&!r~!~ii~sa "A-B-K-D". Isueat S> hlanqko . . ro hapasunod eon. . . j. . . . 1.. 2. . . . plorera . bueak. bueak hang k~ airport ,. . ,. , bikan, ' ' tangis' . basi , . . . -hiyom-hiyom . . lmeay 5 '.. . . engkantada . . balik ..- J , ' 0 . . bisti : K. sueatan sa iinya ro sabatsa inga .pangutana. 3 , . ~ ' 'I . 1. no pa. ro ibang yamit it hueak? . . . , . . 2. .An0 gid ro ginaturo ku rayang 'istorya? ? , . . . . . . , . . . . ~ . '. .. , .~ . . . . . , ., !I 11 Teri Kamamangi Teri Kamarnangi TERI KAMAMANGI I PART 1 Agahon pa nga mnydd, nagn,ukeat eon ro mga mata ni Teri. Madueom pa sa libot ag awa pa gid it nagahueag sa kusina. Pero owa it kaso kana ay dapat gid imaw nga magbugtaw it ternprano pa .ay gaadto sanda sa tangke it ana rnga tiya. Naila qid. imaw mag-ad%o sa tangke ay manami idto ag masadya. Naghangon imaw aq nagbukas it iwag. Nag-usoy imaw it ilislan ag nag-ilis. Nagguwa dayon imaw ag, nag-adto sa anday nanay na nga kwarto. Ginpukaw nand si Nanay na. "Nay, nay, Da-iqon eon," harnbae ni Teri. ~iisi a na ag naghugtaw. "Haalin ka eon, 'i'eri, nga aqa-aqa pa ngani hay hugtaw ka eon. Ako pa ro inlong ginpukaw. Paliskac! !lingan, a," harnhae ni Nanay na. "Cangon con, Nay. Gaadto baea kita sa anday Auntie Inday :naki~cori?" panrjutana ni 1'er.i. "Huo ngani, uqalinq temprano pa ra nga mayad," sabat ni Manay na. Sa pinilit ni Teri nga magbangon eon si Nanay na, hahugtaw man si Tatay na. Ngani nagbangon lang sanda nga mag-asawa ag nagpahaom it pamahaw. Pagkapamahaw, nagpanaw eon sanda nga magpamilya: si Rudy nga tatay nanday Teri ag si Nanay na nga si Bella, si Nonoy ag si Teri. Mayad ro tyempo ku ruyon nga adlaw. Bukon it mainit nga mayad ag abo nga pispis ro nagaeupad-eupad. Naila man si Teri magtinan-aw ku mga nipa nga nagatuho sa Xatunggan. Nagdaeagan si Teri ag si Nonoy sa pilapil. Inaywanan nanda sanday Tatay nanda nga nagabitbit ku andang haeon. Sa unahan, may hakita si Teri nga alimango sa kilid it pilapil. Sininggitan nana si Nonoy, "Manong, tan-awa tuo ho, kabahoe-bahoe nga alimango. Dali!" Dumaeagan man si Nonoy ag anang tinan-aw. Haabutan nana nga nagsueod sa buho ro alimango. "Manong, eusubon ta ag dakpon," harnbae ni Teri. "Huo gid agod hilamano ka nana ku anang kagat," sabat ni Nnnoy. . Teri Kamamangi . sf ACTIVITY SHEET for Part 1 ~eriKmamangi A. Ano ro kabaliskad nqa word. Isueat sa blangko. 1. agahon 6. mainit 2. madueom 7. inaywan 3. nagbangon 8. singgit I 4. nagguwa '1. dakop 5. nagbugtaw ' 10. abo B. Kompletoha ro sentence. Isueat ro tama nga letra sa blangko. 1. Nagbugtaw it temprano si Teri ay a. birthday nand b. gaadto saida, sa tangke k. kasae ku anang igkampod 2. Nagguwa si Teri sa anang kwarto ag a. nagguwa sa baeay b. nagtuq-on k. nag-adto sa kwarto nanday nanay na 3. Ginsinggitan ni Teri si Nonoy ay a. naakig imaw kana b. hadusmo imaw k. nakakita imaw it alimango C. Butangi it comma, quota+.ion marks, periods aq capital nga letra ro mga sentences. 1. pag,kapamahaw nagpanaw eon sdnda nga magpamilya 2. gaadto baea kita sa aaday auntie Inday makaron pangutana ni teri 3. sa unahan may hakita si teri nga alimango sa kilid it pilapil PART 2 I;.. ,:.'.. .,"'. . .;i. . . ,, . Nagpadayon: .sanday Nonoy paadto sa tangke qg,nalipay gid si Teri magpinamantaw ku katangklhan dEL anangjwae8 ag tuo. Maan9a.n-angan ,, kita eijn nanda yo anday auntf e. nanda nga baeay. Nagpauna-una sanda paadto idto. Nahapo gid sanda nga daywa pag-abet nanda' idt.0. . . . . -. , , .. , , ,. . . . I "Tao ;ra kob sin-o ., ro' hqrnamangi, ". eabat ni ,Teri nga, ., . nagawangot'. ' . '. . . . , . "ay, ano, kalampay lang? 0 kuridi alimahgo gid agod .- . . . .mibahoe," sunlog pa ni Bobat. . .', . . . , ., . . . , Owe .imaw pag-inatuha , ni Teri. ' .Dumi.retso imaw ' $a kusina.' "ara ,ngani, auritie,!;ho si Manong. , 'Rolaot', and ako ' nga ginasul;llag,,", sugid ., . \ A "Ay8, .iya gali tya ngara," sabat man ni auhti.e.na.' . . , . .. J. i n flay; $iin panday nan,ay mo?" qangutana ptt nana. . ,. , . ,.' "1dto pbl sa ~lihi. Nag-k#a kami ni :Manow," sabat ni Teri. , . , ~aanqan-rngan, nag-ibot man si ~;ldyag si Eella. ~g masadya grc ro 'andang kueutnystahanan ay kon 'amat- manlang sanda magki.2 ita. , , . , . . . . , , "~iysiin' /gaJi' ro. ibang mga bnga, . sanday Roy ag- . - - ~arllngl"pang$tana ni Bella-. <'.. . . , "Ldto- eon .,siguro sa tangke.. nageusob.. Gapaeapad abi kami mkaron it pilapil: Aho- ngani .KO among inamurnulig.: . Ginada:i'<-dali ko ngani ro akong. ginbedha. ngara ?y maangan-angan kara .'ilabas."eori,." sahat man ni Inday. . , ', . '. , s ~&jehbni'na:h Bi Teri nga:tn2tge&b sa .taigk8 ugakihg owa imaw pagsugti. Ngani idto lang, imaw sa ibabaw it .pi lapil nagginamantaw $a mgX naga.6bra. Ndibog gid iaaw magpuepamantaw kay Nonoy nga. nagahulig sa . andang , mqa igkampdd, ~abasig gid' ro +hdang pag-obta,. . BU& mga .egki nga inba . . makusog r nngabulig it pa,g~aeapird it. pilapil. . May nagatagad. .it bareta,. may nagapasaktry -it bareta sa haesa ag may.nagatueod it baesa'patabok sa gindbtitangan it bareta. . . Naggueginkiawa lang si Teri it mndaeom ay liaila kunta imaw , . . , magsakay sa baesa. . . ti -. ~isan,ma'sakosa andang yinaobra, may oras pa si Dobot . nga- sunlujon si Teri. "Ter,i, dakpan ta kamamangi ?" hambae mdna. 0 kundi hanba'eol) na mansi Teii, "Teri, hn ,-:? ro iniong likinghod.. nqa ,. ~ kamamangii:: hagtaeang it ,bubo." , .. . , "Tao kiraol Isugid th karp. ,key, 'atintie,*, . , sabat ni Teri. . ,, . ~. . . ,, . , . !. . . . . , , ' 6 5 , . , , I "~eti ~amamangi ' ? %j.? .. .. ,.. . . 