Czerwone Listy Wybranych Grup Grzybów I Roślin Województwa Śląskiego Tej Jednostce
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISSN 1427-9142 RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego Raporty Opinie to naukowe wydawnictwo seryjne, ukazujące się do roku 2030 od 1996 roku. Dotychczas w ramach serii opublikowano 5 tomów, Raport o stanie przyrody poświęconych w całości tematyce czerwonych list gatunków województwa śląskiego dla Górnego Śląska w granicach byłych województw: bielskiego, częstochowskiego, katowickiego i opolskiego. Zawartość tomów: t UPN oD[FSXPOFMJTUZSPǴMJOOBD[ZOJPXZDIJLSǗHPXDØX 2 t UPN oD[FSXPOFMJTUZXnjUSPCPXDØX NDIØXJ[CJPSPXJTL roślinnych, CZERWONE LISTY t UPN oD[FSXPOFMJTUZDIS[njT[D[ZJNPUZMJE[JFOOZDI RAPORTY OPINIE t UPN oD[FSXPOFMJTUZHS[ZCØXXJFMLPPXPDOJLPXZDI WYBRANYCH GRUP i porostów, GRZYBÓW I ROŚLIN t UPN oD[FSXPOFMJTUZQBKnjLØXJNJǗD[BLØX słodkowodnych Górnego Śląska. WOJEWÓDZTWA Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska zostało powołane ŚLĄSKIEGO przez Wojewodę Katowickiego, Wojciecha Czecha, Zarządzeniem Nr 204/92 z dnia 15 grudnia 1992 roku, które nadało również statut 6.2 Czerwone listy wybranych grup grzybów i roślin województwa śląskiego tej jednostce. Dokumenty te zostały zmienione Zarządzeniem E Nr 154/94 Wojewody Katowickiego z dnia 22 listopada 1994 roku. PINI CENTRUM Zgodnie z zarządzeniami i statutem, Centrum było państwową DZIEDZICTWA TY O jednostką budżetową powołaną do badania, dokumentowania PRZYRODY i ochrony oraz prognozowania stanu przyrody Górnego Śląska. POR GÓRNEGO ŚLĄSKA RA W związku z reformą administracyjną kraju z dniem 1 stycznia 1999 roku Centrum zostało przekazane województwu śląskiemu Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 listopada 1998 roku. Uchwałą Nr I/51/5/2002 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 17 czerwca 2002 roku został nadany statut wojewódzkiej O ŚLĄSKA G samorządowej jednostce organizacyjnej o nazwie Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Nadzór nad Centrum wykonuje Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Y GÓRNE Województwa Śląskiego. D Celem Centrum jest działanie dla dobra przyrody nieożywionej i ożywionej Górnego Śląska poprzez gromadzenie o niej wiedzy oraz działalność naukową, ochronną i edukacyjną, aby zachować tożsamość regionu oraz rolę i znaczenie jego wartości TWA PRZYRO C przyrodniczych (§ 6 Statutu Centrum). ZI D www.cdpgs.katowice.pl CENTRUM DZIE CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY Urząd Marszałkowski GÓRNEGO ŚLĄSKA Województwa Śląskiego RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030 Raport o stanie przyrody województwa śląskiego 2 Wydawca Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Projekt graficzny okładki Anna Grycman Projekt układu typograficznego Joanna Chwoła ISSN 1427-9142 Skład i przygotowanie do druku Verso, Katowice Druk Pracownia Komputerowa Jacka Skalmierskiego, Gliwice 2012 Copyright © by Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030 Raport o stanie przyrody województwa śląskiego 2 CZERWONE LISTY WYBRANYCH GRUP gRzybów i Roślin województwa śląskiego zagrożone i rzadkie w Polsce glony występujące w województwie śląskim 5 Czerwona lista śluzowców rzadkich w