35 Portrety Botaników Polskich

Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 35

PORTRETY BOTANIKÓW POLSKICH PORTRAITS OF POLISH BOTANISTS

Adam JASIEWICZ (1928–2001) – systematyk, ﬁ togeograf, ﬁ tosocjolog, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, dyrektor tegoż Instytutu, redaktor Fragmenta Floristica et Geobotanica, współredaktor i redaktor 3 tomów Flory polskiej, redaktor 3 tomów Flory Polski, członek rad naukowych kilku instytucji naukowych i in.

Fotograﬁ a na szczycie Olimpu w Grecji wykonana w 1976 r., fot. A. Jasiewicz jun. Właściciel: Adam Jasiewicz jun.

Opracował: Piotr KÖHLER 36 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Janusz NOWAK (1930–2004) – lichenolog (systematyk, ﬁ tosocjolog i geograf porostów), profesor Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, organizator zielnika poro- stów w Instytucie Botaniki PAN, długoletni kierownik Zakładu Briologii i Lichenologii Instytutu Botaniki PAN, członek Komisji Biologicznej Oddziału PAN w Krakowie, jeden z najwybitniejszych lichenologów polskich swoich czasów.

Zdjęcie o wymiarach 9 × 13 cm. Autor: Hanna Wójciak. Zdjęcie wykonane w Beskidzie Niskim w 1985 r. Właściciel: mgr Barbara Morawska-Nowak.

Opracował: Piotr KÖHLER Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 37

pasje starszego brata Jerzego kształtowały zamiło- wania przyrodnicze Eligiusza Czosnowskiego od ROZSTANIA OBITUARIES najwcześniejszych lat. Po powrocie z wygnania, kontynuował naukę w gimnazjum handlowym w Poznaniu, które ukończył w 1948 roku, ale WSPOMNIENIE O PROF. DR. HAB. nie znajdując satysfakcji w przedmiotach ści- ELIGIUSZU CZOSNOWSKIM słych, zdecydował się na kontynuowanie nauki A remembrance of Professor w Państwowej Szkole Ogrodnictwa, słynnej Eligiusz Czosnowski „Zembalówce”. Zdobyta tam wiedza o roślinach uprawnych i zawarte przyjaźnie zaowocowały w czasie jego dalszej kariery zawodowej. Studia wyższe na Wydziale Biologii ukończył w 1956 roku pracą magisterską „Wpływ światła, niektó- rych cukrowców oraz kwasu β-indolilooctowego na rozwój zarodków pozbawionych liścieni w hodowli in vitro”. W październiku 1956 roku został asystentem w Zakładzie Botaniki Ogólnej Uni- wersytetu Poznańskiego. Wraz z bratem, doc. Jerzym Czosnowskim, pionierem poznańskiej szkoły kultur in vitro, rozwijał prace eksperymentalne z dziedziny indukcji tkanki kalusowej u łubinu. Kalus ten przekazywał później jako ma- teriał podstawowy do dalszych eksperymentów w Katedrze Biochemii Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. Jego współpraca z prof. Jerzym Pa- wełkiewiczem, genetykiem Stefanem Jaranow- skim oraz sadownikiem Jerzym Wierszyłłowskim trwała wiele lat. Równocześnie doskonalił się w embriologii W dniu 17 września 2011 roku w wieku 84 lat, opisowej i eksperymentalnej pod kierunkiem zmarł emerytowany profesor Wydziału Biologii prof. Stefana Krupko oraz prof. Henryka Tele- Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, żyńskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, który prof. Eligiusz Czosnowski – botanik specjalizu- był także promotorem jego pracy doktorskiej. jący się w anatomii, morfogenezie i embriologii Stopień doktora nauk biologicznych E. Czo- roślin. Prof. Czosnowski urodził się 25.12.1927 snowski uzyskał 11 czerwca 1964 roku na pod- roku w Swarzędzu, w rodzinie inteligenckiej. stawie pracy „Rozwój woreczka zalążkowego Jego ojciec, Adam Czosnowski, był z zawodu i wczesna embriogeneza u Prunus cerasifera kreślarzem i projektantem odcinka linii kolejowej Ehrh.”. Oprócz prac eksperymentalnych pełnił łączącej Swarzędz z Poznaniem; matka Maria, funkcję opiekuna Koła Naukowego studentów z zawodu nauczycielka, osierociła syna rok po na Wydziale Biologii, organizował świetne wy- porodzie. Wojna przerwała jego naukę w szkole cieczki terenowe dla I roku, a także wielokrotnie powszechnej w Swarzędzu, zdążył ukończyć je- uczestniczył jako egzaminator w egzaminach dynie pięć klas. Okres okupacyjnego wysiedlenia wstępnych na kierunku Biologia. Był sekreta- rodzina Czosnowskich przetrwała początkowo rzem Sekcji Popularyzacji Wiedzy Polskiego w Krakowie, później w Zakopanem, gdzie oj- Towarzystwa Botanicznego, a także wygłaszał ciec znalazł zatrudnienie jako zawiadowca stacji. liczne prelekcje w szkołach średnich Poznania Piękno zakopiańskiej przyrody, a także botaniczne i Wielkopolski. W październiku 1975 roku 38 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 uzyskał stopień doktora habilitowanego na się pąk pędowy czy korzeń . W wyniku pracy podstawie rozprawy „Rozwój bielma u Prunus zespołowej w ramach grantu międzyuczelnianego cerasifera Ehrh. ze szczególnym uwzględnie- UAM-AR na temat indukcji termicznej w rozwoju niem struktur biorących udział w zapełnianiu kwiatostanu brokuła w 2002 roku ukazała się pu- centralnej wakuoli woreczka zalążkowego”. blikacja w wydawnictwie internetowym AR. Prowadził wykłady z kultur in vitro dla III Prof. Eligiusz Czosnowski w Zakładzie Bota- roku biotechnologii, oraz wykłady i ćwiczenia niki Ogólnej przepracował nieprzerwanie 48 lat. z histologii dla kierunku biologia eksperymen- Za pełną oddania pracę naukową i dydaktyczną talna. Prof. Eligiusz Czosnowski był opiekunem otrzymał Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski 38 prac magisterskich dotyczących szeroko trak- Orderu Odrodzenia Polski oraz nagrody Rektora towanej indukcji hormonalnej procesów kaluso- za działalność naukową i dydaktyczną. wania, organogenezy in vitro, głównie w rodzinie Papilionaceae (Lupinus, Vicia, Pisum, Phase- Elżbieta ZENKTELER olus) oraz mikrorozmnażania licznych gatunków roślin uprawnych. Wiele z tych prac dotyczyło WYKAZ PRAC E. CZOSNOWSKIEGO badania symbiotycznych układów Rhizobium z roślinami motylkowatymi, pozakorzeniowych CZOSNOWSKI E. 1965. The development of the ovule and symbioz roślin niemotylkowatych z bakteriami embryo sac and the early development stages of the seed of Prunus cerasifera Ehrh. Bulletin de la Société wiążącymi wolny azot atmosferyczny, bądź też des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série anatomii brodawek korzeniowych. Szereg inte- D 6: 37–78. resujących eksperymentów dotyczył wprowa- CZOSNOWSKI E. 1966. Badania embriologiczne nad przed- dzania Rhizobium do kultur kalusa korzeniowego stawicielami podrodziny Prunoideae. I. Rozwój zalążka, koniczyny, łubinu i fasoli. Opiece nad magistran- woreczka zalążkowego, bielma i zarodka. Wiadom. Bot. tami poświęcał niemal cały swój czas. Prowa- 10(3): 189–208. dził seminaria magisterskie dla studentów IV CZOSNOWSKI E. 1969. Growth in vitro of pollen tubes in i V roku. Proponował interesujące tematy prac, Hemerocallis fulva L. and H. citrina Baroni. I. Infl uence of sucrose. Bulletin de la Société des Amis des Sciences dbając o ich jak najlepsze wykonanie, a także et des Lettres de Poznań, Série D 9: 27–35. troszcząc się o osobisty rozwój studentów przy- OSZKINIS W., CZOSNOWSKI E., KRZYŻAN-GRABOWSKA J. gotowujących magisterium, traktowanego przez 1969. Embryology of Rosa canina L. cv. Inermis. Bul- niego jako pierwszy (i jego zdaniem najważ- letin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres niejszy) stopień naukowy. Był promotorem pracy de Poznań, Série D 10: 11–34. doktorskiej studenta z Libii Mohammeda Abu CZOSNOWSKI E. 1970. Anatomia integumentów Prunus Bakra „In vitro culture of endosperm of Paeonia cerasifera Ehrh. I. Integumenty nasion rozwijających lactifl ora”, której obrona odbyła się w listopadzie się w naturze. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Biologicznej 33(9): 3–20. 1998 roku. Recenzował prace doktorskie, granty międzyuczelniane i prace naukowe nadsyłane CZOSNOWSKI E. 1970. Anatomia integumentów Prunus car- asifera Ehrh. II. Integumenty nasion hodowanych in przez redakcje różnych czasopism. vitro. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Publikował głównie w Biuletynie Poznań- Komisji Biologicznej 33(9): 21–34. skiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz w Wia- CZOSNOWSKI E., MŁODZIANOWSKI F. 1970. Procesy regen- domościach Botanicznych. Prace te dotyczyły eracyjne pędu róży w hodowli in vitro. Poznańskie To- różnych aspektów embriologicznych w obrębie warzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Biologicznej rodziny Rosaceae. 33(9): 35–38. W roku 2000 wraz z A. Wilkins i L. Rataj- CZOSNOWSKI E., WIERSZYŁŁOWSKI J., KATULSKA C., RA- czakiem opublikował w Genetica Polonica inte- DZISZEWSKA E. 1970. Zmiany morfologiczno-anato- miczne u owoców wiśni Hiszpanka Czarna późna resującą pracę o organo-specyfi cznych markerach wywołane mieszaniną auksynowo-giberelinową (Ce- organogenezy wskazujących na wczesnym etapie rasit). Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace regeneracji czy w kalusie u Brassica rozwinie Komisji Nauk Rolniczych i Leśnych 29: 61–69. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 39

CZOSNOWSKI E. 1973. Distribution of starch, proteins and lipids in the storage tissues of the seed and in the seed- ling cotyledons of Prunus cerasifera Ehrh. Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série D 14: 7–12.

CZOSNOWSKI E. 1976. Rozwój bielma u Prunus cerasifera Ehrh. ze szczególnym uwzględnieniem struktur biorących udział w zapełnianiu centralnej wakuoli woreczka zalążkowego. Seria Biologia, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, nr 7. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań. Praca habilitacyjna.

CZOSNOWSKI E., LORENC-PLUCIŃSKA G., JAŃCZAK- DOPIERAŁA B. 1978. Distribution and mobilization of reserve substances and localization of sphaerosomes in the cotyledons of Lupinus luteus L. cv. ‘Express’. Bul- letin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série D 18: 3–13.

CZOSNOWSKI E., DOMKA L. 1981. Callus formation from organs of some Papilionaceae plants in an in vitro culture. Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série D 21: 39–45.

WILKINS A., RATAJCZAK L., CZOSNOWSKI E. 1993. Organ- speciﬁ city of esterase isoenzymes in Brassica seedlings. żołnierzom walczącym z Niemcami. Po upań- Genetica Polonica 34(2): 147–152. stwowieniu lasów został zmuszony w 1950 roku CZOSNOWSKI E., KORDAKOW J., KNAFLEWSKI M., KAŁU- do przejścia na emeryturę. ŻEWICZ A. 2002. Effect of thermal conditions on the initiation of broccoli curd. Electronic Journal of Polish Krysia, w zakresie szkoły podstawowej Agricultural Universities 5(5). i gimnazjum, początkowo uczyła się w domu. Później uczęszczała m.in. do Gimnazjum i Li- ceum Heleny Miklaszewskiej w Łodzi. Maturę uzyskała w XVI Państwowym Gimnazjum i Li- ceum Żeńskim (dawniej T. Czapczyńskiego) ROCZNICE, JUBILEUSZE w Łodzi w 1948 roku. Po maturze, od września ANNIVERSARIES, JUBILEES 1948 roku do listopada 1949 roku pracowała jako sekretarka w Zjednoczeniu Energetycznym Okręgu Łódzkiego w Łodzi. W roku akademickim 1949/1950 podjęła studia na Wydziale 80. ROCZNICA URODZIN Biologii Państwowej Wyższej Szkoły Pedago- DR KRYSTYNY JUCHNIEWICZ gicznej w Łodzi, po czym przeniosła się na 80th anniversary of Dr. Krystyna Juchniewicz Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu birthday Łódzkiego, na którym ukończyła studia I stopnia w 1953 roku. W latach 1954–1958 była zatrud- Dr Krystyna Juchniewicz urodziła się dnia niona na stanowisku asystenta w Instytucie 17 czerwca 1931 roku w Warszawie, jako córka Badawczym Leśnictwa w Warszawie. Według inż. Zygmunta Juchniewicza i Aurelii z Kurna- świadectwa prof. Hanny Czeczottowej, jej wie- towskich. Ojciec był leśnikiem, absolwentem loletniego zwierzchnika i kierownika „Krystyna Wyższej Szkoły Lasowej we Lwowie. Jako Nad- Juchniewicz zgłosiła się do pracy w Pracowni leśniczy, w latach międzywojennych zarządzał la- Paleobotanicznej Muzeum Ziemi w marcu sami Sękocińskimi pod Warszawą. Pracował tam 1958 r. z określonym celem rozpoczęcia badań również przez cały okres okupacji, pomagając paleobotanicznych. Chętnie zgodziła się na 40 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 1. Pracowniczki Działu Paleobotanicznego Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, 1976 rok. Od prawej: Zofi a Baranowska-Zarzycka, Aleksandra Kohlman-Adamska, Krystyna Juchniewicz i Urszula Półtorak (fot. L. Dwornik). Fig. 1. Workers of the Palaeobotanical Division of the Museum of Earth, Polish Academy of Sciences in Warsaw, 1976. From the right: Zofi a Baranowska-Zarzycka, Aleksandra Kohlman-Adamska, Krystyna Juchniewicz and Urszula Półtorak (phot. L. Dwornik). specjalizację w dziedzinie oznaczania liści roślin etacie [Państwowego] Instytutu Geologicznego. kopalnych przy zastosowaniu analizy nabłon- Jej praca magisterska pt. „Epidermy niektórych kowej. Metoda ta nie była w Polsce wówczas gatunków roślin jednoliściennych” była przygo- stosowana, toteż K. Juchniewicz musiała włożyć towaniem do późniejszych badań fl ory kopalnej wiele trudu w opanowanie techniczne tej pra- Turowa. Wykonała ją jako ekstern w 1961 roku cochłonnej metody. Prace zaczęła od zorgani- na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwer- zowania wielkiej kolekcji porównawczej ponad sytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. 900 preparatów skórki z roślin współczesnych, Henryka Teleżyńskiego. Przez wszystkie lata najczęściej spotykanych w stanie kopalnym, co pracy pod kierunkiem prof. H. Czeczottowej, bardzo ułatwia dokonanie oznaczeń, bodaj czę- K. Juchniewicz uczestniczyła w corocznych, ściowo umożliwiając identyfi kację nabłonków zespołowych ekspedycjach do kopalni węgla kopalnych.” brunatnego w Turoszowie, podczas których Z dniem 1 marca 1958 roku Krystyna Juch- zbierano materiały do badań paleobotanicznych. niewicz została przyjęta do pracy w Muzeum Jednocześnie organizowała swój warsztat ba- Ziemi Polskiej Akademii Nauk w Warszawie dawczy specjalizując się – wówczas jako jedyna w charakterze pracownika inżynieryjno-technicz- w Polsce – w analizie nabłonkowej szczątków nego, będąc formalnie w 1958 i 1959 roku na roślin trzeciorzędowych. Zgromadziła bogatą Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 41 kolekcję preparatów nabłonków liści kopalnych Dr K. Juchniewicz, w pełni zdając sobie i współczesnych (ponad 1000 preparatów), z któ- z tego sprawę, zamierzała wykorzystać metodę rych część pozyskała na drodze wymiany z za- analizy nabłonkowej opracowując projekt kom- granicznych ośrodków badawczych. pleksowych interdyscyplinarnych badań facjal- W okresie od 1 czerwca 1962 roku do 31 no-genetycznych mioceńskich węgli brunatnych maja 1967 roku pracowała w Muzeum Ziemi na przykładzie fl ory Turowa (rok 1974). Projekt PAN w Warszawie na etacie starszego asystenta, ten jednak nie wszedł w etap realizacji z przy- od 1 czerwca 1967 do 31 grudnia 1972 r. na czyn od Autorki niezależnych. Należy zauważyć, etacie pracownika inżynieryjno-technicznego, od że tego typu badania były wtedy w Europie w po- 1 stycznia 1973 r. jako starszy inżynier laborato- czątkowym stadium. ryjny, od 1 września 1974 r. – adiunkt muzealny, Krystyna Juchniewicz brała czynny udział od 1 grudnia 1989 r. – kustosz. Przeszła na eme- w wielu krajowych i zagranicznych konferen- ryturę z dniem 27 września 1991 roku. cjach naukowych, referując wyniki swoich badań Krystyna Juchniewicz w 1971 roku obro- oraz propagując metodę analizy nabłonkowej. niła pracę doktorską pt. „Flora kopalna Turowa Uczestniczyła m.in. w XII Międzynarodowym w świetle analizy nabłonkowej”, wykonaną pod Kongresie Botanicznym w Leningradzie (1975) kierunkiem prof. Henryka Teleżyńskiego na Wy- i w Sympozjum International Association for dziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Angiosperm Palaeobotany w Liblicach (ČSSR, Warszawskiego. Temat pracy doktorskiej został 1977). Dzięki znajomości języków obcych (nie- wybrany przez prof. H. Czeczottową, za co miecki, francuski, rosyjski, angielski) nawiązała wdzięczna Autorka nazwała jej imieniem nowy kontakty naukowe z wieloma wówczas wybit- dla nauki kopalny gatunek – Nectandrophyllum nymi paleobotanikami, nie tylko w Europie, ale czeczottii. Wyniki badań nabłonków uzupełniły i w obu Amerykach. W ramach delegacji służ- listę fl orystyczną miocenu Turowa o osiem no- bowych Muzeum Ziemi wyjeżdżała kilkakrotnie wych gatunków. Pracę doktorską opublikowała za granicę, w tym do NRD (1963), ZSRR, gdzie w 1975 roku. Jest to pierwsze w polskiej lite- w 1969 roku odbyła trzymiesięczny staż w In- raturze paleobotanicznej i na długie lata jedyne stytucie Botaniki im. Komarova Akademii Nauk opracowanie cuticulae dispersae, czyli wydo- ZSRR w Leningradzie, a także do Czechosło- bytych z osadu drobnych fragmentów kopal- wacji (1972). Dzięki tym wyjazdom była do- nych liści. Wyniki badań tego typu szczątków skonale zorientowana w aktualnych trendach kopalnych stanowią ważne uzupełnienie składu w badaniach paleobotanicznych trzeciorzędu każdej fl ory kopalnej i wnoszą istotne dane do i mogła pogłębiać swoją wiedzę w zakresie ana- jej charakterystyki, trudne bądź niemożliwe do lizy nabłonkowej fl or mioceńskich. Z wyjazdów uzyskania w wyniku badań szczątków kopalnych zagranicznych przywoziła także bogate materiały innego rodzaju. Metoda analizy kutykularnej porównawcze. W 1977 roku przebywała w Ogro- w badaniach węgli brunatnych była w owych dzie Botanicznym w Suchumi, który był wów- latach w Europie w początkowej fazie jej sto- czas jednym z centrów badań paleobotanicznych sowania, a w Polsce były to wówczas badania pod kierunkiem wybitnego paleobotanika, pro- pionierskie. W miarę postępu tych badań stało fesora A. A. Kolakovskiego. się oczywistym, że analiza nabłonkowa jest nie- Dzięki swoim zagranicznym kontaktom na- odzowna w badaniach liści kopalnych, warunkuje ukowym wzbogaciła także zbiory biblioteczne bowiem ich prawidłowe oznaczenie. Co więcej, Działu Paleobotanicznego Muzeum Ziemi PAN metoda ta umożliwiając rozpoznanie facjalne o ponad 600 sztuk odbitek prac paleobotanicz- złóż węgla brunatnego, pozwala stosunkowo nych, głównie z zakresu analizy nabłonkowej szybko i tanio określić wartość przemysłową roślin kopalnych i współczesnych. Doceniała węgla brunatnego, w związku z czym ma także znaczenie popularyzacji badań paleobotanicz- duże znaczenie praktyczne. nych publikując artykuły popularno-naukowe. 42 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Była także m.in. Autorką konspektu wy- ZASTAWNIAK E., KÖHLER P. 2001. Polskie Badania Paleo- stawy zatytułowanej „Z czego powstał wę- botaniczne Trzeciorzędu. Botanical Guidebooks 25: 3–159. giel”, zorganizowanej w Muzeum Ziemi PAN, adresowanej głównie do młodzieży szkolnej; Ewa ZASTAWNIAK-BIRKENMAJER ponadto brała czynny udział w przygotowaniu w Muzeum Ziemi PAN wystaw czasowych SPIS PUBLIKACJI DR KRYSTYNY JUCHNIEWICZ z zakresu paleobotaniki. Samodzielnie opra- Z ZAKRESU PALEOBOTANIKI cowała część paleobotaniczną wystawy stałej z zakresu geologii historycznej, a wspólnie z dr JUCHNIEWICZ K. 1966. O metodach badania anatomicznego liści w paleobotanice. Wiadom. Bot. 10(2): 115–121. Katarzyną Krajewską opracowała część mery- toryczną wystawy czasowej pt. „Rośliny lasu JUCHNIEWICZ K. 1967. Kolekcja okazów paleobotanicznych z Wiesa bei Kamenz. Prace Muzeum Ziemii 10: karbońskiego”. 217–219. Krystyna Juchniewicz odznaczała się zawsze JUCHNIEWICZ K. 1970. X-lecie młodzieżowego koła PT- dużą niezależnością, jako pierwsza – i jedyna MNoZ w Wałbrzychu. Przegląd Geologiczny 18(2): z całego zespołu Pracowni Paleobotanicznej 112. Muzeum Ziemi PAN – ukończyła doktorat za JUCHNIEWICZ K. 1970. Nowe dane o ﬂ orze kopalnej Turowa czasów kierownictwa prof. Hanny Czeczottowej. na podstawie analizy nabłonkowej. Kwartalnik Geolog- Miała dużą i wszechstronną wiedzę paleobota- iczny 14(4): 810–818. niczną oraz doskonały warsztat pisarski, wyróż- JUCHNIEWICZ K. 1971. Flora kopalna Turowa koło Bogatyni niający się logicznym, precyzyjnym i zwięzłym w świetle analizy nabłonkowej. Autoreferat rozprawy doktorskiej. Archiwum Zakładu Paleobotaniki Instytutu językiem. W miarę upływu lat stan jej zdrowia Botaniki PAN, Kraków. utrudnił jej prowadzenie intensywnych badań JUCHNIEWICZ K. 1972. Zastosowanie analizy nabłonkowej naukowych, ale nie ograniczył możliwości w badaniach paleobotanicznych. Streszczenia Komu- poznawczych i intelektualnych, które skiero- nikatów 40 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanic- wała na inny obszar zainteresowań. W wieku znego, Warszawa, 19–22 września 1972 r., s. 55. 72 lat podjęła studia teologiczne na Papieskim JUCHNIEWICZ K. 1973. Rośliny kopalne turoszowskiego Wydziale Teologicznym w Warszawie, które węgla. Problemy 3: 35–36. ukończyła w 1997 roku pracą magisterską wy- JUCHNIEWICZ K. 1973. Piękna Abchazja. Przyroda Polska konaną pod kierunkiem ks. dr. hab. J. Miazka 11: 25. i, wykorzystując swoje umiejętności pisarskie, JUCHNIEWICZ K. 1973. 50 lat Polskiego Towarzystwa Botan- przystąpiła do pisania książek, które zostały icznego i XL Zjazd PTB. Przegląd Geologiczny 21(4): 237–238. opublikowane w wydawnictwach kościel- JUCHNIEWICZ K. 1973. Analiza nabłonkowa jako nowa nych. samodzielna metoda badawcza w paleobotanice. Przegląd Geologiczny 21(11): 579–584. ŹRÓDŁA JUCHNIEWICZ K. 1973. Rośliny kopalne turoszowskiego JUCHNIEWICZ K. 1998. Pracownia Paleobotaniczna Muzeum węgla. Problemy 3(324): 35–36. Ziemi Polskiej Akademii Nauk – 50-lecie istnienia. JUCHNIEWICZ K. 1973. Zastosowanie analizy nabłonkowej Wiadom. Bot. 42(2): 67–70. w badaniach paleoekologicznych. Wiadom. Bot. 17(4): 209–217. JUCHNIEWICZ K. 2006. Mój Ojciec. W: B. BUCHALCZYK (red.), Magdalenka. Historia-Przyroda-Ludzie. Część JUCHNIEWICZ K. 1974. XLI Zjazd Polskiego Towarzystwa II. Biuro Usług Turystycznych „Mokotów”, Warszawa, Botanicznego. Przegląd Geologiczny 22(4): 173–174. s. 242–249. JUCHNIEWICZ K. 1974. Flora mioceńska z Kreuzau (recenzja). JUCHNIEWICZ K. Moja korespondencja. Archiwum Zakładu D. K. Ferguson – The Miocene ﬂ ora of Kreuzau, Western Paleobotaniki Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN Germany, I. The leaf remains. Przegląd Geologiczny w Krakowie. 22(11): 572–573.

MIREK Z., MUSIAŁ L., WÓJCICKI J. J. (red.) 1995. Kto jest JUCHNIEWICZ K. 1975. Flora kopalna Turowa w świetle kim w botanice polskiej. Polish Botanical Studies, analizy nabłonkowej. 1. Cuticulae dispersae zawarte w Guidebook Series 14: 1–436. iłach. Prace Muzeum Ziemi 24: 65–132. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 43

JUCHNIEWICZ K. 1975. Stosunki paleohydrologiczne i geneza PROFESOR ROMANA IZMAIŁOW, węgli brunatnych facji markoduriowej. Przegląd Geo- POWAŻNY UCZONY I DYDAKTYK1 logiczny 23(3): 110–112.

JUCHNIEWICZ K. 1975. Przydatność analizy nabłonkowej Prof. Romana Izmaiłow – a serious scientist w badaniach stratygraﬁ cznych oraz petrogra ﬁ i węgla. and didactician Przegląd Geologiczny 23(4): 184–187.

CZECZOTT H., JUCHNIEWICZ K. 1975. Monocotyledoneae – Palmae. W: H. CZECZOTT (red.), Flora kopalna Turowa koło Bogatyni. Prace Muzeum Ziemi 24: 57–64.

JUCHNIEWICZ K. 1975 (recenzja). H. Walther. 1972. Studien über tertiäre Acer Mitteleuropas. Wiadom. Bot. 19(1): 96–97.

JUCHNIEWICZ K. 1976. Autochtonia i allochtonia węgla z punktu widzenia paleobotaniki. Przegląd Geologiczny 24(1): 15–18.

JUCHNIEWICZ K. 1976. XLIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego w Toruniu. Przegląd Geologiczny 24(2): 110–111.

JUCHNIEWICZ K. 1976. XII Międzynarodowy Kongres Bo- taniczny (sprawozdanie). Przegląd Geologiczny 24(1): 58–59.

JUCHNIEWICZ K. 1977. Międzynarodowe sympozjum paleobotaniczne. Przegląd Geologiczny 25(12): 676.

JUCHNIEWICZ K. 1978. Classiﬁ cation and identiﬁ cation of cuticulae dispersae of Miocene Angiosperms. W: Z. KVAĆEK, F. SCHAARSCHMIDT (red.), Proceedings of the International Symposium on Advances in Angio- sperm Palaeobotany, Liblice (ČSSR), June 13–17, 1997. Courier Forschungsinstitut Senckenberg 30: 95–99.

JUCHNIEWICZ K. 1978. Biograﬁ a naukowa prof. Hanny Czec- Profesor Romana Maria Izmaiłow jest Ma- zotowej. (maszynopis). Archiwum Muzeum Ziemi PAN, łopolanką, ukończyła studia biologiczne na Warszawa. Uniwersytecie Jagiellońskim w roku 1963. CZECZOTT H., JUCHNIEWICZ K. 1980. Palmae II. W: Magisterium zdobyła pod naukową opieką pro- A. SKIRGIEŁŁO (red.), Flora kopalna Turowa koło fesor Marii Skalińskiej w Katedrze Anatomii Bogatyni. Prace Muzeum Ziemi 33: 23–29. i Cytologii Roślin. W pracy magisterskiej pt. JUCHNIEWICZ K. 1984. Tropikalny las w Turoszowie. Poznaj „Badania embriologiczne nad gatunkiem Ra- Swój Kraj 27(279): 23. nunculus cassubicus” opisała bardzo rzadko JUCHNIEWICZ K. 1992. Uwagi o paleoekologii flory spotykane apomiktyczne drogi rozmnażania, mioceńskiej w sferosyderytach Turowa. Przegląd Geo- logiczny 40(3): 166–168. a wyniki Jej badań zostały szybko opublikowane m.in. w Acta Biologica Cracoviensia. Tuż po JUCHNIEWICZ K. 1996. Flora nabłonkowa. W: L. MA- LINOWSKA, M. PIWOCKI (red.), Budowa geologiczna magisterium odbyła staż asystencki w Katedrze Polski. Atlas skamieniałości przewodnich i charaktery- Anatomii i Cytologii Roślin Uniwersytetu Jagiel- stycznych. 3a Kenozoik. Trzeciorzęd. Neogen. Polska lońskiego. Niestety wobec braku etatu nie została Agencja Ekologiczna, Warszawa. s. 932–939. zatrudniona na uczelni, pomimo to pracowała JUCHNIEWICZ K. 1996. Profesor Anna Czeczott (1888–1982). Wiadom. Bot. 40(3–4): 85–89.

JUCHNIEWICZ K. 1998. Pracownia Paleobotaniczna Muzeum 1 Tekst referatu wygłoszonego przez prof. Józefa Bednarę Ziemi Polskiej Akademii Nauk – 50-lecie istnienia (Pal- w czasie uroczystej sesji naukowej pt. „Dokonania embrio- aeobotanical Laboratory of the Museum of Earth, Polish loga, lichenologa i fi togeografa w nauce” w auli Collegium Academy of Sciences – 50th anniversary of establish- Novum UJ, w dniu 27 czerwca 2011 roku, patrz Wiadomości ment). Wiadom. Bot. 42(2): 67–70. Botaniczne 55(3–4): 90–95 (2011). 44 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 w Katedrze przez cztery lata jako asystent – wo- ważniejsze i bardzo wiarygodne materiały do- lontariusz. Ostatecznie w roku 1967 mgr Romana stępne z wszelkich źródeł na świecie. Wyniki Izmaiłow została zatrudniona na Uniwersytecie badań Romany Izmaiłow stanowią bodaj naj- Jagiellońskim najpierw jako asystent naukowo- obszerniejszą część wspomnianego podręcznika techniczny, później asystent i starszy asystent. przyjętą od jakiegokolwiek pojedynczego autora. Wówczas prowadziła już liczne zajęcia dydak- Ten fakt trzeba traktować jako formę uznania dla tyczne, jednocześnie przygotowywała pracę dok- młodego naukowca ze strony osoby z dużym torską i publikowała na bieżąco wyniki swoich doświadczeniem, a jednocześnie krytycznym badań. Już pierwsze Jej publikacje zostały za- umysłem, nie ulegającym nieuzasadnionym fa- uważone i docenione. Wiele fotografi i, cytatów scynacjom. i obszernych komentarzy z publikacji Romany W kolejnych podręcznikach również znalazły Izmaiłow zostało zamieszczone w znanym pod- się owe wcześniejsze oraz późniejsze materiały ręczniku Embriologia roślin kwiatowych, który Romany Izmaiłow, zwłaszcza w rozdziałach w tym czasie pisał Profesor Bohdan Rodkiewicz, o apomiksji, bo w tej dziedzinie stała się Ona pracujący na uniwersytetach w Łodzi i Lublinie. wysokiej klasy specjalistą. Jak wiadomo podręczniki są specyfi cznymi pu- Romana Izmaiłow doktoryzowała się w roku blikacjami, gdzie ze względu na ograniczoną 1972 na podstawie pracy „Zagadnienia mechani- objętość tekstu mogą być zawarte jedynie zmów różnicowania kariologicznego w obrębie

Ryc. 1. III Konferencja Embriologów Roślin, Lublin , 18–21.06.1986 (własność archiwum Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin). Fig. 1. 3rd Conference of Plant Embryologists, Lublin, 18–21.06.1986 (from the archive of the Department of Plant Cytology and Embryology). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 45

Ryc. 2. Konferencja Embriologów Roślin Słowacji, Czech i Polski, Nitra, 20–23.09.1993. Od lewej: prof. dr hab. Romana Izmaiłow, prof. dr hab. Krystyna Turała-Szybowska, prof. Karol Erdelsky (własność archiwum Zakładu Cytologii i Em- briologii Roślin). Fig. 2. Conference of Slovak, Czech and Polish Plant Embryologists, Nitra, 20–23.09.1993. From the left: Professor Romana Izmaiłow, Professor Krystyna Turała-Szybowska, Professor Karol Erdelsky (from the archive of the Department of Plant Cytology and Embryology). gatunku zbiorowego Ranunculus cassubicus L.” Tytuł naukowy profesora dr hab. Romana Promotorem pracy, podobnie jak przy magiste- Izmaiłow otrzymała od Prezydenta Rzeczypo- rium, była profesor Maria Skalińska, chociaż spolitej Polskiej w 2005 roku. praca powstała już w Zakładzie Cytologii i Em- Zainteresowania naukowe profesor Romany briologii Roślin UJ, bowiem w 1970 roku na- Izmaiłow konsekwentnie dotyczą procesów re- stąpiła zmiana nazwy Katedry Anatomii Roślin produkcyjnych roślin, zarówno na drodze roz- na Zakład Cytologii i Embriologii Roślin. Praca mnażania płciowego jak i apomiktycznego oraz habilitacyjna dr Romany Izmaiłow została sﬁ na- kariologii roślin nasiennych. Znajduje to odbicie lizowana w roku 1989 i była kontynuacją tego w dorobku publikacyjnym, który daje się po- samego nurtu tematycznego, choć dotyczyła in- dzielić na trzy grupy tematyczne. nych gatunków roślin, a mianowicie kariologii 1. Kariologia i cytotaksonomia roślin okry- i biologii rozmnażania 11 gatunków z rodzaju tozalążkowych. Alchemilla. Zarówno praca doktorska jak i ha- 2. Badania procesów reprodukcyjnych bilitacyjna wyróżniały się; pierwsza została na- u taksonów apomiktycznych lub wykazujących grodzona Nagrodą III stopnia Ministra Nauki, tendencje do występowania elementarnych pro- Szkolnictwa Wyższego i Techniki, druga Na- cesów apomiktycznych. grodą Jego Magniﬁ cencji Rektora Uniwersytetu 3. Wpływ zanieczyszczeń środowiska na Jagiellońskiego. procesy reprodukcyjne roślin. 46 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

rzetelność badań. Opracowywane przez profesor Romanę Izmaiłow gatunki były najpierw badane kariologicznie (ustalano liczby chromosomów), następnie analizowano ich drogi reprodukcji, a wreszcie wykonywano eksperymentalne krzy- żowania. Te wnikliwe badania wzbogaciły wiedzę o tym, jak współcześnie powstają nowe gatunki roślin oraz jakie mechanizmy mogą wpływać na zmianę sposobu rozmnażania z seksualnego na apomiktyczne. Wiarygodność tych wyników podnosi fakt, że część badań przeprowadzono nie tylko na roślinach z populacji polskich, ale także z krajów ościennych, np. Słowacji i Niemiec. Wpływ zanieczyszczeń środowiska na procesy reprodukcyjne roślin jest nowym i mało zbadanym zagadnieniem opracowywanym przez prof. R. Izmaiłow. Z pionierskich wyników badań opisujących struktury reprodukcyjne

Ryc. 3. Spotkanie uczestników programu SOCRATES ERA- SMUS w Ośrodku Recepcyjno- Konferencyjnym Rektora UJ w Modlnicy, maj 1996. Od lewej: dr hab. Maria Kościńska- Pająk, dr hab. Andrzej Jankun, prof. dr hab. Romana Izma- iłow (własność archiwum Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin). Fig. 3. Participants of the SOCRATES ERASMUS programme during the meeting in the Jagiellonian University Rector’s Conference and Reception Centre in Modlnica, May 1996. From the left: assistant professor Maria Kościńska- Pająk, assistant professor Andrzej Jankun, Professor Romana Izmaiłow (from the archive of the Department of Plant Cy- tology and Embryology).

Zwłaszcza w odniesieniu do dwu ostatnich grup tematycznych pani prof. Romana Izmaiłow wykazała ogromną intuicję naukową. Odpo- wiednie badania zostały podjęte nieco wcześniej niż tematyka ta spopularyzowała się i była reali- Ryc. 4. Prof. dr hab. Romana Izmaiłow podczas sesji po- zowana w innych ośrodkach badawczych. Były sterowej, 22nd Conference on Embryology; Plants, Animals, to badania pionierskie, co zapewniło pierwszeń- Humans, Osieczany, 14–17.05.1997 (własność archiwum stwo cytowania w piśmiennictwie światowym, Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin). w wymiarze merytorycznym rzuciły one światło Fig. 4. Professor Romana Izmaiłow during the poster session, 22nd Conference on Embryology; Plants, Animals, Humans, na powstawanie gatunków i ich współczesną Osieczany, 14–17.05.1997 (from the archive of the Depart- ewolucję. Zwraca przy tym uwagę niezwykła ment of Plant Cytology and Embryology). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 47

Ryc. 5. Aula Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego, wrzesień 2003, podczas promocji habilitacyjnych. Od lewej: prof. dr hab. Lesław Przywara, prof. dr hab. Bogdan Zemanek, prof. dr hab. Romana Izmaiłow (własność archiwum Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin). Fig. 5. During the postdoctoral degree promotion in the Aula of Collegium Maius. Jagiellonian University, September 2003. From the left: Professor Lesław Przywara, Professor Bogdan Zemanek, Professor Romana Izmaiłow (from the archive of the Department of Plant Cytology and Embryology). roślin rosnących na terenach poprzemysłowych powstały liczne prace magisterskie i doktor- o podwyższonej zawartości metali ciężkich skie. Opiekowała się także stażami naukowymi wynika, że niektóre gatunki nie wykazują za- osób z uczelni zagranicznych. Do działalności burzeń rozwojowych i mogłyby być stosowane dydaktycznej trzeba także zaliczyć liczne kon- do zagospodarowania skażonych nieużytków. sultacje na rzecz młodszych pracowników nauki, Z kolei u innych taksonów stwierdzono liczne własnej i innych uczelni, w zakresie trudnych zakłócenia struktur embriologicznych zarówno zagadnień. w męskiej, jak i żeńskiej linii płciowej. Te ob- Należy także wspomnieć o dokonaniach serwacje są niezwykle wartościowe, stanowią z pogranicza działalności dydaktycznej i orga- bowiem istotne uzupełnienie badań nad relacjami nizacyjnej, świadczonych na rzecz własnego wy- pomiędzy roślinami a toksycznymi metalami. działu i uczelni. Mam tu na myśli wieloletnią Innym ważnym polem działania profesor pracę w Wydziałowej Komisji Rekrutacyjnej jako Romany Izmaiłow była dydaktyka, tu także Jej egzaminatora, wiceprzewodniczącego i przewod- dokonania są imponujące. Prowadziła wszystkie niczącego. Ponadto profesor Romana Izmaiłow typy zajęć i na różnych poziomach kształcenia: aktywnie uczestniczyła w pracach Rady Pedago- wykłady obowiązkowe, monograﬁ czne, ćwi- gicznej i Programowej Wydziału Biologii i Nauk czenia laboratoryjne, zajęcia terenowe, pracownie o Ziemi, Senackiej Komisji Dydaktycznej, a także magisterskie i seminaria. Pod Jej kierunkiem rektorskiej Komisji Statutowo-Prawnej. Ponadto 48 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 6. XII International Conference on Plant Embryology, Kraków, 5–7.09.2005. Od lewej: prof. dr hab. Szczepan Biliński, prof. dr hab. Elżbieta Kuta, prof. Val Raghavan, na drugim planie prof. dr hab. Romana Izmaiłow, prof. dr hab. Stefania Loster (własność archiwum Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin). Fig. 6. 12th International Conference on Plant Embryology, Cracow, 5–7.09.2005. From the left: Professor Szczepan Biliński, Professor Elżbieta Kuta and Professor Val Raghavan. In the background: Professor Romana Izmaiłow, Professor Stefania Loster (from the archive of the Department of Plant Cytology and Embryology).

Ryc. 7. XII International Conference on Plant Embryology, Kraków, 5–7.09.2005. Od lewej: prof. dr hab. Elżbieta Kuta, prof. dr hab. Stefania Loster, prof. dr hab. Romana Izmaiłow (własność archiwum Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin). Fig. 7. 12th International Conference on Plant Embryology, Cracow, 5–7.09.2005. From the left: Professor Elżbieta Kuta, Professor Stefania Loster, Professor Romana Izmaiłow (from the archive of the Department of Plant Cytology and Em- bryology). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 49 przez 14 lat pełniła funkcje zastępcy dyrektora Instytutu Botaniki UJ, będąc odpowiedzialną za dydaktykę. Wielokrotnie była wyróżniania nagrodami JM Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzy- skała także nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa i Techniki. Społeczność botaniczna Polski przy- znała Jej zaszczytny tytuł Honorowego Członka Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Odejście z czynnego życia zawodowego zapewne nie sprawi, że profesor Romana Izma- iłow zrezygnuje ze swojej pasji, jaką jest praca naukowa. Ufam, że Pani Profesor, która jest dla Ryc. 1. Początki eksploracji lichenologicznych. Lata 60. XX mnie wzorem naukowca i dydaktyka oraz nie- wieku (fot. J. Nowak). doścignionym wzorem skromności, nadal będzie Fig. 1. Beginnings of lichenological explorations, 1960s. służyła młodszym kolegom swoją wiedzą i do- (phot. J. Nowak). świadczeniem oraz że będą się ukazywały Jej Badała wysokie góry, obszary polarne w oko- kolejne publikacje. licach obydwu biegunów Ziemi, a prace na Józef BEDNARA temat porostów tych regionów opisujące wiele nowych gatunków, przyniosły jej międzynaro- dową sławę.

BIOGRAFIA – NAJWAŻNIEJSZE FAKTY

ROCZNICE, JUBILEUSZE Maria Olech urodziła się w Nowym Sączu, ANNIVERSARIES, JUBILEES u stóp Beskidu Sądeckiego. Otrzymała na chrzcie imię Maria, ale w środowisku botaników używa do dzisiaj drugiego imienia Agnieszka, a wśród alpinistów i polarników – pseudonimu Agata. WŚRÓD POLARNYCH LODÓW Jej matka Maria z Maciuszków, która zajmowała I TATRZAŃSKICH TURNI się domem i wychowywaniem czworga dzieci, – ŻYCIORYS NAUKOWY LICHENOLOGA posiadała chlubną przeszłość konspiracyjną, PROF. DR HAB. MARII OLECH1 w czasie okupacji działała pod pseudonimem Amid pack ice and Tatra peaks „Czarnula”, a po wojnie z zaangażowaniem – scientifi c biography of lichenologist pracowała społecznie. Ojciec Ludwik Olech, Prof. dr hab. Maria Olech absolwent studiów rolniczych, przekazał córce Pragnienie poznawania dalekich lądów, od- zainteresowanie przyrodą i pasję turystyczną – od krywania nowych organizmów, towarzyszyło dzieciństwa jeździła z nim na wycieczki, najpierw uczonym od dawna i było potężnym czynni- w pobliskie w Beskidy, później dalej – w Tatry. kiem rozwoju biologii. Pani profesor Maria W latach 1947–1954 przyszła pani profesor Olech zrealizowała swoje młodzieńcze pasje. uczęszczała do szkoły podstawowej w Nowym Sączu. W średniej szkole, w II Liceum Ogólno- kształcącym (1954–1958) w rodzinnym mieście 1 Tekst referatu wygłoszonego przez prof. Alicję Zemanek miała bardzo dobrą nauczycielkę biologii, Ewę w czasie uroczystej sesji naukowej pt. „Dokonania embrio- Berger (zwaną przez młodzież Meduzą), która loga, lichenologa i fi togeografi a w nauce” w auli Collegium Novum UJ, w dniu 27 czerwca 2011 roku, patrz Wiadomości zachęciła ją do nauki tego przedmiotu. W latach Botaniczne 55(3–4): 90–95 (2011). 1958–1963 Maria Olech studiowała biologię na 50 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 2. Promocja doktorska, Collegium Novum UJ, 1969 (ze zbiorów M. Olech). Fig. 2. Doctoral promotion, Collegium Novum, Jagiellonian University, 1969 (from the collection of M. Olech).

Uniwersytecie Jagiellońskim, któremu pozostała niższe – mchy i porosty. Żaden z botaników pra- wierna do dzisiejszego dnia. W czasie studiów cujących wówczas w Instytucie nie zajmował się (Ryc. 1) zainteresowała się roślinami i zdecydo- porostami. Opiekunem jej pracy magisterskiej wała, że będzie pisać pracę magisterską w In- został prof. Bronisław Szafran (1897–1968), ba- stytucie Botanicznym, w ówczesnej Katedrze dacz mszaków, autor klasycznych opracowań Systematyki i Geografi i Roślin. Botanikę wykła- dotyczących mchów Polski, człowiek niezwy- dali wówczas jedni z czołowych przyrodników kłej skromności i życzliwości dla ludzi. W 1963 w tej części Europy, tworzący tzw. krakowską roku M. Olech obroniła pracę magisterską pt. szkołę geobotaniczną. Żył jeszcze długo- „Zbiorowiska porostów naziemnych w Dolinie letni mistrz tej szkoły prof. Władysław Szafer Kobylańskiej”. Badania nad porostami były (1886–1970), który już nie wykładał, ale jego przez długi czas zaniedbane w Polsce, również idee ochrony przyrody były bardzo żywe w śro- i w środowisku krakowskim. Dopiero w drugiej dowisku. Dużą popularnością wśród studentów połowie XX wieku zwiększyło się zaintereso- cieszyły się wycieczki fl orystyczne prof. Bogu- wanie tą grupą organizmów, kiedy okazało się, miła Pawłowskiego (1898–1971), systematyka że bardzo silnie reagują na zanieczyszczenia i fi tosocjologa, jednego z najlepszych znawców i mogą być indykatorami skażeń powietrza. fl ory europejskich gór, wielkiego miłośnika Tatr. W poznawaniu porostów przyszła pani profesor Zajęcia botaniczne prowadził również prof. Jan była początkowo samoukiem, później pomagał Kornaś (1923–1994), fi togeograf, fi tosocjolog jej dr Janusz Nowak (1930–2004), doktor Uni- i taksonom, w późniejszych latach badacz afry- wersytetu Jagiellońskiego, później profesor kańskich paprotników, uczony ogromnej wiedzy, Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej bardzo wymagający od siebie i pracowników. Od Akademii Nauk. Janusz Nowak należał wtedy początku studiów Maria Olech miała nietypowe do najlepszych znawców porostów w naszym zainteresowania, pasjonowały ją bowiem rośliny kraju, był współautorem pierwszego polskiego Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 51 klucza do ich oznaczania. W latach 1964–1968 Spitsbergen. Instytut Geografi i ma długie tra- Maria Olech była słuchaczem studiów dokto- dycje eksploracji polarnych. W latach 30. XX w. ranckich w Instytucie Botanicznym UJ. W1969 badania geomorfologiczne na Spitsbergenie pro- roku obroniła pracę doktorską pt. „Stosunki wadził prof. Mieczysław Klimaszewski (1908– lichenologiczne Beskidu Sądeckiego” (Ryc. 2) 1995). Jego uczeń Z. Czeppe – geomorfolog wyróżnioną nagrodą Ministra. Promotorem pracy i geograf fi zyczny, zorganizował wiele wypraw był pierwotnie prof. B. Szafran, ale zmarł na rok na Spitsbergen (południowo–zachodni półwysep przed obroną, dlatego promotorstwo przejął prof. Sörkapp Land), gdzie prowadzono kompleksowe J. Kornaś. W 1968 roku M. Olech rozpoczęła badania środowiska geografi cznego. Maria Olech pracę na stanowisku starszego asystenta, trzy wzięła udział w dwóch ekspedycjach, w 1982 lata później (1971) została adiunktem Zakładu i 1985 roku, trwających łącznie 6 miesięcy. Bazą Taksonomii Roślin i Fitogeografii Instytutu uniwersyteckich wypraw był dwuizbowy domek Botaniki UJ. Była pierwszym profesjonalnym na Pallfyodden, dawna chata traperska, tzw. hus lichenologiem zatrudnionym na Uniwersytecie (Ryc. 4). Mieszkała również przez pewien czas Jagiellońskim. samotnie w innym domku, na Breinesfl yi, bez Dużo wcześniej, bo już w czasie studiów, elektryczności i wody, ale za to w ogromnym zaczęła rozwijać swoją drugą oprócz nauki pasję luksusie, jakim jest dla przyrodnika bliski kon- – poznawanie i eksplorowanie gór. Przyjęta w po- takt z naturą. Nad fi ordem Hornsund znajduje czet członków Klubu Wysokogórskiego, zrobiła się Polska Stacja Polarna Instytutu Geofi zyki wiele dróg wspinaczkowych, najpierw w Tatrach, PAN, założona w 1957 roku przez Stanisława później w Alpach i innych górach. Uczestniczyła Siedleckiego (1912–2002) (syna sławnego kra- też w eksploracjach jaskiń w Polsce i na Ukrainie kowskiego zoologa Michała), geologa, tater- (Ryc. 3). Zdolność do pokonywania trudnych nika, jednego z najbardziej znanych polarników górskich tras miała się okazać nie tylko szkołą swoich czasów. Był on człowiekiem ogromnej charakteru i wytrzymałości, ale również umie- kultury, bardzo lubianym przez kolegów. Młodą jętnością bardzo przydatną przy opracowywaniu polarniczkę darzył osobistą przyjaźnią, o czym rozprawy habilitacyjnej. Praca ta dotyczyła bo- świadczy fakt, że specjalnie dla niej napisał wiem porostów wysokogórskich i zatytułowana była „Zbiorowiska porostów w wysokogórskich murawach nawapiennych w Tatrach Zachodnich” (1985). Zawierała ona wnikliwe opisy zbiorowisk piętra subalpejskiego i alpejskiego, złożo- nych w dużej mierze z porostów. Zanalizowała je zmodyfikowaną metodą fitosocjologiczną Braun-Blanqueta (była to jedna z pierwszych tego typu prac w górach systemu alpejskiego). W 1985 roku Maria Olech po pomyślnym kolokwium uzyskała habilitację, a w 1986 roku została docentem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Była już wtedy cenionym badaczem porostów gór i można było przypuszczać, że dalej rozwijać się będzie głównie w tym kierunku. W roku 1982 nastąpiło wydarzenie, które zmieniło jej perspektywy badawcze, a w konse- Ryc. 3. W „Jaskini Optymistycznej”, Ukraina (ze zbiorów kwencji i całe życie. Profesor Instytutu Geografi i M. Olech). UJ Zdzisław Czeppe (1917–1991) zaproponował Fig. 3. In ‘Optymistyczna Cave’, Ukraine (from the collec- jej uczestnictwo w uniwersyteckiej wyprawie na tion of M. Olech). 52 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 4. Spitsbergen, baza UJ na Pallfyodden. Od lewej: Kazimierz Walasz (ornitolog, UJ), Maria Olech, Jacek Piasecki (glacjolog, UWr) (fot. B. J. Kapuściński). Fig. 4. Spitsbergen, Jagiellonian University base at Pallfyodden. From the left: Kazimierz Walasz (ornitologist, Jagiellonian University), Maria Olech, Jacek Piasecki (glaciologist, Wrocław University) (phot. B. J. Kapuściński). wiersz o porostach (Pamiątkowa księga... 1992: miała na celu opłynięcie jachtem wszystkich 210). Zadaniem naukowym Marii Olech było lądów wokół bieguna północnego. Podróż zapla- badanie porostów oraz zbiorowisk roślinnych nowana została na wiele lat. Jej pierwsze etapy tundry, która występuje na terenach wolnych odbyły się w latach 1997, 1998 i 1999 (Ryc. 5). od lodu. Tundra arktyczna przypomina roślin- W ciągu tych lat (po kilka miesięcy każdego ność wysokogórską piętra alpejskiego i cechuje roku) zbadano północne wybrzeże Norwegii, się dużym bogactwem porostów przystosowa- Spitsbergenu, Islandii i Grenlandii (zwłaszcza nych do życia w skrajnie trudnych warunkach jej wschodnie wybrzeże dziewicze z licheno- klimatycznych. Na Sörkapp Landzie nie było logicznego punktu widzenia). Podróżowano dotychczas lichenologa, stąd też teren ten był jachtem „Vagabond’elle”, w kilkuosobowej bardzo atrakcyjny badawczo. Maria Olech pra- załodze. Celem tego przedsięwzięcia była do- cowała w terenie blisko 20 godzin na dobę, co kładna eksploracja obszarów niedostępnych dla było możliwe dzięki temu, że w czasie arktycz- samolotów i dużych statków polarnych. Podczas nego lata słońce nie zachodzi. Przez pewien czas gdy jacht stał w pobliżu brzegów, Maria Olech towarzyszył jej kolega z Instytutu Botaniki UJ podpływała pontonem na ląd (Ryc. 6), żeby – Eugeniusz Dubiel, ﬁ tosocjolog, obecnie eme- zbierać porosty, glony i grzyby. Pozyskiwanie rytowany profesor, który koncentrował się na porostów rosnących na skale polegało na wyku- badaniach roślin naczyniowych. waniu ich młotkiem – była to ciężka „praca gór- Pod koniec lat 90., już jako znany badacz nicza lichenologa”, dochodziło do tego noszenie Antarktyki, Maria Olech powróciła na daleką bardzo ciężkiego plecaka, na zimnie i w wietrze. północ. Francuski żeglarz polskiego pocho- Dodatkowych emocji dodawała świadomość dzenia, dr Janusz Kurbiel, zaproponował jej występowania w tym obszarze niedźwiedzia udział w wyprawie naukowo-odkrywczej, która polarnego. Na szczęście nie doszło do żadnego Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 53 niebezpiecznego spotkania. Wyprawa ta zyskała 1989/1990, 1991–1993, 1995/1996, 1998/1999, duży rozgłos jako wyczyn sportowy. 2001/2002, 2003/2004, 2005/2006, 2006/2007, W 1986 roku rozpoczęła się antarktyczna 2008/2009. Szerokim echem na świecie odbiły przygoda badawcza Marii Olech. Została wtedy się dwa jej pobyty na dalekim południu. W latach zaproszona do wzięcia udziału w XI wyprawie 1991–1993, jako pierwsza w historii kobieta, polarnej Polskiej Akademii Nauk do Stacji An- kierowała XVI wyprawą antarktyczną zimującą tarktycznej im. Henryka Arctowskiego. Stacja na Antarktydzie w Stacji im. H. Arctowskiego założona w 1977 roku należała do Zakładu Bio- (Ryc. 7). Warunki panujące na tej stacji były logii Antarktyki PAN. Położona jest na Wyspie o wiele lepsze niż w traperskich chatach na Króla Jerzego, nad Zatoką Admiralicji, w archi- Spitsbergenie. Było tu laboratorium, biblioteka, pelagu Szetlandów Południowych w zachodniej a uczeni mieli do dyspozycji łodzie i pontony. Antarktyce. Wyspa znajduje się w odległości ok. Były to czasy przemian organizacyjnych nauki 120 km od wybrzeży Antarktydy. Założycielem polskiej, pojawił się wówczas pomysł likwidacji stacji i jej długoletnim kierownikiem był prof. tej unikatowej placówki. Pani profesor twardo Stanisław Rakusa-Suszczewski. Maria Olech od- przeciwstawiła się temu projektowi. Odmówiła była łącznie 10 wyjazdów w okolice bieguna po- przerwania wyprawy, i co więcej, zorganizowała łudniowego – były to głównie polskie wyprawy międzynarodową akcję, która w konsekwencji antarktyczne, trwające od 3 do 17 miesięcy, doprowadziła do utrzymania stacji działającej brała też udział w międzynarodowych projek- z powodzeniem po dziś dzień. tach badawczych koordynowanych przez SCAR Na przełomie lat 2003/2004 M. Olech była (Scientiﬁ c Committee on Antarctic Research). przez 3 miesiące kierownikiem naukowym 23. In- Eksploracje prowadziła w latach 1986–1988, dyjskiej Ekspedycji na Antarktydę zorganizowanej

Ryc. 5. Na jachcie „Vagabond’elle” (ze zbiorów M. Olech). Fig. 5. On board of yacht „Vagabond’elle” (from the collection of M. Olech). 54 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 6. Na Grenlandii (ze zbiorów M. Olech). Fig. 6. In Greenland (from the collection of M. Olech). przez National Centre for Antarctic and Ocean pracy zamieszczono opisy 59 gatunków wraz Research. Tym razem polarniczka przebywała z kolorowymi mapami ich rozmieszczenia, na Antarktydzie kontynentalnej, w stacji Maitri, w tym dwóch nowych dla nauki. w Oazie Schirmachera. Jest to obszar niezamar- W czasie wszystkich ekspedycji Maria znięty, w którym występuje skąpa roślinność, Olech nie traciła kontaktu z rodzimą uczelnią, głównie glony, porosty i mchy. Badania doty- do której wracała po każdej wyprawie, żeby pro- czyły bioróżnorodności i ekologii rosnących tam wadzić zajęcia ze studentami oraz opracowywać organizmów. W oparciu o analizę rozmieszczenia gatunków poszukiwano podobieństw i różnic między zachodnią a wschodnią Antarktyką. W wyprawie uczestniczyło osiemdziesięciu Hindusów; ona – jedyna kobieta, była ich kierownikiem naukowym (Ryc. 8). Początkowo traktowali ją z rezerwą. Ale wszystko zmieniło się, kiedy razem wyruszyli w teren. Docenili jej doświadczenie, odporność oraz troskę o uczest- ników wyprawy. Kiedy pobyt w Maitri dobiegł końca, byli już przyjaciółmi. Rezultatem tego pobytu na Antarktydzie była monograﬁ a (2010) na temat porostów i grzybów naporostowych Oazy Schirmachera opracowana wraz z hindu- Ryc. 7. Antarktyka, 1993 (ze zbiorów M. Olech). skim współpracownikiem. W pięknie wydanej Fig. 7. The Antarctic, 1993 (from the collection of M. Olech). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 55

Ryc. 8. Maria Olech wraz z hinduskimi asystentami, Antarktyda (ze zbiorów M. Olech). Fig. 8. Maria Olech with her Hindu assistants, the Antarctic (from the collection of M. Olech). przywiezione materiały. W 1992 roku uzyskała biologicznej, ekologii, fi togeografi i i reakcji na tytuł profesora nauk biologicznych, w 1993 – antropopresję. Jak wspomniano wyżej, rozprawa stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 2002 doktorska Marii Olech dotyczyła Beskidu Sądec- – profesora zwyczajnego. kiego, później prowadziła badania w Beskidzie Niskim. Praca habilitacyjna poświęcona była DOROBEK NAUKOWY Tatrom, do których powracała później wielokrotnie. W 2004 roku opublikowała ważne pod- Prof. Maria Olech jest autorką lub współ- sumowanie na temat porostów Tatr, pierwszą autorką ok. 350 publikacji naukowych i po- krytyczną listę porostów Tatrzańskiego Parku pularnonaukowych, w tym wielu monografi i Narodowego: Lichens and lichenicolous fungi i rozdziałów w książkach. Jej prace dotyczą of the Tatra National Park. A checklist. Porosty głównie taksonomii, geografi i i ekologii po- Tatrzańskiego Parku Narodowego. Adnotowana rostów, w mniejszym stopniu mchów, glonów lista taksonów. i grzybów. Terenem jej eksploracji są góry i obszary podbiegunowe. Jest jedyną w świecie znawczynią porostów rosnących w pobliżu BADANIA OBSZARÓW POLARNYCH obydwu biegunów Ziemi. ARKTYKA BADANIA GÓR W Arktyce M. Olech prowadziła badania Zestawiając całościowo dorobek dotyczący głównie na Spitsbergenie – półwyspie Sörkapp gór, trzeba podkreślić, iż jej badania poświę- Land nad różnorodnością biologiczną tundry cone są porostom Karpat – ich różnorodności arktycznej, a szczególnie porostów, mszaków 56 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 i grzybów. Wraz z E. Dubielem analizowała – Ekologia porostów ornitokoprofi lnych Ark- strukturę i rozmieszczenie zbiorowisk roślin- tyki i Antarktyki; nych tundry, opisując 28 nowych zbiorowisk, – Pierwotna sukcesja porostów, grzybów które zostały przedstawione na mapach. Mapa i roślin naczyniowych w Antarktyce; fi tosocjologiczna (1991) była pierwszym tego – Antropogeniczne przemiany fl ory i szaty typu opracowaniem dla Arktyki. W 2008 roku roślinnej; podobne opracowanie wraz z mapą powtórzyli – Badania ekofi zjologiczne glonów i poro- w tym samym terenie jej uczniowie (Michał stów (współpraca z Hubertem Harańczykiem Węgrzyn, Maja Lisowska i Piotr Osyczka), co z Instytutu Fizyki UJ). pozwoliło na prześledzenie zmian roślinności, – Zasiedlanie terenów odsłoniętych spod lodu jakie nastąpiły w ostatnim dwudziestoleciu. przez wiechlinę roczną (Poa annua).