'PART 3 Samtahg nagasueunlugan sanday Bobot 'ag Teri, nagasinangag man ro nagaobra sa tangke . May isilinggitan , may sueunlugan, may haeabyan it eutay. Kasaaya gid ngani owa nanda ginabaleha ro mainit nga silaK. Gulpi eang suminggit si Bobot, "Ay!" "Haalin ka, Manong?" pangutana ni Roy. May ginasinikop si Bobot ag matsa ginakuebaan imaw. "Ano ro imong ginasinikop?" pangutana eon man ni Roy. "Ro akong singsing-pangkasae, nahuslo sa akon nga tudlo ," sabat ni Bobot. Nagbinulig man ro iba it sinikop ag hinulikap sa eutay ku singsing pero owa gid nanda hakita. "Ilabas eon! Takas eon kamo!" tawag ni Inday. Nagtaeakas ro mga eaki nga nagaobra sa tangke ag nag-uli sa baeay agod magkaon. Maeuya ro ay Bobot nga eawas ay bag-o pa abi ro ana ngato nga singsing ag pangkasae pa abi rato. Naeuoy man si Teri kana. . -- Ro naduea nga singsing ro andang ginainistoryahan tag nagakaon sanda. Owa eon sanda nagapaabot nga hikita pa rato. Pagkakaon nanda, nagbalik sanda ag nagpadayon it pag-obra hasta naghapon eon. Ginatuetan-aw man nanda ro singsing ni Bobot per0 owa gid nanda hakita. Nagtakas eon dayon sanda tanan tag hapon eon nga mayad. Una nageubog sanday Teri sa tangke ku gabii ngaron. Ngani naila gid imaw it duro ay pwede pa imaw makasakay sa baesa. Hakatueugan si Teri sa kagaoy ay owa imaw it gin-obra it sang muhapon kundi naghinampang. Ag bag0 sanda . nageubog, naghinampang man anay sanda mga mag-igkampod ay mahayag ro buean. namang j ACTIVITY SHEET for Part 3 Teri Kamamangi A. Ro punta ko mga hambae sa column A hay makita sa column B. Guhiti halin sa A paagto sa B. A B Nagsinangag ro ay Bobot nga eawas. Owa sanda gapaabot ro anang singsing. Maeuya ro mga gaobra sa tangke. Nahuslo ay mahayag ro buean. Naghinampang sanda nga hikita pa ro singsing. Butangi it exclamation marks ro sentences o quotation marks kon kinahangean nga butangan. 1. Ilabas eon takas eon kamo tawag ni Inday 2.~nay singgit na. 3.Naghambae imaw nagpanaw si Mommy mo. 4. Tama eon kamo. 5. Ki naeuoy ako kana. - Guhiti ro owa haeabot sa grupo. 1. nagatinangis, silinggitan, sueonlugan, haeabyan it eutay 2. eroplano, barko, dyip, baesa 3. lola, nanay, eaki, nene 4. tangke, eskuylahan, tindahan, simbahan 5. bunit, taba, sikop, lambat Teri Kamamangi D. Pasunura ro hambae sa A-B-K-D. Isueat sa blangko ro hapasunod eon. takas tan-aw \ tikang Teri tudlo igkampod eusob d mabahoe bumangon alimango kamamangi duro '. . . , . .' ' . Tag. ' inqyaygn.eon,;Lnaw, it inam~rrtaw, -:nagiikang .imaii , . .. . ~ paadtoro bakert.M gi.apae,bpa&Dulndeqga6 .&haw-..$ ...... . , - ay mgahueat .. imaw ga baesa . , , sa,tubi pero ra nana. ,,pte&hmagilak ' . . nga laalibunoq sa Mreta. . .Bin.".oe...+ ra: nana ag. ..- : t inan-aw. . RO -.ni.,&bbk;r.&.~ :... NaiJa .'gid: 'si Teri ay . . . . .a? c ..,*.. ,, J-;,..;, hakfta, *nd rat*, . ' ,, Y . . , ,' . .. . . . . 'Sa kailr ,. nana,"nan& imaw & baesa' @&i.,'nebdsh imaw . , . ~ . - OW,. ' haeta sa aoang 'hawak. :Per0 nana rato pagbaleha. , Pagkatakas nana 'dijmaeagan imaw pauli ag- ginpakita ,nana ro < . . singsing sa.lnga taw6 sa sueod it baeay'. ., . . . . , . . . . Nalipay g$d' 8i ~obotay hakita ro anang singsing. Hinakwat' Mna ii Terl ag ginhaha&, .-"Kamayae-mayad gid rd ' . amon ngara nga-kamamangi . . .*" ,.., . ,...... * :.- Kinuii imaw nJ Teeri ag glnef~imbae, "Udl. ~inunlogmo ' . pa &No iiga- hakita ko.ngani ro 'irnong singsing. Dakpi maton I. , ako 'It.k.bqhee~bahoe .nga . : alin\sMo.. *. ' . . , .., >. Teri Kamamangi - "Ayos, ne, bisan ano ro imong ihambae obrahon ko," sabat ni Bobot. "Matuod?" pangutana ni Teri. "Huo," sabat ni Bobot. "0 sige, pasakya ako sa baesa ag ikaw ro magtuko ag dakpan mo ako 'it sugpo ag imo rayon nga ihawon," hambae ni Teri. "Ata, kaabo-abo abi ro imong ginapaobra kakon ngaron," reklamo 'ni Bobot. "Bahala ka ay imo nga ginpromisahan ron, dapat mo nga tumanon," hambae ni Nanay na. Owa it mahimo si Robot kundi magkaeot-kaeot sa anang ueo. Pero nalipay sanda tanan ay hakita ro singsing. - TAPOS Teri Kamamangi ACTIVITY SHEETfor Part4 Teri Kamamangi A. sueatan ro root word it mga hambae sa blangko. 1. hiangkit 6. ginhambae 2 .. dumaeagan 7. ginaoy 3. kinusi - 8. maghueag 4.. tinuko 9. ihawon 5. pagkatakas 10. mag-uli B. Ro punta ku mga hambae sa column A hay makita sa co1umn.B. Guhiti halin sa A paadto sa B. Nabasa si Teri hasta sa hawak ay nagahueat idto ro I inihaw. Pumungko lang imaw ay nanaog imaw sa baesa. Indi gid maghueag ro baesa ay ginaoy imaw. Gusto eon ni Teri nga mag-uli ay naugot imaw. Ihueog kunta ni Teri ro bareta ay hanangit ra. sa tubi I K. Pasunora ro mga sentences. Sueatan ro tama nga numero sa blangko . - Ginhakwat si Teri ni Bobot. --- Naugot si Teri sa baesa. - Hakita nana ro matsa magilak nga malibunog nga nagadukot sa bareta. - Dumaeagan imaw pauli...... -- ihueog kunta ro bareta sa tubi. - Ro singsing rat~ni Bobot! I I D. Paalinhakita ni Teri rb singsing. Isueat sa idaeom. Ro Ginhalinan It Alibangbang Kato anay, may sangka magueang nga bayi nga nagaistar ah pangpang it engfantado nga sapa. Ro anang payag hay nalibutan it manami nga hardin. Ro hardin hay may mga tanom nga higu guy am-ot o mga tinuean-on, mga mayad-ayad nga mga bueak ag mga