Forvaltningsplan for Hjort, Gulen Kommune 2019 - 2023

2019

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 2019 - 2023

Halvor Brosvik

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Innhaldsliste. side 1.0 Innleiing. 4 1.1 Formål og bakgrunn for forvaltningsplanen 4 2.0 Råmer for hjorteviltforvaltninga 4 2.1 Lovverket 4 2.1.1 Viltlova og tilhøyrande forskrifter 4 2.1.2 Forskrift om forvaltning av hjortevilt 5 2.1.3 Naturmangfaldlova 5 2.1.4 Lov om skogbruk (Skoglova) 6 2.2 Offentleg hjorteforvaltning 6 2.2.1 Nasjonal strategi for forvaltning av hjortevilt 6 2.2.2 Fylkeskommunen 6 2.2.3 Tidlegare planar i Gulen 7 2.3 Viktige retningslinjer for hjorteforvaltninga 7 2.3.1 Minsteareal 7 2.3.2 Teljande areal 8 2.4 Valdsstruktur og lokal organisering 8 2.4.1 Vald og jaktfelt 8 2.5 Bestandsplanbasert forvaltning 9 2.5.1 Bestandsplanar – innhald og prosess 9 2.5.2 Andre tilhøve som er viktige for planarbeidet 10 2.5.3 Tildeling av fellingsløyver med godkjente bestandsplanar 10 2.5.4 Kommunen sitt ansvar i hjorteviltforvaltninga 10 2.5.5 Samarbeid med andre kommunar om hjorteviltforvaltninga 10 3.0 Bestandsstatus for hjorten i Gulen. Statestikk 11 3.1 Sett hjort 11 3.2 Fellingstal 11 3.3 Slaktevekter 13 3.4 Innsamling av kjevar 15 3.5 Uttak fordelt på kjønn 15

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune side 3.6 Vårteljingar 15 3.7 Fallvilt, trafikkdrepne og funne daude eller avliva dyr 16 3.8 Bestandsutvikling 17 3.9 Beiteskader 18 3.9.1 Skog 18 3.9.2 Jord 18 3.9.3 Andre skadeverk 19 3.10 Hjorten og biologisk mangfald 19 3.11 Andre rapportar som seier noko om utviklinga i hjortestammen 20 4.0 Helsa til hjorten 21 4.1 Virus 21 4.1.1 Hepatit E hos hjortevilt 21 4.1.2 Skogflåttencefalitt-virus hos hjort og elg 21 4.1.3 Parasittknuter i underhuden hos hjort 22 4.1.4 Den store Leverikten 22 5.0 Arealkonflikter 23 5.0.1 Svært viktige viltområder (for hjort) 23 5.1 Konflikt med andre brukarar av naturen 23 5.2 Hjort og vegtrafikk 24 6.0 Verdien av jakt 24 7.0 Konklusjon 25 8.0 Målsetjingar for bestanden i Gulen 26 8.1 Målsetjingar 26 8.1.1 Hovudmål 26 8.1.2 Auka gjennomsnittsalder 26 8.1.3 Kondisjon 26 8.1.4 Hanndyr i bestanden 26 8.1.5 Helsetilstanden 26

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune side 8.2 Delmål 27 8.2.1 Målparameter 2019 med vidare føringar 27 8.3 Bestandsstorleik 28 8.4 Arealbrukskonflikter 28 8.5 Trafikkproblematikken 28 8.6 Viltfondet 28 8.7 Forvaltninga skal vere kunnskapsbasert 29 8.8 Organisering og jaktinnsats 29 8.9 Verdien av hjorteressursen 29 9.0 Tiltak 30 9.1 Kalveskyting 30 9.2 Løyvetildeling 30 9.3 Godkjenning av bestandsplanar 30 9.4 Tiltak for kunnskapsbasert forvaltning 30 9.5 Bruk av viltfond 30 9.6 Jord og skog 30 9.6.1 Skog 30 9.6.2 Jord 31 9.7 Hjort og biologisk mangfald 32 9.8 Organisering og jaktinnsats 33 9.8.1 Tiltak i planperioden 33 9.9 Kva verdi har jaktressursen 33 9.10 Kva mål har Masfjorden 33 10.0 Evaluering 33 11.0 Tildelingsprofil 34 12.0 Døme på tildeling 34

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

1.0 Innleiing 1.1 Formål og bakgrunn for forvaltningsplanen

Formålet med ’Forvaltningsplanen for hjort i Gulen kommune’ er å gje ein oversikt over status og framtidige utfordringar, samt å gje føringar for den lokale hjorteviltforvaltninga i kommunen.

Gulen kommune sine målsetjingar for utviklinga av hjortebestanden skal setjast med bakgrunn i opplysningar om beitegrunnlag, bestandsutvikling, skadar på inn- og utmark samt skog og omfanget av trafikkpåkøyringar.

Forvaltningsplanen har og som mål å bidra til å gjere forvaltninga mest mogleg kunnskapsbasert og tydeliggjere rollene og ansvarstilhøve innan offentleg og privat forvaltning. Planen skal fungere som eit styringsverktøy ved forvaltning av hjort i Gulen kommune, og sørgje for at kommunen sine målsetningar ved hjorteforvaltninga blir oppnådd. I tillegg er den meint som eit oppslagsverk for valda i arbeidet med bestandsplanane sine.

Planen vert styrande for den kommunale forvaltninga og forvaltningsmåla som vert sett opp i planen, blir eit viktig verkty for å setje rammene for tildelinga av fellingsløyve for vald utan bestandsplanar. Planen vert og eit rammeverkty for vald med bestandsplanar, i kraft av at det vert stilt krav om at desse skal ta omsyn til offentlege målsetjingar for å bli godkjende.

2. Råmer for hjorteviltforvaltninga 2.1 Lovverket

Det er fleire lover som regulerer forvaltninga av hjortebestanden. Desse er tekne med i vurderingane i denne planen: Viltlova, Forskrift om forvaltning av hjortevilt, naturmangfaldlova og lov om skogbruk 2.1.1 Viltlova og tilhøyrande forskrifter

Viltlova (LOV-1981-05-29 nr. 38: Lov om jakt og fangst av vilt) og Naturmangfaldlova (LOV-2009-06- 19 nr.100: Lov om forvaltning av naturen sitt mangfald) gjev rammene for jakt og fangst av vilt og for forvaltning av vilt. Viltlova gjev regelverket for det meste i høve utøving av jakt, fangst og forvaltning av vilt. Ein del av dette er heimla direkte i lova, men og gjennom ei rekkje forskrifter til lova m.o.a.: - Forskrift om forvaltning av hjortevilt som særskilt omhandlar forvaltninga av hjorteviltet.

Føremålsparagrafen i Viltlova seier:

§ 1. (lovens formål) Viltet og viltets leveområder skal forvaltas i samsvar med naturmangfaldloven og slik at naturens produktivitet og artsrikdom bevarast. Innanfor denne ramme kan viltproduksjonen haustast til gode for landbruksnæring og friluftsliv.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 2.1.2 Forskrift om forvaltning av hjortevilt

I fylgje Forskrift om forvaltning av hjortevilt (FOR-2012-02-10-134) skal kommunane utarbeide mål for forvaltninga av elg, hjort og rådyr.

§ 3. Mål for forvaltning av elg, hjort og rådyr «Kommunen skal vedta målsettingar for utviklinga av bestandane av elg, hjort, og rådyr der det er opna for jakt på arten/artane. Måla skal blant anna ta omsyn til opplysningar om beitegrunnlag, bestandsutvikling, skadar på jord- og skogbruk og omfanget av viltulykker på veg og bane».

Hjorteviltbestanden utgjer ein viktig og stor ressurs både som del av natur- og arts mangfaldet, men og for rekreasjon gjennom jakt, andre naturopplevingar og som kjøtprodusentar. Denne ressursen har etterkvart begynt å gje grunnlag for nærings messig utnytting. Mange jegerar og til dels grunneigarar ynskjer difor å ha tette hjorteviltbestandar. Store konsentrasjonar av hjortevilt påverkar vegetasjonen i vesentleg grad noko som igjen kan få innverknad på det biologiske mangfaldet. Dette gjeld både i høve til vegetasjonen og endra livsmiljø og levekår for andre viltartar og organismar.

Samstundes påverkar hjorteviltet andre næringsinteresser som jord, skog og hagebruk der beiteskader av hjortevilt kan medføre økonomisk tap av betydeleg omfang. Skade i private hagar og på gravplassar, parkar o.l. kan og einskilde stader vere eit problem. I høve til samferdsle er kollisjonar mellom køyrety og hjortevilt mange stader er eit stort problem. Dette kan i mange tilfelle medføre alvorlege personskadar og i dei verste tilfella tap av menneskeliv. Slike kollisjonar har og oftast store økonomiske konsekvensar gjennom skade på køyrety, kostnader for helsevesenet og kostnader med ettersøk og avliving av skadde dyr.

§ 1 i Forskrift om forvaltning av hjortevilt seier : «Formålet med denne forskrift er at forvaltninga av hjortevilt tek vare på bestandane og leveområda sitt produktivitet og mangfald. Det skal leggas til rette for en lokal og bærekraftig forvaltning med sikte på nærings- og rekreasjons messig bruk av hjorteviltressursane. Forvaltningen skal videre sikre bestandsstørrelser som fører til at hjortevilt ikke forårsaker uakseptable skader og ulemper på andre samfunnsinteresser.»

Kommunen har såleis ansvar for å ta omsyn til ei rekkje interesser når dei gjennom det kommunale målet skal legge føringar for hjorteforvaltninga. Dei kommunale måla bør vere konkrete og kunne etterprøvast.

2.1.3 Naturmangfaldlova

Naturmangfaldlova som er ei overordna lov i høve til all arts og arealforvaltning gjev ikkje konkrete reglar for jakt, fangst og forvaltning av vilt anna enn i høve til det som ein vanlegvis kallar «skadefellingsløyve». Dette vil sei uttak av vilt utanom reglar for vanleg jakt og fangst for å avverje skade på ulike interesser. Dette er heimla i: § 17. alminnelige regler om annet uttak av vilt og lakse-

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune og innlandsfisk og i § 18. annet uttak av vilt og lakse- og innlandsfisk etter vurdering av myndigheitene. Prinsippa i Naturmangfaldlova skal likevel leggjast til grunn ved all forvaltning både av areal og einskildartar og føremålsparagrafen lyder slik:

§ 1. (lovens formål) Lova sitt føremål er at naturen med sin biologiske, landskapsmessige og geologiske mangfald og økologiske prosessar blir teke vare på ved bærekraftig bruk og vern. Også slik at den gjev grunnlag for menneska sin aktivitet, kultur, helse og trivsel, no og i framtida, også som grunnlag for samisk kultur.

