P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz CZARNA D ĄBRÓWKA (23)

Warszawa 2009 Autorzy: Marek Gałka*, Anna Pasieczna*, Paweł Kwecko*, Izabela Bojakowska*, Hanna Tomassi-Morawiec* Jerzy Król**, Sylwia Maru ńczak**,

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemi ńska*, Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA ul. Wierzbowa 14, 50-056 Wrocław

ISBN…

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – M. Gałka ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – M. Gałka ...... 4 III. Budowa geologiczna – M. Gałka ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – M. Gałka ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – M. Gałka ...... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – M. Gałka ...... 13 VII. Warunki wodne – M. Gałka ...... 16 1. Wody powierzchniowe...... 16 2. Wody podziemne...... 16 VIII. Geochemia środowiska...... 18 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 18 2. Osady wodne – I. Bojakowska ...... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 24 IX. Składowanie odpadów – S. Maru ńczak, J. Król ...... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – M. Gałka ...... 33 1. Warunki korzystne ...... 34 2. Warunki niekorzystne...... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – M. Gałka ...... 35 XII. Zabytki kultury – M. Gałka ...... 41 XIII. Podsumowanie – M. Gałka, S. Maru ńczak, J. Król ...... 41 XIV. Literatura ...... 43

I. Wst ęp

Arkusz Czarna D ąbrówka (23) Mapy geo środowiskowej Polski (MGP) w skali 1:50 000 został wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w So- snowcu (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ę- biorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu (plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja…, 2005). Przy opracowywaniu arkusza wykorzystano Map ę geologiczno-gospodarcz ą Polski w skali 1:50 000 arkusz Czarna D ąbrówka (Kwa śny, 2003). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowywaniu tej mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikowane z za- sobów: Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Urz ę- du Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w Gda ńsku i Słupsku, Instytutu Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gda ńsku oraz urz ędów administracji lokalnej. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2008 roku. Mapa jest opracowana w wer- sji cyfrowej. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 17 o30’–17 o45’ długo ści geo- graficznej wschodniej oraz 54 o20’–54 o30’ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar mapy znajduje si ę na terenie województwa pomorskiego i obejmuje północn ą cz ęść gminy Czarna Dąbrówka w powiecie bytowskim, fragmenty gmin Cewice i Nowa Wie ś L ęborska w powie- cie l ęborskim, niewielki fragment gminy Sierakowice w powiecie kartuskim oraz południo- wo-zachodni ą cz ęść gminy Pot ęgowo w powiecie słupskim. Według podziału regionalnego (Kondracki, 2001) północno-zachodnia cz ęść obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionów Wysoczyzna Damnicka oraz Pradolina Redy i Łeby w ma- kroregionie Pobrze Ŝe Koszali ńskie nale Ŝą cym do podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie. Południow ą cz ęść obszaru zajmuje podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie z fragmen- tami mezoregionów Wysoczyzna Polanowska w makroregionie Pojezierze Zachodniopomor- skie i Pojezierze Kaszubskie w makroregionie Pojezierze Wschodniopomorskie (fig. 1). Wysoczyzna Polanowska jest wewn ętrzn ą cz ęś ci ą wzniesie ń pojezierzy, regionu przej- ściowego mi ędzy Pojezierzem Bytowskim, a Równin ą Sławie ńsk ą i Wysoczyzn ą Damnick ą. Wznosi si ę ona ponad 100 m n.p.m., osi ągaj ąc kulminacj ę (158,9 m n.p.m.) w południowej cz ęś ci omawianego obszaru, w okolicy Kotowa. Najni Ŝej poło Ŝone obszary (42 m n.p.m.) znajduj ą si ę w dolinie Łupawy. Wysoczyzna Damnicka wznosi si ę wyra źnie powy Ŝej s ąsiednich jednostek geomorfolo- gicznych i jest w środkowej cz ęś ci rozci ęta gł ęboko wci ętą dolin ą Łupawy. Fragment Pojezierza Kaszubskiego w granicach obszaru arkusza jest jednostk ą o ni Ŝszych wysoko ściach bezwzgl ędnych (94,3 m n.p.m.) od otaczaj ących go wysoczyzn. Po- wierzchnia terenu opada łagodnie do dolin Łupawy i Słupi, a wody spływaj ące do tych dolin wykorzystuj ą rynny polodowcowe. W opisywanym fragmencie Pojezierza Kaszubskiego wy- st ępuje wiele obszarów bezodpływowych. Opisywany obszar jest bardzo zró Ŝnicowany morfologicznie. Najwy Ŝszy punkt terenu poło Ŝony jest na południe od Rokickiego Dworu i wznosi si ę na wysoko ść 190,5 m n.p.m. Najni Ŝej poło Ŝone s ą ł ąki w dolinie Pogorzeliczanki – poni Ŝej 20 m n.p.m. Generalnie teren opada w kierunku północnym z lokalnymi, lecz do ść du Ŝymi deniwelacjami wzdłu Ŝ dolin rzecznych i wokół jezior. Cz ęść południow ą i centraln ą omawianego arkusza zajmuje równina sandrowa rozci ągaj ąca si ę na wysoko ści 130–150 m n.p.m. z lokalnymi kulminacjami prze-

4 kraczaj ącymi 160 m n.p.m., a pozostał ą cz ęść obszaru wysoczyzna morenowa, która w połu- dniowo-wschodniej cz ęś ci arkusza osi ąga wysoko ść 160–190 m n.p.m.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Czarna D ąbrówka na tle jednostek fizycznogeograficznych wg. J. Kondrackiego (2001) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granice mezoregionu, 4 – wi ększe jeziora

Mezoregiony Pobrze Ŝa Koszali ńskiego: 313.41 – Wybrze Ŝe Słowi ńskie, 313.44 – Wysoczyzna Damnic- ka, 313.45 – Wysoczyzna śarnowiecka, 313.46 – Pradolina Łeby i Redy Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.46 – Wysoczyzna Polanowska, 314.47 – Pojezierza Bytowskie Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.51 – Pojezierze Kaszubskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.71 – Bory Tucholskie

Cz ęść południow ą i środkow ą obszaru arkusza odwadnia rzeka Łupawa, która w Kozi- nie, przy uj ściu Bukowiny zmienia swój bieg z północnego na zachodni. Północna cz ęść tere- nu nale Ŝy do zlewni Łeby. Przez obszar arkusza przepływaj ą jej dopływy: Okalica, Pogorzeli- czanka z Unieszynk ą i Sitnica. Dna dolin rzecznych s ą w ąskie. Niewielkie równie zalewowe wytworzyły si ę na Łupawie i Pogorzeliczance.

5 Najwi ększym jeziorem jest Jezioro Kozi ńskie (103,0 ha), a pozostałe to małe jeziora rynnowe: Mikorowo, Karwie ńskie Du Ŝe, Oskowo i Bochnowo. Na wysoczy źnie, w bezod- pływowych zagł ębieniach wytopiskowych po martwym lodzie zachowały si ę liczne, niewiel- kie, płytkie stawy. Lasy zajmuj ą ponad 60% powierzchni arkusza. Przewa Ŝa bór sosnowy z domieszk ą brzozy i d ębu, niekiedy las mieszany, gdzie współwyst ępuj ą: sosna, buk i d ąb oraz podrz ędnie las świe Ŝy z przewag ą drzewostanów li ściastych. Na terenach u Ŝytkowanych rolniczo znaczny udział maj ą gleby wysokich klas bonita- cyjnych, przy czym na wysoczyznach przewa Ŝaj ą gleby bielicowe, a w obni Ŝeniach terenu przy ciekach i na obszarach zastoiskowych wyst ępuj ą gleby torfowe. Pod wzgl ędem klimatycznym teren arkusza znajduje si ę w dzielnicy pomorskiej, cha- rakteryzuj ącej si ę zmienno ści ą stanów pogody oraz, w porównaniu z innymi regionami, zim- niejszym latem i łagodniejsz ą zim ą. Średnia temperatura lata wynosi +13,5 oC, a zimy +1,8 oC. Średnie opady roczne nie przekraczaj ą 700 mm. Przez cały rok dominuj ą wiatry południowe i południowo-zachodnie. Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę do 75 dni. Długo ść okresu wegeta- cyjnego dochodzi do 200 dni. Na omawianym obszarze brak jest o środków miejskich i zakładów przemysłowych, po- za niewielk ą eksploatacj ą trzech złóŜ piasków i Ŝwirów. Dominuje rolnictwo, gospodarka le śna, w mniejszym stopniu turystyka. Przez teren arkusza przebiega droga krajowa nr 6 z Gda ńska do przej ścia granicznego w Kołbaskowie. Istniej ąca sie ć dróg lokalnych pozwala na łatwy dojazd do wszystkich naj- bli Ŝszych o środków miejskich: Słupska, L ęborka, Bytowa, a tak Ŝe na wybrze Ŝe morskie. Przebiegaj ące przez obszar arkusza linie kolejowe s ą nieczynne.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem Czarna D ąbrówka przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Czarna D ąbrówka (Prussak, Pikies, 2003, 2007). Obszar ten poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci syneklizy pery- bałtyckiej. Podło Ŝe krystaliczne platformy prekambryjskiej wyst ępuje na gł ęboko ści 3500 m i pochylone jest w kierunku południowym. Na nim spoczywaj ą skały osadowe starszego pale- ozoiku, a wy Ŝej osadowy kompleks permsko-mezozoiczny. Osady mezozoiku i trzeciorz ędu zalegaj ące niemal poziomo charakteryzuj ą si ę licznymi nieci ągło ściami. Warstwy czwartorz ę-

6 dowe przykrywaj ą bardzo urozmaicon ą morfologicznie powierzchni ę. Na wysoczy źnie domi- nuj ą osady plejstoce ńskie (fig. 2). Osady trzeciorz ędu opisano w kilkunastu profilach otworów, jednak rozpoznanie ich jest ograniczone. S ą to mioce ńskie piaski, mułki i w ęgiel brunatny wyst ępuj ące na gł ęboko ści od 100,0 do 191,0 m.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Czarna D ąbrówka na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd; holocen : 1 – piaski, mułki, iły, gytie jeziorne; 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; 6 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 13 – iły, mułki i piaski zastoisko- we, 14 – piaski i Ŝwiry akumulacji sandrowej; 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe. Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski .

Obszar arkusza Czarna D ąbrówka w cało ści przykryty jest osadami czwartorz ędu. S ą to osady: zlodowace ń południowopolskich (nidy i sanu), zlodowace ń środkowopolskich (odry i warty), interglacjału eemskiego oraz osady zlodowace ń północnopolskich (stadiał górny zlo-

7 dowacenia wisły), czwartorz ędu nierozdzielonego i holocenu. Maksymalna rozpoznana mi ąŜ- szo ść czwartorz ędu wynosi 187,4 m (w miejscowo ści Kozy), minimalna 9,5 m (w miejscowo- ści D ąbki). Mi ąŜ szo ść osadów zlodowace ń południowopolskich waha si ę od 50 do około 100 m. Wyst ępuj ą one w gł ębokiej rynnie glacjalnej w zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Na wyso- ko ści wsi Kozy wyst ępuj ą piaski wodnolodowcowe zlodowacenia nidy. Wi ększe połacie ryn- ny zajmuj ą piaski i piaski ze Ŝwirem wodnolodowcowe zlodowacenia sanu, a w rejonie, w którym rynna osi ągn ęła najwi ększ ą gł ęboko ść , osadziły si ę piaski ilaste zastoiskowe. Mułki i iły zastoiskowe ko ńcz ą depozycj ę osadów zlodowacenia sanu. Mi ąŜ szo ść osadów zlodowace ń środkowopolskich zmienia si ę w zakresie od 30 do 70 m. W zachodniej cz ęś ci obszaru dominuj ą osady zastoiskowe i wodnolodowcowe: piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, zdeponowane przed nasuwaj ącym si ę l ądolodem zlodowacenia warty oraz mułki zastoiskowe i piaski wodnolodowcowe powstałe w czasie zaniku l ądolodu. Na wschodzie obszaru wyst ępuj ą gliny zwałowe zlodowacenia odry i warty. Piaski i Ŝwiry rzeczne interglacjału eemskiego rozpoznano w Dziechlinie. Strop tych osadów wyst ępuje na gł ęboko ści 66 m, a ich mi ąŜ szo ść przekracza 41 m. Osady zlodowace ń północnopolskich zdeponowane zostały w górnym stadiale zlodowa- cenia wisły. Ich mi ąŜ szo ść zawiera si ę w przedziale od 40 do 60 m. Mułki zastoiskowe opi- sywane s ą do ść cz ęsto w zachodniej cz ęś ci obszaru. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe tego okresu s ą najstarszym osadem plejstoce ńskim, który odsłania si ę na powierzchni terenu – na południu, w dolinie Pogorzeliczanki oraz na zboczach wysoczyzny morenowej. Gliny zwało- we, miejscami piaski mi ędzymorenowe wyst ępuj ą powszechnie na powierzchni terenu. Piaski i Ŝwiry lodowcowe wyst ępuj ą w izolowanych płatach na wysoczyznach morenowych. Rów- nie Ŝ gliny, Ŝwiry i piaski moren czołowych widoczne s ą w nielicznych i niewielkich odsłoni ę- ciach. Przy południowej granicy obszaru wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry kemów, a w rynnie Uniesz- ynki osadziły si ę piaski i Ŝwiry tarasów kemowych. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zajmuj ą bardzo du Ŝą powierzchni ę, szczególnie w południowej cz ęś ci obszaru, gdzie stanowi ą cz ęść systemu szlaku sandrowego Pradoliny Pomorskiej. Ich mi ąŜ szo ść dochodzi do 40 m. W pół- nocnej cz ęś ci obszaru arkusza tak Ŝe wyst ępuj ą piaski Ŝwiry akumulacji wodnolodowcowej o znacznych mi ąŜszo ściach. Na niewielkich obszarach opisywanego terenu wyst ępuj ą osady czwartorz ędu nieroz- dzielonego. W rejonie Mikorowa s ą to eluwialne piaski pyłowate ze Ŝwirami, na północy, na peryferiach wysoczyzn wyst ępuj ą Ŝwirowo-piaszczyste rezydua glin zwałowych, a na obrze-

8 Ŝach doliny Pogorzeliczanki piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych. Na zboczach wysoczyzn oraz w w ąskich i gł ęboko wci ętych dolinach osadziły si ę piaski deluwialne. Torfy stanowi ą najpowszechniejszy osad holoce ński. Obecne s ą na wysoczyznach, san- drach i w dolinach. Ich mi ąŜ szo ść dochodzi do 5 m. W dolinie Bukowiny wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry rzeczne, natomiast piaski, miejscami mułki rzeczno-jeziorne wyst ępuj ą do ść po- wszechnie w niewielkich dolinach cieków, szczególnie w obszarach zawartych pomi ędzy tor- fowiskami. W zagł ębieniach bezodpływowych osadziły si ę namuły piaszczyste, ilaste i torfia- ste, miejscami piaski humusowe. Gytie i kreda jeziorna wyst ępuj ą pod torfami w dolinie Łu- pawy, w okolicach miejscowo ści Maszewo i D ąbki oraz w otoczeniu Jeziora Brody.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Czarna D ąbrówka znajduje si ę osiem udokumentowanych złó Ŝ ko- palin okruchowych (Gientka i in.red., 2008) (tabela 1). Zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Cewice” (Wójcik, 1979) oraz „Oskowo” (Kubica, 1981) zostały ze wzgl ędu na słab ą jako ść kopalin skre ślone z „Bilansu zasobów ….”.

Udokumentowane w kategorii C 1 zło Ŝe piasku i Ŝwiru „Oskowo II” (Helwak; 1999) ma powierzchni ę 8,13 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi od 1,2 do 4,2 m, średnio 2,8 m, w nadkładzie wyst ępuj ą gleby i piaski pylaste z domieszk ą Ŝwiru o średniej grubo ści 1,2 m. Zło Ŝe piasków „Oskowo III” (Helwak, 1987) udokumentowano kart ą rejestracyjn ą. Po- wierzchnia zło Ŝa wynosi 5,06 ha. MiąŜszo ść kopaliny zawiera si ę w przedziale od 3,5 do 19,0 m, średnio 7,9 m. Kopalina towarzysz ąca – piaski i Ŝwiry, wyst ępuje w trzech oddziel- nych płatach w postaci nadkładu nad zło Ŝem piasków o średniej mi ąŜ szo ści 3,76 m. Grubo ść nadkładu wynosi od 0,2 do 3,0 m, średnio 0,9 m.

Na zalesionych terenach wokół Kozina udokumentowano w kategorii C 2 zło Ŝe „Kozin” (Wojtkiewicz, 1989). Kopalin ą główn ą s ą piaski i Ŝwiry, a kopalin ą towarzysz ącą wyst ępuj ące w nadkładzie piaski. Cało ść udokumentowano w czterech oddzielnych polach o łącznej po- wierzchni 152,90 ha. Średnia mi ąŜ szo ść kopaliny głównej wynosi 5,0 m, a średnia grubo ść nadkładu 0,5 m. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Kozin II” (Jurys, 1992). rozci ąga si ę na obszarze 6,66 ha. Pod gleb ą i piaskami podglebia o grubo ści od 0,2 do 0,5 m ( średnio 0,3 m) zalegaj ą piaski o mi ąŜ szości od 2,8 do 5,0 m ( średnio 3,8 m).

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geolo- Stan zago- Nr Wiek kom- Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja giczne bilanso- spodarowa- Przyczyny zło Ŝa Nazwa Rodzaj pleksu litolo- rozpoznania (tys. t.) kopaliny złó Ŝ we (tys. t.) nia zło Ŝa konfliktowo ści na zło Ŝa kopaliny giczno- zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg. stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in. red., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Oskowo II pŜ Q 455 C1 G - Skb, Sd 4 A - 2 Oskowo III p, p Ŝ Q 919 C1* N - Skb, Sd 4 A - L, Natura 3 Kozin pŜ, p Q 27988 C N - Skb, Sd 4 B 2 2000

4 Kozin II p Q 432 C1 G - Skb, Sd 4 A - L, Natura 5 Dęby pŜ Q 4773 C N - Skb, Sd 4 B 2 2000

6 Kr ępkowice p Q 635 C1 G - Sd 4 A

10 10 7 Kotuszewo p Q 102 C1 G - Skb 4 A 8 Pogorzelice II pŜ,p Q 9 186 C1 N - Skb, Sd 4 A Cewice pŜ Q - - ZWB - - - - - Oskowo pŜ Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 3 – p – piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry Rubryka 4 – Q – czwartorz ęd; Rubryka 6 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C 1, C2, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1*; Rubryka 7 – zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z Bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materia- łach archiwalnych); Rubryka 9 – kopaliny skalne: Skb –kruszyw budowlanych, Sd – drogowe Rubryka 10 – zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11 – zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe; Rubryka 12 – L – ochrona lasów

Tabela 2 Parametry jako ściowe kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego Nazwa złoŜa „Oskowo „Pogorzelice II” „D ęby” „Kozin” „Oskowo II” „Oskowo III” III” „Kr ępkowic” „Kotuszewo” „Kozin II” Parametry piaski i piaski i Ŝwiry piaski* piaski i piaski* piaski piaski i Ŝwi- piaski piaski i jako ściowe Ŝwiry* piaski Ŝwiry ry* Ŝwiry min–max, śr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 43,2–73,1, 84,1–98,7, 55,8–79,3, - 88,1–93,0, 69,8–73,4, 38,0–78,2, 82,3–99,9, 61,6–92,4, 44,0 – 76,7, zaw. ziarn <2 mm (%) śr. 56,6 śr. 94,74 śr. 71,74 śr. 100 śr. 91,0 śr. 71,4 śr. 65,3 śr. 93,4 śr. 80,5 śr. 67,2 zawarto ść pyłów mine- 0,2–2,6, 0,5–6,4, 1,6–5,7, 0,1–7,6, 2,0–4,7, 0,7–2,7, 2,2–4,6, śr. 1,3–8,6, śr. 1,0–1,8, śr. 0,9–2,5, ralnych (%) śr. 0,7 śr. 1,73 śr. 2,83 śr. 3,7 śr. 3,4 śr. 1,6 śr. 3,3 3,4 śr. 1,4 śr. 1,7 zawarto ść zanieczysz- brak brak brak brak brak brak brak brak brak brak cze ń obcych (%) zawarto ść siarki w 0,003–0,015, 0,247–0,481, 0,247–0,45, 0,27– 0,38, przeliczeniu na SO nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano 3 śr. 0,006 śr. 0,394 śr. 0,362 śr. 0,327 (%) 11 11 zawarto ść zanieczysz- ja śniejsza od ja śniejsza ja śniejsza ja śniejsza ja śniejsza ja śniejsza ja śniejsza ja śniejsza cze ń organicznych nie badano nie badano wzorca od wzorca od wzorca od wzorca od wzorca od wzorca od wzorca od wzorca (barwa) zawarto ść ziarn niefo- 0,3–3,3, 0,05–4,88, nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano remnych (%) śr. 2,5 śr. 2,08 2,7–4,0, 2,7–4,0, śr. 0,3–9,4, mrozoodporno ść (%) nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano śr. 3,2 śr. 3,2 śr. 4,8 1,2–2,2, 1,0–1,4, nasi ąkliwo ść (%) nie badano 0,8–3,7, 1,8 nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano nie badano śr. 1,78 śr. 1,2 ci ęŜ ar nasypowy w 1520–1979, 1887–2222, 1580–1790, 1910–1955, 1844–2066, 1671 –1842, 1887–2086, stanie zag ęszczonym brak danych nie badano śr. 1610 śr. 1789 śr. 1948 śr. 1704 śr. 1942 śr. 1958 śr. 1752 śr. 2006 (kg/m 3)

*- kopalina główna

Udokumentowane w kategorii C 2 zło Ŝe piasku i Ŝwiru „D ęby” (Moczulska, J ędrzejew- ska, 1988, Helwak, 1996) ma du Ŝą zmienno ść mi ąŜszo ści i jako ści surowca. Zło Ŝe udoku- mentowano w trzech blokach: A i B tworz ących jedno pole i bloku C stanowi ącym drugie, odr ębne pole. Seri ę zło Ŝow ą buduj ą piaski i Ŝwiry. W nadkładzie wyst ępuje gleba o średniej grubości: w polu A i B – 0,3 m, w polu C – 0,6 m.