kahoy nga may matam-is nga bunga. Mayad ro pagsi.naeayo. ku . mga taw0 sa rondaya nga. hranggag nga '' ginaistaraa., ku raya nga magueang. Ro pangitan-an ku iqa taw0 nga 'nagaistar sa rondaya nga lugar hay pagpangisda ig pagpangumai- Gintahad gid ku mga taw0 c rondaya nga magueang. Anda man imaw nga ginataw-an it n~ga isda ag bilang baeos, gintaw-an man sanda it magueang it mga t inuean-on , mga bungangxahoy , aq mga bueak . ~agapati- ro mga . tawo nga ro magueang ngara ,hay, engkantada. Sinanda hay ova gid nanda intaw~ ~ hiirJ hakita i-n nga nagahlehilamon o nagabuebasuk-ay sa ana , nga kon adlaw. Pero kon gabii hay nakikita it., mga tawo nga ginahayagan it hueawan nga silak ro ana tiga \hardin. Kon hikita nahda rondayo nga silak, nakakit$,man rayon sanda it gwapa' nga bayi una sa hardin. May hakita man dayon 'sanda , nga nlya engkanto nga nagadipara ku mga tanom. Ngani nagapati gid ro mga taw0 nga ro gwapa ngato nga bayi hay owa it iba kundi ro magueang ngato nga ,bayi., i * . Ku ieiteqng adlaw, may nag-abot nga niag-asawa sa anda nga lugar. ~tigaeongid rondatong mag:-asawa ag' sinanda .sa mga tawo 'hay puro eang mgh sadyaan nga mga butang ro andang nailaan. Isaeang ddlaw,' nagpamasyar ro mag-asawa ngato ag i nakaagi sanda,sa.hardin it magueang. Pagkakitananda sa naga mayad-ayad nga bueak, nahikaw sanda 'i-t dprol;_..Owa eon sanda mageaong-eaong ag - dnda nga sinueod ro hardin-it magueang. Nagbinuoe sanda it bueak ag hinaras-haras .pa ro aqda nga pagbiloe ag abo nga mga tanom ro Gda- nga hatapaban. Pagkapan-o kanda ku magueang,.nagguwa imaw ag aria shnda hga ginhinyo nga magpundo emit pagbuoe it bueak. Pero imbie nga magpahati sa magueanq Hay anda pa ngani imaw nga gineuyaw ag ginhinambaean;~it...~pa~ak*iif; Gintawag pa nanda ro magueang ti@@?tfiqm%iw-ay ag mahikaw. Anda pa gid nga ginpakamaeuan ro magueang. -, ' Naakig it duro ro magueang sa andang n)ga ginhinambae ngqpi, sumueod imaw it dali-dali sa anang . bacay. Pagguwa nana, may bitbit imaw nga bitlag. ' Pinaeapitan: nana rondatong mag-asawa ag dinut-an nana ku rato nga bitlag. Naghambae ro magueang nga $apat sinana kamo pinahan tungad. . sa inyong pagbasta-basta sa kaeuoy nga magueang.. , ~ Gulpi eang dayon kumilat ag nahimo nga alibangbang ro mag-asawa. % ACTIVITY SHSET for Alibangbang A. Guhiti ro tama nga sabat. 1. Ro payag it bayi hay (nalibutan ,it, maeayo sal vnami nga hardin. 2. Mangingisda ag (mangangayam, mangungumaj ro mga tawo sa ruyon nga baranggay. 3. (Ginatahod, Ginapakamaeuan) it mga tawo ro bayi nga magueang , 4. Ginahayagan~itbueawan nga silak ro (payag, hardin) it bay i . 5. Nagapati rD mga tawo nga ro (gwapa, nnakig) ngato nga bayi hay ro magueang. 6, (Bugaeon, Mapinaubuson 1 ro mag-asawa ngn nag-ahot . 7. Nagbinuoe sanda it bueak ag anda ngd (hatdpnkan, gin-utod) ro iba nga n:ga tanom. 8. Imbis nga magpamati sa ntagueang, anda 3qa (qink<~mu:sta, gineuyaw) imaw. 9. Qinbuoe it maggeang ro ana nga (unsa, bitlag) sa payag 10. Ro .ma&@sawa hay imaw ro naging (alibancrbang, magueang) . . . . , Bd Usuya ro tama nga sabat sa istorya ag ibutary sa blangko. Mayad ro . . ku mga taw0 sa mngueang , . nga bayi. ~i~atahodnanda,'i,naw a4 yinataw-an i.t' . Wagapati ro mga tawo nga ro magueang hay Owa nanda imaw hakita nga . . .sa anang hztdin kon, . , , . Pero kon gabii nakikita it mga tawo nga ginahayagan to hardin it nga . Ro 1stor)a It Akean Akean RO IISTORYA IT AREAN PART 1 Ro prob.insya. it Akeah hay isaea sa pinakaha'una nga mga: probinsya sa nasyon ' it. Pizipinas. 'Kato anay; puro eang kataeunan ro nasyon it Pilipinas. Kon may uha gid man nqa mga pueonga ginaistarsn it mga tawo, ro mga nagqistar eang: hay mga Ati. Ro rnga Ati kato hay. owa pa it paggobyerno pareho it makaron. Ro tatlo ka probinsya nga haunang gintkkod hay Irong-irong (nga Iloilo eon makaron), Hamtik' (nga 'Antique eon. makaron), '39 Akean. ,Ro Akean ku ulihi nahirno nga klan ay ro iba nga n1q.a tawo hay indi makamitlang it "ea".. . . KO istorya it Akean hay' nag-umpisa sa sugilanonit n@pueo nga ka datu sapagpamuno ni Da$u Puti. Nagpaeagiw ra. sanda halin sa 3orneo tungod sa mapintas nga pagdum'aea ku anda nga pinuno nga si Sultan ,Makatunaw. Ku isaeang . gabii, sakay man sa napucong ka baroto, nageaas sanda kaibahan ro anda nga mga pamilya ag mga sakop. Katong tyempo, kon tawgon ro andang baroto hay "haeangay" nga ro buot hambaeon hay nagaeutaw it kaya. Iqagpanakljron sanda sa dagat it +. pilang adlaw ag gabii hasta ku ulihi, nakakita sanda sa maeayo it sangka bukid nga kon tan-awon . hay matsa ' sarok. - Raya ro andang ginsunod ay sinanda hay grasya ra ni Rathala. . Nagdungka .;aiida sa rato nrJa isla ag anda rato nja ginpangaeanan it Madyaas nga ro buot hambaeon hay paraiso. : Ku pagdungka nanda sa lugar ngaron, ro anda idto nga' haab'utan ngamga taw0 hay rnga Ati. Anda nga gintinguha nga makapakigkita sa anda nga puno nga si..Haring Marikudo ag ro. ., , anang asawa nga si Maniwang-tiwang. Anda nga ginhinyo ro , ! pun0 ' it mga Ati nga andang bayluhan ro kapatagan sa ruyon nga isla it sarok nga puro bueawan ag mga tela.. Tungod nagreklam0 ro asawa ni Marikudo hay gindugangan pa gid rat0 rtanda it bueawan nga kulintas nga ginasuksuk ku asawa ni Datu Puti. Ro kahaba ku kulintas ngato hay halin sa liog hi:sta sa siki. Anda , ra nga haisipan nga idugang ay ginatueok-tueok ra ni Raniwang-tiwang ag matsa nahisa imaw. Ginrlugnngan pa gid rato nanda it planggana nga saway nga pageaom ku mga Ati hay bueawan. . . - ' Nagkasugot eon kunta ro daywang ka punoi'ag ro andang . lnga asawa, uga1ingl~ac;sugi.d ni Flarikudo sa ana nqa mga ' stnakpan ku andang kasugtanan, owa.sanda magsuqot. Sinanda ' hay kon ibaligya ku mga Ati ro kapatagan hay j.niii eon sanda makasamit ku mga pagkaon sa eawod. Ngani ginduqangan inilnda ro kasugtanan nga ro tanan ngatubas sa.eawor3 sa sucod it an-om nga ka pagsubat ag pagtunod it buean hay itao ni' Datu Puti sa mga~ti. ~g,nagkasugotsanda nga makara ro anrlang {. . obrahon. ACTI~ITYSHEET for Part 1 Akean . . I A. Guhiti ro. tima nqd sahat. - 1. Kato anay, puro enng (kataeonan, kakahuyan.) ro ni2syon it Pilipinas. 