2.1.4 Lov om skogbruk (Skoglova)

Også skoglova har føresegner som kan legge føringar for forvaltninga av hjortevilt dersom hjorteviltbestandane medfører store skadar på skog jf. lova sin § 9:

§ 9. Førebyggjande tiltak Når det er fare for at større skogområde kan bli skada av insekt- eller soppangrep skal kommunen setje i verk dei førebyggjande tiltak som er naudsynt. Dette kan mellom anna vere pålegg til skogeigarar. Dette gjeld også for skog og tre i område som er utanfor virkefeltet i § 2. Departementet kan fastsetje nærare forskrifter om slike tiltak, og korleis utgiftene skal dekkjast. Kommunen sine kostnader i denne samanhengen er tvangsgrunnlag for utlegg. Der beiting av hjortevilt fører til vesentlege skadar på skog som er under forynging, eller der beitinga er ei vesentleg hindring for å overhalde plikta til å forynge skog etter § 6 i denne lova, skal kommunen som viltorgan vurdere om det er behov for å regulere bestanden av hjortevilt slik at beitetrykket blir redusert.

2.2 Offentleg hjorteforvaltning 2.2.1 Nasjonal strategi for forvaltning av hjortevilt

Direktoratet for Naturforvaltning fastsette i 2009 strategi for forvaltning av hjortevilt (DN rapport 8 – 2009). Strategien freistar å synleggjere utfordringane ein vil møte i høve forvaltninga av hjorteviltartane i åra framover. Denne utgjer den overordna målsetjinga for korleis ein ynskjer forvaltninga framover som er uttrykt gjennom 5

odukt.

2.2.2 Fylkeskommunen.

Fylkeskommunen seier i sitt strategidokument frå 2015, oppdatert 04.09.18:

Mål: «Vilt- og fiskeressursane skal vere grunnlag for eit variert jakt- og fisketilbod og utvikling av næringsverksemd». Dette vil ein nå ved å jobbe etter 3 strategiar:

I. Styrking av kunnskapsnivået, om vilt og innlandsfisk, i Sogn og fjordane. II. Betre organisering av vilt- og innlandsfiskeforvalting på grunneigarsida. III. Utvikling av effektive forvaltningsmodellar for innlandsfisk og vilt.

Betre forvaltninga og spreie kunnskap om viltet er viktige element i planen.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Historie 2.2.3 Tidlegare planar i Gulen kommune Plan for viltforvaltninga i Gulen 2002 – 2007

Verkemiddel – ulike delmål

-Kan forlenge jakta med 14 dagar fram til 23. desember.

-frå 01.03.03 Minstearealet sett til 1000 da

-vårteljing

-sett hjort innført frå 2003

-legg til rette for storvald -20.000 da og bestandsplanar.

-kommunalt viltfond frå 10.01.01.

- Gulen hjorteutval var skipa i mars i år 2002. Grunneigarretta forvaltning

Plan for viltforvaltninga i Gulen 2008 - 2012

Sidan 2012 og til dags dato har ikkje siste plan vorte fornya.

2.3 Viktige retningslinjer for hjorteforvaltinga

2.3.1 Minsteareal (kommunal forskrift)

Forskrift om forvaltning av hjortevilt, «§ 6 Fastsettelse av minsteareal for elg, hjort og rådyr: «Kommunen fastsetter minstearealet for elg, hjort og rådyr i forskrift. Det kan fastsettes ulikt minsteareal for ulike deler av en kommune. Forslag om endring av minsteareal skal fremmes innen 15. januar. En eventuell forskriftsendring fastsettes av kommunen innen 15. mars.»

Før fastsetting av minstearealet skal kommunen vurdere følgjande:

Kommunen sine målsettingar for utvikling av bestandane:

 Bestandane sin tettleik/storleik og samansetning, hovudsakleg basert på jaktstatistikk, sett hjort/(sett elg) og andre tilgjengelege opplysningar om bestandsutviklinga for vedkomande art i kommunen.  Beitetilhøva og arten sitt livsvilkår elles, her under sesongtrekk.  Eventuelle konfliktar i høve til jord-, hage- og skogbruk. 

Fastsetting av minstearealet er det viktigaste verkemiddelet i reguleringa av bestandsstorleiken. Minstearealet bør samordnas med dei andre verkemidla for å nå målet i hjorteviltforvaltninga. Andre virkemiddel er fråvik av minstearealet (§ 7) og bestandsplan (§ 15). I nokre få tilfelle der andre verkemidla er forsøkt, eller der akutte situasjonar oppstår, kan kommunen vurdere skadefelling, jf. Naturmangfaldlova § 18 4.ledd. Gulen kommune har i samsvar med § 6 fastsett ulikt minsteareal for ulike deler av ein kommune på grunnlag av forskjell på produksjonsgrunnlag, bestandstettheit eller skadepress m.m.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

Minsteareal i Gulen kommune vart endra i forskrift om minsteareal for hjort med verknad frå 12.05.2011. Ei mindre endring vart gjort i 2016 der Sande vald fekk minsteareal på 750 da.

1. Driftsplanområde 1: Valda Indre Oppedal, Ytre Oppedal, Wergeland, Haugland og Brekke får 500 da. Resten av valda får 750 da. 2. Driftsplanområde 2: Heile driftsplanområde får 750 da. 3. Driftsplanområde 3: Valda Eide, Steine og Halsvik får 500 da. Dei andre valda på fastlandet og Sande får 750 da. Øyane får 1000 da. 4. Driftsplanområde 4: Alle valda på fastlandet, Fonna og Hisarøy får 750 da. Resten av øyane i dette området får 1000 da.

2.3.2 Teljande areal

I samsvar med «Forskrift om forvaltning av hjortevilt», § 9 Krav til vald for jakt på .. hjort .. skal valdet være samanhengande og ha ei avgrensing og ei form som gjer det eigna til jakt på vedkomande viltart eller viltartar, og som gjer det sikkerheits messig forsvarlig å utøve jakt og fangst. Eit vald må ha teljande areal som minst svarer til gjeldande minsteareal i vedkomande område. Innan det enkelte vald skal kommunen godkjenne teljande areal slik: For elg, hjort og rådyr skal kommunen rekne som teljande areal: Skogareal og myr under skoggrensa. Med skogareal blir det meint både produktiv og uproduktiv skog, og både lauvskog og barskog. Kommunen kan godkjenne andre areal typar som teljande areal, der desse er av stor tyding for vedkomande art. Vidare kan kommunen bestemme at områder som er omdisponert slik at arealet ikkje naturlig blir nytta av vedkomande viltart, ikkje skal takast med som teljande areal.

2.4 Valdsstruktur og lokal organisering

Det er i dag 42 vald i kommunen. Av desse er det 4 storvald. I 2015/16 vart Gulen og Masfjorden bestandsplanområde skipa. Og i 2016 vart bestandsplanen godkjent av Gulen kommune. Det er 5 vald frå Nordre Masfjorden med i bestandplanområde. Gulen og Masfjorden bestandsplanområde har 29 innmelde vald, 5 frå Masfjorden og 24 vald frå Gulen. Bestandsplanområdet har 82,9 % av dei tildelte fellingsløyva innanfor Gulen kommune.

Det totale gjeldande jaktarealet er pr.01.01.2019 på 540.738 daa. Dette gjev valda ein gjennomsnitt storleik på 12.874,7 daa. Men storleiken på valda strekker seg frå vald med berre litt over 1000 daa til Midtre Gulen hjortevald med 138.381 daa.

Bruk av 50% regelen

For å kunne dele ut så mange løyver som tettleiken av hjort tilseier, må ein fråvike minstearealet i dei ulike driftsplanområda. Og no er tildelinga blitt så stor at ein må vurdere å endre på minsteareala for å ta ned hjortestammen. Bruk av 50% regelen er no meir regel enn unntak. 2.4.1 Vald og jaktfelt

Per 2019 er det 42 vald i Gulen kommune. Så mange vald gjev ikkje ei optimal utnytting av jaktinnsats og har liten fleksibilitet i høve til endringar i hjorten sin arealbruk og påverknad m.a. på landbruket. Det er derfor ønskjeleg med fleire større vald einingar eller at fleire vald vert med i Gulen og Masfjorden bestandsplanområde. I dette arbeidet må både kommunen og rettshavarane engasjere seg. Det er generelt ikkje ein fasit på kor store valda bør vere, men

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune skal ein ha ei målstyrt og planbasert forvaltning, bør det vere ein viss storleik på valda og desse bør forvalte eit visst tal løyve.

I Forskrift om forvaltning av hjortevilt (2016) skal kommunen fastsette/godkjenne teljande areal jf. § 8. Kommunen kan etter § 8 1. ledd godkjenne andre arealtypar som teljande areal enn skogareal og myr.

2.5 Bestandsplanbasert forvaltning

Hjortejakta i Gulen er i byrjinga av 2019 organisert i 42 vald. Dei fleste av desse valda er små og har ein årleg felling på under 10 dyr. Valda må framover organiserast på ein meir hensiktsmessig måte som i større grad kan bidra til å oppfylle målsetningane i bestandsplanane. Det er mest hensiktsmessig at viltområda er organisert i større vald framfor mange små. Ein kan dermed lettare konsentrere jakta til områder som hjorten oppheld seg i og områder som det er mykje beiteskader, eller som ein av andre årsaker ynskjer ein mindre bestand. Det vil såleis vere naudsynt at talet på vald i kommunen blir redusert ved at mindre vald slår seg saman til større einingar. Eventuelle samanslåingar av vald bør oppnåast gjennom ein frivillig avtale mellom dei jaktrettshavarane i dei aktuelle valda.

Ved å jakte etter bestandsplan kan grunneigarane i større grad påverke forvaltinga. Gjennom bestandsplanen legg grunneigarane føringar for korleis ein vil forvalte hjorten i eit område. Det vil vere rom for at ulike vald har noko ulike målsetjingar for bestanden i sitt område. For å kunne styre utviklinga i bestandane i samsvar med forvaltningsmåla er det viktig at ein størst mogleg del av tildelt kvote blir felt. For vald utan godkjende bestandsplanar, skal avskytinga vere basert på målretta avskyting ved å fordele fellingskvoten på eit bestemt tal av definerte kjønns- og aldersgrupper. Bestandsplanar har ein klar fordel ved at dei gjev ein større fleksibilitet og presisjon i forvaltninga enn målretta avskyting og fordi rettshavarrane ideelt sett skal få ein meir aktiv forvaltarrolle.