Zło Ŝe piasków czwartorz ędowych „Kr ępkowice” udokumentowano w kategorii C 1 (So- kołowski, 2007). Powierzchnia zło Ŝa wynosi 4,16 ha. Mi ąŜ szo ść kopaliny mie ści si ę w zakresie od 2,0 do 12,7, przy warto ści średniej 7,4 m. Wyst ępuj ące w nadkładzie gliny i gleba maj ą średnia grubo ść 0,2 m. Zło Ŝe piasków czwartorz ędowych „Kotuszewo” zostało udokumentowane w kategorii

C1 (Helwak, 2005). Powierzchnia zło Ŝa wynosi 1,06 ha. Piaski o mi ąŜ szo ści od 3,0 do 7,7 m (średnio 5,7 m) wyst ępuj ą pod nadkładem gleby i piasków gliniastych ma grubość od 0,3 do 4,0 m, przy warto ści średniej 2,1 m. Zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Pogorzelice II” (Gurz ęda, 2008) zajmuje obszar 43,32 ha. Pod gleb ą i piaskami o grubo ści od 0,2 do 4,8 m ( średnio 1,9 m) zalegaj ą piaski i Ŝwiry o mi ąŜ szo- ści od 4,5 do 17,2 m ( średnio 11,3 m). Wszystkie opisane zło Ŝa piaszczysto-Ŝwirowe s ą suche, a parametry jako ściowe kopalin przedstawiono w tabeli 2. Zło Ŝa te zwi ązane s ą z osadami wodnolodowcowymi zlodowace ń północnopolskich, kemów i tarasów kemowych. Zło Ŝa kopalin wyst ępuj ące na omawianym terenie z punktu widzenia ich ochrony nale Ŝą do złó Ŝ powszechnych, łatwo dost ępnych (klasa 4). Z uwagi na ochron ę środowiska zło Ŝa „Kozin” i „D ęby” s ą konfliktowe, gdy Ŝ poło Ŝone są cz ęś ciowo na obszarach leśnych i w ob- szarze Natura 2000 PLH220036.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Czarna D ąbrówka eksploatowane s ą na niewielka skal ę cztery zło- Ŝa kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego: „Oskowo II”, „Kozin II”, „Kotuszewo” i „Kr ępkowice”. W 2000 r. firma Usługi Komunalne i Transportowe Maria i Zbigniew Naczk otrzymała koncesj ę na wydobywanie kopaliny ze zło Ŝa „Oskowo II” przez okres 10 lat, i w tym samym roku zacz ął działalno ść zakład górniczy. Eksploatacja prowadzona jest odkrywkowo w wyro- bisku wgł ębnym, systemem ścianowym. Granica obszaru górniczego poprowadzona jest po granicy zło Ŝa, jedynie w cz ęś ci południowo-zachodniej biegnie w odległo ści 10 m od granic zło Ŝa w celu mo Ŝliwo ści zastosowania przybierki. Jego powierzchnia wynosi 9,55 ha, a po-

12 wierzchnia terenu górniczego 13,64 ha. Do urabiania kopaliny u Ŝywana jest koparka spalino- wa z osprz ętem podsi ębiernym. Kopalina nie jest poddawana procesom przeróbczym. W sta- nie naturalnym piaski i Ŝwiry odpowiadaj ą mieszance kruszywa naturalnego o frakcji 0– 16 mm i wykorzystywane s ą lokalnie do celów ogólnobudowlanych. Eksploatacj ę zło Ŝa piasków ze zło Ŝa „Kozin II” rozpocz ęto przed 1994 rokiem. Wła ści- cielem gruntu i u Ŝytkownikiem zło Ŝa jest prywatny przedsi ębiorca z Kozina, który w 1996 r. otrzymał koncesj ę na wydobywanie kruszywa naturalnego wa Ŝną przez 25 lat. Granic ę obsza- ru i terenu górniczego poprowadzono po konturze złoŜa. Ich powierzchnia wynosi 6,66 ha. Wydobycie odbywa si ę w wyrobisku stokowym, kopark ą spalinow ą, g ąsienicow ą z osprz ętem podsi ębiernym. Surowiec nie jest poddawany przeróbce na miejscu, lecz w stanie naturalnym uŜywany do celów ogólnobudowlanych przez okoliczn ą ludno ść . Piasek ze zło Ŝa „Kr ępkowice” jest eksploatowany na mał ą skal ę przez prywatnego przedsi ębiorc ę na podstawie koncesji wa Ŝnej do ko ńca 2017 roku. Powierzchnia obszaru gór- niczego wynosi 1,99 ha, a ternu górniczego 2,33 ha. Eksploatacja odbywa si ę wyrobiskiem wgł ębnym, systemem zabierkowym, za pomoc ą koparki. Piasek ze zło Ŝa „Kotuszewo” jest eksploatowany na mał ą skal ę przez prywatnego przedsi ębiorc ę na podstawie koncesji wydanej przez Starost ę Bytowskiego w 2006 roku. Koncesja jest wa Ŝna do ko ńca 2010 roku. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 1,06 ha, a ternu górniczego 1,49 ha. Eksploatacja odbywa si ę wyrobiskiem wgł ębnym, systemem za- bierkowym, za pomoc ą koparki, jednym pi ętrem eksploatacyjnym. Urobek jest ładowany bez- pośrednio z koparki na samochody. Na terenie arkusza Czarna D ąbrówka wyst ępuj ą niewielkie wyrobiska po „dzikiej” eks- ploatacji piasków i piasków ze Ŝwirem. W wi ększo ści uległy one samorekultywacji – zaro- śni ęte s ą krzewami lub drzewami.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

W granicach obszaru arkusza Czarna D ąbrówka, na podstawie analizy archiwalnych materiałów geologicznych oraz wizji terenowej, wyznaczono trzy obszary perspektywiczne wyst ępowania kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego i trzy obszary perspektywiczne torfów. Obszar perspektywiczny wyst ępowania piasków i Ŝwirów, wyznaczony na północny wschód od Karwicy, jest fragmentem wydzielonym z obszarów przebadanych w 1973 r., w wi ększo ści zaliczonych do negatywnych (Wójcik, 1973). Wyst ępuj ą tu piaski ró Ŝnoziarni- ste przykryte glin ą zwałow ą o znacznej mi ąŜ szo ści. Jedynie w trzech otworach napotkano

13 piaski ze Ŝwirem, o punkcie piaskowym od 30 do 63% i o mi ąŜ szo ści od 1,1 do 3,4 m. Pod nimi zalegaj ą piaski o ró Ŝnej ziarnisto ści. Ich mi ąŜ szo ść nie została ustalona, mimo Ŝe jeden otwór uko ńczono na gł ęboko ści 25 m. Nie stwierdzono równie Ŝ wyst ępowania zwierciadła wody gruntowej. W nadkładzie wyst ępuje gleba o grubo ści 0,2 m, ponadto w jednym otworze napotkano glin ę zwałow ą, Ŝwir gliniasty i piasek o ł ącznej mi ąŜszo ści 6,5 m. W wyniku prac poszukiwawczych za kruszywem piaszczysto-Ŝwirowym, prowadzonych na południe od Cewic, napotkano na płytko wyst ępuj ącą glin ę zwałow ą. Obszar perspekty- wiczny wyznaczono na podstawie trzech skrajnych otworów wiertniczych, wykonanych w po- bli Ŝu kraw ędzi obni Ŝenia ograniczaj ącego teren bada ń od strony południowo-zachodniej. Stwierdzono wyst ępowanie w nich serii piaszczysto-Ŝwirowej z otoczakami, zalegaj ącej pod nadkładem gleby i gliny piaszczystej o grubo ści od 0,2 do 4,3 m. Wykonane do gł ęboko ści 6,0–11,0 m otwory uko ńczono w piaskach drobnoziarnistych. Warstwa piaszczysto-Ŝwirowa o mi ąŜ szo ści 5,0–6,7 m charakteryzuje si ę punktem piaskowym od 35 do 99% (Medy ńska, 1970). Trzeci obszar perspektywiczny piasków i Ŝwirów wyznaczony został w dolinie Łupawy. Przylega on od strony południowo-zachodniej do eksploatowanego zło Ŝa piasków „Kozin II” i mo Ŝe stanowi ć jego rezerw ę. Cz ęść otworów wiertniczych wykonanych w ramach prac geo- logiczno-poszukiwawczych, wł ączono do dokumentacji geologicznej tego zło Ŝa (Jurys, 1979; Jurys, 1992). W obszarze perspektywicznym wykonano dwa otwory wiertnicze, w których stwierdzono wyst ępowanie piasków ró Ŝnoziarnistych, lokalnie w nadkładzie równie Ŝ piasków ze Ŝwirem o średnim punkcie piaskowym 66% i o mi ąŜ szo ści 2,0 m. Na obszarze arkusza Czarna D ąbrówka do ść powszechnie wyst ępuj ą torfy. Ich nagro- madzenia zwi ązane s ą z obni Ŝeniami terenu i dolinami rzek. Na omawianym obszarze wyst ę- puj ą nagromadzenia tej kopaliny odpowiadaj ące przyj ętym kryteriom (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Nagromadzenia torfów uznano za obszary perspektywiczne. Spełniaj ą one kryteria bilansowo ści, ale cz ęsto nie spełniaj ą kryterium ochrony środowiska. Torfowiska s ą typu ni- skiego, przej ściowego i wysokiego. W ich obr ębie wyst ępuj ą torfowiska turzycowe, olesowe, mechowiskowe, mszarne, wełniankowe i drzewne, miejscami razem z gyti ą w ęglanow ą i or- ganiczn ą. Trzy obszary perspektywiczne holoce ńskich torfów o powierzchniach około 10 ha ka Ŝdy wyznaczono w okolicy Wiermina i Bachowa. Mi ąŜszo ść serii zło Ŝowej wynosi od 1,7 do 3,7 m, popielno ść od 2,1% do 17%, średni stopie ń rozkładu 20% do 51%.