OPISY TAKSONÓW NOWYCH DLA NAUKI ANTARKTYKA Do najważniejszych prac opublikowanych W Tatrach, w Arktyce i na Antarktyce w rezultacie eksploracji antarktycznych należą: M. Olech opisała blisko 100 nowych dla nauki taksonów porostów, grzybów naporostowych Cała Antarktyka i autonomicznych, sinic i glonów, a także 5 no- – Pierwsza krytyczna lista porostów antark- wych rodzajów. Współautorami niektórych no- tycznych – Annotated checklist of Antarctic li- wych opisów taksonów są inni badacze: Piotr chens and lichenicolous fungi (2001); Mleczko, Piotr Osyczka (UJ), Jan Bystrek (Uni- – Opracowanie taksonomiczne rodzaju Calo- wersytet M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie), placa w Antarktyce (1993, 1995, wraz z Ulrikiem Paweł Czarnota (Uniwersytet Rzeszowski), Te- Søchtingiem z Uniwersytetu w Kopenhadze); resa Mrozińska i Andrzej Massalski (Uniwersytet – Opracowanie taksonomiczne i ekolo- Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanow- giczne rodzaju Lepraria w Antarktyce (2010, skiego w Kielcach), Vagn Alstrup i Ulrich wraz z Martinem Kukwą z Uniwersytetu Gdań- Søchting (Uniwersytet w Kopenhadze). skiego). MONITORING ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA Wyspa Króla Jerzego Od wielu lat M. Olech prowadzi w Polsce – Monograﬁ a porostów Wyspy Króla Jerzego wraz z zespołem współpracowników monito- – Lichens of King George Island, Antarctica. ring biologiczny, z użyciem porostów jako in- (2004); dykatorów skażeń powietrza. Bierze również – Monograﬁ a rodzaju Cladonia z Wyspy udział wraz z Piotrem Osyczką w monitoringu Króla Jerzego – The lichen genus Cladonia of biologicznym Antarktydy – prowadzą pomiary King George Island, South Shetland Islands, An- skażenia środowiska metalami ciężkimi i radio- tarctica (2005, wraz z Piotrem Osyczką z UJ). nuklidami, współpracując z Instytutem Fizyki Ją- Antarktyda – Oaza Schirmachera drowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN.

– Monograﬁ a porostów i grzybów naporosto- ORGANIZACJA NAUKI wych Oazy Schirmachera – Lichens and lichenicolous fungi of Schirmacher Oasis, Antarctica Jako pierwszy specjalista lichenolog na Uni- (2010, współautor Shiv Mohan Singh). wersytecie Jagiellońskim pani profesor stworzyła od podstaw warsztat naukowy w zakresie tej spe- ZAGADNIENIA LICHENOLOGII POLARNEJ cjalności. W 1994 roku zorganizowała w Za- (ARKTYKA I ANTARKTYKA) kładzie Taksonomii Roślin i Fitogeograﬁ i IBUJ Wiele problemów badanych przez Marię Pracownię Lichenologii i Lichenoindykacji. Olech dotyczy szerokich zagadnień aktualnych W 1996 roku Pracownia ta została połączona dla obydwu biegunów: z Pracownią Dokumentacji Badań Polarnych Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 57

(działającą od 1979 roku w Instytucie Geograﬁ i uczelniach – Akademii Sztuk Pięknych („Przy- UJ) i przekształcona w Zakład Badań i Doku- roda Antarktyki”) oraz w Podyplomowym Stu- mentacji Polarnej im. prof. Z. Czeppego. Maria dium Trenerów Alpinizmu („Ochrona przyrody Olech kierowała Zakładem w latach 1996–2011. górskiej”). Prowadziła wykłady za granicą, na Jest ponadto wiceprzewodniczącą Komitetu uniwersytetach w Kopenhadze, Tokio, w USA, Badań Polarnych PAN. a także w Indiach (National Centre for Antarctic W Instytucie Botaniki UJ zorganizowała and Ocean Research). Dydaktyka jest jej wielką dwie międzynarodowe konferencje poświęcone pasją. Wypromowała 200 magistrów, 8 doktorów, tematyce polarnej, które zgromadziły badaczy uczestniczyła jako recenzent w 6 przewodach z różnych części świata. Pierwsza dotyczyła profesorskich. Wśród jej uczniów jest grupa badań botanicznych Antarktyki (1996) – „Ant- młodych badaczy, którzy „zarazili się” od niej arctic research in coastal and terrestrial areas: bakcylem eksploracji polarnych i uczestniczą Antarctic research on taxonomy and ecology of od dawna w wyprawach na Spitsbergen oraz algae” (1–3 X 1996). Drugą było XXIX Mię- na Antarktykę. Do jej największych osiągnięć dzynarodowe Sympozjum Polarne (2003) – In- należy stworzenie polskiej szkoły lichenologii ternational Polar Symposium (19–21 IX 2003). polarnej. Kierowała wieloma polskimi i międzynarodo- Pani profesor Maria Olech jest członkiem wymi projektami badawczymi. wielu towarzystw naukowych krajowych i zagra- Zorganizowała międzynarodowy zespół do nicznych. Za swoją działalność naukową i dy- badań sukcesji pierwotnej w Antarktyce oraz daktyczną była wielokrotnie nagradzana przez do badań ultrastrukturalnych i molekularnych rodzimą uczelnię. Otrzymała 8-krotnie nagrody glonów antarktycznych. Zainicjowała międzyna- rektora UJ, uhonorowana została nagrodą Mi- rodowy program badawczy dotyczący regionów nistra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W 1999 polarnych „Aliens in Antarctica”. roku uzyskała prestiżowy Laur Jagielloński przy- Bardzo ważne było też założenie od pod- znawany przez najstarszą polską uczelnię najwy- staw w UJ zielnika porostów. Obecnie zawiera bitniejszym uczonym. Od 2001 roku wchodzi on okazy z Europy, Ameryki Północnej i Po- w skład elitarnego Explorers Club, zrzeszają- łudniowej, Afryki Południowej, Arktyki i An- cego odkrywców z całego świata. Wyrazem tarktyki. Jeśli chodzi o porosty polarne (ok. uznania przez władze miasta było przyznanie 40000 jednostek), jest to jeden z największych tytułu „Krakowianka Roku 2006”. W 2011 i najcenniejszych zbiorów tego typu na świecie roku dwaj duńscy współpracownicy nazwali (zwłaszcza ze Spitsbergenu). jej imieniem gatunek porostu Massalongia ole- chiana Søchting, Alstrup 2011. W Antarktyce, na DYDAKTYKA Wyspie Króla Jerzego istnieje łańcuch wzgórz Olech Hills, upamiętniający działalność polskiej Od początku swojej działalności pani profesor polarniczki. prowadziła zajęcia dydaktyczne ze studentami W książce Zdobywcy świata (Wierzba 2004) Uniwersytetu Jagiellońskiego. Najpierw były to jeden z rozdziałów poświęcony jest pani pro- ćwiczenia, później wykłady z systematyki roślin, fesor, podobnie jak w opracowaniu Uczeni przed mikologii, lichenologii i lichenoindykacji. Jej lustrem (Bętkowska 2006). W gazetach ukazały kurs biologii polarnej był jedynym tego typu się wywiady na temat jej działalności naukowej w Polsce. Wraz z geografami prowadziła wy- i eksploratorskiej (m.in. Lisińska-Kozioł 2004, kład zatytułowany „Środowiska polarne Ziemi”. Bętkowska 2005, 2007). Opublikowano tam wy- Jej zasługą stało się zorganizowanie nowego jątki z jej polarnego dziennika, którego frag- kursu praktycznego „Rośliny zarodnikowe”, menty warto przytoczyć: prowadzonego w okresie wakacyjnym w Gor- „Cała zima, wiele długich miesięcy upłynęło cach. M. Olech wykładała również w innych w kompletnej izolacji. Chwilami było bardzo 58 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 ciężko i mieliśmy problemy. W takich sytu- R. W. SCHRAMM [red.], K. BIRKENMAJER et al. [aut.], acjach wychodzi z ludzi to, co najlepsze, ale nakł. R. W. Schramm, Poznań. i te ciemne strony skrywane pod płaszczykiem WIERZBA K. 2004. Zdobywcy świata. Wydaw. Esprit S. C., uprzejmości i ogłady. (...) Myślę, że kobieta na Kraków. stacji łagodzi obyczaje. Często jednak miewałam Alicja ZEMANEK ochotę uciec stąd jak najdalej, ale na szczę- ście nie [było] dokąd” (30 października 1992) (Wierzba 2004: 153). „Wśród ciszy i niezmierzonej przestrzeni PROFESOR ADAM ZAJĄC człowiek odnosi wrażenie, że był tam od zawsze. – JUBILEUSZ 70-LECIA1 Tym razem spędziłam na Antarktydzie trzy mie- Professor Adam Zając – 70th anniversary siące, ale wydawało mi się, że parę lat. Częściej też widziałam siebie we właściwych proporcjach (…) Człowiek na Antarktydzie znaczy tyle, ile potraﬁ zrobić dla siebie i innych ludzi (...)” (Li- sińska-Kozioł 2004). Droga Jubilatko, kochana Agnieszko – w imieniu własnym oraz w imieniu wszystkich kolegów z Instytutu Botaniki UJ składam Ci serdeczne gratulacje i życzenia dalszej wspa- niałej kondycji twórczej, eksploratorskiej oraz wielu sukcesów. Myślę, że głębokim przesła- niem Twojej działalności jest podziw dla przyrody i pragnienie ocalenia jej od zniszczenia. Sądzę też, że jest Ci bliska mistyka wysokich gór i wielkich polarnych przestrzeni, o których pisało wielu podróżników i artystów. W dziejach Jubileusz 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy Uniwersytetu Jagiellońskiego nie było podobnej naukowej to godne rocznice i dobra okazja do do Ciebie kobiety, przetarłaś szlaki eksploracji spojrzenia wstecz i prześledzenia przebytej drogi zarezerwowane dotąd wyłącznie dla mężczyzn. oraz ocenienia dokonań. Takie spojrzenie jest Młodym badaczom i studentom warto przypo- pomocne w ustalaniu dalszej marszruty, w prze- minać Twoje słowa: „Marzeń nie trzeba się bać, myśleniu zamierzeń. Służy zatem przyszłości. tylko trzeba je realizować”. Niekiedy takie oglądanie się za siebie, spoglą- danie wstecz, może przynosić rozczarowania LITERATURA i pewien zawód. Profesor Adam Zając należy jednak do tych osób, których dorobek naukowy, BĘTKOWSKA T. 2005. Jestem szczęściarą. Alma Mater, paź- będący owocem przebytych lat, z pewnością nie dziernik, 74: 87– 91. zasmuci i nie rozczaruje; napełni raczej dumą BĘTKOWSKA T. 2006. Jestem szczęściarą. W: T. BĘTKOWSKA, i ucieszy. Jest to bowiem dorobek liczbowo – E. DZIWISZ. Uczeni przed lustrem. Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. znaczący, a jakościowo – bardzo doniosły. Ale

BĘTKOWSKA T. 2007. Nie boję się marzyć. Kraków, wrze- po kolei. sień, 9(35): 88–90.

LISIŃSKA-KOZIOŁ M. 2004. Zupełnie inny świat. O Antark- 1 Tekst referatu wygłoszonego przez prof. Zbigniewa Mirka tydzie i Hindusach rozmowa z prof. Marią Olech z In- w czasie uroczystej sesji naukowej pt. „Dokonania embrio- stytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dziennik loga, lichenologa i ﬁ togeografa w nauce” w auli Collegium Polski (Kraków), 113, 16 V 2004, s. 6. Novum UJ, w dniu 27 czerwca 2011 roku, patrz Wiadomości Pamiątkowa księga przyjaźni. Stanisław Siedlecki. 1992. Botaniczne 55(3–4): 90–95 (2011). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 59

Drogę swoją rozpoczyna w roku 1940, na stypendium rządu fi ńskiego u wybitnego tak- w Bielsku-Białej, a więc w miejscowości, która sonoma i fi togeografa Jaakko Jalasa w Helsin- wydała co najmniej kilku wybitnych profesorów kach. Równolegle prowadzi niemal od początku botaniki, nie mówiąc o nie mniej wybitnych pro- kilkutorowe prace wyznaczające później główne fesorach innych specjalności. Z miejscem tym kierunki jego pracy badawczej. Są to przede pozostaje złączony szczególnymi więzami do wszystkim prace nad fl orą i roślinnością synan- dziś. Studiuje w krakowskiej Wyższej Szkole Pe- tropijną, zarówno ruderalną jak i segetalną. Cykl dagogicznej, specjalizując się w botanice. Kończy ten, na który w całym pokaźnym dorobku opu- je w roku 1966 pracą magisterską poświęconą blikowanym do dziś składają się aż 44 pozycje, taksonomicznej wartości cech morfologii nasion rozpoczyna „Flora synantropijna linii kolejowej w rodzinie Caryophyllaceae. Do badań tych na- Czechowice–Zebrzydowice” (ukazała się w roku wiąże jeszcze w następnych latach, m.in. w swej 1969). Później dochodzą badania fl ory miasta rozprawie doktorskiej. Po ukończeniu studiów Tarnowa (1980) i Krakowa (2003). Na osobną i obronie magisterium, w tym samym roku 1966 wzmiankę zasługują całościowe opracowania zostaje asystentem w Katedrze Botaniki Syste- szaty roślinnej Krakowa i okolicy (wspólnie matycznej i Geografi i Roślin Uniwersytetu Ja- z prof. A. Medwecką-Kornaś) oraz Ziemi My- giellońskiego. Jak sam kiedyś zauważył, botaniką ślenickiej (1993). Badał także roślinność Czort- zajmowałby się tak czy inaczej, bo zawsze była kowa na Ukrainie (1981), pisał o nowych obcych ona jego pasją. To jednak, że trafi ł do placówki przybyszach synantropijnych takich jak Veronica kierowanej przez jednego z najwybitniejszych peregrina (1990), czy zbiorowiskach upraw se- polskich fi togeografów, profesora Jana Kornasia, getalnych Macedonii (1993) oraz obcych gatun- zadecydowało w sposób zasadniczy o kształcie kach kenofi tów, wkraczających na obszar Karpat jego naukowej drogi. Swoimi pracami wpisał się (1998, 1999, 2001, 2008) i Sudetów (1999). w szerokie spektrum uprawianych w Katedrze Wiele publikacji dotyczących fl ory synantropijnej przez swego Mistrza prac geobotanicznych od odnosi się do całej Polski. Jest wśród nich współ- fl orystyki, taksonomii i fi tosocjologii po fi toge- autorska praca poświęcona aktualnej liście keno- ografi ę. Rozpoczyna od prac fl orystycznych na fi tów występujących w naszym kraju (1998) oraz Pogórzu Wielickim i w Beskidzie Wyspowym. opublikowane także we współautorstwie prace Do badań tych, wówczas niedokończonych, z 2006 i 2008 roku na temat „Geografi cznych wróci po latach i rozwinie je w odniesieniu do i ekologicznych aspektów rozprzestrzeniania się innych obszarów beskidzkich, w związku z prze- gatunków obcych w Polsce”. jęciem po swym Mistrzu Atlasu Karpackiego, W ostatnich latach zwraca także uwagę na ale o tym później. ważne, z różnych względów, gatunki inwazyjne, Pierwsza jego praca, która ukazała się w roku zarówno te rekrutujące się spośród rodzimych 1968, ma charakter taksonomiczny, a poświęcona składników fl ory jak i spośród gatunków ob- jest rewizji krytycznego kompleksu Carex fl ava cych (2009, 2010). Podejmuje także badania nad w Polsce. Taksonom (z sekcji Fugacia i Cae- drogami migracji obcych gatunków na terenie spitosa) reprezentującym trudny rodzaj Cera- Polski. stium poświęcona jest jego rozprawa doktorska, Bardzo wcześnie, bo już z początkiem lat która ukazała się drukiem w formie obszernej, 1970., rozpoczął badania nad zasięgami roślin prawie 100-stronicowej monografi i w roku 1975. synantropijnych. W tej grupie szczególnie in- Obronił ją jednak znacznie wcześniej, bo już teresowały go stare gatunki antropofi tów, czyli w 4 lata po ukończeniu studiów w roku 1970. archeofi ty. W roku 1975 opublikował wraz z mał- W tym pierwszym okresie poświęcił także wiele żonką pełną listę gatunków archeofi tów znanych czasu skrajnie trudnej pod względem taksono- z obszaru Polski, a w 1977 roku, wspólnie micznym grupie Polygonum aviculare, którą stu- z Alicją Piekiełko, pracę poświęconą archeofi tom diował m.in. w czasie swego półrocznego pobytu w polskim piśmiennictwie średniowiecznym. 60 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Pogłębione studia nad tą grupą zaowocowały jakimi są m.in. różne wersje programów kar- obszerną, oryginalną, ponad 200-stronicową tografi cznych zbudowanych przy tej okazji na monografi ą, omawiającą w sposób całościowy bazie ATPOL-u oraz wytworzenie pewnego stan- i wieloaspektowy „pochodzenie archeofi tów wy- dardu kartografi cznego, jakim stała się sieć kwa- stępujących w Polsce”. Praca ta, opublikowana dratów przyjęta w tym opracowaniu. Ważnym w 1979 roku, stała się podstawą habilitacji (1980) pokłosiem Atlasu jest seria problemowych prac i uzyskania w 1981 roku stanowiska docenta. poświęconych elementom kierunkowym i innym Dziś profesor A. Zając należy do najlepszych elementom fl ory Polski (2001, 2011) oraz ca- znawców środkowoeuropejskich archeofi tów. łościowe opracowanie fl orystycznych podstaw Poza pracą habilitacyjną, wyniki badań nad ar- podziału geobotanicznego Polski, które profesor cheofi tami zostały później opublikowane w 4 A. Zając opublikował ostatnio (2010) wspólnie częściach w wersji anglojęzycznej w Pracach z żoną. Warto tu także wymienić pracę dysku- Botanicznych Zeszytów Naukowych UJ (1983– tującą – w świetle danych Atlasu – zasadność 1988). Tematyce dotyczącej archeofi tów pozo- wyróżniania ważnej jednostki fi togeografi cznej, stał wierny do dziś, pogłębiając i poszerzając jaką jest Dział Północny (Zając, Zając 2001). stale studia nad tą grupą (1997, 1998); zwrócił Omawiając to najpoważniejsze pole zainte- m.in. uwagę na wymieranie gatunków chwa- resowań badawczych profesora A. Zająca, jakim stów segetalnych pod wpływem intensyfi kacji jest fi togeografi a, nie sposób nie podkreślić wagi upraw; opracował też kilka spośród ginących jego udziału – jako regionalnego współpracow- gatunków tej grupy w formie mini-monografi i do nika – w wydawanym „Atlasie Flory Europy” Polskiej Czerwonej Księgi (2001). Warto także – od początku prac nad tym dziełem. Zaangażo- wspomnieć o prowizorycznej liście archeofi tów wany do tej pracy jeszcze w latach 1970. przez Węgier, którą przygotował wspólnie z małżonką profesora Jana Kornasia, jako jego asystent, po Marią Zając i A. Terpó. śmierci Mistrza pełni te obowiązki od lat sa- Fitogeografi a, która od początku stanowi modzielnie. Pomocą jest mu dziś niewątpliwie punkt ciężkości w badawczych zainteresowaniach ogromna baza danych, którą przez lata zgroma- profesora Adama Zająca, jest też najbogatsza dził w ramach prac nad Atlasem rozmieszczenia w osiągnięcia. Do takich należy niewątpliwie roślin naczyniowych w Polsce. W każdym z kil- wspomniane już studium fi togeografi czne po- kunastu wydanych dotychczas tomów „Atlasu święcone archeofi tom. Najważniejszym jednak Flory Europy” jego nazwisko fi guruje wśród osiągnięciem jest Atlas rozmieszczenia roślin kilkunastu innych osób z Polski, współpracują- naczyniowych w Polsce, którego założenia i me- cych przy wydawaniu tego podstawowego dla todykę z inicjatywy profesora J. Kornasia opra- Europy dzieła. cował w drugiej połowie lat 1970. W tamtym Kolejne bardzo ważne przedsięwzięcie kar- czasie udało mu się także zorganizować ogólno- tografi czne, to Atlas rozmieszczenia roślin na- polską sieć współpracowników, a w roku 2001 czyniowych w Karpatach Polskich. Zostało ono – po ćwierćwieczu konsekwentnej i wytężonej rozpoczęte i przez ponad ćwierć wieku prowa- pracy – zredagował i opublikował wspólnie dzone przez profesora J. Kornasia, a po jego z żoną profesor Marią Zając to monumentalne śmierci zostało przejęte i jest kontynuowane dzieło, którego pełniejsze i uzupełnione drugie przez profesora A. Zająca, który od początku wydanie przygotowuje obecnie wraz z tym lat 1970. był jednym ze współpracowników, samym, szerokim gronem współpracowników zaangażowanych w przygotowaniu tego dzieła. ze wszystkich ośrodków akademickich kraju. Przejmując je po śmierci swego Mistrza, zmienił Trzeba przy tej okazji podkreślić ogromne, mo- metodykę Atlasu, przechodząc na formę karto- bilizujące znaczenie tego przedsięwzięcia dla gramu i zaangażował wielu młodszych kolegów, kartografii regionalnej w różnych częściach także spoza własnego Instytutu do współpracy. Polski oraz powstanie narzędzi badawczych, Jest to niewątpliwie jedno z najważniejszych Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 61 przedsięwzięć naszej regionalnej kartografii Zaodrza, która ukazała się drukiem w roku roślin. Z Atlasem tym – jak wspomniałem, pro- 1993. fesor A. Zając związany jest niemal od początku Na odrębne odnotowanie zasługują opraco- swojej pracy. Już 40 lat temu opublikował wraz wania trudnych grup taksonomicznych do III z Januszem Guzikiem pierwszą współautorską tomu wydawnictwa Flora Polski – rodzaje Cera- pracę z tego zakresu w ramach ukazującej się stium, Polygonum, Reynoutria i Bilderdykia. Naj- wówczas serii artykułów pod wspólnym tytułem ważniejszym jednak opracowaniem źródłowym „Materiały do Atlasu rozmieszczenia roślin na- dla fl ory Polski jest obszerny, bo liczący 442 czyniowych w Karpatach Polskich” – była ona strony, krytyczny wykaz roślin naczyniowych poświęcona Carex pendula (1971). Później opu- Polski, którego profesor A. Zając jest jednym blikował w tej serii także inne gatunki. z głównych współautorów – i nie mówię tego Gdy mowa o pracach kartografi cznych, na pro domo sua jako jeden z czwórki współau- szczególniejszą uwagę zasługują kolejne ważne torów. Drugie już wydanie tego opracowania przedsięwzięcia regionalne, a wśród nich atlas z roku 2002 jest podstawowym dziś kompen- rozmieszczenia roślin naczyniowych Krakowa dium wiedzy na temat fl ory roślin naczyniowych i okolicy, który przygotował w większym ze- Polski. spole badawczym i wydał wspólnie z małżonką W tym samym czteroosobowym zespole au- profesor Marią Zając oraz profesorem B. Zeman- torskim, z udziałem specjalistów od grup kry- kiem w 2006 r. pod tytułem Flora cracoviensis tycznych, opracowana została także terenowa secunda (Atlas). Flora roślin naczyniowych Polski, która przy- Ważnym opracowaniem tematycznym w za- gotowywana jest obecnie do druku. kresie kartografi i jest Atlas rozmieszczenia ro- Uroczystość dzisiejsza2 z pewnością nie jest ślin naczyniowych chronionych w Polsce (1997). momentem właściwym dla szczegółowego i peł- Jego regionalnym odpowiednikiem, posze- nego omawiania dorobku; stąd nie o wszystkim rzonym o gatunki z regionalnej „czerwonej listy” zamierzam mówić; pomijam np. kilka skądinąd (której profesor A. Zając jest także współautorem ważnych i oryginalnych prac fi tosocjologicz- –1998), jest „Atlas rozmieszczenia roślin naczy- nych. Chcę jednak zwrócić jeszcze uwagę na niowych w woj. krakowskim. Gatunki prawnie publikacje Jubilata poświęcone gatunkom chro- chronione, ginące, narażone i rzadkie” (1998). nionym, oraz gatunkom rzadkim, wymierającym Wyróżniającą się, odrębną grupę prac sta- i zagrożonym. nowią publikacje fl orystyczne, zarówno opra- Wymieranie gatunków to problem o zasięgu cowania ogólnopolskie jak i fl ory regionalne. światowym, na który zwracano uwagę już od Pomijając liczne notatki fl orystyczne i omawiane przełomu lat 1960. i 1970. U nas problem ten już opracowania dotyczące różnych aspektów przykuwał uwagę profesora Jana Kornasia, flor synantropijnych, chcę wskazać przede który w przeglądowych artykułach informował wszystkim na fl ory regionalne słabo wcześniej nas w tamtym czasie na bieżąco o publika- poznanych obszarów i towarzyszące im analizy cjach ukazujących się na ten temat za granicą. geobotaniczne. Do takich należy m.in. opubliko- Zwracał także uwagę na zagrożenia dotyczące wana wraz z trzema innymi współautorami Flora fl ory Polski. Tematyka ta dość szybko została Płaskowyżu Kolbuszowskiego (w 1979 r.) i opu- podjęta przez różnych badaczy w Polsce, znaj- blikowana parę lat później w dwu częściach ana- dując swój wyraz m.in. w rozrastającej się liście liza geobotaniczna tego obszaru (1983). Warto tu gatunków chronionych oraz opracowywanych wymienić także prace z obszaru Karpat Polskich, kolejnych edycjach ogólnopolskiej czerwonej m.in. z Beskidu Niskiego wciąż nieopubliko- listy i czerwonej księgi a także ich regionalnych wane, ale bardzo zaawansowane oraz opubli- kowaną we współautorstwie z żoną Marią Zając i Marianem Ciaciurą fl orę Roślin naczyniowych 2 Patrz przypis na początku tekstu. 62 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 odpowiednikach. Ta ważna z punktu widzenia gruncie edukacji (dość byłoby wspomnieć po- ochrony bioróżnorodności tematyka znalazła się kaźną liczbę magistrantów i wypromowanych także z czasem w kręgu zainteresowań badaw- doktorów). Nie omawiam też dużego zaanga- czych profesora A. Zająca. Wymieniłem już przy żowania organizacyjnego tak na gruncie kra- okazji omawiania prac kartografi cznych atlas kowskim jak i ogólnopolskim. Pragnę jednak dawnego woj. krakowskiego poświęcony tym podkreślić jego wyjątkową dbałość o rozwój gatunkom specjalnej troski, jak je niekiedy na- własnego Instytutu. Jako wieloletni dyrektor zywamy, oraz ogólnopolski atlas roślin chro- poświęcił tej sprawie znaczną część swego nionych. Tu chciałbym wspomnieć o innych czasu, a także sił i serca, a rezultaty łatwo dziś publikacjach z tego zakresu. Należą do nich mi- może dostrzec każdy, kto odwiedza siedzibę ni-monografi e 6. gatunków ginących i zagrożo- Instytutu Botaniki UJ w krakowskim ogrodzie nych, opracowane do ogólnopolskiej czerwonej botanicznym. W szczególny sposób troszczył księgi roślin naczyniowych. Obecnie, te same ga- się zawsze o unikatowe zbiory Instytutu, za- tunki, wraz z kilku dalszymi, opracowane zostały równo zbiory zielnikowe jak i zbiory kopalne. przez profesora A. Zająca do nowego wydania Nie tylko zadbał o ich właściwe zabezpieczenie, tej księgi, które ukaże się zapewne w przyszłym ale także o ich dynamiczny rozwój, dzięki czemu (2012) roku. Zagadnienia problemowe dotyczące jest to dziś jeden z pięciu największych w kraju zarówno gatunków chronionych jak i ginących i najlepiej utrzymanych zbiorów botanicznych. czy zagrożonych, omówione zostały przez Niego Rozbudowane zaplecze zielnikowe w ogrodzie w kilku ważnych artykułach przygotowanych botanicznym i nowoczesne, pojemne szafy kom- najczęściej wspólnie z żoną, profesor Marią paktowe dają możliwość dalszego rozwoju i po- Zając. większania zbioru. I jeszcze jedna niewielka grupa publikacji, Chciałbym przywołać w tym omówieniu także którą w każdym innym przypadku można by wątek bardziej osobisty, choć przecież nie ode- pominąć przy tego typu ogólnym omówieniu. rwany od aktywności naukowej Jubilata. Od wielu Tu jednak chcę je przywołać. Mam na myśli lat współpracujemy na niwie zarówno czysto 6 artykułów, które Jubilat poświęcił omówieniu badawczej, jak i organizacyjnej. Wspominałem dorobku i działalności swego Mistrza, profe- już choćby duże ogólnopolskie przedsięwzięcia sora Jana Kornasia. Wszystkie napisane zostały takie jak Flowering Plants and Pteridophytes bardzo rzeczowo a zarazem ciepło. To co istotne, of Poland. A checklist, czy Flora Polski wraz pozwalają one dostrzec nie tylko wielkość i zna- kluczem do oznaczania roślin naczyniowych. czenie prac samego profesora J. Kornasia, ale Przez 12 lat, aż do tego roku, miałem możliwość także pełniej uchwycić konsekwencję, z jaką współpracy z moim szanownym kolegą Adamem nasz Jubilat kontynuuje i twórczo rozwija dzieło jako dyrektor Instytutu Botaniki Polskiej Aka- swego poprzednika oraz jego własny, orygi- demii Nauk. Udawało nam się zawsze na gruncie nalny wkład w rozwój badań geobotanicznych, koleżeńskim rozwiązywać wiele problemów szczególnie fi togeografi i. Ze swym już opubli- i podejmować wspólne przedsięwzięcia, nie na- kowanym dorobkiem naukowym profesor Adam ruszając przy tym nigdy interesu instytucji, które Zając należy niewątpliwie do grona najwybit- każdemu z nas powierzono i którym staraliśmy niejszych polskich fi togeografów, a dorobek ten się służyć jak najlepiej. Zawsze udawało nam jest szeroko znany i ceniony zarówno w Polsce się też wspierać ważne dla środowiska przed- jak i w Europie. Cenione są w szczególności sięwzięcia czy to dotyczące wspólnie prowa- źródłowe opracowania fi togeografi czne i ogól- dzonej biblioteki, czy zbiorów zielnikowych, czy nopolskie syntezy, takie jak Atlas rozmieszczenia wspomnianych już przedsięwzięć badawczych roślin naczyniowych Polski. lub wydawniczych. Dostrzegałem w tym zawsze Nie rozwijam tu ważnych wątków dotyczą- dbałość z Jego strony o całość polskiej geobota- cych bardzo znaczącego dorobku Jubilata na niki, dla której krakowska szkoła geobotaniczna Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 63 i w ogóle ośrodek krakowski są solidną podstawą PROFESOR ADAM ZAJĄC – 70 LECIE i mocnym fi larem. URODZIN GEOBOTANIKA I TAKSONOMA Chciałbym w tym gronie podkreślić także Professor Adam Zając – geobotanist and pewną cechę Jubilata, która mnie zawsze ude- taxonomist 70th anniversary of his birthday rzała, a jest nią jego szczególny związek z macie- rzystą uczelnią i będącym jej cząstką, Instytutem. Zawsze czuł się dumny z możliwości pracy w tej właśnie uczelni. Jako dyrektor Instytutu zabiegał zawsze o to, by kierowana przez niego placówka była jej godna. Miarą tych więzi i sym- bolicznym ich wyrazem jest dedykowanie naj- poważniejszego dzieła, jakim jest wspomniany już Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce umiłowanej Almae Matri, wyrażone, jak przystało na szacowną uczelnię, w łacińskim brzmieniu: Almae Matri Jagiellonicae academiarum Polonarum omnium antiquissimae sexta post renovationem saecularia celebranti sacrum esse voluerunt redactors et auctores. Na zakończenie pewna refl eksja. Wiem, że 70 lat zobowiązuje, wiek to godny, a pod względem naukowym owocnie przeżyty, co widać było gołym okiem choćby z przytoczonego dorobku, stanowi podstawę do tego, by myśleć o osobie profesora Adama Zająca jako Dostojnym Jubi- lacie. Muszę jednak powiedzieć, że z niemałą trudnością przychodzi mi myśleć o moim szanownym koledze jako o „dostojnym Jubilacie”, Adam Zając urodził się 26 listopada 1940 szczególnie gdy znam go na co dzień jako osobę roku w Bielsku-Białej, gdzie spędził dzieciń- pełną sił twórczych i młodzieńczego wręcz za- stwo (Ryc. 1) i wczesną młodość. Jego ojciec angażowania w pracę. Korzystając z tego wy- Konstanty, z zawodu technik mechanik, był za- różnienia, jakim jest możliwość przemawiania palonym turystą, matka Zofi a Anna pracowała w tak szacownym gronie, chciałbym w swoim jako księgowa w aptece. W latach 1947–1954 własnym imieniu, ale także w imieniu polskich uczęszczał do szkoły podstawowej, a następnie botaników, bo wypowiadam te słowa nie tylko do Liceum Ogólnokształcącego im. Adama jako kolega, ale także jako przewodniczący Asnyka w Bielsku-Białej (1954–1958) (Ryc. 2). Komitetu Botaniki PAN, życzyć Ci szanowny Pierwszą pasją przyszłego botanika była chemia, Jubilacie, drogi Adamie, przede wszystkim dal- którą studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim szych sił do pracy i twórczej inwencji, dla spro- w latach 1958–1960. W 1961 roku przeniósł się stania czekającym Cię jeszcze zadaniom. Życzę na Wydział Biologii i Geografi i Wyższej Szkoły także radości z wykonywanej pracy i wszelkiego Pedagogicznej w Krakowie. W tym czasie za- dobra, także tego, które wyprowadza nas poza interesował się roślinami, do czego przyczynił codzienny trud pięknej skądinąd naukowej pracy się sławny profesor UJ Władysław Szafer twórczej. (1886–1970), paleobotanik i fi togeograf. Będąc jeszcze studentem, Adam Zając złożył wizytę Zbigniew MIREK profesorowi; w trakcie rozmowy zwierzył się 64 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

rangi, o ogromnej erudycji i krytycznym umyśle, a przy tym bardzo wymagającym szefem. Adam Zając pracował w ścisłym związku z J. Korna- siem, najpierw jako uczeń, później współpra- cownik, wreszcie partner naukowy i kontynuator wielu idei nauczyciela. Nie należał do pokornych uczniów. W odróżnieniu od Jana Kornasia, nie- zmiernie precyzyjnego i krytycznego, ale nie lubiącego szerokich, mało udokumentowanych hipotez, Adama Zająca zawsze pociągały śmiałe idee, szerokie rozważania, wielkie syntezy. Od swego mistrza przejął dobry warsztat naukowy, świadomość konieczności gromadzenia faktów, gruntowną znajomość fl ory oraz najważniej- szych problemów szeroko pojętej geobotaniki, zwłaszcza fl orystycznej i historycznej geografi i roślin. W początkowym etapie działalności inspirujący wpływ na A. Zająca mieli rów- Ryc. 1. Najwcześniejsze zdjęcie. Bielsko-Biała, 1941 (ze zbiorów A. Zająca). nież inni profesorowie jagiellońskiej uczelni: Fig. 1. Earliest photograph. Bielsko-Biała, 1941 (from the Bogumił Pawłowski (1898–1971), taksonom, collection of A. Zając). fi togeograf i fi tosocjolog, jeden z najlepszych znawców fl ory Alp i Karpat oraz Jan Walas mu, że chce zrobić mapę rozmieszczenia stor- (1903–1991), geograf roślin i fi tosocjolog, ba- czyków na świecie. Profesor przyjął go bardzo dacz karpackiej szaty roślinnej, zawsze chętny życzliwie, ofi arował mu stertę odbitek, a kiedy do rozmów z młodymi. Już jako dojrzały uczony za jakiś czas otrzymał gotową mapę, polecił dr A. Zając wiele skorzystał z dyskusji z wybitnymi Wandzie Wróbel-Stermińskiej powiesić ją w pra- fi togeografami, kartografami europejskiej fl ory, cowni naukowej Ogrodu Botanicznego, co stało Hermannem Meuselem (1909–1997) z uniwer- się powodem wielkiej dumy młodego adepta fi - sytetu w Halle (w dawnej NRD) oraz z Jaakko togeografi i. W 1966 roku A. Zając obronił pracę J. Jalasem (1920–1999) z uniwersytetu w Hel- magisterską z botaniki, poświęconą taksonomii sinkach w Finlandii, których odwiedził w czasie i morfologii nasion w rodzinie Caryophyllaceae. wyjazdów zagranicznych. Opiekunem pracy był Kazimierz Kostrakiewicz Jak większość botaników, przyszły profesor (1907–1975), systematyk, docent Uniwersytetu rozpoczął działalność naukową od zagadnień fl o- Jagiellońskiego, później organizator Zakładu Bo- rystyki i systematyki roślin kwiatowych, a jego taniki WSP w Krakowie, bardzo dobry, a jedno- pierwsza publikacja dotyczyła taksonomii ro- cześnie surowy dydaktyk. dzaju Carex (Zając 1968)1. W 1969 roku zo- W 1966 roku Adam Zając rozpoczął pracę na stał przeniesiony na naukowy etat asystenta, etacie naukowo-technicznym w Katedrze Syste- a następnie adiunkta, na którym pracował w la- matyki i Geografi i Roślin Instytutu Botanicznego tach1973–1980, w Zakładzie Taksonomii Roślin Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego mistrzem stał i Fitogeografi i Instytutu Botaniki UJ. Pracę dok- się Jan Kornaś (1923–1994), geograf roślin, fi - torską zatytułowaną „Krytyczna rewizja polskich tosocjolog i taksonom, sprawujący wtedy kierownictwo Katedry, a później dyrekcję Instytutu. 1 Jako następca profesora Szafera był on przez Publikacje prof. Adama Zająca cytowane w tekście od- noszą się do Bibliografi i prac Adama Zająca zestawionej długie lata naukowym przewodnikiem krakow- przez Marię Zając, patrz Wiadomości Botaniczne 55(3–4): skiej szkoły geobotanicznej, uczonym wielkiej 72–81 (2011). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 65

nadzwyczajnego uzyskał w 1993 roku, profesora zwyczajnego – w 1999 roku. Zaczął wówczas łączyć pracę naukową i dydaktyczną z funk- cjami organizacyjnymi na uczelni. Jeszcze za życia prof. Kornasia przejął od niego obowiązki dyrektora Instytutu Botaniki, które sprawował przez 16 lat (1992–2008); dłużej, bo 18 lat (1993–2011) był kierownikiem Zakładu Takso- nomii Roślin i Fitogeografi i (Ryc. 5). W 1983 roku zorganizował w tym Zakładzie Pracownię Chorologii Komputerowej, która w niedługim czasie stała się liczącym się ośrodkiem kartografi i fl orystycznej w tej części Europy. W tworzeniu Pracowni, a później w realizacji śmiałych inicjatyw kartografi cznych wiele pomogła mu jego druga żona prof. Maria Zając, uczennica, inspiratorka oraz współautorka wielu publikacji, później następczyni w kierowaniu Zakładem i Instytutem. Rozpoczęcie szeroko zakrojonych prac nad kartografi ą fl ory polskiej sprawiło, że od tej pory większość jego wysiłków nauko- Ryc. 2. Uczeń szkoły średniej. Bielsko-Biała, 1958 (ze wych koncentrowała się na fl orystycznej geo- zbiorów A. Zająca). grafi i roślin. Dużą rolę zaczęła też odgrywać Fig. 2. Pupil of secondary school, Bielsko-Biała, 1958 (from the collection of A. Zając). koordynacja i redakcja prac zespołowych nad atlasami rozmieszczenia roślin naczyniowych przedstawicieli rodzaju Cerastium L., sekcji Fu- Polski. Adam Zając wielokrotnie wyjeżdżał za gacia i Caespitosa” obronił w 1970 roku (promo- granicę w celach naukowych: do Austrii, Czech, torem był prof. J. Kornaś). Oprócz systematyki, dawnej Jugosławii, Niemiec, Słowacji, Szwecji, zaczął się interesować coraz głębiej geografi ą na Ukrainę, Węgry i do Związku Radzieckiego. roślin, a zwłaszcza zagadnieniami synantropi- Przez dłuższy czas pracował na uniwersytetach zacji fl ory oraz kartografi i fl orystycznej. W tym w Helsinkach (1972, pół roku) oraz w Bagdadzie okresie współautorką niektórych publikacji była w Iraku (1980, trzy miesiące). W ostatnich latach jego pierwsza żona dr Eugenia Urszula Zając, poznał dużą część obszaru śródziemnomorskiego asystent, a później adiunkt Instytutu Botaniki UJ. Europy, uczestnicząc w seminariach terenowych Habilitował się w 1980 roku na podstawie mo- Sekcji Ogrodów Botanicznych i Arboretów Pol- nografi i Pochodzenie archeofi tów występujących skiego Towarzystwa Botanicznego. w Polsce. Temat pracy, pionierski w tej części Od 1968 roku jest członkiem Polskiego To- Europy, wymagający syntezy ogromnej liczby warzystwa Botanicznego. W 2004 roku otrzymał danych, początkowo nie uzyskał akceptacji wraz z żoną Marią wysokie odznaczenie PTB – prof. Kornasia (trzeba było wielu dyskusji, żeby Medal im. prof. Władysława Szafera, jako wyraz przekonać go, że jest to wykonalne zadanie). uznania dla wydania Atlasu rozmieszczenia roślin Monografi a okazała się dużym sukcesem i jest naczyniowych w Polsce (2001). W 2010 roku obecnie poszukiwaną pozycją przez botaników Czeskie Towarzystwo Botaniczne (Czech Bota- nie tylko polskich. Począwszy od roku 1981 nical Society) przyznało mu członkostwo hono- Adam Zając (Ryc. 3) pracował na stanowisku rowe. W 1994 roku został członkiem z wyboru docenta Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tytuł The Committee for Mapping the Flora of Europe profesora (Ryc. 4) oraz stanowisko profesora (Helsinki). Od 2005 roku jest redaktorem serii 66 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

przez znakomitych poprzedników – Mariana Raciborskiego, Władysława Szafera, Jana Kornasia i innych badaczy. Szczególnie wiele uwagi poświęcił zagadnieniom geografi i roślin, a zwłaszcza problematyce rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, kartografi i fl orystycznej oraz synantropizacji naszej fl ory. Opublikował dotychczas ponad 150 prac, w tym ok. 120 naukowych, wśród których jest wiele monografi i. Najwcześniejszym obszarem jego zaintere- sowań była taksonomia roślin naczyniowych, a zwłaszcza rodzaj Cerastium z rodziny Caryo- phyllaceae, któremu poświęcił dysertację dok- torską (Zając 1975). Rodzaj ten opracował do trzeciego tomu Flory Polski, wydanego w 1992 roku, w którym ukazały się też jego studia na temat rodzajów Bilderdykia, Polygonum i Reynou- tria. Pracami łączącymi zagadnienia systematyki i geografi i roślin są monografi e regionalne, publikowane tradycyjnie w krakowskim ośrodku. Adam Zając wydał wraz ze współpracownikami monografi ę na temat Płaskowyżu Kolbuszow- skiego, gdzie po raz pierwszy w Polsce przedstawiono zasięgi gatunków w formie kartogramów (Dubiel et al.; fl ora – 1979, zagadnienia geobotaniczne, Cz. 1, 2 – 1983). Opublikował również monografi ę fl orystyczną z obszaru Zaodrza, na Ryc. 3. W terenie, 1986 (ze zbiorów A. Zająca). zachód od Szczecina (Zając et al. 1993). Fig. 3. In the fi eld, 1986 (from the collection of A. Zając). Wiele uwagi skupił na problematyce sy- monografi cznej „Botanical Papers” wydawanej nantropizacji fl ory Polski i Europy Środkowej, w Instytucie Botaniki UJ. Jest też członkiem rad zainicjowanej u nas przez Jana Kornasia. Sze- redakcyjnych czasopism: Acta Botanica Cas- roką recepcję zyskała wspomniana wyżej praca subica, Acta Botanica Warmiae et Masuriae, habilitacyjna na temat pochodzenia archeofi tów Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica, w naszym kraju, opublikowana w języku pol- Biodiversity Research and Conservation, Polish skim (Zając 1979) oraz w czterech częściach Botanical Studies; był również członkiem rady wydanych po angielsku (Part I – Zając 1983; redakcyjnej Biuletynu Ogrodów Botanicznych Part II, III – Zając 1987; Part IV – Zając 1988). Muzeów i Zbiorów. Archeofi tom – najstarszej grupie roślin synantropijnych przybyłych do naszego kraju do końca UCZONY XV wieku poświęcił wiele szczegółowych stu- diów, np. na temat ich obecności w polskim pi- Adam Zając jest wybitnym uczonym o sze- śmiennictwie średniowiecznym (Piekiełko, Zając rokich zainteresowaniach naukowych, obej- 1977) oraz cykl nowszych prac, dotyczących mujących fitogeografię, taksonomię roślin m.in. aspektów ich współczesnego zagrożenia naczyniowych oraz fi tosocjologię. Jest w tej i ochrony w Polsce (Zając, Zając 2001). Na mierze kontynuatorem kierunków rozwijanych uwagę zasługuje pierwsza lista gatunków synan- od dawna w krakowskiej szkole geobotanicznej tropijnych Węgier opracowana wraz z Andrásem Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 67

Ryc. 4. Prezydent Polski Lech Wałęsa nadaje Adamowi Zającowi tytuł profesora, 1993 (ze zbiorów A. Zająca). Fig. 4. President of Poland Lech Wałęsa confers the title of Professor on Adam Zając, 1993 (from the collection of A. Zając).

Terpó i Marią Zając (1999). Ogłosił też wykazy Znaczącym osiągnięciem ostatnich lat jest mo- innych grup roślin synantropijnych Polski: apo- nografi czne opracowanie Marii i Adama Zająców fi tów (Zając, Zając 1992) oraz kenofi tów (Zając Elementy geograficzne rodzimej flory Polski et al. 1998). W 2000 roku jako dyrektor Instytutu (2009) – jedno z najważniejszych współczesnych Botaniki UJ współorganizował międzynarodowe uogólnień z zakresu fl orystycznej geografi i roślin sympozjum pt. „Phytogeographical problems of naszego kraju. Dla dalszego rozwoju fl orystyki synanthropic plants” (Zając et al. 2003). i systematyki kluczowe znaczenie miało sporzą- Adam Zając jest współautorem kilku waż- dzenie pod koniec XX w. komputerowej bazy nych prac syntetycznych, bardzo szeroko cy- gatunków fl ory polskiej, jako podstawy prac towanych. Pierwszą z nich jest krytyczna lista kartografi cznych. roślin naczyniowych Polski (aktualne nazwy Publikacje Adama Zająca z zakresu kartografi i roślin i ich synonimy) w dwóch edycjach, przy fl orystycznej Polski prowadzone i koordynowane czym wydanie 2. jest zmienione i uzupełnione we współpracy z Marią Zając zyskały szczególne (Mirek et al. 1995, wyd. 2 – 2002). Profesor uznanie. Wykonanie ich stało się możliwe dzięki uczestniczył też w pracach koncepcyjnych i kon- stworzeniu nowoczesnego warsztatu badawczego sultacjach dotyczących tzw. „czerwonych list” w Pracowni Chorologii Komputerowej. Lata roślin zagrożonych i ginących; jest autorem 90. XX w. były to czasy początków kompute- lub współautorem kilku rozdziałów do Polskiej ryzacji w Polsce. Wiele wysiłku kosztowało zdo- czerwonej księgi roślin (1993, wyd. 2 – 2001). bycie odpowiednich komputerów, programów 68 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

fl ory). Atlas opracowany został „tylko” przez 27 autorów, ale liczba współpracowników sięgała blisko 200 osób. Stał się on programem badawczym i przyczynił się do powstania wielu opra- cowań regionalnych w całym kraju. W Pracowni Chorologii Komputerowej redagowano również inne atlasy: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych chronionych w Polsce (Zając, Zając 1997), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w woj. krakowskim. Gatunki prawnie chronione, ginące, narażone i rzadkie (Zając, Zając 1998) oraz atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych okolic Kra- kowa pt. Flora Cracoviensis Secunda (Atlas) (Zając et al. 2006). Tytuł ostatniej publikacji na- wiązuje do pierwszej nowoczesnej Flory okolic Krakowa (Flora Cracoviensis) wydanej w 1859 roku przez klasyka naszej botaniki Feliksa Ber- daua (1826–1895). Obecnie trwają prace nad Atlasem rozmieszczenia roślin naczyniowych w Karpatach Polskich, zainicjowanym wiele lat temu przez Jana Kornasia. Adam Zając koordy- nuje razem z żoną zbieranie danych kartografi cznych z terenu Polski do atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Europie (Atlas Florae Ryc. 5. W pracy, 1995 (fot. A. Mróz). Europaeae) i wraz z innymi botanikami polskimi Fig. 5. At work, 1995 (phot. A. Mróz). i zagranicznymi jest współautorem tego dzieła. oraz zainspirowanie do pracy informatyków, ORGANIZATOR NAUKI głównie Józefa Gajdę, który pod jego kierunkiem opracował autorski program dotyczący Wiele sił i energii poświęcił Adam Zając map zasięgowych gatunków sporządzanych pracy organizacyjnej na Uniwersytecie Jagiel- metodą kartogramów. W rezultacie współpracy lońskim. Najważniejsze punkty tej działalności z botanikami z całej Polski, ukazało się kilka to: dyrekcja Instytutu Botaniki (1992–2008), tomów atlasów rozmieszczenia roślin. Książki te, kierownictwo Zakładu Taksonomii Roślin i Fi- ilustrowane kolorowymi mapami, opublikowane togeografi i IBUJ (1993–2011), zorganizowanie są w wersji polsko-angielskiej, dzięki czemu do- w tym Zakładzie Pracowni Chorologii Kom- stępne są również czytelnikowi zagranicznemu. puterowej (1983) (Ryc. 6). Był też przez dwie Pomnikowy charakter ma Atlas rozmieszczenia kadencje przedstawicielem Wydziału Biologii roślin naczyniowych w Polsce (ATPOL) opu- i Nauk o Ziemi do Senatu Uniwersytetu Jagiel- blikowany w 2001 roku, dedykowany Uniwer- lońskiego. Dyrektorem Instytutu przyszło mu sytetowi Jagiellońskiemu z okazji sześćsetnej być w niełatwym czasie transformacji fi nansowej rocznicy jego odnowienia przypadającej na rok uczelni. W okresie jego kadencji Instytut uzy- 2000 (Zając, Zając 2001). To wielkie narodowe skał cały historyczny budynek Collegium Śnia- dzieło kartografi czne, wzorowane na innych tego deckiego UJ stojący w Ogrodzie Botanicznym typu publikacjach na świecie, uwzględnia ok. przy ul. Kopernika 27, użytkowany wcześniej je- 4,5 mln danych fl orystycznych i zawiera mapy dynie częściowo. Po remoncie kapitalnym połą- rozmieszczenia 2303 gatunków (ok. 90% naszej czonym z rewaloryzacją (1995–2000) urządzone Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 69 zostały nowe pracownie oraz sala wykładowa własnoręcznie zebrane arkusze, często kosztem na II piętrze. Szczególnie wiele zawdzięczają dużego wysiłku (w ostatnich latach są to głównie mu instytutowe zbiory naukowe. W 2001 roku zbiory z obszaru śródziemnomorskiego). herbarium zostało przeniesione do odnowionego budynku przy ul. Kopernika 31 i wyposażone NAUCZYCIEL AKADEMICKI w nowoczesne szafy kompaktowe. W 2003 roku Adam Zając w swojej długoletniej pracy na powstało w sąsiedztwie tego obiektu Muzeum Uniwersytecie Jagiellońskim prowadził różnego Paleobotaniczne. Powyższe inwestycje można typu zajęcia ze studentami biologii, oraz biologii było zrealizować dzięki wieloletnim, mozolnym i geologii kierunku ochrona przyrody. Były to staraniom dyrektora o fundusze, zarówno w UJ, początkowo ćwiczenia i terenowe zajęcia fl ory- jak i m.in. w Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej styczne, później seminaria i wykłady. Wykładał oraz w Komitecie Badań Naukowych. Ulu- systematykę roślin, problematykę synantropizacji bionym warsztatem pracy Adama Zająca jest szaty roślinnej i ochrony przyrody, prowadził zielnik, który zwykle określa łacińskim słowem kursy monografi czne, jak np. „Rośliny pustyń herbarium, podkreślając często, jak ważna jest świata”. Jego wykłady, wygłaszane z dużym po- dobra dokumentacja badań taksonomicznych lotem i świadczące o wielkiej erudycji autora, i fl orystycznych, umożliwiająca solidną wery- nawiązują często do najnowszej problematyki fi kację publikowanych danych, nawet po wielu dyskusyjnej, wymagającej dalszych badań. Jako latach. Sam też przyczynił się do wzbogacenia dydaktyk Adam Zając posiada dużą zdolność kolekcji zielnikowej, ponieważ z każdego wy- nawiązywania bezpośredniego kontaktu ze stu- jazdu, zwłaszcza zagranicznego, przywozi dentami, potrafi też zachęcić młodych ludzi do

Ryc. 6. Wraz z żoną prof. Marią Zając w Pracowni Chorologii Komputerowej, Instytut Botaniki, 2009 (fot. A. Mróz). Fig. 6. With wife, prof. Maria Zając, in the Laboratory of Computer Chorology, Institute of Botany, 2009 (phot. A. Mróz). 70 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 7. Promocja doktorska, Collegium Novum, 1993. Adam Zając wręcza dyplom doktorski Bożenie Kotońskiej (fot. A. Mróz). Fig. 7. A doctoral promotion ceremony, Collegium Novum, 1993. Adam Zając gives doctoral diploma to Bożena Kotońska (phot. A. Mróz). pracy badawczej. Nic dziwnego zatem, że jego Prof. Adam Zając ma szerokie spojrzenie na dorobek dydaktyczny jest bogaty. Opiekował naukę, podkreślając równorzędność dyscyplin się dziesiątkami prac magisterskich, wypro- i specjalności, a zwłaszcza konieczność utrzy- mował 11 doktorów z szeroko pojętej systema- mania tzw. klasycznych kierunków badań w dobie tyki i geografi i roślin. Był recenzentem w 10 rewolucji molekularnej w biologii. Rozumie też przewodach habilitacyjnych i 23 pracach dok- i popularyzuje humanistyczne podstawy ochrony torskich (Ryc. 7). O tym, jak jest ceniony przez przyrody oraz wielostronne odniesienia nauk studentów świadczy fakt, że na ostatnim wykła- o życiu, promieniujących swymi wynikami na dzie z systematyki roślin otrzymał oprawiony różne dziedziny kultury. Wielką pasją jest dla w ramki wiersz, specjalnie napisany przez nich niego zbieranie roślin, zwłaszcza w nowym te- na tę okazję. Warto podkreślić, że jako długo- renie, odwiedzanym po raz pierwszy (Ryc. 8, 9). letni dyrektor Instytutu oraz kierownik Zakładu Pisze o tym w artykule „Zając nad Tygrysem i Eu- Taksonomii Roślin i Fitogeografi i Adam Zając fratem”, opublikowanym w tomie wydanym przez zawsze inspirował do pracy uczniów i kolegów, Janusza Bogdana Falińskiego (Zając 1999: 80): dla których nigdy nie żałuje czasu. Kierując „Bo to jest tak z botanikami: nie pamiętają ogólnopolskimi pracami kartografi cznymi, za- imion kolegów z klasy maturalnej, w pamięci chęcał do podejmowania tematów badawczych zatarły się rysy twarzy pięknych i młodych ko- botaników z różnych ośrodków, a wielu z nich leżanek, ale pozostało w niej miejsce, w którym osobiście wykształcił w badaniach terenowych to pierwszy raz zobaczyło się nowy dla siebie oraz w metodyce opracowania wyników. gatunek rośliny”. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 71

Ryc. 8. Grecja, Olimp, 2010 (fot. A. Mróz). Fig. 8. Greece, Mt. Olympus, 2010 (phot. A. Mróz).