2. Nagpaeagiw ro napueo lca Datu halin s% (Amerika, Uornco). ~ 3. Ro hnmbneon it f4ail:~aas 'hay (sarok, paraiso). 4. Ro tubas sa eawod hay ginproniisa sa ing-i Ati'sa sueod it (an-om, ap-at) nga bueen. 5. Gindugangan pa gid nanda it plan~gan~3qga (bucnwdn, saway) ro kasugtanan. B. Isueat ro tama nga sahat sa hl.angko. 1. Ham-an it nagpaeagiw ro mga datu halin sa Borneo? 2. Ham-an it gindugangan pa qid ro bueawan nga sarolc it bueawan nga kulintas? 3. Ham-an it owa nlagsugot ro mga sinakpan ni-Marikuc3o nqd ibaligya ro kapatagan? C. Guhiti ro owa haeabot sa grupo. 1. kulintas sarok planggana' 2. bueawan saway , bat0 3. probinsya nasyon paraiso PART 2 Pagkatapos ku andang kasugtanan, nagselebrar dayon ro mga Ati ag ro mga tagaBorneo. Nagpaguwa it pagkaon ag ilimnon sanday Datu Puti ag Plarikudo ag nagsinadya sanrk. Pagkahilong eon nanda, naisipan ku mga bisita nga para rnabatyagan gid it mga Ati nga minatuod ro andang tuyo sa rato nga pagkasugot hay nagdimos sanda it buling it kaldaro ag kueon sa anda nga uyahon, alima ag eawas. Nagdimos sanda it buling agod mabatyagan ku mga Ati nga owa sanda ginaihiga. Ag tungod nga hilong eon sanda ag sa kaila it mga Ati nga paeareho eon sanda it itom, hay nagsinaot pa gid sanda. Suno sa sugilanon, dikaron-nag-umpisa ro kaugalian naton nga kita tanan hay nagatuead-tuead sa mga Ati. Pagkataliwan it mga inadlaw, ro kada datu hay nagtukod it tigsambilog nga maisot nga banwa nga 'ginatawag nga "baeangay".: Ku ulihi, ro panawag sa kada banwa hay naging "ba1anggay"'ag makaron hay "baranggay" eon ay malisod kon ihambae ro *"'baeangayq'. Ag tag nag-inabo eon ro mga baranggay, gintukod man dayon ro mqa probinsya nga sakop it Akean, Irong-irong, ag Harntik. Idto nag-istar ro mga Ati sa kabukiran ag ro mga Ma'layo hay idto sa kapatagan ag malinong ro andang pagpangabuhi. .. .. Ugaling pagkataliwan it an-om nga buean, suno sa sugilanon, . nag-umpisa ro kaguloay nahisa ro mga Ati ay bugana ro patubas itmgaMalayo. Mayad abi ro paagi it mga Malayo sa andang pagpananom ag indi kaantigo ro mga Ati.' Tungod sa kahikaw it mga Ati, anda nga ginpabangdanan ro lnga Xalayo, nya owa sanda kabayad ku andang utang nga tubas .it eawod. Halipat sinanda ro mga Malayo kara bisan anda ra nga ginkaspgtanan. Nagpundo eang ro kagulo sa hinyo it mga, Malayo.nga anda nga bayran it amat-amat ro anda nga i- kautangan. Ag agod indi hilipat ro mga'~a1ayo'hayanda man nga ginhambae sa mga Ati nga sukton sanda. Dikara man naghalin i-o binugtawan naton nga kaugalian nga kon tigsililak hay nagapanaog halin sa bukid ro mga Ati ag : nagapakalimos sa banwa. Kato hay nagapanukot..ra sanda ,ku utang it mga Malayo., Pero tungod owa hasugiri it mayad ro mga Ati nga mga bata pa.,gid ngani ro andang pagdumdum hay nagapabanwa ro andang mga ginikanan agod magpakalimos owa gapanukot. Ro mga bata pa gid nga mga Malay0 hay nagabalibad man nga may utang sanda sa mga Ati. Akean . . , . -, ACTIVITY SHEET for Part 2 Akean . . A. Ro punta it mga se'ntencessa column. A hay makita sa column- B. Guhiti halin sa A,paadto sa P,-parehas it sa '..., . . . numero 1. , '. , , , A 3 1. Nagdimossanda it buling. - tungod 6wa nagbitpad ro mgb , . . . &lalayo ku andanq utang. 2. Tigsambilog nga maisot nga banwa - agod pare110 sanda it.itom. . . . , 'I Naakig ro mga Ati . ' - hay ginatawag nga baea.ngay. god' indi hilipat r'o mga - hay q,inh.ambae sa Ati ngi Malayo sukton sanda. . . , . " 5. Kbn tigsililik - nagapknaog halin sa '&kid . ro mga ti. . . . , 8. Pasunora ro mga hambae sa A B K 1). Malayo . , ,~ . ..~. Ati . . 0 \ - ' , sarok . ... . ,prohinsyo , . . . , . ~ron~-irong hilipat. - , - . tubas . eawod . , ...... K. ~uhitiro root wor&.agisueat ro prefix sa blangko. . . ha1.ipat . . nagdimos'., kahikaw . kabayad \ . ' nag-umpisa , . . . kaantigo nagtukod patuhas .- . . . . . . I . . . , , , . .- , . . . . ' 81 . Akean .