14

Piasków i Ŝwirów poszukiwano równie Ŝ w rejonie Podkomorzyc (Nowak-Siwek, 1979). W obszarze rozciągaj ącym si ę na zachód od tej miejscowo ści stwierdzono jedynie wyst ępo- wanie iłów popielatych do gł ęboko ści 5,0 m, przy czym nie nawiercono ich sp ągu. W ramach zwiadu geologicznego za kruszywem piaszczysto-Ŝwirowym (Syrnik, Kar- wacki, 1969) przebadano dwa niewielkie rejony poło Ŝone wzdłu Ŝ szosy z Podkomorzyc do Czarnej D ąbrówki. Stwierdzono wyst ępowanie gliny zwałowej i piasku gliniastego z nie- wielkimi wkładkami piasków ró Ŝnoziarnistych. Przebadano tak Ŝe rejon wokół Karwic. Głównymi osadami buduj ącymi ten teren s ą gli- ny i mułki. Piaski przewarstwione wkładkami pospółki tworz ą niewielkie, lokalne, gniazdowe nagromadzenia (Woroniecki, 1976). Negatywne wyniki bada ń uzyskano badaj ąc rejon D ą- brówno-Karwno (cz ęś ciowo na obszarze arkusza Łupawa). Najcz ęś ciej napotykano tam piaski o ró Ŝnej ziarnisto ści wyst ępujące pod nadkładem glin, niekiedy nawiercano wył ącznie gliny (Jurys, 1991). Prace badawcze obj ęły tak Ŝe rozległe rejony Kozina, Rokitek i Bochowa (cz ęś ciowo na obszarze arkusza Sierakowice) (J ędrzejewska, 1985). W wyniku tych prac, w pó źniejszym czasie wykonano dokumentacje geologiczne w kategorii C 2 złó Ŝ „Kozin” i „D ęby”, rejon Bo- chowa w cało ści uznano za negatywny. Piasków i Ŝwirów mog ących mie ć znaczenie gospodarcze nie znaleziono równie Ŝ w okolicach Dar Ŝewa. Pod pokryw ą gliny zwałowej zalegaj ą tam utwory piaszczysto- Ŝwirowe, gliniaste o charakterze przewarstwie ń o mi ąŜ szo ści do 1 m (Wójcik, 1973). W ramach prac za kruszywem piaszczysto-Ŝwirowym przebadano rejon na zachód od Czarnej D ąbrówki i rejon Kleszczy ńca (Jurys, 1979). Napotkano tam glin ę zwałow ą i glin ę piaszczyst ą przewarstwion ą cienkimi warstwami ró Ŝnoziarnistych piasków. Rejony te uznano za negatywne. Na obszarze omawianego arkusza prowadzono równie Ŝ prace zwiadowcze w celu zlokalizowania wyst ąpie ń kredy jeziornej. Wyniki tych prac s ą negatywne. W dolinie Pogo- rzeliczanki nawiercono torfy i piaski drobno- i średnioziarniste (Bochenko, 1972), nato- miast na południe od Kr ępkowic badany obszar przykrywa cienka warstwa piasków, poni Ŝej której zalega glina, lokalnie torf lub piasek gliniasty (Bochenko, 1973). Na kred ę jeziorn ą nie natrafiono równie Ŝ penetruj ąc okolice Jeziora Mikorowo i podmokłe ł ąki przy uj ściu Unieszynki. Wyst ępuje tam głównie torf, piasek ró Ŝnoziarnisty i mułek (Tchórzewska, Ty- lek 1972). Na północ od Kleszczy ńca, w wykonanych sondach stwierdzono wyst ępowanie

15 jedynie gleby, torfu nierozło Ŝonego, niekiedy mułku. Pod ściela je piasek ró Ŝnoziarnisty (Sokołowska, 1972).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Czarna D ąbrówka poło Ŝony jest w dorzeczu rzek Przymorza. Około 65% jego powierzchni nale Ŝy do zlewni I rz ędu Łeby, a około 35% do zlewni I rz ędu Łupawy. Dopływami Łeby s ą tu: Okalica, Pogorzeliczanka z Unieszynk ą oraz Sitnica, a dopływami Łupawy Bukowina i Rokitnica. Wszystkie te rzeki nale Ŝą do zlewni II rz ędu. Jeziora wyst ępu- jące na omawianym obszarze nale Ŝą do jezior średnich i małych. Najwi ększe z nich – Jezioro Kozi ńskie ma powierzchni ę 103,0 ha i maksymaln ą gł ęboko ść 16,9 m, jednak najgł ębsze jest Jezioro Karwie ńskie Du Ŝe – 18,2 m, zajmuj ące powierzchni ę 33,6 ha. Jednym z mniejszych jest Jezioro Brody o powierzchni 10,3 ha i maksymalnej gł ęboko ści 7,8 m. Wody jezior, znajduj ących si ę w obr ębie arkusza Czarna D ąbrówka w ostatnich latach nie były badane w ramach monitoringu prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochro- ny Środowiska w Gda ńsku. Monitoringiem jako ści wód powierzchniowych obj ęta jest rzeka Łupawa prowadz ąca tutaj wody o zadowalaj ącej jako ści (III klasa) (Raport..., 2007). Punkty pomiarowe znajduj ą si ę poza granicami arkusza.

2. Wody podziemne

Teren arkusza według regionalizacji słodkich wód podziemnych Polski, poło Ŝony jest w pa śmie zbiorników wód czwartorz ędowych nadmorskich, nale Ŝą cych do prowincji hydroge- ologicznej nizinnej (Paczy ński, 1993). Zgodnie z podziałem hydrogeologicznym wi ększo ść obszaru znajduje si ę w regionie słupsko-chojnickim, w podregionie słupskim. Znaczenie u Ŝyt- kowe maj ą tu wody pi ęter czwartorz ędowego i trzeciorz ędowego (Prussak, 2000). Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje na całym opisywanym terenie. Lokalnie znajduje si ę w bezpo średnim kontakcie z zawodnionymi piaskami trzeciorz ędu. Strefa bezpo- średniego zasilania poziomów wodono śnych znajduje si ę w środkowej i zachodniej cz ęś ci obszaru obj ętego granicami arkusza. W cz ęś ci środkowej s ą to sandry Pradoliny Pomorskiej, w zachodniej – płaska wysoczyzna morenowa, gdzie najmłodsze gliny maj ą niewielk ą mi ąŜ- szo ść . Obszary te cechuje du Ŝa mi ąŜ szo ść utworów wodono śnych zawieraj ąca si ę w granicach od 20 do 40 m. Zwierciadło wody, najcz ęś ciej napi ęte, stabilizuje si ę na rz ędnych od

16

150 m n.p.m. na południowym wschodzie do 20 m n.p.m. na północnym zachodzie opisywa- nego obszaru. W obr ębie tego pi ętra wyst ępuj ą dwa poziomy wodono śne ujmowane do eks- ploatacji. Płytszy poziom pozbawiony jest izolacji lub wyst ępuje pod cienk ą warstw ą glin prawie na całym opisywanym obszarze. Zwi ązany jest on z wodnolodowcowymi piaskami ze zlodowacenia wisły. Poziom zalegaj ący gł ębiej zwi ązany jest z podmorenowymi osadami ze zlodowace ń środkowopolskich. Jednoczesne wyst ępowanie dwóch poziomów ograniczone jest do południowej cz ęś ci obszaru arkusza. Zachodni ą cz ęść omawianego obszaru zajmuje fragment głównego zbiornika wód pod- ziemnych (GZWP) nr 115 – Zbiornik mi ędzymorenowy Łupawa. Główny poziom u Ŝytkowy zbiornika oraz obszar jego zasilania znajduj ą si ę w systemie wodono śnym Łupawy. Obejmuje on czwartorz ędowe mi ędzymorenowe piaski wodono śne stadiału warty. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne zbiornika wynosz ą 1064,1 m 3/dob ę (Balcer i in., 2001). Na wschodnie tereny arkusza, mi ędzy Maszewem a Cewicami wkracza GZWP 114 –Maszewo. Tu równie Ŝ głów- nym u Ŝytkowym poziomem wodono śnym s ą mi ędzymorenowe piaski stadiału warty. Obszar jego zasilania znajduje si ę w systemie wodono śnym Łeby. Zatwierdzone zasoby eksploatacyj- ne uj ęć w obr ębie zbiornika wynosz ą 2 281 m 3/h (Chmielowska i in., 2001). Na północy ob- szaru niewielkim fragmentem wkracza udokumentowany GZWP 107 – Pradolina rzeki Łeby (Lidzbarski, 1995) (fig. 3). Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne ma podrz ędne znaczenie i jest słabo rozpoznane. Piaski trzeciorz ędowe niekiedy tworz ą wspólny poziom wodono śny z osadami czwartorz ędo- wymi. Zasoby eksploatacyjne uj ęć gminnych w obr ębie arkusza wynosz ą 1 241,2 m 3/h (Prus- sak, 2000). Jednak s ą one wykorzystywane w niewielkim stopniu, nieprzekraczaj ącym kilku- nastu procent. Na terenie arkusza Czarna D ąbrówka funkcjonuj ą 3 uj ęcia wód podziemnych, których zasoby eksploatacyjne s ą wi ększe od 50m 3/h. Najwi ększe uj ęcia funkcjonuj ą w Kaszubskiej Wytwórni Dro ŜdŜy w Maszewie oraz w Oskowie uj ęcie komunalne. Zatwier- dzone zasoby eksploatacyjne dwóch uj ęć w Maszewie przekraczaj ą łącznie 400 m 3/h i maj ą wyznaczon ą stref ę ochrony bezpo średniej i po średniej.

17

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Czarna D ąbrówka na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A.S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 – granica GZWP w ośrodku porowym, 4 – wi ększe jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 107 – Pradolina rzeki Łeba, czwartorz ęd (Q), 108 – Zbiornik mi ędzymorenowy Salino, czwartorz ęd (Q); 110 – Pradolina Kaszuby, czwartorz ęd (Q); 111 – Subniecka gda ńska, kreda (K); 114 – Zbiornik mi ędzymorenowy Maszewo, czwartorz ęd (Q); 115 – Zbiorniki mi ędzymorenowy Łupawa, czwartorz ęd (Q); 117 – Zbiornik Bytów, czwartorz ęd, (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni-

18 ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 23 – Czarna D ą- brówka, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- zawarto ści ci ętnych (me- nych (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie w glebach na dian) w glebach w glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra arkuszu 23 – na arkuszu niezabudowanych ą 4) Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Czarna D brówka 23 – Czarna Polski Dąbrówka

Metale N=5 N=5 N=6522 Frakcja ziarnowa 2) 3) <1 mm Grupa B Grupa C 1) Mineralizacja Grupa A HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–< 5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4–45 22 27 Cr Chrom 50 150 500 1–6 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 11–58 43 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–< 0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1–2 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–5 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–3 2 3 Pb Ołów 50 100 600 3–17 13 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,07 0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 23 – Czarna 1) grupa A Dąbrówka w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 5 poddanego ochr onie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 5 Prawo wodne, Cr Chrom 5 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 5 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego po- Cd Kadm 5 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝe- Co Kobalt 5 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Mied ź 5 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze sta- Ni Nikiel 5 nu faktycznego, 2) Pb Ołów 5 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 5 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ar- rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, kusza 23 – Czarna D ąbrówka do poszczególnych grup nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zu rbanizowane uŜytkowania (ilo ść próbek) z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków ko- palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 5 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

19

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90°C, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wy- konano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przed- stawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359).