Ryc. 9. Wraz z prof. Bogdanem Zemankiem. Grecja, Korfu, 2010 (fot. A. Zemanek). Fig. 9. With prof. Bogdan Zemanek. Greece, Corfu, 2010 (phot. A. Zemanek). 72 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Oprócz botaniki interesuje się literaturą „Otwórz ramiona na powitanie przyszłości. popularnonaukową, szczególnie pasjonują go To co najlepsze dopiero nadejdzie”. współczesne koncepcje fi zyki teoretycznej i ko- smologii oraz zagadnienia kultury starożytnej. LITERATURA Posiada bogatą kolekcję płyt muzyki klasycznej. Od 46 lat pali fajkę, a począwszy od 1998 roku JACKOWIAK B., ŻUKOWSKI W. 2010. Professor Adam Zając – a sketch on His scientifi c output on the 70th birthday. jest członkiem zwyczajnym Pierwszej Krakow- Biodivers. Res. Conservation 19: 3–6. skiej Loży Fajki. Wyrazem wysokiego uznania NOBIS M. 2010. Stipa adamii sp. nov. (Poaceae) from the dla Adama Zająca jest utworzenie poświęconych western Tian-Shan, and some remarks on the taxa of mu nazw roślin: nowego rodzaju południowo- the section Smirnovia occurring in Kazakhstan. Nordic i środkowoamerykańskiego storczyka Adaman- Journal of Botany 28: 733–738. thus opisanego przez prof. Dariusza Szlachetko SZELĄG Z. 2010. A new species in Hieracium lycopifolium oraz dwóch gatunków – karpackiego jastrzębca Agg. (Asteraceae) from the Western Carpathians. Acta Hieracium zajacii opisanego przez prof. Zbi- Soc. Bot. Poloniae 79(3): 245–248. gniewa Szeląga i trawy – ostnicy Stipa adamii SZLACHETKO D. L., SMISZEK M. 2007. Nouveaux genres odkrytej w Kazachstanie przez jego dawnego dans le complexe Maxillaria (Orchidaceae). Richardiana 7(1): 26–32. doktoranta, a obecnie współpracownika dr. Mar- cina Nobisa (Szlachetko, Smiszek 2007, Nobis ZEMANEK A. 2001. Geobotanist and taxonomist – scientifi c biography of Professor Adam Zając.W: B. ZEMANEK 2010, Szeląg 2010). W 2010 roku wydany został (red.), Geobotanist and Taxonomist. A volume dedi- specjalny numer Biodiversity Research and Con- cated to Professor Adam Zając on the 70th anniversary servation (Vol. 19), dedykowany profesorowi, of his birth. Institute of Botany, Jagiellonian University, a w następnym ukazał się tom Geobotanist and Cracow, s. 8–14. Taxonomist. A volume dedicated to Professor ZEMANEK B. (red.) 2011. Geobotanist and Taxonomist. th A volume dedicated to Professor Adam Zając on the Adam Zając on the 70 anniversary of his birth 70th anniversary of his birth. Institute of Botany, Jagiel- (zbiór studiów opracowanych przez trzydziestu lonian University, Cracow. badaczy z Polski, Czech i Ukrainy) (Zemanek 2011). W opracowaniach tych zamieszczono Alicja ZEMANEK artykuły na temat jego życia i działalności (Jackowiak, Żukowski 2010; Zemanek 2011). W czasie uroczystej sesji naukowej pt. „Do- BIBLIOGRAFIA PRAC ADAMA ZAJĄCA konania embriologa, lichenologa i fi togeografa w nauce”, zorganizowanej przez Instytut Bo- Bibliography of papers by Adam Zając taniki UJ w auli Collegium Novum w dniu 27 czerwca 2011 roku, dorobek prof. Adama Zająca 1968 zaprezentował prof. Zbigniew Mirek w referacie ZAJĄC A. 1968. Carex serotina Mér. subsp. pulchella „Adam Zając w kręgu fi togeografi i”, natomiast (Lönnr.) v. Ooststr., w Polsce – Carex serotina Mér. sam jubilat wypowiedział się na szerszy temat subsp. pulchella (Lönnr.) v. Ooststr. in Poland. Fragm. Florist. Geobot. 14(2): 205–209. „Tajemnice natury motorem poszukiwań naukowych”. 1969

Panie Profesorze, Drogi Adamie, przyjmij FREY A., ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1969. Niektóre rzadsze gratulacje oraz podziękowania od całego śro- rośliny miasta Tarnowa – Some rare plants of synan- dowiska botaników! Niech pasja poszukiwania thropic ﬂ ora in Tarnów (Southern Poland). Fragm. Flo- prawdy o roślinach, o kosmosie i człowieku rist. Geobot. 15(4): 435–438. będzie dla Ciebie zawsze źródłem radości, ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1969. Flora synantropijna linii kolejowej Czechowice-Zebrzydowice – The synanthropic a także nieustannej fascynacji. I niech spełnią ﬂ ora of the Czechowice-Zebrzydowice railway line się słowa Twego ulubionego poety Antony’ego (Southern Poland). Fragm. Florist. Geobot. 15(3): de Mello: 271–282. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 73

1971 1975

GUZIK J., ZAJĄC A. 1971. Materiały do atlasu rozmieszczenia DUBIEL E., LOSTER S., ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1975. Notatki roślin naczyniowych w Karpatach polskich. 4. Carex ﬂ orystyczne z Beskidu Niskiego i Dołów Jasielsko-Sa- pendula Huds. – Materials to the Atlas of Distribution nockich. – Some records on the Flora of the Beskid of Vascular Plants in the Polish Carpathians Mts. 4. Niski Range and Doły Jasielskie Depressions. Fragm. Carex pendula Huds. Fragm. Florist. Geobot. 17(4): Florist. Geobot. 21(4): 459–461. 513–524. ZAJĄC A. 1975. The Genus Cerastium L. in Polad. Section 1972 Fugacia and Caespitosa. Monogr. Bot. 47: 1–99.

ZAJĄC A. (co-author) 1972. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1975. Lista archeoﬁ tów występują- Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants cych w Polsce. – The list of archaeophytes occurring in in Europe. 1. Pteridophyta (Psilotaceae to Azollaceae). Poland. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, The Committee for Mapping the Flora of Europe, So- Prace Botaniczne 3: 7–16. cietas Biologica Fennica Vanamo, Helsinki. 1976 1973 ZAJĄC A. (co-author) 1976. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), TRZCIŃSKA-TACIK H., ZAJĄC E.U., ZAJĄC A. 1973. Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants Mapa zbiorowisk roślinnych Rolniczego Zakładu in Europe. 3. Salicaceae to Balanophoraceae. The Com- Doświadczalnego UJ Gaik-Brzezowa. – The map of mittee for Mapping the Flora of Europe, Societas Bio- the plant associations of the Gaik-Brzezowa Agricul- logica Fennica Vanamo, Helsinki. tural Experimental Station of the Jagiellonian University. 1977 Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 1: 57–85. PIEKIEŁKO A., ZAJĄC A. 1977. Archeofity w polskim piśmiennictwie średniowiecznym. – Archaeophytes ZAJĄC A. (co-author) 1973. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), in the Mediaeval Polish Literature. Zeszyty Naukowe Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 5: in Europe. 2. Gymnospermae (Pinaceae to Ephedraceae). 149–152. The Committee for Mapping the Flora of Europe, Soci- etas Biologica Fennica Vanamo, Helsinki. 1978

ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1973. Badania nad zasięgami roślin ZAJĄC A. 1978. Atlas of distribution of vascular plants in synantropijnych 3. Corydalis lutea DC. 4. Linaria cym- Poland (ATPOL). Taxon 27(5/6): 481–484. balaria (L.) Mill. 5. Impatiens Roylei Walp. – Studies on ZAJĄC A. 1978. Limbrey S.: Soil Science and Archaeology. the distribution of synanthropic plants. 3. Corydalis lutea 1975. London, New York, San Francisco, Academic DC. 4. Linaria cymbalaria (L.) Mill. 5. Impatiens Roylei Press, str. xv + 384. Wiadom. Bot. 22(2): 132–133. Walp. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, [recenzja] Prace Botaniczne 1: 41–55. ZAJĄC A. 1978. Smith Ph. M.: The Chemotaxonomy of ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1973. Nowe badania nad rozmiesz- Plants. (A series of student texts in Contemporary Bi- czeniem gatunków synantropijnych w Ameryce Pół- ology). 1976, Bristol, Edward Arnold, str. 313. Wiadom. nocnej. Wiadom. Bot. 17: 163–165. Bot. 22(2): 131–132. [recenzja]

ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1973. P. Kallio, U. Laine i Y. ZAJĄC A. 1978. Założenia metodyczne „Atlasu roślin naczy- Mäkinen: Vascular fl ora of Inasri Lapland. I. Introduc- niowych w Polsce”. Wiadom. Bot. 22(3): 145–155. tion and Lycopodiaceae – Polypodiaceae. 2. Pinaceae 1979 and Cupressaceae. 1969, 1971. Rep. Kevo Res. 5: 1–108, 8: 73–100. Wiadom. Bot. 17(4): 284–285. [recenzja] DUBIEL E., LOSTER S., ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1979. Flora Płaskowyżu Kolbuszowskiego. Materiały do Atlasu 1974 rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. – The ZAJĄC A. 1974. Critical remarks of Cerastium subtetrandrum Flora of the Kolbuszowa Plateau. Materials for the Atlas Murb. Acta Soc. Bot. Poloniae 43(3): 369–376. of Distribution of Vascular Plants in Poland. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Bota- ZAJĄC A. 1974. Zofi a i Witold H. Paryscy: Encyklopedia Tatrzańska. Sport i Turystyka, Warszawa 1973, str. 700. niczne 7: 1–218. Wiadom. Bot. 18(3): 226–227. [recenzja] ZAJĄC A. 1979. Pochodzenie archeofi tów występujących w Polsce. – The origin of the archaeophytes occurring ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1974. Rozmieszczenie Illecebrum in Poland. Rozprawy Habilitacyjne UJ 29: 1–213. verticillatum L. (Caryophyllaceae) w Polsce. – Illece- brum verticillatum L. (Caryophyllacae) in Poland. ZAJĄC A. (co-author) 1979. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), Badania Fizjografi czne nad Polską Zachodnią, Seria Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants B 27: 219–226. in Europe. 4. Polygonaceae. The Committee for Map- 74 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

ping the Flora of Europe, Societas Biologica Fennica chioideae). The Committee for Mapping the Flora of Vanamo, Helsinki. Europe, Societas Biologica Fennica Vanamo, Helsinki. 1980 1986

MEDWECKA-KORNAŚ A., ZAJĄC A. 1980. Szata roślinna KOTOŃSKA B., ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1986. Comparison of miejskiego województwa krakowskiego. – Vegetation lists of endangered and threatened species in Europe in of the City-Voivodeship of Kraków. Folia Geographica taxonomical and phytogeographical respect. W: Stresz- Series Geographica-Physica 13: 75–103. czenia referatów i plakatów. 47 Zjazd PTB, Łódź, 3–6 ZAJĄC A. (co-author) 1980. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), września 1986. Polskie Towarzystwo Botaniczne, Od- Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants dział Łódzki, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 18. in Europe. 5. Chenopodiaceae to Basellaceae. The Com- ZAJĄC A. (co-author) 1986. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), mittee for Mapping the Flora of Europe, Societas Bio- Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants logica Fennica Vanamo, Helsinki. in Europe. 7. Caryophyllaceae (Silenoideae). The Com- 1981 mittee for Mapping the Flora of Europe, Societas Bio- logica Fennica Vanamo, Helsinki. PORADA A., ZAJĄC A. 1981. Materiały do Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Karpatach polskich. 8. 1987 Melilotus altissima Thuill. – Materials to the Atlas of ZAJĄC A. 1987. Studies on the Origin of Archaeophytes in Distribution of Vascular Plants in the Polish Carpathians Poland. Part II. Taxa of Mediterranean and Atlantic- Mts. 8. Melilotus altissima Thuill. Zeszyty Naukowe Mediterranean Origin. – Badania nad pochodzeniem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 8: archeofi tów występujących w Polsce. Cz. II. Taksony 25–33. pochodzenia śródziemnomorskiego i atlantycko-śro- ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1981. Roślinność ruderalna dziemnomorskiego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Czortkowa (NW część USRR). – Ruderal Vegetation Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 14: 7–50. of the Czortków Town (N.W. Part of the UKR. S.S.R.). ZAJĄC A. 1987. Studies on the Origin of Archaeophytes in Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Poland. Part III. Taxa of Irano-Turanian, Euro-Sibe- Botaniczne 8: 125–144. rian-Irano-Turanian and Mediterranean-Irano-Turanian 1983 origin. – Badania nad pochodzeniem archeofi tów wy- stępujących w Polsce. Część III. Taksony pochodzenia DUBIEL E., LOSTER S., ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1983. Wartość metody kartogramu w przedstawianiu lokalnego roz- irano-turańskiego, eurosyberyjsko-irano-turańskiego mieszczenia gatunków. – The Value of the Cartogram i śródziemnomorsko-irano-turańskiego. Zeszyty Na- Method in the Presentation of Local Plant Distribution. ukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace 15: 93–129. Botaniczne 11: 77–85. ZAJĄC A., KOTOŃSKA B., ZAJĄC M. 1987. Stan prac nad DUBIEL E., LOSTER S., ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1983. Za- „Atlasem rozmieszczenia roślin naczyniowych w gadnienia geobotaniczne Płaskowyżu Kolbuszowskiego Polsce” (ATPOL) w końcu 1985 roku. – State of Work Cz. I. Elementy kierunkowe i gatunki górskie. – Geo- on the Atlas of Distribution of Vascular Plants in Po- botanical problems of the Kolbuszowa Plateau. Part I. land (ATPOL) in the end of 1985. Wiadom. Bot. 31(2): Directional Elements of the Flora and Mountain Species. 109–123. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace 1988 Botaniczne 11: 7–39. LATOWSKI K., ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1988. [R, V] Lindernia DUBIEL E., LOSTER S., ZAJĄC E. U., ZAJĄC A. 1983. Za- procumbens (Krock.) Philcox. W: A. JASIEWICZ (red.), gadnienia geobotaniczne Płaskowyżu Kolbuszowskiego Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożo- Cz. II. Lokalne rozmieszczenie roślin. – Geobotanical nych Polski. Cz. I. Fragm. Florist. Geobot. 33(3–4): problems of the Kolbuszowa Plateau. Part II. Local 416–421. Distribution of Plants. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 11: 41–75. ZAJĄC A. 1988. Studies on the Origin of Archaeophytes in Poland. Part IV. Taxa of Pontic-Pannonian, Mediter- ZAJĄC A. 1983. Studies on the Origin of Archaeophytes in raneo-South Asiatic, South Asiatic and Middle European Poland. Part I. Methodical consideration. – Badania nad origin, – Archaeophyta anthropogena, Archaeophyta re- pochodzeniem archeofi tów występujących w Polsce. Cz. sistentia, Archaeophytes of unknown origin. – Badania I Rozważania metodyczne. Zeszyty Naukowe Uniwersy- nad pochodzeniem archeofi tów występujących w Polsce. tetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 11: 87–107. Część IV. Taksony pochodzenia pontyjsko-pannońskiego, ZAJĄC A. (co-author) 1983. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), śródziemnomorsko-południowo-azjatyckiego, południo- Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants woazjatyckiego i środkowoeuropejskiego. Archaeophyta in Europe. 6. Caryophyllaceae (Alsinoideae to Parony- anthropogena, archaeophyta resistentia. Archeofi ty o Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 75

nieznanym pochodzeniu. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu 3 (N. S.), Supplementum Cartographiae Geobotanicae Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 17: 23–51. 2: 371–374.

ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1988. Zbiorowiska z klasy Isoëto-Nano- ZAJĄC A. (co-author) 1991. W: J. JALAS J., J. SUOMINEN juncetea na dnach wysychających stawów w południowej (red.), Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular części Kotliny Oświęcimskiej. – Communities of the Plants in Europe. 9. Paeoniaceae to Capparaceae. The Class Isoëto-Nanojuncetea on the bottoms of drying-up Committee for Mapping the Flora of Europe, Societas ponds in the S part of the Oświęcim Basin (Southern Biologica Fennica Vanamo, Helsinki University Printing Poland). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, House, Helsinki. Prace Botaniczne 16: 155–160. ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1991. Atlas of Distribution of Vas- 1989 cular Plants in Poland (ATPOL) – current state of work, perspectives. Proceedings of XXXIII Symposium of ZAJĄC A. 1989. Aktualny stan prac nad „Atlasem rozmiesz- IAVS, Warsaw, April 8–12, 1990, J. B. FALIŃSKI (ed). czenia roślin naczyniowych w Polsce”. W: Materiały Phytocoenosis 3 (N. S.), Supplementum Cartographiae z Konferencji „Roślina a środowisko” zorganizowanej Geobotanicae 2: 375–380. z okazji 48 Zjazdu PTB w Katowicach w dniach 5–9 września 1989. Polskie Towarzystwo Botaniczne, Od- ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1991. Stan prac nad „Atlasem roz- dział Śląski w Katowicach, Katowice, s. 92. mieszczenia roślin naczyniowych w Polsce” (ATPOL) na koniec 1989 roku. – State of work on the ‘Atlas of ZAJĄC A. (co-author) 1989. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), Distribution of Vascular Plants in Poland’ (ATPOL) at Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants the end of 1989. Wiadom. Bot. 34(3): 15–17. in Europe. 8. Nymphaeaceae to Ranunculaceae. The Committee for Mapping the Flora of Europe, Societas ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1991. Study on distribution in Poland Biologica Fennica Vanamo, Helsinki. of native vascular plants of agricultural and industrial importance. Plant Genetic Resources Conversation. W: ZAJĄC A., KOTOŃSKA B., ZAJĄC M. 1989. Materiały do Polish Gene Bank Reports 1986–1990, IHAR Radzików, Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Karpatach s. 239–246. Polskich. 11. Cruciata laevipes Opiz. – Materials to the Atlas of Distribution of Vascular Plants in the Polish 1992 Carpathian Mts. 11. Cruciata laevipes Opiz. Zeszyty ZAJĄC A. 1992. Problemy chorologiczne i taksonomiczne Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Bota- w polskich gatunkach rodziny Cruciferae. W: Streszc- niczne 18: 79–88. zenia referatów i plakatów 49 Zjazdu PTB, Kielce. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1989. Nowe stanowisko Carex strigosa Polskie Towarzystwo Botaniczne, Oddział Kielecki, Huds. na Pogórzu Śląskim. – A New Locality of Carex Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. J. Kochanowskiego, strigosa Huds. in the Silesian Foothills. Zeszyty Nau- Kielce, s. 152–153. kowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne ZAJĄC A. 1992. Rodzaj Bilderdykia Dumort. (Polygonum L. 18: 89–93. pro p.). W: A. JASIEWICZ (red.), Flora Polski. Rośliny 1990 Naczyniowe. 3. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, s. 129–130. ZAJĄC A. 1990. C. Biological aspects of scale in mapping distribution of vascular plants. International Association ZAJĄC A. 1992. Rodzaj Cerastium L., Rogownica. W: for Vegetation Science. ‘Vegetation processes as subject A. JASIEWICZ (red.), Flora Polski. Rośliny Naczyniowe. of geobotanical map’. Warsaw, April 8–12, 1990. Ab- 3. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, stracts of papers C and posters P. J. B. FALIŃSKI (red.), s. 284–294. Warszawa-Białowieża. ZAJĄC A. 1992. Rodzaj Polygonum L., Rdest. W: A. JAS- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1990. Nowy kenoﬁ t w Polsce – Ve- IEWICZ (red.), Flora Polski. Rośliny Naczyniowe. ronica peregrina L. – A new kenophyte in Poland – 3. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, Veronica peregrina L. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu s. 118–127. Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 21: 145–150. ZAJĄC A. 1992. Rodzaj Reynoutria Houtt. (Polygonum L. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1990. Rozmieszczenie Silene bory- pro p.). W: A. JASIEWICZ (red.), Flora Polski. Rośliny sthenica (Gruner) Walters w Polsce. – Distribution of Naczyniowe. 3. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Silene borysthenica (Gruner) Walters in Poland. Zeszyty Kraków, s. 127–129. Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Bota- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1992. A tentative list of segetal and niczne 21: 151–155. ruderal apophytes in Poland. – Prowizoryczna lista 1991 apoﬁ tów segetalnych i ruderalnych w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Bota- ZAJĄC A. 1991. Aspects of scale in cartogram maps. Pro- niczne 24: 7–23. ceedings of XXXIII Symposium of IAVS, Warsaw, April 8–12, 1990, J. B. FALIŃSKI (red.). Phytocoenosis ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1992. Atlas rozmieszczenia roślin 76 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

naczyniowych w Polsce (ATPOL). W: Streszczenia ZAJĄC A. (co-author) 1994. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), referatów i plakatów 49 Zjazdu PTB, Kielce. Polskie Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants Towarzystwo Botaniczne, Oddział Kielecki, Wyższa in Europe. 10. Cruciferae (Sisymbrium to Aubrieta). The Szkoła Pedagogiczna im. J. Kochanowskiego, Kielce, Committee for Mapping the Flora of Europe, Societas s. 154. Biologica Fennica Vanamo, Helsinki University Printing House, Helsinki. 1993 ZAJĄC A. 1994. Wspomnienie pośmiertne. Prof. dr Jan ZAJĄC A. 1993. Ex. Dianthus glabriusculus (Kit.) Borb. Kornaś (26 IV 1923 – 8 VIII 1994). Fragm. Florist. [Dianthus collins Waldst. Et Kit. subsp. glabriusculus Geobot. Ser. Polonica 1: 362–363. (Kit.) Soó] – goździk łysy. W: K. ZARZYCKI, R. KAŹ- MIERCZAKOWA (red.), Polska czerwona księga roślin. 1995 – Polish Plant Red Data Book. Instytut Botaniki PAN, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, s. 56–57. MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1995. Vascular plants of Poland. A checklist. Krytyczna lista ZAJĄC A. 1993. Profesor Jan Kornaś as plant geographer. roślin naczyniowych Polski. Polish Botanical Studies. Fragm. Florist. Geobot. Suppl. 2(1): 57–65. Guidebook Series 15: 1–303 + Errata: 305–308.

ZAJĄC A. 1993. Szata roślinna Ziemi Myślenickiej. W: ZAJĄC A. 1995. Fakty i idee w badaniach i nauczaniu pro- K. GERMAN (red. nauk.), Monograﬁ a Ziemi Myślenic- fesora Jana Kornasia. – Professor’s Jan Kornaś ideas kiej. 3. Geograﬁ a. Universitas, Wyd. Literackie, Kraków, and facts in research work and teaching. W: Z. MIREK, s. 87–94. J. WÓJCICKI (red.), Szata roślinna Polski w procesie ZAJĄC A., CIACIURA M., ZAJĄC M. 1993. Rośliny nac- przemian. Materiały konferencji i sympozjów 50 Zjazdu zyniowe Zaodrza (na zachód od Szczecina). – The Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Kraków 26.06– vascular plants of Zaodrze (to the west of Szczecin). Uni- 01.07.1995. Polskie Towarzystwo Botaniczne, Oddział wersytet Szczeciński, Rozprawy i Studia 142: 1–153. Krakowski, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków, s. 465. ZAJĄC A., ZEMANEK A. 1993. Anna Medwecka-Kornaś and Jan Kornaś – an outline of their biographies and research 1996 activity. Acta Soc. Bot. Poloniae 62(3–4): 113–122. ZAJĄC A. (co-author) 1996. W: J. JALAS, J. SUOMINEN (red.), ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1993. E. Lindernia procumbens Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants (Krocker) Philcox – lindernia mułowa. W: K. ZARZYCKI, in Europe. 11. Cruciferae (Ricota to Raphanus). The R. KAŹMIERCZAKOWA (red.), Polska czerwona księga Committee for Mapping the Flora of Europe, Societas roślin. – Polish Plant Red Data Book. Instytut Botaniki Biologica Fennica Vanamo, Helsinki University Printing PAN, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, s. 159–160. House, Helsinki.

ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1993. Ex. Carex secalina Willd. ex ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1996. Archaeophytes in Poland: origin Wahlenb. – turzyca żytowata. W: K. ZARZYCKI, R. KAŹ- and recognition criteria. II. Anthropization and Envi- MIERCZAKOWA (red.), Polska czerwona księga roślin. ronment of Ruderal Stettlements Flora and Vegetation. – Polish Plant Red Data Book. Instytut Botaniki PAN, W: S. MOCHNACKÝ, A. TERPÓ (red.), Proceedings of Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, s. 250–251. International Conference Tarcal – Tokaj, Hungarian Re- public, 24–28. July 1996. Botanical Garden, P. J. Šafarik ZAJĄC M., ZAJĄC A., DRENKOVSKI R. 1993. Zbiorowiska University, Košice, s. 14–21. segetalne upraw zbożowych Macedonii. – The segetal communities of cereal crops of Macedonia. W: F. B. 1997 FALIŃSKI, Z. MIREK (red.), Polskie badania geobota- ZAJĄC A., ZAJĄC M. (red.) 1997. Atlas rozmieszczenia roślin niczne poza granicami kraju. Materiały 36 Seminarium naczyniowych chronionych w Polsce. – Distribution Geobotanicznego, Warszawa, 15–16.03.1991. Wiadom. Atlas of Vascular Plants Protected in Poland. Nakładem Bot. 37(3/4): 87–88. Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki 1994 UJ, Kraków.

ZAJĄC A. 1994. Obituary. The Life and Work of Professor ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1997. Potencjalne internetowe bazy Jan Kornaś (26 April 1923 – 8 August 1994). Fragm. ﬂ orystyczne jako pochodne lokalnych baz i centralnej Florist. Geobot. 39(2): 682–684. bazy ATPOL (Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce). Infobazy ‘97. Bazy danych dla Nauki. W: ZAJĄC A. 1994. The centres of origin of ruderal anthro- A. KRUTEL, J. POĆWIARDOWSKA, J. WYRWIŃSKI (red.), pophytes occurring in Poland. W: S. MOCHNACKÝ, Materiały z konferencji organizowanej pod patronatem A. TERPÓ (red.), Antropization and Environment of Komitetu Badań Naukowych. Gdańsk, 23–25 czerwca Ruderal Settlements. Flora and Vegetation. Proceed- 1997. Centrum Informatyczne TASK, Gdańsk, s. 83–88. ings of International Conference, Sátoraljaújhely, 22–26. August 1994. Botanical Garden, P. J. Šafarik University, ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1997. Floristic database and programme Košice, s. 220–225. for preparing distribution maps of vascular plants in Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 77

Poland. Chorological Problems in the European Flora. ZAJĄC M., ZAJĄC A. (RED.) 1998. Distribution Atlas of VIII Meeting of the Committee for Mapping the Flora Vascular Plants in Cracow Province. Legally protected, of Europe. August 8–10, 1997, University of Helsinki, endangered, vulnerable and rare species. – Atlas roz- Finland, Abstracts. Finnish Museum of Natural History, mieszczenia roślin naczyniowych w woj. krakowskim. Botanical Museum, Helsinki, s. 53. Gatunki prawnie chronione, ginące, narażone i rzadkie. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1997. Local cartogramme projects for Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. vascular plants distribution in Poland. Chorological Problems in the European Flora. VIII Meeting of the ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1998. Processes of mountain massifs Committee for Mapping the Flora of Europe. August penetration by kenophytes: an example of the Polish 8–10, 1997, University of Helsinki, Finland, Abstracts. Carpathians. W: J. B. FALIŃSKI, W. ADAMOWSKI, B. JAC- Finnish Museum of Natural History, Botanical Museum. KOWIAK (red.), Synathropization of plant cover in new Helsinki, s. 54. Polish research. Phytocoenosis 10 (N. S.), Supplementum Cartographiae Geobotanicae 9: 203–209. ZAJĄC M, ZAJĄC A. 1997. Mountain vascular plants in cor- relation to the plant communities in the Polish lowland. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1998. The distribution areas of ar- W: IAVS’ 97 Symposium, České Budějovice, Czech chaeophytes in Poland – by type. III. Antropization and Republic, 18–23 August 1997. Conference Abstracts. Environment of Rural Settlements. Flora and Vegetation. Faculty of Biological Sciences, University of South W: S. MOCHNACKÝ, A. TERPÓ (red.), Proceedings of Bohemia, České Budějovice, s. 107–108. International Conference Zemplínska Širava, 23–26. 6. 1998. Botanical Garden, P. J. Šafarik University, Košice, 1998 s. 8–13.

ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1998. Osiągnięcia i plany badawcze ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1998. The role of herbarium mate- fl orystycznej geografi i roślin na terenie polskich Karpat rials in phytogeographical computer data banks. W: L. i ich przedpola. – Achievements and research project STUCHLIK (red.), Botanical collections throughout the in fl oristic plant geography on the Polish Carpathians world. Proceedings of the Second International Con- territory and its foreland. W: J. MIĄDLIKOWSKA (red.), ference on the Preservation of Botanical Collections, Materiały konferencji i obrad sekcji 51 Zjazdu PTB Cracow, June 26–29 1997. W. Szafer Institute of Botany, – Gdańsk 1998. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Po- Polish Academy of Sciences, Kraków, s. 77–82. znań, s. 549. 1999 ZAJĄC A., ZAJĄC M., TOKARSKA-GUZIK B. 1998. Keno- TERPÓ A., ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1999. Provisional list of phytes in the fl ora of Poland: list, status and origin. W: Hungarian archaeophytes. Thaiszia 9(1): 41–47. J. B. FALIŃSKI, W. ADAMOWSKI, B. JACKOWIAK (red.), Synanthropization of plant cover in new Polish research. ZAJĄC A. 1999. Zając nad Tygrysem i Eufratem. W: J. B. FA- Phytocoenosis 10 (N. S.), Supplementum Cartographiae LIŃSKI (red.), Wyprawy po zielone runo. Wspomnienia, Geobotanicae 9: 107–116. listy i dzienniki polskich geobotaników z badań poza granicami kraju. Phytocoenosis 11 (N. S.), Seminarium ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1998. Comparing the Distribution of Geobotanicum 7: 79–86. Plants Protected by Law and of Plants in the Polish Plant Red Data Book. W: H. SYNGE, J. AKEROYD (red.), Planta ZAJĄC A. (co-author) 1999. W: J. JALAS, J. SUOMINEN, Europa. Proceedings of the Second European Conference R. LAMPINEN, A. KURTTO (red.), Atlas Florae Euro- on the Conservation of Wild Plants, 9–14 June 1998, paeae. Distribution of Vascular Plants in Europe. 12. Uppsala, Sweden. The Swedish Threatened Species Unit, Resedaceae to Platanacae. The Committee for Mapping Swedish University of Agricultural Sciences, Uppsala, the Flora of Europe, Societas Biologica Fennica Vanamo, Plantlife, London, s. 215–220. Helsinki University Printing House, Helsinki. AJĄC AJĄC ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1998. Comparison between distribu- Z M., Z A. 1999. Gromadne występowanie tion areas of protected vascular plants and taxa from wybranych gatunków roślin naczyniowych jako pod- the ‘Polish Plant Red Data Book’. W: H. SYNGE, stawa podziału geobotanicznego w byłym województwie J. AKEROYD (red.), Conference Documentation. Planta krakowskim. – The collective occurrence of selected Europa. Second European Conference on the Conserva- species of vascular plants as a basis for the geobotanical tion of Wild Plants, 9–14 June 1998, Uppsala, Sweden. divisions of the former Cracow voivodeship. Fragm. The Swedish Threatened Species Unit, Swedish Uni- Florist. Geobot. Polonica 6: 127–139. versity of Agricultural Sciences, Uppsala, Plantlife, ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1999. Mapping projects of vascular London, s. 43. plants distribution in Poland. Acta Bot. Fenn. 162: 61–66. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1998. Czerwona lista roślin naczyniowych byłego woj. krakowskiego. – The Red List of Vas- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 1999. Success factor enabling the pen- cular plants of the former Cracow Province. Ochrona etration of mountain massifs by kenophytes: an example Przyrody 55: 25–35. from the Northern part of the Carpathians and the Sudetes. 78 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

W: I. CAMARDA, G. BRUNDU (red.), Proceedings 5th In- Botanika w dobie biologii molekularnej. Materiały sesji ternational Conference on the Ecology of Invasive Alien i sympozjów 52 Zjazdu PTB w Poznaniu. Uniwersytet Plants 13–16 October 1999 – La Maddalena – Sardinia im. A. Mickiewicza, Poznań, s. 115. – Italy. Dipartamento di Botanica ed Ecologia Vegetale ZAJĄC A. 2001. Faliński B., Ćwikliński E., Głowacki Z. Atlas Universitá degli Studi di Sassari, Sardina, s. 128. geobotaniczny doliny Bugu. Część 1: od Niemirowa do 2000 ujścia. Phytocoenosis Vol. 12 (N. S.), Supplementum Cartographiae Geobotanicae 12, 2000, Warszawa ZAJĄC A. 2000. Humanistyczne aspekty badań przyrodni- – Białowieża. Wiadom. Bot. 45(1/2): 119–121. [re- czych. W: B. ZEMANEK (red.), Przyroda – Nauka – Kul- cenzja] tura. Humanistyczny kontekst nauk przyrodniczych u progu XXI wieku. – Nature – Science – Culture. Hu- ZAJĄC A., ZAJĄC M. (red.) 2001. Atlas rozmieszczenia roślin manistic context of natural sciences at the beginning naczyniowych w Polsce. – Distribution Atlas of Vascular of 21st century. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Plants in Poland. Nakładem Pracowni Chorologii Kom- Kraków, s. 13–20. puterowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków.

ZAJĄC A. 2000. Jan Kornaś (1923–1994), Botanik, Geo- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. Cr. Adonis fl ammea Jacq. Miłek graf roślin, Fitosocjolog, Taksonom. W: A. ZEMANEK szkarłatny. W: R. KAŹMIERCZAKOWA, K. ZARZYCKI (red.), Uniwersytet Jagielloński. Złota Księga Wydziału (red.), Polska Czerwona Księga Roślin. – Polish Red Biologii i Nauk o Ziemi. Część I: Biografi e uczonych. Data Book of Plants. Polska Akademia Nauk, Instytut Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków, s. 280–287. Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, s. 144–145. ZAJĄC A., ZAJĄC M. 2000. Processes of Speciation in Synanthropic Floras. W: B. JACKOWIAK, W. ŻUKOWSKI. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. Cr. Allium rotundum L. Czo- (red.), Mechanisms of Anthropogenic Changes of Plant snek kulisty. W: R. KAŹMIERCZAKOWA, K. ZARZYCKI Cover. Bogucki Wydawnictwo Naukowe S.C., Poznań, (red.), Polska Czerwona Księga Roślin. – Polish Red s. 31–38. Data Book of Plants. Polska Akademia Nauk: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody, ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2000. Phytogeographical and syntaxo- Kraków, s. 425–426. nomical dependence of species reaching their western and northwestern limits of distribution in Poland. Fragm. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. Cr. Kickxia spuria (L.) Dumort. Florist. Geobot. 45(1–2): 413–422. Kiksja zgiętoostrogowa. W: R. KAŹMIERCZAKOWA, K. ZARZYCKI (red.), Polska Czerwona Księga Roślin. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2000. Rośliny naczyniowe chronione – Polish Red Data Book of Plants. Polska Akademia w Polsce – stopień zagrożenia i obszary ich gromad- Nauk, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony nego występowania. – The protected vascular plants Przyrody, Kraków, s. 328–330. in Poland – degree of endangerment and areas of their common occurrence. Fragm. Florist. Geobot. Polonica ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. Cr. Lindernia procumbens 7: 145–157. (Krocker) Philcox. Lindernia mułowa. W: R. KAŹMIER- CZAKOWA, K. ZARZYCKI (red.), Polska Czerwona Księga ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2000. Rules of local distribution of Roślin. – Polish Red Data Book of Plants. Polska Aka- anthropophytes in the former Kraków voivodeship. Phy- demia Nauk, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut togeographical problems of synanthropic plants. W: IV Ochrony Przyrody, Kraków, s. 322–324. Anthropization and Environment of Rural Settlements. Flora and Vegatation. 13–15 September, Cracow, Poland, ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. Endangerment status of old Abstracts. Jagiellonian University, Institute of Botany, synanthropic species (archaeophytes) in Poland with Cracow, s. 15. suggestions for their protection. Planta Europa. W: Third European Conference on the Conservation of 2001 Wild Plants, 23–28 June 2001, Průhonice, the Czech ZAJĄC A. 2001. Ex. Dianthus glabriusculus (Kit.) Borb. Republic. Planta Europa, Průhonice, s. 37. Goździk łysy. W: R. KAŹMIERCZAKOWA, K. ZARZYCKI ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. Success factors enabling the pen- (red.), Polska Czerwona Księga Roślin. – Polish Red etration of mountain areas by kenophytes: an example Data Book of Plants. Polska Akademia Nauk, Instytut of the northern Polish Carpathians. W: G. BRUNDU, Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody, J. BROCK., I. CAMARDA, L. CHILD, M. WADE (red.), Kraków, s. 109–110. Plant Invasions. Species Ecology and Ecosystem Man- ZAJĄC A. 2001. Jubileusz Profesora dr. hab. Krzysztofa agement. Backhuys Publishers, Leiden, s. 271–279. Rostańskiego. – Jubilee of Prof. dr hab. Krzysztof Ro- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. The geographical element of the stański. Wiadom. Bot. 45(3/4): 85–86. native representatives of the Gramineae (Poaceae) occur- ZAJĄC A. 2001. Merytoryczne aspekty skali w badaniach ring in Poland. W: L. FREY (red.), Studies on Grasses in fi togeografi cznych. – Essentials aspects of scale in phy- Poland. Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, togeographical investigations. W: E. ZENKTELER (red.), Kraków, s. 129–139. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 79

ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. The role of apophytes as ag- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2003. Rules of local distribution gressive plants in the vegetation of Poland. W: Confer- of anthropophytes in the former Kraków voivode- ence Abstracts, 6th International Conference ‘Ecology ship. W: ZAJĄC A., ZAJĄC M., ZEMENEK B. (red.), and Management of Alien Plants Invasions(EMAPi)’, Phytogeographical problems of synanthropic plants. 12–15 September 2001, Loughborough University, Institute of Botany, Jagiellonian University, Cracow, United Kingdom. Loughborough University, Leices- s. 93–103. tershire, s. 75. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2003. Taxonomic and phytogeograph- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2001. Zasadność wyróżniania „Działu ical issues in Gramineae required to be solved for the Północnego” w świetle danych zasięgowych „At- second edition of ‘Distribution Atlas of Vascular Plants lasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce – in Poland’ (ATPOL). W: L. FREY (red.), Problems of ATPOL”. – The Northern Divison distinguishing in the grass biology. W. Szafer Institute of Botany, Polish aspect of distribution data from the ‘Distribution Atlas Academy of Sciences, Kraków, s. 119–124. of Vascular Plants in Poland – ATPOL’. Acta Botanica 2004 Warmiae et Masuriae 1: 15–24. ZAJĄC A. (co-author) 2004. W: A. KURTTO, R. LAMPINEN, ZAJĄC M., ZAJĄC A., KUCHARCZYK M. 2001. En. Conringia L. JUNIKKA (red.), Atlas Florae Europaeae. Distribution orientalis (L.) Dumort. Pszonacznik wschodni. W: of Vascular Plants in Europe. 13. Rosaceae (Spiraea R. KAŹMIERCZAKOWA, K. ZARZYCKI (red.), Polska Czer- to Fragaria, excl. Rubus). The Committee for Map- wona Księga Roślin. – Polish Red Data Book of Plants. ping the Flora of Europe, Societas Biologica Fennica Polska Akademia Nauk, Instytut Botaniki im. W. Sza- Vanamo, Helsinki. fera, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, s. 172–173. ZAJĄC A., ZAJĄC M. 2004. Wybrane aspekty oceny fi to- 2002 geografi cznej fl ory Polski. W: E. JENDRZEJCZAK (red.), MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. 2002. Streszczenia referatów i plakatów 53 Zjazdu PTB, To- Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Check- ruń–Bydgoszcz, 6–11 września 2004. Polskie Towarzy- list. – Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. W. stwo Botaniczne, Oddział Bydgoski, Oddział Toruński, Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Wydawnictwa Uczelniane ATR w Bydgoszczy. Toruń Kraków. – Bydgoszcz, s. 104–105.

ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2002. Fitogeograﬁ a. – Phytogeography ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2004. The Analyses of Rarity Reasons of grasses in Poland. W: L. FREY (red), Polska Księga of Polish Vascular Flora. W: Workshops Planta Europa Traw. Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia IV. Abstracts Book of Thematic Workshops. Planta Eu- Nauk, Kraków, s. 125–139. ropa 4th European Conference on the Conservation of Wild Plants. Valencia (Spain), 17–20th September 2004. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2002. Projects on the distribution atlases Planta Europa, Valencia, s. 31. in Poland. W: R. M. MLEZIVOVÁ (red.), IXth Congress of the Czech Botanical Society, Floras, Distribution At- 2005 lases and Vegetation Surveys in Central Europe. Lednice, ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2005. Element kierunkowy zachodni we Czech Republic. August 19–23, 2002. Abstracts. Czech ﬂ orze roślin naczyniowych Polski. W: B. JACKOWIAK., Botanical Society, Prague, s. 34–35. Z. CELKA (red.), Taksonomia, chorologia i ekologia 2003 roślin w dobie zagrożenia różnorodności biologicznej. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Po- ZAJĄC A. 2003. Moje widzenie krakowskiej szkoły geobo- znań, s. 59–67. tanicznej – przeszłość, teraźniejszość, przyszłość. W: Sesja Jubileuszowa 90-lecia Instytutu Botaniki, 220-lecia ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2005. P0788. Correlations and dif- Ogrodu Botanicznego UJ pt. Naukowe Szkoły Botan- ferences between local and general ranges of vascular iczne w Krakowie – Tradycje i Nowe Zadania. Kraków, plants and mosses. W: XVII International Botanical 27–28 IX. 2003. Uniwersytet Jagielloński: Ogród Bo- Congress. Vienna, Austria, Europe 17–23 July 2005. taniczny – Instytut Botaniki, Sekcja Historii Botaniki Abstracts. Austria Center Vienna, s. 364. PTB, Kraków, s. 5–6. 2006 ZAJĄC A., ZAJĄC M., ZEMANEK B. (red.). 2003. Phytogeo- TOKARSKA-GUZIK B., ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2006. Geo- graphical problems of synanthropic plants. Institute of graphical and ecological aspects of the spread of alien Botany, Jagiellonian University, Cracow. plant species in Poland. W: W. RABITSCH, F. ESSL, ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2003. Różnorodność gatunkowa – F. KLINGENSTEIN (red.), Neobiota. From Ecology to rośliny naczyniowe i inne. W: R. R. ANDRZEJEWSKI, Conservation. 4th European Conference on Biological A. WEIGLE (red.), Różnorodność biologiczna Polski. Invasions, Vienna (Austria), 27–29 September 2006. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa, Book of Abstracts. Federal Agency for Nature Conser- s. 67–82. vation, Bonn, s. 256. 80 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2006. The origin of weeds in the main Plant Invaders’. September 14–18, 2008, Osijek, Croatia. types of weed communities in Poland. W: L. SILVA (red.), Faculty of Agriculture University of J. J. Strossmayer International Symposium Intractable Weeds and Plant in Osijek, s. 37. Invaders, 17–21 July 2006, Ponta Delgada, Azores, ZAJĄC M., ZAJĄC A., TOKARSKA-GUZIK B. 2008. The dy- Portugal. Programme and Abstracts. Universidade dos namics of the biodiversity of old weeds in Poland. W: Açores, Serviço de Desenvolvimento Agrário, Ponta M. PALOWSKA, B. TOKARSKA-GUZIK, G. WOŹNIAK Delgada, s. 23. (red.), VIII International Conference on Anthropiza- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2006. Western element in the vascular tion and Environment of Rural Settlements. Flora and flora of Poland. Biodivers. Res. Conservation 1–2: vegetation in a changing landscape. Katowice, Poland, 57–63. 30.06–02.07.2008. University of Silesia, Faculty of Biological and Environmental Protection, Katowice, ZAJĄC M., ZAJĄC A., ZEMANEK B. (red.) 2006. Flora Craco- s. 69. viensis Secunda (Atlas). Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków. 2009

2007 ZAJĄC A., TOKARSKA-GUZIK B., ZAJĄC M. 2009. The role of rivers and streams in the migration of alien plant into ZAJĄC A. 2007. Moje widzenie botaniki w Polsce na the Carpathians. W: BIOLIEF. World Conference on początku XXI wieku. – My insight into the Polish botany Biological Invasions and Ecosystem Functioning. Porto at the beginning XXI century. W: E. J. KĘPCZYŃSCY (Portugal) 27–30 October, Book of Abstracts. BIOLIEF, (red.), Botanika w Polsce – sukcesy, problemy, per- Porto, s. 61. spektywy. Streszczenia referatów i plakatów 54 Zjazdu PTB, Szczecin 3–8 września 2007. Ofi cyna IN PLUS, ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2009. Apophytes as invasive plants in Szczecin, s. 10. the vegetation of Poland. Biodivers. Res. Conservation 15: 35–40. ZAJĄC A. 2007. Moje widzenie krakowskiej szkoły geobotanicznej. – Cracow scientifi c geobotanical school in my ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2009. Collecting data, databases and view. W: A. ZEMANEK, B. ZEMANEK (red), Naukowe maps of weeds in Poland. W: EWRS. 1st EU – Weed szkoły botaniczne w Krakowie – tradycje i nowe za- Mapping Meeting, May 14th, 2009 Prague, 2010. Česká dania. Kraków, Ogród Botaniczny – Instytut Botaniki Zemĕdĕlská Univerzita v Praze, Prague, s. 2. UJ, s. 81–88. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2009. Elementy geografi czne rodzimej ZAJĄC A. (co-author). 2007. W: A. KURTTO, S. E. FRÖHNER, fl ory Polski. – The geographical elements of native fl ora L. R. LAMPINEN (red.), Atlas Florae Europaeae. Dis- of Poland. Nakładem Pracowni Chorologii Kompute- tribution of Vascular Plants in Europe. 14. Rosaceae rowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków. (Alchemilla and Aphanes). The Committee for Map- ZAJĄC M., ZAJĄC A., TOKARSKA-GUZIK B. 2009. Extinct ping the Flora of Europe, Societas Biologica Fennica and endangered archaeophytes and the dynamics of Vanamo, Helsinki. their diversity in Poland. Biodivers. Res. Conservation. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2007. Fitogeografi a traw występujących 13: 17–24. w Polsce. W: L. FREY (red.), Księga Polskich Traw. In- 2010 stytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków, s. 169–188. ZAJĄC A. 2010. Inwazje roślinne. Wszechświat 111(10–12): 293–297. 2008 ZAJĄC A. (co-author). 2010. W: A. KURTTO, H. E. WEBER, TOKARSKA-GUZIK B., ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2008. Geograph- R. LAMPINEN, A. N. SENNIKOV (red.), Atlas Florae ical and ecological aspects of the spread of alien plant Europaeae. Distribution of Vascular Plants in Europe. species in Poland. W: W. RABITSCH, F. ESSL, F. KLIN- 15. Rosaceae (Rubus). The Committee for Mapping the GENSTEIN (red.), Biological Invasions – from Ecology to Flora of Europe, Societas Biologica Fennica Vanamo, Conservation. Neobiota, 7. Berlin, s. 143–152. Helsinki. ZAJĄC M., PODGÓRSKA M., ZAJĄC A. 2008. Penetration ZAJĄC A., MYTNIK-EJSMONT J. 2010. Professor Jan Kornaś of invasive anthropophyte species into the Polish Car- (1923–1994). W: D. L. SZLACHETKO, J. MYTNIK-EJS- pathians. W: P. PYŠEK, J. PERGL (red.), 5th European MONT, M. KRAS, M. GÓRNIAK, Orchidaceae of West-Cen- Conference on Biological Invasions. Neobiota: Towards tral Africa, 1. Gdańsk University Press, Gdańsk, s. 9. a Synthesis. Prague (Czech Republic), 23–26 September 2008. Institute of Botany Průhonice, Academy of Sci- ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2010. Floristic Foundations of the Geo- ences, Czech Republik, s. 124. botanical Division of Poland. Acta Soc. Bot. Poloniae 79 Suppl. 1: 61. ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2008. State of research on invasive species in Poland. W: E. ŠTEFANIĆ, S. RAŠIĆ (red.), ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2010. Florystyczne podstawy geobo- 2nd International Symposium ‘Intractable Weeds and tanicznego podziału Polski. W: Planta in vivo, in vitro Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 81

et in silico. Streszczenia referatów i plakatów LV Zjazdu ROCZNICOWE SPOTKANIA POŚWIĘCONE Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Warszawa, 6–12 ZOFII RADWAŃSKIEJ-PARYSKIEJ września 2010. Polskie Towarzystwo Botaniczne, (1901–2001) Warszawa, s. 69. 2011 Anniversary symposia kept in honour of Zoﬁ a Radwańska-Paryska (1901–2001) ZAJĄC M., ZAJĄC A. 2011. Directional northern element in the ﬂ ora of vascular plants in Poland. Biodivers. Res. Conservation 21:19–26.

ZAJĄC A., TOKARSKA-GUZIK B., ZAJĄC M. 2011. The role of rivers and streams in the migration of alien plants into the Polish Carpathians. Biodivers. Res. Conserva- tion 23: 17–30.

ZAJĄC A., ZAJĄC M. 2011. Methodical problems in distinguishing the group of archaeophytes. Metodyczne problemy przy wydzielaniu grupy archeoﬁ tów. Acta Botanica Silesiaca 6: 55–62.

OPRACOWANIA APLIKACYJNE

Pakiet programów „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce” 1985. (współautor). Pakiet programów graficznych Bio-Geo. 1990 (współ- Ryc. 1. Zofi a Radwańska-Paryska (fotografi a z lat 30. XX autor). wieku – ze zbiorów Z. i W. H. Paryskich w TPN). Fig. 1. Zofi a Radwańska-Paryska (photo from 1930. – from Program MiniATP 1991 (współautor). the collection of Z. and W. H. Paryski kept in the Tatra Program RegATP 1992 (współautor). National Park). Rezerwat przyrody „Bielinek” – synteza stanu oraz potrzeby ochrony. Opracował zespół: Adam Zając, Maria Zając, Marian Ciaciura. Szczecin, Kraków, 1992. W roku bieżącym przypada 110 rocznica urodzin i dziesiąta rocznica śmierci dr Zofi i Opracowanie i waloryzacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu „Bagno Rozwarowo”. Opracował zespół: Radwańskiej-Paryskiej – botaniczki i zasłu- Adam Zając, Maria Zając, Marian Ciaciura. Szczecin, żonej działaczki ochrony przyrody. Przez całe Kraków, 1993. swoje długie życie angażowała się w pozna- Waloryzacja przyrodnicza gminy Dziwnów (woj. szczeciń- wanie fl ory i roślinności Tatr oraz ochronę skie) – synteza stanu oraz potrzeby ochrony. Opracował tego unikatowego skrawka polskiej przyrody. zespół: Adam Zając, Maria Zając, Marian Ciaciura. Prowadziła między innymi pionierskie badania Szczecin, Kraków, 1993. nad fl orą synantropijną Tatr. Była organizatorką Waloryzacja przyrodnicza gminy Kamień Pomorski (woj. i pierwszą kierowniczką Tatrzańskiej Stacji Za- szczecińskie) – synteza stanu oraz potrzeby ochrony. Opracował zespół: Adam Zając, Maria Zając, Marian kładu Ochrony Przyrody PAN w Zakopanem. Ciaciura. Szczecin, Kraków, 1993. Należała do najwybitniejszych alpinistek pol- Waloryzacja przyrodnicza gminy Rewal (woj. szczecińskie) – skich okresu międzywojennego. Jako pierwsza synteza stanu oraz potrzeby ochrony. Opracował zespół: kobieta uzyskała ofi cjalnie status przewodnika Adam Zając, Maria Zając, Marian Ciaciura. Szczecin, tatrzańskiego. Obie wymienione na wstępie Kraków, 1993. rocznice stały się okazją do zorganizowania Waloryzacja przyrodnicza gminy Wolin – E część (woj. specjalnych sesji wspomnieniowych. Pierwsza, szczecińskie) – synteza stanu oraz potrzeby ochrony. bardziej okazała, była poświęcona Zofi i Ra- Opracował zespół: Adam Zając, Maria Zając, Marian Ciaciura. Szczecin, Kraków, 1993. dwańskiej-Paryskiej i jej mężowi Witoldowi H. Paryskiemu, a zorganizowana została przez Zestawiła Tatrzański Park Narodowy w dniach 17–18 Maria ZAJĄC czerwca 2011 roku w Zakopanem. Jej pokłosiem 82 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

80. ROCZNICA URODZIN PROFESORA KAZIMIERZA ZARZYCKIEGO 80th anniversary of birth of Professor Kazimierz Zarzycki

Profesor Kazimierz Zarzycki należy do grona najbardziej zasłużonych geobotaników działa- jących po drugiej wojnie światowej. Współ- czesne pokolenie zna go choćby z najnowszych publikacji: Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, Ekologicznych liczb wskaźnikowych roślin naczyniowych Polski, czy całej serii ważnych prac pienińskich, nie mówiąc o wielu innych wcześniejszych. Przez ponad 40 lat kierował za- kładem Ekologii Roślin Instytutu Botaniki PAN w Krakowie, a przez dwie trzyletnie kadencje był dyrektorem tej placówki. Jest, wśród botaników, jednym z nielicznych członków rzeczywistych PAN. Nadal, mimo upływających lat, przychodzi do Instytutu niemal codziennie, służąc swoją radą młodszym kolegom i doktorantom. Uro- czyste obchody Jego osiemdziesiątych urodzin, Ryc. 2. Faksymile tomu czasopisma „Tatry” dedykowanego Zofi i i Witoldowi Paryskim. które wypadały w grudniu 2010 roku, postano- Fig. 2. Reproduction of the cover of the ‘Tatry’ journal wiliśmy przenieść na pierwszy kwartał 2011 volume dedicated to Z. and W. H. Paryski. roku (koniec marca 2011 roku), by połączyć je z innymi ważnymi dla Instytutu wydarzeniami. są m.in. teksty zamieszczone w tomie czaso- Spotkanie rocznicowe odbyło się w Sali Muzeum pisma Tatry (Ryc. 2), dedykowanego Paryskim Botanicznego Instytutu w dniu 29 marca 2011 oraz przygotowany do druku specjalny tom roku. Towarzyszyła mu sesja z trzema wystąpie- pokonferencyjny, który zawierać będzie teksty niami. Dwa przygotowały bliskie współpracow- wszystkich prelegentów. Drugą, mini-sesję, po- niczki Profesora – prof. Krystyna Grodzińska święconą wyłącznie Z. Radwańskiej-Paryskiej i prof. Elżbieta Pancer-Kotejowa (Ryc. 1), które zorganizował w dniu 25 października 2011 roku omówiły dorobek naukowy Jubilata. Trzecie wy- Krakowski Oddział Polskiego Towarzystwa Ta- stąpienie zostało przygotowane przez niżej pod- trzańskiego. Obszerne wspomnienia poświęcone pisanego jako dyrektora Instytutu a poświęcone autorce Zielonego świata Tatr i szczegółowe było historii i współczesności Instytutu Botaniki omówienie jej dorobku zostało przygotowane PAN jako ogólnopolskiego centrum badań fl ory przez prof. H. Piękoś-Mirkową i niżej podpi- i mykobioty Polski (końcowy fragment tego sanego. Postać Zofi i Radwańskiej-Paryskiej, wystąpienia drukujemy w innym miejscu tego osoby zasłużonej a wciąż niewystarczająco tomu – patrz tekst „Spotkanie z logosem”). Obok znanej szerszemu gronu botaników, należącej analizy dorobku i działalności naukowej Jubilata, do najwybitniejszych w Polsce popularyzatorów w wystąpieniach pojawiały się raz po raz bardziej wiedzy o świecie roślin i szacie roślinnej na- osobiste wspomnienia, ocieplające i ubarwia- szych najwyższych gór, godna jest ze wszech jące atmosferę sesji. Dodatkowym wydarze- miar przypomnienia. niem uświetniającym Jubileusz było otwarcie bardzo interesującej wystawy fotografi i z parków Zbigniew MIREK narodowych Ameryki Północnej profesora Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 83

Ryc. 2. Otwarcie wystawy profesora Andrzeja Tarkowskiego (na pierwszym planie wraz z małżonką) (fot. K. Romeyko- Hurko). Fig. 2. Opening of the photo exhibition of Prof. Andrzej Tarkowski (in the foreground, with his wife) (phot. K. Ro- meyko-Hurko).