2.5.1 Bestandsplanar – innhald og prosess

Innhald i ein bestandsplan

1. Målsetjing og tiltak. Målsetjingane må vere i samsvar med kommunen sine overordna mål. Kva er målsetjinga med planen? Korleis skal ein oppnå denne målsetjing? 2. Bestandsutvikling. Ei skildring av bestanden som er i valdet/bestandsplanområdet og eventuelle endringar i denne. Døme: Kva veit ein om endringar i bestanden? Er det særskilde trekkruter som hjorten nyttar? Er det områder som er særskilt attraktive for hjorten? 3. Plan for årleg avskyting Ein plan for kor mange dyr valdet/bestandsplanområdet skal felle, fordelt på kjønn og alder. Den avskytinga ein planlegg må vere i samsvar med målsetjinga og tiltaka. For eit bestandsplanområde må ein i tillegg ha ein plan for korleis dyra skal verte fordelt mellom valda. 4. Vurdering av førre plan Om valdet/bestandsplanområdet har hatt ein bestandsplan tidlegare bør ein vurdere korleis denne har verka. Døme: Har ein oppnådd målsetjingane? Kvifor har ein/ har ein ikkje oppnådd dei? Kva må ein gjere annleis for å unngå at dei same problema oppstår? Kva har fungert godt i førre planperiode? 5. Eigedomsliste og kart Liste over dei gards- og bruksnummera som inngår i valdet/bestandsplanområdet. Eit oversiktskart som viser grensene til valdet.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 2.5.2 Andre tilhøve som er viktige for planarbeidet

Grunneigarane som har jaktrett har ansvaret med å utarbeide bestandsplanen for valdet og saman med andre vald lage bestandsplan. Dei har og ansvar for å følgje opp målsetjingane i planen. Det er og viktig å utarbeide reglar som handterer at tettleiken med hjort kan variere i valdet, førebygge at hjorten gjer skade, vurdere tiltak for å felle kvoten, fordeling av kjøt og organisering av jakta.

2.5.3 Tildeling av fellingsløyver med godkjende bestandsplanar

Godkjente bestandsplanområde får tildelt samla fellingsløyve for heile planperioden jf. § 18. For bestandsplanområde blir fellingsløyve gjeve for kvart vald. Fellingsprosenten for Gulen har de siste 10 åra vore i snitt på 85,6 %. I 2017 var fellingsprosenten 93,4 og for 2018 var den 88,3. Det er ei målsetning at denne høge fellingsprosenten blir oppretthalden.

Planområde får tildelt kvote etter følgjande kriteria: 1. Kommunale målsetjingar 2. Storleiken på valdet 3. Fellingsprosent 4. Bestandsvurderingar (Sett-Hjort, teljingar osb.) 5. Beiteskadar

2.5.4 Kommunen sitt ansvar i hjorteviltforvaltninga

Kommunen har eit ansvar i hjorteviltforvaltninga når det gjeld å gje råd og rettleiing til grunneigarane om korleis dei kan gå fram for å organisere seg og utarbeide ein bestandsplan. Ei sentral oppgåve er å handsame søknadar om godkjenning av vald og bestandsplanar.

Med lovendringar i 2012 vart det innført strengare reglar for jakt etter bestandsplan. Det er kome krav om at valdet/bestandsplanområdet må ha eit areal på minimum 20 gongar kommunen sitt minsteareal for å jakte etter bestandsplan. Samtidig blei det stramma inn litt i vilkåra for tildelingar som fråvik for regel om minsteareal. Det blei også presisert at om eit vald/bestandsplanområde avvik meir enn 10% frå sin eigen plan for årleg avskyting har kommunen grunn til å trekke godkjenninga av planen. Desse reglane er ei klar innskjerping av lovverket. På den andre sida må ein sjå desse reglane i forhold til intensjonane i lovverket. Ein bestandsplan skal i utgangspunktet gjelde for ein heil bestand. Det vil seie for heile hjortebestanden sitt leveområde.

2.5.5 Samarbeid med andre kommunar om hjorteviltforvaltninga

§ 4 Interkommunalt samarbeid (Hjorteviltforskrifta)

Kommunane bør samarbeide om felles mål for hjorteviltbestandene når det er hensiktsmessig å samordne planlegginga over kommunegrenser. Merking av hjort har vist at hjort gjennom året brukar eit område som tilsvarar minst ein kommune. Merkeprosjektet i Hordaland viste at hjort som blei merka i t.d. Eidsbotn-område også går over grensa til Masfjorden og innover i landskapet der. Det er difor hensiktsmessig med interkommunalt samarbeid. Med små faglege miljø er det ynskjeleg med eit interkommunalt kunnskapsutveksling i viltforvaltninga og samarbeid om kurs og seminar for å auke kompetanse og halde seg oppdatert i nye lover og forskrifter. Det vil vere aktuelt og ynskjeleg å koordinere og tilpasse hjorteviltforvaltninga til nabokommunane.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 3.0 Bestandsstatus for hjorten i Gulen. Statestikk 3.1Sett hjort.

Jegerane i Gulen leverer inn sett hjort som er observasjonar dei gjer når dei er ute og jaktar. Jaktfelt som har levert skjema varierer mellom 75 – 80. Trenden er at ein ser meir dyr år for år. Det er nokon år talet på observasjonar har gått ned. Det gjeld 2009. Medan 2010 var ein topp med 5919 sette dyr. Dei to neste åra gjekk talet observasjonar litt ned. 2013 var ein ny topp med 6232 sette dyr. Så var det på nytt to år med ferre sette dyr. Og i 2016 såg ein 5252 dyr og i 2017 heile 6212dyr. For 2018 viser grafen ein liten nedgang. Men grunna feil hos hjorteviltregisteret, kan det faktiske talet vere høgre i 2018.

Sett hjort.

3.2Fellingstal.

Talet hjort har ut frå fellingstala auka i Gulen frå felte 357 dyr i 2003 til 669 felte dyr i 2017 og i 2018 heile 800 felte dyr. Åra 2014 og 2015 gjekk talet felte dyr noko ned i høve åra før og etter.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Sum felte dyr 900

800

700

600

500

400

300

200

100

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Hannkalv Hunnkalv Hann 1 ½ år Hunn 1 ½ år Hann 2 ½ år og eldre Hunn 2 ½ år og eldre Sum felte hjort

Ein annan indikator på utviklinga av hjortestammen er felt hjort og sett hjort pr. jegerdagsverk

Felt hjort pr. jegerdag

0,3 3000

0,25 2500

0,2 2000

0,15 1500

0,1 1000

0,05 500

0 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Felt hjort pr. jegerdag Antall jegerdager

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

Tal jegerdagar har auka frå 1928 i 2004 til 2822 i 2018. Og kanskje noko meir, då det er litt ferre jaktfelt som har levert sett hjort skjema i 2018. Rettshavarane har auka innsatsen i takt med auke i talet dyr som må fellast. Sett hjort pr jegerdag har auka frå 1,44 til 2,35 dyr sett pr jegerdag i 2017. Så ein liten nedgang til 2,13 i 2018. Like eins har felte dyr auka frå 0,17 til 0,26. 3.3 Slaktevekter.

Diagrammet under viser slaktevekter på 1,5 år gamle ho- og hanndyr. Vi har «sett hjort» data med slaktevekter tilbake til 2003. Også her er trenden klar: vektene både på hodyr og hanndyr går nedover. Denne kategorien dyr kan ein tillegge stor vekt fordi dyra er lette å alderskartlegge. Hanndyra har byrjande gevir eller gevir utan deling (spiss). Vel så viktig indikator for alder, er tannsettet. For denne alderskategorien har hjorten 5 kinntenner i underkjeven. Den 3 tanna framme frå er framleis tredelt.

Det er ikkje teke omsyn til fellingstidpunktet i jaktperioden. Maksvekt vil vere 19.oktober i eit normalår i følgje NINA.(Figur 3.3.2.3. side 44, NINA Rapport 1388, Hjortevilt 1991-2016)

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

Kalvevekter.

Også for kalv har slaktevektene gått ned for perioden. I 2005 var dei høgste målte vektene med 27,98 kg for hannkalv og 28,83 kg for hokalv. I 2017 var vektene høvesvis 25,32 kg og 25,01 kg. Og i 2018 vart snittvektene på kalv endå lågare. Hannkalv: 23,5 kg og hokalv 22,4 kg

Om tidlegare jaktstart har ført til at fleire kalvar vert felt tidleg i jakta, vil dette få følgje for vekta på kalven. Den vil ha si høgste vekt 25.november i eit normalår.(NINA.(Norsk institutt for naturforskning) figur 3.3.2.2. side 44, NINA Rapport 1388, Hjortevilt 1991-2016)

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 3.4 Innsamling av kjevar

I Gulen har vi ikkje til no samla inn underkjevar for å kunne aldersbestemme det enkelte dyret. Av denne grunn veit vi heller ikkje kor gamle dyra som er felt, er. Bremanger kommune har hatt slik innsamling. Det er vert å merke seg at av eldre hanndyr mellom 7 og 11 år er uttaket berre på 1,9% av hanndyruttaket. Hann kalv er uttaket på 18%, 1,5 år hann på 16% og på ung bukk mellom 2 og 6 år 16%. Dette er 2017 tal. 3.5 Uttak fordelt på kjønn.

Det har vore mål i lang tid tilbake og skyte halvparten hodyr og halvparten hanndyr. Tek vi tala frå 2004 til 2018, er det felt 49,4 % hanndyr og 50,6 % hodyr. I høve til målsettinga om å ta ut likt med ho- og hanndyr , er dette veldig bra.

Men fordi det døyr fleire hanndyr enn hodyr, er det fleire attlevande hodyr i bestanden.

Felte hjort delt på kjønn 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 -04 -05 -06 -07 -08 -09 -10 -11 -12 -13 -14 -15 -16 -17 -18 Felte hanndyr totoalt Felte hodyr totaot

3.6 Vårteljingar. Gulen kommune har hatt vårteljing i 19 år. Dette arbeidet vart oppstarta i 2000. Vårteljing som metode kan gjennomførast ved bruk av personar som dekkjer store geografiske område. Dette gir fordelar knytt til at registreringane blir gjort likt mellom år noko som er ein fordel for kvaliteten på det innsamla materialet.

 Teljingane er gjennomført med 3 årlige gjentak.  Teljingane blir gjennomført med felles oppstart frå kl 23 kvar av dei aktuelle kveldane.  Det er sett opp teljeruter langs veg totalt 11 kjøreruter som fordeler seg geografisk til god dekning av kommunen samla sett.  Teljerutene er faste, det blir for kvart gjentak kjørt 257 km fordelt på 11 kjøreruter.  Teljemannskapet fører observasjonar for ulike innmarksteigar i kjøreruta, og summerer observasjonstala for kvar gjennomføring  Det er laga standardisert teljeskjema til bruk for teljemannskapet  Teljeskjema inneheld rubrikk for grov spesifikasjon av kjønn og alder, kalv, kolle, bukk, samt ukjent.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Vårteljingar

1400

1200

1000

800

Tal dyrTal 600

400

200

0 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Figuren viser snittal for 3 køyringar, men 2018 for berre 2 køyringar.