20

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeciętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całe- go kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, chromu, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wi ększ ą warto ść mediany wykazuje zawarto ść cynku i ołowiu. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfika- cji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docierającego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w następstwie procesów che- micznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego porusze- nia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów

Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia

21

2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanie- czyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ za- nieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono obowi ązuj ące w Pol- sce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz warto ści ich tła geochemicznego dla osadów wod- nych Polski i ich warto ści PEL . Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. Materiał i metody bada ń laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki ba- da ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspek- tora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii ab- sorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wyko- nano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

22

Prezentacja wyników

Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów

Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Koziego i Mikorowa. Osady obu tych jezior charakteryzuj ą si ę podwy Ŝszon ą potencjalnie szkodliwych pierwiastków w porównaniu do warto ści ich tła geochemicznego, zwłaszcza ołowiu. JednakŜe są to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia Ministra Środo- wiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne (tab. 5). Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Kozie Mikorowo Pierwiastek (1995 r.) (1995 r.) Arsen (As) 13 8 Chrom (Cr) 16 21 Cynk (Zn) 59 102 Kadm (Cd) 0,9 1,2 Mied ź (Cu) 7 13 Nikiel (Ni) 7 13 Ołów (Pb) 34 39 Rt ęć (Hg) 0,03 0,09

Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla od- powiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

23

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń

Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobyl- skiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N–S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników

Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig.4) dla dwóch kraw ędzi arku- sza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono je- dynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wyko- rzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 16 do około 40 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 25 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschod- niego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 25 do około 40 nGy/h i prze- ci ętnie wynosz ą około 35 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego obserwuje si ę wi ększe zró Ŝnicowanie pomierzonych da- wek promieniowania gamma – gliny zwałowe cechuj ą si ę wy Ŝszymi warto ściami promienio- wania gamma (25–43 nGy/h) w porównaniu z piaszczysto-Ŝwirowymi utworami wodnolo- dowcowymi (<25 nGy/h). W profilu wschodnim zarejestrowane dawki promieniowania s ą generalnie nieco wy Ŝsze i bardziej wyrównane gdy Ŝ profil pomiarowy przebiegał głównie wzdłu Ŝ wyst ąpie ń glin zwałowych.

24

23W PROFIL ZACHODNI 23E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6041029 6038755 6038105 6034621 m m 6037572 6032534

6030638 6036734 6028867

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 25 25

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6041029 6038755 6038105 6034621 m m 6037572 6032534 6030638 6036734 6028867

0 1 2 3 4 5 0 0,5 1 1,5 2 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Czarna D ąbrówka (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu za- chodniego wynosz ą od 0,7 do 4,7 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0,1 do 3,3 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2007) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wy Ŝej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniej- szych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝy- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak loka- lizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 6;

26

- zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne do- kumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Tabela 6 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Współczynnik filtracji k Rodzaj grun- Mi ąŜ szo ść (m) (m/s) tów N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 . 10 -9 Iły, K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 . 10 -9 iłołupki O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 . 10 -7 Gliny

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Czarna D ąbrówka Mapy hydro- geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Prussak, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznacza si ę w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o do- brej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jakości wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zalicza- nych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

27

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na terenie arkusza Czarna D ąbrówka bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania skła- dowisk wszystkich typów odpadów podlegaj ą: - obszary wyst ępowania osadów holoce ńskich: torfów (na wysoczyznach morenowych, sandrach i w dolinach rzecznych), piasków humusowych i namułów torfiasto- piaszczystych den dolinnych (na wysoczyznach, w niewielkich płytkich zagł ębieniach), kredy jeziornej (w otoczeniu Jeziora Brody, na południe od Kr ępkowic), piasków i muł- ków jeziornych (na północnych obrze Ŝach Jeziora Rokity), piasków i mułków rzeczno- jeziornych (na tarasach zalewowych rzek i cieków), piasków i Ŝwirów den dolinnych (w dolinie Bukowiny i Łupawy, w obr ębie tarasów zalewowych), a tak Ŝe piasków delu- wialnych (na zboczach, u ich podnó Ŝy oraz w w ąskich, gł ęboko wci ętych dolinach) oraz piasków i Ŝwirów sto Ŝków napływowych (w północnej cz ęś ci obszaru arkusza na obrze- Ŝach doliny Pogorzeliczanki); - tereny wyst ępowania łąk na glebach pochodzenia organicznego, zlokalizowane na nie- wielkich obszarach dolin: Unieszynki, Pogorzeliczanki, Łupawy i Okalicy; - tereny podmokłe w obr ębie dolin rzecznych: Łupawy, Bukowiny, Pogorzeliczanki, Unieszynki, na terenach zalewowych, w zagł ębieniach po martwym lodzie oraz w za- gł ębieniach wytopiskowych wyst ępuj ących na obszarach le śnych i wzdłu Ŝ cieków na obszarze wysoczyzny; - wci ęte doliny rzek: Pogorzeliczanki, Unieszynki, Sitnicy, Okalicy, Łupawy, Bukowiny i Rokitnicy oraz licznych drobnych cieków wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; - obszary mis jeziornych i ich stref kraw ędziowych (Jezioro Runowo, Jezioro Brody, Je- zioro Mikorowo, Jezioro Kozi ńskie, Jezioro Karwe ńskie Du Ŝe, Jezioro Oskowo, Jezioro Bochowo, Jezioro Rokity), a tak Ŝe drobniejszych stawów i oczek wodnych wyst ępuj ą- cych na obszarze całego arkusza wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m od granicy ich zasi ę- gu; - strefa ochrony uj ęcia wód podziemnych w Maszewie; - obszary GZWP nr 107 – Pradolina rzeki Łeba w obr ębie jego stref ONO i OWO, nr 114 – Maszewo w granicach jego strefy ochronnej oraz nr 115 – Łupawa w zasi ęgu izochrony 25 letniego czasu dopływu wód podziemnych do zbiornika; - tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° stanowi ące jednocze śnie obszary podatne na zjawiska geodynamiczne (ruchy masowe i osuwiska) wyst ępuj ące w strefie rozci ęć dolin erozyj-

28

nych strefy kraw ędziowej wysoczyzny morenowej, poro śni ęte lasami (Grabowski, (red.), 2007); - obszary stanowi ące zwart ą zabudow ę mieszkaniow ą w obr ębie Czarnej D ąbrówki i Ce- wic, b ędących siedzibami gmin; - tereny chronionego środowiska przyrodniczego sieci NATURA 2000 w granicach spe- cjalnego obszaru ochrony siedlisk – PLH 220036 „Dolina Łupawy”; - obszary rezerwatów le śnych wyst ępuj ących w północnej cz ęś ci arkusza –: „Grodzisko Runowo” oraz „Karwickie Źródliska” wraz z jego otulin ą; - zwarte kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, obejmuj ące ok. 60% obszaru arkusza; - fragment terenu lotniska wojskowego „Siemirowice-Łebunia”, poło Ŝonego na połu- dniowy wschód od Cewic. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone zajmuj ą ponad 90% waloryzowanego terenu. Zazna- czy ć nale Ŝy, Ŝe granice cz ęś ci wydziele ń z uwagi na ich niewielkie powierzchnie zostały zge- neralizowane i weszły w obr ęb wył ącze ń bezwzgl ędnych, b ądź w obr ęb okre ślonego typu po- tencjalnych obszarów lokalizacji składowisk.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowa- nia odpadów oboj ętnych

Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 10% obszaru arkusza i wyst ępuj ą na obszarze wysoczyzn morenowych (falistej i płaskiej). Najwi ększe ich obszary zlokalizowane s ą głównie w centralnej, południowo-zachodniej i południowo-wschodniej jego cz ęści. Do lokalizacji składowisk odpadów preferowane s ą obszary posiadaj ące naturaln ą war- stw ę izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 6). Wskazane na mapie rejony POLS wydzielono na podstawie obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Czarna D ąbrówka Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Prussak, Pikes 2003, 2007). Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnieniach do SMGP i profilach otworów archiwalnych jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izola- cyjnych warstwy.

29

W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe stadiału górnego, zlo- dowace ń północnopolskich – wisły, które tworz ą pakiet gruntów słaboprzepuszczalnych. S ą one powszechnie wyst ępuj ącym osadem tworz ącym powierzchni ę wysoczyzny morenowej. Analiza otworów wiertniczych i przekrojów geologicznych (Prussak, Pikes 2003, 2007) wskazuje, Ŝe ich maksymalne mi ąŜ szo ści dochodz ące do 52 m stwierdzono na południowym zachodzie obszaru w okolicy Czarnej D ąbrówki oraz w rejonie Mikorowa i Przybina, w cz ęś ci centralnej obszaru arkusza. Du Ŝe mi ąŜ szo ści glin (32 m) wyst ępuj ą tak Ŝe na południe od Ru- nowa oraz w okolicy miejscowo ści Rokity. Na pozostałym obszarze mi ąŜ szo ść glin wynosi od kilku do około 20 m. W obr ębie glin zwałowych lokalnie wyst ępuj ą soczewy osadów piasz- czysto-Ŝwirowych o niepewnej genezie i mi ąŜ szo ści dochodz ącej do kilku metrów (okolice Czarnej D ąbrówki, Przybina, Rokit). Gliny zwałowe na ogół podścielone s ą piaskami i Ŝwi- rami wodnolodowcowymi o zmiennej mi ąŜ szo ści. W rejonie Mikorowa, Przybina i Runowa zalegaj ą one bezpo średnio na mułkach i iłach zastoiskowych zlodowacenia warty (zlodowa- cenie środkowopolskie) o ł ącznej mi ąŜ szo ści dochodz ącej w niektórych miejscach nawet do 97,5 m. Osady te stanowi ą w tym miejscu dodatkowe wzmocnienie bariery izolacyjnej, której grubo ść wzrasta od około 145 m. Profil otworu w Unieszynie wykazuje, Ŝe na gł ęboko ści od 1,5 do 5,0 m p.p.t. wyst ępuje piasek gliniasty zalegaj ący na glinach zwałowych (5–7 m p.p.t.). Prawdopodobnie jest to silnie zwietrzała glina piaszczysta (glina ablacyjna). Obszary o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych wyznaczono w cz ęś ci centralnej ar- kusza w rejonie Unieszyna i Mikorowa, a takŜe na południu, mi ędzy Podkomorzynami i Leszczy ńcem oraz Bochowem i Rokitami. Tworz ą je utwory reprezentowane przez piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści mniejszej ni Ŝ 2,5 m zalegaj ące na glinach zwałowych, o grubo ści od kilku do ponad 50 m, zaliczanych do stadiału górnego zlodowacenia wisły. Lo- kalizacja składowisk odpadów w tych miejscach b ędzie wymagała usuni ęcia warstwy prze- puszczalnej oraz wykonania bada ń geologicznych na etapie prac przygotowawczych w celu potwierdzenia wyst ępowania glin zwałowych i okre ślenia ich wła ściwo ści jako naturalnej bariery geologicznej. Obszary przypowierzchniowego wyst ępowania piaszczysto-Ŝwirowych osadów wodno- lodowcowych, akumulacji szczelinowej oraz moren czołowych stadiału górnego zlodowace- nia wisły okre ślono jako pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej. Lokalizacja składowiska