A. Tarkowskiego, w tzw. „Sali błękitnej” Insty- tutu (Ryc. 2). Wystawę otworzył Autor (obecny wraz z małżonką), przybliżając wszystkim ku- lisy jej powstawania i interesująco opowiadając o swojej pasji fotograﬁ cznej. Otwarcie wystawy poprzedziło specjalne przyjęcie zorganizowane w Sali im. Prof. B. Pawłowskiego dla pracow- ników, członków Rady Naukowej i zaproszonych gości. Ważnym elementem całości obchodów było także oﬁ cjalne otwarcie Centrum Książki Przyrodniczej przy Instytucie, w nowo oddanym do użytku pawilonie, tzw. „Liściu” (nazwa, która spontanicznie się pojawiła i przyjęła, a związana jest z charakterystycznym kształtem budynku), połączonym ze starym budynkiem IB PAN od

Ryc. 1. Kolejni prelegenci, od góry: prof. Elżbieta Pancer- Kotejowa, prof. Krystyna Grodzińska, prof. Zbigniew Mirek; z lewej strony każdej fotograﬁ i prof. Kazimierz Zarzycki (fot. K. Romeyko-Hurko). Fig. 1. Prof. Kazimierz Zarzycki (on the left) and the con- secutive speakers at the celebration (from top): Prof. Elżbieta Pancer-Kotejowa, Prof. Krystyna Grodzińska, Prof. Zbigniew Mirek (phot. K. Romeyko-Hurko). 84 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 3. Jubilat, prof. Kazimierz Zarzycki prezentuje książkę Karol Darwin w oczach polskich botaników XIX–XXI w. w nowo otwartym Centrum Książki Przyrodniczej (fot. K. Romeyko-Hurko). Fig. 3. Prof. Kazimierz Zarzycki presenting his latest book ‘Charles Darwin in the eyes of Polish botanists of 19th–21st cent.’ in the newly open Natural History Book Center at the Institute (phot. K. Romeyko-Hurko). strony ulicy Lubicz (patrz osobny tekst poświę- autora wielu artykułów w Bibliotece Warszaw- cony Centrum Książki Przyrodniczej w niniej- skiej; zaprzyjaźniony z rodzicami Józefa Rosta- szym zeszycie). W Centrum odbyła się promocja fi ńskiego wpłynął na zainteresowania botaniczne najnowszej książki Profesora K. Zarzyckiego przyszłego profesora UJ (zob. Wiadom. Bot. (Karol Darwin w oczach polskich botaników 38(1/2): 118, 1994). XIX–XXI w.); tam też miało miejsce ofi cjalne składanie życzeń Jubilatowi (Ryc. 3). Całość 190-lecie urodzin, 130-lecie śmierci ks. spotkania upłynęła w bardzo miłej, ciepłej, Ambrożego Franciszka Kossarzewskiego niemal rodzinnej atmosferze. (1821–7 I 1881), księdza, przyrodnika amatora, ur. w parafi i Powońdeń w dawnym pow. telszew- Zbigniew MIREK skim na Litwie, zm. na zesłaniu w Tomsku, pio- niera litewskiego ruchu krajoznawczego, autora prac przyrodniczych, w tym botanicznych, etno- PRO MEMORIA grafi cznych i językoznawczych. 200-lecie urodzin ks. Józefa Kalasantego 120-lecie urodzin Zofii Zweigbaum Wyszyńskiego (4 VII 1811–21 V 1874), księdza, (1891–IX 1944), mikologa i fi topatologa, ur., przyrodnika amatora, popularyzatora botaniki, zm. w Warszawie (zginęła w czasie powstania ur. w Tomaszowie Lubelskim, zm. w Krakowie, warszawskiego), asystenta katedry fi topatologii Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 85

SGGW, pracownika Państwowego Instytutu Na- krajowych i międzynarodowych projektów ba- ukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, dawczych dotyczących grzybów Polski, autorki autorki prac naukowych z mikologii i fi topato- wielu ważnych do dzisiejszego dnia prac po- logii, np. Grzyby okolic Skierniewic (1925) oraz pularnonaukowych, np. Grzyby niższe (1954), wielu artykułów popularnonaukowych, broszur czy rozdziału „Grzyby” w książce Rośliny za- i ulotek na temat chorób roślin użytkowych i spo- rodnikowe wydanej wspólnie z Zbigniewem sobów ich zwalczania. Podbielkowskim i Ireną Rejment-Grochowską (1961, wyd. 2 – 1979 i 1980, wyd. 3 – 1982, 100-lecie urodzin Wandy Wróbel-Stermiń- wyd. 4 – 1986). skiej (21 VII 1911–28 II 1983), botanika, ur. w Strzyżowie nad Wisło- 100-lecie urodzin Henryka Błaszczyka kiem, zm. w Krakowie, (14 XII 1911–5 II 1984), botanika, asystenta adiunkta, p.o. dyrektora naukowo-technicznego Ogrodu Botanicznego UJ, Ogrodu Botanicznego UJ, autorki ponad 90 publi- ur. w Częstochowie, zm. kacji głównie popularno- w Krakowie, autora kil- naukowych dotyczących kunastu prac naukowych kolekcji roślin krakow- z zakresu fl orystyki, sys- skiego Ogrodu Botanicz- tematyki i paleobotaniki, nego (zob. Wiadom. Bot. m.in. opracowania ro- 47(1/2): 67, 2003). dziny Solanaceae w dziele Flora polska. Rośliny na- 100-lecie urodzin Aliny Skirgiełło (3 XI czyniowe Polski i ziem 1911–10 X 2007), mikologa, ur. w Klince na po- ościennych (t. 10, 1963) oraz kilkudziesięciu graniczu dawnej Rzeczy- artykułów i notatek popularnonaukowych; był pospolitej i Ukrainy, zm. autorem większości rysunków w Roślinach pol- w Warszawie, członka skich (wyd. 2. 1953) (zob. Wiadom. Bot. 48(1/2): honorowego PTB, współ- 40–41, 2004). twórcy i kierownika przez 51 lat Sekcji Mikolo- 40-lecie tragicznej śmierci Bogumiła Paw- gicznej PTB, założycielki łowskiego w schronisku „Spilios Agapitos” i redaktora czasopisma po wypadku na stokach Acta Mycologica, laure- Olimpu w Grecji (25 XI atki Medalu Władysława 1898–27 VII 1971), jed- Szafera i Medalu Bolesława Hryniewieckiego, nego z najwybitniejszych profesora Uniwersytetu Warszawskiego, kie- botaników polskich, sys- rownika Zakładu Systematyki i Geografi i Ro- tematyka, współtwórcę ślin, dyrektora Instytutu Botaniki, prodziekana fi tosocjologii w naszym Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, dziekana kraju, zaliczanego do naj- Wydziału Biologii UW, opiekuna naukowego lepszych znawców roślin Pracowni Mikologii Instytutu Botaniki PAN, europejskich gór, profe- autorki ponad 180 publikacji, w tym tomów sora UJ i PAN, wielkiego Borowikowe (Boletales) w dziele Flora polska. miłośnika fl ory Tatr, nauczyciela akademickiego Grzyby [t. 1] (1960) oraz Łuskowcowate (Plu- cieszącego się szczególną sympatią studentów teaceae) (1999) w 27 tomie tego dzieła ukazu- (zob. Wiadom. Bot. 40(3/4): 94, 1996; 42(3/4): jącego się wówczas pt. Flora Polski. Grzyby 104, 1998). (Mycota)(redagowała lub współredagowała 27 tomów tej serii), inicjatorki i kierownika Alicja ZEMANEK 86 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

X Gimnazjum Żeńskie w Krakowie, V 1928 – egzamin dojrzałości tamże. 1928/1929– LEKSYKON BOTANIKÓW POLSKICH 1932/1933 – studia w zakresie botaniki na DICTIONARY OF POLISH BOTANISTS Wydziale Filozofi cznym Uniwersytetu Jagielloń- skiego. 1928/1929 – Wyższe Studium Handlowe w Krakowie, I rok (całość edukacji trwała 3 lata), 81. MARIANNA JADWIGA (MARIA) świadectwo ukończenia IX 1929. 1931/1932 – GAWŁOWSKA roczne Studium Pedagogiczne przy UJ. 4. STOPNIE NAUKOWE I DANE BIBLIOGRA- FICZNE ROZPRAW. 23 VI 1933 – mgr fi lozofi i w zakresie botaniki na podstawie rozprawy „Przyczynek do znajomości flory kopalnej w Cimoszkowiczach” napisanej na Wydziale Filozofi czym UJ (promotor: prof. Władysław Szafer), praca publikowana: Przyczynek do znajomości fl ory kopalnej w Cimoszkowiczach. Contribution to the knowledge of the fossil fl ora of Cimoszkowicze. Rocznik Polskiego Towa- rzystwa Geologicznego 1934 10: 519–545. 26 V 1936 – dyplom nauczyciela szkół średnich z przyrodoznawstwa jako przedmiotu głównego i geologii z geografi ą jako przedmiotu dodatkowego Komisji Egzaminów Państwowych na Nauczycieli Szkół Średnich w Krakowie. 29 VI 1960 – nadanie przez Radę Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ stopnia naukowego doktora nauk przyrodniczych na podstawie pracy „He- 1. DATA I MIEJSCE URODZENIA I ŚMIERCI. racleum sphondylium L. i Heracleum sibiricum UR. 7 VIII 1910 Kraków, Wielkie Księstwo Kra- L. na ziemiach polskich” (promotor: prof. dr kowskie, Cesarstwo Austro-Węgierskie, zm. 24 hab. Bogumił Pawłowski); praca doktorska I 2010, Kraków. składała się z 3 części: dwóch opublikowanych 2. RODZINA. Ojciec – Karol Gawłowski, pra- (Heracleum sphondylium L. i Heracleum sibi- cownik fi zyczny (woźny) w Banku Polskim w ricum L. na ziemiach polskich. Dissertationes Krakowie, następnie konduktor w krakowskich Pharmaceuticae 1956 7: 141–164; Badania nad tramwajach; matka – Jadwiga z domu Korze- rozmieszczeniem Heracleum sphondylium L. niowska; rodzeństwo: Anna Kołłątaj, mgr inż. i Heracleum sibiricum L. w Polsce. Fragmenta rolnik, pracownik Izby Rolniczej w Krakowie, Floristica et Geobotanica 1957 3(1): 61–68) Józef – lekarz w Krzeszowicach, Jadwiga – prof. i trzeciej złożonej w maszynopisie (Badania dr hab., pracownik naukowy Zakładu Ochrony nad Heracleum sphondylium L. i Heracleum Przyrody PAN w Krakowie, Ignacy – inż. le- sibiricum L. w Polsce). 17 VI 1967 – uchwała śnik, absolwent Wydziału Leśnego UJ, Barbara Wydz. Farmaceutycznego Akademii Medycznej Mroczka – mgr chemii, pracownik Państwowej w Krakowie o nadaniu stopnia naukowego do- Inspekcji Handlowej, Elżbieta Rokita – lekarz centa nauk farmaceutycznych w zakresie farma- pediatra w Krakowie. kognozji na podstawie opublikowanej rozprawy 3. WYKSZTAŁCENIE. 1916/1917–1919/1920 „Pimpinella nigra Willd. w Polsce. Azulen jako – Szkoła Powszechna 4-klasowa w Kra- czynnik chemotaksonomiczny.” Akademia Me- kowie, 1920/1921–1927/1928 – Państwowe dyczna w Krakowie, Kraków, 119 s. [uchwała Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 87 prawdopodobnie następowała po kolokwium ha- – 30 IX 1972 – starszy wykładowca, 1 X 1972 bilitacyjnym, ale brak o nim informacji], 13 II – 30 IX 1973 – adiunkt (ze stopniem dr hab.), 1968 – zatwierdzenie przez Ministra Zdrowia 1 X 1973 – emerytowana. i Opieki Społecznej uchwały Wydz. Farmaceu- 6. PODRÓŻE NAUKOWE. [sporo podróżowała, tycznego AM o nadaniu stopnia. ale brak na ten temat informacji] 5. PRZEBIEG PRACY ZAWODOWEJ. 1931–1933 7a. ZAKRES BADAŃ BOTANICZNYCH. Paleobo- – jeszcze w czasie studiów pracowała naukowo tanika, morfologia, systematyka, geobotanika, jako wolontariusz w Instytucie Botanicznym UJ, kariologia, botanika farmaceutyczna, ochrona 1933–1934 – stypendystka Funduszu Kultury przyrody, historia botaniki. Narodowej w Instytucie Botanicznym UJ. 1 IX 7b. LICZBA WSZYSTKICH PUBLIKACJI BOTA- 1934 – 30 VI 1935 [gimnazjum zlikwidowane NICZNYCH, MIEJSCE OPUBLIKOWANIA PEŁNEJ BI- w VI 1935] – Komunalne Gimnazjum Koedu- BLIOGRAFII PRAC, WYKAZ WAŻNIEJSZYCH PRAC. kacyjne w Nowym Bytomiu Śląskim [obecnie Opublikowała co najmniej 61 prac, ich spis nie dzielnica Rudy Śląskiej], nauczycielka biologii. został nigdzie opublikowany, niepublikowany 1 VII 1935 – IX 1939 [do wybuchu II wojny – w posiadaniu autora niniejszego biogramu. światowej] – Państwowe Gimnazjum i Liceum Najważniejsze z prac: 1. 1935. Jezierze (Najas) Koedukacyjne w Nowej Wsi Śląskiej [obecnie w dyluwjum polskiem. Najas in the Polish Di- Wirek – dzielnica Rudy Śląskiej], nauczycielka luvium. Starunia 6: 1–13; 2. 1956. Heracleum biologii. W czasie II wojny światowej: nauczy- sphondylium L. i Heracleum sibiricum L. na zie- cielka przedmiotów przyrodniczych w zorganizo- miach polskich. Dissertationes Pharmaceuticae wanym tajnym nauczaniu w zakresie szkolnictwa 7: 141–164; 3. 1958. Klucz do oznaczania kra- średniego: V 1940 – IX 1940 – Zarogów pow. janek i mieszanek ziołowych. Państwowy Zakład Miechów, IX 1940 – IX 1942 – Gołyszyn pow. Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 256 s.; 4. Miechów, IX 1942 – IX 1943 – Minoga pow. 1961. Systematyka wewnątrzgatunkowa Herac- Miechów, IX 1943 – I 1945 – Gołyszyn pow. leum sphondylium L. i Heracleum sibiricum L. Miechów. Od II 1945 pracowała na Kursach występujących w Polsce i krajach ościennych. Licealnych dla Dorosłych w Krakowie [brak Fragmenta Floristica et Geobotanica 7: 3–39; 5. informacji o zakończeniu tej pracy]. 1 III 1945 1964. Pimpinella nigra Willd. w Polsce. Część – 1 IX 1947 [niekiedy podawała: do 1 IX 1946] I. Dissertationes Pharmaceuticae 16(4): 541– – Prywatne Żeńskie Gimnazjum ss. Kanoniczek 546; 6. 1967. Pimpinella nigra Willd. w Polsce. św. Ducha de Saxia w Krakowie, nauczycielka Część III. Liczba chromosomów Pimpinella biologii. 1 IX 1946 – 31 VIII 1950 – Państwowe nigra Willd. i gatunków pokrewnych. Disser- Liceum i Gimnazjum Królowej Wandy w Kra- tationes Pharmaceuticae et Pharmacologicae kowie, nauczycielka biologii. Równocześnie: 19(4): 439–450; 7. 1967. Pimpinella nigra Willd. 1 IX 1947 – 31 VIII 1948 – Zakład Farmako- w Polsce. Część IV. Morfologiczna i mikroche- gnozji na Wydz. Farmaceutycznym UJ, starszy miczna analiza zmienności populacji Pimpinella asystent, 1 IX 1948 – 1 IX 1949 – Instytut Bota- nigra Willd. i Pimpinella saxifraga L. Disser- niczny na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym tationes Pharmaceuticae et Pharmacologicae UJ, starszy asystent. Akademia Medyczna im. M. 19(4): 451–462; 8. 1967. Metoda oznaczania Kopernika w Krakowie, Wydział Farmacji, Za- zawartości składników wyciągów roślinnych kład Farmakognozji, następnie Katedra i Zakład na podstawie granicy wykrywalności chroma- Farmakognozji (pracowała na pełnym etacie, tografi cznej. Dissertationes Pharmaceuticae et było to jej jedyne miejsce pracy): 1 IX 1950 – 31 Pharmacologicae 19(2): 187–194 [współautorka: I 1957 – starszy asystent, 1 II 1957 – 30 IX 1967 Maria Oświecimska]; 9. 1968. Pomocnicze me- – adiunkt, 1 X 1967 – 30 IX 1969 – wykładowca tody oznaczania taksonów zbiorowego gatunku [pomimo uzyskania zatwierdzenia habilitacji nie Achillea millefolium L. s.l. Część II. Analiza mor- została zatrudniona na etacie docenta], 1 X 1969 fologiczna i biometryczna wybranych taksonów. 88 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Herba Polonica 14(1–2): 51–58 [współautorka: szypuł baldachu, kształt odcinków bocznych Maria Oświecimska]; 10. 1969. Pimpinella nigra liści odziomkowych, ich nasady i brzegu), ty- Willd. w Posce. Część V. Pimpinella nigra Willd. powo natomiast są wykształcone inne cechy (np. in Poland. Part V. Fragmenta Floristica et Geo- liczba międzywęźli łodygi, barwa powierzchni botanica 15(1): 49–57. korzenia), na podstawie analizy zmienności suge- 7c. GŁÓWNE OSIĄGNIĘCIA NAUKOWE. 1. rowała, że odchylenia od cech typowych i formy Paleobotanika – zajmowała się nią tylko w po- przejściowe powstały prawdopodobnie na drodze czątkowym okresie swej działalności naukowej. introgresji (przebiegającej w obu kierunkach) Na podstawie analizy pyłkowej dolnej warstwy [patrz p. 7b, poz. 7]. Ułożyła klucz do oznaczania torfu ze stanowiska w Cimoszkowiczach (No- gatunków Pimpinella nigra i P. saxifraga oraz ich wogrodzkie) wyróżniła trzy fazy fl orystyczno- azulenowych form pośrednich, zestawiła tabelę klimatyczne, a wiek fl ory określiła na optimum cech gatunkowych Pimpinella nigra i P. saxi- klimatyczne interglacjału Masovien II; na pod- fraga [patrz p. 7b, poz. 10]. Na podstawie badań stawie analizy szczątków makroskopowych oraz biometrycznych ułożyła klucz do oznaczania tak- analizy pyłkowej górnej warstwy torfu z tego sonów w obrębie zbiorowego gatunku Achillea stanowiska również wyróżniła trzy fazy wskazu- millefolium L. s.l. rosnących na niżu (A. millefo- jące na interstadiał, jednakże nie zdołała określić lium L. subsp. millefolium Hayek, A. pannonica jego wieku [patrz: p. 4, praca mgr]. Zrewidowała Scheele, A. collina Becker), skorygowała pewne przynależność systematyczną będących ówcze- niezgodności występujące w dotychczasowym śnie w polskich zbiorach okazów kopalnych piśmiennictwie na temat niektórych cech dia- owoców Najas [patrz p. 7b, poz. 1]. 2. Morfo- gnostycznych: cecha kwiatostanów A. pannonica logia i systematyka – zrewidowała pozycję sys- opisywanych jako dość gęste okazała się zależna tematyczną gatunku Najas polonica opisanego od warunków siedliska, a wszystkie badane tak- na podstawie obecności wyrostków na owocach sony wykazywały dołeczkowate punktowanie przez A. Zalewskiego w 1896 z jeziorka Sobieraj liści [patrz p. 7b, poz. 9]. Opisała wspólnie w Ziemi Dobrzyńskiej i zredukowała ten takson z Jadwigą Gawłowską budowę anatomiczną ko- do formy: Najas marina L. f. tuberculata mihi rzenia niefarmakopealnego gatunku pochodzą- [patrz p. 7b, poz. 1]. Szczegółowo opisała wy- cego z Azji Gentiana macrophylla Pall. w celu stępujące w Polsce odmiany i formy Heracleum odróżnienia od farmakopealnego europejskiego sphondylium i H. sibiricum, wyróżniła odmianę gatunku G. lutea L. Stwierdziła różnice w bu- H. sphondylium L. var. chaetocarpoides Gaw- dowie wtórnej korzenia, głównie w odmiennie łowska n. var. różniącą się od formy typowej wykształconych warstwach zewnętrznych. 3. brakiem miękkiego owłosienia na zalążni, ale po- Geobotanika – opisała rozmieszczenie obu ga- rośniętej bardzo drobnymi, w górę skierowanymi tunków Heracleum w Polsce, przedstawiła je na szczecinkami [patrz p. 7b, poz. 2]. Opracowała mapie (H. sphondylium – w południowo-zachod- systematykę wewnątrzgatunkową Heracleum niej Polsce, a H. sibiricum – w części północno- sphondylium L. i H. sibiricum L. występujących wschodniej) oraz podała wykaz stanowisk [patrz w Polsce i krajach ościennych [patrz p. 7b, poz. p. 7b, poz. 2]. Przeanalizowała rozmieszczenie 4]. Zestawiła cechy pozwalające odróżnić Pimpi- Pimpinella nigra i P. saxifraga i stwierdziła, że nella nigra od P. saxifraga, przebadała przynależ- P. nigra występuje głównie na niżu polskim, ność systematyczną biedrzeńca ze 101 stanowisk P. saxifraga, jako młodszy gatunek, jest bardziej w Polsce i na większości stanowisk była to plastyczna, dlatego też jest znacznie szerzej roz- P. saxifraga [patrz p. 7b, poz. 5]. Stwierdziła na powszechniona [patrz p. 7b, poz. 5]. Zestawiła podstawie badań morfologicznych, że populacje wykaz stanowisk P. nigra oraz form pokrewnych Pimpinella nigra i P. saxifraga w Polsce są odna terenie Polski (wraz z mapą) [patrz p. 7b, poz. chylone od typowych i zbliżone wzajemnie do 10]. 4. Kariologia – stwierdziła u diploidalnego siebie pod względem niektórych cech (np. liczba gatunku Pimpinella nigra dwojakiego rodzaju Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 89 kariotypy liczbowe (2n = 18 i 2n = 20), podobnie naukowej. 7. Historia botaniki – napisała 6 bio- u tetraploidalnego gatunku P. saxifraga (2n = 36 gramów botaników związanych z Akademią Me- i 2n = 40), a u P. maior – 2n = 18 [patrz p. 7b, dyczną w Krakowie lub z polskim zielarstwem. poz. 6, 10]. Prace morfologiczno-systematyczne, 8. DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA, ORGANI- geobotaniczne i kariologiczne związane były z ba- ZATORSKA I KOLEKCJONERSKA. Przed wojną: daniami nad roślinami leczniczymi: ze ścisłym 1933/1934 – odbyła praktykę nauczycielską rozróżnieniem gatunków i taksonów niższych w X Państwowym Gimnazjum Żeńskim im. rangą, z obszarem ich występowania oraz z pró- Królowej Wandy w Krakowie; prowadziła wy- bami wyjaśnienia genetycznych uwarunkowań kłady dla Towarzystwa Uniwersytetu Robotni- występowania pożądanych cech u zbieranych czego w Nowym Bytomiu i Nowej Wsi Śląskiej roślin leczniczych. 5. Botanika farmaceutyczna (była to działalność społeczna). W szkołach – zestawiła lecznicze i użytkowe zastosowania średnich uczyła biologii. Na tajnych kompletach Heracleum sphondylium [patrz p. 7b, poz. 2]. w okresie II wojny światowej uczyła zarówno Ułożyła i opublikowała klucze do oznaczania su- przedmiotów przyrodniczych, jak i humanistycz- rowca roślinnego (1. kwiat, korona, płatek, koszy- nych. Na Wydz. Farmacji AM w Krakowie: pro- czek kwiatowy, kwiatostan, 2. owoc, nasienie, 3. wadziła ćwiczenia z farmakognozji, ćwiczenia liść, 4. łodyga i ziele, 5. pączek i młody pęd, 6. z oceny wartości surowców leczniczych, a także kora, 7. drewno, 8. korzeń, kłącze, bulwa, cebula, ćwiczenia z farmakognozji na Kursach dla Po- 9. plecha), uwzględniła 160 surowców zielar- mocników Aptekarskich; pod jej kierunkiem skich, w tym niektóre nieofi cjalne, częściej spoty- powstało co najmniej kilkanaście prac magister- kane [patrz p. 7b, poz. 3]. Opracowała (wspólnie skich. Opiekowała się zbiorami zielnikowymi z Marią Oświecimską) nową metodę zastoso- katedry i uzupełniała je w czasie wycieczek, wania chromatografi i bibułowej do oznaczeń oznaczała je i inwentaryzowała. ilościowych na podstawie określenia granic wy- 9. DZIAŁALNOŚĆ W INNYCH DZIEDZINACH. krywalności badanej substancji i opisała sposoby [brak informacji] wykorzystania tej metody do analizy procentowej 10. WAŻNIEJSZE GODNOŚCI I STANOWISKA W zawartości pojedynczych składników w surowcu INSTYTUCJACH, TOWARZYSTWACH NAUKOWYCH roślinnym, do sprawdzenia czy badany surowiec I REDAKCJACH. Od 3 VI 1935 – współpracow- odpowiada normie, oraz do celów porównaw- niczka Komisji Fizjografi cznej Polskiej Aka- czych przy oznaczaniu zawartości względnej demii Umiejętności [do końca istnienia Komisji, (wyrażonej w procentach zawartości badanej sub- czyli do 9 VII 1945]. stancji w wybranej próbce wzorcowej) [patrz p. 11. NAJWAŻNIEJSZE WYRÓŻNIENIA I OD- 7b, poz. 8]. 6. Ochrona przyrody – opublikowała ZNACZENIA. 1953 – wyróżniona nagrodą pie- (wspólnie z Jadwigą Gawłowską) opracowania na niężną Ministerstwa Zdrowia; 1963, 1965, 1967 temat parków narodowych i innych form ochrony – Narody Naukowe III stopnia Rektora AM przyrody w Polsce, a także dotyczące zasobów w Krakowie za osiągnięcia w pracy naukowo- roślin przemysłowych i leczniczych i ich ochrony, badawczej; 1973 – nagroda Rektora AM w Kra- zamieszczone jako rozdziały w pracy zbiorowej kowie za osiągnięcia w zakresie działalności Ochrona przyrodniczego środowiska człowieka dydaktyczno-wychowawczej i organizacyjnej. (1973) i jej angielskiej wersji Protection of 15 IX 1994 – decyzją Prezydenta RP została Man’s Natural Environment (1973). Opracowała odznaczona Krzyżem Armii Krajowej; 8 IV 2003 (wspólnie z J. Gawłowską i J. Guzikiem) rozdział – mianowana przez Prezydenta RP na stopień „Ochrona naturalnej szaty roślinnej” do zbioro- podporucznika Wojska Polskiego. wego dzieła Szata roślinna Polski pod redakcją 12. INNE INFORMACJE. W odpisie aktu uro- W. Szafera i K. Zarzyckiego (t. II, wyd. II i III). dzenia i niektórych wczesnych dokumentach: Łącznie z ochrony przyrody opublikowała 10 Marianna Jadwiga, w późniejszych dokumentach prac powstałych w ostatniej dekadzie działalności i publikacjach tylko: Maria. Zmuszona trudnymi 90 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 warunkami materialnymi przerwała w 1935 pracę Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków naukową na UJ i wyjechała na Górny Śląsk, gdzie – Gdańsk, ss. 315, cyt. s. 191. Informacje ustne podjęła pracę jako nauczycielka gimnazjalna. uzyskane od Elżbiety Rokity – siostry. W czasie II wojny światowej działała w Armii 14. MATERIAŁY IKONOGRAFICZNE. Ar- Krajowej: 10 VI 1943 złożyła przysięgę żołnierza chiwum UJ, Oddział Collegium Medium – DSP AK i przyjęła pseudonim „Kinga”, w 1944 – sa- AM 13 (Maria Gawłowska). Z. Mirek, 2010. nitariuszka w 2 bitwach partyzanckich oddziału Maria Gawłowska (1910–2010). [W:] Botanicy AK „Bicza”, w służbie sanitarnej w Punkcie na Cmentarzu Rakowickim. Inst. Botan. PAN, Opatrunkowym AK działała do stycznia 1945. Kraków, s. 42–43. W 1949 wchodziła w skład kierowanego przez prof. Mariana Koczwarę zespołu (razem z Olgą Piotr KÖHLER Seidl i Kazimierzem Kostrakiewiczem), którego badania nad roślinami saponinowymi w Polsce fi nansowane były przez Komitet Badań Fizjogra- fi cznych Polskiej Akademii Umiejętności. Nale- żała do wielu organizacji: 1945–1950 – Związek SPRAWOZDANIA ZE SPOTKAŃ Nauczycielstwa Polskiego, od 1 X 1950 – Związek NAUKOWYCH Zawodowy Pracowników Służby Zdrowia (de- SCIENTIFIC MEETING REPORTS legat do Komitetu Obrońców Pokoju), od 1951 – Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, od 1951 – Liga Kobiet; była członkiem Polskiego SESJA NAUKOWA INSTYTUTU BOTANIKI Towarzystwa Farmaceutycznego oraz w latach UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO 1931–1935 i 1945–2010 – PTB. Była członkiem „DOKONANIA EMBRIOLOGA, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. LICHENOLOGA I FITOGEOGRAFA Pochowana została na Cmentarzu Rakowickim W NAUCE” (KRAKÓW, 27 CZERWCA 2011) w Krakowie. Scientifi c session of the Institute of Botany of 13. WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH ŹRÓDEŁ. the Jagiellonian University ‘Achievements of Archiwalne: Archiwum Nauki PAN i PAU embryologist, lichenologist and phytogeographer w Krakowie – PAU WIII-6a (PAU. Wydz. III in the science’ (Kraków, Poland, 27 June 2011) Mat.-Przyr. Protokoły posiedzeń, 1935–1939) k. 29; Archiwum UJ – KM 56 (Marianna W dniu 27 czerwca 2011 roku odbyła się Gawłowska), PKEN 26 (Maria Gawłowska), w auli Collegium Novum Uniwersytetu Jagiel- WBiNoZ 166 (Maria Gawłowska); Archiwum lońskiego uroczysta sesja naukowa pt. „Doko- UJ, Oddział Collegium Medium – DSP AM 13 nania embriologa, lichenologa i fi togeografa (Maria Gawłowska). Publikowane: P. Köhler, w nauce” zorganizowana przez Instytut Botaniki 2002. Botanika w Towarzystwie Naukowym UJ (Ryc. 1). Okazją do urządzenia tego spotkania Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej było przejście na emeryturę trzech zasłużonych Akademii Umiejętności. Botany at the Academic profesorów Instytutu: Romany Izmaiłow – cy- Society of Cracow, Academy of Sciences and Let- tologa i embriologa roślin, Marii Olech – li- ters and the Polish Academy of Sciences and Let- chenologa oraz Adama Zająca – taksonoma ters (1815–1952). Studia i materiały do dziejów i fi togeografa (Ryc. 2). W sympozjum wzięło Polskiej Akademii Umiejętności, t. 2; Z. Mirek, udział ponad 200 osób z różnych ośrodków 2010. Maria Gawłowska (1910–2010). [W:] Bo- Polski, a także goście z Niemiec i Ukrainy. tanicy na Cmentarzu Rakowickim. Inst. Botan. Uczestników powitał JM rektor UJ prof. dr PAN, Kraków, s. 42–43; W. Szafer, 1973. Wspo- hab. Karol Musioł, który wyraził uznanie dla mnienia przyrodnika. Moi profesorowie – moi dokonań jubilatów, a także dla wszystkich bo- koledzy – moi uczniowie. Zakład Narodowy im. taników prowadzących badania nad roślinami Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 91

– obiektami przyrody symbolizującymi jej podkreśliła jej najważniejsze osiągnięcia na- piękno. Obrady prowadził przewodniczący Rady ukowe, dydaktyczne i organizacyjne. Następnie Naukowej Instytutu Botaniki UJ prof. dr hab. prof. dr hab. Alicja Zemanek z Instytutu Botaniki Zbigniew Dzwonko. Pierwszy referat pt. „Prof. UJ przedstawiła prezentację „Wśród polarnych Romana Izmaiłow – poważny uczony i dydaktyk” lodów i tatrzańskich turni – życiorys naukowy wygłosił prof. dr hab. Józef Bednara z Uniwer- lichenologa prof. dr hab. Marii Olech”. Prele- sytetu im. M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie. gentka omówiła główne etapy w twórczym życiu Przypomniał on, że prof. Romana Izmaiłow jubilatki począwszy od badań porostów gór pol- – pracownik Zakładu Cytologii i Embriologii skich, poprzez eksploracje w Arktyce (głównie UJ, jest wychowanką naukową prof. Marii Ska- Spitsbergen, Islandia, czy wyprawy wokół Gren- lińskiej – twórczyni szkoły naukowej cytologii landii na jachcie „Vagabond’elle”), na badaniach i embriologii roślin działającej w tym Zakładzie. Antarktyki kończąc (liczne wyprawy głównie Następnie omówił główne kierunki poszukiwań do Polskiej Stacji Antarktycznej im. H. Arctow- badawczych Romany Izmaiłow stwierdzając skiego na Wyspie Króla Jerzego w Archipelagu przy tym, że jej cechą jest niezwykła solidność Szetlandów Południowych). Podkreśliła także i dokładność, dzięki czemu nawet dawne prace duże zasługi organizacyjne jubilatki (np. zorgani- są wciąż cytowane przez specjalistów. Po wystą- zowanie Zakładu Badań i Dokumentacji Polarnej pieniu prof. Bednary dyrektor Instytutu Botaniki im. prof. Zdzisława Czeppego w obrębie Insty- prof. dr hab. Maria Zając odczytała list gratu- tutu Botaniki UJ) oraz dydaktyczne, w tym wy- lacyjny dla prof. Romany Izmaiłow, w którym promowanie 200 magistrantów i 6 doktorantów.

Ryc. 1. Uczestnicy sesji naukowej Instytutu Botaniki UJ „Dokonania embriologa, lichenologa i ﬁ togeografa w nauce” w auli Collegium Novum UJ, 27 czerwca, 2011 (fot. A. Mróz). Fig. 1. Participants of scientiﬁ c session of the Institute of Botany, Jagiellonian University ‘Achievements of embryologist, lichenologist and phytogeographer in the science’, the assembly hall, Collegium Novum, 27 June 2011 (phot. A. Mróz). 92 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 2. Podczas inauguracji sesji. Od prawej: prof. dr hab. Romana Izmaiłow, prof. dr hab. Józef Bednara (UMCS), prof. dr hab. Maria Olech i prof. dr hab. Adam Zając (fot. A. Mróz). Fig. 2. At the opening session. From the right: prof. Romana Izmaiłow, prof. Józef Bednara (UMCS), prof. Maria Olech, and prof. Adam Zając (phot. A. Mróz).

W czasie przerwy wystąpił dziecięcy zespół najważniejsze sukcesy jako uczonej i nauczy- instrumentalno-wokalny „Promyki Krakowa” ciela akademickiego. Trzecim spośród jubilatów (część instrumentalna zespołu, którego człon- był prof. dr hab. Adam Zając – taksonom i fi to- kowie ubrani byli w ludowe stroje krakowskie), geograf, długoletni dyrektor Instytutu Botaniki pod dyrekcją Romy Doniec-Krzemień (Ryc. 3). UJ oraz kierownik Zakładu Taksonomii Roślin Zespół wykonał jeden z mazurków Fryderyka i Fitogeografi i. Jego prace na polu geografi i ro- Chopina, krakowiak i polonez mało znanej kom- ślin były tematem referatu „Adam Zając w kręgu pozytorki polskiej oraz najsłynniejszy polonez fi togeografi i” wygłoszonego przez prof. dr. hab. epoki przed-chopinowskiej „Pożegnanie oj- Zbigniewa Mirka z Instytutu Botaniki im. W. Sza- czyzny” Michała Kleofasa księcia Ogińskiego. fera PAN. Autor wystąpienia przypomniał, że Drugą część konferencji rozpoczęła prof. uczony jest uczniem znakomitego badacza szaty dr hab. Maria Olech prezentacją „Antarktyka roślinnej Polski i Afryki Jana Kornasia, mistrza unikatowym laboratorium dla biologa” ukazu- krakowskiej szkoły geobotanicznej. Adam Zając jącą piękne fotografi e przyrody polarnej oraz przejął i zrealizował wiele idei swego nauczy- żyjących tam organizmów. Polarniczka przed- ciela, a później sam stał się mistrzem dla młodego stawiła fascynujące, interdyscyplinarne zagad- pokolenia badaczy fl ory. Prof. Mirek podkreślił nienia badawcze z wielu dziedzin biologii, w tym zwłaszcza jego ogromne zasługi w opracowaniu problemy oczekujące rozwiązania przez przyszłe i redagowaniu (wraz z żoną prof. Marią Zając) generacje przyrodników. W liście gratulacyjnym pomnikowego dzieła Atlas rozmieszczenia ro- dla jubilatki prof. Maria Zając podsumowała jej ślin naczyniowych w Polsce (ATPOL) wydanego Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 93

Ryc. 3. Prof. Romana Izmaiłow, prof. Maria Olech i prof. Adam Zając z członkami dziecięcego zespołu instrumentalno- wokalnego „Promyki Krakowa” wraz z ich kierownikiem Romą Doniec-Krzemień (fot. A. Mróz). Fig. 3. Prof. Romana Izmaiłow, prof. Maria Olech, and prof. Adam Zając with the members of vocal-instrumental children ensemble ‘Promyki Krakowa’, and with the leader of the ensemble Roma Doniec-Krzemień (phot. A. Mróz). w 2001 roku. Zaznaczył też, że wyrazem przy- i historycznej perspektywy, a także źródeł in- wiązania jubilata do uczelni była dedykacja dla spiracji badawczych oraz spostrzeżeń dotyczą- krakowskiej Alma Mater poprzedzająca tę ponad cych współczesnej nauki i polityki naukowej 700-stronicową księgę. Ostatnim punktem pro- (szczególnie w Polsce). W liście gratulacyjnym gramu był referat prof. A. Zająca pt. „Tajem- dziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi prof. nice natury motorem poszukiwań naukowych”. dr hab. Kazimierz Krzemień zwrócił szczególną Znakomite wystąpienie jubilata było pewnym uwagę na osiągnięcia organizacyjne jubilata oraz zaskoczeniem dla zebranych, ponieważ nie sukcesy dydaktyczne. mówił on o wielkiej pasji swego życia – bota- Należy podkreślić niezwykle serdeczną nice, ale głównie o innych zainteresowaniach, atmosferę sesji. Oprócz opisanych wyżej wy- wykraczających daleko poza biologię, o swoich stąpień, adresy gratulacyjne wygłosili goście fascynacjach kosmosem oraz możliwością ist- z wielu ośrodków uniwersyteckich, a jubilaci nienia pozaziemskich cywilizacji. Wystąpienie zostali obdarowani kwiatami i innymi upomin- zawierało wiele wątków autobiograficznych kami. Zaprezentowano też wydawnictwa: spe- oraz szerszych przemyśleń jubilata, dotykało cjalny numer Polish Polar Reaserch (vol. 32, problemów ogólnonaukowych z ﬁ lozoﬁ cznej nr 2, 2011) dedykowany prof. Marii Olech, tom 94 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 4. Spotkanie towarzyskie w Ogrodzie Botanicznym (fot. A. Mróz). Fig. 4. Social meeting in the Botanic Garden (phot. A. Mróz).

Ryc. 5. Spotkanie towarzyskie w Ogrodzie Botanicznym UJ. Siedzą od prawej: prof. Anna Medwecka-Kornaś (IB UJ), prof. Krystyna Grodzińska (IB PAN) i prof. Andrzej Manecki (AGH) (fot. A. Mróz). Fig. 5. Social meeting in the Jagiellonian University Botanical Garden. Sitting from the right: prof. Anna Medwecka-Kornaś, prof. Krystyna Grodzińska, and prof. Andrzej Manecki (phot. A. Mróz). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 95

Biodiversity Resarch and Conservation (vol. 19, 2010) poświęcony prof. Adamowi Zającowi oraz zbiór artykułów zatytułowany Geobotanist and Taxonomist. A volume dedicated to Professor Adam Zając on the 70th anniversary of his birth redagowany przez Bogdana Zemanka. Po południu odbyło się spotkanie towarzyskie w szklarni Ogrodu Botanicznego (Ryc. 4). Ponieważ dopisała pogoda, rozmowy toczyły się nie tylko pod palmami oranżerii (Ryc. 5), ale również pod gołym niebem, wśród kwitną- cych kwiatów. Szczególną atrakcją spotkania było wyświetlenie przez profesora Zbigniewa Dzwonko w sali wykładowej na piętrze Colle- gium Śniadeckiego ﬁ lmów nakręconych w latach 1975 i 1977 podczas wycieczek Instytutu Botaniki UJ.

Piotr KÖHLER, Alicja ZEMANEK

TATRZAŃSKIE WARSZTATY GEOLOGICZNE Odbyły się cztery geologiczne sesje terenowe Tatranský Geologický Workshop poświęcone m.in. seriom osadowym jednostek Zakopane 13–16 X 2011 wierchowych i reglowych Tatr, strefom ścinania w krystaliniku na Jarząbczym Wierchu i Wo- Dyrekcja wraz z Centrum Edukacji Przyrod- łowcu, zjawiskom krasowym Doliny Zimnej niczej Tatrzańskiego Parku Narodowego wystą- Wody Orawskiej na Słowacji i Tatr Bielskich. piła z nową inicjatywą – organizacji cyklicznych Były to wycieczki całodzienne, wymagające „Tatrzańskich Warsztatów” o różnej tematyce. umiejętności poruszania się w wysokich górach, Mają one przede wszystkim cel dydaktyczny – w dość trudnych, późnojesiennych już warun- wprowadzenie młodego pokolenia w szeroko po- kach, toteż nie wszyscy temu sprostali. jętą problematykę tatrzańską z uwzględnieniem Przyrodnicze sesje terenowe były trzy, a ich całego tła przyrodniczego i kulturowego Tatr. tematyka dotyczyła następujących zagadnień: Pierwsze z serii „Tatrzańskich Warsztatów” 1 – Fauna Tatr – „Park ludzi, dom zwierząt”, 2 – dotyczyły geologii. Przy współpracy z Instytutem Ekologia lasu, 3 – „Oczami przyrody, czyli pełna Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagielloń- inwigilacja”. Wszystkie trzy prowadzili pracow- skiego, Polskim Towarzystwem Geologicznym, nicy Tatrzańskiego Parku Narodowego, trasami Państwowym Instytutem Geologicznym oraz In- wyznaczonymi w obrębie regla dolnego. stytutem Geologicznym Słowackiej Akademii Bardzo ważnym punktem programu były Nauk zorganizowano Tatrzańskie Warsztaty warsztaty geologiczne sensu stricto. Były to za- Geologiczne. Odbywały się one w Zakopanem, równo prelekcje, przygotowane przez geologów w dniach od 13 do 16 października 2011 roku z różnych ośrodków badawczych w Polsce i obejmowały: 1 – geologiczne i przyrodnicze (oprócz krakowskich, także z Państwowego In- sesje terenowe, 2 – warsztaty geologiczne oraz stytutu Geologicznego w Warszawie i Uniwer- 3 – plenarną sesję referatową. sytetu Śląskiego), jak i część praktyczna, czyli 96 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 prezentacje różnego typu skał, obserwacje mi- (skala 1 : 30 000), a później (wraz ze Słowa- kroskopowe szlifów, itp. Całą stronę ilustracyjną kami) całego łańcucha górskiego Tatr (skala 1: warsztatów uczestnicy otrzymali także w wydru- 50 000). W 2010 roku ukazał się Przewodnik kowanym tomie pt. „Materiały pomocnicze do po graniach Tatr poświęcony skałom krysta- warsztatów”, stanowiącym rodzaj elementarza licznym, autorstwa prof. Aleksandry Gawędy geologii Tatr. Do tego dołączony został pendrive z Uniwersytetu Śląskiego oraz publikacja pt. Wy- z materiałami w formie elektronicznej. cieczki geologiczne w Tatry, opracowana przez Jeden dzień poświęcony był referatom dr Marię Bac-Moszaszwili i dr Edytę Jurewicz. plenarnym. Rozpoczęły je dwa wystąpienia – Ta ostatnia pozycja wydawnicza pokazuje, jak pierwsze, mgr Wiesława Siarzewskiego z TPN, dzięki nowym możliwościom ilustracyjnym uzy- miało dotyczyć historii badań geologicznych skuje się znakomite efekty poznawcze, a przy w Tatrach, ale właściwie był to zarys historii gór- okazji skraca znacznie pisany tekst. Istnieją nictwa i poszukiwań złota w Tatrach. Natomiast obecnie także programy popularyzujące historię w drugim, prof. Piotr Roniewicz z Uniwersytetu i geologię Tatr, np. 12- odcinkowy program dla Warszawskiego mówił o historii popularyzacji szkół o budowie Tatr na kasetach, czy fi lmy, jak geologii Tatr. W swoim wystąpieniu zwrócił np. „Jak powstały Tatry”, nakręcony przez bra- ponadto uwagę na to, że obecnie na badania tanka profesora Edwarda Passendorfera, znanego w Tatrach musi być wydane specjalne zezwo- reżysera Jerzego Passendorfera. lenie przez dyrekcję TPN (o zezwolenie należy Kolejne wystąpienia w sesji plenarnej doty- się zwracać wyłącznie w formie elektronicznej). czyły różnych zagadnień związanych z geologią Ale to nie wszystko – nie wolno zbierać żadnych Tatr, zarówno polskich, jak i słowackich. Abs- próbek – na zbiór materiału w terenie musi być trakty poszczególnych wystąpień wydrukowano zgoda samego ministra! Dotyczy to także pozy- w materiałach konferencyjnych razem z prze- skiwania próbek z rdzeni wiertniczych. Skończyła wodnikiem sesji terenowych. się geologia „z młotkiem”, a w związku z tym, Wymienię tylko kilka wystąpień, głównie musiało dojść do całkowitej zmiany dydaktyki z uwagi na osoby ich autorów, ewentualnie i popularyzacji tej dyscypliny. Autopsję musi istotną dla uczestników Warsztatów tematykę. zastąpić wizualizacja, realizowana za pomocą Prof. Krzysztof Birkenmajer w referacie „Kon- przekazu obrazowego – ilustracji, fi lmów, itp. takt paleogenu podhalańskiego z jednostkami U samego początku tak rozumianej populary- reglowymi między Doliną Suchej Wody i Do- zacji była audycja radiowa „Jak powstały Tatry” liną Białej Wody” wyjaśnił, dlaczego na tym prof. Edwarda Passendorfera – i miało to miejsce odcinku brak jest podstawowych zlepieńców grubo przed pierwszą wojną światową. Wkrótce i wapieni numulitowych na kontakcie fliszu potem Profesor wydał książeczkę pod tym samym podhalańskiego z formacjami mezozoiku jed- tytułem, która była pierwszym wydaniem tego nostki reglowej dolnej. W kolejnych referatach popularnego przewodnika geologicznego. Po przedstawione zostały następujące zagadnienia: wojnie były kolejne wydania (w sumie siedem), „Zagubiony mikro-kontynent: zapis magma- każde nieco zmienione i uzupełnione. Przez tyzmu i metamorfi zmu w trzonie krystalicznym długie lata było to jedyne źródło na poziomie Tatr (prof. Aleksandra Gawęda), „Stan badań popularno-naukowym podstawowej wiedzy tatrzańskiego triasu” (prof. Joachim Szulc), o geologii Tatr, aż do wydania Przewodnika „Mikroskamieniałości i biostratygrafi a późnego geologicznego po Tatrach przez prof. Zbigniewa triasu i wczesnej jury w jednostkach reglowych Kotańskiego w 1971 roku. Z czasem zaczęły Tatr” (prof. Andrzej Gaździcki), „Skamieniałości ukazywać się inne tego typu opracowania, np. śladowe utworów mezozoiku Tatr” (prof. Alfred przewodniki Zjazdów Polskiego Towarzystwa Uchman), „Historia diagenezy basenu podhalań- Geologicznego, wydano wieloautorską mapę skiego i podścielających go jednostek tatrzań- geologiczną Tatr, początkowo części polskiej skich na podstawie badań minerałów ilastych” Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 97

(prof. Jan Środoń), „Rola Tatr w formowaniu zasobów wód termalnych niecki podhalańskiej” (prof. Józef Chowaniec). Warsztatom towarzyszyła sesja posterowa oraz wystawa fotograﬁ czna (połączona z konkursem) pt. „Zapisane w skale”, która dokumentowała piękno uchwyconych w kadrze elementów przyrody nieożywionej Tatr. Dodatkowych atrakcji przygotowanych dla uczestników Warsztatów dostarczyła wizyta w geotermalnym kompleksie rekreacyjno-rehabilitacyjnym w Bukowinie Ta- trzańskiej, a towarzyskie podsumowanie spotkania miało miejsce podczas uroczystej kolacji w Bąkowej Zohylinie Wyżniej przy dźwiękach kapeli góralskiej. Warsztaty, w których uczestniczyło około 100 osób, spotkały się z dużym zainteresowaniem młodego pokolenia geologów. Jak wspomniano powyżej, zamiarem Organizatorów jest kontynuacja „Tatrzańskich Warsztatów”, poświęconych takim zagadnieniom, jak szata roślinna Tatr, ich mykobiota, historia, współczesne zmiany, itp.

Ewa ZASTAWNIAK-BIRKENMAJER Ryc. 1. Logo 13 Zjazdu – Spiranthes amoena (Bieb.) Spreng. Fig. 1. Logo of the 13th Congress of the Ukrainian Botanical Society – Spiranthes amoena (Bieb.) Spreng. 13 ZJAZD UKRAIŃSKIEGO TOWARZYSTWA BOTANICZNEGO funkcjonował znakomity Uniwersytet Jana Ka- (LWÓW, 19–23 WRZEŚNIA 2011) zimierza. Na czele naukowo-programowego komitetu Zjazdu, stał wieloletni prezydent UTB, Thirteenth Congress of the Ukrainian Botanical akademik Ukraińskiej Akademii Nauk – prof. Society (September 19–23, 2011, Lviv) K. M. Sytnik. Polskie Towarzystwo Botaniczne reprezentował prof. dr hab. Kazimierz Dyguś Statutowe, trzynaste z kolei spotkanie bota- z Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania ników ukraińskich miało miejsce we Lwowie w Warszawie. Obrady plenarne podzielono na – największym ośrodku naukowym i kultu- część przedpołudniową i poobiednią. W pierw- ralnym zachodniej Ukrainy. Zjazd zorganizował szej części wygłoszono sześć referatów: „Stan Lwowski Oddział Ukraińskiego Towarzystwa i perspektywy rozwoju botaniki oraz zadania Botanicznego (UTB) wespół z Instytutem Bo- dla Ukraińskiego Towarzystwa Botanicznego” taniki im. N. G. Kholodny’ego Ukraińskiej (tekst prof. Sytnika został odczytany przez Akademii Nauk z Kijowa, Instytutem Ekologii organizatorów), „Integracja i rozwój wiedzy Karpat ze Lwowa i Lwowskiego Państwowego botanicznej w kontekście strategii zachowania Uniwersytetu im. Ivana Franka. bioróżnorodności” (Golubec M. A., Kagalo O. Oﬁ cjalne otwarcie Zjazdu miało miejsce 20 O., Carik J. W., Tasenkiewicz Ł. O., Terek O. I., września w reprezentacyjnej sali głównego bu- Danylyk I. M., Berko J. M.), „Populacyjna eko- dynku Uniwersytetu im. Ivana Franka, w którym logia roślin: osiągnięcia i perspektywy” (Carik mieścił się kiedyś Sejm Galicyjski, a później J. W.), „Systemowa ﬁ tosozologia jako podstawa 98 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 współczesnego paradygmatu zachowania bioróż- śluzowców, grzybów właściwych, porostów norodności” (Kagalo O. O.), „Współczesny stan oraz zielenic (Dudka I. O., Kondratjuk S. Ya., ekosystemów stepowych w warunkach antropo- Carenko P. M.), omówiono metodyczne pod- presji” (Głuchow O. Z.) i „Tendencje rozwoju stawy wyróżniania krajobrazów roślinnych wraz szaty roślinnej pod wpływem zmian klimatycz- z niezbędnymi warunkami do zachowania ich nych na Ukrainie” (Didukh Ya. P.). Ostatni referat walorów (Korżenewskij W. W., Kwitnickaja wywarł silne wrażenie, ponieważ na podstawie A. A.), dokonano przeglądu najważniejszych ujęć wiarygodnych danych uzyskanych we współ- systematycznych okrytozalążkowych, w których pracy z ekologami amerykańskimi mówca wy- ostatnio przeważają propozycje oparte na kla- kazał, że w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat dystyce (Mosyakin S. L.) oraz zróżnicowania średnia temperatura okresu zimowego podniosła taksonomicznego glonów i znaczenia ich sub- się o 2 stopnie przy niezmienionych warunkach stancji o działaniu hormonalnym (Musatenko Ł. temperaturowych w okresie letnim. Referat za- I., Wojtenko Ł. W.), zasygnalizowano koniecz- kończony był przedstawieniem syntetycznego ność uruchomienia mechanizmów kontrolnych schematu zmian, które mogą nastąpić w szacie dla optymalnego wdrożenia rządowego programu roślinnej. tzw. melioracji leśnych (Trawlew A. P.), a także W części popołudniowej uczestnicy Zjazdu omówiono metodyczno-dydaktyczne problemy mieli przyjemność wysłuchać kolejnych sześciu nauczania botaniki w wyższej szkole, wskazując referatów. W wystąpieniach analizowano ten- na zalety nauczania problemowego w porów- dencje współczesnej systematyki organizmów naniu do reproduktywnego, które realizowane zarodnikowych, omówionych na przykładzie jest tradycyjnie (Berko J. M.).

Ryc. 2. Uczestnicy sesji plenarnej 13 Zjazdu Ukraińskiego Towarzystwa Botanicznego przed budynkiem Uniwersytetu im. Ivana Franka we Lwowie (fot. I. M. Danylyk). Fig. 2. Participants of the 13th Congress of the Ukrainian Botanical Society in front of the building of the Ivan Frank Uni- versity (phot. I. M. Danylyk). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 99

W kolejnym dniu obrady odbywały się książka Michała Gołubca Na zahist rìdnoї w siedmiu sekcjach (tylko sesje referatowe) movi i kul’turi movleniâ poświęcona obronie w dwóch miejscach we Lwowie. W centrum języka ukraińskiego. W tej interesującej publi- miasta w budynku Wydziału Biologii Uniwer- kacji Autor analizuje współczesny stan języka sytetu im. Ivana Franka przy ul. Gruszewskiego ukraińskiego. Wskazuje na rozpowszechnione obradowały 4 sekcje – Geobotaniki i ekologii niedbalstwo, ubożenie i niepokojącą wulgary- roślin, Algologii, mikologii, lichenologii i brio- zację ojczystej mowy. Szczegółowo omawia też logii, Selekcji i introdukcji roślin oraz Fizjo- jaskrawe przykłady utrwalonych rusycyzmów, logii roślin i botaniki strukturalnej. W Instytucie których w tabelarycznym zestawieniu wymienia Ekologii Karpat Ukraińskiej Akademii Nauk blisko 300, podając jednocześnie prawidłowo przy ul. Kozielnickiej odbywały się posiedzenia brzmiące odnośniki. Zdaniem Autora omawiana trzech sekcji: Systematyki, fl orystyki i morfo- „lumpenizacja” języka – jak ją nazywa – nie logii roślin naczyniowych, Ochrony zasobów ominęła również sfery naukowej czy duchowej, genowych świata roślinnego oraz Kolekcji ro- a nawet religijnej. Podaje przykład wyjątkowo ślinnych. negatywnego przesycenia języka słowem „eko- Zgłoszono blisko 450 referatów, które w po- logia”, które zadomowiło się w zupełnie karko- staci komunikatów ukazały się drukiem w książ- łomnych zestawieniach, np. „ekologia kultury”, kowym wydaniu materiałów zjazdowych. Na 13 „ekologia języka”, „ekologia brudu”, a nawet Zjazd UTB zgłosiło się ponad 670 uczestników „ekologia miłości” i „ekologia duszy”. (w tym ponad 60 studentów), spośród których W dniu 22 września odbyły się posiedzenia zarejestrowało się 160 delegatów (dane licz- różnych Komisji Ukraińskiego Towarzystwa bowe od organizatorów Zjazdu). Autorzy donie- Botanicznego i wybór władz. Wieczorem, tra- sień zjazdowych reprezentowali 25 ośrodków dycyjnie na zakończenie Zjazdu, miało miejsce naukowych z Ukrainy, przy czym najliczniejszy integracyjne spotkanie „zjazdowiczów” – udział mieli botanicy lwowscy i kijowscy. Za- „Botanìčnij čaj”. Następnego dnia odbyły się graniczni uczestnicy pochodzili z Białorusi cztery wycieczki zjazdowe do rezerwatów (Mińsk), Bułgarii (Sofi a) i Polski (Warszawa, i parków narodowych ziemi lwowskiej. Kraków, Poznań). Polscy naukowcy zaprezento- Lwów przyjął uczestników 13 Zjazdu wali następujące referaty: K. Dyguś – „Ecology Ukraińskiego Towarzystwa Botanicznego of chosen plant species from habitats disturbed niezwykle radośnie i gościnnie. Szczególnie by human activity”, J. Mitka (wraz z A. Novi- dla Polaków atmosfera Lwowa jest nadzwy- koff) – „The genus Aconitum L. in Ukraine”, czaj przyjazna, choć dają się odczuć trudności K. Latowski – „The importance of railroads związane z przygotowaniami do Euro 2012 in shaping the vascular fl ora” oraz Z. Celka (zakorkowane ulice!). Ogromne wrażenie robi (wraz z I. A. Korotchenko i M. V. Shevera) – na zwiedzających Cmentarz Łyczakowski, „The genus Malva L. in the fl ora of Ukraine”. wraz z cmentarzem Orląt Lwowskich, nie- Wśród wygłoszonych referatów znajdowały zwykle bogate w zabytki architektury centrum się także krótkie, 5-minutowe komunikaty miasta, z przepięknym (ponoć najpiękniejszym młodych naukowców ukraińskich. Specyfi ką w świecie) pomnikiem Adama Mickiewicza. tych wystąpień była żywa dyskusja, w której Dla biologów interesujące są bogate zbiory Mu- najbardziej doświadczeni uczestnicy nie tylko zeum Benedykta Dybowskiego, mieszczącego poruszali sferę merytoryczną, ale wskazywali się w budynku Wydziału Biologii Uniwersy- na uchybienia formalne (sposób mówienia, tetu im. Ivana Franka przy ul. Gruszewskiego, prezentacja wyników). Wśród standardowych w dawnych zabudowaniach Uniwersytetu Jana materiałów zjazdowych, które otrzymał każdy Kazimierza. uczestnik, poza książką ze streszczeniami zgłoszonych wystąpień, na uwagę zasługuje Zbigniew CELKA, Karol LATOWSKI 100 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Z ŻYCIA PTB POLISH BOTANICAL SOCIETY NEWS

MIĘDZY WISŁĄ A NIEMNEM – SESJE TERENOWE LV ZJAZDU POLSKIEGO TOWARZYSTWA BOTANICZNEGO (1–5 i 9–12 IX 2010)

Between Vistula and Neman – Field sessions of 55th Congress of Polish Botanical Society (1–5 and 9–12 September 2010)

INFORMACJE OGÓLNE

Od lat ważną częś cią Zjazdów Polskiego Towarzystwa Botanicznego są sesje terenowe. Podczas nich można poznać najnowsze odkrycia geobotaniczne oraz z bliska podziwiać unikalne obiekty przyrodnicze. Jest to także okazja do Ryc. 1. Sesje terenowe LV Zjazdu PTB; a – odwiedzone nieformalnych spotkań i swobodnych refl eksji obiekty przyrodnicze: 1 – Puszcza Kampinoska, 2 – war- nad stanem przyrody i wynikami naszych badań. szawski odcinek Doliny Wisły, 3 – Pojezierze Łęczyńsko- Sesje terenowe minionego LV Zjazdu objęły nie Włodawskie, 4 – Podlaski Przełom Bugu, 5 – Puszcza Białowieska i jej przedpole, 6 – Dolina Górnej Narwi, jeden region geobotaniczny, lecz strefę przej- 7 – Wysoczyzna Białostocka, 8 – torfowiska północno- ścia między Europą Ś rodkową i Północno- wschodniej Polski, 9 – Równina Dajnawska; b – rzeki; Wschodnią. Prezentowane obiekty leżały na c – granica Europy Środkowej; d – granice państw (za Obi- Mazowszu, Polesiu, Podlasiu i Pojezierzu Li- dzińskim 2010). tewskim. Ich lokalizacja przy granicy wielkich Fig. 1. Field sessions of the 55th Congress of PBS; a – visited sites: 1 – Puszcza Kampinoska forest, 2 –Vistula river valley jednostek geobotanicznych skutkuje różnorod- in Warsaw, 3 – Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie lakeland, nością szaty roślinnej, zwłaszcza że ku północy 4 – Podlaski Przełom Bugu Gorge, 5 – Puszcza Białowieska kształtuje je coraz surowszy klimat i coraz forest and its foreland, 6 – Upper Narew river valley, 7 – słabsza antropopresja. Dobór prezentowanych Wysoczyzna Białostocka upland, 8 – peat bogs of NE Po- land, 9 – Dajnava Plain; b – rivers; c – boundary of Central obiektów wynikał z ich unikalnych walorów Europe; d – state boundaries (after Obidziński 2010). przyrodniczych oraz z poznawczych upodobań botaników prowadzących sesje. W poszczególnych sesjach przedstawiono Sesjom terenowym towarzyszyła obszerna szatę roślinną na tle warunków abiotycznych monografi a pt. Z Mazowsza na Polesie i Wileńsz- i historii użytkowania terenu. Przedstawiono czyznę. Zróżnicowanie i ochrona szaty roślinnej jej najcenniejsze elementy i interesujące pro- pogranicza Europy Środkowej i Północno- cesy oraz zagrożenia i sposoby ochrony, a także Wschodniej (Obidziński 2010; Ryc. 2), przygoto- przybliżono historię lokalnych badań botanicz- wana przez ponad 20 autorów głównie młodszego nych. Z racji ograniczonego czasu nie pokazano pokolenia, z oś rodków: warszawskiego, biało- wszystkich cennych obiektów przyrodniczych stockiego, białowieskiego, siedleckiego, lubel- między Wisłą a Niemnem, ale niektóre wybrane, skiego, łódzkiego i kieleckiego, reprezentujacych reprezentatywnie oddające charakter i zmienność 16 placówek naukowych. Monografi a podsumo- omawianych zjawisk (Ryc. 1). wuje aktualny stan wiedzy o fl orze i roś linnoś ci Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 101

unikalna, co potwierdza np. tematyka Semina- rium Białowieskiej Stacji Geobotanicznej zreali- zowanego w listopadzie 2010 roku. Dodatkową zaletą tego przekazu jest bezpośredni kontakt z przyrodą, a ze względu na liczny udział dok- torantów bliska relacja uczeń – nauczyciel. Warto też zaznaczyć, że organizatorzy sesji terenowych spotkali się z serdeczną pomocą ze strony dyrekcji parków narodowych i krajo- brazowych, regionalnych konserwatorów przyrody, administracji Lasów Państwowych oraz zarządców innych odwiedzanych obiektów. Pozytywne, mimo jesiennej pory i nienaj- lepszej pogody, opinie uczestników pozwalają organizatorom żywić przekonanie, że sesje terenowe są cennym elementem spotkań botaników i winny pozostać stałym akcentem wszystkich konferencji botanicznych.