-. . : PART 3 I I . sambiiog sa pinakabantog nga ' nagpamuno ku sakop.. it ~kkan hay si Da,tu Bendahara Kalantiaw 111. Naging bgntog .' imaw: tungod sa ana nga g,insueat nga 18 nga ka sugo ku 1433; . , Suno sa mgamangin-aeamon nga nagtuon ku nagkaeanabo kato sa Bisayas, natawo. si .Kalan.tiaw ku dag-on ngC141.0. Solo imaw nga unga nga eaki .itpangued kato o .datu it Akean nga si Rajah Bendahara Gulah. Pagkamatay ni Rajah Gulah, si Kalantiaw ro nagbuyot it pagpangueosa Akean. Bisan 16 pa eang ro anang idad tag nangin datu imaw it Akean, naging bantog eagi imaw tungod sa . anang ' kaaeam; kaisog sa pagpakig-away ag paeareho nana nga pagtan-aw sa mga tdwo.., . Tanan nananga mga sakop hay nagasalig kana nga tama ag owa it ginapaea'bi ro anang mga paghusgar. . - Ku 1433,' tag 23 anyos eon iaaw, gingueat nana ro'ana nga bantog nga 18 ka Sugo. Gintao ra nana kay Rajah BesoP, nga pinakapuno nga manogdumaea aa bilog nga isla it Panay. Sa sueod ku masunod nga 100 anyos, ginhusgahan ro gintawag anay nga Ginharian it Panay (nga saop it Akean,. Hamtik, ag Irong-Irong) paagi sa rayaqg 18 ka sugo nga ginsueat ni, Kalantiaw. Naging bantog si Kalantiaw bisan sa ibang lugar. Suno sa sangka sugilanon, rondaya hay natabo sa anang paqdumaea. May sangka bayi ag daywang ka eaki nga nag-akubang kana. Pareho nga gin-ako it daywang ka eaki nqa gndang asawa ro bayi. Pero naghinipos eang ro bayi ag owa man it taw0 nga makapamatuod kon sin-o ro tama sa daywang'ka eaki. . . Mangingisda ro sambilog nga eaki ag ro sambilog hay. mangangayam. Nagpaino-ino ro- mga huwes 'it mabuha'y pero bwa sanda' nakahimo itdesisyon. Ro gin-obra ni Datu Kalantiaw ' hay ana nga ginsugo ro bayi nga maghaboe. it sang dupa it ' eapad nga "sugpon 'sa lambat it mangingisda: - Ana man nga '. ginsugo . ro bayi nga kaadyon . ro pana . it mangangayam. Antfiguhan ro.>bayi maghaboe pero indi imaw kaantldo. magkaayad it pana. Ngani~ginhambae ni ~alantiawnga romangingisda ro asawait bayi bukon it rondato nga mangangayam. Ku ~ebrero 11, 1957, ginsugo ni anay Presidente Ramon ~agsa~sa~nga ro lugar sa Batan, Aklan hay tawgon nga Kalantiaw National Shrine bilang' pagdumdum kay Datu Kalantiaw a9 sa anang hinimuan. Una makaron sa Batan ronduyon nga monumento ni Datu Rendahara Kalantiaw 111. > Akean ACTIVITY SHEET for Part 3 Akean A. Sueatan sa blangko ro sabat. 1. Si Rajah Bendahara Gulah hay ni Kalantiaw. 2. Naging datu it Akean si Kalantiaw tag anyos imaw. 3. Ginsueat nana ro 18 ka sugo ku . 4. Si ro manogdumaea it bilog nga isla it Panay. 5. Ro sa Batan hay ginpatindog sa pagdumdum kay Kalantiaw. 8. Sabta rondayang mga pangutana. 1. Paalin naging ba'ntog si Kalantiaw? a. 2. Sueatan tanan ro mga hambae nga owa nimo masayri ro anang kahueugan. K. Usuya sa istorya ag isueat sa idaeom kon anong klase nga taw0 si Kalantiaw. D. Ano ro ginpaobra ni Datu Kalantiaw sa bayi sa istorya? Akean PART 4 Ku tyempo it mqa Kastila, ginbayluhan ro ngaean it Madyaas it Panay ay ro pinakamanami kato nga dueungkaan it sakayan aq mga barko hay ro banwa it Pan-ay. Ro Pan-ay hay dati nqa, sakop it ~kean pero' makaron hay sakop eon it probinsya it Capiz. Ro Akean hay nahimo nga Capiz banqud nqa ro datu nqa'naqadumaea sa Capiz hay may kapid nqa unqa. Tag naqdunqka ro mqa Kastila, nagsueanq-sueanq ro datu pati ro anang kapid nga unga. Ginkutana ro datu ku Kastila kon ano ro nqaean ku rat0 nqa lugar. Owa nana maeubti ro panqutana aq paqeaom nana hay qinapanqutana imaw kon ham-an ipareho ro itsura ku anang daywang ka unqa. Ginsabat ra nana nqa kapid abi sanda. Ro pinamatian ku Kastila hay "capiz". Raya ro qinhalinan it ngaean it probinsya it Capiz nqa gin-ilis sa Akean. Idto sa Capiz tanan kato ro mqa opisina nqa ana it gobyerno nga ginabuytan it mqa Kastila. Tunqod nqa maeayo sa mqa banwa nga pareho it Batan, ro mqa opisina ngara nqani naghinyo ro mga taw0 nqa ibalik lanq sa luqar it Akean. Per0 owa maqsuqot ro mqa Kastila. . Pero owa qid maduea sa paino-ino it mqa taw0 nga ikabalik ro probinsya it Akean ugalinq hay oua man natabo sa anda nqa hinyo. Ku ulihi, ro mqa Arnerikano eon man ro 'naqbuyot it paqqobyerno. Naghinyo man qihapon ro mga' taw0 nqa ibalik ro probinsya it Akean pero owa man qihapon it natabo. Hasta ku ulihi nqa ro mga Pilipino eon ro naqbuyot it paqqobyerno, abo man qihapon ro naqtinquha nqa'bueagon ro Capiz sa Akean per0 owa man gihapon. Hasta nga nadayon gid man tag si anay Congressman Godofredo Ramos ro'naqhinyo. Ku Abril 25, 1956 natuman ro damqo it mga Akeanon nqa maqbalik ro probinsya it Akean. Naqinq maisot eon lanq ro probinsya it Akean ku paqbueag kana sa iba pa nqa mqa probinsya. ACTIVITY SHEET for Part 4 Akean. A. Pilia ro tama nga sabat sa tuo ag isueat ro letra sa blangko sa waea. - 1. Ro ngaean kato it Panay. a. Capiz 2. Ro pinakamanami nga dungkaan b. Akean - nga sakop makaron it Capiz. k. Pan-ay - 3. Ro ngaean it probinsya nga kon pamatian hay matsa kapid. d. Madyaas - 4. Ro nagbuyot it paggobyerno e. KastiJa kato. 5. Ro probinsya nga nagbueag sa Capiz. B. Butangan sa blangko ro T kon tama ag S kon saea. - 1. RO Pan-ay hay sangka banwa. - 2. Ro Panay hay ngaean it probinsya. - 3. Ro Capiz hay ngaean it unga. - 4. Ro Akean hay nahimo nga Capiz ku tyempo it mga Kastila. - 5. Naila ro mga Akeanon nga magpabilin nga sakop it Capiz. - 6. Ginhinyo sa mga Kastila nga ibalik ro probinsya it Akean . 