30 na tych terenach wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą wykonania sztucznej bariery izolacyjnej jego dna i skarp. Mi ąŜ szo ść glin zwałowych wyst ępuj ących w granicach wyznaczonych POLS jest wy- starczaj ąca i zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowisk odpadów oboj ętnych. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych u Ŝytkowy charakter ma głównie czwartorz ędowe pi ętro wodono śne (Prussak, 2000). Gł ęboko ść , najcz ę- ściej napi ętego zwierciadła wody, wynosi od kilku m do około 50,5 m p.p.t. Wody tego pi ętra charakteryzuj ą si ę najcz ęś ciej niskim i średnim stopniem zagro Ŝenia na zanieczyszczenia (brak lub lokalne ogniska zanieczyszcze ń). Jedynie w okolicy miejscowo ści Kozy jest on bar- dzo niski. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w przypadku omawianego rejonu ka Ŝdorazowa lokalizacja skła- dowiska odpadów wymaga ć b ędzie przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej war- stwy izolacyjnej), hydrogeologicznych oraz geologiczno-in Ŝynierskich. W przypadku stwier- dzenia zaburze ń glacitektonicznych, budowa składowiska odpadów b ędzie wymagała wyko- nania dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝnionych na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ędu na walory przyrodnicze i blisko ść zwartej zabudowy. Warunkowe ograniczenie tego typu (oznaczone indeksem „p”) dotyczy terenów obejmu- jących Obszar Chronionego Krajobrazu „Fragment pradoliny Łeby i wzgórza morenowe na południe od L ęborka” (na północy) oraz otuliny Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Słupi (na południe od Czarnej D ąbrówki). Warunkowe ograniczenie znaczone indeksem „b” obejmuje stref ę w odległo ści do 1 km od zwartej zabudowy wsi Czarna D ąbrówka i Cewice, b ędących siedzibami gmin oraz teren w promieniu 8 km od punktu referencyjnego lotniska wojskowego zlokalizowanego na północ od Siemirowic (arkusz Sierakowice). Lokalizacja składowisk w obr ębie rejonów posiadaj ących powy Ŝsze ograniczenia po- winna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany, w ramach oceny jego oddziaływania na środowisko, a w dalszej procedurze – w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami ochrony przyrody i nadzoru budowlanego.

31

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych

Na terenie arkusza Czarna D ąbrówka nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymaga- nia pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla których wymagana jest płytko wyst ępuj ąca warstwa gruntów spoistych o współczynniku filtracji ≤1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści wi ększej od 1 m. Ewentualna budowa na tym terenie takiego składowiska b ędzie wi ązała si ę z konieczno ści ą wykonania zabezpiecze ń sztucznych. Na obszarze arkusza zlokalizowane s ą dwa składowiska stałych odpadów komunalnych: na południowy zachód od wsi Chlewnica na powierzchni około 22 ha oraz w miejscowo ści Kozy na powierzchni ponad 1 ha.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk.

Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpadów najkorzystniejsze parametry wykazuj ą rejony poło Ŝone na południowym zachodzie w okolicy Czarnej D ąbrówki oraz w okolicy Mikorowa i Przybina w cz ęś ci centralnej obszaru arkusza, gdzie mi ąŜ szo ść glin wynosi 52 m. Du Ŝe mi ąŜ szo ści utworów słaboprzepuszczalnych wyst ę- puj ą tak Ŝe w okolicy Runowa i Rokit (32 m). W rejonie Mikorowa, Przybina zalegaj ą one bezpo średnio na mułkach i iłach zastoiskowych zlodowacenia warty. Osady te stanowi ą w tym miejscu dodatkowe wzmocnienie bariery izolacyjnej, której grubo ść wzrasta od około 145 m. Wyst ępuj ący na tych terenach czwartorz ędowy u Ŝytkowy poziom wodono śny charakte- ryzuje si ę głównie niskim lub średnim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Wyznaczone obszary POLS, z wyj ątkiem rejonów Czarnej D ąbrówki, Bochowa, Bo- chówka i Unieszynka, nie posiadaj ą ogranicze ń warunkowych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk zlokalizo- wano dwa wyrobiska kruszywa naturalnego, które z racji na pozostawienie niezagospodaro- wanego niszy i zagł ębienia w morfologii terenu mogłyby by ć w przyszło ści rozpatrywane jako potencjalne miejsce składowania odpadów. S ą one zlokalizowane w obr ębie eksploatowanego złoŜa piasków i Ŝwirów „Oskowo II” (na północ od miejscowo ści Oskowo) i wyst ępuj ą na obszarze pozbawionym naturalnej izolacji, st ąd ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod

32 składowiska odpadów b ędzie wi ązało si ę z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobisk przy u Ŝyciu izolacji syntetycznych lub barier gruntowych. Przestrzenny zasi ęg wyrobisk mo Ŝe ulec zmianie, st ąd zaznaczono je na Planszy B wy- łącznie w formie punktowego znaku graficznego. Wskazane na mapie wyrobiska posiadaj ą przestrzenne ograniczenia warunkowe wynika- jące z ochrony złó Ŝ kopalin (zło Ŝe „Oskowo II”), a tak Ŝe z zasi ęgu strefy w promieniu 8 km od punktu referencyjnego lotniska wojskowego znajduj ącego si ę na s ąsiaduj ącym arkuszu Sierakowice (na północ od Siemirowic). Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania odpadów na- le Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicz- nych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz powinny by ć tak Ŝe uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do katego- rii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchnio- wych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści śro- dowiska jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki geologiczno-in Ŝynierskie na obszarze arkusza okre ślono z pomini ęciem tere- nów wyst ępowania złó Ŝ kopalin oraz obszarów chronionych, takich jak: kompleksy leśne, grunty orne klas bonitacyjnych I–IVa, łąki na glebach pochodzenia organicznego oraz obiekty wojskowe. O geologiczno-in Ŝynierskich warunkach obszaru decyduje rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie powierzchni terenu, gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wód podziemnych oraz procesy geodynamiczne. Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝsze kryteria, na mapie wydzielono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz niekorzystnych, utrudnia-

33 jących budownictwo (Instrukcja …, 2005). Obszary o korzystnych i niekorzystnych warun- kach dla budownictwa wydzielone zostały na podstawie informacji zawartych na mapach: topograficznych, geologicznych (Prussak, Pikies, 2003, 2007) i hydrogeologicznych (Prussak, 2000), osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych (Grabow- ski red. 2007).

1. Warunki korzystne

Tereny charakteryzuj ące si ę korzystnymi warunkami budowlanymi poło Ŝone są na wy- soczy źnie morenowej, falistej w okolicach: Bochówka, Rokit, Mikorowa i Karwna, na wyso- czy źnie morenowej płaskiej, w zachodniej i północno-zachodniej cz ęś ci arkusza oraz w okoli- cach Cewic. Tereny te buduj ą głównie gliny zwi ęzłe, gliny piaszczyste i piaski gliniaste. Mniejsze powierzchnie zajmuj ą równiny sandrowe okolic: Unieszynka, Czarnej D ąbrówki i Maszewa, które buduj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zlodowace ń północnopolskich. Są to grunty o konsystencji twardoplastycznej lub półzwartej. Spoiste utwory morenowe zlodo- wace ń północnopolskich s ą najcz ęś ciej nieskonsolidowane lub słabo skonsolidowane i maj ą w zwi ązku z tym obni Ŝone warto ści geotechniczne (wytrzymało ść i odkształcalno ść ). Osady wodnolodowcowe w postaci gruntów niespoistych w stanie średniozag ęszczonym reprezen- towane s ą przez piaski od drobno- do gruboziarnistych, pospółki i Ŝwiry.

2. Warunki niekorzystne

Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo, s ą zwi ązane z obecno ści ą gruntów słabono śnych: organicznych (namuły, torfy), spoistych plastycznych i mi ękkoplastycznych oraz gruntów niespoistych lu źnych i antropogenicznych, a tak Ŝe obsza- rów, na których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m p.p.t. Warunki niekorzystne dla budownictwa wyst ępuj ą w otoczeniu jezior, w ąskich dolin rzecznych Łupawy, Bukowiny, Pogorzeliczanki, Unieszynki, na terenach zalewowych oraz w zagł ębieniach po martwym lodzie. Zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę w strefie przy- powierzchniowej tworz ąc liczne podmokło ści i zabagnienia. W rejonach tych wyst ępuj ą grun- ty słabono śne, reprezentowane przez utwory organiczne – torfy i torfy piaszczyste oraz pla- styczne i mi ękkoplastyczne grunty spoiste i lu źne piaski.