Artur OBIDZIŃSKI

PUSZCZA KAMPINOSKA

Marek FERCHMIN, Anna OTRĘBA Ryc. 2. Strona tytułowa monografi i sesji terenowych LV Zjazdu PTB. W Kampinoskim Parku Narodowym odbyły Fig. 2. Cover page of the monograph of fi eld sessions’ guidebook of the 55th Congress of PBS. się dwie jednodniowe sesje terenowe: autoka- rowa w dniu 10 września, poświęcona ochronie prezentowanych obiektów. Zredagowano ją tak, fl ory i roślinności oraz piesza następnego dnia aby posłużyła nie tylko uczestnikom zjazdu i za- poświęcona szacie roślinnej wydm i bagien wodowym botanikom, ale również amatorom, Puszczy. Pierwszą sesję prowadzili pracownicy zainteresowanym przyrodą omawianego obszaru. parku – mgr Anna Otręba, dr Marek Ferchmin Z myślą o tych ostatnich pozycję bogato zilu- (emeryt) i mgr Anna Kębłowska wraz z gościem strowano, a nazwy łacińskie taksonów i zbio- dr Dorotą Michalską-Hejduk z Uniwersytetu rowisk uzupełniono nazwami polskimi. W tym Łódzkiego. też celu część nakładu monografi i przekazano Wycieczka rozpoczęła się w obszarze ochrony do wojewódzkich bibliotek publicznych i pe- ścisłej „Sieraków”, którego utworzenie ponad 70 dagogicznych oraz specjalistycznych bibliotek lat temu zapoczątkował prof. Roman Kobendza. przyrodniczo-krajoznawczych. Uczestnicy sesji zapoznali się tu z charaktery- W ramach Zjazdu zrealizowano razem 11 stycznym układem roślinności w obrębie typowej sesji terenowych, w których wzięło udział blisko parabolicznej wydmy śródlądowej. Obejmuje 200 uczestników. Wycieczki poprowadziło 24 ona bór wilgotny Molinio-Pinetum w misie de- przewodników. Odwiedzono ponad 80 miejsc fl acyjnej, bór mieszany Querco roboris-Pinetum i przejechano ponad 5000 km. Jednak nie liczby w dolnych partiach ramion wydmy, bór świeży są najważniejsze, chociaż istotne. Walorem sesji Peucedano-Pinetum na łagodnym, wewnętrznym jest przekazana przez specjalistów praktyczna stoku i regenerujący się grąd Tilio-Carpinetum na wiedza o szacie roślinnej. Wiedza coraz bardziej stromym, zewnętrznym, odwietrznym stoku. 102 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Z wydmy przeszliśmy na najciekawszy frag- w dąbrowie świetlistej Potentillo albae- ment Długiego Bagna z otwartym torfowiskiem Quercetum w Roztoce. Gorąca dyskusja (Ryc. 3) wysokim Eriophorum vaginatum-Sphagnum toczyła się nad ewolucją ochrony tego stano- fallax. Występuje tu drugie w Puszczy, niewielkie wiska oraz być może zbyt pochopną rezygnacją stanowisko rozmarynka – chamedafne północnej ze statusu gatunku tego taksonu. Tuż obok obej- Chamaedaphne calyculata. Omówienie prze- rzeliśmy poletko z naparstnicą zwyczajną Di- szłości i stanu obecnego tego obiektu stało się gitalis grandiﬂ ora, jednym z sześciu zielnych przyczynkiem do dyskusji nad możliwościami gatunków restytuowanych w Parku w ostatnim jego ochrony. dziesięcioleciu. O losach ludzi i narodu wplecionych w dzieje W okolicy Leszna obserwowaliśmy inwazję Puszczy Kampinoskiej opowiedział przy Cmenta- czeremchy późnej Padus serotina, która wystę- rzu-Mauzoleum w Palmirach wieloletni dyrektor puje tu masowo w drzewostanach na powierzchni Parku mgr inż. Jerzy Misiak. Chwilą zadumy 400 ha. Zwalczanie mechaniczne wspomagane uczciliśmy pamięć ponad dwóch tysięcy osób jest przez wprowadzanie gatunków rodzimych. zamordowanych w czasie II wojny światowej Po obiedzie poznaliśmy walory zbiorowisk w Palmirach. Olszowieckich Błot, które przybliżyła nam dr Przejazd przez tarasy zalewowe Wisły, sta- Dorota Michalska-Hejduk. Przez zalany szuwar nowiące strefę ochronną Parku był okazją do wielkoturzycowy część uczestników doszła na poruszenia jednego z największych zagrożeń dla grądzik, by obejrzeć stanowiska nasięźrzału po- Puszczy, czyli presji urbanizacyjnej. spolitego Ophioglossum vulgatum i staroduba Następnie udaliśmy się do stanowiska łąkowego Ostericum palustre. wiśni kwaśnej Cerasus vulgaris subsp. acida Sesję poświęconą głównie ochronie czynnej

Ryc. 3. W Rezerwacie Roztoka Kampinoskiego Parku Narodowego (fot. M. Ferchmin). Fig. 3. In the Roztoka Reserve, Kampinoski National Park (phot. M. Ferchmin). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 103 skończyliśmy w 200-letnim borze obszaru zdjęły jednak obuwie i przeszły na drugą stronę ochrony ścisłej „Nart”. Tak jak prof. Roman boso. Ten trud opłacił się sowicie widokiem na Kobendza przed 60 laty podziwialiśmy pochy- Niepust – obszerne uroczysko częściowo zale- lone masztowe sosny kampinoskie i obserwo- sione a częściowo, do 1976 roku, pełniące rolę waliśmy odnowienie lasu, zdominowane przez pastwiska. Po pożarze w 1988 roku pogorze- dęby i graby. Do Warszawy wróciliśmy pełni lisko pozostawiono do naturalnej sukcesji. Na wrażeń, obdarowani czterotomową monografi ą pożarzysku odtwarzają się obecnie bogate fl ory- KPN, aby ewentualny niedosyt informacji móc stycznie wrzosowiska Arctostaphylo-Callunetum uzupełniać we własnym zakresie. i Calluno-Genistetum. Sesja piesza drugiego dnia (11 września) od- Kolejnym obiektem na trasie naszej wy- była się na trasie wokół Niepustu i miała nieco cieczki była Zdrojowa Góra – duża wydma, ponad 10 km długości. Prowadzili ją dr Marek pokryta na wschodnim stoku dąbrową świe- Ferchmin i mgr Anna Kębłowska z Kampino- tlistą z bogatym runem m.in. z pięciornikiem skiego PN. białym Potentilla alba, naparstnicą zwyczajną Zwiedzanie rozpoczęliśmy od uroczyska Pa- Digitalis grandifl ora, ciemiężykiem białokwia- śniki. Przy wejściu na uroczysko, mimo postę- towym Vincetoxicum offi cinale, pajęcznicą ga- pującej naturalnej sukcesji lasu, widać mozaikę łęzistą Anthericum ramosum, lilią złotogłów zbiorowisk łąkowych, szuwarowych, leśnych Lilium martagon. Niestety nie udało nam się i zaroślowych. Dominują tu szuwary wielkotu- dojść w części bagiennej Niepustu do zbioro- rzycowe ze związku Magnocaricion, które naj- wiska z dominującym fi ołkiem mokradłowym skuteczniej opierają się zarastaniu. Najbogatsze Viola stagnina ze względu na zalanie stanowiska fl orystycznie i najbardziej labilne okazały się wodą. U podnóża wydmy, na brzegu torfowiska, natomiast łąki z klasy Molinio-Arrhenatheretea. zobaczyliśmy jeszcze okaz brzozy czarnej Betula To właśnie z ich powodu okazało się konieczne obscura. zrezygnowanie z ochrony ścisłej i wprowadzenie Ze względu na pogorszenie się pogody zre- od 1997 roku corocznego koszenia około 2 ha, zygnowaliśmy z końcowego odcinka planowanej czego pozytywne efekty są widoczne. trasy. Decyzja była tym łatwiejsza, że wszystkie Kolejne odwiedzane uroczysko, Bór Niepu- uczestniczki zwiedziły już Ćwikową Górę i Długie stowy, jest główną częścią obszaru ochrony ści- Bagno podczas sesji terenowej poprzedniego dnia. słej „Cyganka”. Największą jego powierzchnię Sesję zakończyliśmy późnym obiadem w Izabe- zajmują różne typy wilgotnościowe grądu Tilio- linie, w uroczej restauracji „Biesisko”. Carpinetum. Obejrzeliśmy tu też jabłoń płonkę Malus sylvestris – typowo leśne, puszczańskie drzewo. Następnie przeszliśmy przez dąbrowę WARSZAWSKI ODCINEK DOLINY WISŁY świetlistą Potentillo albae-Quercetum, bór mieszany Querco roboris-Pinetum, ols Ribeso Halina GALERA, Piotr SIKORSKI nigri-Alnetum i łęg jesionowo-olszowy Fraxi- no-Alnetum. Obiekty przyrodnicze warszawskiego od- Z lasów wyszliśmy na Zakrętkową Górę, cinka Doliny Wisły zwiedzane były w ramach niewielką wydmę, na której prezentuje się mo- dwóch sesji terenowych. Pierwsza (10 września) zaika różnych zespołów ciepłolubnych muraw dotyczyła wybranych obiektów rozmieszczonych napiaskowych z klasy Koelerio-Corynephoretea, wzdłuż Traktu Królewskiego. Drugą (11 wrze- a u podnóża wrzosowiska Calluno-Ulicetalia. śnia) poświęcono mało znanym parkom i zie- Dalsza wędrówka napotkała na niespodzie- leńcom w Dolinie Wisły. waną przeszkodę – kładka nad kanałem została Pierwszą sesję prowadziły prof. UW dr zalana na wysokość kilkunastu centymetrów. hab. Barbara Sudnik-Wójcikowska i dr Ha- Wszystkie uczestniczki bez chwili wahania lina Galera z Instytutu Botaniki Uniwersytetu 104 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 4. W Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego (fot. H. Galera). Fig. 4. In the Botanic Garden of the Warsaw University (phot. H. Galera).

Warszawskiego, dr Bożena Dubielecka i mgr sytetu Warszawskiego (Ryc. 4), znanym z boga- Magdalena Jackiewicz z Ogrodu Botanicznego tych kolekcji roślinnych, zwróciliśmy uwagę na Uniwersytetu Warszawskiego oraz Kustosz położenie Ogrodu na skraju Skarpy Warszaw- Zamku Królewskiego mgr Maria Zawartko-La- skiej – w miejscu, gdzie w XIII w. istniał gród skowska i mgr Elżbieta Międzybrodzka z Bi- Jazdów. blioteki UW. Po przygotowanym przez Pracowników Przejazd z Ursynowa do historycznego cen- Ogrodu poczęstunku wyruszyliśmy w dalszą trum Warszawy stanowił okazję do zapoznania drogę Traktem Królewskim, biegnącym przez się z przyrodniczymi uwarunkowaniami po- Historyczny Zespół Miejski – od Belwederu do wstania i rozwoju miasta. Jadąc Doliną Służe- Zamku. Po drodze wzbudziła zainteresowanie wiecką, stanowiącą fragment doliny historycznej ogromna sztuczna palma, ustawiona na Rondzie rzeki Sadurki, minęliśmy kościół p.w. Św. Kata- de Gaulle’a. Obecność egzotycznej sylwetki tego rzyny, należący do najstarszej na terenie dzisiej- drzewa w perspektywie Alei Jerozolimskich in- szej Warszawy paraﬁ i, założonej w 1238 roku. terpretuje się jako nawiązanie do nazwy ulicy, Następnie przejechaliśmy obok Fortu Ursynów prowadzącej niegdyś do osiedla żydowskiego, i Fortu im. J. Piłsudskiego, wchodzących w skład istniejącego w latach 1774–1776 na zachodnich XIX-wiecznej Twierdzy Warszawa, której bu- obrzeżach miasta. dowa zahamowała rozwój terytorialny miasta Zwiedzanie Zamku Królewskiego roz- na ponad 80 lat. poczęliśmy od rozważań nad historycznymi Goszcząc w Ogrodzie Botanicznym Uniwer- zmianami ukształtowania Skarpy Warszawskiej. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 105

Pani Kustosz zapewniła nam wiele atrakcji, po- americana ‘Acuminata’, jesion wąskolistny Fra- czynając od zwiedzania komnat należących do xinus angustifolia ‘Monophylla laciniata’ i jesion Apartamentu Króla i Apartamentu Wielkiego, wyniosły Fraxinus excelsior ‘Jaspidea’. ze szczególnym uwzględnieniem motywów Prowadzący zwrócili uwagę na skład runa roślinnych występujących w klasycystycznych parków oddalonych od naturalnych kompleksów dekoracjach tych pomieszczeń, przez rozważania leśnych, gdzie pomimo blisko 100 lat od posa- nad panoramami Warszawy przedstawionymi na dzenia zadrzewień, pojawiły się tylko bardzo XVII-wiecznych obrazach B. Bellotta-Canaletta, nieliczne gatunki leśne. Kontrastowało to z oglą- aż do ogrodów zamkowych i niedawno udostęp- danym później runem w parku w Natolinie, nionych do zwiedzania Arkad Kubickiego. gdzie w miejscu trawników zalesionych 60 lat Historię i obecny wygląd ogrodów zamko- temu, występuje obecnie runo zdominowane wych mogliśmy następnie porównać z jednym przez liczne gatunki leśne, które w tym parku z najciekawszych nowoczesnych założeń rozprzestrzeniły się obfi cie dzięki sąsiedztwu ogrodowych Warszawy – ogrodami Biblioteki fragmentów naturalnych lasów. Uniwersytetu Warszawskiego. Podziwialiśmy Następnie na krótko zajechaliśmy do zapla- wielopoziomową konstrukcję i ciekawie rozplanowanego zieleńca o charakterze naturalnego nowaną kolorystykę ogrodu. Roztaczające się łęgu nadwiślańskiego, wchodzącego w obszar z dachu Biblioteki efektowne widoki na Wisłę Natura 2000, położonego kilkadziesiąt metrów i skarpę wiślaną stanowiły tło do rozważań na od nowo budowanego stadionu narodowego. temat historycznych przemian warszawskiego Niestety, na dzień przed sesją Wisła zalała cały odcinka Doliny Wisły i znaczenia rzeki w życiu teren aż po wał, na którym znajduje się ulica miasta. Zapoznaliśmy się także z organizacją Wybrzeże Szczecińskie. Z tego powodu nie mo- księgozbioru bibliotecznego. Pełni wrażeń, wró- gliśmy obejrzeć interesujących nas zbiorowisk. ciliśmy na Ursynów nieco inną trasą, analizując Zobaczyliśmy za to rzadki widok w pełni zala- zróżnicowanie topografi czne Warszawy. nego łęgu Salicetum albo-fragilis. Drugą sesję (11 września) po mniej zna- Kolejnym zwiedzanym obiektem był Park nych terenach zielonych Warszawy poprowa- w Natolinie. Dawny zwierzyniec króla Jana III dzili dr hab. Jacek Borowski i dr Piotr Sikorski Sobieskiego z połowy XVII wieku, po grun- ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. townej przebudowie w 1807 roku jest jednym Rozpoczęła się ona w Parku Skaryszewskim, z ładniejszych założeń ogrodowych w kraju. pod względem dendrologicznym jednym z naj- W części górnej parku, położonej na wyso- ciekawszych parków w Warszawie. Obiekt zakła- czyźnie, zainteresowaniem uczestników sesji dany w latach 1905–1922, powstawał w czasach cieszyły się wyjątkowo stare drzewa, m.in. naj- zrywu patriotycznego, co przejawiło się zarówno większy w Polsce tulipanowiec Liriodendron tu- w kształcie całego założenia, rozplanowanego lipifera oraz ogromne 300-letnie sosny i dęby. na planie niepodległej ojczyzny, jak i w charak- W części dolnej jesienny i niezwykły zarazem terze licznych rzeźb i pomników. Park tworzony urok parku leśnego „przyćmiły” komary, które w stylu krajobrazowym z elementami moder- uaktywniły się po ostatnich opadach. Z tego po- nistycznymi obfi tuje w gatunki roślin. Podczas wodu przeszliśmy pośpiesznie wzdłuż obwod- sesji terenowej wraz z uczestnikami szukaliśmy nicy parku, mijając most mauretański, świątynię pochodzących z tych czasów rzadkich okazów Diany i główną oś założenia. drzew, takich jak: cypryśnik błotny Taxodium Mimo pochmurnej z rana pogody sesja od- distichum ‘Fastigiatum’, okazały korkowiec była się w ciepły i słoneczny dzień. Zaplanowana amurski Phellodendron amurense, orzesznik wycieczka stricte fl orystyczno-ogrodnicza, za gorzki Carya cordiformis, skrzydłorzech kaukaski sprawą uczestników obfi towała również w za- Pterocarya fraxinifolia, kłęk amerykański Gym- gadnienia biochemii, a także matematyki wyż- nocladus dioica, jesion amerykański Fraxinus szej i nauk humanistycznych, co w parku Natolin 106 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 i Skaryszewskim wplatało się znakomicie, ku rosiczki okrągłolistne Drosera rotundifolia oraz naszemu miłemu zaskoczeniu, w historię i cha- kwitnące dziewięciorniki Parnassia palustris. rakter tych założeń. Przez lasy, doszliśmy do prawie zarośniętych stawów. Tutaj ukazały się nam łany osoki aloeso- watej Stratiotes aloides i pływacza zwyczajnego NA POLESKICH BAGNACH Utricularia vulgaris oraz setki okazów aldro- wandy pęcherzykowatej Aldrovanda vesiculosa. Andrzej RÓŻYCKI Z pobliskiego pomostu podziwialiśmy jezioro Łukie ozdobione grzybieniami północnymi Sesja terenowa na Pojezierzu Łęczyńsko- Nymphaea candida. Po krótkim odpoczynku Włodawskim odbyła się w dniach 2–4 września. przejechaliśmy na ścieżkę przyrodniczą „Dąb Do- Prowadzili ją dr Piotr Sugier z Zakładu Eko- minik” nazwaną tak od drzewa „ochrzczonego” logii Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie na część lubelskiego botanika prof. Dominika oraz mgr Andrzej Różycki z Poleskiego Parku Fijałkowskiego. Przebywszy subborealną brze- Narodowego. zinę bagienną, napotkaliśmy kolejne stanowisko Pierwszy dzień sesji rozpoczął się od zwie- wierzby rokity i brzozy niskiej. W drodze nad dzenia Ośrodka Ochrony Żółwia Błotnego przy brzeg jeziora oglądaliśmy rosiczki okrągłolistne Dyrekcji PPN w Urszulinie. W jednym z po- Drosera rotundifolia, pływacze Urticularia, pró- mieszczeń obejrzeliśmy jaja w inkubatorach, bowaliśmy także owoców żurawiny Oxycoccus a w kolejnym żółwiki o średnicy pancerza ok. palustris. Mieliśmy też okazję obejrzeć łany tu- 2 cm. Stąd na łono natury trafi ło dotychczas ponad rzyc strunowej Carex chordorrhiza i bagiennej C. 4700 żółwików. Po zapoznaniu się z hodowlą limosa, a także liczne torebki bagnicy torfowej pojechaliśmy do Ośrodka Dydaktyczno-Muzeal- Scheuchzeria palustris i wysiane owocostany nego mieszczącego się w Załuczu Starym, gdzie świbki błotnej Triglochin palustre. Nad jeziorem zwiedziliśmy ekspozycje: przyrodniczą, etnogra- Moszne prowadzący sesję pokazali, jak cienka fi czną i historyczną. Następnie wyruszyliśmy jest warstwa splei zalegająca tutaj na płynnej na ścieżkę przyrodniczą „Spławy”. Najpierw gytii. Wbita w torfowisko tyczka 6 m długości, przeszliśmy przez łąki trzęślicowe z kwitnącym po przerwaniu warstwy ok. 30 cm pła zapadła jeszcze goździkiem pysznym Dianthus superbus się całkowicie w głąb trzęsawiska. Pod nami i odnaleźliśmy usychające już liście nasięźrzała dno mineralne zbiornika było na głębokości ok. pospolitego Ophioglossum vulgatum. Dalej, po 10 m! Dalej powędrowaliśmy po torfowisku fa- specjalnych kładkach prowadzących przez sub- lującym jak materac wodny (Ryc. 5). To zrobiło borealną brzezinę bagienną, a następnie olsy po- na wszystkich ogromne wrażenie. W końcu do- rzeczkowe z czermienią błotną Calla palustris tarliśmy do stanowiska wierzby borówkolistnej i bobrkiem trójlistkowym Menyanthes trifoliata, Salix myrtilloides. Dla wielu było to pierwsze dotarliśmy na otwarte pło mszysto-turzycowe spotkanie z tą rośliną i wszyscy starali się ją nazywane tutaj spleją lub spławami. Na po- sfotografować. Po przejściu jeszcze ok. 1 km czątku oglądaliśmy zarośla wierzby rokity Salix po uginającej się pod nogami spleji, ponownie rosmarinifolia i brzozy niskiej Betula humilis, doszliśmy do kładki turystycznej. Niestety pod a w niewielkich dolinkach między kępami tu- koniec wycieczki niebo się zachmurzyło i zrobiło rzyc i torfowców liczne okazy pływaczy, głównie się chłodno, dlatego chętnie wróciliśmy do Ur- średniego Utricularia intermedia i sporadycznie szulina na ciepłą, obfi tą obiadokolację. W czasie drobnego U. minor. Gdzieniegdzie widać było posiłku wszyscy wymieniali się wrażeniami, ale resztki po licznych latem kukułkach krwistych zmęczenie też dało znać o sobie. Dactylorhiza incarnata, a na kilku kępach owo- Drugiego dnia, mimo zapowiadającego się cujące jeszcze lipienniki Loesela Liparis loeselii, deszczu, wyruszyliśmy na Bagno Bubnów. szereg innych gatunków torfowiskowych np. Już z autokaru wysiedliśmy w pelerynach Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 107

Ryc. 5. Na torfowisku nad jeziorem Moszne w Poleskim Parku Narodowym (fot. K. Matyjewska). Fig. 5. On a peat bog at the Moszne Lake, Poleski National Park (phot. K. Matyjewska). i z parasolami. W deszczu na łąkach trzęślicowych niemal wszyscy fotografowali oglądane gatunki, zobaczyliśmy wełniankę wąskolistną Eriophorum bo takie ich nagromadzenie to rzadka okazja. angustifolium, gorysza błotnego Peucedanum pa- Z Wielkopola przejechaliśmy na kompleks lustre, ciemiężycę zieloną Veratrum lobelianum, łąkowo-torfowiskowo-jeziorny dwóch dystro- olszewnika kminkolistnego Selinum carvifolia, ﬁ cznych jeziorek Lubowierz i Lubowierzek, okrzyna łąkowego Laserpitium prutenicum oraz położonych na Krowim Bagnie. Nieco już pod- jeszcze kwitnącą goryczkę wąskolistną Gen- moknięci pokonaliśmy łąki świeże i weszliśmy tiana pneumonanthe. Dalej znaleźliśmy jeszcze w jednolity łan trzęślicy modrej Molinia ca- liczne kępy owocującego kosaćca syberyjskiego erulea, z którego wystawały nam tylko głowy Iris sibirica, a obok liście pełnika europejskiego i parasolki. Po przejściu ok. 500 m wyszliśmy Trollius europaeus. Mogliśmy też zobaczyć pędy na przyjeziorne torfowisko przejściowe. Tutaj gnidosza królewskiego Pedicularis sceptrum-ca- znaleźliśmy podobne gatunki jak nad jeziorem rolinum, mieczyka dachówkowatego Gladiolus Moszne. Przemoczeni doszliśmy na torfowisko imbricatus oraz kruszczyka błotnego Epipactis niskie z szuwarami turzycowymi poprzepla- palustris, a miejscami kukułki krwistej Dactylor- tane fragmentami łąk trzęślicowych z turzycą hiza incarnata i listery jajowatej Listera ovata. Buxbauma Carex buxbaumii i turzycą Davalla Na obrzeżach łąk udało się jeszcze natraﬁ ć na Carex davalliana. Na fragmencie koszonej łąki pierwiosnkę lekarską Primula veris i staroduba spotkaliśmy rozety tłustosza zwyczajnego dwu- łąkowego Ostericum palustre. Pod koniec trasy do- barwnego Pinguicula vulgaris subsp. bicolor, szliśmy do stanowiska kwitnącej jeszcze goryczki a w niewielkich młakach ramienice Chara sp. gorzkawej Gentianella amarella. Mimo deszczu i pływacza zwyczajnego Utricularia vulgaris. 108 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Obejrzeliśmy jeszcze dystrofi czne jeziorko Lubo- w którym rosły: sierpik barwierski Serratula wierzek i wróciliśmy do autokaru zupełnie prze- tinctoria, bukwica zwyczajna Betonica offi ci- moczeni, ale zadowoleni z bogatej fl orystycznie nalis, kosaciec syberyjski Iris sibirica, a także wyprawy. Po obiedzie w Urszulinie w świetnych mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, humorach wróciliśmy do Warszawy. trudny do odnalezienia o tej porze roku. Udało się odszukać również podkolana białego Platan- thera bifolia, choć po białych kwiatach pozostały PODLASKI PRZEŁOM BUGU tylko owoce. Wyszliśmy na łąkę i rozpoczęliśmy dys- Kamila BRZEZIŃSKA kusję, wielokrotnie powracającą jeszcze tego dnia: „Czy to jest łąka selernicowa?”. Byli Nadbużańska sesja terenowa odbyła się z nami prof. Tomasz Załuski, który wydzielił w dniach 10–11 września pod przewodnictwem łąki selernicowe i dr Marek Wierzba, doskonale dr. Marka Wierzby z Uniwersytetu Przyrodniczo- znający specyfi kę nadbużańskich fi tocenoz. Do- Humanistycznego w Siedlcach. Rozpoczęliśmy ją dawaliśmy swoje spostrzeżenia z dolin Sanu, przed bramą stadniny na Wygodzie, pod Janowem Nidy, Wisły. Rozmowę jednak przerwało odna- Podlaskim, skąd wozami zaprzężonymi w srokate lezienie czarcikęsika Kluka Succisella infl exa. konie dojechaliśmy do granicy Polski na rzece Niektórzy z nas widzieli go po raz pierwszy, inni Bug. Wcześniej zrobiliśmy przystanek przy re- wyjaśniali subtelne cechy odróżniające go od zerwacie Łęg Dębowy (Ryc. 6). Jeszcze przed czarcikęsu łąkowego Succisa pratensis. Zaraz po wejściem do lasu znaleźliśmy kwitnącą selernicę tym odwiedziliśmy kompleks łęgów, w których żyłkowaną Cnidium dubium, pierwszą z kilkuset, obejrzeliśmy zróżnicowane tarasy rzeczne (od które zobaczyliśmy tego dnia. Chwilę później zna- zalewowych, przez zalewane sporadycznie, do leźliśmy się w drzewostanie dębowym, z runem nadzalewowych) oraz odnowienie wiązu i je- o charakterze fl orystycznym łąki trzęślicowej, sionu. Następnie dr Wierzba poprowadził nas

Ryc. 6. Przy rezerwacie Łęg Dębowy w Parku Krajobrazowym Podlaski Przełom Bugu (fot. E. Stępień). Fig. 6. In the vicinity of the Łęg Dębowy Reserve, Podlaski Przełom Bugu Gorge Landscape Park (phot. E. Stępień). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 109 przez bory, w których, w niewielkich lukach Góry Zamkowej i Góry Uszeście koło Mielnika. drzewostanowych oglądaliśmy stanowiska ro- Pomimo jesiennej pory i deszczu udało się od- jownika pospolitego Jovibarba sobolifera. szukać sporo gatunków ciepłolubnych, między Później zwiedziliśmy stadninę w Janowie innymi kwitnące jeszcze osobniki astra gawędki Podlaskim, między innymi historyczne stajnie Aster amellus i czosnku skalnego Allium mon- Czołową i Pod Zegarem. Widzieliśmy również tanum. Kilkadziesiąt lat temu zagrożeniem dla głazy z wygrawerowanymi imionami koni po- tych muraw był zbyt intensywny wypas. Dzisiaj chowanych nieopodal. Przede wszystkim jednak po wypasie nie ma nawet śladu, a zbocza pora- trudno było oderwać oczy od pełnych wdzięku stają zarośla. Usuwanie krzewów, kilkakrotnie sylwetek koni czystej krwi arabskiej, których powtarzane w ciągu ostatnich dwudziestu lat, dziesiątki znajdowały się na padokach. wydaje się niewystarczające dla ochrony muraw Po opuszczeniu Janowa Podlaskiego zatrzy- kserotermicznych. Murawy na zboczach Góry maliśmy się w okolicach Gnojna. Nie sposób Uszeście, Góry Pieszczańskiej i Góry Rowskiej opisać widoku na Bug z wysokiej, kilkudziesię- zostały włączone w planowany projekt ochrony ciometrowej, stromej krawędzi, przy której rzeka muraw kserotermicznych w Polsce, realizowany zakręca i zmienia swój bieg. Ten widok przykuł przez Centrum Ochrony Mokradeł we współ- uwagę tak bardzo, że trudno było skoncentrować pracy z Klubem Przyrodników. Jest więc na- się na ciepłolubnych okrajkach, które pokazywał dzieja, że uda się ponownie usunąć zakrzaczenia, nam prowadzący. Dalej poszliśmy w stronę Za- a może nawet przywrócić wypas. buża by spacerować wzdłuż starorzecza Trojan, Wycieczkę zakończyliśmy krótkimi wizy- wśród mozaiki delikatnych wyniesień i obniżeń, tami w Muzeum Diecezjalnym w Drohiczynie porośniętych ekstensywnie użytkowanymi łą- oraz na Świętej Górze Prawosławia – Grabarce. kami. Niektóre z nich nawiązywały fl orystycznie Pozostał nam jednak niedosyt wrażeń. Chcieli- do łąk świeżych, trzęślicowych, selernicowych byśmy w pełni sezonu obejrzeć łąki na Trojanie, i muraw ciepłolubnych zarazem. Uczyliśmy murawy na krawędziach doliny Bugu, polanę się odróżniać żebrzycę roczną Seseli annuum, w Mierzwicach, bory koło Serpelic, odwiedzić od selernicy żyłkowanej, które rosną tu obok ponownie Grabarkę. Odjechaliśmy z postano- siebie, razem z przytulią północną Galium bo- wieniem, że jeszcze wrócimy nad Bug. Mamy reale i zwiększającą swój udział w darni trzęślicą nadzieję, że poprowadzi nas ponownie dr Marek modrą Molinia caerulea. Istotną rolę odgrywa Wierzba, który zna tutaj każdy zakątek. na tym terenie chaber łąkowy Centaurea jacea, a występują również: olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia, poziomka twardawa Fra- PUSZCZA BIAŁOWIESKA garia viridis, koniczyna pagórkowata Trifolium montanum, pięciornik biały Potentilla alba oraz Izabela SONDEJ wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris. Po- dobne układy roślinności można spotkać w wielu Sesja terenowa w Puszczy Białowieskiej od- miejscach w dolinie Bugu. Wróciliśmy więc do była się w dniach 9–12 września. Poprowadzili ją rozważań, czy tego typu fi tocenozy należy trak- dr hab. Anna Kwiatkowska-Falińska, dr Bogdan tować jako łąki selernicowe, czy może trzęśli- Jaroszewicz i dr Wojciech Adamowski z Bia- cowe. Nie znajdując jednoznacznej odpowiedzi łowieskiej Stacji Geobotanicznej Uniwersytetu z żalem zmuszeni byliśmy zakończyć wycieczkę, Warszawskiego oraz dr Ewa Pirożnikow i dr chociaż większa część uroczyska Trojan nie zo- Katarzyna Kolanko z Uniwersytetu w Białym- stała jeszcze przez nas odkryta z powodu nasila- stoku, a także mgr Izabela Sondej z Uniwersytetu jącego się deszczu i zbliżającego wieczoru. Szczecińskiego. Kolejnego dnia, pod parasolami, obejrze- Pogoda, którą zastaliśmy na miejscu, nie liśmy murawy kserotermiczne na zboczach wróżyła udanej wyprawy. Dzień był pochmurny 110 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 i deszczowy, jednakże uczestnicy byli pełni opty- przez grądy Tilio-Carpinetum regenerujące się na mizmu i wiary w poprawę aury. Następnego powierzchni carskich poletek łowieckich, a na- dnia warunki atmosferyczne polepszyły się na stępnie prowadziła w kierunku doliny rzeki Or- tyle, że po śniadaniu wyruszyliśmy do Obszaru łówki, porośniętej łęgiem jesionowo-olszowym Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodo- Fraxino-Alnetum, zalanym w ostatnich latach wego. Wyniki badań prowadzonych od lat przez w wyniku działalności bobrów. Dotarliśmy Białowieską Stację Geobotaniczną na terenie także do najstarszej stałej powierzchni badaw- Parku Narodowego organizatorzy prezentowali czej w BPN, założonej w 1936 roku przez prof. w lesie na specjalnie przygotowanych planszach. Tadeusza Włoczewskiego. Kontynuowane są tam Po godzinnym marszu grupa uczestników roz- badania nad dynamiką drzewostanu, z których dzieliła się. Część wybrała krótszą trasę, tzw. wynika wzrost roli grabu w niemal wszystkich turystyczną, gdzie podziwiano naturalne grądy, zbiorowiskach leśnych Puszczy. Podczas całej rekordowej wielkości drzewa porośnięte epifi - wyprawy w rezerwacie, lichenolodzy mogli tami, powalony przed 36 laty „Dąb Jagiełły”, nacieszyć oczy rzadkimi gatunkami porostów, okazałe wykroty świerków. Po wyjściu z rezer- takich jak: Lecanora thysanophora, Reichlingia watu grupa ta udała się do Muzeum Przyrodni- leopoldii, Arthonia byssacea, czy Chrysothrix czo-Leśnego BPN oraz Rezerwatu Pokazowego candelaris. Wieczorem w Ośrodku Edukacji Le- Żubrów. Pozostali uczestnicy wybrali dłuższą śnej „Jagiellońskie” przy ognisku dzieliliśmy trasę o długości ok. 12 km, wiodącą w głąb re- się swoimi wrażeniami z wycieczek oraz zbie- zerwatu przez uroczysko „Łagiery”. Trasa wiodła raliśmy siły przed kolejnym dniem.

Ryc. 7. W sercu Puszczy Białowieskiej (fot. P. Zaniewski). Fig. 7. In the heart of the Puszcza Białowieska forest (phot. P. Zaniewski). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 111

Drugiego dnia dojechaliśmy autokarem do położoną na szczycie wzgórza cerkiew Przemie- granicy z Białorusią, gdzie po skrupulatnym nienia Pańskiego oraz otaczający świątynię „las” sprawdzeniu paszportów i wiz przez białoru- krzyży oﬁ arnych ustawianych przez pielgrzy- skich pograniczników przeszliśmy „gęsiego” mujących wiernych. Wycieczka zakończyła się przez granicę państwa na terytorium naszego wspólnym obiadem w Siemiatyczach, po którym wschodniego sąsiada. Ze względu na obowiązu- uczestnicy odjechali do Warszawy. jący zakaz, wielu uczestników musiało oprzeć się pokusie fotografowania płotu znajdującego W GÓRĘ NARWI się na granicy. Po białoruskiej stronie czekał na nas autokar z przewodnikiem, który zawiózł Dan WOŁKOWYCKI nas w wybrane miejsca Państwowego Parku Narodowego Belovezhskaya Pushcha. Piesza Przedmiotem zainteresowania botaników, wycieczka po białoruskiej stronie Puszczy była którzy wyruszyli w górę Narwi, była szata ro- wielkim przeżyciem, ponieważ niewielu tury- ślinna jednej z ostatnich dużych rzek Polski stów ma prawo stąpać po tym terenie. Podzi- o dolinie ekstensywnie użytkowanej przez wialiśmy tam olbrzymie sosny Pinus sylvestris człowieka. Pierwszy przystanek wyznaczony oraz skupiska dębów szypułkowych Quercus został pod Czartorią, wsią posadowioną wzdłuż robur (Ryc. 7). Obserwowaliśmy również duże lewobrzeżnej krawędzi doliny Narwi. Zaraz za powierzchnie drzewostanów, których średni wiek ostatnimi zabudowaniami wiejskimi odsłonił się wynosi ponad 90 lat, a pojedyncze drzewa doży- widok na sielankowy i anachroniczny już dziś wają nawet do 400–600 lat. Następnie Carskim krajobraz ciągnących się daleko błoni nie podzie- Traktem, powstałym w czasach Aleksandra III, lonych żadnymi ogrodzeniami, na których swo- do dziś oznakowanym carskimi herbami, prze- bodnie pasły się stada koni i krów. W okolicach jechaliśmy do Kamieniuków, po drodze zatrzy- tych nadal bowiem utrzymywana jest gromadzka mując się nad sztucznym zbiornikiem wodnym własność ziemi i wspólny wypas zwierząt. Dno – Jeziorem Ladzkim. Po obiedzie w restauracji bardzo szerokiej na tym odcinku doliny wyście- hotelu „Kamieniuki” zwiedziliśmy Muzeum lają aluwialne piaski. Występują tam liczne staro- Przyrodniczo-Leśne oraz obejrzeliśmy woliery rzecza i wysokie, piaszczyste odsypy korytowe. ze zwierzętami. Wczesnym wieczorem powró- W miejscach szczególnie silnie rozdeptywanych ciliśmy do Białowieży. przez krowy przekształciły się one w wydmy, W ostatnim dniu pojechaliśmy do ostoi Na- stale rozwiewane i tylko miejscami zarastające tura 2000 „Murawy w Haćkach” koło Bielska luźnymi murawami szczotlichowymi. Tam, gdzie Podlaskiego, gdzie obserwowaliśmy najlepiej procesy eoliczne już ustały, wykształciły się wykształcone murawy kserotermiczne między bardziej zwarte murawy ze związku Koelerion doliną Bugu a Suwalszczyzną, nawiązujące glaucae, inicjalne postaci muraw kserotermicz- do zespołów ze związku Cirsio-Brachypodion nych z masowo występującymi goździkiem kar- pinnati. Na skutek zaprzestania użytkowania tuzkiem Dianthus carthusianorum i wiązówką murawy te stopniowo przekształcają się w zbio- bulwkowatą Filipendula vulgaris, a także roz- rowiska z klasy Trifolio-Geranietea. Kolejnym ległe płaty zarośli jałowcowych (Ryc. 8). zwiedzanym obiektem był rezerwat „Jelonka” Przy samym korycie Narwi oglądaliśmy położony w gminie Kleszczele. Obserwowaliśmy bardzo przerzedzone pozostałości łęgów wierz- tam stadia sukcesji borów Peucedano-Pinetum bowo-topolowych. Wielu wrażeń dostarczyły na gruntach porolnych oraz regenerację drzewo- nam stanowiska gatunków związanych z do- stanów na pożarzysku i po huraganie. Zatrzy- linami dużych rzek, a skupionych zwłaszcza maliśmy się jeszcze przy Św. Górze Grabarce, na przybrzeżnych aluwiach i skarpach – m.in. najważniejszym ośrodku kultu religijnego wy- konitrutu błotnego Gratiola ofﬁ cinalis i ożanki znawców prawosławia w Polsce. Zwiedziliśmy czosnkowej Teucrium scordium. 112 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 8. W okolicy Czartorii w dolinie Narwi (fot. K. Szkopek). Fig. 8. Near Czartoria village in the Narew river valley (phot. K. Szkopek).

Z każdym przejechanym kilometrem zbliża- odwiedziliśmy carskie forty okalające pierście- liśmy się do granicy Europy Wschodniej, którą niem przeprawę na Narwi. Na ich stromych przekroczyliśmy pod Nowogrodem, niewielkim skarpach, z których rozpościerała się szeroka miasteczkiem słynnym ze skansenu kurpiow- panorama na dolinę rzeki, oglądaliśmy frag- skiego. Następnym punktem na naszej trasie był menty muraw kserotermicznych ze stanowiskami fragment doliny pod Jednaczewem na zachód od goryczki krzyżowej Gentiana cruciata. Niestety, Łomży, o krajobrazie parkowym z rozległymi zbyt optymistyczne oszacowanie możliwości łąkami zmiennowilgotnymi z selernicą Cnidium naszego autokaru sprawiło, że ugrzązł on na dubium i trzęślicą modrą Molinia coerulea. Na rozmiękłej po deszczach drodze i w rezultacie niewielkich, piaszczystych wyniesieniach, tzw. trzeba było zrezygnować z części przewidywa- „grądzikach”, zachowały się tam pozostałości nego programu. Mimo to, późnym wieczorem grądów i dąbrów, w których do dziś prowadzi się dotarliśmy w dobrych humorach do pensjonatu wypas. Dzięki temu można nadal obserwować w Tykocinie. procesy kształtowania się zbiorowisk łąkowych Drugi dzień rozpoczął się od wypadu nad uj- w ich inicjalnych stadiach. Krawędzie tego typu ście Nereśli, gdzie na rozległej przestrzeni ciągną „grądzików” skupiają wybitnie swoistą fl orę. się murawy bliźniczkowe i jałowczyska z całą Rośnie tam m.in. czarcikęsik Kluka Succisella grupą stanowisk rzadkich gatunków roślin, m.in. infexa, dla którego pogranicze wschodniego Ma- arniki górskiej Arnica montana, goryczuszki zowsza i Podlasia to locus typicus. błotnej Gentianella uliginosa i podejźrzona Tuż za Łomżą, miastem pamiętnym w hi- rutolistnego Botrychium multifi dum. Dodatko- storii botaniki polskiej jako miejsce, w którym wych atrakcji dostarczył masowy wysyp praw- Jakub Waga opracował drugą fl orę krajową, dziwków i podgrzybków, którymi w krótkim Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 113 czasie wypełniły się torby licznych w naszej HISTORIA ROŚLINNOŚCI WYSOCZYZNY grupie amatorów grzybobrania. BIAŁOSTOCKIEJ Późnym przedpołudniem zwiedziliśmy Ty- Mirosława KUPRYJANOWICZ, kocin, miasteczko o świetnie zachowanym ukła- Danuta DRZYMULSKA dzie urbanistycznym i barokowej architekturze, której perłą jest Wielka Synagoga z 1642 roku. W jej wnętrzu obejrzeliśmy wystawę fotografi i Sesja terenowa poświęcona zagadnieniom pa- z przełomu XIX i XX w., w których kadrach leobotanicznym odbyła się na północnym Pod- zatrzymały się nieistniejące już nadnarwiańskie lasiu, na obszarze Wysoczyzny Białostockiej. pejzaże i obrazy życia, jarmarków, sianokosów Prowadziły ją dr hab. Mirosława Kupryjanowicz i fl isackich tratew. i dr Danuta Drzymulska, obie z Zakładu Botaniki Mocnym akcentem kończącym naszą wy- Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku. prawę był spływ kajakami i canoe w Narwiań- Pierwszego dnia, późnym wieczorem, dotar- skim Parku Narodowym. Tu, zarówno sama liśmy do Supraśla, gdzie zostaliśmy zakwatero- rzeka, jak i jej dolina przybrały już zupełnie wani w pokojach gościnnych Klasztoru Męskiego odmienny charakter. Narew bowiem nie toczy tu Zwiastowania NMP. Po nocy spędzonej za klasz- swych wód jednym korytem, a wieloma anasto- tornym murem, w bardzo pięknie odnowionych mozami, które rozchodząc się i łącząc, a miej- i wygodnych wnętrzach, zwiedziliśmy cerkiew scami zupełnie zanikając, tworzą prawdziwy p.w. Zwiastowania NMP, cerkiew p.w. św. Jana labirynt. Dno doliny jest silnie zabagnione i po- Teologa oraz Muzeum Ikon. Nie zabrakło krót- rośnięte trzcinowiskami oraz turzycowiskami. kiego rekonesansu po miasteczku, gdzie warte Po krótkich chwilach oswajania się z łodzią, zobaczenia są choćby Domy Tkaczy z XIX w., wiosłem i rzeką daliśmy się ponieść wysokiej, pałac Buchholtzów, siedziba teatru Wierszalin, niemal czarnej wodzie i po niedługim czasie czy też zalew z plażą miejską i promenadą przybiliśmy do śródbagiennej wyspy, której wzdłuż rzeki Supraśl. strome brzegi wznosiły się na kilka metrów Około południa wyruszyliśmy do Puszczy ponad przyległe torfowiska. „Grądzik” ten, Knyszyńskiej, w okolice Czarnej Białostockiej. znany wśród miejscowych jako Murawiniec, Pierwszym punktem sesji terenowej był rezerwat to swoista wyspa środowiskowa, z piaszczystym Jesionowe Góry z torfowiskiem Machnacz, zaj- podłożem, wierzchowiną porośniętą luźnym mującym dwa zagłębienia wytopiskowe, oddzie- lasem liściastym i ze stanowiskami licznych lone od siebie pasmem pagórków kemowych. Na światłożądnych gatunków roślin. stanowisku tym badania palinologiczne i analiza Kiedy odbijaliśmy od brzegów Murawińca, makroskopowych szczątków roślinnych pozwoliły o wodę uderzyły pierwsze krople deszczu, odtworzyć zmiany roślinności i klimatu w poopty- który gęstniał z każdą minutą. Nie ochłodziło malnej, młodszej części interglacjału eemskiego, to w pierwszej chwili naszego entuzjazmu. podczas ostatniego zlodowacenia i w holocenie. Wkrótce jednak ulegliśmy siłom natury i, re- Następnie zobaczyliśmy objęte ochroną re- zygnując z dotarcia do pierwotnie wyznaczonej zerwatową torfowisko Taboły z bardzo rzadkim mety, zawróciliśmy pod prąd do miejsca wodo- zbiorowiskiem roślinnym – brzeziną moczarową wania. Stąd, lekko wprawdzie przemoczeni, ale Salici-Betuletum polytrichetosum strictae. Za- nadal w dobrych nastrojach wyruszyliśmy na poznaliśmy się z późnoglacjalną i holoceńską obiad do zajazdu w Rzędzianach, nadrzecznej historią tego rozległego złoża osadów organicz- wsi uwiecznionej na kartach sienkiewiczowskiej nych, których pokład osiąga głębokość 6 m. trylogii. Ugoszczeni tam ciepło, ogrzani płomie- Trzecim odwiedzonym obiektem było zlo- niami wielkiego kominka i aż do przesady syci, kalizowane obok Tabołów torfowisko wysokie powróciliśmy pełni wrażeń i miłych wspomnień Kładkowe Bagno, porośnięte borem bagiennym do Warszawy. Vaccinio uliginosi-Pinetum. Torfowisko to tworzą 114 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 dwa baseny o różnej miąższości osadów orga- eemskiego w Michałowie. Potem wyruszyliśmy nicznych (5,05 m i 2,15 m) i o różnym wieku. do Rezerwatu Gorbacz, gdzie znajduje się jeden Historia starszego sięga młodszego dryasu, z niewielu naturalnych zbiorników wodnych, młodsza część torfowiska jest atlantycka. Oba który dotrwał do naszych czasów na obszarze nie złoża połączyły się zaledwie ok. 400 lat temu. objętym ostatnim zlodowaceniem. Mają tu także Późnym popołudniem dojechaliśmy do leżą- swoje stanowiska rzadkie gatunki roślin, takie jak cego kilka kilometrów od granicy z Białorusią chamedafne północna Chamaedaphne calyculata miasteczka Krynki, które znane jest z nie- i grzybienie północne Nymphaea candida. spotykanego w Polsce, zachowanego do dnia Kolejnym punktem sesji była Kopalnia Torfu dzisiejszego, układu architektonicznego przy- „Imszar”, gdzie uczestnicy zapoznali się z me- pominającego gwiazdę. Zwiedziliśmy je wraz todą pozyskiwania torfu i sposobami jego dal- z miejscową sympatyczną panią przewodnik. szej obróbki. Mogli też obejrzeć prowadzenie Obejrzeliśmy trzy synagogi i cmentarz żydowski zabiegów rekultywacyjnych na terenie kopalni. oraz kościół i cerkiew. Wieczorem dotarliśmy do Ostatnim punktem programu było torfo- wsi Kruszyniany, gdzie miło spędziliśmy wie- wisko Beretnica (Ryc. 9) położone nieopodal czór przy ognisku z kiełbaskami. Białegostoku, przy szosie do Bobrownik. Jest Trzeci dzień sesji rozpoczął się zwiedzaniem to zarośnięte jeziorko dystrofi czne w obszarze w Kruszynianach jednego z dwóch zachowa- wododziałowym trzech małych rzek. Układ ro- nych w Polsce drewnianych meczetów z końca ślinności jest tu wyraźnie strefowy. Najmocniej XVIII w. oraz mizaru – cmentarza tatarskiego. podtopiona partia centralna pokryta jest płem tu- Następnie przejechaliśmy na teren Niecki Gró- rzycowo-bagiennym, zajętym przez mszar przy- decko-Michałowskiej. Jest to rozległe obniżenie giełkowy Rhynchosporetum albae. Jest to jedyne terenu wyróżnione w randze mikroregionu w ob- znane stanowisko mszaru przygiełkowego na rębie mezoregionu Wysoczyzny Białostockiej. terenie Puszczy Knyszyńskiej. Tutaj obejrzeliśmy stanowisko interglacjału Należy podkreślić, że bardzo pomocne

Ryc. 9. Przy torfowisku Beretnica w Puszczy Knyszyńskiej (fot. M. Arciszewski). Fig. 9. At the Beretnica peat bog, Puszcza Knyszyńska forest (phot. M. Arciszewski). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 115 w zorganizowaniu i prowadzeniu sesji były Nad- W celu przybliżenia uczestnikom warunków leśnictwa Czarna Białostocka i Żednia, których siedliskowych odwiedzanych miejsc, zarówno pracownicy otoczyli nas w terenie życzliwą nad Rospudą jak na innych obiektach prze- opieką. Nie udało się w czasie sesji terenowej prowadziliśmy proste pomiary pH i przewod- uniknąć kilku zaskakujących niezbyt miłych nictwa elektrolitycznego (EC) wody pobranej przerw w pracy kierowcy naszego autokaru. z powierzchni torfowisk. Na wybranych stano- Uczestnicy wykazali się jednak cierpliwością wiskach wykonaliśmy także odwiert świdrem i z humorem podeszli do tych niespodzianek. torfowym, co umożliwiło poznanie stratygrafi i Mimo także nie najlepszej pogody sesję można złoża i prześledzenie historii rozwoju torfowisk. uznać za w pełni udaną. Spore zainteresowanie i plenerową dyskusję wy- wołały również bogate fl orystycznie bagienne DOLINA ROSPUDY I INNE TORFOWISKA lasy z dominacją sosny, reprezentujące zespół POLSKI PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ Thelypteridi-Betuletum pubescentis, rozwijające się na torfowisku zasilanym wodami bogatymi Paweł PAWLIKOWSKI, w związki wapnia. Filip JARZOMBKOWSKI Następnie podziwialiśmy torfowiska górnego basenu doliny Biebrzy pod wsią Szuszalewo. Sesja terenowa poświęcona torfowiskom pół- Tu nasza dyskusja dotyczyła przede wszystkim nocno-wschodniej Polski, odbyła się w dniach zagadnień sukcesji wtórnej oraz metod ochrony 9–11 września. Po błotach, zaroślach i lasach czynnej ekosystemów torfowiskowych. Szcze- oprowadzali dr Paweł Pawlikowski z Uniwersy- gólnym zainteresowaniem cieszyły się efektowne tetu Warszawskiego i mgr Filip Jarzombkowski owocostany gnidosza królewskiego Pedicularis z Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego sceptrum-carolinum, których poszukiwanie w Falentach. Nastroje w grupie były pogodne, szczęśliwie zakończyło się sukcesem. Kilka a większość uczestników botanizowała z niega- odnalezionych pędów przeżyło prawdziwe oblę- snącym zainteresowaniem, mimo że rozpogo- żenie podczas sesji zdjęciowej! Miłym zaskocze- dziło się dopiero ostatniego dnia wycieczki. niem było też znalezienie stanowiska niezwykle Sesja terenowa obfitowała w atrakcyjne rzadkiego, koprofi lnego mchu rosnącego na od- obiekty botaniczne i miała bardzo napięty har- chodach zwierząt na mokradłach – podsadnika monogram. Na początek odwiedziliśmy dolinę pęcherzykowatego Splachnum ampullaceum. Rospudy w jej dolnym biegu, czyli najsłyn- Znad Biebrzy, przez bory Puszczy Augustow- niejsze polskie torfowisko ostatnich lat, gdzie skiej, przemieściliśmy się na Pojezierze Sejneń- obejrzeliśmy rozległe, otwarte mechowiska skie, gdzie w planie wycieczki było odwiedzenie w basenie południowym i bagienne lasy w ba- dwóch przyjeziornych torfowisk. Nad jeziorem senie północnym torfowiska. Stulpieniuk w rezerwacie „Łempis” obserwowa- Jako że Suwalszczyzna to najzimniejszy liśmy unikalne, bardzo „ostre” gradienty siedli- region naszego Niżu, świadectw trwającego skowe – nawapienne szuwary kłoci wiechowatej jeszcze lata było już niewiele, a przyroda na Cladium mariscus graniczące bezpośrednio naszej trasie była już zdecydowanie jesienna. z silnie kwaśnymi mszarami z dominacją tor- Pośród wielu rospudzkich osobliwości botanicz- fowca brunatnego Sphagnum fuscum. Uczestnicy nych, większość roślin naczyniowych nie prezen- z zainteresowaniem oglądali w odwiertach im- towała się już najlepiej, a storczyki mogliśmy ponujące pokłady różowawej gytii wapiennej ze podziwiać wyłącznie w stanie owocującym. Tym szczątkami roślin wodnych (zwłaszcza rdestnic), większą satysfakcję sprawiło nam napotkanie zalegające pod kobiercem torfowców. Z kolei w pełni kwitnących okazów niezwykle rzadkiej nad jeziorem Gajlik można było zobaczyć liczne i zagrożonej skalnicy torfowiskowej Saxifraga rzadkie gatunki roślin, w tym sześć gatunków hirculus. „owadożernych” i ich mieszańce, oraz reliktowe 116 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 10. Podczas wykonywania odwiertu na torfowisku nad Żytkiejmską Strugą w Puszczy Rominckiej (fot. K. Matyjewska). Fig. 10. Peat-coring in a bog at Żytkiejmska Struga river in the Puszcza Romincka forest (phot. K. Matyjewska). mchy jak np. mszar krokiewkowaty Paludella polami uprawnymi, znaleźć można l6 gatunków squarrosa, tworzący tam rozległe kobierce. roślin z polskiej „czerwonej księgi” i „czerwonej Po długim dniu w terenie, zmęczeni i trochę listy”. Mimo późnego terminu, udało nam się od- zmoknięci, pojechaliśmy na obiadokolację przy naleźć owocujące okazy m.in. wątlika błotnego ognisku zorganizowaną przez Nadleśnictwo Hammarbya paludosa i turzycy skąpokwiatowej Szczebra, gdzie po obfi tym posiłku można było Carex paucifl ora. wypić piwo przy okazałej pochodni wykonanej Ostatnie dwa obiekty oglądaliśmy w Puszczy z wydrążonego pnia świerka. Nie był to koniec Rominckiej, przy samej granicy z Obwodem Ka- atrakcji tego dnia – na nocleg udaliśmy się nad liningradzkim. Na pierwszym z nich – kopu- jezioro Wigry, do eremów i sąsiednich budynków łowym torfowisku źródliskowym w rezerwacie dawnego kamedulskiego klasztoru. „Struga Żytkiejmska”, odwiedziliśmy „żywy” Trzeci dzień sesji rozpoczęliśmy od prze- fragment torfowiska, na którym zachowało się jazdu przez urokliwy krajobrazowo i bardzo wiele reliktowych gatunków roślin (Ryc. 10). zróżnicowany geomorfologicznie teren północnej Oprócz osobliwości fl orystycznych, takich jak Suwalszczyzny. Pierwszym odwiedzonym miej- gwiazdnica grubolistna Stellaria crassifolia, scem było Bagno Wiżajny – niezwykły obiekt podziwialiśmy martwice wapienne powstałe położony w Górach Sudawskich. Na niewielkim w wyniku wytrącania się związków wapnia. torfowisku (niewiele ponad 0,5 ha), otoczonym Ostatni punkt programu stanowiło torfowisko Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 117 wysokie typu bałtyckiego w rezerwacie „Me- tajęży jednostronnej Goodyera repens, pomoc- chacz Wielki”, gdzie obserwowaliśmy struk- nika baldaszkowego Chimaphila umbellata, sa- turę kępkowo-dolinkową oraz rzadkie gatunki sanki otwartej Pulsatilla pratensis, widłaków roślin wysokotorfowiskowych, w tym malinę goździstego Lycopodium clavatum i jałowcowa- moroszkę Rubus chamaemorus. Po obiedzie tego L. annotinum. Nad jeziorem czekały na nas w Nadleśnictiwe Ełk, trochę spóźniona, ale – wilgotne łąki ze związku Calthion i torfowiska mamy nadzieję – poznawczo zaspokojona grupa niskie pokryte głównie przez zbiorowiska turzyc udała się w drogę powrotną do Warszawy. Caricetum diandrae i Caricetum lasiocarpae z wielosiłem błękitnym Polemonium coeruleum, kukułką bałtycką Dactylorhiza baltica, skalnicą LASY, ŁĄKI I BAGNA POŁUDNIOWEJ LITWY1 torfowiskową Saxifraga hirculus i kruszczykiem błotnym Epipactis palustris. Po przejś ciu nad Izabela KIRPLUK jezioro Bedugnis podziwialiśmy unikalne torfowisko wysokie z pływającym płem Sphagno Czterodniowa sesja na Litwie cieszyła się tenelli-Rhynchosporetum albae ze stanowiskami tak dużym zainteresowaniem, że już kilka mie- turzycy bagiennej Carex limosa, przygiełki białej sięcy przed zjazdem zarezerwowane były na niej Rhynchospora alba, bagnicy torfowiskowej wszystkie miejsca. Sesję litewską prowadzili dr Scheuchzeria palustris i rosiczki okrągłolistnej Mindaugas Lapele z Dzukijskiego Parku Narodo- Drosera rotundifolia. Następnie zwiedziliśmy wego na Litwie i mgr Izabella Kirpluk z Ogrodu „Górę Krzyży”, symboliczny cmentarz upamięt- Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. niający pomordowanych partyzantów powojen- Pierwszego dnia po długiej podróży dotar- nego antysowieckiego ruchu oporu oraz koś ciół liśmy do Druskiennik, gdzie po zakwaterowaniu z początku XV w. p.w. Wniebowzięcia NMP w hotelu „Dainava” zwiedziliśmy położony nad ze słynnym obrazem Madonny Mereczańskiej. Niemnem park zdrojowy z 1884 roku z neo- Po południu udaliśmy się na wzgórze zamkowe klasycystycznymi pawilonami i pijalniami wód, ze wspaniałym widokiem na Niemen i jego do- łazienkami zdrojowymi i łaźniami publicznymi. pływy a następnie, na zboczach nad Mereczanką, Popróbowawszy wody źródlanej z ujęcia nad zapoznaliśmy się z roślinnoś cią kserotermiczną Niemnem powędrowaliśmy promenadą nadnie- reprezentowaną głównie przez zespoły muraw meńską w miejsce, gdzie do 1965 roku stała Agrostietum vinealis i Aveno-Medicagetum fal- drewniana willa „Poganka”, w której zatrzy- catae ze stanowiskami lepnicy zielonawej Silene mywał się Marszałek Józef Piłsudski podczas chlorantha, goździka Borbasza Dianthus bor- wizyt w Druskiennikach. Droga powrotna wiodła basii, kruszczyka rdzawoczerwonego Epipactis obok jeziora Druskonis i kościoła neogotyckiego atrorubens. Zwiedzanie tego dnia zakończył p.w. Najświętszej Marii Panny Szkaplerznej, wg krótki spacer po rynku w Mereczu, gdzie na projektu S. Szyllera, z lat 1912–1932, który nie- jednym z budynków widnieje tablica upamięt- którzy uczestnicy zwiedzili w następnych dniach. niająca śmierć króla Władysława Wazy w roku Drugi dzień rozpoczął się od przejazdu do Me- 1648. reczu (Merkine), położonego u zbiegu Niemna Trzeci dzień rozpoczęła wizyta w Centrum i Mereczanki (Merkys), a następnie w okolice Informacyjnym Dzukijskiego Parku Narodowego Kacinge, skąd uczestnicy przez bory sosnowe i rezerwatu Cepkeliai w Marcinkańcach (Marcin- w typie Peucedano-Pinetum doszli nad jezioro konys). Po wysłuchaniu krótkiej charakterystyki Pakampys. Po drodze oglądaliśmy stanowiska regionu i Parku przejechaliśmy w okolice rezer- mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi, watu Cepkeliai (Ryc. 11), do którego doszliśmy pieszo przez wydmy porośnięte borem mszysto- 1 Patrz też opracowanie S. Loster, Wiadomości Botaniczne porostowym w typie Cladonio-Pinetum ze stano- 54(3–4): 111–114 (2010). wiskami widlicza spłaszczonego Diphasiastrum 118 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 complanatum i cyprysowego D. tristachyum oraz i kruszczyka rdzawoczerwonego Epipactis atro- tajęży jednostronnej Goodyera repens. Jest to rubens oraz odbyliśmy krótki spacer do ź ródeł największy w Litwie południowej kompleks tor- rzeki Uły, oglądając po drodze stanowiska lep- fowisk, o powierzchni blisko 6 tys. ha, obejmu- nicy litewskiej Silene lithuanica na stromych zbo- jący torfowiska wysokie Sphagnetum magellanici czach doliny rzecznej. Po południu zwiedziliśmy i Ledo-Pinetum, przejś ciowe Caricetum lasio- Zerwiny (Zervynos), najciekawsze miasteczko carpae, Sphagno tenelli-Rhynchosporetum albae w Parku z zachowanym XVIII–XIX-wiecznym oraz niskie Caricetum driandrae i Caricetum ni- układem ulic i 48 drewnianymi zabytkowymi grae otoczone borami sosnowymi i świerkowymi gospodarstwami, stanowiącymi przykłady lu- na wydmach ze stanowiskami arniki górskiej dowej architektury regionu. W drodze powrotnej Arnica montana. zatrzymaliśmy się jeszcze w Monczagirach przy Po powrocie do Marcinkańców, odwiedzi- cmentarzu, gdzie pochowany jest słynny cieśla liśmy muzeum etnografi czne z interesującą i bo- ludowy Tomas Miskinis, twórca najsłynniej- gatą kolekcją eksponatów kultury materialnej szych litewskich drewnianych krzyży. Na ko- Dzuków. Następnie w okolicy wsi Monczagiry niec, w Marcinkańcach obejrzeliśmy drewniany (Manciagire) obejrzeliśmy obfi te stanowiska kościół p.w. św. Szymona i Judy Tadeusza z 1880 sasanki otwartej Pulsatilla patens, kozibrodu roku, a także pobliski cmentarz gdzie na wielu Gorskiego Tragopogon gorskianus, jastrzębca grobach widnieją polskie nazwiska i imiona oraz żmijowcowatego Hieracium echioides, goździka znajduje się kwatera żołnierzy polskich pole- piaskowego Dianthus arenarius subsp. arenarius głych w wojnie 1920 roku.