7. Maeumo man lang nga nakabalik ro Akean. - 8. Si Godofredol~amoshay bantog nga senador. - 9. Mas maieot makaron ro eugta it Akean kay sa tyempo it mga datu. - 10. Natuman ro damgo it mga Akeanon ku 1926. . RO ABAKADA KATO ANAY ABA KA DAEAGA HA \LA MANA NGA OPA RA SA TA WAYA RIW. ON MY BACK YOUNG LADY WIT# THE LIGUTNESS OF A RICE BRAN ?OR OLb WAYA tho script lehs abov6 were hund written OH a M~siqSable+ of I725 dr p& Ovbista MS 1911 ~buritsy of Aklwiala Filipino Sociefy. RO PAGSDEAT IT MGA AKEANON RAT0 ANAY Kato anay, owa gagamit ro mga Akeanon it ABAKADA nga kapares it aton nga ginagamit makaron. Pero ro andang ginagamit nga ABAKADA hay makaraya ngo makita sa litrato. Bag0 nag-abot ro mga Kastila iya sa Tilipinas, antiguhan eon nga magsueat ro mga Pilipino ag raya nga ABAKADA imaw ro andang ginagamit. Sinapatihan it iba nga ro ABAKADA ngara hay gindaea riy& sa Pi ipinas it mga naghalin sa Borneo ukon tagaIndia. Pag-abot ,.clnda riya sa Pilipinas ro anda ngara nga pagsueat it ABAKADA hay gindaea halin sa Panay ag Palawan hasta sa Pampanga, Panggasinan, Tagalog ag Ilocano nga mga parti it nasyon. Ag hasta makaron ginagamit pa ngani raya nga paagi it pagsueat it ibang mga tribu sa Mindoro, ugaling kon amat lang makaron tunqod may mga eskuylahan eon haeos tanan nga luge:. Kato, ro tunog it ABAKADA hay pwe iing bayluhan paagi sa pagbutang it maintok nga marka sa ibabaw ukon sa ubos it letra nga kaparis kara: , Ro paghambae kara hay "biki". Ro kahueugan it maintok nga mark^ sa ibabaw hay ro tunog nga "in ukon "e" . Kon butangan it marka sa ubos it letra, ro tunog dayon hay "0" ukon "u" nga kaparis kara: Ku ulihi ro mga tunog nga "a" I "i".ag "ow hay ginsueat eon nga sanka letra ag bukon eang it marka nga ginadugang sa ibang letra. Una makita sa litrato ro paagi it pagsueat it "0"I "i" ag "a' ku dag-on kato nga 1725. Ginbayluhan it Kastila ro dati nga ABAKADA ngara a: anda nga ginpabuecs ro ABAKADA nga anda nga gingamit. Rato ro aton nga ginagamit hasta sa makaron sa tanan nga eskuylahan iya sa Pilipinas. . Paguseat ACTIVITY SHEET for Paguseaf . A. Ro punta ku mga sentences sa column A hay makita sa column B. Guhiti halin sa A paadto sa B pareho sa numero 1. 1. Bag0 nag-abot ro mga Xastila - sa Palawan, Pampanga ag iba pa nga mga lugar. 2. Gindaea riya ro ABAKADA - ginagamit pa raya sa 3. Nagkalat ro ABAKADA Mindoro. 4. Hasta makaron - antiguhan eon magsueat ro mga Pilipino. 5. Ro mga maintok nga n,arka sa letra hay - halin sa Borneo o India. - nagapabaylo it tunog o pagmitlang it letra. B. An0 kon isueat ro mga letra ngara. K. Usuya ro mga letra sa litrato ag isueat ro tama nga letra sa idaeom. Hakita nimo ro sikreto nga ginatago dikara? Ayaw malipat nga ro ova it marka hay "a" ro anang tunog. Ro Istoria It Banwang Kaliho Banwanq Kalibo RO ISMRYA IT BANWANG KALIBO Ro banwanq Kalibo hay isaea sa pinakauna nqa banwa nqa qintukod ni 'Batu Banqkaya. Sambiloq imaw ra sa napueo ka datu nga naqdungka sa pueo it Madyaas. Nakaabot sanda sa Madyaas ay naqpaeaqiw sanda sa andanq mapintas nqa pinuno it Borneo nqa si Sultan Makatunaw. Idto nagbueueaq ro napueo ka datu aq ro andanq mqa sakop sa ubos it bukid it Madyaas sa Antique. Halin idto, nagpanaw sanday Datu Banqkaya hasta sa ba-ba it suba ku makaron nga banwa it Ibajay aq idto sanda naqtenir. Pero owa naila ku luqar si Datu Banqkaya nqani nagpadayon sands sa paqpanaw hasta nakaabot sanda sa bi-bi it suba it Akean sa banwa nqa Numancia makaron. Dikaron nand qintukod ro banwa it Kalibo. Pero ku primero anay hay bukon it Kalibo ro ngaean ku banwa kundi Madyanos. Ro Madyanos hay naqinq daeayunan ku mqa neqosyante tag mga sakayan pa kato sa tubi ro qinaqamit. Raya ro rason nqa naqing bantoq rondaya nga banwa sa biloq nqa isla it Panay. Ku ulihi naqnabaw ro suba nqani naqeapad ro Madyanos hasta sa tabok it panqpanq ku suba nga ana nqa qinatinduqan makdron it banwanq Kalibo. Tunqod sa paqnaban it suba, naghalin it dueunqkaan ro mqa sakayan sa baryo it Buswanq. Tunqod ro ~ad~anoshay patag aq maumwad ro pagpanqabuhi,. masinadyahon ro mqa naqaistar idto. Owa gid nanda ginakalipati nqa ro andanq euqta nqa qinaistaran hay anda manlanq nqa qinbakae sa mga Ati. Kada dag-on, owa sanda naqakalipat sa paqsinadya paaqi sa Ati-atihan. Raya sinanda ro tanda ku andanq paqpakyaw ku biloq nqa kapataqan it isla it Panay sa mga Ati. ~abayluhanro nqaean nqa Madyanos it Kalibo paq-abot it mqa Xastila ag tag paqsakop nanda ku banwa. Naqinq Kalibo ro ngaean ku banwa tunqod sa sang libo ka .taw0 hga nagpabunyag aqod maqing Kristlano. Tungod kara, kon tawqon it mga tawo ro hanwa hay banwa it "isa ka libo". Dikara naghalin ro hambae nqa Kalibo. Ro sambiloq pa qid nqa istorya kon siin naqhalin ro nqaean nqa Kalibo hay tag naqtililipon ro mqa mangin-aeamon nqa mqa tawo sa banwa. Nqani ro tawag anay kato ku banwang Madyanos hay qinaistaran it mqa may kalibo o may aeam. Ag ku ulihi, naqinq Kalibo ro ngaean ku banwa. , I .. . , :, . ACTIVITY SHEET $or Banwang Ralibo , A. ~a.su~"iard;. . mga.. gentence, ag"aS,$6eat'.. ronumero . sa..blangko. -- Nagpanaw hasta nakaabot ' sa syba it Numancia. - Nakaabot s,anda sa Madyaas sa Antique. -Nagpaeagiw ro mga taga-Borneo halin kay Sultan Makatunaw. - Gintukod ni Bangkaya ro Banwa it Madyanos. - Nagpanaw sanday Datu Bangkaya hasta sa Ibajay. - Nageapad ro Madyanos hasta sa tabok it panrjpanq. B. Usuya ro tama nga hambae sa tuo ag isueat ro letra sa blangko sa waea. . .. -1. Sambilog s'a +ga napueo ka:dutu. . : . a. Datu Bangkaya -2. Dati nga dueungkaan it mga sakayan b. Madyaas 3. Pueo kon siin nagdungka ku primer0 k. Madyanos - ro napueo ka Datu. d. Beswans 4. Ro dati nga ngaean it Kalibo -- e. Numancia -5. Ro dati nga nahamtaqgan it Kalibo gr Kalibo . -6. Nagakahueugan nga maaeam ukon nagpabunyag .. , . C. Guhiti: ro tama nga' sabat.- .. , .-. 1. ~i."tukod yo'banwa it Kal-ibo ni (~atuBangkaya, 'Dasu Kalantiaw) . , . . ,. ,. 2. Ro banwa: it Madyanos hay (patag, bukid ag maumwad ro ',panga.buhi, idto. , - , . , . 