I 2003 såg ein i snitt 386 dyr. Dette auka til 749 i 2011. Og mest sett var våren i 2018.

Tendensen for vårteljingane i kommunen, er auke i tal sette dyr. Nokre år har det vore sett mindre enn føregåande år. Dette har så teke seg opp att. Dei 4 siste åra har sette dyr auka år for år.

3.7 Fallvilt, trafikkdrepne og funne daude eller avliva dyr på grunn av sjukdom eller avmagring.

Fallvilt med dauden til følgje 90 84 80 70 60 60 50 40 32 30 24 19 18 18 19 18 20 13 13 11 13 14 11 14 7 7 8 9 10 8 10 10 6 5 4 3 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Påkjørt av bil Sykdom, skade eller andre årsaker Sum

Dei fleste år har fallvilt som er registrert vore under 20 dyr. Desse fordeler seg på kalv, yngre og eldre dyr og begge kjønn. (2018 til 10. november)

I 2018 steig talet på fallvilt mykje. Dette kom av ein streng vinter med relativt mykje snø og kulde over ei lang tid. Dyra trekte ned til lågareliggande strøk og ferdast i og langs vegane. Dette førde til fleire trafikkdrepne dyr. Og når dyra gjekk i nærområdet til der folk bur, førte det også til at fleire dyr vart funne, enten som sjølvdauda eller svært magre dyr som vart avliva.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

Fallvilt i prosent av skotne dyr

År 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Fallvilt 13 32 18 13 18 19 18 14 80 Felt 583 637 609 624 510 523 649 669 800 Prosent 2,2% 5,0% 3,0% 2,1% 3,5% 3,6% 2,8% 2,1% 10% fallvilt Det er normalt med ein avgang på mellom 5 – 10 prosent. Såleis er tala i tabellen innanfor. Det er grunn til å rekne med at ein del dyr døyr utan att dei vert funne. Likevel er ikkje fallvilt det store problemet for hjortebestanden i Gulen. Vinteren 2017-2018 var noko spesiell med snø og langvarig kulde. 3.8 Bestandsutviking.

I sett hjort materialet har vi eit parameter som heiter bestandsutvikling.

Bestandsutvikling

3 25

2,5 20

2 15

Tal 1,5 Prosent 10 1

5 0,5

0 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Sett hjort pr. jegerdag Sett kolle pr. bukk Sett kalv pr. kolle Sett spissbukk pr. bukk Prosent bukker felt av sette bukker Prosent koller felt av sette koller Prosent kalver felt av sette kalver

Sett hjort pr jegerdag. Trenden er at ein ser meir hjort frå 2004 til 2018. Men likevel ikkje berre oppgang. Det kan skuldast år med dårlegare ver som verkar inn på kor mange dyr ein ser.

Sett kolle pr. bukk. Denne samanstillinga seier noko om fordeling mellom koller og bukkar i bestandet. Det er viktig for ei god utvikling i bestandet at der er nok eldre bukkar. Naturdata AS seier denne indeksen bør ligge mellom 1,5 og 2. Såleis har Gulen ei god historie å vise til. Men vektene går ned. Då er det viktig å forvalte slik at vi får fleire eldre bukkar i bestanden som kan sette brunsten i gang tidlegare og dermed tidlegare kalving som så fører til større kalvar om hausten 17

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Sett kalv pr kolle. I perioden 2003 til 2017 har talet lege mellom 0,52 og 0,65. Det ser ikkje ut til å vere stor variasjon i kalveproduksjonen. I 2018 var indeksen 0,55. Ein grunn til at ein såg ferre kalvar, er den strenge vinteren 2017/2018. På fylkesplan ligg talet rundt 0,65.

Sett spissbukk pr. bukk. Talet har variert frå 0,45 til 0,68 med snitt på 0,56. I 2018 var talet 0,67. Det er viktig å ha eldre bukk i bestanden. Då må ein sjå fleire av desse og ferre spissbukkar

Prosenttala for felt av sette dyr, gjennspeglar jakttrykket. Prosent felte bukkar av sette bukkar ligg ein god del over koller og kalv. Det er eit høgre jakttrykk på eldre bukk. Resultatet av dette er at det er ferre eldre bukk at i bestanden.

3.9 Beiteskader:

Hjorteforskar Rolf Langvatn har forska på kva hjorten et. Nokre punkt frå forskinga hans er: (henta frå boka til Erling Meisingset: «Hjort og hjortejakt i Norge»

 Dess høgre proteininnhald i planten eller plantedelen, dess høgre står fødeemnet på preferanselista.  Hjorten har relativt høg toleranse for fiberinnhald i føda. Gras og grasaktige plantar er derfor viktige næringskilder sjølv om dei har relativt høgt fiberinnhald.  Hjorten vel kvalitet framfor mengde.  Hjorten kan ikkje kompensere for dårleg kvalitet ved å ete meir. Det fører til at den ikkje kan ete mykje føde av lav kvalitet.  Hjorten er veldig nøye med val av beite heile året og vel det beste tilgjengelege beitet til ei kvar tid.

3.9.1 Skog:

Beiteskader på skogproduksjon. (Hjortesenteret, Handbok i praktisk hjorteforvaltning.)

Beiteskader omhandlar negative konsekvensar som følgje av hjorten si beiteåtferd. Konsekvensane av beiteskader kan vere relatert til økonomiske tap eller til redusert omfang eller vitalitet av dyrka og ville planter og påverknad av vegetasjon med spesiell verneverdi. Beiteskader høyrer til den hovudtypen av arealbrukskonfliktar der privat- eller samfunnsøkonomiske interesser står oppimot viltet sin eigenverdi. Vår definisjon av beiteskader:

Beiteskader er her definert som hjortebeiting som signifikant reduserer verdien til ei anna samfunnsinteresse, enten i form av ein bioproduksjon eller verneinteresser o.l.

Dei vanlegaste skogskadane etter hjort er barkgnag på furu hogstklasse 2 og på gran i hogstklasse 3-4 (Veiberg 2001). Skader på skot av ungfuru kan gi redusert vekst og overleving, men dette er eit større problem i elgdistrikt (sjå t.d. Hjeljord and Wam 2012). Barkgnag på gran vil resultere i redusert virkeskvalitet grunna påfølgande råteskader for gran spesielt (Veiberg and Solheim 2000). Barkgnag og knoppbeiting på lauvtre førekjem også hyppig, men skapar mindre økonomiske tap då desse treslaga spelar relativt liten rolle i skogbruket i dei områda der hjorten er mest talrik i dag.

I Gulen der hjorten står om vinteren, er det tydlege skader på granfelt. Ofte toppskot som er bite av og ein får tre med to eller fleire stammar. Eller det kan vere tydeleg at toppen er biten av og ein får anna virkesfeil. Gnag og feiing viser også att.

3.9.2 Jord:

Beiteskader på grasproduksjon.

Moderne jordbruket produserer store mengder mat i form av gras som hjorten er godt tilpassa til å ete. I tillegg fornyar denne grasressursen seg fleire gonger i året, i motsetnad til beiteressursar basert på kvist, knoppar, lauv og 18

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune bark. Hjorten oppsøker difor gjerne dyrka mark og er spesielt glad i godt gjødsla slåtteng som er 1-3 år gammal (Lande et al. 2014). Tapet kan bli vesentleg (beiteskader blei definert i 1.4.), spesielt der beitinga føregår i tidleg vekstfase, eller nært slåttetidspunktet (Thorvaldsen et al. 2010). Det er timotei, som er den viktigaste fôrarten i eng, som lir størst tap av biomasse ved hjortebeiting, medan bladfaks, engsvingel og fleirårig raigras er lite påverka og engrapp er dels positivt påverka av hjortebeiting (Thorvaldsen 2010). Nokre forsøk syner at førsteslåtten kan bli redusert med 20 % (Fem/daa) og andreslåtten med 13 % ved relativ intensiv vinter- og vårbeiting (Thorvaldsen 2010). Tråkkskader på nysådd eng kan også vera eit problem, samstundes er det viktig å vite at moderat beitetrykk kan gi høgare kvalitet i form av protein og karbohydrat (Meisingset et al. 1997, Meisingset and Krokstad 2000).

Sidan hjorten alltid går etter den maten den synest er best, vil bondens nye attlegg stå høgt i kurs. Så den bonden som har beste enga, vil også ofte ha størst plage med beitande hjort. Det er gjort fleire feltforsøk med sikte på å talfeste kva hjorten kostar for bonden.

Eit av forsøka er «Kostar hjorten meir enn den smakar?» v. Pål Thorvaldsen og Synnøve Rivedal. Timotei er ein viktig del i dei frøblandingane bonden nyttar. Den liker kyrne godt. Timotei toler dårleg å bli beita. Ved beiting går den fortare ut av enga. Dette fører for det første til eit avlingstap, men også til at ein må fornye enga tidlegare for å oppnå god avling. Altså ein meirkostnad. I tillegg vert fôret tilgrisa av hjortemøkk.

Forsøket viser at i dei områda hjorten slepp til både vinter og vår, får ein eit avlingstap på 20%. Dette er ein identisk situasjon med det mange bønder opplever.

Nokre bønder vil nok seie at avlingstapet er større enn 20%. Dette kan m.a. komme av sein 2.slått som fører til at hjorten får lenger tid til å beite på innmarka.

Med auka hjortebestand, har skadane på innmarka også auka. Lager av rundbalar som ikkje er inngjerda er «god mat» for hjorten. Dette er skader som gjev utslag direkte på botnlinja til boden.

3.9.3 Andre skadeverk.

Kommunen har fått melding frå hageeigarar om at hjorten går inn i hagen og forsyner seg av grøda som er der. Han et opp epla og lauvverket på epletrea så langt opp han når, opp til 2,5 m over bakken. Likeeins har han gått inn på gravplassane og ete av vekstane der.

3.10 Hjorten og biologisk mangfald.

Når tettleiken av hjort vert stor, vil dette påverke plantar og insekt i skogen. Dette på både positiv og negativ måte.

Negativt er det allment kjent at hjort er berar av flått. Flått kan også gå på menneske. Problemet er når flåtten har bakterien Borrelia burgdorferi i seg. Denne fører til sjukdom på folk, kalla Borreliose. Men berre 2 % av flåttbitta fører til sjukdom på folk. ( Norsk Helseinformatikk)

Forskar Stein J. Hegland som er tilknytt Høgskulen på Vestlandet, Sogndal seier: «Hjorten aukar planterikdomen i blåbærgranskog».

Når tettleiken på hjorten vert større, må ein ha større fokus, spesielt på dei negative konsekvensane dette har på hjorten sjølv og på leveområdet til hjorten og det biologiske mangfaldet.

Det er gjort lite forsking på kva ein veksande hjortestamme fører til i økosystemet.