Ryc. 11. Przy źródle Oko Uły w Dzukijskim Parku Narodowym na Litwie (fot. S. Loster). Fig. 11. At the Ulos Akis spring in the Dzukija National Park in Lithuania (phot. S. Loster). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 119

Czwarty dzień był już pod znakiem powrotu zarządu, podsuwając wiele inicjatyw i pomysłów, do Warszawy. Podróż wzbogacił tylko krótki a przede wszystkim zarażając innych wrodzonym pobyt w Liszkowie (Liškiavie) nad Niemnem, optymizmem i humorem. W 1975 roku otrzymał gdzie obejrzeliśmy najcenniejszy zabytek rokoko godność Honorowego Członka PTB, a w 1984 na Litwie – klasztor i kościół dominikanów p.w. także tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Ś w. Trójcy z XVIII w. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (Jóźwik Mimo niezbyt sprzyjającej pogody uczestnicy et al. 1995, Czarnecka 2000, 2001). znacznie poszerzyli swoją wiedzę botaniczną W ostatnich trzech dekadach funkcje prze- i krajoznawczą oraz świetnie bawili się na re- wodniczących Oddziału Lubelskiego sprawowali gionalnym wieczorze folklorystycznym. Sesji kolejno profesorowie: Bogusław Sałata (Zakład towarzyszyła wspaniała atmosfera towarzyska, Botaniki Ogólnej UMCS; 1980–1989); Renata a główny prowadzący sesję dr Mindagaus Lapele Śnieżko (początkowo Zakład Anatomii i Cyto- zaskarbił sobie niezrównaną sympatię wszyst- logii Roślin, ostatnio Zakład Biologii Komórki kich uczestników. UMCS; 1989–1995); Bożenna Czarnecka (Za- kład Ekologii UMCS; 1995–2001); Elżbieta

OBIDZIŃSKI A. (red.) 2010. Z Mazowsza na Polesie i Wi- Weryszko-Chmielewska (Katedra Botaniki leńszczyznę. Zróżnicowanie i ochrona szaty roślinnej AR; 2001–2004); Marek Kucharczyk (Zakład pogranicza Europy Środkowej i Północno-Wschodniej. Ochrony Przyrody UMCS; 2004–2010); Ewa Monografi a sesji terenowych LV Zjazdu PTB Planta Szczuka (Zakład Anatomii i Cytologii Roślin in vivo, in vitro et in silico. Warszawa 06–12.IX.2010., z płytą CD. Wyd. Zarząd Główny Polskiego Towarzy- UMCS; od kwietnia 2010 roku). stwa Botanicznego, Warszawa. Pomimo znacznego spadku liczebności Od- działu Lubelskiego w ostatniej dekadzie – ze Relacje zebrał i wstępem opatrzył 101 osób na początku 2001 roku do 67 pod ko- Artur OBIDZIŃSKI niec 2010 roku, wciąż zajmuje on szóste miejsce wśród 15 oddziałów krajowych – po Oddziałach: Warszawskim, Poznańskim, Krakowskim, Wro- cławskim i Łódzkim. Natomiast pod względem POLSKIE TOWARZYSTWO BOTANICZNE regularności spotkań i liczby słuchaczy w ostat- W LUBLINIE (1945–2010) niej kadencji Oddział Lubelski uplasował się The Polish Botanical Society in Lublin w ścisłej czołówce (Mikuła 2010). Największa (1945–2010) aktywność Członków Oddziału przypadła na lata 1948–1955, z maksimum w 1953 roku – Oddział Lubelski Polskiego Towarzystwa 29 posiedzeń. Liczbę ponad 20 spotkań rocznie Botanicznego powstał 12 grudnia 1945 roku. odnotowano później jeszcze tylko kilkakrotnie. Szczególnie wiele zawdzięcza jednemu z 29 W 65-letniej działalności odbyły się łącznie członków-założycieli – Profesorowi Adamowi 884 posiedzenia naukowe, ze zmienną często- Paszewskiemu (1903–1991), który był człon- tliwością, zwykle kilka – kilkanaście w roku. kiem Towarzystwa od początku jego istnienia, Wystąpiło ogółem 396 referentów, którzy wy- tj. od 1922 roku. Przed II wojną światową pełnił wodzili się głównie z lubelskich uczelni i innych funkcję sekretarza Oddziału Poznańskiego, zaś ośrodków naukowych w kraju. Oddział gościł w Oddziale Lubelskim był pierwszym i wielo- również ponad 60 referentów zagranicznych letnim przewodniczącym, w okresie 1945–1980, – z Armenii, Belgii, Czech, Finlandii, Francji, z przerwą w latach 1946–1948, gdy funkcję tę Grecji, Holandii, Indii, Kanady, Niemiec, Rosji, sprawował Profesor Józef Motyka. Prof. A. Pa- Rumunii, Słowacji, Szwajcarii, Ukrainy, USA, szewski do końca życia pozostał honorowym Wielkiej Brytanii i Włoch. przewodniczącym Oddziału. Aktywnie uczest- Spośród wszystkich prelegentów aż 233 niczył w posiedzeniach naukowych i pracach (blisko 60%) było autorami lub współautorami 120 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 tylko jednego referatu, natomiast 18 Członków i prof. E. Weryszko-Chmielewskiej z Katedry Oddziału odnotowało co najmniej 10 wystąpień. Botaniki AR w Lublinie (obecnie Uniwersytet Byli to (w nawiasach liczba referatów): Dominik Przyrodniczy). Fijałkowski (49), Adam Paszewski (37), Józef Porównywalną z botaniką liczbę – 175 te- Motyka (31), Marek Kucharczyk (22), Józef Bed- matów – osiągnęły łącznie tzw. dyscypliny śro- nara (17), Władysław Matuszkiewicz (17), Jerzy dowiskowe – geobotanika (84), ekologia (55) Trojanowski (17), Zofi a Warakomska (17), Ta- i ochrona przyrody (36). Zwłaszcza dwie ostatnie deusz Baszyński (15), Bożenna Czarnecka (15), odnotowały znaczny progres w minionych trzech Zofi a Demianowicz (13), Agnieszka Kadej (12), dekadach, w przeciwieństwie do fl orystyki, tak- Marian Michniewicz (12), Tadeusz Zawadzki sonomii czy mikologii, które reprezentowane (12), Renata Śnieżko (11), Eugeniusz Gawroński były na posiedzeniach Oddziału wręcz spora- (10), Bohdan Rodkiewicz (10), Teresa Rylska dycznie. (10). Wszyscy wymienieni mieli łącznie 327 spo- Niemal zupełnie „wygasła” problematyka śród 917 referatów lub prezentacji, co stanowi fi zjologiczna (zaledwie 6 referatów w ostatniej ponad jedną trzecią wystąpień w całym okresie dekadzie), która wraz z anatomią, cytologią i em- działalności Oddziału Lubelskiego! briologią roślin (ogółem 93 tematy) dominowała Problematyka posiedzeń naukowych zmie- w latach 70., 80. i 90. ubiegłego wieku. Było to niała się w czasie. Pozostańmy przy klasyfi kacji związane przede wszystkim z aktywną działal- zaproponowanej we wcześniejszych podsumowa- nością zespołów badawczych skupionych, od- niach (Czarnecka 2000, 2001, 2006) z następują- powiednio, wokół profesorów A. Paszewskiego cymi 11 kategoriami: biologia (tzn. zagadnienia i T. Baszyńskiego oraz B. Rodkiewicza i jego ogólnobiologiczne wykraczające poza najszerzej następców – J. Bednary i R. Śnieżko (Jóźwik rozumianą botanikę), botanika, fi zjologia roślin, et al. 1995, Rodkiewicz 1998, Śnieżko, Bed- cytologia z embriologią, geobotanika, ekologia, nara 1999, Czarnecka 2000, 2001, 2006). Po ochrona przyrody, taksonomia, fl orystyka, mi- utworzeniu Polskiego Towarzystwa Biologii kologia oraz inne. Ostatnia kategoria obejmuje Eksperymentalnej Roślin niektórzy przedstawi- tematykę z różnych dziedzin badawczych, reali- ciele wspomnianych wyżej dyscyplin wystąpili zowaną dzięki współpracy z kilkunastoma towa- z PTB, jednak – co może satysfakcjonować – rzystwami i innymi organizacjami naukowymi w ostatnich latach zdarzają się powroty „na łono” – głównie Towarzystwem Naukowym Przyrod- naszego Towarzystwa. ników im. Kopernika, Polskim Towarzystwem Udokumentowana liczba uczestników 850 Geografi cznym, Polskim Towarzystwem Bioche- spośród 884 posiedzeń naukowych, jakie od- micznym, Polskim Towarzystwem Gleboznaw- były się w latach 1945–2010, wynosi 20 380, co czym, Lubelskim Towarzystwem Naukowym daje średnią 25 osób na jedno posiedzenie. Nie oraz Oddziałem PAN w Lublinie. wszystkie wystąpienia cieszyły się jednakową W ostatnich kilkunastu latach największy re- popularnością. Rekord frekwencji – około 500 latywny wzrost udziału odnotowały zagadnienia osób – padł na spotkaniu z prof. J. Muszyńskim z szeroko pojętej botaniki, co sprawiło, że po raz z Łodzi, który 8 lutego 1952 roku wygłosił re- pierwszy w historii Oddziału Lubelskiego ta kate- ferat pt. „Narkotyki pochodzenia roślinnego goria wystąpień znalazła się na czele z liczbą 177 i narkomania”. Drugą w kolejności (około 160 spośród 917 referatów, projekcji i dyskusji tema- uczestników) była frekwencja w dniu 9 grudnia tycznych, przed biologią (170) i fi zjologią (150). 1977 roku na prelekcji ks. prof. W. Sedlaka z Ka- Na uwagę zasługują szczególnie liczne prezen- tolickiego Uniwersytetu Lubelskiego pt. „Bio- tacje z dziedziny botaniki pszczelarskiej, która logiczne aspekty interpretacji życia”. Jeśli do została zapoczątkowana przez prof. Z. Demia- udokumentowanej liczby uczestników dodamy nowiczową, a następnie rozwinięta przez zespół liczbę uczestników tych dwóch posiedzeń oraz badawczy pod kierunkiem prof. Z. Warakomskiej szacunkową liczbę słuchaczy pozostałych 32 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 121 spotkań z lat 1945–1969, z których protokoły Ekologii PAN (2007–2009). Warto odnotować nie zawierają informacji o frekwencji (kolej- także udział Członków Oddziału Lubelskiego nych 800 osób), to łączna liczba uczestników w pracach Zarządu Głównego PTB, rad redak- sięga 22 tysięcy! Trudno przecenić ten fakt, cyjnych wielu renomowanych czasopism (Acta gdy uświadomimy sobie, że w dobie „sprzed Agrobotanica, Acta Physiologiae Plantarum, Internetu” i organizacji Lubelskiego Festiwalu Acta Societatis Botanicorum Poloniae, Acta Hy- Nauki (ostatnia dekada) to właśnie posiedzenia drobiologica, Acta Mycologica, Environmental towarzystw naukowych, w tym PTB, stwarzały and Experimental Botany i inne) oraz komitetów okazję, by nie tylko sami badacze, ale także naukowych PAN: Biologii Komórki, Botaniki, nauczyciele i uczniowie szkół średnich mogli Ekologii, Fizjologii, Genetyki i Hodowli Roślin, zapoznać się z nowinkami z różnych dziedzin Mikrobiologii oraz Ochrony Przyrody. botaniki i nauk pokrewnych. Członkowie PTB wyróżniają się jako po- Nowym rysem działalności Oddziału Lubel- pularyzatorzy wiedzy botanicznej w ramach skiego PTB w ostatnich trzech kadencjach była kolejnych edycji Lubelskiego Festiwalu Nauki organizacja sesji terenowych w różnych regionach i działalności Uniwersytetu III Wieku, jak też geobotanicznych Polski południowo-wschodniej, w ośrodkach edukacyjnych Roztoczańskiego wspólnie z Polskim Towarzystwem Geogra- i Poleskiego Parku Narodowego. Są autorami fi cznym. Uczestnicy tych wyjazdów mieli okazję wystaw fotografi i przyrodniczej, występują w lo- zapoznania się z walorami przyrodniczymi i kul- kalnych programach radiowych i telewizyjnych. turowymi doliny Bugu i południowego Podlasia Współpracują jako rzeczoznawcy i konsultanci (2001, 2009), okolic Kazimierza i Janowca nad z wieloma organizacjami naukowymi oraz jed- Wisłą (2003), Obszaru Chronionego Krajobrazu nostkami administracyjnymi i gospodarczymi, Dolina Tanwi na Roztoczu Środkowym (2004), działają na rzecz ochrony środowiska na forum kompleksu torfowisk węglanowych w okolicach regionalnym i krajowym. Chełma (2007) oraz północnej części Kotliny Były w historii Oddziału Lubelskiego lata Sandomierskiej (2010). tłuste i lata chude, tak jak w większości innych Działalność botaników lubelskich zazna- oddziałów regionalnych PTB. Mimo różnych czyła się nie tylko w środowisku naukowym zawirowań w działalności – okresowego od- Lublina, lecz i na arenie ogólnopolskiej. Od- pływu członków, zmniejszonej aktywności czy dział zorganizował dotychczas cztery Ogólno- umiarkowanej frekwencji na posiedzeniach na- polskie Zjazdy Towarzystwa (w latach 1946, ukowych – Polskie Towarzystwo Botaniczne 1954, 1964 i 1980). W ostatnich dwóch de- w dalszym ciągu umożliwia przegląd dorobku kadach był również współorganizatorem sze- badawczego i przyczynia się do integracji śro- regu innych imprez naukowych różnej rangi, dowiska lubelskich botaników. Należy mieć jak XVII Międzynarodowy Kongres „Sexual nadzieję, że tak pozostanie przez co najmniej Plant Reproduction” (2003), XXVI Między- kolejnych 60 lat. narodowa Konferencja Fykologiczna (2007), X i XIV Zjazd Lichenologów Polskich (1994, LITERATURA 1999), XXXI i XXXIX Zjazd Polskich Ogrodów Botanicznych i Arboretów (1999, 2010), cykl CZARNECKA B. 2000. 750 posiedzeń naukowych Oddziału sześciu ogólnopolskich konferencji „Biologia Lubelskiego Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Wy- dawnictwo UMCS, Lublin. kwitnienia, nektarowania i zapylania roślin” w latach 1997–2007 (dwie ostatnie pod hasłem CZARNECKA B. 2001. 55 lat Oddziału Lubelskiego Polskiego Towarzystwa Botanicznego (1945–2000). Wiadom. Bot. „Biologia kwitnienia i alergie pyłkowe”), kon- 45(1/2): 86–92. ferencja „Pyłek roślin w aeroplanktonie różnych CZARNECKA B. 2006. 60 lat działalności Polskiego Towarzy- regionów Polski” (2006) oraz trzy spotkania stwa Botanicznego w Lublinie (1945–2005). Wiadom. Sekcji Biologii Populacji Roślin przy Komitecie Bot. 50(1/2): 57–61. 122 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

JÓŹWIK Z., KARDASZEWSKA E., NOWAK M. (red.) 1995. Narodowego. Była to kolejna okazja do dalszego Księga pamiątkowa Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi nawiązywania współpracy pomiędzy zespołami Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Wydawnictwo UMCS, Lublin. z ośrodków: poznańskiego, wrocławskiego, warszawskiego, kieleckiego i katowickiego. MIKUŁA A. 2010. Sprawozdanie z działalności Polskiego To- warzystwa Botanicznego w latach 2007–2009. Wiadom. W warsztatach uczestniczyło 15 członków Bot. 54(3/4): 95–101. i sympatyków Sekcji Pteridologicznej PTB oraz

RODKIEWICZ B. 1998. Laudatio. W: Tadeusz Baszyński – zaproszeni goście: Nadleśniczy Leśnictwa Mię- doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skło- dzyzdroje inż. Józef Ciechanowicz, Przedstawi- dowskiej. Wydaw. UMCS, Lublin, s. 9–18. ciel Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych ŚNIEŻKO R., BEDNARA J. 1999. Prof. dr hab. Bohdan Rodkie- w Szczecinie mgr inż. Stanisław Kmiecik oraz wicz (24 IV 1925 – 20 III 1998). Wiadom. Bot. 43(1/2): Przedstawiciel Dyrekcji Wolińskiego Parku Na- 61–62. rodowego mgr Bartosz Kasperkowicz. W sesji Wykorzystano również niepublikowane doroczne spra- terenowej prof. Maria Jasnowska z Uniwersytetu wozdania z działalności Oddziału Lubelskiego PTB z lat Szczecińskiego, osobiście prezentowała uczest- 2001–2010. nikom swoje dzieło „Scieżkę Przyrodniczą” wio- Bożenna CZARNECKA dącą przez rezerwat Osmunda regalis położony w północnej części Drożkowych Łąk. Ochronie podlegają tu młode postacie olsów i zbiorowiska zaroślowe oraz las brzozowo-dębowy z licznie II OGÓLNOPOLSKIE WARSZTATY występującym wiciokrzewem pomorskim, krusz- PTERIDOLOGICZNE „RODZAJ czykiem rdzawoczerwonym, sasanką łąkową POLYPODIUM W POLSCE” oraz z długoszem królewskim. (BIAŁA GÓRA 13–16 WRZEŚNIA 2011) Podczas sesji referatowej prof. Elżbieta Zenkteler omówiła temat „Morfologia i ana- Second Workshop of Pteridological Section of the Polish Botanical Society ‘Genus Polypodium tomia kłącza Polypodium interjectum Shivas”, in Poland’ (Biała Góra, 13–16 September 2011) przybliżając uczestnikom kilka charakterystycz- nych cech różniących kłącza P. interjectum od Na terenie Stacji Monitoringu Środowiska P. vulgare. W doniesieniu „Ozdobne formy w Przyrodniczego UAM w Białej Górze odbyły rodzaju Polypodium” przedstawiła również się II Ogólnopolskie Warsztaty Pteridologiczne modyfikacje kształtu blaszki liściowej oraz zorganizowane przez Uniwersytet Poznański listków I. rzędu u gatunków wchodzących w i Wrocławski oraz instytucje patronujące i spon- skład kompleksu P. vulgare. Student Marek sorujące – Woliński Park Narodowy, Regionalną Podsiedlik poinformował o znalezisku „Poly- Dyrekcję Lasów Państwowych w Szczecinie podium interjectum Shivas – nowy gatunek dla i Nadleśnictwo w Międzyzdrojach. Warsztaty, Wyżyny Kieleckiej”. Następnie dr Krzysztof jako forma spotkania członków Sekcji Pteridolo- Świerkosz określił „Udział Polypodium vul- gicznej, organizowane są co dwa lata (pierwsze, gare L. w zbiorowiskach z klasy Asplenietea poświęcone rodzajowi Dryopteris odbyły się trichomanis w Polsce południowo-zachodniej”, w Katowicach w 2009 roku, a kolejne, trzecie uznając gatunek za charakterystyczny dla ze- na temat rodzaju Pteridium zaplanowano na społu Hypno-Polypodietum na podstawie analiz rok 2013). z użyciem programu TWINSPAN. Stwierdził, Celem warsztatów, oprócz prezentacji wy- że w Sudetach zbiorowiska naskalne z P. vul- ników badań prowadzonych nad paprotnikami gare zajmują stanowiska o zacienieniu 50%, na występującymi na terenie całego kraju, było podłożu bezwapiennym. poznanie przedstawicieli rodzaju Polypodium Dr Ewa Szczęśniak na podstawie wieloletnich występujących na Pomorzu Zachodnim, ze obserwacji zwróciła uwagę na szeroki zakres tro- szczególnym uwzględnieniem Wolińskiego Parku lerancji P. vulgare na typy skał (o pH siedlisk Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 123

Ryc. 1. Uczestnicy II Ogólnopolskich Warsztatów Pteridologicznych „Rodzaj Polypodium L. w Polsce” podczas sesji referatowej ‘Biała Góra 2011’ (fot. E. Szczęśniak). Fig. 1. Participants of II Polish Pteridological Workshop ‘Genus Polypodium L. in Poland’ during lecture session ‘Biała Góra 2011’ (phot. E. Szczęśniak).

Ryc. 2. Dokumentacja fotograﬁ czna stanowisk występowania kompleksu Polypodium vulgare (fot. E. Szczęśniak). Fig. 2. Photo-documentary of Polypodium vulgare complex localities (phot. E. Szczęśniak). 124 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 3. Prof. dr hab. Janina Jasnowska (w środku) na stanowisku Osmunda regalis w Drożkowych Łąkach (fot. E. Szczęśniak). Fig. 3. Professor Janina Jasnowska (in the center) on the sities of Osmunda regalis, Drożkowe Łąki (phot. E. Szczęśniak). rzędu 4–8) oraz warunki świetlne. W swoim społeczeństwa utrudnia opanowanie tej nie- komunikacie „Reakcja Polypodium vulgare na korzystnej sytuacji. B. Woziwoda w kolejnej antropopresję na przykładzie Dolnego Śląska” prezentacji „Paprotka zwyczajna Polypodium wykazała, że gatunek ten aktywnie zajmuje od- vulgare L. w Polsce Środkowej – rozmiesz- słonięcia ścian w kamieniołomach, natomiast czenie, zagrożenia i ochrona” poświęciła wiele nie zasiedla murów. uwagi zagrożeniom występującym na niżowych Z kolei dr Beata Woziwoda i mgr Katarzyna stanowiskach paprotki, odnotowując dalszą Pawicka zwróciły uwagę na nasilające się zja- tendencję spadkową w liczebności populacji, wisko zbierania paprotników ze stanowisk na- mimo objęcia tego taksonu całkowitą ochroną turalnych w celu ich sprzedaży do prywatnych prawną od 2001 roku. ogrodów ozdobnych. W bardzo interesującym Dr Kamila Reczyńska w swoim komunikacie doniesieniu „Paprotka zwyczajna i inne rodzime nt. „Polypodium vulgare L. w zbiorowiskach gatunki paproci jako przedmiot handlu – realne dąbrów acydofi lnych (Cl. Quercetea robori-pe- zagrożenia i potencjalne korzyści” przedsta- traeae Br.-Bl. et R.Tx. 1943) i ciepłolubnych wiły niebezpieczeństwo pustoszenia stanowisk (O. Quercetalia pubescenti-petraeae Klika 1933 naturalnych, a także wprowadzania do obrotu corr. Moravec in Beg. et Theurill 1984) w Sude- roślin pochodzących z upraw szkółkarskich tach, na ich Pogórzu i Przedgórzu” stwierdziła, np. w Nowej Zelandii lub, co jeszcze gorsze, że w dąbrowach kwaśnych paprotka pełni rolę z rozmnażania klonalnego in vitro. Skala gatunku wyróżniającego. tych zjawisk nabiera masowych rozmiarów, Dariusz Tlałka zreferował „Występowanie a brak regulacji prawnych i nieświadomość paprotki zwyczajnej Polypodium vulgare L. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 125 w Beskidzie Małym (Karpaty Zachodnie)”. klifi e nadmorskim w pobliżu Międzyzdrojów, Dzięki jego ogromnemu zaangażowaniu pteri- gdzie paprotka zasiedlała trawiaste murawy dofl ora Beskidu Małego należy do najlepiej zba- lasu sosnowego. Po wykonaniu dokumentacji danych na terenie Polski. Korzystając z systemu fotografi cznej stanowisk Polypodium pobrano kartogramów ATPOL D. Tlałka stwierdził 58 liście do analiz z użyciem binokularu. Poszuki- stanowisk P. vulgare w tym masywie. wano dwóch gatunków: P. interjectum – paprotki Tomasz Kubala wraz z Beatą Grabowską przejściowej i mieszańca P. ×mantoniae – pa- przedstawili referat „Kolekcja mrozoodpornych protki mantona. Ku naszemu zaskoczeniu wie- przedstawicieli Lycopodiophyta i Monilophyta w czorna identyfi kacja taksonu w oparciu o liczbę Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu im. Adama grubościennych komórek annulusa (pierścienia Mickiewicza w Poznaniu”. Ta bogata kolekcja otwierającego) wskazywała jedynie na występo- liczy obecnie 148 gatunków, w tym aż 36 ga- wanie P. ×mantoniae. Potwierdzało by to teorię tunków krajowych. Najliczniej reprezentowane Danielli Ivanovej z Bułgarii o dominujacej roli są rodzaje Dryopteris, Athyrium (i ich liczne P. ×mantoniae w kompleksie P. vulgare. Roz- formy ozdobne) oraz Polystichum, prezentowane mieszczenie obydwu gatunków w Polsce pozo- w działach Systematyki Roślin oraz w Alpina- staje nierozpoznane. Nie są one uwzględnione rium. Naukowa dokumentacja kolekcji dostępna w Atlasie rozmieszczenia roślin naczyniowych jest w elektronicznej bazie danych, a zarodniki są (Zając, Zając 2001), ani w krytycznej liście ga- obiektem międzynarodowej wymiany pomiędzy tunków roślin występujących w Polsce (Mirek ogrodami botanicznymi. et al. 2002). W kluczu Rutkowskiego (2006), Przedstawiciel Koła Naukowego Przyrod- ujęto tylko P. interjectum, z podaniem zwięzłego ników UAM, student Maciej Jędrzejczak przy- wykazu cech morfologiczno-taksonomicznych, gotował referat pt. „Górski element we fl orze bez rysunków pomocniczych. paproci Wielkopolski – nowe wyspowe stano- Fakt występowania tych gatunków i ich roz- wisko interesujących gatunków na Pojezierzu mieszczenie we wschodnich Niemczech oraz Gnieźnieńskim”. Omówił w nim znalezioną w Czechach (odnotowane w latach 1998 i 1999) w 2008 roku populację języcznika (49 kęp) sugeruje, że mogą one występować przynajmniej w łęgu olszowym wschodniej Wielkopolski. Na w Polsce zachodniej od Wolina po Dolny Śląsk, stanowisku tym występowały również paprocie chociaż ich zakładane rozmieszczenie może górskie: Polystichum aculeatum, Asplenium tri- okazać się nawet szersze. Najprawdopodob- chomanes i Cystopteris fragilis. Koło Naukowe niej osiągają one w Polsce lokalną, północno- UAM reprezentowała również studentka Wydz. wschodnią granicę zasięgu. Biologii UAM w Poznaniu Natalia Olejnik, W Niemczech P. interjectum jest gatunkiem która omówiła wyniki analizy fi tocenotycznej zagrożonym (kat. R na czerwonej liście), w Cze- i pomiarów biometrycznych „Populacji podej- chach wymierającym (kat. EN w czerwonej źrzonu księżycowego Botrychium lunaria (L.) księdze). W Polsce P. interjectum i P. ×mantoniae Sw. na Dziewiczej Górze pod Poznaniem”. nie zostały ujęte w liście gatunków zagrożonych, Liczne okazy (80 osobników) Botrychium wy- w związku z czym nie uzyskały ochrony prawnej stępują tu jako element rzadkiego na niżu zbio- – co najwyżej są chronione w kompleksie Poly- rowiska Astrantio-Fraxinetum, a cała populacja, podium vulgare. Dopóki nie zostanie rozpoznane zlokalizowana w obrębie terenów rekreacyjnych ich pełne rozmieszczenie, oceniony ich udział miasta Poznania jest silnie zagrożona antro- w zbiorowiskach roślinnych i czynniki zagra- popresją. żające, dopóty ochrona tych rzadkich gatunków Podczas popołudniowej sesji warsztatowej nie będzie efektywna. Trudności z wyróżnianiem dokonano przeglądu licznych stanowisk pa- P. interjectum i P. ×mantoniae w Polsce wyni- protki (prawdopodobnie form mieszańco- kają nie tylko ze słabej znajomości cech gatun- wych) z kompleksu Polypodium vulgare na kowych i braku danych o ich rozmieszczeniu, ale 126 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 także braku rodzimej ikonografi i. Dlatego przy- TERENOWE WARSZTATY SEKCJI gotowanie szczegółowego klucza, odpowiednio BRIOLOGICZNEJ POLSKIEGO ilustrowanego, zawierającego mapę rozpozna- TOWARZYSTWA BOTANICZNEGO nego zasięgu gatunków w Polsce, zwróci uwagę „MSZAKI ROZTOCZA” (ZWIERZYNIEC, 14–18 WRZEŚNIA 2011) na te taksony i pozwoli na skorygowanie mapy zasięgu w Europie Środkowej i określenie stra- Field workshop of the Bryological Section tegii ich ochrony. of the Polish Botanical Society Nazajutrz, podczas sesji terenowej, nie- ‘Bryophytes of the Roztocze region’ zastąpionym przewodnikiem po rezerwatach (Zwierzyniec, 14–18 September 2011) Wolina była Pani prof. Janina Jasnowska W krainie jodły, buka i tarpana, czyli na z Zakładu Botaniki i Ochrony Roślin, Zachod- terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego, niopomorskiego Uniwersytetu Technicznego odbyły się tegoroczne, dziewiąte już, terenowe w Szczecinie. Przybliżyła nam nie tylko pte- warsztaty Sekcji Briologicznej PTB. Organiza- ridofl orę, ale i geomorfologię tego obszaru o torzy warsztatów Robert Zubel (Uniwersytet bogatej konfi guracji i dużych deniwelacjach. Marii Curie-Skłodowskiej) i Zbigniew Macie- Szczególne wrażenie na uczestnikach warsz- jewski (Roztoczański Park Narodowy) przy- tatów zrobił jej wykład nt. aktywnych klifów gotowali bogaty program zajęć terenowych nadmorskich (skutek abrazji), które stanowią i seminariów pozwalających poznać mszaki wyróżniającą cechę Wolińskiego Parku Na- Roztocza, krainy, która w pasie Wyżyn Środ- rodowego. Zwróciła również uwagę na to, że kowopolskich wyróżnia się specyfi czną rzeźbą mimo szczególnego „ubóstwa” fl orystycznego oraz największym nagromadzeniem gatunków Obszaru ochrony ścisłej im. prof. Zygmunta górskich. Każdy z uczestników otrzymał przygo- Czubińskiego (unikalna wolińska buczyna stor- towany przez nich przewodnik sesji terenowych czykowa), z obszaru całego WPN podaje się 54 z opisem wybranych obszarów oraz zestawienie gatunki prawnie chronione i aż 76 gatunków dotychczasowych danych briologicznych. Na lokalnie rzadkich lub bardzo rzadkich. rozpoczęcie warsztatów wysłuchaliśmy też W strefi e ochrony ścisłej WPN zwiedziliśmy dwóch referatów prezentujących Roztoczański ponadto Obszar ochrony ścisłej im. prof. Adama PN (T. Grabowski) oraz jego walory przyrod- Wodziczki – klif o południowej wystawie, ze nicze (Z. Maciejewski). zbiorowiskami ciepłolubnymi (nieczynne wyro- W warsztatach uczestniczyło 21 osób, w tym bisko kredy) oraz pięknie położony punkt wido- zarówno członkowie Sekcji, jak i osoby nie kowy, z pasem szuwarów i oczeretowych wysp zrzeszone (ale zainteresowane biologią mchów formujących wsteczną deltę Świny. Po obfi tym i wątrobowców), które zawsze chętnie przyjmu- poczęstunku, ufundowanym przez Nadleśnictwo jemy w naszym gronie (Ryc. 1). Należy odno- Międzyzdroje, ostatnim etapem warsztatów był tować, że pomysł zorganizowania warsztatów Ośrodek Edukacyjny WPN nad jeziorem Grodno briologicznych na Roztoczu spotkał się z dużą oraz piaszczysty klif z licznymi stanowiskami życzliwością i pomocą ze strony administracji przedstawicieli kompleksu P. vulgare. Drugie Roztoczańskiego PN, w tym dyrektora mgr. inż. Warsztaty Pteridologiczne uważamy za kolejny Zdzisława Strupieniuka i jego zastępcy mgr. Ta- sukces w działalności naszej Sekcji, która przy- deusza Grabowskiego, którzy znaleźli także czas gotowuje obecnie III Ogólnopolską Konferencję na osobiste spotkania z naszą grupą. Udostęp- Pteridologiczną, w dniach 13–15 września 2012 niono nam zarówno bazę noclegową i miejsce roku, na terenie Ogrodu Botanicznego UAM na ognisko, jak i salę prelekcyjną i pracownię w Poznaniu. biologiczną Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego Elżbieta ZENKTELER Roztoczańskiego PN, w których odbywały Ewa SZCZĘŚNIAK się wieczorne seminaria i sesje referatowe. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 127

Ryc. [Fig.] 1. Uczestnicy warsztatów, Zwierzyniec 2011. Participants of the bryological workshops, Zwierzyniec 2011. Od lewej [from the left]: 1 – M. Zgrabczyńska, 2 – P. Górski, 3 – S. Rosadziński, 4 – Z. Maciejewski, 5 – B. Cykowska, 6 – M. Podlaska, 7 – M. Wojterska, 8 – S. Wierzcholska, 9 – R. Zarzecki, 10 – A. Stebel, 11 – R. Jaskuła, 12 – B. Piwowarski, 13 – M. Staniaszek-Kik, 14 – T. Paciorek, 15 – A. Rusińska, 16 – G. J. Wolski, 17 – R. Zubel, 18 – E. Fudali, 19 – M. Wilhelm, 20 – G. Vončina, 21 – M. Rutkowska, 22 – pies briologiczny, Neska [bryological dog, Neska] (właścicielka [owner] A. Rusińska) (fot. [phot.] R. Jaskuła).

Zaproszono nas też do zwiedzenia multime- dolinie Świerszcza. Jest to ponad ośmiokilo- dialnej ekspozycji przyrodniczej w Ośrodku metrowy ciek wodny tworzący, razem z rzeką Edukacyjno-Muzealnym w Zwierzyńcu, jakiej Szum, główną oś hydrologiczną Parku. Wstępne nie powstydziłyby się nawet Kew Gardens oraz opracowanie wyników notowań prowadzonych Izby Leśnej na Floriance. Umożliwiono nam w terenie i ich porównanie z listą gatunków też wizytę w Ośrodku Hodowli Zachowawczej mszaków dotąd podanych z RPN pozwoliły na Konika Polskiego. dopisanie 30 nowych dla Parku taksonów (23 Za gościnność podziękowaliśmy, jakżeby mchy i 7 wątrobowców). Szczególnych emocji inaczej, briologicznie, zestawiając listę mszaków dostarczyło nam odkrycie przez Beatę Cykowską zaobserwowanych i wynotowanych podczas i Grzegorza Vončinę dość obfi tego stanowiska dwudniowej eksploracji zbiorowisk leśnych w Buxbaumia viridis (ponad 30 sporofitów/ 128 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 osobników) – gatunku mchu priorytetowego dla autorów zaprezentował także dwa interesu- Unii Europejskiej (Natura 2000). W ciągu dwóch jące plakaty dokumentujące zależności między dni badań udało się potwierdzić występowanie briofl orą a dynamiką zbiorowisk roślinnych, w ponad 60% gatunków mszaków (mchów i wą- których rozwijają się populacje mchów (bory trobowców) znanych dotychczas z terenu RPN-u jodłowe) i wątrobowców (torfowisko Między- lub odkryć kolejne ich stanowiska. Szczegółowe rzeki). Bogato ilustrowane zdjęciami wystąpienie wyniki dokonanej inwentaryzacji, z uwzględ- Marii Wojterskiej i Anny Rusińskiej dotyczące nieniem danych ilościowych i ekologicznych, zróżnicowania roślinności torfowisk w północnej zostaną zaprezentowane we wspólnej publikacji, tajdze w okolicach Archangielska wywołało co stało się już tradycją naszych spotkań. Trze- kilka spontanicznych okrzyków „zróbmy tam ciego dnia warsztatów mieliśmy okazję poznać następne warsztaty…”. Podczas zebrania Sekcji jeszcze inny przyrodniczo aspekt Roztocza – ustaliliśmy jednak bliższe miejsce przyszłorocz- lessowe wąwozy Szczebrzeszyńskiego Parku nego spotkania. Chcielibyśmy je zorganizować Krajobrazowego, gdzie największą atrakcją brio- na terenie Gór Świętokrzyskich, a impulsem do logiczną okazała się obfi ta populacja glewika tej decyzji był referat Tomasza Paciorka, który Phaeoceros carolinianus. Sesja fotografi czna przedstawił stan zbadania fl ory mchów i wątro- trwała długo… bowców w Świętokrzyskim Parku Narodowym. W godzinach popołudniowych i wieczornych W naszym kraju wciąż jest wiele obszarów bę- odbywały się seminaria oraz sesje referatowe i dących briologicznymi białymi plamami! plakatowe, podczas których uczestnicy warsz- tatów prezentowali założenia i wyniki prowadzo- Ewa FUDALI, Robert ZUBEL nych przez siebie badań. Ogółem przedstawiono 6 referatów oraz 4 plakaty. Pierwszą sesję semi- naryjną poprzedziła minuta ciszy dla uczczenia pamięci dwóch nestorów polskiej briologii, którzy odeszli w tym roku na wieczne briolo- VARIA gizowanie: prof. Kazimierza Karczmarza i dr. Mariana Kuca. Wystąpienia i postery oscylo- wały wokół bardzo różnorodnej tematyki, a ich przewodnią myślą były wybrane aspekty BORNHOLMSKIE GLONY W KRAKOWIE spontanicznych i antropogenicznych przemian Bornholm’s algae in Cracow środowiska przyrodniczego i ich wpływ na mszaki. Monika Staniaszek-Kik, na przykładzie Od 30 czerwca do 13 lipca 2011 roku w Mu- antropogenicznie zniekształconego kompleksu zeum Botanicznym Instytutu Botaniki im. W. torfowisk Ługi (Polska Środkowa), zaprezento- Szafera PAN w Krakowie gościła wystawa pt. wała, jakim dobrym wskaźnikiem i miernikiem „Glony Bornholmu” (Ryc. 1). Podróżuje ona antropogenicznych zmian siedliskowych mogą od pół roku po Polsce. Jak dotąd prezentowana być mszaki. Ewa Fudali omówiła, jak w jej ro- już była w kilku ośrodkach naukowych, ko- dzinnym mieście – Wrocławiu, dynamicznie lejno na Zachodniopomorskim Uniwersytecie zmieniała się briofl ora parków na przestrzeni Technologicznym w Szczecinie, na Uniwersy- ostatnich 11 lat w aspekcie trwałości populacji tecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, dalej na gatunków oraz kolonizacji i rekolonizacji dostęp- Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsz- nych substratów i siedlisk. Robert Zubel przed- tynie, Uniwersytecie Łódzkim oraz ostatnio na stawił wstępne wyniki prowadzonych wraz ze Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie oraz Zbigniewem Maciejewskim badań nad sukcesją Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. roślinności runa i mszaków na buchtowiskach w Punktualnie w letnie czwartkowe południe zbiorowiskach borowych RPN. Ten sam zespół na otwarcie wystawy przybyło około 30 gości, Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 129

wyżej prof. dr hab. Lubomiry Burchardt i prof. dr. hab. Konrada Wołowskiego, również prof. dr GLONY hab. Barbara Rakowska (Uniwersytet Łódzki), BORNHOLMU prof. dr hab. Krzysztof Czernaś, dr Barbara Ba- nach, dr Agnieszka Szczurowska i dr Wojciech Pęczuła (Uniwersytet Przyrodniczy, Lublin), prof. dr hab. Jan Matuła i dr Dorota Richter (Uniwersytet Przyrodniczy, Wrocław), dr Ewa Dembowska i dr Marta Luścińska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń), dr Beata Messyasz, dr Maciej Gąbka, dr Paweł M. Owsianny, mgr Łukasz Lamentowicz i mgr Andrzej Rybak (Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań), dr Wojciech Kowalski i mgr Katarzyna Ko- marzewska (Zachodniopomorski Uniwersytet Polskie Towarzystwo Fykologiczne, Polskie Towarzystwo Botaniczne, Technologiczny, Szczecin), dr Bożena Jaworska NaturBornholm Museum (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn) oraz Instytut Botaniki PAN oraz dr Małgorzata Poniewozik (Katolicki Uni- zapraszaj¹ na wystawê przyrodnicz¹ wersytet Lubelski, Lublin). Uczestniczyli oni do Muzeum Botanicznego IB PAN w dniach od 30.06 do 13.07 br. w dwóch wrześniowych wyprawach na Born- holm w latach 2008 i 2010, w celu zbierania Otwarcie wystawy 30.06 o godz. 12.00. prób glonów, głównie mikroskopijnych. Część ZAPRASZAMY glonów była oznaczana i fotografowana tuż po Ryc. 1. Plakat informujący o wystawie „Glony Bornholmu” zbiorze za pomocą terenowego mikroskopu, w Krakowie (autor J. Kowalska). pozostałe po przywiezieniu do Polski. Wyniki Fig. 1. Poster informing about the exhibition ‘Algae in the badań z pierwszej wyprawy zostały zaprezen- Bornholm island’ in Cracow (author J. Kowalska). towane w formie referatu na XXVIII Między- narodowej Konferencji Polskiego Towarzystwa w tym większość z IB PAN. Otwarcia dokonał Fykologicznego. Anglojęzyczne streszczenie prof. Konrad Wołowski, Dyrektor IB PAN, jed- tych badań pt. „Autumn ﬂ ora of different alga nocześnie jeden z badaczy Bornholmu. Prof. habitats on the Bornholm Island” zamieszczone Wołowski krótko przybliżył zgromadzonym zostało w tomie konferencyjnym „Book of Ab- gościom okoliczności, dzięki którym powstała stracts – XXVIII International Phycological prezentowana wystawa (Ryc. 2). Conference ‘Algal biodiversity in ecosystems Badaniami na duńskim Borholmie kieruje of protected areas’, 21–24th May 2009, Szczecin od kilku lat prof. Lubomira Burchardt z poznań- – Cieszyno Drawskie” (red. M. Bąk, T. Radzie- skiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. jewska, J. Gazda). Na wyspie tej znajduje się NaturBornholm Mu- Ekspozycja „Glony Bornholmu” prezento- seum, zajmujące się propagowaniem szeroko po- wana w Krakowie dotyczyła wyników badań jętej wiedzy przyrodniczej o Bornholmie. Dzięki z pierwszej wyprawy na tę wyspę. Ekspozycja ta współpracy Polskiego Towarzystwa Fykologicz- została zaaranżowana przez dr Joannę Kowalską nego z tym Muzeum liczna grupa polskich fyko- oraz lic. Magdalenę Łukaszek z Zakładu Fyko- logów z różnych ośrodków naukowych mogła pod logii IB PAN. Składała się z 20 tablic formatu opieką pracowników bornholmskiego ośrodka, B1 oprawionych w metalowe ramy, które roz- dra Finna Hansena i mgr Hanny Piórskiej, pro- mieszczone zostały w dwóch rzędach naprze- wadzić badania na duńskiej wyspie. W grupie ciwko siebie (Ryc. 2). Osiem pierwszych tablic tych badaczy znaleźli się, oprócz wspomnianych po lewej stronie poświęconych było typowo 130 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 2. Prof. dr hab. Konrad Wołowski otwiera wystawę w Muzeum Botanicznym Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN (fot. K. Romeyko-Hurko). Fig. 2. Prof. Konrad Wołowski is opening the exhibition in the Botanical Museum of the W. Szafer Institute of Botany PAS (phot. K. Romeyko-Hurko). naukowym zagadnieniom. Przygotowane one wyobraźnię zaproszonych gości, którzy dzielili zostały w języku duńskim, a w prawym górnym się ze sobą swoimi wrażeniami i skojarzeniami rogu każdej z nich dołączone zostało angielskie (Ryc. 3, 4). Na stołach obok tablic położone tłumaczenie w formacie A4. Tablice te przed- stawiały kolorowe zdjęcia niektórych spośród ponad 200 prokariotycznych i eukariotycznych glonów zebranych z kilku różnego typu siedlisk, w tym m.in. z płytkiego jeziora, zbiornika za- porowego, torfowiska, rozlewiska z solanką, jak również wyniki badań ﬁ zyko-chemicznych ich wód. Tablice umożliwiły gościom zaproszonym na otwarcie wystawy zapoznanie się z różnorod- nością glonów występujących na bornholmskich siedliskach. Były również impulsem do wymiany spostrzeżeń. Pozostałe tablice, choć miały mniejsze znaczenie naukowe, były nie mniej in- teresujące. Przygotował je dr Wojciech Pęczuła, jeden z wymienionych wyżej fykologów, który Ryc. 3. Goście zebrani na otwarciu wystawy na tle „arty- badanym okazom sinic (Cyanoprocaryota), zie- stycznych” tablic (fot. M. Łukaszek). Fig. 3. Guests gathered during the opening of the ex- lenic (Chlorophyta) czy euglenin (Euglenophyta) hibition against a background of ‘artistic’ plates (phot. nadał artystyczny wyraz. Tablice te pobudziły M. Łukaszek). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 131

Pamiątką z otwarcia wystawy w Krakowie są zdjęcia, które można oglądać na internetowej stronie IB PAN (www.botany.pl). Po Krakowie wystawa miała jeszcze gościć w Poznaniu, w Ogrodzie Botanicznym i na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza, oraz we Wrocławiu na Uniwersytecie Przyrodniczym. Stamtąd przez Świnoujście planowany jest jej transport do NaturBornholm Museum. Polscy badacze mają nadzieję, że dalsza współpraca z Duńczykami umożliwi dokładniejsze opracowanie flory glonów Bornholmu. Czekamy więc na kolejne wyprawy, ciekawe znaleziska glonów i war- tościowe dane, które wzbogacą naszą wiedzę o bornholmskiej przyrodzie.