3. Owa nand,a ginkalipati nga ro andang eugta hay (ginhakae, ginbaligya) sa wga ati.". .. Ro Lingganay Sa Tinagong Dagat RO LI-Y SA TINAGOUG DAGAT Ro Tinagong Dagat sa tunga-tunga ku banwa it Batan, Balete, Altavas ag New Washington hay mabahoe nga sapa o lihaw pero ro tubi hay maaeat pareho it tubi sa dagat. Ku mabuhay eon nga mga dinae-on, rondayang sapa hay ginakangaw-an it mga taw0 nga naghistar una maeapit. Kon mabaskog ro sueog hay nakakabati ro mga taw0 it nagabagting nga lingganay. Ag kada magbagting ro lingganay ngara hay anda gid nga ginapaabot nga may maabot nga saeot pareho it bagyo, linog ag iba pa. Ro lingganay gali ngara nga anda nga mabatian hay idto sa idaeom it rondayang linaw nga Tinagong Dagat. Roelugar nga nahamtangan ku Tinagong Dagat hay matsa paraiso. Owa it gutom sa rondaya nga lugar tungod bugana gid sa pagkaon. Ngani nga ku tyempo nga iya ro mga Kastila, abo nga mga buyong o mga pirata nga Moros ro nagasukob sa rondaya nga lugar. Kada sukob it mga pirata hay anda nga ginabuoe ro mga tinago nga mga manggad it mga tawo. Pati man ro andang mga ani ag anda pa nga ginadakop ro mga taw0 agod obrahon nga sueuguon o kundi hay ibaligya nga sueuguon. Tungod pirmi eang nagaumang ro mga tawo.sa pagpinanago kon mag-abot ro mga pirata ngara, naisipan nanda nga maghalin it ilistaran. Pero naawatan man sanda maghalin ag mapabay-an pa rayon nanda ro anda nga pangabuhian. Ngani nagpaino-in0 sanda it paagi kon paalin sanda makalikaw sa mga pirata bisan indi eon sanda maghalin. Nakapaino-ino sanda nga magpatindog it baeantayan. Ginbutangan rayon dato nanda it mabahoe nga lingganay nga pilak agod maanting ro tunog. Ginbutahgan man rayon rat0 nanda it sangka taw0 nga magbantay ag magbagting ku lingganay ngato kon hikita nana nga nagapaadto ro mga sakayan it mga Moros. Idto rat0 nanda pagpatinduga sa ibabaw it bukid nga Iyaw. Halin idto kitaon gid ro eawod it Dumaguit ag Tinagong Dagat ngani kita gid kon may nagapaadto. Dapat gid nga bugtaw pirmi ro bantay agod ana nga mapan-uhan ro pag-abot it mga pirata ag agod hibagting nana it mabaskog ro lingganay agod makapahaom ro mga taw0 . Tungod kara, naakig ro mga pirata ay kada sukob nanda hay owa it taw0 ag himos nga mayad ro lugar kon mag-abot sanda. Ngani anda nga gin-usisa kon ano ro rason. Owa mabuhayi, anda nga hasayran nga ro rason gali hay ro lingganay .nga pilak. Anda rayon nga gin-adtunan eg ginsukob ro bantay ag ginbuoe ro lingganay. Anda ra nga ginpaligid paduehog' sa bukid it Iyaw paadto sa Tinagong Dagat. Hasta makaron, idto masayran kon siin eon rondato nga lingganay. Abo ro may handom nga bue-on ro lingganay ngato per0 owa gid nanda rat0 hakita. Tinagong Dagat Way una man nga nakakita kato sa andanq pageunip per0 raya kuno hay gglnabantayan it mabahoe nga isda nga kugtong o lapu-lapu. Sinanda, ro isda nga nagabantay sa lingganay hay kabahoe-bahoe nga isda nga makatueon it bisan sambilog nga anwang. Pero bisan makara ro andang sugid, abo gihapon nqa may kaisog sa pageunip agod usuyon ro lingganay. Nat.aliwanan nanda rondato nga mabahoe nqa lapu-lapu per0 owa man gihapon nanda hibuoe ro lingganay. Sinanda hay aho nga mga daeagko nga bat0 nga nagasagang sa linqganay. Kaeagko gid ro mga bat0 ngato ag indi mahakwat o mahueag it tawo. Kon ro mga maqueang ro maghambae hay sinanda ro lingganay ngato hay may bag-o eon nga tag-ana nga inga engkanto sa idaeom it tubi. Anda kuno nga ginabagting ro lingganay kon may anda nga hibatyagan nga paaeabuton nga saeot sa mga taw0 nga nagaistar sa pangpang it linaw it Tinagong Dagat. Ngani hasta makaron, kon malinong ro tyempo, mahatian ro rnaanting nga tunog it Pingganay kon may una nga disgrasya nga paaeabuton sa lugar nga nagalibot sa Tinagonq 3agat. , . ., ..% . . . , ACTIVITY. SHEET for ~inagongDagat ,. A. Butangan sa"b1angko ro T kon tama ag S kon saea. - 1, Ro Tinagong Dagat hay qa Burwangga. - 2. Kon malinaw ro eawod nagabagting ro lingganay. - 3. Abo nga mga pirata ro nagasukob sa rondatong lugar. - 4. Tungod nga mahaeadlukon sanda, naghalin ro mga tawo. 5. Wag-obra sanda it baeantayan ag ginbutangan it - bantay nga taw0 . B. Usuya ro tama nga hambae sa istorya ag isueat sa blangko. 1. Ro lingganay gali ngara nga anda nga mabatian hay idto sa I it ronduyong linaw. 2. Pero man sanda maghalin ay mapabay-an nanda ro andang 3. Dapat nga permi ro bantay. 4. Anda nga sa bukid it Iyaw paadto sa 5. Pero raya kuno hay ginabantayan it mabahoe nga isda nga o lapu-lapu. K. Usuya ro sabat sa istorya ag kompletuhon ro sentence. 1. Anda kuno nga ginabagting ro lingganay kon ,' 2. Kaeagko gid ro mga bato ngato ag 3. Ham-an it dapat gid nga bugtaw permi ro bantay? a. Agod nga b. Agod nga k. Agod nga SOME SPELLING RULES (based on A STUDY OF THE AKLANON DIALECT, David Zorc, C.1968) SPELLING THE AKLANON FRICATIVE SOUND 'earn 1. The Aklanon sound, "ea", is spelled with the letter "e". 