województwie śląskim 21 Czerwona lista porostów województwa śląskiego 33 Czerwona lista mszaków województwa śląskiego 73 Czerwona lista roślin naczyniowych województwa śląskiego 105 Redaktor tomu: Jerzy B. Parusel Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Katowice 2012 REPORTS OPINIONS 6 Conservation strategy of nature of the silesian Voivodship by 2030 Report on the state of nature of the silesian Voivodship 2 THE RED LISTS OF CHOSEN GROUPS OF MUSHROOMS AND PLANTS of silesian VoiVodshiP threatened and rare in Poland algae occurring in silesian Voivodship 5 the red list of rare myxomycetes in silesian Voivodship 21 the red list of lichens of silesian Voivodship 33 the red list of threatened bryophytes of silesian Voivodship 73 the red list of vascular plants of silesian Voivodship 105 Editor: Jerzy B. Parusel Upper Silesian Nature Heritage Center Katowice 2012 ZaGRożoNE i RZaDKiE w PolSCE GloNy wyStęPUJąCE w woJEwóDZtwiE ŚląSKim u tHREatENED aND RaRE iN PolaND alGaE oCCURRiNG iN SilESiaN VoiVoDSHiP Elżbieta wilk-woźniak instytut ochrony Przyrody PaN, Kraków Katedra Hydrobiologii Uniwersytetu Śląskiego, Katowice Jerzy B. Parusel Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice Dedykujemy Prof. dr hab. Halinie Buckiej – niestrudzonej badaczce glonów województwa śląskiego Zagrożone i rzadkiE w Polsce GloNy wyStępujące w województwiE Śląskim Wstęp riotyczne (bakterie) – sinice oraz organizmy eukariotycz- od wielu lat publikowane są tzw. „czerwone listy” i „czer- ne. Do glonów eukariotycznych zaliczane są gatunki typo- wone księgi” mające na celu wskazanie gatunków gi- wo roślinne, jak np. zielenice oraz takie, które zawierają nących i zagrożonych. Jednak ocena taka w przypadku w sobie cechy zarówno roślin jak i zwierząt np. bruzdnice, glonów jest oceną bardzo trudną ze względu na niedosta- kryptofity, eugleniny. teczny stan zbadania siedlisk wodnych. Powstające czer- Glony są prostymi organizmami zaliczanymi do ple- wone listy glonów są więc bardzo szacunkowe i wybiórcze chowców, co oznacza, że są beztkankowcami, a ich cia- w zakresie systematycznym. ło nie jest zróżnicowane na korzenie, łodygi i liście. Są w Polsce czerwone listy glonów zostały opracowane organizmami samożywnymi (autotrofami), ale są wśród w latach 1986, 1992 i 2006 (Siemińska i in. 2006). Czer- nich i takie, które równocześnie mogą być i autotrofami, wona lista glonów opublikowana w 1992 r. zawierała i heterotrofami. takie organizmy ze względu na mieszany 256 gatunków glonów, w tym: 29 wymarłych, 21 wymie- sposób odżywiania się nazywa się miksotrofami. Należą rających, 84 znanych tylko z nielicznych stanowisk i 93 do nich kryptofity, dinofity, niektóre eugleniny i niektóre bardzo rzadkich. Czerwona lista opublikowana w 2006 r. zielenice. Podstawowym barwnikiem fotosyntetycznym zawiera 594 gatunki glonów, w tym: 35 wymarłych, 92 glonów jest chlorofil a. oprócz tego posiadają także inne wymierających, 133 znanych tylko z nielicznych stano- barwniki, jak chlorofil b, karotenoidy, ksantofile, fikocy- wisk i 266 bardzo rzadkich. lista ta obejmuje gatunki janiny i fikoerytryny. w niektórych grupach glonów wy- wybranych grup systematycznych glonów z przyporząd- stępują także organizmy pozbawione barwników, w