Joanna KOWALSKA

MIĘDZYNARODOWE STUDIUM DOKTORANCKIE NAUK PRZYRODNICZYCH POLSKIEJ AKADEMII Ryc. 4. Goście zebrani na otwarciu wystawy przy „naukowych” tablicach (fot. K. Romeyko-Hurko). NAUK W KRAKOWIE – HISTORIA I DZIEŃ DZISIEJSZY Fig. 4. Guests gathered during the opening of the exhibition close to ‘scientifi c’ plates (phot. K. Romeyko-Hurko). International Doctoral Studies of Natural Sciences of the Polish Academy of Sciences zostały foldery, dzięki którym goście mieli rów- in Cracow – past and present nież możliwość zapoznania się z NaturBornholm Museum i samą wyspą (Ryc. 5). W 2000 roku, po objęciu stanowiska dyrektora Instytutu Botaniki im. Władysława Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, prof. Zbi- gniew Mirek wystąpił z inicjatywą powołania środowiskowego studium doktoranckiego i stu- diów podyplomowych dla nauk przyrodniczych w ramach Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W tamtym czasie stawało się coraz bardziej oczywistym, że – podobnie jak w krajach zachodnich – podstawą kształcenia nowych kadr będą studia doktoranckie. Stworzenie wspólnego Studium Doktoranckiego dla kilku instytutów było ze wszech miar korzystne, upraszczało bowiem sprawy organizacyjne, ograniczało koszty Ryc. 5. Goście zebrani na otwarciu wystawy oglądają związane z prowadzeniem Studium i stwarzało foldery o NaturBornholm Museum i Bornholmie (fot. szansę na łatwiejsze starania o subwencje. M. Łukaszek). Dnia 2 lutego 2000 roku w Sali Konferen- Fig. 5. Guests gathered during the opening of the exhibition are looking at brochures about the NaturBornholm Museum cyjnej Instytutu Botaniki PAN w Krakowie przy and the Bornholm Island (phot. M. Łukaszek). ul. Lubicz 46 miało miejsce spotkanie, w którym 132 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 na zaproszenie Dyrektora IB PAN wzięli udział: PAN (do którego w międzyczasie włączono prof. dr hab. Janusz Kruk i prof. dr hab. Paweł Zakład Biologii Wód), Instytutem Systematyki Valde-Nowak z Zakładu Archeologii Małopolski i Ewolucji Zwierząt PAN oraz Zakładem Fi- (Instytut Archeologii i Etnologii PAN w War- zjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN szawie), doc. dr hab. Krystyna Szeroczyńska w sprawie wspólnego prowadzenia środowisko- i prof. dr hab. Teresa Madeyska z Instytutu wego Studium Doktoranckiego Nauk Przyrod- Nauk Geologicznych PAN w Warszawie, prof. niczych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, dr hab. Jan Środoń i doc. dr hab. Marek Doktor działającego ze względów formalnych i organiza- z Ośrodka Badawczego w Krakowie z tegoż In- cyjnych przy Instytucie Botaniki im. W. Szafera stytutu, prof. dr hab. Janusz Starmach i doc. dr PAN w Krakowie. Ustalono, że dziedziny objęte hab. Andrzej Kownacki z Zakładu Biologii Wód programem Studium to: biologia (specjalność: PAN, prof. dr hab. Adam Kotarba z Zakładu Geo- biotaksonomia wszystkich grup organizmów ży- morfologii i Hydrologii Gór i Wyżyn (Instytut wych), biogeografi a, paleobiologia, różne kie- Geografi i i Przestrzennego Zagospodarowania runki biologii doświadczalnej (fi zjologia roślin, PAN w Warszawie), prof. dr hab. Bronisław biotechnologia i in.), podstawy ochrony przyrody Wołoszyn i doc. dr hab. Wiesław Krzemiński (fl ory, fauny, przyrody nieożywionej i całych z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN ekosystemów) oraz ekologia (pełne spektrum oraz prof. dr hab. Marian Czarnowski i doc. dr kierunków badawczych). hab. Franciszek Dubert z Zakładu Fizjologii Dla sprawowania nadzoru merytorycznego Roślin PAN. Instytut Botaniki im. W. Szafera nad studium powołano Radę Studium, złożoną PAN reprezentowali Dyrektor Instytutu, prof. z samodzielnych pracowników naukowych dr hab. Zbigniew Mirek oraz prof. dr hab. Ewa wszystkich Instytutów współtworzących Stu- Zastawniak, proponowana na kierownika Stu- dium, po dwie osoby z każdej placówki. Studium dium. Wszyscy zebrani zgodnie wyrazili wolę to zostało następnie przekształcone w Między- powołania Studium Doktoranckiego i Podyplo- narodowe Studium Doktoranckie Nauk Przyrod- mowego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, niczych (MSDNP) PAN w Krakowie, z siedzibą a prace organizacyjno-prawno-fi nansowe powie- w Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN w Kra- rzono Dyrektorowi IB PAN. kowie, ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków, o czym W pierwszym etapie, ze względów proce- powiadomiono ówczesnego Ministra Edukacji duralnych, zostało utworzone Studium Dokto- Narodowej i Sportu, dr Krystynę Łybacką, dnia ranckie przy Instytucie Botaniki im. W. Szafera 15 kwietnia 2003 roku. W działalności Studium PAN w Krakowie, obejmujące dwie dyscypliny: kierowano się opracowanym Regulaminem (patrz biologię i ekologię. Przygotowany program poniżej). Przekształcenie Studium spotkało się Studium, regulamin oraz warunki rekrutacji zo- z pełną aprobatą władz Polskiej Akademii Nauk, stały przedstawione do akceptacji Radzie Na- wyrażoną przez prof. dr. hab. Leszka Kaczmarka, ukowej Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN ówczesnego Przewodniczącego Wydziału Nauk w Krakowie w dniu 22 lutego 2000 roku, a 11 Biologicznych PAN. kwietnia tegoż roku zawiadomiono o powołaniu Głównym powodem przekształcenia Studium Studium Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, była chęć przyjmowania doktorantów z zagra- prof. dr. hab. Mirosława Handke’go, co w myśl nicy; ponadto Studium działało bez jakichkol- ówczesnych przepisów było warunkiem formal- wiek dotacji fi nansowych, zarówno ze strony no-prawnym wystarczającym dla zaistnienia Polskiej Akademii Nauk, jak i Ministerstwa, i rozpoczęcia działalności. a umiędzynarodowienie jego działalności da- Po dwóch latach działania Studium przy IB wało pewną nadzieję na dofi nansowanie przez PAN, w listopadzie 2002 roku, zawarto formalne Komitet Badań Naukowych (w przypadku porozumienie pomiędzy Instytutem Botaniki im. uczestnictwa doktorantów z zagranicy). W do- W. Szafera PAN, Instytutem Ochrony Przyrody tychczasowej historii MSNP PAN miało trzech Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 133 takich doktorantów. Byli to: mgr Petr Kočár stworzono możliwość ubiegania się o stypendia z Republiki Czeskiej i Darta Klavina z Estonii doktoranckie Prezesa PAN przyznawane w kilku (Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN) oraz wybranych obszarach badawczych. Stypendium mgr Andrea Pereswiet-Soltan z Włoch (Instytut to przyznawano na 3 lata w wysokości 2000 zł Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN). Dwie miesięcznie. Spośród doktorantów MSDNP PAN pierwsze osoby zrezygnowały w różnym okresie korzystali z niego: mgr Gabriela Gołębiowska uczestnictwa w Studium. i mgr inż. Małgorzata Chrupek – doktorantki Utworzenie środowiskowego Studium Dok- Instytutu Fizjologii Roślin PAN, mgr Jarosław toranckiego w Krakowie wyprzedziło późniejszą Wilczyński z Instytutu Systematyki i Ewolucji inicjatywę Prezesa PAN, prof. dr. hab. Andrzeja Zwierząt PAN oraz mgr Alicja Kostecka, dok- Legockiego z 2004 roku, z zaleceniem urucha- torantka Instytutu Botaniki PAN. mianiu studiów doktoranckich w placówkach Kandydaci na Studium Doktoranckie zdają PAN na obszarze całej Polski. W tym samym roku egzamin kwalifi kacyjny przed komisją, w skład

Ryc. 1. Prof. Zbigniew Mirek, Dyrektor IB PAN (stoi) otwiera w 2006 roku kolejny rok działalności Studium Doktoranckiego w Sali Konferencyjnej im. B. Pawłowskiego, w obecności (od prawej) doc. dr. hab. Andrzeja Skoczowskiego, członka Rady Studium z IFR PAN, prof. dr. hab. Adama Nadachowskiego, Dyrektora ISEZ PAN, kierownika Studium prof. dr hab. Ewy Zastawniak i jej zastępczyni, doc. dr hab. Doroty Nalepki (z lewej) (fot. K. Romeyko-Hurko). Fig. 1. Prof. Zbigniew Mirek, Director of the W. Szafer Institute of Botany, PAS (standing), opens the successive year (2006) of the Doctoral Studium’s activity in the Prof. B. Pawłowski Conference Room, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Cracow. The remaining persons are (right to left): Dr Andrzej Skoczowski, Prof. Adam Nadachowski, Prof. Ewa Zastawniak, Dr Dorota Nalepka (phot. K. Romeyko-Hurko). 134 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 2. Kierownik Studium, dr hab. Dorota Nalepka, prof. PAN wręcza doktorantce mgr Agnieszce Kalandyk indeks na inauguracji w 2011 roku w Sali Konferencyjnej Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie w obecności Dyrektora IB PAN, prof. dr. hab. Konrada Wołowskiego (fot. M. Łukaszek). Fig. 2. Dr Dorota Nalepka, Doctoral Studium Head, hands Studium’s acceptance papers to Agnieszka Kalandyk, M.Sc., 2011. Conference room at the W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Cracow. Prof. Konrad Wołowski, Director of the Institute, in background (phot. M. Łukaszek). której wchodzą oprócz członków Rady Studium Studium. W latach 2003–2006 doktoranci Insty- także kandydaci na promotorów przyszłych dok- tutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN mogli torantów. W przypadku pozytywnego wyniku uczestniczyć w wykładach „Biologia rozwoju” egzaminu kandydaci zostają przyjęci na Stu- prowadzonych w Instytucie Zoologii Uniwersy- dium. Po podpisaniu umowy cywilno-prawnej tetu Jagiellońskiego. i uroczystej inauguracji (Ryc. 1), otrzymują Każdego roku, na przełomie maja i czerwca legitymację uczestnika Studium oraz Indeks w Krakowie, a we wrześniu w Rzeszowie, ma Doktoranta (Ryc. 2). Obowiązkowe zajęcia dla miejsce Naukowa Sesja Sprawozdawcza MSDNP doktorantów odbywają się zgodnie z programem PAN, na której doktoranci, w obecności promo- (poniżej) przygotowanym na każdy kolejny rok torów oraz Rady Studium, referują wyniki swoich akademicki, dla wszystkich kierunków repre- badań i prezentują stopień zaawansowania reali- zentowanych przez Instytuty. Program obejmuje zowanej pracy doktorskiej (Ryc. 3). Po każdym wysłuchanie wykładów w wymiarze około 60 wystąpieniu jest czas na przynajmniej pięcio- godzin rocznie, ponadto doktoranci są zobowią- minutową dyskusję naukową. Od 2005 roku, zani do uczestnictwa w seminariach zakłado- w miarę zwiększania się liczby doktorantów, wych i posiedzeniach towarzystw naukowych. Sesja trwa 2, 3, a nawet 4 dni. Niezależnie od Wykładowcami Studium są pracownicy na- wystąpienia podczas Sesji, każdy z doktorantów ukowi wszystkich Instytutów współtworzących zobowiązany jest do złożenia semestralnych Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 135 sprawozdań pisemnych, zaakceptowanych przez regulujących działalność tego typu podmiotów. promotorów (opiekunów naukowych). W chwili obecnej ściśle określony czas trwania Kierownikiem Studium od początku jego studiów doktoranckich (4 lata) nie musi kończyć powstania do 30 czerwca 2007 roku, była prof. się obroną pracy doktorskiej. O ukończenie Stu- dr hab. Ewa Zastawniak, od 1 lipca 2007 roku dium informuje wtedy Świadectwo Ukończenia funkcję tę pełni dr hab. Dorota Nalepka, prof. Studium Doktoranckiego. Ostatnio nastąpiła PAN. W 2010 roku do Międzynarodowego Stu- kolejna zmiana przepisów, zgodnie z którą nie dium Nauk Przyrodniczych PAN w Krakowie będzie takich świadectw dla doktorantów przy- dołączył Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Bio- jętych w roku akademickim 2011/2012. logiczno-Rolniczy; porozumienie o przystąpieniu Obrony prac doktorskich odbywały się na zostało podpisane w Krakowie, w siedzibie Stu- posiedzeniach Rady Naukowej Instytutu Bota- dium, dnia 18 lutego 2010 roku (Ryc. 4). niki im. W. Szafera PAN – dla doktorantów IB Administracyjną obsługę Studium od sa- PAN i Instytutu (wcześniej Zakładu) Fizjologii mego początku zapewnia Instytut Botaniki im. Roślin PAN (który dotychczas nie posiadał od- W. Szafera PAN i tam też mieści się archiwum powiednich uprawnień), Instytutu Systematyki Studium. i Ewolucji Zwierząt PAN oraz Instytutu Ochrony Działalność Studium w miarę upływu lat Przyrody PAN. ulegała stopniowo coraz większemu sformalizo- Do 2011 roku włącznie przyjęto na Studium waniu, w miarę ukazywania się kolejnych aktów 172 osoby, z których 49 ukończyło studia dok- prawnych w randze ustaw czy rozporządzeń toranckie uzyskując stopień doktora, co jest

Ryc. 3. Sesja Sprawozdawcza MSDNP PAN na Wydziale Biologiczno-Rolniczym Uniwersytetu Rzeszowskiego. Sprawozdaje mgr Magdalena Nykiel w dniu 13.09.2011 roku (fot. D. Nalepka). Fig. 3. MSc Magdalena Nykiel at reporting session at the Faculty of Biology and Agriculture, Rzeszów University, 13 Sept. 2011 (phot. D. Nalepka). 136 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 4. Podpisanie porozumienia między Instytutem Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie i Wydziałem Biologicz- no-Rolniczym Uniwersytetu Rzeszowskiego w dniu 18 lutego 2010 roku o przystąpieniu do MSDNP PAN. Obecni (od prawej) Dyrektor IB PAN prof. dr hab. Zbigniew Mirek, Kierownik Studium dr hab. Dorota Nalepka, prof. PAN, Prorektor Uniwersytetu Rzeszowskiego dr hab. Czesław Puchalski, prof. UR oraz prof. dr hab. Zbigniew Szyndlar, członek Rady Studium z ISEZ PAN. Sala Konferencyjna im. Prof. B. Pawłowskiego Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie (fot. K. Romeyko-Hurko). Fig. 4. Signing agreement between the W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, and the Faculty of Bi- ology and Agriculture, Rzeszów University (February 18, 2010). Right to left: Prof. Zbigniew Mirek (Director, Institute of Botany, PAS), Dr Dorota Nalepka (Studium Head), Prof. Czesław Puchalski (Prorector, Rzeszów University), Prof. Zbigniew Szyndlar (Pol. Acad. Sci.). The Prof. B. Pawłowski Conference Room, Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Cracow (phot. K. Romeyko-Hurko). odsetkiem bardzo wysokim (Tab. 1). Spośród instytutach znalazło 24 osoby (11 w IB PAN, wypromowanych, 9 doktorantów ukończyło 7 w ISEZ PAN, 6 w IFR PAN). studia terminowo, w okresie czterech lat, 28 bro- Liczne jest grono promotorów (Tab. 2) na- niło prace po 5 latach, 7 po 6 latach, a 4 po 7 la- szych doktorantów; większość z nich reprezentuje tach. W ciągu 12 lat istnienia naszego Studium instytuty współtworzące Studium, ale są również Doktoranckiego wypromowano 20 doktorów promotorzy z kilku innych ośrodków naukowych z Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN, 3 z In- Polski, takich jak: Akademia Techniczno-Huma- stytutu Ochrony Przyrody PAN, 14 z Instytutu nistyczna w Bielsku-Białej (ATH), Akademia Fizjologii Roślin PAN oraz 9 z Instytutu Sys- Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Kra- tematyki i Ewolucji Zwierząt (łącznie 49 dok- kowie (AWF), Politechnika Rzeszowska im. torów). Z tej liczby doktorów pracę w swoich I. Łukasiewicza (PRz), Uniwersytet Jagielloński Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 137

Tabela 1. Statystyka doktorantów MSDNP PAN w latach 2000–2011. Table 1. Statistics of PhD students of the International Doctoral Studies of the Natural Sciences of the Polish Academy of Sciences in Cracow in 2000–2011.

Doktoranci IB PAN IFR PAN IOP PAN ISEZ PAN UR przyjęci 53 40 29 21 29 wypromowani 22 15 3 9 ukończyli bez obrony 2 1 7 3 nie rozpoczęli 2 2 1 zrezygnowali w trakcie 6 5 6 2 2 przeniesienie 1 skreśleni 7 5 2 1 aktualnie studiują 14 14 9 5 27

Tabela 2. Statystyka promotorów MSDNP PAN w latach 2000–2011. Table 2. Statistics of tutors of the International Doctoral Studies of the Natural Sciences of the Polish Academy of Sciences in Cracow in 2000–2011.

Placówka w tym Promotor/Opiekun Doktoranci naukowa wypromowani dr hab. Tomasz Baran UR 1 prof. dr hab. Grzegorz Bartosz UR 5 dr hab. Urszula Bielczyk IB 1 1 prof. dr hab. Jolanta Biesaga-Kościelniak IFR 2 1 dr hab. Tomasz Biliński UR 2 prof. dr hab. Zygmunt Bocheński ISEZ 1 1 dr hab. Andrzej Chlebicki IB 5 1 dr hab. Paweł Czarnota UR 1 dr hab. Wojciech Czarny UR 1 prof. dr hab. Franciszek Dubert IFR 7 3 dr hab. Elżbieta Damnicka IOP 1 prof. dr hab. Jarosław Dziadek UR 1 prof. dr hab. Maria Filek IFR 4 1 prof. dr hab. Ludwik Frey IB 1 prof. dr hab. Zbigniew Głowaciński IOP 3 2 prof. dr hab. Barbara Godzik IB 2 2 dr hab. Mykhalio Gonchar UR 1 prof. dr hab. Krystyna Grodzińska IB 1 1 dr hab. Robert Gwiazda IOP 3 prof. dr hab. Jan Holeksa IB 8 3 dr hab. Zbigniew Jakubiec IOP 4 1 dr hab. Franciszek Janowiak IFR 2 2 dr hab. Adam Jaworski UR 1 prof. dr hab. Stanisław Karpiński IFR 1 dr hab. Henryk Klama IB/ATH 3 1 dr hab. Joanna Kostecka UR 1 dr hab. Ewa Krzemińska ISEZ 1 dr hab. Krzysztof Kukuła UR 1 dr hab. Wojciech Litwińczuk UR 2 138 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Tabela 2 / Table 2. Kontynuacja / Continued.

Placówka w tym Promotor/Opiekun Doktoranci naukowa wypromowani prof. dr hab. Kazimiera Mamakowa IB 1 1 dr hab. Izabela Barcińska IFR 4 1 prof. dr hab. Anna Maryańska-Nadachowska ISEZ 3 1 dr hab. Grażyna Mazurkiewicz-Boroń IOP 1 prof. dr hab. Zbigniew Mirek IB 15 6 prof. dr hab. Zbigniew Mieszalski IFR 4 1 prof. dr hab. Marta Mizianty IB 1 1 prof. dr hab. Adam Nadachowski ISEZ 2 1 dr hab. Dorota Nalepka IB 2 dr hab. Ewa Niewiadomska IFR 1 prof. dr hab. Henryk Okarma IOP 13 dr hab. Krzysztof Oklejewicz UR 7 prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirkowa IOP 1 prof. dr hab. Jan Pilarski IFR 1 1 dr hab. Dariusz Pogocki UR 1 dr Tomasz Postawa ISEZ 1 dr hab. Małgorzata Prajer ISiEZ 1 prof. dr hab. Ewa Przyboś ISEZ 2 1 prof. dr hab. Magdalena Ralska-Jasiewiczowa IB 2 1 prof. dr hab. Barbara Rzebik-Kowalska ISEZ 1 1 prof. dr hab. Pierre Saumitou-Laprade IB 1 1 prof. dr hab. Andrzej Skoczowski IFR 10 2 dr hab. Adam Stebel IB/ŚUM 1 prof. dr hab. Leon Stuchlik IB 1 dr hab. Ewa Stworzewicz ISEZ 1 prof. dr hab. Andrzej Sybiry UR 2 dr hab. Grażyna Szarek-Łukaszewska IB 1 dr hab. Lucyna Śliwa IB 1 1 dr hab. Teresa Tomek ISEZ 1 prof. dr hab. Helena Trzcińska-Tacik IB/UJ 1 1 dr hab. Mirosław Tyrka IFR 1 1 prof. dr hab. Elżbieta Warchałowska-Śliwa ISEZ 2 2 prof. dr hab. Krystyna Wasylikowa IB 1 prof. dr hab. Wanda Weiner ISEZ 1 prof. dr hab. Maria Wędzony IFR 2 2 prof. dr hab. Zbigniew Witkowski IOP/AWF 3 prof. dr hab. Władysław Wojewoda IB 1 1 dr hab. Piotr Wojtal ISEZ 1 1 prof. dr hab. Bronisław Wołoszyn ISEZ 3 1 prof. dr hab. Konrad Wołowski IB 2 1 prof. dr hab. Ewa Zastawniak-Birkenmajer IB 2 dr hab. Tomasz Ząbek UR 1 dr hab. Jacek Żebrowski UR 1 dr hab. Iwona Żur IFR 2 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 139

(UJ) oraz Śląski Uniwersytet Medyczny w Ka- • Bezkręgowce wodne – przegląd ważniejszych gru p, towicach (SUM). Dwa doktoraty miały ko-pro- preferencje siedliskowe, cykle życiowe, grupy trofi czne motorów, z Francji (Universite de Lille) (obrona • Biologia ryb w 2009 roku) oraz Politechniki Rzeszowskiej • Biologia ptaków wodnych oraz ich rola w środo- (obrona w 2011 roku). wisku 6. EKOLOGIA EKOSYSTEMÓW WODNYCH Ewa ZASTAWNIAK-BIRKENMAJER, • hydrologia i fi zyczno-chemiczna charakterystyka Dorota NALEPKA wód http://www.botany.pl/show?page=46&article=11 • formacje ekologiczne: plankton, nekton, bentos, http://dorotanalepka.pl/stud_dr.html peryfi ton www.botany.pl • ekosystemy wodne: rzeki, jeziora, zbiorniki zapo- rowe • funkcjonowanie ekosystemów wodnych PROGRAM MIĘDZYNARODOWEGO STUDIUM • wpływ zanieczyszczeń na ekosystemy wodne DOKTORANCKIEGO POLSKIEJ AKADEMII • ekologia wód podziemnych NAUK W KRAKOWIE 7. FIZJOLOGIA STRESÓW I. PRZEDMIOTY KIERUNKOWE (1–15) (DO • Treść i zakres przedmiotu, podstawowy aparat WYBORU, PRZYNAJMNIEJ DWA OBLIGATO- pojęciowy RYJNIE). • Stres niskotemperaturowy • Stres wodny 1. SYSTEMATYKA I TAKSONOMIA • Stres ozonowy • Metodologia, metodyka i techniki badań taksono- • Stres tlenowy micznych • Stres świetlny • Przegląd ważniejszych systemów świata roślin- • Stres biotyczny nego i grzybów na tle ogólnego systemu organizmów • Stresy pochodzenia antropogenicznego żywych • Systematyka i taksonomia poszczególnych grup 8. FIZJOLOGIA PLONOWANIA ROŚLIN roślin i grzybów – specyfi ka badań • Podstawowe zagadnienia plonowania roślin • Kodeks Nomenklatury Zoologicznej • Genetyczne, fi zjologiczno-biochemiczne i ekolo- • Zasady i teorie klasyfi kacji zoologicznej giczne uwarunkowania plonowania roślin • Systematyka wybranych grup zwierząt • Znaczenie jakości materiału siewnego w pro- dukcyjności roślin 2. BIOLOGIA DOŚWIADCZALNA • Transport i dystrybucja substancji pokarmowych • Wybrane zagadnienia z cytogenetyki a wytwarzanie plonu rolniczego • Metody molekularne w badaniach ewolucyj- • Wpływ stresów na plonowanie roślin nych • Możliwość i sposoby zwiększania produktyw- • Protozoologia doświadczalna ności roślin 3. PALEONTOLOGIA • Rośliny alternatywne • Paleobiologia (wprowadzenie) • Globalne problemy wyżywienia ludzkości • Paleontologia i osteologia kręgowców 9. FIZJOLOGIA KWITNIENIA • Biostratygrafi a osadów lądowych • Ekofi zjologiczne czynniki indukcji kwitnienia 4. BIOGEOGRAFIA • Fotoperiodyzm • Wybrane zagadnienia biogeografi i • Wernalizacja • Zoogeografi a bezkręgowców świata • Hipotezy indukcji kwitnienia • Badania nad indukcją kwitnienia w ZFR PAN 5. SYSTEMATYKA I BIOLOGIA ORGANIZMÓW trwałość stanu zaindukowania chemiczna stymulacja WODNYCH kwitnienia • Bakteriologia – grupy fi zjologiczne, rola bakterii w środowisku wodnym 10. KULTURY IN VITRO I BIOTECHNOLOGIA • Algologia – taksonomia, biologia i ekologia cy- • Zakres przedmiotu, podstawowe pojęcia anobakterii i glonów • Rodzaje kultur sterylnych 140 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

– kultury organizmów i organów • Antropogeniczne przekształcenia szaty roślinnej – kultury kalusa Tatr i Podtatrza – kultury komórek i protoplastów • Wpływ zaburzeń antropogenicznych na zróżni- • Zastosowania kultur in vitro cowanie roślinności łąk porolnych w Bieszczadzkim – mikropropagacja Parku Narodowym – selekcja odpornościowa roślin, w tym wykorzy- • Flora i rozmieszczenie roślin naczyniowych stanie zmienności somaklonalnej w Tatrzańskim Parku Narodowym – transformacje genetyczne (fuzja protoplastów, • Wpływ fragmentacji i izolacji na populacje nie- transformacje obcym DNA) pylaka apollo i mnemozyny w Pieninach i innych frag- • Aspekty prawne i etyczne modyfi kacji gene- mentach Karpat; analiza ekologiczna i genetyczna tycznych • Stan zachowania i strategia ochrony skałek w obszarze Karpat polskich 11. PODSTAWY OCHRONY PRZYRODY • Biologia zachowawcza (Conservation Biology) II. POZOSTAŁE PRZEDMIOTY OBLIGATORYJNE – nowy kierunek nauki w ochronie przyrody główne 14. METODOLOGIA I METODYKA NAUK PRZYROD- zagadnienia teoretyczne i metodologiczne NICZYCH albo FILOZOFIA • Różnorodność biologiczna – główny paradygmat ekologii i ochrony przyrody, jak ją interpretować, mie- 15. JĘZYK OBCY rzyć i chronić III. REALIZACJA PLANU KSZTAŁCENIA Z ZAKRESU • Genetyka i biologia molekularna w ochronie KAŻDEGO Z WYMIENIONYCH PRZEDMIOTÓW (DO przyrody WYBORU) ODBYWA SIĘ: • Wielki problem obcych gatunków inwazyjnych • w formie wykładów, warsztatów i seminariów • Jak chronić duże drapieżniki z aktywnym udziałem doktorantów • Gospodarka leśna, łowiecka i rybacka a ochrona • poprzez udział doktorantów w posiedzeniach przyrody – zagadnienia konfl iktowe i pola ścisłej ko- towarzystw naukowych oraz zjazdach i sympozjach operacji naukowych • Ochrona w pojęciu metapopulacji, zastosowanie • poprzez udział doktorantów w zajęciach szko- w ochronie przyrody teorii biogeografi i wysp leniowo-dydaktycznych • Czynna ochrona gatunków na przykładach kra- • bezpośrednio w trakcie pracy naukowo-badaw- jowych i zagranicznych czej pod kierunkiem opiekuna i/lub promotora pracy • Ochrona geosystemów dolin rzecznych jako doktorskiej szlaków więzi przyrodniczej • podczas indywidualnego szkolenia • Ochrona krajobrazu, transformacja geosystemów IV. NAUKA JĘZYKA OBCEGO ODBYWA SIĘ W RA- 12. METODOLOGIA W BADANIACH Z ZAKRESU MACH LEKTORATÓW PROWADZONYCH PRZY OCHRONY PRZYRODY KRAKOWSKIM ODDZIALE PAN • System prawno-organizacyjny ochrony przyrody, dostosowania do UE i systemów światowych • Pojęcie „rzadki gatunek”, gatunki kluczowe, REGULAMIN MIĘDZYNARODOWEGO parasolowe i specjalnej troski STUDIUM DOKTORANCKIEGO • Monitoring biologiczny – cele, warunki i zasady NAUK PRZYRODNICZYCH monitoringu POLSKIEJ AKADEMII NAUK W KRAKOWIE • Metody czynnej ochrony fauny i fl ory • Systemy gromadzenia i przetwarzania danych, (International Doctoral Studies projekty CORINE, NATURA 2000 i inne of the Natural Sciences of the Polish Academy • Czerwone księgi i czerwone listy – nowe kryteria of Sciences in Cracow) i zasady ewidencji zagrożonych gatunków 1. Międzynarodowe Studium Doktoranckie Nauk • Etyka ekologiczna Przyrodniczych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, 13. OCHRONA FLORY, FAUNY I EKOSYSTEMÓW zwane dalej Studium działa zgodnie z Art. 36 Ustawy KARPAT o PAN, pkt. 3 i pkt. 4 z dnia 25 kwietnia 1997 roku • Ekologia i ochrona zagrożonych gatunków gór- (Dz. U. z 1997 Nr 75, poz. 469), Rozporządzeniami skich Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 1991 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 141 roku (Dz. U. Nr 58), z dnia 28 grudnia 1992 roku (Dz. z Promotorem lub Opiekunem naukowym, wniosku U. Nr 5 z 1993 roku) oraz z dnia 8 sierpnia 1997 roku o skreślenie z listy studentów w przypadku niezdania (Dz. U. Nr 101). egzaminów przewidzianych w programie studiów lub 2. Studium tworzą: Instytut Botaniki PAN, Instytut niedostatecznych postępów w pracy nad rozprawą Ochrony Przyrody PAN, Instytut Systematyki i Ewo- doktorską, lucji Zwierząt PAN, Zakład Biologii Wód PAN i Zakład – czuwanie nad realizacją programu i harmono- Fizjologii Roślin PAN. gramu studiów oraz nad zapewnieniem Doktorantom 3. Siedziba Studium mieści się w Instytucie Bo- optymalnych warunków pracy. taniki im. W. Szafera PAN, 31-512 Kraków, ul. Lu- 11. Bezpośredni nadzór nad Doktorantem spra- bicz 46. wuje Opiekun naukowy (Promotor – po otwarciu 4. Studium kształci kandydatów do stopnia nauko- przewodu doktorskiego), który: wego doktora nauk biologicznych w zakresie biologii – wprowadza Doktoranta w proponowaną tema- i ekologii. tykę rozprawy i metodykę badań, 5. Studia trwają cztery lata. Rok akademicki na – czuwa nad postępem pracy, upowszechnianiem Studium zaczyna się l października. wyników w miarę ich uzyskiwania i redakcją roz- 6. W uzasadnionych przypadkach Dyrektor Insty- prawy doktorskiej. tutu/Zakładu może przedłużyć okres trwania studiów, 12. Ogólne obowiązki i uprawnienia Doktorantów jednak nie więcej niż o jeden rok. określają Rozporządzenia Ministra Edukacji Naro- 7. Na Studium mogą być przyjęte osoby, które: dowej i Sportu wymienione w punkcie l. niniejszego – mają ukończone studia wyższe i posiadają tytuł regulaminu. W szczególności Doktoranci zobowiązani magistra, lub wyjątkowo licencjata, względnie inży- są do: niera, – prowadzenia badań w zakresie ustalonego tematu – zdały kolokwium kwalifi kacyjne. pracy, uczestniczenia w zajęciach przewidzianych 8. Nadzór nad działalnością Studium sprawuje Rada programem i zdawania przewidzianych programem Dyrektorów placówek wchodzących w skład Studium egzaminów, lub delegowani przez nich pełnomocnicy. – składania ustnych corocznych sprawozdań 9. Dyrektor Instytutu/Zakładu: w ustalonym terminie miesiąca czerwca przed Radą – ustala warunki fi nansowe realizacji Studium dla Studium oraz Promotorami, każdego z Doktorantów, – złożenia kierownikowi Studium pisemnych spra- – zatwierdza regulamin, program i harmonogram wozdań (do 15 czerwca) z przebiegu studiów wraz Studium. z akceptacją Promotora, 10. Za działalność Studium odpowiada Rada Stu- dium z Kierownikiem Studium wybranym spośród – otwarcia przewodu doktorskiego nie później niż członków Rady. Do obowiązków członków Rady na- do końca V semestru studiów doktoranckich, leży w szczególności: – publikowania, w porozumieniu z Opiekunem – opracowanie projektu regulaminu Studium, naukowym, uzyskiwanych częściowych wyników – ustalenie, w porozumieniu z Dyrektorem, formy badań, rekrutacji na studia, – zaliczenia w formie egzaminu przedmiotów obo- – opracowanie projektu programu i harmono- wiązkowych: przedmiotu kierunkowego, przedmiotu gramu studiów, dodatkowego (fi lozofi a lub fi lozofi a przyrody, język – ustalenie zakresu kolokwium kwalifi kacyjnego inny niż polski), oraz dokooptowanie do komisji egzaminacyjnej, której – złożenia i obrony pracy doktorskiej w ustalonym trzon stanowi Rada Studium, dodatkowych egzami- terminie. natorów, 13. Zakres zobowiązań wobec Placówki, w której – przedstawienie Dyrektorom wniosków o przy- Doktorant pobiera stypendium, ustala Dyrektor Pla- jęcie na studia na podstawie wyników kolokwium, cówki. preferencji fundatorów stypendiów oraz opinii po- 14. Uczestnik Studium Doktoranckiego może uzy- tencjalnych Promotorów, skać na czas odbywania studiów stypendium dok- – przedstawienie oceny postępów w pracy Dokto- toranckie, dotyczy to jednak wyłącznie osób, które rantów po zakończeniu każdego roku akademickiego w momencie przyjmowania na Studium nie ukończyły Radzie Studium, 30 roku życia. – przedstawienie Radzie Naukowej, w porozumieniu Instytut/Zakład może kształcić wolnych słuchaczy 142 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 nie otrzymujących stypendium lub ustalić odpłatność CENTRUM KSIĄŻKI PRZYRODNICZEJ za Studia. PRZY INSTYTUCIE BOTANIKI PAN 15. Doktorant ma prawo do: – legitymacji Studium Doktoranckiego i in- Natural History Book Center at the Institute deksu, – wyjazdu za granicę na stypendium naukowe lub Rosnące znaczenie Działu Wydawnictw In- szkolenia naukowego, uzgodnionego z Opiekunem stytutu Botaniki PAN (patrz str. 144 niniejszego Naukowym, Dyrektorem Instytutu/Zakładu i Kierow- zeszytu) i związana z tym potrzeba dystrybucji nikiem Studium. wydawnictw własnych a także wydawnictw Pol- 16. Kierownik Studium, na wniosek zaintereso- skiego Towarzystwa Botanicznego oraz pozycji wanego, może go zwolnić z egzaminu z przedmiotu innych wydawców (m.in. uczelnianych, korzy- dodatkowego lub/i języka innego niż polski, zdanego stających z pośrednictwa Działu Wydawnictw IB w innym trybie niż przewidziany na Studium lub zali- PAN) zrodziło potrzebę stworzenia centrum dys- czonego na takich samych warunków poza Studium, trybucji o poważnym zapleczu i szerszych moż- pod warunkiem, że ich zakres merytoryczny odpowiada przewidzianemu na Studium. liwościach. Idea powołania do życia Centrum 17. Dyrektor Instytutu/Zakładu może na wniosek dojrzewała przez lata i mogła w końcu zostać Rady Studium utrzymać stawkę zrealizowana po wybudowaniu nowego pawi- podstawową w miejsce przewidywanej na dany lonu (tzw. „Liścia”) przy budynku Instytutu od rok stawki progresywanej stypendium w przypadku: strony ulicy Lubicz. W czterokondygnacyjnym – braku należytych postępów w studiach w kolej- pawilonie dwie dolne kondygnacje zaplanowano nych latach osób otrzymujących stypendium, – niezłożenia do 15 czerwca sprawozdania z przebiegu studiów doktoranckich, – nieotwarcia przewodu doktorskiego w przewi- dzianym terminie (punkt 12). 18. Dyrektor Instytutu/Zakładu może na wniosek Rady Studium zawiesić wypłatę stypendium ze względu na brak postępów w pracy do momentu uregulowania zobowiązań i odrobienia zaległości. Zawieszenie stypendium nie może jednak obejmować okresu dłuższego niż 12 miesięcy. 19. W przypadku udzielenia Doktorantowi urlopu bezpłatnego stypendium wstrzymuje się od pierwszego dnia następnego miesiąca po rozpoczęciu urlopu. Wypłata stypendium zostaje wznowiona po podjęciu obowiązków od pierwszego dnia najbliż- szego miesiąca. 20. Osoba skreślona z listy uczestników Studium zobowiązana jest do zwrotu całej kwoty pobranego stypendium. W szczególnie uzasadnionych przypadkach kwota ta może zostać obniżona, nie więcej jednak niż do połowy. Zwrot stypendium nie dotyczy osób, które zrezygnowały lub zostały usunięte ze Studium Doktoranckiego w pierwszym roku jego trwania. 21. Sprawy nie ujęte w niniejszym regulaminie Ryc. 1. Profesor Kazimierz Zarzycki odsłaniający portret (jeśli nie zostały ujęte w ustawie i rozporządzeniach prof. Władysława Szafera w Centrum Książki Przyrodniczej Ministra Edukacji Narodowej) rozstrzyga Rada Stu- (fot. K. Romeyko-Hurko). dium. Fig. 1. Professor Kazimierz Zarzycki unveiling the portrait of Niniejszy regulamin obowiązuje od dn. 28 marca Prof. Władysław Szafer in the Natural History Book Center 2003 roku. at the Institute (phot. K. Romeyko-Hurko). Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 143

Ryc. 2. Spotkanie na dolnym poziomie Centrum Książki Przyrodniczej. Na pierwszym planie jeden z owalnych stołów, na których prezentowano dorobek prof. Kazimierza Zarzyckiego (fot. K. Romeyko-Hurko). Fig. 2. Offi cial meeting on the lower fl oor of the Natural History Book Center at the Institute. In the foreground one of the tables with the exhibition of Prof. Zarzycki’s publications (phot. K. Romeyko-Hurko). specjalnie na potrzeby Centrum Książki Przy- sprzedaży wydawnictw. Wejście do księgarni rodniczej. Podziemie, z dużą salą przeznaczoną znajduje się na parterze wprost z ulicy Lubicz. Na na księgarnię, wyposażono w regały i blaty wy- parterze znajduje się również punkt sprzedaży, stawiennicze, gdzie dostępny jest szeroki asor- a na jego zapleczu część Działu Wydawnictw tyment krajowych wydawnictw przyrodniczych Instytutu. Wchodzących do księgarni wita duży ze szczególnym uwzględnieniem wydawnictw (naturalnej wielkości) portret profesora Włady- botanicznych zarówno własnych jak i wielu wy- sława Szafera. Namalowany został przez córkę dawców krajowych. Z Centrum skorzystać mogą profesora, Annę Staniszewską (Warszawa), która wszystkie wydawnictwa uczelniane. Ułatwia to łaskawie ofi arowała go Instytutowi noszącemu dotarcie również do niszowych i niskonakłado- imię profesora W. Szafera, swego założyciela wych wydawnictw. W wydzielonej części pod- i pierwszego dyrektora. Uroczystość otwarcia ziemia znalazła miejsce czytelnia internetowa, Centrum odbyła się 29 marca 2011 roku i sta- gdzie można także usiąść i przeglądać książki nowiła część obchodów 80. rocznicy urodzin czy czasopisma znajdujące się w sprzedaży. profesora Kazimierza Zarzyckiego, który do- Można również, korzystając z katalogu interne- konał w czasie jej trwania uroczystego odsło- towego, łatwo odnaleźć poszukiwane pozycje nięcia portretu. Pierwotnie miała to uczynić oraz sprawdzić aktualną listę oferowanych do sama jego Autorka, ale w ostatniej chwili, 144 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 w związku z kłopotami zdrowotnymi, zmu- rozmaitymi zmianami o kluczowym znaczeniu. szona była odwołać swój przyjazd do Krakowa. W działalności naukowej i okołonaukowej czas Odsłonięcie obrazu połączone było z krótkimi ten stworzył zupełnie nowe formy fi nansowania wspomnieniami; osobę profesora Władysława i organizacji, w tym także nowe możliwości na Szafera wspominali m.in. profesorowie: Anna polu aktywności wydawniczej. Jak pamiętamy, Medwecka-Kornaś, Jerzy Staszkiewicz, Leon wiele szkół wyższych oraz placówek naukowych Stuchlik i Kazimierz Zarzycki. Zebrani na uro- PAN oraz instytutów resortowych czy towa- czystości otwarcia Centrum zeszli następnie do rzystw naukowych obsługiwało w tym względzie znajdującej się w podziemiach księgarni, gdzie Państwowe Wydawnictwo Naukowe. W tamtym po zapoznaniu się z ofertą wystawionych po- czasie była to już instytucja wysoce niewydolna. zycji wydawniczych, odbyła się promocja nowej Dość przypomnieć, że opóźnienia w wydawaniu książki wydanej w związku z obchodami Roku kwartalników sięgały dwu do trzech lat a czas Darwinowskiego Darwin w oczach polskich oczekiwania na ukazanie się wydawnictw zwar- botaników XIX–XXI w., której pomysłodawcą tych wynosił niekiedy nawet 7 do 10 lat – w co i głównym redaktorem oraz autorem części tek- trudno dziś uwierzyć. Kiedy zatem nadarzyła stów był profesor Kazimierz Zarzycki. Otwarcie się okazja i wszystko zostało uwolnione spod Centrum stanowi ważne wydarzenie dla bota- wszechwładnej kurateli partii i gorsetu admini- niki nie tylko krakowskiej, ale całej botaniki stracji państwowej, można było wziąć ster róż- polskiej, daje bowiem możliwość wzmocnienia nych spraw we własne ręce. Wpadłem wówczas dystrybucji książki botanicznej i szansę zgro- na dość szalony pomysł, by w Instytucie Bo- madzenia w jednym miejscu całej praktycznie taniki PAN, z którym jestem związany od po- oferty krajowego rynku. W tym miejscu trzeba czątku mojej pracy, założyć niezależną komórkę zatem życzyć, aby ta nowa możliwość została wydawniczą, która obsługiwałaby na początek jak najlepiej wykorzystana przez Instytut i wy- nasze własne czasopisma i serie wydawnicze. dawców, zarówno krajowych jak i zagranicz- Przy okazji można by założyć poważne angloję- nych, ku pożytkowi nas wszystkich. zyczne czasopismo, dające możliwość lepszego udostępniania wyników nie tylko pracowników Zbigniew MIREK Instytutu. Pomysłem podzieliłem się z dwójką kolegów, dr. J. J. Wójcickim i prof. R. Ochyrą, i po uzgodnieniu, że jest on wart realizacji, WYDAWNICTWA INSTYTUTU BOTANIKI udaliśmy się do ówczesnego dyrektora prof. PAN – DWADZIEŚCIA DWA LATA Leona Stuchlika, który wysłuchawszy informacji DZIAŁALNOŚCI o zamierzeniu, po krótkiej dyskusji, przystał na pomysł. Wkrótce dostałem ofi cjalne powołanie IB Editorial Offi ce na kierownika Działu Wydawnictw i redaktora – twenty two years of activity nowego czasopisma Polish Botanical Studies, Tekst niniejszy przygotowywany początkowo wydawanego w formacie B5 oraz towarzyszącej na 20-lecie Wydawnictwa musiał poczekać nieco mu serii, która ukazywała się w formacie A5 po- wobec nawału innych pilnych zadań. Ukazuje czątkowo jako PBS-Guidebook Series (z czasem się więc z opóźnieniem, w 22 rocznicę jego ist- jako Botanical Guidebooks). Początki były nienia. trudne, bo trzeba było wszystkiego uczyć się od zera, a rynek usług wydawniczych dopiero SKROMNE POCZĄTKI się tworzył. Współpraca jaką wkrótce nawią- zaliśmy z Drukarnią Kolejową spowodowała, Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięć- że ona sama zaczęła się szybko modernizować, dziesiątych ubiegłego wieku zaznaczył się m.in. pod wpływem naszych wymagań; my zaś wyraźnie w wielu dziedzinach naszego życia sami, niemal z tomu na tom doskonaliliśmy nasz Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 145 warsztat ucząc się na bieżąco, niejako w toku ½ etatu mgr Agnieszka Sojka, zatrudniona po- pracy. A trzeba było nauczyć się wszystkiego nadto w Zakładzie Paleobotaniki. – od formatów i gramatury papieru po podsta- Po wydaniu pierwszego zeszytu w redakcji wową terminologię związaną z procesem druku Polish Botanical Studies zostałem z dr. Janem i kalkulacją kosztów; szybko doszła także nauka J. Wójcickim, który do dziś wspiera mnie jako zdobywania pieniędzy. Zmienialiśmy kolejne najbliższy współpracownik, a prof. R. Ochyra „desktopy” (programy do łamania tekstów) został na pewien czas redaktorem Fragmenta a świeżo przyjęty do pracy po studiach mate- Floristica et Geobotanica. Przy niemałym ob- matyk, mgr Marian Wysocki, zaczynający pracę ciążeniu innymi pracami potrzebna okazała podobnie jak my od zera, w ciągu kilku miesięcy się pomoc przy czysto administracyjnej pracy: dał się poznać w środowisku Krakowa jako spe- kontakt z drukarnią, załatwianie spraw fi nan- cjalista w tej pracy, którą szybko polubił i pracuje sowych, marketing i sprzedaż oraz dystrybucja w Wydawnictwie IB PAN do dziś jako jego fi lar. wydawnictw. Ratunkiem okazał się mgr Jacek Przez pięć lat (1991–1996) w łamaniu kompu- Wieser (Ryc. 1), który przeszedł z Zakładu terowym wspierała Wydawnictwa mgr Anna Paleobotaniki do Działu Wydawnictw (i któ- Wyrostek, a od ponad czterech lat czyni to na remu po objęciu przeze mnie dyrektury Instytutu

Ryc. 1. Obecny kierownik Wydawnictw, mgr Jacek Wieser (stoi, po prawej) nadzorujący łamanie tekstu przez mgr. Mariana Wysockiego (siedzi, w głębi), przy współpracy z dr. Janem J. Wójcickim (na pierwszym planie) (fot. W. Paul). Fig. 1. The present head of the IB PAS Editorial Ofﬁ ce, Jacek Wieser MSc. (standing to the right) supervising text processing by the make-up editor, Marian Wysocki MSc. (sitting to the left) in collaboration with one of the editors dr Jan J. Wójcicki (sitting in the center) (phot. W. Paul). 146 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

LICZBA PUBLIKACJI A 30 27 24 25 23 22 19 19 20 17 17 17 18 18 17 15 16 16 16 15 13 12 11 12 12 10 8

0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

LICZBA WYDANYCH ARKUSZY B 600

500 484,5

381,4 400 353,6 360,3 334 313,6 311,4 291,6 300 266,7 280,2 276,4 282,1 249,3 234,8 238,8 245,6236,7 211,7 203,8 200 143,8 147,2

100 68,9

0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2001 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Ryc. 1. Liczba drukowanych przez Wydawnictwo IB PAN tomów (A) i arkuszy wydawniczych (B) w latach 1990–2011. Fig. 1. Number of volumes (A) and printed sheets (B) issued by the IB PAS Editorial Offi ce in the years 1999–2011. w 1999 powierzyłem kierownictwo tego Działu); OWOCNE DWADZIEŚCIA DWA LATA później do zespołu dołączyła pani mgr Danuta Białka, na którą spadła cała rachunkowość. Re- Po pierwszym trudnym roku i niełatwych daktorzy czasopism i serii pozostawali niejako kilku kolejnych, gdy trzeba było stale zmieniać „na zewnątrz” Działu Wydawnictw, w swoich technikę i ostateczną formę przygotowywania macierzystych zakładach. Od początku uzna- materiału dla drukarni po złamaniu całości, liśmy, że potrzebujemy profesjonalnego plastyka ustalone zostały standardy i można było wejść do projektowania okładek. w pewną „normalność”. Od samego początku Od początku działalności uznaliśmy, że po- Wydawnictwo służyło szerszemu spektrum pod- trzebujemy profesjonalnego plastyka do projek- miotów, nie tylko Instytutowi. Tu wydawane towania okładek. Trafi liśmy na pana Macieja były nierzadko monografi e (prace doktorskie, Pierzchałę, z którym współpraca układała się od habilitacyjne czy podsumowania projektów ba- początku bardzo dobrze i trwa do dziś, a bez- dawczych) kolegów z innych ośrodków a także względna większość okładek opublikowanych Wiadomości Botaniczne, czsasopismo Polskiego pozycji wyszła spod jego ręki. Wyjątkowo tylko Towarzystwa Botanicznego. Obok Acta Pala- niektórzy redaktorzy przygotowywali pojedyncze eobotanica, Fragmenta Floristica et Geobota- tomy wydawnictw zwartych „na własną rękę”. nica, Polish Botanical Journal (przekształcone Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 147

Ryc. 3. Niektóre pozycje wydawnicze. Fig. 3. Sample books and journals issued by the IB PAS Editorial Offi ce. z powstałej w międzyczasie anglojęzycznej rytm wydawniczy i kolejne tomy ukazywały się podserii Fragmenta Floristica et Geobotanica) w minionych latach średnio co 3–4 tygodnie, i Polish Botanical Studies oraz Botanical Gu- a łączna liczba wydawanych arkuszy sięgała idebooks Wydawnictwo publikuje liczne serie 300, a nawet więcej. W ciągu roku z usług Wy- atlasów, fl or, bibliografi i oraz innych ciągów dawnictwa korzystali także autorzy zagraniczni, wydawnictw zwartych. Szybko utrwalił się stały zachęceni dobrą jakością usług i względnie niską 148 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 ich ceną. Dynamika liczby wydawanych tomów i elektronicznej sprzedaży wydawnictw w sieci. zmieniała się nieco z roku na rok, w zależności W ostatnich latach podjęto decyzję o udostęp- od liczby zleceń i własnej aktywności, ale nie nianiu niektórych czasopism „on-line”, celem odbiegała w sposób zasadniczy od pewnych ułatwienia i przyspieszenia dystrybucji ukazu- ram, ustalonych przede wszystkim możliwo- jących się prac. Udostępniono także w formie ściami Wydawnictwa. Liczbę tomów oraz ar- cyfrowej większość tomów archiwalnych (http:// kuszy wydanych w ciągu dwudziestu dwu lat www.botany.pl). Ze stworzonej w tym celu lo- istnienia Wydawnictwa przedstawia diagram na kalnej platformy cyfrowej zaczęły korzystać Rycinie 2. Łącznie wydano w tym czasie 369 także wydawnictwa Polskiego Towarzystwa tomów o objętości 5916 arkuszy. Były wśród Botanicznego (PTB). Dzięki niej każdy może nich bardzo różne pozycje, w tym tak monumen- łatwo odszukać, ściągnąć i wydrukować sobie talne jak choćby Czerwona Księga Roślin Polski artykuł czy inny tekst z dowolnego tomu. Roz- czy Czerwona Księga Karpat, The Moss Flora of rastająca się działalność nie tylko wydawnicza King George Island (Antarctica), The Liverwort ale i dystrybucyjna zrodziła zapotrzebowanie Flota of Antarctica, Atlas of Pollen and Spore na nowy lokal; dotychczasowy, złożony z dwu sof the Polish Neogene, Atlas of the Pleistocene pokoi (z wydzieloną odrębną przestrzenią, Vascular Plant Macrofossils of Central and Es- gdzie łamane są teksty) nie wystarczał (Ryc. 3). tern Europe, Flora Hellenica Bibliography czy W dobudowanym ostatnio pawilonie od strony jedenastotomowa seria Biodiversity of Poland. ul. Lubicz (tzw. „Liściu”) dwie kondygnacje Ważnym elementem całego cyklu była dystry- przeznaczono na cele Wydawnictw i Centrum bucja. Odbywała się ona częściowo poprzez tzw. Książki Przyrodniczej (o otwarciu Centrum wewnętrzną sprzedaż i wymianę biblioteczną nieco szerzej informujemy w odrębnym tekście oraz niezależnie poprzez sprzedaż prowadzoną zamieszczonym w niniejszym numerze). na zewnątrz przez Dział Wydawnictw. Pomocą Mamy nadzieję, że dobrze służące nie tylko w sprzedaży były przygotowywane okresowo Instytutowi Botaniki PAN, ale całej polskiej katalogi. botanice Wydawnictwo, będzie się nadal dyna- Z czasem rosnąca liczba kontrahentów micznie rozwijać, udoskonalając swą pracę. i zmieniające się standardy dystrybucji zmu- siły do wydawania elektronicznych katalogów Zbigniew MIREK

Tabela. 1. Publikacje Działu Wydawnictw Instytutu Botaniki PAN w latach 1990–2010. Table 1. Publications issued by Editorial Ofﬁ ce of the Institute of Botany PAS in the years 1990–2010.

1990 WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii 1. Research progress report (1988–1990). Polish Botanical Studies. 1 Z. Mirek Guidebook Series (1990) 2. Polish herbaria. Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1990) 2 Z. Mirek 3. Atlas ﬂ ory polskiej i ziem ościennych (1990) II, zesz. 5 J. Mądalski 4. Atlas of the geographical distribution of spore plants in Poland. Mosses Ser. V Part 5 R. Ochyra, (Musci)* (1990) P. Szmajda 5. Atlas of the geographical distribution of spore plants in Poland. Mosses Ser. V Part 6 R. Ochyra, (Musci)* (1990) P. Szmajda 6. A. NESPIAK. Podstawczaki [...], strzępiak (Inocybe). Flora polska, rośliny 19 J. Kochman, zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (Mycota) (1990) A. Skirgiełło Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 149

7. J. SIEMIŃSKA. Polska bibliografi a fykologiczna. Bibliografi e botaniczne 3 J. Siemińska (1990) 8. W. STOJANOWSKA. Polska bibliografi a śluzowców. Bibliografi e bota- 4 J. Siemińska niczne (1990)

* Atlas wydawany wspólnie przez Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

1991 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1990) 30 No. 1–2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (1991) 31 No. 1–2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1990) Ann. XXXV Pars 1–2 A. Jasiewicz 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1991) Ann. XXXVI Pars 1 A. Jasiewicz 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1991) Ann. XXXVI Pars 2 A. Jasiewicz 5. Wiadomości Botaniczne* (1990) 34 zesz. 2 Z. Mirek 6. Wiadomości Botaniczne* (1990) 34 zesz. 3 Z. Mirek 7. Wiadomości Botaniczne* (1990) 34 zesz. 4 Z. Mirek 8. Wiadomości Botaniczne* (1991) 35 zesz. 1 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr/ Redaktor serii 1. Polish Botanical Studies (1990) Vol. 1 Z. Mirek 2. Jubilee X Conference of the Phycological Section of the Polish…. Polish 4 Z. Mirek Botanical Studies. Guidebook Series (1991) 3. Z. RADWAŃSKA-PARYSKA. Zielnik Brata Cypriana z Czerwonego klasz- 5 Z. Mirek toru. Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1991) 4. Atlas of the geographical distribution of spore plants in Poland. Mosses Ser. V Part 7 R. Ochyra, (Musci)* (1990) P. Szmajda 5. A. SKIRGIEŁŁO. Podstawczaki [...]. Gołąbek (Russula). Flora polska, ro- 20 A. Skirgiełło śliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (Mycota) (1991) 6. S. DOMAŃSKI. Podstawczaki [...], pucharkowate. Flora polska, rośliny 21 A. Skirgiełło zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (Mycota) (1991) 7. H. KWAŚNA et al. Grzyby niedoskonałe [...]. Sierpik (Fusarium). Flora 22 A. Skirgiełło polska, rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (My- cota) (1991) 8. W. RUDNICKA-JEZIERSKA. Podstawczaki [...], Osiakowe. Flora polska, 23 A. Skirgiełło rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (Mycota) (1991) 9. S. DOMAŃSKI. Basidiomycetes [...]. Corticiaceae [...], Lindtneria. Mała I część 6 S. Domański fl ora grzybów (1991) 10. M. NOWAK. Bibliografi a fl ory polskiej. Rośliny naczyniowe, za lata 5 (1991) J. Siemińska 1971–1980. Bibliografi e botaniczne

* Atlas wydawany wspólnie przez Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 150 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. S. LISOWSKI. Les Asteraceae dans la ﬂ ore d’Afrique Centrale Vol. ½. Suppl. 1, Tom 1/2 A. Jasiewicz, Fragmenta Floristica et Geobotanica. Supplementum (1991) R. Ochyra

1992 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1992) 32 No. 1 L. Stuchlik 2. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1992) XXXVII, Pars 1 R. Ochyra, A. Jasiewicz 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1992) XXXVII, Pars 2 R. Ochyra, A. Jasiewicz 4. Wiadomości Botaniczne* (1991) 35 nr 2 Z. Mirek 5. Wiadomości Botaniczne* (1991) 35 nr 3/4 Z. Mirek 6. Wiadomości Botaniczne* (1992) 36 nr 1/2 Z. Mirek 7. Pieniny. Przyroda i Człowiek** (1992) Tom 1 K. Birkenmajer

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN **Czasopismo Pienińskiego Parku Narodowego

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii 1. Polish Botanical Studies (1991) Vol. 2 Z. Mirek 2. E. ZASTAWNIAK (red.), Younger Tertiary deposits in the Gozdnica. Vol. 3 Z. Mirek Polish Botanical Studies (1992) 3. W. FAŁTYNOWICZ. The lichens of Western Pomerania. Polish Bota- Vol. 4 Z. Mirek nical Studies (1992) 4. J. WOŁEK. Vademecum statystyki dla biologów. Polish Botanical 6 Z. Mirek Studies. Guidebook Series (1992) 5. M. ZAJĄC. Index of general distribution maps. Vascular plants… 7 Z. Mirek Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1992) 6. Atlas of the geographical distribution of mosses in Poland* (1992) Ser. V, Part 8 R. Ochyra, P. Szmajda 7. Flora Polski. Rośliny naczyniowe (1992) Tom III A. Jasiewicz 8. S. DOMAŃSKI. Podstawczaki [...], Corticiaceae [...]. Mała fl ora I część 7 S. Domański grzybów (1992) 9. J. SIEMIŃSKA, J. PAJĄK. Polska bibliografi a fykologiczna. Bibliografi e 6 J. Siemińska botaniczne (1992)

* Atlas wydawany wspólnie przez Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Wyd. 2 (1992) K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Heinrich

1993 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1993) 33 No. 1 L. Stuchlik Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 151

2. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1993) XXXVIII, Pars 1 R. Ochyra, A. Jasiewicz 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1993) XXXVIII, Pars 2 R. Ochyra, A. Jasiewicz 4. Wiadomości Botaniczne* (1992) 36 nr 3/4 Z. Mirek 5. Wiadomości Botaniczne* (1993) 37 nr 1/2 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii 1. Polish Botanical Studies (1993) Vol. 5 Z. Mirek 2. W. FAŁTYNOWICZ. A checklist of Polish lichen forming […]. Polish Vol. 6 Z. Mirek Botanical Studies (1993) 3. M. REYMANÓWNA, A. SKIRGIEŁŁO (red.), Międzynarodowy Kodeks 3 Z. Mirek […] . Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1993) 4. M. RALSKA-JASIEWICZOWA (red.), Jezioro Gościąż – stan badań […]. 8 Z. Mirek Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1993) 5. A. ZEMANEK, B. ZEMANEK. Studies on the history of botanical gar- 9 Z. Mirek dens and arboreta in Poland. Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1993) 6. J. SIEMIŃSKA (red.), International symposium Biology […]. Polish 10 Z. Mirek Botanical Studies. Guidebook Series (1993) 7. S. BAŁAZY. Entomophthorales. Flora of Poland (Flora polska). Fungi 24 [A. Skirgiełło] (Mycota) (1993) 8. J. NOWAK. Porosty (Lichenes) Physciaceae sensu stricto. Flora polska. VI, cz. 3 J. Kochman, J. Nowak, Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych (1993) J. Siemińska, A. Skirgiełło

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe (1993) Wyd. 1 R. Kaźmierczak, K. Zarzycki 2. Tatry i Podtatrze. Przyroda Kotliny Zakopiańskiej: poznanie, prze- Tom 2 Z. Mirek, H. Piękoś- miany, zagrożenia i ochrona (1993) Mirkowa 3. Botanostephane Kornasiana – Botanical [...]. Fragmenta Floristica et Suppl. 2, Tom L. Stuchlik, R. Ochyra Geobotanica. Supplementum (1993) 1 / 2 4. A. T. BARRY et al. Bibliography of European palaeobotany and pa- E. Zastawniak lynology [...] (1993)

1994 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1993) 33 No. 2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (1994) 34 No. 1 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1994) XXXIX, Pars 1 R. Ochyra 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1994) XXXIX, Pars 2 R. Ochyra 5. Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica (1994) IL. Frey 6. Wiadomości Botaniczne* (1993) 37 nr 3/4 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN 152 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. R. CZAPIK (red.), Studies on embryology and reproduction of Angio- Vol. 7 Z. Mirek sperms. Polish Botanical Studies (1994) 2. T. MAJEWSKI. The Laboulbeniales of Poland. Polish Botanical Studies Vol. 8 Z. Mirek (1994) 3. K. WASYLIKOWA (red.), Warsztaty archeobotaniczne, Igołomia 1990-1991 11 Z. Mirek – 1992-1993. Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1994) 4. Atlas of the geographical distribution of lichens in Poland (1993) 1 S. Cieśliński, W. Fałtynowicz 5. Atlas of the geographical distribution of mosses in Poland (1994) Part 9 R. Ochyra, P. Szmajda

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Polska Akademia Nauk. Instytut Botaniki im. W. Szafera w latach 1993 L. Stuchlik 1953–1993. Informator

1995 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1994) 34 No. 2 L. Stuchlik 2. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1995) XL, Pars 1 R. Ochyra 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1995) XL, Pars 1 R. Ochyra 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica (1995) II L. Frey 5. Wiadomości Botaniczne* (1994) 38 nr 1/2 Z. Mirek 6. Pieniny. Przyroda i Człowiek** (1995) Tom 3 K. Birkenmajer

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN **Czasopismo Pienińskiego Parku Narodowego

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. L. PRZYWARA, E. KUTA. Karyology of Bryophytes. Polish Botanical Vol. 9 Z. Mirek Studies (1995) 2. D. TUMIDAJOWICZ. Structure, dynamics and population biology of Den- Vol. 10 Z. Mirek taria glandulosa. Polish Botanical Studies (1995) 3. Z. MIREK, J. J. WÓJCICKI (red.), Szata roślinna Parków Narodowych i 12 Z. Mirek Rezerwatów Polski Południowej – Przewodnik. Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1995) 4. P. KÖHLER. Zielnik Józefa Jundziłła. Polish Botanical Studies. Guide- 13 Z. Mirek book Series (1995) 5. Z. MIREK et al. (red.), Kto jest kim w botanice polskiej. Polish Botanical 14 Z. Mirek Studies. Guidebook Series (1995) 6. Z. MIREK et al. (red.), Vascular plants of Poland, a checklist. Polish 15 Z. Mirek Botanical Studies. Guidebook Series (1995) 7. J. J. BARKMAN et al. (red.), Kodeks nomenklatury ﬁ tosocjologicznej. 16 Z. Mirek Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1995) Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 153

8. Z. MIREK et al. (red.), Vascular plants of Poland, a checklist. Polish 17 Z. Mirek Botanical Studies. Guidebook Series (1995) 9. Flora Polski. Rośliny naczyniowe (1995) 15 Z. Mirek

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. D. SZLACHETKO. Systema orchidalium. Fragmenta Floristica et Geo- Suppl. 3 R. Ochyra botanica. Supplementum (1995) 2. 50 Jubileuszowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego w Kra- 1995 Z. Mirek kowie – Program Zjazdu

1996 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1995) 35 No. 2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (1996) 36 No. 1 L. Stuchlik 3. Acta Palaeobotanica (1996) 36 No. 2 L. Stuchlik 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1996) XLI, Pars 1 R. Ochyra 5. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1996) XLI, Pars 2 R. Ochyra 6. Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica (1996) III L. Frey 7. Wiadomości Botaniczne* (1994) 38 nr 3/4 B. Zemanek 8. Wiadomości Botaniczne* (1995) 39 nr 1/2 B. Zemanek 9. Wiadomości Botaniczne* (1995) 39 nr 3/4 B. Zemanek 10. Wiadomości Botaniczne* (1996) 40 nr 1 B. Zemanek 11. Pieniny. Przyroda i Człowiek** (1995) Tom 4 P.Valde-Nowak

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN **Czasopismo Pienińskiego Parku Narodowego

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. M. ZAJĄC. Mountain vascular plants in the Polish lowlands. Polish Vol. 11 Z. Mirek Botanical Studies (1995) 2. H. PIĘKOŚ-MIRKOWA et al. Endemic vascular plants in the Polish Tatra Vol. 12 Z. Mirek Mts. Distribution and ecology. Polish Botanical Studies (1995)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. A. STRID. Flora Hellenica bibliography. Fragmenta Floristica et Geo- Suppl. 4 R. Ochyra botanica. Supplementum (1996) 2. A. WALANUS. Palinologiczna baza danych. Instrukcja obsługi (1994)1996

1997 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1997) 37 No. 1 L. Stuchlik 2. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1997) XLII, Pars 1 J. Wołek 154 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica (1996) IV L. Frey 4. Wiadomości Botaniczne* (1996) 40 nr 2 B. Zemanek 5. Wiadomości Botaniczne* (1996) 40 nr 3/4 B. Zemanek 6. Wiadomości Botaniczne* (1997) 41 nr 1 B. Zemanek 7. Pieniny. Przyroda i Człowiek** (1997) Tom 5 S. Michalczuk, R. Remiszewski

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN **Czasopismo Pienińskiego Parku Narodowego

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. Z. MIREK et al. (red.), Polish herbaria. Polish Botanical Studies. Gu- 18 Z. Mirek idebook Series (1997)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. J. WOŁEK. Species co-occurence patterns in pleustonic plant commu- Suppl. 5 J. Wołek nities (class Lemnetea). Fragmenta Floristica et Geobotanica. Supple- mentum (1997) 2. P. T. S TYPIŃSKI. Biologia i ekologia jemioły pospolitej (Viscum album). Suppl. 1 J. Wołek Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica. Supplementum (1997) 3. Zmienność wybranych gatunków krzewów i drzew. Fragmenta Floristica Suppl. 2 J. Staszkiewicz et Geobotanica Series Polonica. Supplementum (1997)

1998 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1997) 37 No. 2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (1998) 38 No. 1 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1997) XLII, Pars 2 J. Wołek 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1998) XLIII, Pars 1 J. Wołek 5. Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica (1998) VL. Frey 6. Wiadomości Botaniczne* (1997) 41 nr 2 B. Zemanek 7. Wiadomości Botaniczne* (1997) 41 nr ¾ B. Zemanek 8. Wiadomości Botaniczne* (1998) 42 nr 1 B. Zemanek 9. Wiadomości Botaniczne* (1998) 42 nr 2 B. Zemanek 10. Pieniny. Przyroda i Człowiek** (1998) Tom 6 K. Zarzycki

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN **Czasopismo Pienińskiego Parku Narodowego

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. K. SPALIK. Revision of Anthriscus (Apiaceae). Polish Botanical Studies Vol. 13 Z. Mirek (1997) 2. M. MANDECKA et al. Polish exsiccata of vascular plants. Polish Bota- 19 Z. Mirek nical Studies. Guidebook Series (1998) Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 155

3. A. SKIRGIEŁŁO. Podstawczaki […], 2. Mleczaj (Lactarius). Flora Polski. XXV A. Skirgiełło Grzyby (Mycota) (1998) 4. J. NOWAK. Porosty (Lichenes) Buelliaceae (Physciaceae sensu lato). VI, część 2 J. Kochman, J. Nowak, Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. (1998) J. Siemińska, A. Skirgiełło

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł rok wydania Redaktor 1. K. Wołowski. Taxonomic and environmental studies on Euglenophytes Suppl. 6 J. Wołek from Wyżyna Krakowsko-Częstochowska Upland. Fragmenta Floristica et Geobotanica. Supplementum (1998) 2. Lake Gościąż, Central Poland. A monographic study 1998 M. Ralska-Jasiewiczowa 3. R. OCHYRA. The moss fl ora of King George Island (Antarctica) 1998 4. Plant population biology and vegetation processes 1998 K. Falińska 5. Botanical collections throughout the world. Proceedings of the Second 1998 L. Stuchlik International Conference on the Preservation of Botanical Collections. Cracov, June 26–29, 1997 6. The 5th European Palaeobotanical and Palynological Conference, June 1998 I. Lipiarski 26–30, 1998, Cracov. Guide to excursion no 1: Fossil plants from Car- boniferous coal basin… 7. The 5th European Palaeobotanical and Palynological Conference, June 1998 A. Sadowska, 26–30. 1998, Cracov. Guide to excursion no 2: Tertiary-Quaternary A. Szymkiewicz (Pleistocene) fl oras [...] 8. The 5th European Palaeobotanical and Palynological Conference, June 1998 A. Obidowicz et al. 26–30, 1998, Cracov. Guide to excursion no 3: Tertiary-Quaternary (Holocene) fl oras [...] 9. The 5th European Palaeobotanical and Palynological Conference, June 1998 K. Wasylikowa 26–30, 1998, Cracov. Guide to excursion no 4: Holocene – prehistoric settlement [...]