Hjorteviltsenteret har samla noko kunnskap om dette:

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Fleire treslag som hjorten beiter på, spesielt rogn, kan få problem med å vekse seg store, men overlever beitinga så lenge dei når ei viss kritisk høgd (Speed et al. 2013). Generelt sett er det vedaktige vekstar som tapar kontra planter i feltsjiktet, slik som urter, bregnar og mosar som vinner (Hegland and Rydgren submitted manuscript). Det er likevel verdt å merke seg at data frå Landskogstakseringen tyder på at skogbruksaktivitet og storskala endringar i skogbildet er ein større trussel mot viktige beiteartane rogn, osp og selje enn beitinga til hjorteviltartene våre (Solberg et al. 2011). Av dei vanlegaste lauvtrea våre på landsbasis (dunbjørk, gråor, rogn, selje og osp) er det berre osp som er i ein tilbakegang. Hovudårsaka til denne tilbakegangen skuldast mest truleg elgbeiting (Solberg et al. 2012). I kontrollerte forsøk på Svanøy i Florø kommune i Sogn og Fjordane er alle lauvtreslag i høgdeklassen 50 til 200 cm i tilbakegang ved aukande hjortebeiting (Hegland and Rydgren submitted manuscript). Dette tyder på at også hjortebeiting kan ha vesentlege lokale effektar på vekstvilkåra for mange treslag. I tillegg til plantene sjølve kan organismar som lever av tre og buskplantane også få reduserte bestandar og slik som virvellause dyr som lever i og på blåbærlyng (Hegland et al. 2005, Melis et al. 2006). Kunnskapen rundt dei påfølgande økologiske konsekvensane av dei tettleikane vi har av hjort i Noreg er enno mangelfull.

Når det gjeld planterikdommen kan endringane ofte vera ganske små i den typiske hjorteskogen (Speed et al. 2014). Hegland mfl. (2013) fann likevel at hjortebeiting i blåbærfuruskogen auka artsrikdommen av planter slik at planterikdommen var lågast ved lite beiting og høgast ved naturleg høgt beitetrykk. Denne samanhengen skuldast sannsynlegvis at det blir plass til fleire artar av urter, bregnar og mosar når ein del av treslaga blir fjerna eller redusert gjennom vinterbeiting (Hegland et al. 2013, Hegland and Rydgren submitted manuscript).

Hjorten beiter gjerne på ulike treslag (Austrheim et al. 2008) særleg om vinteren, og ein kan difor forvente at ein del treslag blir negativt påverka av hjortebeiting. Edellauvtre har ofte svært næringsrik bark og står høgt på lista over prefererte planter for alle beitedyr. Mange stader i Møre og Romsdal og Sogn og Fjordane har ein stor del av trea i edellauvreservat blitt utsett for barkgnag av hjort (Michaelsen et al. 2009). Sjølv om skadeomfanget er høgt og ganske godt dokumentert er det lite kunnskap og oppfølging av dei bestandsmessige konsekvensane, t.d. gjennom demografiske studiar som inkluderer overleving og rekruttering av tre. Manglande rekruttering er sannsynlegvis ei av dei største utfordringane ved vedvarande hjortebeiting på landskapsskala. Rekruttar av edellauvtreslag er kjent som svært næringsrike og oftast lite motstandsdyktige mot beiting (Gerhardt et al. 2013), men ved gunstige forhold kan rekrutteringa likevel vera så god at hjortebeitinga ikkje får bestandsmessige konsekvensar (Figur 1.4.). I ei nasjonal kartlegging av haustingsskogar vart beiteskader og hjortegnag berre nemnt i eit fåtal av lokalitetane (Jordal and Bratli 2011) noko som sannsynleggjer at problemet er av lokal art. Kunnskap tilseier at barkgnag på store tre først og fremst skjer i vintrar med mykje snø (Thorvaldsen et al. 2010). I tillegg til beiteskader på vanlege edellauvtre kan også spesielle førekomstar av kristtorn, barlind og andre sjeldne treslag vera verdt å overvake. Ei undersøking frå 2005 frå Hordaland, Agderfylka, Telemark og Vestfold tyder likevel på relativt lite beiteskader på desse sjeldne treslag (Eriksen 2006), men dei kontrollerte beiteforsøka på Svanøy syner at kristtorn får noko redusert førekomst ved auka beitepress (Hegland and Rydgren submitted manuscript).

3.11 Andre rapportar som seier noko om utviklinga i hjortestammen.

2.10.1 Overvakingsprogrammet for Hjortevilt 1991-2011, jf. Sluttrapport (NINA-rapport nr 885)

«For hjorten var bestandsutviklinga i alle tre overvakingsregionane preget av tre forhold:

I) Bestandsvekst, II) Vektreduksjon og III) Redusert produktivitet hos 2-åringane.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Den reduserte andelen kalvande 2-åringar skuldast i hovudsak reduserte haustevekter, som i all hovudsak er ein effekt av auka bestandstettleikar. Dei fleste kjønns- og alderskategoriane viste ein nedgang i slaktevektene på 10-15 % i perioden 1991-2011. Størst reduksjon i produktiviteten hos 2-åringane fann ein i Hordaland (Kvinnherad) der andelen kalvande toårskoller gjekk ned med heile 80 % i løpet av overvakingsperioden, frå ca. 63 % i 1991 til ca. 13 % i 2011»

2.10.2 Merkeprosjekt: Hordahjort

Dette prosjektet skulle finne ut korleis hjorten trekker og trekke linjer for kva som er naturlege forvaltningsområder ut frå hjorten sitt leveområde. Eit direkte resultat av prosjektet er Masfjorden og Gulen bestandsplanområde.

Auka tettleik fører til mindre vandring. Dvs. meir stasjoner hjort: grunn til at vekter går ned? 4.0 Helsa til hjorten. Vterinærinstituttet overvaker helsa til hjortedyra i eit program kalla «Helseovervåkingsprogrammet for hjortevilt og moskus» (HOP). Det vert laga ein årleg rapport frå dette programmet. Helsetilstanden hos norsk hjortevilt er generelt god. Men i april 2016 vart den alvorlege prionsjukdomen Chronic Wasting Disease (CWD), skrantesjuke, funnen på villreinsimle i Nordfjella. Dette var første gang sjukdomen vart påvist på villrein. Kort tid etter vart den påvist på elg og i 2017 også på hjort. Gjennom 2018 vart 33 658 hjortedyr testa for CWD. Sjukdomen vart påvist på totalt 7 dyr. Det var 6 villrein frå statleg felling i Nordfjella og hos ei elgku i Flesberg, Buskerud Dette arbeidet med testing av hjortevilt vil halde fram også i 2019. Det er meldt at 30 000 dyr skal testast. (Hjorteviltportalen mars 2019.) Avsnitta under er henta frå HOP sin rapport 2018. 4.1.Virus 4.1.1 Hepatitt E hos hjortevilt Hepatitt E virus (HEV) er den vanligste årsaken til enterisk viral hepatittinfeksjon (leverbetennelse) hos mennesker over hele verden. Miljøforurensningen fra mennesker og dyr kan ha en betydning i spredning av HEV, og viruset har blitt funnet i kloakk fra tettbebygde områder og, med høy frekvens, i avløpsvann fra griseslakterier i Europa. Matbåren overføring av HEV ser ut til å være en viktig rute i Europa. Flere studier rundt i Europa har vist at HEV sirkulerer i viltlevende arter og at konsum av kjøtt fra disse kan forårsake sykdom hos mennesker. En nylig publisert studie av elg i Sverige viste en seroprevalens på opptil 29 %, og molekylære studier viste tilstedeværelsen av en ny HEV-stamme hos elg i Sverige. I Norge har det ikke blitt utført systematiske studier av HEV hos hjortevilt, selv om det er kjent at viruset sirkulerer hos både mennesker og svin. På grunn av det zoonotiske potensialet for dette viruset, ble det i 2018 gjennomført en serologisk (antistoff) undersøkelse for HEV hos hjortevilt og moskus. I HOP-biobanken ved Veterinærinstituttet ble det valgt ut 716 serumprøver fra hjortevilt og av disse var det positive prøver for HEV fra 25 % villrein (43/186), 19 % elg (32/165), 6 % moskus (6/102) og 4 % hjort (7/177), mens alle rådyrene var negative (0/86). Resultatene viser at HEV sirkulerer blant norske hjortevilt og moskus, og illustrerer samtidig viktigheten av videre kartlegging av denne viktige matbårne zoonosen hos vilt i Norge. 4.1.2 Skogflåttencefalitt-virus hos hjort og elg I 2016 ble det påvist skogflåttencefalitt-virus (TBE) hos omkring 5 % av de 657 blodprøvene som ble hentet inn av jegere under storviltjakta i 2013. Viruset ble påvist i ulike deler av landet hos hjort, rådyr og elg,

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune men ikke hos villrein. Skogflåttencefalitt-virus er et zoonotisk smittestoff som overføres med skogflått. Kartlegging av forekomst hos hjortevilt er viktig for helsevesenet i områder hvor sykdommen enda ikke er påvist hos mennesker. I 2018 ble det, i samarbeid med Folkehelseinstituttet, jobbet videre med karakterisering av viruset og funnene planlegges publisert i 2019. Parasitter 4.1.3 Parasittknuter i underhuden hos hjort Parasittknuter i underhuden, også kalt nodulær onchocerkose, ble hyppig observert hos hjort felt under jakt høsten 2018. Underhudsmark, som er svært lange og tynne trådforma parasitter innen slekten Onchocerca, finnes i bindevev og sener hos hjortedyr. Denne parasitten kan forårsake knuter i underhuden hos hjort, både hos viltlevende og i oppdrett. Inne i parasittknutene er det kveiler av hårtynne, voksne underhudsmark av begge kjønn. Underhudsmarken skiller ut larvestadier (mikrofilarier) til blodbanene og lymfesystemet. Blodsugende insekter, som knott og sviknott, kan ta opp mikrofilariene ved blodsuging på smittede hjort og spre parasitten videre til nye dyr. Mikrofilariene finnes som regel i områder på dyret der knotten foretrekker å suge. Hos hjort sees parasittknutene oftest i underhuden på rygg, flanker og bog. Parasittknutene er runde til ovale, oftest avflatede, 1-3 cm i diameter og har en grå til kremgul farge. Selve parasitten er så tynn at den er vanskelig å se. 4.1.4 Den store leverikten Den store leverikten er en parasitt som trives best i fuktig miljø med mildvær, og er tapsbringende hos tamme drøvtyggere langs kysten, spesielt i Rogaland og Hordaland. Les mer om den store leverikten her: www.vetinst.no/sykdom-og-agens/den-stor-leverikten-fasciola-hepatica. Den lille leverikten er mindre tapsbringende for norske husdyr. Forekomst og betydningen av leverikter hos norsk hjortevilt er lite undersøkt. Med et gradvis varmere og våtere klima vil disse parasittene i fremtiden kunne få en økt betydning for helsen til hjorteviltet. Som et pilotprosjekt ble det derfor samlet inn lever fra 23 felte hjort på Svanøy, Flora kommune høsten 2018, i nært samarbeid med Norsk Hjortesenter. Disse ble undersøkt for forekomst av leverikter og vurdering av patologiske forandringer i levervevet og gallegangene. Det ble funnet store leverikter i nesten halvparten av dyrene, med stor variasjon i antall parasitter per dyr og graden av patologiske forandringer. Videre arbeid som gjenstår er å undersøke slektskap mellom leverikter hos hjort og husdyr, for å kunne vurdere graden av kryss-smitte mellom dyreartene. Studier fra andre land har vist at det er en høyere andel hjort med disse knutene om høsten og vinteren sammenlignet med om sommeren. Underhudsmarken finnes også hos elg og rein, og da oftest i underhudsvevet på framkne og rundt haseleddet. Som hos hjort er selve marken også her vanskelig å se med det blotte øye. Når elgen eller reinen flås kan underhuden med mark sees som et svampaktig, underminert vev, ofte med en gul til grønnlig misfarging. Veterinærinstituttet har påvist parasittknuter forårsaket av underhudsmark hos hjort på Vestlandet og Sørlandet. Forekomsten er ikke systematisk undersøkt og det er derfor grunn til å anta at parasittknutene kan forekomme hos hjort i hele hjortens utbredelsesområde i Norge, der det finnes knott og sviknott. Hos elg er parasitten relativt vanlig, men blir sjelden lagt merke til da den vanligvis ikke danner typiske knuter. Været i 2018 var ekstraordinært ved den varme, tørre sommeren som førte til fôrmangel. De mange rapportene om parasittknuter hos hjort denne høsten kan tyde på at de klimatiske forholdene var gunstige for underhudsmarken og insektene som overfører parasitten. Ved funn av parasittknuter i underhuden hos hjort anbefales det å fjerne disse under slaktebehandlingen. 22