34

Obszar arkusza Czarna D ąbrówka charakteryzuje si ę młod ą, urozmaicon ą geomorfolo- gi ą. W śród form maj ących wpływ na warunki budowlane nale Ŝy zwróci ć uwag ę na stoki wy- soczyzn i zbocza dolin rzecznych, mi ędzy innymi w Warciminie wzdłu Ŝ Pogorzeliczanki i w Oskowie wzdłu Ŝ Bukowiny. Nachylenie stoku, miejscami przekraczaj ące 12% nale Ŝy uzna ć za niekorzystne dla celów budowlanych. W strefach tych wyst ępuj ą obszary predyspo- nowane do wyst ępowania ruchów masowych, które nie s ą zbyt widoczne w wyznaczonych obszarach warunków niekorzystnych, poniewa Ŝ s ą przewa Ŝnie zlokalizowane w lasach (Gra- bowski red., 2007).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Czarna D ąbrówka, na wysoczyznach morenowych dominuj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych z przewag ą gleb bielicowych i brunatnych. Ł ąki na glebach po- chodzenia organicznego wyst ępuj ą na niewielkich terenach dolin: Unieszynki, Pogorzeliczan- ki, Łupawy i Okalicy. Zwarte kompleksy le śne zajmuj ą około 60% powierzchni arkusza. Przewa Ŝaj ą bory, niekiedy las mieszany i las świe Ŝy. W borach gatunkami panuj ącymi są so- sny z domieszk ą brzóz, d ębów i świerków. W lesie mieszanym dominuj ą lub współwyst ępuj ą sosny, buki i d ęby z domieszkami modrzewi, świerków, osik i brzóz. W lesie świe Ŝym prze- wag ę maj ą drzewa li ściaste – buki i d ęby. Niewielkie powierzchnie torfowisk przejściowych zarasta brzezina bagienna. Obszar Chronionego Krajobrazu „Fragment Pradoliny Łeby i wzgórza morenowe na po- łudnie od L ęborka” utworzono w 1981 r. Jego całkowita powierzchnia wynosi 16 731 ha. Obejmuje on zbocza i kraw ędzie Pradoliny Łeby–Redy oraz poło Ŝone na południe od niej wzgórza morenowe poro śni ęte lasami o bogatym składzie gatunkowym i zró Ŝnicowanym wieku. W obszarze arkusza szczególnie urokliwe s ą w ąskie doliny i przełomy rzek: Unie- szynki, Sitnicy i Okalicy. Na południe od Czarnej D ąbrówki przebiega granica otuliny Parku Krajobrazowego Do- liny Dolnej Słupi. Jest to jej niewielki, północno-wschodni fragment. Park i otulina, utworzo- ne w 1971 r., chroni ą dolin ę Słupi w jej środkowym biegu wraz z dorzeczem. Jest to obszar o rozwini ętej hydrografii z licznymi jeziorami, urozmaiconej rze źbie terenu i bogat ą szat ą ro- ślinn ą. Przewa Ŝaj ą bory sosnowe, mniejsze powierzchnie poro śni ęte s ą lasami li ściastymi. Całkowita powierzchnia parku wynosi 37 040 ha, a otuliny 83 170 ha.

35

Na terenie arkusza Czarna D ąbrówka znajduj ą si ę dwa rezerwaty przyrody, liczne po- mniki przyrody Ŝywej oraz u Ŝytki ekologiczne (tabela 7).

Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych

Nr obiek- Gmina Forma Rok Rodzaj obiektu tu na Miejscowo ść ochrony zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Pot ęgowo L – „Grodzisko Runowo”* 1 R Runowo 1981 słupski (29,66) Cewice (29,66)L – „Karwickie Źródliska” 2 R Karwica 2007 lęborski (3,22) Pot ęgowo 3 P Runowo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Pot ęgowo 4 P Runowo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Pot ęgowo 5 P Runowo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Pot ęgowo 6 P Runowo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Pot ęgowo 7 P Runowo 1995 PŜ – buk zwyczajny słupski Pot ęgowo 8 P Runowo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Cewice 9 P Kr ępkowice 1995 PŜ – d ąb szypułkowy lęborski Cewice PŜ – d ąb szypułkowy 10 P Kr ępkowice 1978 lęborski „Świ ętopełek” Pot ęgowo 11 P Runowo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Pot ęgowo 12 P Runowo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Pot ęgowo 13 P Gaje 1978 PŜ – daglezja słupski Pot ęgowo 14 P Warcimino 1978 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Pot ęgowo 15 P Warcimino 1978 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Cewice 16 P Cewice 1978 PŜ – lipa lęborski Cewice 17 P Cewice 1978 PŜ – grupa buków lęborski Cewice 18 P Cewice 1995 PŜ – grupa lip lęborski Cewice 19 P Cewice 1995 PŜ – grupa lip lęborski Czarna D ąbrówka 20 P Mikorowo 1978 PŜ – d ąb szypułkowy bytowski Czarna D ąbrówka 21 P Kozy 1978 PŜ – dwa buki bytowski Czarna D ąbrówkai 22 P Kozy 1978 PŜ – buk pospolity bytowski

36

1 2 3 4 5 6 Czarna D ąbrówka 23 P Kozy 1978 PŜ – d ąb szypułkowy bytowski Cewice 24 P Oskowo 1978 PŜ – klon lęborski Cewice 25 P Oskowo 1978 PŜ – klon lęborski Cewice 26 P Oskowo 1978 PŜ – klon lęborski Czarna D ąbrówka 27 P Rokitki 2001 PŜ – cis pospolity bytowski Czarna D ąbrówka 28 P Rokitki 1978 PŜ – buk bytowski Cewice łąka 29 U Unieszynko 2006 lęborski (0,18) Cewice łąka 30 U Unieszynko 2006 lęborski (1,66) Cewice łąka, cenne gatunki roślin 31 U Kr ępkowice 2006 lęborski (4,81) Cewice łąka 32 U Kr ępkowice 2006 lęborski (2,57) Cewice łąka 33 U Maszewo 2006 lęborski (4,17) Cewice łąka, szuwary 34 U Unieszyno 2006 lęborski (1,56) Cewice łąka 35 U Unieszynko 2006 lęborski (3,02) Cewice łąka, oczko wodne 36 U Unieszynko 2006 lęborski (1,50) Cewice łąka 37 U Cewice 2006 lęborski (0,20) Cewice łąka 38 U Cewice 2006 lęborski (0,18) Cewice łąka 39 U Cewice 2006 lęborski (0,20) Czarna D ąbrówka 40 U Karwno 1998 torfowisko wysokie (3,8) bytowski Czarna D ąbrówka torfowisko 41 U Dr ąŜ kowo 1998 bytowski (3,1) Czarna D ąbrówka kompleks le śny z torfowiskiem 42 U Dr ąŜ kowo 1998 bytowski (10,03) Cewice łąka, szuwary 43 U Karwice 2006 lęborski (2,34) Cewice łąka 44 U Oskowo 2006 lęborski (3,67) Cewice 45 U Karwice 2006 łąka, szuwary (1,88) lęborski Czarna D ąbrówka 46 U Karwno 1998 torfowisko wysokie (5,2) bytowski Czarna D ąbrówka śródle śne jezioro i torfowisko 47 U Karwno 1998 bytowski (2,65) Cewice łąka, szuwary 48 U Kostroga 2006 lęborski (1,48)

37

1 2 3 4 5 6 Cewice łąka, szuwary 49 U Oskowo 2006 lęborski (2,41) Czarna Czarna D ąbrówka torfowisko 50 U 1998 Dąbrówka bytowski (9,75) Czarna Czarna D ąbrówka bagno 51 U 1998 Dąbrówka bytowski (2,26) Czarna Czarna D ąbrówka bagno i jezioro śródle śne 52 U 1998 Dąbrówka bytowski (15,21) Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – le śny, rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, * – rezerwat le śno-archeologiczny

Rezerwat le śny i archeologiczny „Grodzisko Runowo” o powierzchni 29,66 ha powstał w 1981 r. Przedmiotem ochrony s ą buczyny i ł ęgi oraz słowia ńskie grodzisko wraz z cmenta- rzyskiem kurhanowym. Zespół osadniczy powstał w II połowie IX wieku, w okresie funkcjo- nowania grodowych wspólnot plemiennych. Szat ę ro ślinn ą rezerwatu tworzy głównie drzewo- stan bukowy w wieku 145–175 lat, z nieznaczn ą domieszk ą d ębu szypułkowego. Bagnisty brzeg Pogorzelicy porasta ł ęg jesionowo-olszowy. Pod ścisł ą ochron ą znajduj ą si ę: storczyk szerokolistny, widłak wroniec, widłak jałowcowaty. Ro śnie tu te Ŝ wymieraj ący j ęczmie ń zwy- czajny oraz zagro Ŝona wygini ęciem kokoryczka okółkowa, a tak Ŝe grupa bardzo rzadkich porostów i jeden gatunek grzyba. Rezerwat le śny „Karwickie Źródliska” został utworzony w 2007 roku na obszarze 3,22 ha. Celem ochrony jest nisza źródliskowa z licznymi wysi ękami i wypływami źródeł oraz fragmenty wysoczyzny morenowej bezpo średnio j ą otaczaj ącej. Cyrk źródliskowy wy- pełnia kopuła torfowiska źródliskowego, porozcinana licznymi strumieniami. Dla zabezpie- czenia rezerwatu przed zagro Ŝeniami zewn ętrznymi wyznaczono otulin ę o powierzchni 38,84 ha. Ochron ą w formie pomników przyrody obj ęte zostały pojedyncze drzewa lub ich skupi- ska (tab. 7). S ą to mi ędzy innymi: klony, d ęby, buki i lipy. Jednym z okazalszych drzew jest 800-letni d ąb szypułkowy „ Świ ętopełek” w Kr ępkowicach. Jego obwód wynosi 7 m, a wyso- ko ść dochodzi do 18 m. UŜytki ekologiczne to miejsca chroni ące pozostało ści ekosystemów takich środowisk jak: oczka wodne, k ępy drzew i krzewów, łąki, bagna i torfowiska. Na obszarze arkusza Czarna D ąbrówka utworzono 23 u Ŝytki ekologiczne o powierzchni od 0,18 do 15,21 ha. W koncepcji sieci ECONET (Liro red., 1998) południowa cz ęść obszaru arkusza poło- Ŝona jest w obr ębie mi ędzynarodowego korytarza ekologicznego o nazwie: „Pojezierze Ka-

38 szubskie”, a dolina Łupawy w obr ębie korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym (fig. 5). Według systemu NATURA 2000 (tabela 8) Dolina rzeki Łupawy stanowi fragment spe- cjalnego obszaru ochrony siedlisk pod nazw ą Dolina Łupawy (PLH220036). W obszarze tym ochronie podlegaj ą siedliska le śne z terenami śródle śnymi ł ąk, mokradeł i bagien oraz unika- towym ptactwem.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Czarna D ąbrówka na tle systemu ECONET (Liro red., 1998) 1 – obszary w ęzłowe o znaczeniu mi ędzynarodowym: 2M – Wybrze Ŝe Bałtyku, 9M – Pojezierze Kaszubskie 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym: 9k – Łupawy, 10k – Redy – Łeby 3 – wi ększe jeziora

39

Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego punktu Nazwa obszaru Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza Typ Kod obszaru Powierzchnia L.p. i symbol oznaczenia obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść obszaru Kod na mapie Województwo Powiat Gmina geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 lęborski Cewice PLH Dolna Łupawy 1 K E 17°17’24’’ N 54°29’16’’ 5508,63 PL0B1 pomorskie Czarna D ąbrów- 220036 (S) bytowski ka Rubryka 2: K – (OZW) Obszar Spełniaj ący Kryteria Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym Rubryka 4: S – specjalny obszar ochrony siedlisk

40 40

XII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Czarna D ąbrówka na pocz ątku pierwszego tysi ąclecia p.n.e. znajdował si ę w zasi ęgu kultury łu Ŝyckiej, któr ą około 500 lat p.n.e. zast ąpiła kultura pomorska. Osad- nictwo pradziejowe i średniowieczne zarejestrowano w kilkudziesi ęciu miejscach. S ą to cmentarzyska kurhanowe wokół Jeziora Mikorowo, w Rokitkach, Warciminie i Kotuszewie oraz osady i ślady osad datowane od mezolitu po średniowiecze, mi ędzy innymi na wschód od Oskowa. Wczesno średniowieczne grodzisko odkryto w Runowie. Grodzisko z majdanem, otoczone wałami zbudowano na eksponowanym wyniesieniu. U jego podstawy, od strony południowej powstała osada oddzielona od grodu fos ą i wałem zaporowym oraz cmentarzy- sko kurhanowe. Wi ększo ść miejscowo ści ma swój średniowieczny rodowód. Przewa Ŝaj ą ulicówki i wielocho Ŝnice. W niektórych z nich znajduj ą si ę obiekty obj ęte opiek ą konserwatorsk ą. W Mikorowie znajduje si ę XVIII-wieczny kościół drewniany o konstrukcji szachulcowej z barokowym ołtarzem i ambon ą. W Kozinie zachował si ę park, b ędący cz ęś ci ą zespołu pała- cowo-parkowego z ko ńca XVIII w., a w Otonodze młyn wodny z I połowy XIX w. W Runowie znajduje si ę XVII-wieczny pałac otoczony zabytkowym parkiem, w Kr ęp- kowicach neogotycki ko ściół z ko ńca XIX wieku. Neoklasycystyczny dwór w Cewicach z 1880 roku wraz z otaczaj ącym go parkiem pełni funkcj ę szkoły.