tym kowaniem stopni zagrożenia według starej klasyfikacji, barwników fotosyntetycznych (np. bezbarwne wiciowce, która nie jest zgodna z aktualnie obowiązującą klasyfi- bruzdnice, eugleniny) odżywiające się wyłącznie na dro- kacją międzynarodowej Unii ochrony Przyrody (iUCN). dze heterotrofii, wykorzystując materię organiczną. Pod wymienione listy zawierają przede wszystkim gatunki, względem wielkości są silnie zróżnicowane: od bardzo które mogą osiągać duże rozmiary (krasnorosty, brunat- małych, mikroskopijnych form po organizmy osiągające nice, makrozielenice, ramienice) oraz gatunki należące do kilkadziesiąt (a może nawet i więcej) metrów długości. grupy okrzemek i dinofitów, mające pancerzyki, a więc żyją jako formy jednokomórkowe, kolonijne lub w postaci łatwiej zachowujące się w materiałach utrwalonych. Na plech. Rozmnażają się wegetatywnie (przez podział) lub listach brak jest gatunków należących do sinic, złotowi- płciowo (izo-, anizo- i oogamia). Zasiedlają wszystkie śro- ciowców, kryptofitów, euglenin, czy też drobnych zielenic dowiska związane z wodą: oceany, morza, stawy, jeziora, planktonowych. rzeki, źródła, kałuże, fontanny, a także mokre kamienie, Należy podkreślić, że kryteria oceny zagrożenia opraco- korę drzew. Spotyka się je także na śniegu i w glebie. wane przez iUCN nie mają zastosowania do mikroorgani- w zależności od występowania można wyróżnić glony zmów, do których należy wiele taksonów glonów. planktonowe, peryfitonowe, bentyczne oraz duże glony przyczepione do dna, wchodzące w skład grupy makrofi- Charakterystyka biologiczna i ekologiczna tów. Glony planktonowe – inaczej zwane fitoplanktonem, oraz biowskaźnikowa glonów to drobne organizmy zasiedlające toń wodną. Glony pe- Nazwa „glony” została zaczerpnięta z gwary góralskiej ryfitonowe to glony porastające przedmioty zanurzone przez Józefa Rostafińskiego, pioniera badań fykologicz- w wodzie, jak np. kamienie. Glony bentyczne to glony po- nych w Polsce. Jest to grupa ekologiczna, a nie systema- rastające dno zbiorników wodnych. tyczna. Zaliczane są do niej organizmy, które nie są ze Glony są organizmami bardzo szybko reagującymi na sobą spokrewnione i ewolucyjnie stanowią samodzielne zmiany w środowisku w którym żyją, dlatego są bardzo linie rozwojowe. włącza się tu zarówno organizmy proka- dobrymi wskaźnikami biologicznymi, zarówno jako całe 7 Zagrożone i rzadkiE w Polsce GloNy wyStępujące w województwiE Śląskim zespoły, grupy, jak i pojedyncze gatunki. Zostały uznane (Krzeczkowska-wołoszyn i in. 1971), Brynicy (Bucka za uniwersalne wskaźniki, pomocne w ocenie żyzności, 1985), Pilicy (Kalinowska-Kucharska, ligowski 1976) czystości i skażeń wód. Są ważnym elementem systemu i Ślepiotki (trząski 2000), a także glonów osiadłych w po- saprobów Kolkwitza i marssona (1908), Pantle i Buck’a tokach Biała i Czarna wisełka (Kwandrans 1989, 1993, (1955) czy Sládeček i Sládečková (1996), a także używane 1995, 1998). Sporadycznie badane były glony zbiorników w ocenie stanu trofii (thienemann i Naumann) (Reynolds śródleśnych (Bucka, Krzeczkowska-wołoszyn 1971). ak- 2006) oraz w metodykach oceny stanu ekologicznego wód tualnie – ponownie, po ponad 10-letniej przerwie – pro- aktualnie wprowadzanego przez Ramową Dyrektywę