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Kjøttkvaliteten blir ikke påvirket av parasittene, og mennesker smittes ikke. Leverikter hos hjort. I Norge er det to ulike leverikter hos tamme og ville drøtyggere; den lille (Dicrocoelium dendriticum) og den store (Fasciola hepatica). Den store leverikten er en parasitt som i voksen tilstand lever i gallegangene hos en del pattedyr (bilde 4), men er avhengig av en mellomvert (damsnegler) for å fullføre sin utvikling. Den store leverikten er en parasitt som trives best i fuktig miljø med mildvær, og er tapsbringende hos tamme drøvtyggere langs kysten, spesielt i Rogaland og Hordaland. Les mer om den store leverikten her: www.vetinst.no/sykdom-og-agens/den-stor-leverikten-fasciola-hepatica. Den lille leverikten er mindre tapsbringende for norske husdyr. Forekomst og betydningen av leverikter hos norsk hjortevilt er lite undersøkt. Med et gradvis varmere og våtere klima vil disse parasittene i fremtiden kunne få en økt betydning for helsen til hjorteviltet. Som et pilotprosjekt ble det derfor samlet inn lever fra 23 felte hjort på Svanøy, Flora kommune høsten 2018, i nært samarbeid med Norsk Hjortesenter. Disse ble undersøkt for forekomst av leverikter og vurdering av patologiske forandringer i levervevet og gallegangene. Det ble funnet store leverikter i nesten halvparten av dyrene, med stor variasjon i antall parasitter per dyr og graden av patologiske forandringer. Videre arbeid som gjenstår er å undersøke slektskap mellom leverikter hos hjort og husdyr, for å kunne vurdere graden av kryss-smitte mellom dyreartene.

5.0 Arealkonflikter.

I Gulen har vi konflikt mellom hjort og grasproduksjon, hjort og skogbruk og i noko grad mellom hjort og trafikk. Alle desse konfliktane vert større med auka hjortestamme.

I 2018 har Sogn og Fjordane Bondelag sett hjort på dagsorden. I november 2018 fekk kommunen brev der dei ber kommunen jobbe for ei forvaltning som reduser skadane på innmark og rundballar. Det er også fleire lokale bønder som har spelt inn ønskje om mindre hjort.

Når det gjeld skogen, er det ikkje kome innspel. Men……

Hjort er ikkje teken med i arealplanar og såleis ikkje å forstå som problem i plansamanheng. Det er ikkje utbyggingar av infrastruktur som vil lage problem for hjorten.

5.0.1 Svært viktige viltområder (for hjort)

Rapporten «Viltet i Gulen» 2006, nemner ikkje store arealkonflikter i Gulen.

Men Mosedotten – Langavatnet, er nemnt som vinterbeite for hjort. Her kjem også hjort frå Masfjorden for overvintring

I Gulen finn vi hjort over heile kommunen. Men ikkje alle stader like mykje heile året. 5.1 Konflikt med andre brukarar av naturen? No vert naturen i Gulen brukt av ymse grupper. Det gjeld turlag (Barnas turlag), idrettslag, skular, mosjonistar, sopp- og bærsankarar. I Noreg kan alle ferdast fritt i naturen. Så når områder ikkje er inngjerda, kan alle som vil ferdast fritt.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Då kan det skje at nokon dukkar opp i områder det vert jakta. Då må jegeren vise omsyn til den eller dei som kjem inn på jaktområdet «hans». Dette er ikkje eit stort problem i Gulen. Noko fordi der dei driv intensiv jakt, veit alle om jaktpraksisen. Elles har Gulen så mykje terreng at det er mange andre plassar å legge turen enn innom dei områda der jakt er mest vanleg. Det er meldt at brunstige bukkar, kan søke folk og virke truande i si framferd. Nokre folk har måtta søkje tilflukt i tre for å komme i tryggleik. Likevel er dette ikkje meldt inn til kommunen som eit stort problem.

5.2 Hjort og vegtrafikk. Det er i høve til mengde hjort relativt få påkøyrsler av hjort. 9 hjort var meldt påkøyrd i 2015, 8 stk i 2016 og 11 i 2017. I 2018 som var eit år med uvanleg mange påkøyrsler, vart 25 hjortar påkøyrd. Stader der påkøyrsler skjer er Indre Oppedal, Ytre Oppedal langs E39, Instefjord langs E39 mot Kringla. Instefjord mot Brekke, nokre langs stranda Brekke – Rutledal. I Rutledal er fleire hjort blitt påkøyrd. Og heile strekninga Rutledal - Sløvåg har fleire påkøyrsler. Også vegen mellom Nordgulkrysset og til Flolid har skjedd fleire påkøyrsler. Frå 2015 til 2018 var F57 frå Rutledal til Sløvåg strekninga med mest påkøyrsler, heile 15 stk. Men vegen med mest trafikk, E39 frå Oppedal til Kringla hadde 9 påkøyrsler. Tiltak ein kan sette inn for å få ned talet påkøyrde hjortar er: Nedsett fartsgrense, Skilt ( aktive når faren statistisk er størst), hogge ei gate på kvar side av vegen for betre sikt. Prøve ta ut, i jaktperioden, dyr som trekker over veg. Redusere hjortestammen.

6.0 Verdien av jakt.

(Tala under er henta frå sett hjortregistreringane.)

Ved å setje ein salspris på kjøtt og gange det ut med tal dyr og så bruke gjennomsnittsvekter i dei ulike kategoriane, kan ein komme fram til ein verdi på uttaket. For 2017 var totalverdien av kjøttuttaket 2.584.400,- kr

Dyrekategori Tal dyr i Snittvekt for Totalt tal kg Verdi ved 80 kategorien kategorien (2017) kr. pr. kg Hannkalv 80 25 2000 160.000,00 Hokalv 77 25 1925 154.000,00 Hann 1,5 år 126 45 5670 453.600,00 Ho 1,5 år 120 45 5400 432.000,00 Eldre hann 134 75 10050 804.000,00 Eldre ho 132 55 7260 580.800,00 Verdi uttak hjort -17 669 2.584.400,00 (Tilsvarar 5750 m3 tømmer ved ein snittpris på 450 kr)

Fylkeskommunen seier i sin plan at verdien av jakt skal vektleggast. Det er ikkje noko anna vi tek ut av utmarka som har ein tilsvarande verdi som hjorteviltet. Ser ein på sauenæringa og fôrresursen dei hentar i utmarka foredla til lammekjøtt, får ein ein sum som vist nedanfor.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Tal lam (stk) Slaktevekt kg Kr/kg Sum kr. 3000 17 32 1.632.000 Subsidiar kjem i tillegg.

Når det gjeld inntekt på hjort, er det ikkje berre verdien av kjøt det gjeld. Mange tek også jaktleige. Nokre tek betalt for guiding i tillegg. Hytteutleige er også eit produkt som vert tilbode. Såleis kan ein ikkje berre sjå på kilopris og verdi på kjøtt. Heile pakka må vurderast. Desse andre produkta er ikkje så lette å kvantifisere og verdsetje. Men dei kan fort vere like store som verdien av kjøtt.

Kan vi så med å endre fellingsstrategi få ut like mykje målt i kroner som ved dagens uttak?

Dyrekategori Tal dyr i Snittvekt for Totalt tal kg Verdi ved 80,- kategorien kategorien kr pr. kg. (beste året) Hannkalv 106 28 2968 237.440,00 Hokalv 94 28,8 2707 216.560,00 Hann 1,5 år 100 50 5000 400.000,00 Ho 1,5 år 100 49 4900 392.000,00 Eldre hann 134 80 10720 857.600,00 Eldre ho 135 60 8100 648.000,00 669 2.751.600,00

I tabellen over er uttaket 30% kalv fordelt på 53% hann-kalv og 47% ho-kalv som er naturleg fordeling for hjort. 30% ungdyr og 40% eldre dyr. Fordelt likt på kjønn. Vektene som vert brukte her er opp mot dei høgste som er registrert i sett hjort som gjennomsnittsvekter i kvar kategori i Gulen.

Tabellen syner at ved å auke uttaket av kalv frå 15% til 30%, ta ned tildelinga på ungdyr frå 45% til 30% og uendra uttak av eldre dyr, aukar totalt kg kjøtt og kroneverdi.

Dette vil ein ikkje oppnå frå ein jaktsesong til neste. Men innan 5 – 10 år bør det gå å auke vektene tilsvarande det som står i tabellen over.

Mange rettshavarar og jegerar vil like at det er mange dyr å jakte på. Då er det enklare å få jegerane til å komme att år etter år for å jakte.

Men dette ønsket om mange dyr, må vegast opp mot leveområde, utvikling av stammen og andre samfunnsinteresser.

7.0 Konklusjon

Mykje tyder på at stammen er for stor. Dette kjem til uttrykk i dalande slaktevekter, skade på innmark og skog, sjøvdauda - og påkøyrde hjort.