XIII. Podsumowanie

Dominuj ącą rol ę na obszarze arkusza Czarna D ąbrówka pełni rolnictwo i le śnictwo. W Maszewie funkcjonuje Kaszubska Wytwórnia Dro ŜdŜy. W uprawach przewa Ŝaj ą zbo Ŝa, liczne s ą te Ŝ plantacje truskawek. W lasach pozyskuje si ę zarówno drewno, jak i runo le śne, szczególnie jagody. Przemysł wydobywczy ma niewielkie znaczenie. Obecnie czynne s ą cztery kopalnie pia- sku i Ŝwiru eksploatuj ące surowiec ze złó Ŝ: „Oskowo II”, „Kozin II”, „Kotuszewo” i „Kr ęp- kowice”. Analiza wyników robót i bada ń geologicznych wykonanych na obszarze arkusza pozwoliła na wyznaczenie trzech obszarów perspektywicznych torfów i trzech obszarów per- spektywicznych piasków i Ŝwirów. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia regionu w wodę ma poziom czwartorz ędowy. Konieczna jest wi ęc ochrona ich zasobów oraz jako ści wód. Powinno podejmowa ć si ę działa- nia w celu uporz ądkowania zagro Ŝeń zwi ązanych z powstawaniem, gromadzeniem i utylizacj ą

41 odpadów, budow ą i modernizacj ą oczyszczalni, kanalizowaniem miejscowo ści posiadaj ących wodoci ągi, racjonaln ą gospodark ą roln ą oraz prawidłow ą rekultywacj ą wyrobisk pokopalnia- nych. Na obszarze arkusza brak jest obiektów uci ąŜ liwych dla środowiska. W granicach arkusza Czarna D ąbrówka wyznaczono obszary predysponowane do bez- po średniego lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych. Wymogi przewidziane dla pro- jektowania składowisk tego typu spełniaj ą gliny zwałowe stadiału górnego zlodowace ń pół- nocnopolskich – wisły, wyst ępuj ące na obszarach wysoczyznowych. Najkorzystniejsze warunki dla składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą w okolicy Czarnej D ąbrówki, Mikorowa i Przybina, a tak Ŝe w rejonie Runowa i Rokit, gdzie na po- wierzchni odsłaniaj ą si ę gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści od 32 do 52 m. W rejonie Mikorowa, Przybina i Runowa zalegaj ą one bezpo średnio na mułkach i iłach zastoiskowych zlodowace- nia środkowopolskiego – warty, tworz ących w tych miejscach dodatkowe wzmocnienie barie- ry izolacyjnej, o ł ącznej grubo ści osi ągaj ącej nawet około 145 m. UŜytkowe poziomy wodono śne na przewa Ŝaj ącym obszarze arkusza charakteryzuj ą si ę niskim i średnim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Rejony te wymagaj ą jednak do- kładniejszego rozpoznania, w celu okre ślenia zasi ęgu, mi ąŜ szo ści i cech izolacyjnych natural- nej bariery geologicznej. Warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk wynikaj ą z blisko ści zwartej zabudowy miejscowo ści gminnych, blisko ści lotniska wojskowego znajduj ącego si ę w Siemirowicach (arkusz Sierakowice) oraz ochrony przyrody. Na arkuszu zlokalizowano dwa wyrobiska kruszywa naturalnego, które mogłyby by ć w przyszło ści rozpatrywane jako potencjalne miejsce składowania odpadów. Posiadaj ą one przestrzenne ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony złó Ŝ kopalin oraz blisko ści lotni- ska wojskowego. Według systemu NATURA 2000 Dolina rzeki Łupawy stanowi fragment specjalnego obszaru ochrony siedlisk pod nazw ą Dolina Łupawy. Urocze doliny Pogorzeliczanki, Uniesz- ynki, Sinicy i lasy wokół nich to obecnie obszar chronionego krajobrazu. Tak ą sam ą ochron ą powinna by ć obj ęta Łupawa i Bukowina wraz z jeziorami Kozi ńskim i Karwie ńskim Du Ŝym, tym bardziej, Ŝe otaczaj ą je ponad stuletnie lasy. Na opisywanym terenie nie ma warunków do rozwoju turystyki masowej. Jedynie w Rokitach mie ści si ę o środek wypoczynkowy. Jednak rozwój gospodarstw indywidualnych, szczególnie w kierunku upraw ekologicznych sprzyja ć mo Ŝe niezorganizowanej formie wypo- czynku, jak ą jest agroturystyka. Ukształtowanie terenu o charakterze podgórskim i olbrzymie

42 połacie lasów to wymarzone tereny dla turystyki pieszej. Dodatkowo mnogo ść niedu Ŝych je- zior i stawów, przy których mo Ŝna zorganizowa ć pla Ŝe i pola namiotowe uatrakcyjni ą ofert ę agroturystyczn ą i turystykę piesz ą. Rzeka Łupawa stanowi trudny lecz pi ękny szlak wodny, którym mo Ŝna pod ąŜać a Ŝ do morza.

XIV. Literatura

BALCER M., CHMIELOWSKA U., ZAMRZYCKA M., PASIEROWSKA B., 2001 – Do- kumentacja hydrogeologiczna zbiornika wód podziemnych nr 115 – Zbiornik mi ę- dzymorenowy Łupawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. BOCHENKO M., 1972 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za kred ą jeziorn ą w pow. Lębork woj. gda ńskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. BOCHENKO M., 1973 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem kredy jeziornej w miejscowo ści Kr ępkowice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. CHMIELOWSKA U. i in., 2001 – Dokumentacja hydrogeologiczna głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 114 „Maszewo”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J. (red.) 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód pod- ziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 r. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wy- st ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pogorzelice

II” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. HELWAK L., 1987 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Oskowo III”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

HELWAK L., 1996 – Dodatek do dokumentacji geologicznej w kat. C 2 zło Ŝa kruszywa natu- ralnego „Dęby”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

HELWAK L., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa natu- ralnego „Oskowo II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

HELWAK L., 2005 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Kotuszewo” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

43

INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JĘDRZEJEWSKA W., 1985 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w północnej cz ęś ci woj. słupskiego. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku. JURYS L., 1979 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych kruszywa natural- nego na terenie powiatu Bytów. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku. JURYS L., 1991 – Sprawozdanie z wst ępnych prac poszukiwawczych (zwiadowczych) złó Ŝ kruszywa naturalnego w okolicy Sławna, Słupska, L ęborka. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku. JURYS L., 1992 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Kozin II” w miejscowo ści Kozin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. red.–1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1: 500 000. Akademia Górniczo – Hutnicza w Krakowie. KONDRACKI J. 2001 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KWA ŚNY L., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000. Arkusz Czar- na D ąbrówka. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KUBICA D., 1981 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Oskowo”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIDZBARSKI M., 1995 – Dokumentacja hydrogeologiczna głównego zbiornika wód pod- ziemnych nr 107 Pradolina rzeki Łeby. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. War- szawa. LIRO A. 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. Lis J., PASIECZNA A., 1999 – Atlas geochemiczny Pobrze Ŝa Gda ńskiego 1:250 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

44

MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MEDY ŃSKA K., 1970 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem kru- szywa naturalnego w Cewicach. Przeds. Geol.-Bad. Przem. Kruszyw i Sur. Min., Gda ńsk. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku.

MOCZULSKA G., J ĘDRZEJEWSKA W., 1988 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa naturalnego „D ęby”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa NOWAK – SIWEK A., 1979 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło- Ŝami kruszywa naturalnego w wybranych rejonach woj. słupskiego. Archiwum Po- morskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku. OSTRZY śEK S. DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PACZY ŃSKI B. 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1: 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. PRUSSAK W., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Czarna D ą- brówka. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PRUSSAK W., PIKIES R., 2003 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski, arkusz Czarna Dąbrówka. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PRUSSAK W., PIKIES R., 2007 – Obja śnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Czarna D ąbrówka. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. RAPORT o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 roku. 2007. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r.

45

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. SOKOŁOWSKA H., 1972 – Sprawozdanie z prac geologiczno-zwiadowczych wykonanych za kred ą jeziorn ą w powicie Bytów. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkow- skiego, Delegatura w Słupsku. SOKOŁOWSKI M., 2007 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa naturalnego „Kr ępkowice”

w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warsza- wa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. SYRNIK S., KARWACKI A., 1969 – Sprawozdanie (negatywne) z bada ń geologiczno- zwiadowczych ze zło Ŝami kruszywa naturalnego wykonanych w powiecie Słupsk. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku. TCHÓRZEWSKA D., TYLEK K., 1972 – Sprawozdanie z prac geologiczno zwiadowczych przeprowadzonych za zło Ŝami kredy jeziornej na obszarze powiatu Słupsk, woj. ko- szali ńskie. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słup- sku. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 62, poz. 628 z dnia 5 marca 2007 r. WOJTKIEWICZ J., 1989 – Dokumentacja geologiczna w kat. C2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Kozin”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. WORONIECKI J., 1976 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem kruszywa naturalnego dla drogownictwa w rejonie miejscowo ści Karwice. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku. WÓJCIK B., 1973 – Dokumentacja geologiczna badań wykonanych w rejonie Dar Ŝewo– Karwica pow. L ębork. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delega- tura w Słupsku.

46

WÓJCIK B., 1979 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Cewice”. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Delegatura w Słupsku.

47