2. Do not use hyphen (-) or (-1 when writing the Aklanon "e" . Correct: nageupad Incorrect: nag-eupad nagEupad (F6r more practice, do Set 1 Exercises) USES OF THE HYPHEN (-1 1. The hyphen is not used between 2 vowels. c~rrect incorrect siit si-it haom ha-om kaeuoy kaeu-oy (For more practice do Set 2 Exercises) 2. The hyphen is used between the two ,arts of a reduplicated word when the doubled word is -two syllables in length. Example: pahuway-huway kabahoe-bahoe balik-balik 3. But a hyphen is not used with words in which the reduplicated word is only one syllable in length. Example: pangpang kutkut PaYPaY tuktuk (For more practice do Set 3 Exercises) 4. The hyphen is used when a consonant preceeds a >owel, but the vowel Zloes not "go with" that consonant, or is not a part of the same syllable Spelling Rules as the consonant. This hyphen represents the "sound" 'which the vocal, chords m&ke when there is - a stoppage of air flowing through them. This is referred to as glottal stop. Example: pan-uh,an' . . . . nag-adto tan-aw . . (For more practice do Set 4 %xercises) 5. A hyphen is not used to separate prefixes Erom the root word such as : naga, gina, maka. correct: nagaadto incorrect: naga-adto 6: But a hyphen must.be used when the prefix being added ends in a consonant and comes hefoxe a . . vowel. In this case the hyphen representsthe glottal stop. ,.' . . correct incorrect gin-usoy gin~lsoy nag-alsa nagalsa tig-aeani *igaeni, . . ,...... I...... 7.' A .hy@hen is' used' to. indicate the glottal stop after , ' a.vowel in .words such as: .bi-bi, 5a-ba, paino-ino, - , . . -but is. not indicated on the final syllable of wor'ds. , . . . correct in'correct , bi-bi bib1 ba-ba ba-b8 , hapo hap b sue0 sue6 (For more practice do Set 6 Exercises) 8. A hyphen is not used to seperate prefixes such as ,tags, mangin, manog, inog, nagpa, pinaka, tag, tig, pa from the root word. correct- incorrect tagaKalibo taga-Kalibo manginpari mangin-pari manogpanaw manog-pandw (. t inogpanaw inog-panaw nagpaJalas ndgpa-Jalas pinakamanamit pinaka-manamit tagbaeay tag-baeay natagtangis natag-tangis tigsililak tig-sililak tiglima tig-lima ginapaobra gina-paobra ikaap-at ika-ap-at (For Inore practice do Set 7 Exercises) 9. The hyphen is used with numbers. \ SPELLING WITH 'U' or '0" 1. The pronoun "ko" meaning "I", will be spelled with for easy recognition. The other words will be spelled "ku". Example: ku isaeang adlaw ku ruyon nga butang 2..The preferred spelling is for "0" to be in the final syllable of a word and the "u" to be in all other syllables.' This rule does not work for Spanish and English loan words whose spelling must , be memorized. , . ,. +I . correct incorrect haom haum tungod tungud unga dnga intlsoy inusuy ruyon ruyun kon kiln eon eun hakatueugan hakatueogan napan-uhan napan-ohan tunuko~~ tunokon kunta konta kuno kon (For inore practice do Set 8 Exercises) Exceptions: correct owa obra (Spanish loan word) otso (Spanish) oras (Spanish) Spelling Rules kabaryohan (Spanish) Prefixes are another exception, the "ow in the prefix does not change to "u": correct inogpahuway manoghambae (For more practlce do Set 9 Exercises) 3. Reduplicated root words with hypens The basic form of the root word is reduplicated. So if daog is the root word, then daog-daog is the reduplicated form and the o does not change to u. Eaong becomes eaong-eaong. SPELLING WITH OTHER LETTERS 1. K is used instead of C. (But C may still be used in names.) correct incorrect Kalibo Calibo patik patic sakop sacop 2. Gi is used instead of gui. correct incorrect ginhalo guinhalo ginhugasan guinhugasan 3. Kw is used instead of que. correct incorrect eskwelahan esquelahan kwarto quarto kwan quan Spellinq Rules SET EXERCISES Correct the mistakes in the following exercises. SET 1 EXERCISES SET 2 EXERCISES nagpang-eapog Si-in ka ga-adto? nag-eubog ~a-aiinsanda idto? nakatu-eog Nagbakae sanda it abo nga ma-i!;. nagpa-eanggaob Ayaw pagbali-a ro sanga it mang5a. naggu-eang Ano ro atong su-ea? SET 3 EXERCISES SET 4 EXRRCISES kab-kab para sa tig-ilinit nagabot nagatikangtikanq sa sueod it baeay nagistorya saw-sawan sa eanggaw pusang liksiliksi sa katre dagon kaisotisot nga bat0 matamis puk-pukon naton it martilyo dab-dab sa tinug-on sak-sakan ro bentilador ginhuyohuyo it sanduko owa nagguwa-guwa SET 5 EXERCISES SET 6 EXERCISES nagalsa PUP? gina-tikang lala ;inadtunan s'usb nag inom huh0 ginunga bhbo SET 7 EXERCISES SET 8 BXERCISES maka-paligos sa suba moeay tig-limanq, bilog makahoeoya ika-napueong adlaw umoeahab manog-bueong sa mata naglinobog pinaka-mabuot nga unga nagtoeoeokan bueogan kaboeakan eokot mokeat boho SET 9 EXERCISES Ayaw kamo it sangag kon oras eon it inugphuway. Sin-o ro inyong manughuqas sa inyo? Spelling Rules Owa sanda it inugpanaw. si. tatay ro akon nga'manughatod. Nag-abot eon ro andang manugturo. ANSWER SHEET FOR SET EXERCISES SET 1 EXERCISES SET 2 EXERCISE nagpangeapog Siin ka gaadto? nageubog Gaalin sanda idto? nakatueog Nagbakae sanda it abo nga mais. nagpaeanggaob Ay.aw pagbalia ro sanga it mangga. naggueang An0 ro atong suea? SET 3 EXERCISES SET 4 EXERCISES kabkab para sa tig-ilinit nag-abot nagtikang-tikang sa sueod it baeay nay-istorya sawsawan sa eanggaw pus-ang liksi-liksi sa katre dag-on . kaisot-isot nga bat0 matam-is pukpukon naton it martilyo dabdab sa tinug-on sasakan ro bentilador ginhuyo-huyo it sanduko owa nagguwa-guwa SET 5 EXERCISES SET 6 EXERCISES makaalsa ' Pu-PO , ginatikang la-la gin-adtunan su-so . nag-inom hu-ho gin-unga bu-bo SET 7 EXERCISES SET 8 EXERCISES makapaligos sa suha mueay tiglimang bilog makahueuya ikanapueong adlaw umueahab manogbueong sa mata naglinubog pinakamabuot nga unga nagtueueukan bueugan kabueakan eukot mukeat buho Spelling Rules * SET 9 EXERCISES . , Ayaw kamo it sangag kon oras eon it inogpahuway. Sin-o ro inyong manoghugas sa inyo? Owa sanda it inogpanaw. Si tatay ro akon nga manogihatod. Nag-abot eon ro andang manogturo.