Grepet for å bøte på dette er å skyte fleire kalvar og i ein periode tildele fleire dyr enn siste året. Og dei første åra tildele meir produktive koller. Dette vil redusere stammen og auke kondisjonen.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 8.0 Målsetjingar for bestanden i Gulen.

I bestanden var det 3250 dyr etter jakta 2017.

Det vart fødd 850 kalvar. Av desse er 450 hann-kalv og 400 ho-kalv (normalfordeling).

Før jakta 2018 er det 4100 dyr minus naturleg avlidne som siste året har vore unormal høgt > 10%. Då er det 3700 til 4200 dyr før jakta i 2018. (Vanskeleg med metodane ein bruker i dag å fastsetje bestanden etter jakt, nøyaktig.) 8.1 Målsetjingar. 8.1.1 Hovudmål  Auke gjennomsnittsalder og –kondisjon på attlevande hjort etter jakta.  Ha så mange hanndyr i bestanden at sett kolle pr. bukk vert 1.6 eller lågare.  Helsetilstanden skal haldast på eit høgt nivå.

8.1.2 Auka gjennomsnittsalder.

Gulen har ikkje kjeveinnsamling med aldersbestemming av felte dyr. Men ein av dei kommunane som har det, er Bremanger. Om Gulen har ein tilnærma lik alderssamansetting i bestanden som Bremanger, er her for få eldre både koller og bukkar. Vaksne koller, 4 – 18 år vil fø større kalvar og oftast før dei tidlegare enn 1,5 år gamle koller. Dette gjev større kalvar når hausten og vinteren kjem. Kalven vil då klare seg betre og det vert færre kalvar som døyr.

Eldre hanndyr er viktig for å få brunsten i gong. Desse kjem i brunst tidlegare en yngre bukkar. Like eins må det vere fleire eldre bukkar for å få para alle kollene. Kollene vert gjerne para fleire gonger medan brunsten varer – 20 timar. Men som oftast er det haremsbukken som er far til avkommet. (Erling L. Meisingset – Hjort og hjortejakt i Norge.)

Mål: Fleire eldre dyr i bestnaden

8.1.3 Kondisjon.

For å auke kondisjonen må kommunen rå til eit uttak midlertidig som reduserer stammen. Ut frå siste felling, kan ein rekne seg fram til at bestanden er på 3250 - 3800 dyr. Med dei årlege fellingane som har vore, har bestanden vore veksande i fleire 10 år. Og kondisjonen, målt i slaktevekter, har gått ned.

Mål: Auke slaktevektene på alle kategoriar dyr. Fleire 1,5 år hodyr som tek kalv. 8.1.4 Hanndyr i bestanden

I følge sett hjort er ikkje tilhøve sett kolle pr bukk urovekkande. Talet for 2018 er 1,75. Naturdata seier talet bør ligge mellom 1,5 og 2,0

Det som er problemet, er alderen på hanndyra. Det er få dyr som er over 4 år gamle. I eit hjortebestand er det hanndyra over 8 år som er «kongen på haugen».

Mål: Auke alderen på hanndyr

8.1.5 Helsetilstanden.

Vi har ikkje indikasjonar på at helsetilstanden er dårleg hos hjorten i Gulen. Frå fallvilt 1 år og eldre er det sendt inn prøver for å teste om dyra har CWD (Chronic Wasting Disease) – skrantesjuke. Det er ingen positive svar av hjort frå Gulen. Ei heller frå Sogn og Fjordane. 26

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Ved større bestand, er det grunn til å tru smittepresset også vert større. Då vil fleire dyr vere inn om same områda. Slike områder kan vere på dyrka mark der vi i dag kan sjå større flokkar og i utmarka rundt.

Det er forbode å mate hjorten ved å legg ut fôr, høy, rundballar eller saltslikkesteinar. Dette for å hindre store mengder hjort i å trekke til eit avgrensa område. Dette er eit ledd i kampen for å unngå CWD smitta dyr.

Mål: Halde på det gode helsetilhøvet hjorten har i dag. 8.2 Delmål 8.2.1 Målparameter 2019 med vidare føringar.

Måloppnåing: 1. God sjanse, 2. Mogeleg, 3 Vanskeleg

Kortsiktige Langsiktige Tilstanden i mål (2019- mål, 5 - 10 Måloppnåing for Mål-parameter dag 2022) år Styrings-verktøy kortsiktige mål

Bestandsstorleik (Vinterbestand) 4000 3000 Jaktuttak pr år(2016-2018) (705) Auka avskyting på 2018 800 1)1300 1)800 kort sikt. Så lågare. 1 Andel felte kalv av total-felling % (2015-2017) 22 % 35 % >35 % Auke kalveuttaket 1 Halde tal felte Andel felte bukkar opp til opp til bukkar stabilt eller 1 1/2 år og eldre % 39,6 30% 30% litt ned. 1 Sett hjort pr. jegerdagsverk (2,20) På kort sikt auke (2016-2018) 2,13 1,8 1,6 avskyting 2 På kort sikt vri Sett kolle pr. bukk (1,6) avskytinga – uttak (2016-2018) 1,74 1,5 1,5 av fleire koller 2

Sett kalv pr. kolle Skyte fleire (2016-2018) 0,55 0,6 0,65 ungkoller og kalv 1 Slaktevekt, hannkalv (2016- Ta ut meir kalv. 2018) 24,4 25,5 28 Auke avskyting 2

Slaktevekt, hokalv Ta ut meir kalv. (2016-2018) 23,6 25 28,8 Auke avskyting 2 Slaktevekt, åringsbukk (2016- Ta ut meir kalv. 2018) 45 46,5 50 Auke avskyting 2 Slaktevekt, åringskolle (2016- Ta ut meir kalv. 2018) 43,3 45,5 49 Auke avskyting 2 27

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Hjort drept i trafikken (2016- Ved reduksjon av 2018) 12 6 5 bestanden 0 Fellingsprosent (Snitt 2015/16/17) (85,8) Samarbeid mellom 2018 88,3 90 90 jaktfelt og vald 2 1) Avskytinga må evaluerast og om denne kjem under 75% må ein vurdere om tildelinga må ned

8.3 Bestandsstorleik.

Trenden for sett hjort pr jegerdag går frå 1,7 i 2003 til 2,25 i 2017. Den reelle lina er noko opp og ned. Over tid har ein sett meir hjort og det er grunn til å tru at stammen har vakse. Tal felte hjort har nesten dobla seg frå 2003 til 2017 då uttaket var 669 dyr. Og 800 felte i 2018.

I oppsettet over er måla delt opp i kortsiktige mål, 1-2 år fram i tid, og langsiktige mål, 5 – 10 år fram i tid. Dei ulike måla vil slik dei er talfesta føre til ein mindre stamme, ei stamme med fleire eldre dyr, både ho og hann. Dette skal ein oppnå ved å felle meir kalv. Bukkefellinga vert om lag som dag, eller noko lågare, i % av tottalfellinga, 35%. Men noko lågare i år 1 (og evt. år 2).

Sett hjort pr jegerdagsverk vil nok gå ned etter at ein feller 1100 – 1200 dyr. Om ein skal gjere dette eit eller 2 år må vårteljinga vere med å fastsetje. Det må vurderast langs etter.

Det er ønskeleg å snu trenden med stadig lettare slakt. Det vil ein greie ved å senke tal dyr i stammen samtidig som ein vrir uttaket mot uttak av meir kalv. Men denne snuoperasjonen vil ikkje føre til tyngre dyr over natta. Det vil ta frå 5 til 10 år. 8.4 Arealbrukskonflikter

Det er spesielt konflikten med jordbruket denne planen skal bidra til å gjere mindre. Hovudverkemiddelet er å redusere bestanden.

Hjorten vil søke etter den beste maten til ei kvar tid. Såleis vil bønder som steller jorda si, aldri bli kvitt hjortebeiting på enga. Men ved ferre dyr, må problemet bli noko mindre.

Å ta ned hjortestammen litt vil også vere positivt for skogbruket. 8.5. Trafikkproblematikken.

Målet må vere å halde tal trafikkdrepne hjortar så lavt som mogeleg. Det har dei siste åra lege rundt 5 dyr påkøyrd med dauden til følgje. Variasjon frå 2 til 16 dyr. 8.6 Viltfondet

I Gulen har viltfondet desse retningslinjene:

a) Auke kunnskapen om viltet i alle lokale ledd. b) Utvikle forvaltningsverkty som kan bidra til best mogeleg utnytting av viltressursane. c) Redusere skade på innmark og særleg utsette produksjonar. d) Tildeling til enkeltpersonar, foreiningar, organisasjonar, kommunen, interkommunale tiltak eller samarbeidsprosjekt e) Stimulere til organisering av storvald basert på felles forvaltning med bestandsplanar og avskytingsplanar 28

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 4 storvald og Gulen og Masfjorden bestandsplanområde får etter søknad til viltfondet til drift kr 80 pr. tildelt dyr pr. år + eit grunntilskot på kr 2000,-. Kommunen skal ha kopi av budsjett, rekneskap og årsmelding kvart år. 8.7 Forvaltninga skal vere kunnskapsbasert Mål: Kommunen og valda skal til ei kvar tid ha best mogleg oversyn over hjortebestanden. Bakgrunn for mål: Datainnsamlinga i samband med jakta er det beste forvaltningsverktøyet som finst per dags dato, og er det middelet som gjev høve til å ha oversyn over hjortebestanden. Sett-hjort er det viktigaste registeret, men vårteljing er eit nyttig supplement. For å få best mogleg kvalitet på data som vert samla, er det ynskjeleg at flest mogleg leverer inn sett-hjort og deltek i vårteljinga. Vald med godkjend bestandsplan skal bli honorert økonomisk for deira innsats.

8.8 Organisering og jaktinnsats Mål:

 Det er eit mål at hjorteviltforvaltninga i størst mogleg grad skal vere basert på bestandsplanar for større vald jf. § 12 i forskrift om forvaltning av hjortevilt.  Etablering av større vald eller bestandsplanområde, primært gjennom frivillige avtaler om samanslåing.  Forvaltninga skal i hovudsak være basert på bestandsplanar.  Felling% skal vera minimum 85% på kort sikt og minimum 90% på lengre sikt.  Fellingsstatistikk skal rapporterast i den nasjonale Hjorteviltregisteret.  «Sett-hjort» registreringar er ein naturleg del av hjortejakta.

Bakgrunn for målet: Valda må organiserast på ein hensiktsmessig måte som bidreg til å oppfylle målsetningane i bestandsplanane. Det er mest hensiktsmessig dersom viltområda er organisert i store vald framfor mange små. Ein kan dermed lettare konsentrere jakta til områder som hjorten opphelde seg i og områder som det er mykje beiteskader, eller som ein av andre årsaker ynskjer ein mindre bestand. For å kunne styre utviklinga i bestandane i samsvar med forvaltningsmåla er det viktig at ein størst mogleg del av tildelt kvote blir felt. 8.9 Verdien av hjorteressursen. Uttaket av 800 hjortar har ein 1. hands verdi på kr. 2 957 000,- når ein reknar 80 kr pr. kg for kjøttet. (utrekna etter gjennomsnittsvekter pr. kategori i 2018.) Dette er ein betydeleg sum. Og inntektspotensialet for rettshavarane kan vere større ved å tilby overnatting, mattenester, guiding mm. Mål: Betre jaktproduktet ved at dyra vert større på sikt.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune 9.0 Tiltak (som ikkje går fram av plansjen over.)

9.1 Kalveskyting.

Når pilene har peika nedover på vekter, ferre 1,5 år koller tek kalv, er løysinga på dette å ta ut meir kalv. Då oppnår vi ferre kalvar som dør første leveår. Det vert lågare press på beite. Noko som vil føre til at 1,5 åringane vil vekse meir. Koller som misser kalven, vil komme i betre kondisjon til neste kalv vert fødd. Dette gjeld i større grad for dei yngste kollene.

9.2 Løyvetildeling Måla i denne planen skal nåast ved tildeling av løyver. Dei skal vere etter godkjente bestandsplanar eller som retta avskyting (§18 b i hjorteviltforskrifta) i tråd med denne planen. 9.3 Godkjenning av bestandsplanar. Gulen kommune vurderer og godkjenner bestandsplan for Gulen og Masfjorden betandsplanområde.

9.4 Tiltak for kunnskapsbasert forvaltning.

 Alle vald/jaktfelt skal registrere Sett Hjort data. Registreringa skal skje direkte i Settogskutt.no.  Alle valda skal registrere slaktevekter som helst bør gjerast direkte i Settogskutt.no.  Minst 75 % av valda skal levere «sett hjort» elektronisk før utløp av denne planperioden  Gje tilskot til valda/bestandsplanområda som registrerer «Sett hjort data» elektronisk. Det må vere samsvar mellom sett og skutt, sett hjort og fellingsrapport. Målet er at alt skal rapporterast og vere så rett som mogeleg.  Sikre at alle vald leverer fellingsrapport seinast 14 dagar etter at jakta er avslutta gjennom tett dialog med valdsleiarane.  Auka kunnskapen om forvaltninga, beitegrunnlaget, trekkvegar o.l. og bruke dette i forvaltninga.  Fortsette med vårteljing. 9.5 Bruk av viltfond. Viltfondet skal brukast i tråd med retningslinjene for fondet og slik at det stør opp om det som er lagt fram i denne planen. 9.6 Jord og skog 9.6.1 Skog Ei rekke tiltak kan nyttast mot beiteskader i skogbruket. Nokre er kjent som svært effektive, medan ein manglar kunnskap om effekten av andre. Kva tiltak som bør nyttast vil avhenge av lokale forhold som klima, landskap, driftsform og økonomi, og alle tiltak bør basere seg på best muleg kompetanse om effekten (sjå Tabell under). Dei kommunale viltfonda er det viktigaste finansielle verktøyet for å realisera inngjerding og andre avbøtande tiltak, og skadeførebygging er eit av hovudføremåla til fondet (les meir på lovdata.no).

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune Det er viktig å hugse at skogbestandet sine eigenskapar og landskapet rundt, spesielt alternativa til skogbruksvekstane som hjortemat, kan ha stor påverknad på kor stort skadeomfanget blir (Gerhardt et al. 2013, Jarnemo et al. 2014). Skogskader let seg ikkje alltid løyse like enkelt som andre beiteskader fordi inngjerding ofte ikkje er praktisk eller økonomisk lønsame. Det finst likevel ei rekke tiltak som kan ha avbøtande effekt som er verdt å forsøke dersom ein definerer problemet som stort nok og at det vil vare ved over tid (Tabell 9.1). Tabell 9.1. Avbøtande tiltak mot beiteskader på skog

Kategori Tiltak Kommentar

Langsiktige/strukturelle Skogkultur Tidleg tynning, lengre planteavstand Plantestad på landskapsskala Sikre kvistsetjing og alternativ mat. Unngå vinterlokalitetar Treslagsval Liten praktisk erfaring. Ulik beitetoleransen mellom treslag Endra avskyting Tilpass kvar skadane er og til kva tid

Kortsiktige/punktmessige Vinterfôring Plassering bort frå ungskog Viltvennleg skogpleie Spar lauvet, kapp på 0,5 m Plantestad på lokalskala Bruk steinar, stubbar o.l. som vern av unge planter mot beiting Unngå haustplanting Næringsrike planter er attraktive Felling av dyr som forårsakar Usikker effekt, men bør vera målretta. beiteskader Kan vere vanskeleg i praksis

9.6.2 Jord. Ei rekke tiltak kan nyttast mot beiteskader på eng. Nokre er kjent som svært effektive, medan ein manglar kunnskap om effekten av andre. Kva tiltak som bør nyttast vil avhenge av lokale forhold som klima, landskap, driftsform og økonomi, og alle tiltak bør basere seg på best muleg kompetanse om effekten (sjå Tabell 9.2). Dei kommunale viltfonda er det viktigaste finansielle verktøyet for å realisera inngjerding og andre avbøtande tiltak, og skadeførebygging er eit av hovudføremåla til fondet (les forskrifta på lovdata.no)

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

TABELL 9.2 AVBØTANDE TILTAK MOT SKADER PÅ ENG 9.7 Hjort og biologisk mangfald. Vern av enkelttre. Spesielt alm ser ut til å vera utsatt for barkgnag og kan bli ringbarka, medan t.d. ask ser ut til sjeldan å bli barka like mykje (Michaelsen et al. 2009). Ved å setja inn ressursar mot viktige enkelttre kan ein sikre effektiv vern mot barkgnag og sikre tre som kan spre frø og sikre framtidig rekruttering. Eit effektiv tiltak for å verne stammen er å bruke ei form for netting rundt nedre del av stammen. Det er viktig at nettingen ikkje inneheld metaller som kan vera negativt for lav- og mosefloraen, men ulike former for plastnetting kan nyttast så lenge desse ikkje påverkar lokalklima eller lystilfanget til stammen for mykje (Oishi 2011).

Inngjerdingar. Andre land der det er vanleg med hjortedyr vert ofte store eller små inngjerdingar nytta for å sikre rekruttering av viktige treslag. Nokre stader kan slike inngjerding vera aktuelt for større område, men dette vil påverke den naturlege dynamikken i eit område. Ein kan også tenke seg fleire og mindre (t.d. 20 × 20 m) innhegningar i verneområde for å sikre at bestandet får noko gjenvekst gjennom etablering av unge tre samstundes som «naturen går sin gang» med hjortebeiting som ein del av den naturlege dynamikken også i verneområde.

Tiltak spesifikt mot beiteskader på edellauvskog Edellauvskogar, tresortane eik, lind, hassel, alm, lønn, bøk og ask, er kjent for å vera relativt sjeldne i Noreg, men innehalde stort biologisk mangfald. Bruk av ressursar for å verne verdiane i desse skogane kan difor seiast å vera forsvarleg i ein forvaltningssamanheng. Fleire tiltak som er nemnt under skogbrukstiltak og andre kategoriar av tiltak kan vera aktuelle for å verne edellauvtre.

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

9.8 Organisering og jaktinnsats. 9.8.1 Tiltak i planperioden:

 Samanslåing av mindre vald til større valdseiningar/bestandsplanområde gjennom frivillige avtalar om samanslåing. Kommunen skal vere ein aktiv medspelar i prosessane.  Evaluering av bestandsplanane og måloppnåing.  God dialog med jaktrettshavarane og jegerar, f. eks gjennom årlige møter mellom forvaltningsmyndigheter og valdsansvarlige/jaktleiarane.  Vald som vel å stå utanfor bestandsplansamarbeid får tildelt fellingsløyve i samsvar med teljande areal og fordeling som tilgrensande/kringliggjande vald/bestandsplanområde med godkjend bestandsplan.  Avvik mellom planlagt avskyting og faktisk felling i alder og kjønn skal vere maks 10%, men bør vere nærmare 0 på valdnivå og bestandsplannivå i planperioden.

9.9 Kva verdi har jaktressursen. Tiltak:  Ta ut fleire unge dyr for at fleire dyr kan bli eldre og større.  Kunnskapsløft for å utnytte potensialet hos hjorten for større inntekter.  Foredling av hjort – oppnå meirverdi.  Hjorteressursen saman med andre tenester som overnatting og matservering.  Tilrettelegging av jakt - guiding  Safari

9.10 Kva mål har Masfjorden?

Gulen og Masfjorden bestandsplanområde femner om heile Gulen og deler av Masfjorden kommune. Då er det veldig greitt om begge kommunane har overordna mål som peiker i same retning. Nett no har ikkje Masfjorden ein overordna plan.

10 Evaluering pr år og for perioden totalt. Sett hjort Sett hjort pr. jegerdagsverk Kolle pr. bukk

Kalv pr. kolle Spissbukk pr. bukk

Jakttrykkindeksar Fellingsprosent

Felt, tal og fordeling Slaktevekter

Påkøyrsler Vårteljing

Forvaltningsplan for hjort, Gulen kommune

11 Tildelingsprofil.

Kalv Ungdyr 1,5 år Eldre dyr Sum Hanndyr 18% 15% 12% 45% Hodyr 17% 20% 18% 55% Sum 35% 35% 30% 100%

12 Døme på tildeling.

Stammen i Gulen er mellom 4000 og 5000 dyr. Brukar vi 4000, vil vi ha ein kalveproduksjon på ca 1100 kalvar. Og det er her vi bør ha største uttaket.

For å få ned stammen, må uttaket vere større enn tilført. Første sommaren døyr ca 6% av kalvane som utgjer 70 stk. Tildeling 1300. Då vil vi få ned stammen ved 100% avskyting. Skyt vi berre vel 1000 (77%) dyr er vi på status quo.

Då kan fellingstildelinga sjå slik ut:

Kalv 35% tal dyr: 455 ho: 228 Hann: 227

Ho 1,5 år og eldre 35% tal dyr: 455 1,5 år >=20% - 260 , Eldre: <=18% - 234 dyr

Hann 1,5 år og eldre 30% tal dyr 390 1,5 år >= 15% - 195, Eldre: <= 12% - 156 dyr

1) I kategori kalv vil fordelinga bli tilfeldig.

På kalv, ungdyr og eldre skyt ein meir hodyr, 55%

Ein kan alltid skyte kalv for eit av dyra i annan kategori.

Ein skal aldri skyte mora frå kalven. Men vi må skyte fleire kalvar frå mora enn det vi har gjort til no. Mange kalvar vil døy første vinteren. Det er betre å ta desse ut gjennom jakt.