1999 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1998) 38 No. 2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (1998) 39 No. 1 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1998) XLIII, Pars 2 J. Wołek 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1999) XLIV, Pars 1 J. Wołek 5. Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica (1999) VI L. Frey 6. Wiadomości Botaniczne* (1998) 42 nr 3/4 B. Zemanek 7. Wiadomości Botaniczne* (1999) 43 nr 1/2 S. Loster

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. E. BRZOSKO. The life history of Carex caespitosa. Polish Botanical 14 Z. Mirek Studies (1999) 2. Z. MIREK, A. ZEMANEK (red.), Studies on renaissance botany. Polish 20 Z. Mirek Botanical Studies. Guidebook Series (1998) 3. L. BURCHARDT et al. Rabenhorst’s algae in Polish collections. Polish 21 Z. Mirek Botanical Studies. Guidebook Series (1999) 156 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

4. R. OCHYRA, G. WCISŁO. Mchy w zielniku Tytusa Chałubińskiego [...]. 22 Z. Mirek Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1999) 5. A. SKIRGIEŁŁO. Podstawczaki [...] – Łuskowcowate (Pluteaceae). Flora XXVII A. Skirgiełło Polski. Grzyby (Mycota) (1999)

2000 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (1999) 39 No. 2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2000) 40 No. 1 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (1999) XLIV, Pars 2 J. Wołek 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2000) VII L. Frey 5. Wiadomości Botaniczne* (1999) 43 nr 3/4 S. Loster 6. Wiadomości Botaniczne* (2000) 44 nr 1/2 S. Loster 7. Wiadomości Botaniczne* (2000) 44 nr 3/4 S. Loster

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. K. WASYLIKOWA (red.), Rośliny w dawnej gospodarce człowieka. 23 Z. Mirek Warsztaty Archeobotaniczne’97. Polish Botanical Studies. Guidebook Series (1999) 2. Atlas of the geographical distribution of lichens in Poland 2 S. Cieśliński, W. Fałtynowicz

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Proceedings of the 5th European Palaeobotanical and Palynological Suppl. 2 L. Stuchlik Conference. Acta Palaeobotanica. Supplementum (1999) 2. Taxonomy, ecology and distribution of grasses in Poland. Fragmenta Suppl. 7 L. Frey Floristica et Geobotanica. Supplementum (1999) 3. Z. SZELĄG. Rośliny naczyniowe Masywu Śnieżnika Suppl. 3 L. Frey i Gór Bialskich. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica. Sup- plementum (2000) 4. H. BEDNAREK-OCHYRA, J.VÁŇA, R. OCHYRA, R. I. LEWIS SMITH. The R. Ochyra liverwort ﬂ ora of Antarctica (2000)

2001 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2000) 40 No. 2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2001) 41 No. 1 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica (2000) XLV, Pars 1 i 2 J. Wołek 4. Polish Botanical Journal (2001) 46 No. 1 J. J. Wójcicki 5. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2001) VIII L. Frey 6. Wiadomości Botaniczne* (2001) 45 nr 1/2 S. Loster

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 157

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. R. CZAPIK (red.), Plant embryology. Past, present, future. .Botanical 24 Z. Mirek Guidebooks (2001) 2. E. ZASTAWNIAK, P. KÖHLER. Polskie badania paleobotaniczne trzecio- 25 Z. Mirek rzędu. Botanical Guidebooks (2001) 3. Atlas of pollen and spores of the Polish Neogene. Part 1 – Spores 1 L. Stuchlik

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. The origin and early evolution of diatoms 2000 A. Witkowski, J. Siemińska 2. Studiem on grasses in Poland 2001 L. Frey 3, Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwia- 2001 R. Kaźmierczak, K. Zarzycki towe 4. Przyroda – Nauka – Kultura 2001 B. Zemanek 5. Mówić o przyrodzie. Zintegrowana wizja przyrody* 2001 A. Dyduch-Falniowska, M. Grzegorczyk, J. Perzanowska, Z. Kijas, Z. Mirek 6. T. POLLER. Bóg, człowiek, natura: problematyka ekolo- 2001 Z. Mirek giczna w nauczaniu Jana Pawła II 7. U. BIELCZYK [tekst] et al. Porosty. Skala do oznaczania 2001 stopnia skażenia powietrza [folder]

* Wspólna publikacja Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Instytutu Studiów Franciszkańskich i Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN

2002 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2001) 41 No. 2 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2002) 42 No. 1 L. Stuchlik 3. Acta Palaeobotanica (2002) 42 No. 2 L. Stuchlik 4. Polish Botanical Journal (2002) 46 No. 2 J. J. Wójcicki 5. Polish Botanical Journal (2001) 47 No. 1 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2002) 47 No. 2 J. J. Wójcicki 7. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2002) IX L. Frey 8. Wiadomości Botaniczne* (2001) 45 nr 3/4 S. Loster 9. Wiadomości Botaniczne* (2002) 46 nr 1/2 S. Loster 10. Wiadomości Botaniczne* (2002) 46 nr 3/4 S. Loster

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł Tom/rok wyd. Redaktor serii 1. R. Czapik (red.), Embryological and cytological variability of plants in 15 (2002) Z. Mirek polluted environment. Polish Botanical Studies 2. Atlas of pollen and spores of the Polish Neogene. Part 2 – Gymno- 2 (2002) L. Stuchlik sperms 3. Atlas of the geographical distribution of fungi in Poland 2 (2002) W. Wojewoda 4. Atlas of the geographical distribution of lichens in Poland 3 (2002) U. Bielczyk et al. 158 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł Tom/rok wyd. Redaktor

1. B. BARABASZ-KRASNY. Sukcesja roślinności na łąkach, pastwiskach i Suppl. 4 2002 L. Frey nieużytkach porolnych Pogórza Przemyskiego. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica. Supplementum 2. Polska księga traw 2002 L. Frey

2003 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2003) 43 No. 1 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2003) 43 No. 2 L. Stuchlik 3. Polish Botanical Journal (2003) 48 No. 1 J. J. Wójcicki 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2003) XL. Frey 5. Wiadomości Botaniczne* (2003) 47 nr 1/2 S. Loster 6. Wiadomości Botaniczne* (2003) 47 nr 3/4 S. Loster

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. Z. MIREK et al. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A chec- 1 Z. Mirek klist. Biodiversity of Poland (2002) 2. K. ZARZYCKI et al. Ecological indicator values of vascular plants of 2 Z. Mirek Poland. Biodiversity of Poland (2002) 3. R. OCHYRA et al. Census catalogue of Polish mosses. Biodiversity of 3 Z. Mirek Poland (2003) 4. U. BIELCZYK et al. (red.), The lichens and allied fungi of the Polish 1 Z. Mirek Carpathians. Biodiversity of the Polish Carpathians (2003)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. G. WOROBIEC. New fossil fl oras from Neogene deposits in the Bełchatów Suppl. 3 L. Stuchlik Lignite Mine. Acta Palaeobotanica. Supplementum (2003) 2. W. GRANOSZEWSKI. Late Pleistocene vegetation history and climatic Suppl. 4 L. Stuchlik changes at Horoszki Duże, Eastern Poland: a palaeobotanical study. Acta Palaeobotanica. Supplementum (2003) 3. Problems of grass biology (2003) L. Frey 4. M. NOWAK. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN (1953–2003). Tom Tom 2 Z. Mirek 2. Bibliografi a (2003) 5. P. T. STYPIŃSKI. Dendrofl ora Parku Etnografi cznego (Muzeum Budow- L. Frey nictwa Ludowego) w Olsztynku* (2003) 6. River biomonitoring and benthic invertebrate communities** (2002) A. Kownacki, H. Soszka, T. Fleituch, D. Kudelska

* Publikacja wydana przez Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN na zamówienie Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsz- tynku ** Publikacja wydana przez Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN na zamówienie Instytutu Ochrony Środowiska w War- szawie Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 159

2004 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2004) 44 No. 1 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2004) 44 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2004) Ann. XI, Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2004) Ann. XI, Pars 2 L. Frey 5. Polish Botanical Journal (2003) 48 No. 2 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2004) 49 No. 1 J. J. Wójcicki 7. Polish Botanical Journal (2004) 49 No. 2 J. J. Wójcicki 8. Wiadomości Botaniczne* (2004) 48 nr 1/2 S. Loster 9. Wiadomości Botaniczne* (2004) 48 nr 3/4 S. Loster

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. J. SIEMIŃSKA, K. WOŁOWSKI. Catalogue of Polish eukaryotic and pro- 5 Z. Mirek karyotic algae. Biodiversity of Poland (2003) 2. W. FAŁTYNOWICZ. The lichens and lichenicolous fungi of Poland. Bio- 6 Z. Mirek diversity of Poland (2004) 3. A. DROZDOWICZ et al. Myxomycetes of Poland. Biodiversity of Poland 10 Z. Mirek (2003) 4. U. BIELCZYK et al. Checklist of lichens of the Western Carpathians. 1 Z. Mirek Biodiversity of the Carpathians (2004) 5. W. MUŁENKO et al. Microfungi of the Tatra National Park. Biodiversity 1 Z. Mirek, of the Tatra National Park (2004) M. Ronikier 6. M-M. LIANG. Palynology, Palaeoecology and palaeoclimate, of the 5 L. Stuchlik Miocene Shanwang Basin, Shandong Prowince Eastern China. Acta Palaeobotanica. Supplementum (2004) 7. R. KOŚCIELNIAK. Porosty (Lichenes) Bieszczadów Niskich. Fragmenta 5L. Frey Floristica et Geobotanica Polonica. Supplementum (2004) 8. Atlas of the Geographical distribution of lichens in Poland (2004) Part 4 U. Bielczyk et al. 9. J. ZIELIŃSKI. The Genus Rubus (Rosaceae) in Poland. Polish Botanical Vol. 16 Z. Mirek Studies (2004) 10. B. KRZEWICKA. The lichen genera Lasallia and Umbilicaria in the Vol. 17 Z. Mirek Polish Tatra Mts. Polish Botanical Studies (2004) 11. W. WOJEWODA et al. Macrofungi of North Korea collected in 1982–1986. Vol. 18 Z. Mirek Polish Botanical Studies (2004) 12. E. ZASTAWNIAK (red.), Paleobotanika na przełomie wieków. Botanical No. 26 Z. Mirek Guidebooks (2003) 13. H. PIĘKOŚ-MIRKOWA, E. ZENKTELER. Bibliograﬁ a pteridologiczna No. 27 Z. Mirek Polski (1848–2003). Botanical Guidebooks (2003)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł Rok wydaniaRedaktor 1. Przemiany środowiska przyrodniczego Tatr 2002 W. Borowiec et al. 2. K. ROSTAŃSKI et al. The Genus Oenothera L. in Europe 2004 L. Frey 160 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

3. P. KÖHLER. Bibliograﬁ a Botaniki w Towarzystwie Naukowym Krakow- 2004 Z. Mirek, skim Akademii Umiejętności i PAU (1818–1952–2000) J. J. Wójcicki 4. Palinologia. [Podręcznik] 2003 S. Dybova-Jacho- wicz, A. Sadowska 5. Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on 2004 M. Ralska-Jasiewi- isopollen maps czowa et al.

2005 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2005) 45 No. 1 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2005) 45 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2005) Ann. XII Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2005) Ann. XII Pars 2 L. Frey 5. Polish Botanical Journal (2005) 50 No. 1 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2005) 50 No. 2 J. J. Wójcicki 7. Wiadomości Botaniczne* (2005) 49 nr 1/2 Z. Mirek 8. Wiadomości Botaniczne* (2005) 49 nr 3/4 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. W. WOJEWODA. Checklist of Polish larger Macromycetes. Vol. 7 Z. Mirek Biodiversity of Poland (2003) 2. M. OLECH. Lichens of the Tatra National Park. Biodiversity of the Vol. 2 Z. Mirek, M. Ronikier Tatra National Park (2004) 3. D. NALEPKA. Late Glacial and Holocene palaeoecological No. 6 L. Stuchlik conditions and changes of vegetation cover under early farming activity in the South Kujawy Region (Central Poland). Acta Palaeobotanica. Supplementum (2005) 4. Problemy taksonomii roślin i syntaksonomii. Fragmenta Floristica No. 6 L. Frey et Geobotanica Polonica. Supplementum(2004) 5. Atlas of the geographical distribution of fungi in Poland (2004) Part 3 W. Wojewoda 6. I. BATOR. Stan obecny i przemiany zbiorowisk łąko-wych okolic No. 7 L. Frey Mogilan (Pogórze Wielickie) w okresie 40 lat. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica. Supplementum (2005) 7. Krystyna Grodzińska Festschrift. Polish Botanical Studies (2005) Vol. 19 Z. Mirek, J. J. Wójcicki 8. D. L. SZLACHETKO et al. Contributions to the taxonomic Vol. 20 Z. Mirek, J. J. Wójcicki revision of the subtribes Spiranthinae, Stenorrhynchidinae and Cyclopogoninae (Orchidaceae) in Mesoamerica and the Antilles. Polish Botanical Studies (2005) 9. K. WASYLIKOWA, M. LITYŃSKA-ZAJĄC, A. BIENIEK (red.), No. 28 Z. Mirek Roślinne ślady człowieka. Botanical Guidebooks (2005)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Tytuł Rok wyd. Redaktor 1. Miejsce wypasu i gospodarki owczarskiej w koncepcji rozwoju zrów- 2004 Z. Mirek noważonego* 2. Biology of Grassem 2005 L. Frey

* Publikacja wspólna Akademii Rolniczej w Krakowie i Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 161

2006 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. Acta Palaeobotanica (2006) J. ZIAJA. Lower Jurassic spores and pollen 46 No. 1 L. Stuchlik grains from Odrowąż, Mesozoic margin of the Holy Cross Mts, Poland 2. Acta Palaeobotanica (2006) 46 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2006) Ann. XIII, Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2006) Ann. XIII, Pars 2 L. Frey 5. Polish Botanical Journal (2006) 51 No. 1 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2006) 51 No. 2 J. J. Wójcicki 7. Wiadomości Botaniczne* (2006) 50 nr 1/2 Z. Mirek 8. Wiadomości Botaniczne* (2006) 50 nr 3/4 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autr/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. J. SZWEYKOWSKI. An annotated checklist of Polish liverworts and horn- Vol. 4 Z. Mirek worts. Biodiversity of Poland (2006) 2. A. NIKEL. Flora i zagadnienia geobotaniczne Pogórza Spiskiego. Fragmenta No. 8 L. Frey Floristica et Geobotanica Polonica. Supplementum (2006) 3. K. OKLEJEWICZ. Distribution patterns of Rubus species (Rosaceae) n the Vol. 21 Z. Mirek Eastern part of the Polish Carpathians. Polish Botanical Studies (2006)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Ostoje roślinne w Polsce (2005) Z. Mirek, A. Nikel, W. Paul, Ł. Wilk 2. Red list of plants and fungi in Poland (2006) Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg 3. Rzadkie, ginące i reliktowe gatunki roślin i grzybów. Problemy zagro- Z. Mirek, E. Cieślak, żenia i ochrony różnorodności ﬂ ory Polski (2006) B. Paszko, W. Paul, M. Ronikier 4. H. BEDNAREK-OCHYRA. A taxonomic monograph of the moss genus R. Ochyra Codriophorus P. Beauv. (Grimmiaceae) (2006) 5. P. KWIATKOWSKI. Current state, separateness and dynamics of vascular Part I L. Frey ﬂ ora of the Góry Kaczawskie (Kaczawa Mountains) and Pogórze Kacza- wskie (Kaczawa Plateau). Distribution atlas of vascular plants (2006) 6. A. STRID. Flora hellenica bibliography (2006) J. J. Wójcicki 7. F. VELICHKEVICH, E. ZASTAWNIAK. Atlas of the Pleistocene vascular Part 1 J. J. Wójcicki plant macrofossils of the central and Eastern Europe. Pteridophytes and monocotyledons (2006) 8. Biologiczne i kulturowe aspekty gospodarki owczarskiej* (2005) Z. Mirek, A. Nikel, W. Paul 9. Tradycja i zwyczaje pasterskie Karpat w twórczości dzieci* (2006) Z. Mirek 10. Program aktywizacji gospodarczej i ochrony dzie-dzictwa małopolskich E. Molik, E. Wierzchoś Karpat. Owca Plus* (2006) 11. Zastosowanie osiągnięć nauk w hodowli bydła** (2006) J. Szarek

* Publikacja wspólna Akademii Rolniczej w Krakowie i Instytutu Botaniki PAN ** Publikacja wydana na zlecenie Akademii Rolniczej w Krakowie 162 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

2007 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2007) 47 No. 1 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2007) 47 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2007) Ann. XIV, Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2007) Ann. XIV, Pars 2 L. Frey 5. Polish Botanical Journal (2007) 52 No. 1 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2007) 52 No. 2 J. J. Wójcicki 7. Wiadomości Botaniczne* (2007) 51 nr 1/2 Z. Mirek 8. Wiadomości Botaniczne* (2007) 51 nr 3/4 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. M. A. CHMIEL. Checklist of Polish Larger Ascomycetes. Biodiversity Vol. 8 Z. Mirek of Poland (2006) 2. Biologia traw. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica. Supple- No. 9 L. Frey mentum (2007) 3. A. ŁUBEK. Antropogeniczne przemiany bioty porostów Świętokrzy- No. 10 L. Frey skiego Parku Narodowego i otuliny. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica. Supplementum (2007) 4. Krystyna Falińska, Janusz B. Faliński Festschrift. Polish Botanical Vol. 22 Z. Mirek, Studies (2006) J. J. Wójcicki 5. P. C ZARNOTA. The lichen genus Micarea (Lecanorales, Ascomycota) Vol. 23 Z. Mirek in Poland. Polish Botanical Studies (2007) 6. J. PIĄTEK. Algae of the peat bog in Modlniczka (Wyżyna Krakowsko- Vol. 24 Z. Mirek Częstochowska Upland, S Poland). Polish Botanical Studies (2007) 7. D. L. SZLACHETKO. Contribution to the orchid ﬂ ora of Guinea, West Vol. 25 Z. Mirek Africa. Polish Botanical Studies (2007) 8. K. VÁNKY. Smut fungi of the Indian Subcontinent. Polish Botanical Vol. 26 Z. Mirek Studies (2007) 9. Conservation-related problems of Pteridophytes in Poland. Botanical No. 29 Z. Mirek, Guidebooks (2006) J. J. Wójcicki

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł Rok wyd. Redaktor

1. A. ŁAJCZAK. Torfowiska Kotliny Orawsko-Nowotarskiej 2006 Z. Mirek 2. Biodiversity of wild Triticeae (Poaceae) in Poland 2006 M. Mizianty 3. M. KOSSOWSKA. Checklist of lichens and allied fungi of the Polish 2006 J. J. Wójcicki Karkonosze Mts 4. M. CIACIURA. Bibliograﬁ a roślin naczyniowych Pomorza Zachod- 2007 M. Ciaciura niego 5. Biological issues in Grassem 2007 L. Frey 6. Księga Polskich Traw 2007 L. Frey 7. M. CEGŁA et al. Wypas wspólnotowy a zdrowie zwierząt, mono- 2006 E. Wierzchoś, graﬁ a* E. Molik et al.

* Publikacja wspólna Akademii Rolniczej w Krakowie i Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 163

2008 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. Acta Palaeobotanica (2008) M. KUPRYJANOWICZ. Vegetation and climate 48 No. 1 L. Stuchlik of the Eemian and early Vistulian Lakeland in Northern Podlasie 2. Acta Palaeobotanica (2008) 48 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2008) Ann. XV, Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2008) Ann. XV, Pars 2 L. Frey 5. Wiadomości Botaniczne* (2008) 52 nr 1/2 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii

1. T. MAJEWSKI. Laboulbeniales. Atlas of the geographical distribution Vol. 4 A. Chlebicki of fungi in Poland (2008) 2. A. WACNIK, E. MADEYSKA (red.), Polska północno-wschodnia w holo- No. 30 Z. Mirek cenie. Człowiek i jego środowisko. Botanical Guidebooks (2008)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł Rok wyd. Redaktor

1. A. ŁAJCZAK. Natura 2000 in Poland, Area PLH120016. The Orawsko- 2007 Z. Mirek Podhalańskie Peatlands. 2. Architektura ogrodowa. Obiekty architektoniczne w kompozycjach 2007 A. Mitkowska, ogrodowych Z. Mirek, K. Hodor 3. P. KWIATKOWSKI. Current state separateness and dynamice of vascular 2008 L. Frey ﬂ ora of the Góry Kaczawskie (Kaczawa Mountains and Pogórze Ka- czawskie (Kaczawa Plateau). II. Phytogeographical analysis. 4. Czerwona Księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe 2008 Z. Mirek, H. Pię- koś-Mirkowa 5. G. BONCZAR et al. Zdrowie i środowisko jako czynniki warunkujące 2008 E. Wierzchoś et al. efektywność produkcji owczarskiej, monograﬁ a*

* Publikacja wspólna Akademii Rolniczej w Krakowie i Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN

2009 CZASOPISMA

L.p. Tytuł (rok wydania) Tom/Nr Redaktor

1. Acta Palaeobotanica (2009) E. WOROBIEC, G. WOROBIEC. Middle Vol. 49 No. 1 L. Stuchlik Miocene ﬂ ora and vegetation of the Legnica and Ruja lignite deposits, Lower Silesia, Poland 2. Acta Palaeobotanica (2009) Harald Walther Festschrift Vol. 49 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2009) Ann. XVI, Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2009) Ann. XVI Pars 2 L. Frey 5. Polish Botanical Journal (2008) Vol. 53 No. 1 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2008) Vol. 53 No. 2 J. J. Wójcicki 7. Polish Botanical Journal (2009) Vol. 54 No. 1 J. J. Wójcicki 8. Polish Botanical Journal (2009) Vol. 54 No. 2 J. J. Wójcicki 164 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

9. Wiadomości Botaniczne* (2008) 52 nr 3/4 Z. Mirek 10. Wiadomości Botaniczne* (2009) 53 nr 1/2 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł/rok wydania Vol./r.wyd. Redaktor/Red. serii 1. Atlas of pollen and spores of the Polish Neogene 2008 L. Stuchlik Vol. 3: Angiosperms (1) 2. F. Yu. VELICHKEVICH, E. ZASTAWNIAK. Atlas of the Pleistocene vascular 2007 J. J. Wójcicki plant macrofossils of the Central and Eastern Europe. Pt. 2. Herbaceous dicotyledons 3. W. MUŁENKO, T. MAJEWSKI, M. RUSZKIEWICZ-MICHALSKA (red.), A pre- Vol. 9 2008 Z. Mirek liminary checklist of micromycetes in Poland. Biodiversity of Poland 4. Grass research 2009 L. Frey 5. K. CZYŻEWSKA, M. KUKWA. Lichenicolous fungi of Poland. Biodiversity Vol. 11 2009 Z. Mirek of Poland 6. K. ZARZYCKI. Drzewa, krzewy i kwiaty w poezji Juliusza Słowackiego 2009 Z. Mirek 7. Założenia rezydencjonalno-ogrodowe. Dziedzictwo narodu polskiego 2008 A. Mitkowska, Z. Mirek, K. Hodor 8. M. WĘGRZYN. Porosty piętra kosodrzewiny w polskiej części Tatr 2009 L. Frey Wysokich

2010 CZASOPISMA

L.p. Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2010) Vol. 50 No. 1 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2010) Kazimierz Szczepanek Festschrift Vol. 50 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2010) Ann. XVII, Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2010) Ann. XVII, Pars 2 L. Frey 5. Polish Botanical Journal (2010) Vol. 55 No. 1 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2010) Vol. 55 No. 2 J. J. Wójcicki 7. Wiadomości Botaniczne* (2009) 53 nr 3/4 Z. Mirek 8. Wiadomości Botaniczne* (2010) 54 nr 1/2 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł Rok wyd. Redaktor/Red. serii

1. P. MARCINIUK. Szata roślinna śródpolnych siedlisk Podlaskiego Prze- 2009 L. Frey łomu Bugu 2. Taxonomy the queen of science – the beauty of alga 2010 K. Wołowski 3. L. FREY. Karol Linneusz: książę botaników, profesor profesorów 2010 L.Frey 4. Rare, relict and endangered plants and fungi in Poland 2010 Z. Mirek, A. Nikel 5. K. ROSTAŃSKI et al. Evening-Primroses (Oenothera) occurring in 2010 Z. Mirek Europe Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 165

6. IX Ogólnopolskie Spotkanie Naukowe „Biologia traw” 2010 M. Szczepaniak, B. Paszko 7. J. SZWEYKOWSKI, H. KLAMA, Z. MIREK, M. RONIKIER (red.), Liverworts 2010 Z. Mirek., M. Ronikier of the Polish Tatra National Park. Biodiversity of the Tatra National Park, Vol. 3 8. Z. MIREK. Botanicy na Cmentarzu Rakowickim 2010 J. Marcinek, M. Nowak 9. G. WOŹNIAK. Zróżnicowanie roślinności na zwałach pogórniczych 2010 Z. Mirek Górnego Śląska 10. Z. PODBIELKOWSKI. Wiersze 2010 Z. Mirek

2011 CZASOPISMA

L.p. Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor 1. Acta Palaeobotanica (2011) Vol. 51 No. 1 L. Stuchlik 2. Acta Palaeobotanica (2011) Vol. 51 No. 2 L. Stuchlik 3. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2011) Ann. XVIII, Pars 1 L. Frey 4. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (2011) Ann. XVIII, Pars 2 L. Frey 5. Polish Botanical Journal (2011) Vol. 56 No. 1 J. J. Wójcicki 6. Polish Botanical Journal (2011) Vol. 56 No. 2 J. J. Wójcicki 7. Wiadomości Botaniczne* (2010) 54 nr 3/4 Z. Mirek

* Czasopismo wydawane przez Polskie Towarzystwo Botaniczne i Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

WYDAWNICTWA SERYJNE

L.p. Autor/Tytuł/(rok wydania) Tom/Nr Redaktor serii 1. Biological Invasions in Poland (2010) Vol. 1 Z. Mirek 2. A. WACNIK, E. MADEYSKA (red.), Polska północno-wschodnia w holo- No. 30 Z. Mirek cenie. Człowiek i jego środowisko. Botanical Guidebooks (2008)

WYDAWNICTWA ZWARTE

L.p. Autor/Tytuł Rok wyd. Redaktor/Red. serii 1. Karol Darwin w oczach polskich botaników XIX–XXI wieku 2010 Z. Mirek 2. Rośliny Biblijne. Leksykon 2011 Z. Włodarczyk, Z. Mirek 3 Konferencja Naukowa Młodzi w Paleontologii „Plantae et animalia in 2011 A. Jarzynka, P. Olejni- silico” czak, A. Jurochnik 4. Zróżnicowanie roślinności i sukcesja wtórna na odłogach wielkopo- 2011 B. Barabasz-Krasny, wierzchniowych Pogórza Przemyskiego L. Frey 5. Planta Europa Conference . Actions for Wild Plants. Book of abstracts 2011 Z. Mirek, A. Nikel, W. Paul, M. Ronikier 6. The vascular plants of the Olkusz Ore-bearing Region. Flora naczyniowa 2011 P. Kapusta Olkuskiego Okręgu Rudnego 7. Advances in grass biosystematics 2011 L. Frey 8. The Nature and Culture of Latin America. Review of Polish studies 2011 Z. Mirek., A. Flakus, A. Krzanowski, A. Paulo, J. Wojtusiak 166 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

SPOTKANIE Z LOGOSEM opuszczamy pole badań empirycznych i pole Meeting Logos czystej nauki. Współczesna nauka, a w szcze- gólności jej zideologizowana forma, jaką jest Niniejszy tekst to zamykająca refleksja scjentyzm, nie lubi słowa „sens”, bo domaga mojego referatu na sesji dedykowanej profeso- się ono pozanaukowej refl eksji, a często także rowi Kazimierzowi Zarzyckiemu z okazji 80. innej perspektywy oglądu rzeczywistości i innej, rocznicy jego urodzin. Główna część referatu pozanaukowej drogi poznania. Drogi, którą dziś poświęcona była bioróżnorodności Polski oraz często lekceważymy i zupełnie zaniedbujemy. działalności Instytutu Botaniki PAN jako Cen- A propos „innej drogi poznania”, to dostałem trum Badań i Dokumentacji Bioróżnorodności ostatnio piękną książkę od naszego Jubilata, Pro- Flory i Mykobioty Polski. Zdecydowałem się na fesora K. Zarzyckiego; książkę będącą zbiorem odrębne opublikowanie tego tekstu, gdyż stanowi wywiadów, m.in. ze znanymi biologami, zatytu- refl eksję ogólniejszej natury, która (jak wierzę) łowaną „Jak wierzą uczeni”. Byłem zaskoczony, nie dotyczy tylko Instytutu Botaniki PAN, czy czytając pełne powagi wypowiedzi wybitnych specyfi ki pracy w tej jedynie placówce. Teks naukowców, w większości członków Polskiej pozostawiam w formie, w jakiej został wygło- Akademii Nauk, bardzo jasno podkreślających szony. ograniczoność nauk empirycznych w poznawaniu SPOTKANIE Z LOGOSEM. Chciałbym za- tajemnicy życia i świata – a równocześnie, w tym trzymać się na chwilę i zastanowić nad głębszym co mówili – otwartych na poznawczy wymiar sensem naszej pracy tu w Instytucie Botaniki Fides. W tych wywiadach z mocą przywracano PAN, gdzie pochylamy się nad bioróżnorod- do łask obie drogi poznania, a zarazem dwa jego nością. Dziś mamy czas świętowania i jest to porządki – Fides et ratio, których co prawda nie dobra okazja do nieco ogólniejszej refl eksji. Za- wolno mylić i nie wolno mieszać ze sobą, ale też tytułowałem ją „Spotkanie z Logosem”. Taka nie wolno zapominać, że oba są potrzebne – co ogólniejsza i głębsza refl eksja wydaje się bardzo podkreślano – do pełnego zrozumienia świata potrzebna, byśmy myślenia o tajemnicy życia i jego najbardziej niepojętego fenomenu, jakim wyrażonej w bioróżnorodności nie ujmowali je- jest życie wyrażające samo siebie bioróżnorod- dynie jako „przedmiotu naszej pracy naukowej” nością. lub w kategoriach „zasobów środowiska”, które Fides et ratio – dwa skrzydła potrzebne, jak trzeba co najwyżej „racjonalnie użytkować” lub to kiedyś zauważył Jan Paweł II w swojej en- „racjonalnie zagospodarować”. Często zapomi- cyklice pod tym samym tytułem, do wysokiego namy, że świat, któremu szczególny walor i sens i bezpiecznego lotu ludzkiej myśli i ludzkiego nadaje obecne w nim życie, manifestujące się ducha. bioróżnorodnością, to świat, który powinniśmy Nie bez powodu odwołuję się do osoby Jana poznawać przede wszystkim po to, by bardziej Pawła II. Chcę bowiem, w kontekście naszych świadomie i twórczo uczestniczyć w creatio con- rozważań, przywołać Jego stwierdzenie mó- tinua; w podtrzymywaniu rozwoju tego życia, wiące, że „Człowiek, aby zrozumieć samego które jest w nim obecne. Świadomie uczestni- siebie, musi nauczyć się obcować z przyrodą” czyć w kreacji nie znaczy jednak manipulować a więc w szczególny sposób z bioróżnorodnością, życiem, jak to często czyni współczesna nauka czyli całym bogactwem życia obecnego w tejże ogłaszając „koniec biologii”, jako nauki po- przyrodzie i stanowiącego jej wyjątkowy kom- znającej życie, na rzecz biotechnologii mani- ponent – by nie powiedzieć – sens jej istnienia. pulującej życiem i mającej ambicję tworzenia Witając przed paru laty Kardynała Stanisława nowego kształtu życia biologicznego; tworzenia Dziwisza w progach Instytutu odwołałem się do go niejako de novo. tych, przywołanych powyżej słów Jana Pawła II, Kiedy zaczynamy się zastanawiać nad głęb- a Kardynał poprosił, aby zostały one w Instytucie szym sensem naszej pracy, to chcąc nie chcąc, jako kanwa naszej stałej refl eksji. Powiesiłem Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 167 je w gabinecie dyrektorskim pod otrzymanym owocem trudu poznawczego polskich pale- w darze od Kardynała portretem Jana Pawła II, obotaników, czy szerzej geobotaników. Przez wielkiego obrońcy życia we wszystkich formach przywołanie słów Mariana Raciborskiego jego istnienia. Dziś jest dobra okazja do głęb- chciałem podkreślić, że owo bliższe poznanie szej refl eksji i postawienia pytania o sens owej i zrozumienie historii współczesnego krajobrazu sentencji w kontekście naszej pracy. Zapytajmy, roślinnego Polski, krajobrazu będącego najwyż- czym jest owo kluczowe dla sprawy obcowanie szym poziomem organizacji bioróżnorodności, z przyrodą, a więc w szczególny sposób z bio- jest warunkiem mądrej i odpowiedzialnej mi- różnorodnością; obcowanie, którego mamy się łości Ojczyzny, która była tak głęboko wpisana nauczyć, aby poznać samych siebie. Obcowanie w działalność ochroniarską patrona Instytutu mieści w sobie trzy ważne aspekty: pierwszy – Władysława Szafera, ucznia Mariana Raci- to bliskość, drugi to poznanie, trzeci to miłość. borskiego. Takie ukierunkowanie trudu po- Poznanie jest bardzo ważne, jest bowiem na usłu- znawczego pozwala także zrozumieć dlaczego, gach miłości. A miłość, to adekwatna odpowiedź nazwany przez Władysława Szafera duchowym (dana tu i teraz) na autentyczne potrzeby da- ojcem ochrony przyrody Jan Gwalbert Pawli- nego bytu. Aby odpowiedzieć adekwatnie, na- kowski, uważał ochronę przyrody nie za gałąź leży odnośne potrzeby dobrze poznać. Z kolei, przyrodoznawstwa, skądinąd podstawowego dla aby poznać, trzeba być blisko. W poznaniu, tejże ochrony, ale przede wszystkim za etykę o którym mowa, droga wiodąca poprzez ratio – a więc naukę o dobru i odpowiedzialności. – poprzez rozum, poprzez naukę – wpisana jest Dobro każdego żywego bytu trzeba poznać, by w naszą profesję, jako naukowców, biologów wiedzieć, jak odpowiadać na jego życiowe po- (botaników). Możemy zapytać, czy aby nie takie, trzeby i jak go przez to chronić. Obok poznania, na miłość właśnie (czyli na służbę) ukierunko- będącego owocem naszej pracy naukowej, nie wanie naszego poznawczego wysiłku, miał na można jednak przejść obojętnie lub też potrak- względzie Kardynał, prosząc by ta myśl Jana tować go instrumentalnie. Poznanie nie jest po Pawła II towarzyszyła pracy Instytutu? Jeżeli tak, to, by nim dowolnie manipulować; robić z nim, czego można się domyślać, to jest zadziwiające, „co się zechce”. Ono zawsze zobowiązuje, woła jak spójne byłoby takie właśnie ukierunkowanie o odpowiedź, czyli rodzi od-powiedzialność za wysiłku poznawczego z myślą Mariana Raci- poznane dobro każdego bytu; dla nas odpowie- borskiego – twórcy krakowskiej szkoły geobo- dzialność ta wyraża się w mądrym upowszech- tanicznej. Napisał on kiedyś znamienne słowa nianiu wiedzy, tworzeniu biologicznych i szerzej, o miłości Ojczyzny, którą stawiał w centrum ca- ogólnoprzyrodniczych podstaw dobrego gospo- łego ludzkiego życia: uczucie miłości ojczyzny, darowania środowiskiem oraz podstaw ochrony wspólnoty ze społeczeństwem i ziemią wytwo- zagrożonej bioróżnorodności. Taka postawa rzone jedynie na podstawie tradycji i lektury, należy, przede wszystkim poprzez działalność historii i poezji może być bardzo silne, lecz jeśli Władysława Szafera, do pięknej tradycji współ- mu braknie bliższej znajomości rzeczy mglistym tworzącej tożsamość Instytutu. się staje i bezpłodnym. Tymczasem miłość musi Wróćmy jednak do owego obcowania z przy- być płodna. rodą, od którego zaczęliśmy naszą refl eksję, Ta myśl Mariana Raciborskiego została przywołując myśl Jana Pawła II. Wiemy, że umieszczona przeze mnie jako motto na pierw- jego szczególnym elementem jest poznanie, szej planszy wprowadzającej w otaczającą nas które powinno prowadzić ostatecznie nie tylko tutaj muzealną wystawę1, poświęconą historii do „wysokoimpaktowych” publikacji, ale przede polskiego krajobrazu roślinnego. Wystawa jest wszystkim do pełnej miłości troski o zachowanie tożsamości ojczystego krajobrazu, opisanego bio- 1 Sesja odbywała się w sali Muzeum Botanicznego IB PAN, różnorodnością; tego krajobrazu, który stanowiąc gdzie rzeczona wystawa się znajduje. środowisko naszego życia, kształtuje nas i buduje 168 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 naszą własną tożsamość, a budując ją, ujawnia „od czasu do czasu szedł w góry, nie po to tym samym, kim jesteśmy. Tak zamyka się her- jednak, by tam trawę kosić lub owce paść”, ale meneutyczny krąg wypowiedzi Jana Pawła II – jak pisał ks. Józef Tischner – „by się pięknu dotyczącej w ogólności przyrody a w szczególny gór nadziwować”. To spotkanie z pięknem przy- sposób bioróżnorodności i jej znaczenia w życiu rody uskrzydla nas do pracy. A uskrzydla nie bez człowieka. Oczywiście, znaczenie to nie ogra- powodu, bo jak zauważył kiedyś Cyprian Kamil nicza się jedynie do aspektów tu poruszonych. Norwid: „piękno jest po to, aby... zachwycało ... Zadziwiająca jest spójność prowadząca od do pracy; ... praca zaś po to, by ... się zmartwych- wypowiedzi Mariana Raciborskiego, wiążą- wstało”. Dla biologa, pochylającego się nad ta- cego dogłębne poznawanie przyrody z miłością jemnicą życia, takie ukierunkowanie wysiłku Ojczyzny, poprzez społeczny wymiar zaan- poznawczego ma szczególnie głęboki sens. gażowania Władysława Szafera, ukazującego nam praktyczny wymiar tej miłości wyrażony Zbigniew MIREK w ochronie przyrody, po swoistą koronę tego ciągu, jaką jest wypowiedź Jana Pawła II. Dzięki tym trzem wypowiedziom lepiej rozumiemy znaczenie bioróżnorodności z jednej strony, POLSKIE BADANIA I BADACZE z drugiej zaś – pełniej odczytujemy tożsamość SEGETALNI, CZYLI O SPOTKANIACH Instytutu, który poznaniu tej bioróżnorodności NAUKOWYCH I PRZYNALEŻNOŚCI służy. Dostrzegamy przez to także społeczny wy- KLUBOWEJ miar oraz najgłębszy sens i szerszą perspektywę Outline of the Polish studies and segetal naszej pracy. researchers about scientifi c meetings Sens ów musiał także dostrzec kiedyś w dzia- and club belonging łaniach Władysława Szafera ówczesny biskup Karol Wojtyła, podczas ich wspólnych krakow- KONFERENCJE I DOROBEK skich spotkań i rozmów. Wyraził to później w słowach wypowiedzianych w akademickiej W dniach 6–7 września 2011 roku odbyła się kolegiacie Św. Anny, odprawiając mszę świętą Krajowa Konferencja Naukowa z wieloletniego za śp. profesora Władysława Szafera w kilka już cyklu pt. „Rejonizacja chwastów segetalnych tygodni po jego śmierci. Powiedział wówczas: w Polsce”, który w brzmieniu początkowym miał „W tej chwili muszę przypomnieć moją rozmowę rozszerzenie „dla potrzeb rolnictwa”. W latach ze Zmarłym, na kilka tygodni przed śmiercią. 1971–1985 był to międzyresortowy temat ba- Głównym [jej] tematem była Ojczyzna [i] przy- dawczy, opracowany w ówczesnym Zakładzie szłość narodu” – i dodał – „To mówił wielki Ekologii i Zwalczania Chwastów IUNG we wychowawca, wielki uczony, a także wielki syn Wrocławiu (od 2007 roku Zakład Herbologii polskiego narodu”. Piękne świadectwo z wiary- i Technik Uprawy Roli IUNG PIB) pod kierun- godnych ust o patronie Instytutu. kiem prof. Józefa Roli i walnym udziale prof. Na koniec, w kontekście tych rozważań warto Eugeniusza Kuźniewskiego, który do jego re- dodać jeszcze jedno ogniwo do tego logicznego alizacji stworzył ogólnopolską grupę badawczą ciągu. Jesteśmy – jako biolodzy – prawdziwymi złożoną z botaników i agrobotaników. Dzięki szczęściarzami, bo nasza praca to nieustanne roztropności i niezwykłej wprost witalności prof. obcowanie z pięknem, z najwykwintniejszymi Józefa Roli, ustanie fi nansowania nie wpłynęło dziełami sztuki, jakimi są twory przyrody i całe na zahamowanie badań nad chwastami, wręcz to bogactwo bioróżnorodności. Piękno przyrody przeciwnie – aktywność naukowa wspomnianej jest ważne i domaga się kontemplacji. To także grupy badawczej utrzymała się, a po roku 2000 jedna z dróg poznania. Przypomniał nam o niej – powodowana „ściganiem się o punkty” ilo- i o jej ważności ów tischnerowski gazda, który ściowo nawet wzrosła. Ta nowa strategia szybko Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 169 pokazała, że sprawne ogłaszanie drukiem prac, ze współpracownikami) Józef Rola – animator wymagających przeprowadzenia badań w „labo- i niestrudzony rzecznik utrzymania konferencyj- ratorium terenowym”, polega w znacznej mierze nych mityngów, ówcześni liderzy organizującego na dzieleniu problemu badawczego na mniejsze ośrodka (Saturnin Borowiec, Helena Domańska, fragmenty czy stosowaniu innych jeszcze za- Dominik Fijałkowski, Tadeusz Głazek, Józef Mi- biegów. Rezultat łatwo zauważyć, bowiem wy- siewicz, Benon Polakowski, Andrzej Sendek, datnie poprawione zostały wskaźniki ilościowe, Ewa Stupnicka-Rodzynkiewicz, Helena Tokarz, zapewne na niekorzyść opracowań całościo- Waldemar Żukowski) bądź zapraszani wybitni wych. Dowodnie mówią o tym cztery wydane specjaliści (Janusz B. Faliński, Jan Kornaś, Wie- dotąd bibliografi e z pracami polskich badaczy sław Oleszek, Zdzisława Wójcik), a niekiedy (Jackowiak, Latowski 1996, Latowski, Jacko- również goście z krajów ościennych (Ukraina, wiak 2001, 2006, 2011), poświęcone chwastom Słowacja, Niemcy). polnym z zakresu fl orystycznej, ekologicznej Drugi (względnie trzeci) dzień w całości wy- i historycznej geografi i roślin, fi tosocjologii, pełniała sesja terenowa, w czasie której uczest- taksonomii, różnych aspektów biologii i eko- nicy zapoznawali się z chwastami rosnącymi na logii, zagadnień metodycznych, a także z obszaru wcześniej zlustrowanych przez organizatorów wiedzy interdyscyplinarnej. Dość powiedzieć, plantacjach. Szczególnie żywe były dyskusje że bibliografi e te zawierają łącznie 2263 prace. w czasie pierwszych konferencji. Zderzyły się Oddzielne zestawienia z tego zakresu obejmują wówczas ze sobą dwa, zgoła odmienne podej- ponadto 38 podręczników, skryptów i atlasów ścia, które hasłowo można sprowadzić do pojęć oraz 50 rozpraw doktorskich. „gleba” i „roślina”. Przedstawiciele nauk rolni- Wrześniowa konferencja była jubileuszowym czych istotę składu roślin zachwaszczających 35 spotkaniem, w którym – jak zawsze – uczest- uprawę przypisywali warunkom glebowym, niczyli pracownicy kilkunastu uczelni oraz in- mniejszą uwagę przykładając do prawidłowej stytutów badawczych z całego kraju, dla których identyfi kacji trudniejszych taksonów, podczas chwasty segetalne są głównym lub ważnym gdy botanicy wskazywali na ścisłe powiązania obiektem badawczym. struktury gatunkowej zachwaszczenia z warun- Konferencyjny cykl odznacza się cechami, kami glebowymi, rodzajem uprawy, właściwo- dzięki którym – jak się wydaje – funkcjonuje ściami biologicznymi chwastów czy położeniem nieprzerwanie z wysoce satysfakcjonującą, co- geografi cznym analizowanej agrocenozy polnej. roczną regularnością. Regularności tej nie zdołał Nierzadkie były sytuacje, w których botanicy nie- nawet przerwać stan wojenny w 1982 roku! Na jako „odkrywali” przed uczestnikami nieznane czele cyklu stoi niezmiennie i niepodzielnie nim im wcześniej, trudniejsze taksony m.in. z rodzaju zarządza prof. Józef Rola – Explorator superior Aphanes, Avena, Galeopsis, Galium, Polygonum for. asperulus. czy Veronica. Natomiast agrobotanicy skutecznie Spotkania segetalne były na ogół dwudniowe. wprowadzili geobotaników w tajniki klasyfi kacji Rozpoczynały się zamówionymi wystąpieniami gleb, a zwłaszcza konfrontowania i korygowania plenarnymi, po czym wygłaszano referaty zwią- diagnoz kompleksów glebowych uwidocznio- zane z przewodnią tematyką danej konferencji, nych na mapach glebowo-rolniczych. a w części popołudniowej (od 1985 roku) normą Intensywne i owocne doskonalenie meto- stały się też sesje plakatowe. Pierwszy dzień dyki miało miejsce w czasie pięciu początko- wieńczyło wieczorne spotkanie integracyjne wych konferencji, począwszy od inauguracyjnej „pod dachem” lub „przy ognisku”, okraszone w Lublinie (1977) i następnych w Łodzi (1978), dobrym jadłem, muzyką i tańcami. Niekiedy Szczecinie (1979), Olsztynie (1980) i Krakowie konferencje trwały 3 dni, wówczas w pierw- (1981). Chodziło też o warsztatowe ujednolicenie szym dniu przedstawiano wyłącznie referaty prowadzonych obserwacji i sporządzania analiz, plenarne. Wygłaszał je często samodzielnie (lub by tym samym uzyskać wysoką wiarygodność 170 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 w uchwyceniu aktualnego zachwaszczenia. niestrudzony organizator i niekwestionowany szef Oczekiwaną rzetelność osiągnięto uwzględniając omawianego cyklu, czyli prof. Józef Rola. Nie regionalną strukturę zasiewów oraz prowadzenia może zatem dziwić, że w artykule z 2007 roku badań w miejscowościach wyznaczonych me- „Segetalia Polonica – systema novum” (patrz todą „złotych punktów”, zapewniającą równo- Wiadom. Bot. 51(3/4): 127–132), nasz segetalny mierne rozłożenie w geografi cznej przestrzeni, guru został „typem nomenklatorycznym”, któ- a zaproponowaną przez prof. Eugeniusza Kuź- remu nadałem rangę klasy (Rolopsida). niewskiego. Po 1981 roku konferencje określały hasła Jego autorstwa był też pomysł włączenia do tematyczne. Chronologiczny ich rejestr przed- badań powierzchni stałych, dających wgląd w dy- stawia się następująco: VI (1982) Gdańsk (Stare namikę przemian chwastów. Wkład metodyczny Pole k. Malborka) „Niektóre aspekty geogra- prof. E. Kuźniewskiego znalazł odzwierciedlenie fi czno-ekologiczne roślinności segetalnej Po- w segetalnej nomenklatoryce (Explorator ele- morza Wschodniego”; VII (1983) Warszawa gans var. methodicus for. nauta-marinus). (Poświętne) „Zbiorowiska segetalne Mazowsza”; Zgromadzona dokumentacja, licząca ogółem VIII (1984) Słupsk (Redło) „Wybrane aspekty ponad 75 tysięcy analiz jednostkowych, stała ekologii chwastów segetalnych Pomorza Środ- się podstawą makroregionalnych syntez, opu- kowego”; IX (1985) Poznań (Sielinko) „Roz- blikowanych w postaci dwóch serii przez IUNG mieszczenie, ekologia i biologia chwastów”; w Puławach. Opracowania te ukazywały nasi- X (1986) Rzeszów „Rozmieszczenie, ekologia lenie zagrożenia upraw przez wybrane chwasty i biologia chwastów”; XI (1987) Wrocław „Dy- (w 6-stopniowej skali) na użytek praktyki rol- namika zachwaszczenia pól uprawnych”; XII niczej w jednostkach administracyjnych (gmin (1988) Katowice (Bielsko-Biała) „Występowanie i województw) całego kraju. Agropyron repens w uprawach polowych”; XIII Pierwsza seria R (220/1–8) była syntezą (1989) Siedlce „Problem chwastów gleb lekkich badań przeprowadzonych w latach 1976–1985 i metody ich zwalczania”; XIV (1990) Wrocław i obejmowała chwasty najbardziej uciążliwe (Wysoka) „Technika komputerowa – metodyka dla rolnictwa: Agropyron repens i Stellaria badań chwastów”; XV (1991) Kraków „Za- media (wszystkie uprawy), Apera spica-venti chwaszczenie upraw na przestrzeni lat 1980– (zboża ozime i rzepak), Chenopodium album 1990”; XVI (1992) Lublin „Problem chwastów (zboża jare, burak, kukurydza, ziemniak, rośliny na wtórnych odłogach”; XVII (1993) Szczecin strączkowe), Stellaria media, Galium aparine „Zmiany w zachwaszczeniu pól wywołane trudną i Tripleurospermum inodorum (zboża ozime, sytuacją ekonomiczną rolnictwa”; XVIII (1994) rzepak), Anthemis arvensis, Avena fatua (zboża Olsztyn (Bęsia) „Przyczyny i źródła zachwasz- jare), Setaria viridis i S. glauca oraz Echinochloa czenia pól uprawnych”; XIX (1995) Bydgoszcz crus-galli (kukurydza, burak, ziemniak, rośliny „Ekspansywne chwasty segetalne”; XX (1996) strączkowe). Łódź „Ginące i zagrożone gatunki fl ory sege- Seria druga R (292/1–8) zawierała analizę talnej”; XXI (1997) Wrocław „Zachwaszczenie występowania: Equisetum arvense (wszystkie wtórne roślin okopowych i ściernisk”; XXII uprawy), Galeopsis tetrahit (zboża ozime, (1998) Wrocław (Łosiów) „Wpływ powodzi rzepak), Lamium purpureum i L. amplexicaule w roku 1997 na zachwaszczenie pól upraw- (zboża ozime, rzepak), Polygonum convolvulus, nych”; XXIII (1999) Skierniewice „Przenikanie P. persicaria (wszystkie uprawy) oraz Viola gatunków ruderalnych z siedlisk sadowniczych arvensis (zboża ozime, rzepak). i parkowych do zbiorowisk upraw warzyw- Jako zasadę przyjęto, że każdy ośrodek bio- niczych i rolniczych”; XXIV (2000) Siedlce rący udział w badaniach przyjmuje obowiązek „Zbiorowiska chwastów w gospodarstwach zorganizowania konferencji, przy czym infor- ekologicznych”; XXV (2001) Wrocław „Udział mację o miejscu i tematyce przekazywał zawsze Amaranthus retrofl exus, Chenopodium album Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 171

i Echinochloa crus-galli w zbiorowiskach sege- POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ KLUBU talnych”; XXVI (2002) Słupsk (Ustka) „Rośliny segetalne jako bioindykatory”; XXVII (2003) Uczestnicząc niemal od samego początku Kraków (Krynica) „Chwasty segetalne – pozy- w zespole segetalnym i naocznie śledząc jego tywne aspekty występowania w agrocenozach”; bieżącą aktywność (w czasie sesji sprawozdaw- XXVIII (2004) Olsztyn „Sukcesja wtórna roślin- czych, na konferencyjnych dyskusjach), miałem ności na gruntach porolnych”; XXIX (2005) Po- nie lada okazję do poznawania twórczości znań (Czerniejewo) „Flora i roślinność segetalna każdego członka zespołu. Zainteresowanie to, obszarów chronionych”; XXX (2006) Wrocław podsycane stałą mobilizacją ze strony niezapo- (Krzyżowa) „Dynamika zbiorowisk segetalnych mnianego prof. Janusza B. Falińskiego, a później w gospodarstwach różniących się sposobem również słowami zachęty i ciepłym przyjęciem użytkowania pól”; XXXI (2007) Lublin „Bio- pierwszej bibliografi i (w 1996 roku) przez prof. logia chwastów segetalnych”; XXXII (2008) Jana Kornasia, przerodziło się w publikowanie – Rzeszów „Roślinność towarzysząca uprawom wespół z kolegą – prof. Bogdanem Jackowiakiem energetycznym oraz biologia wybranych ga- – kolejnych opracowań bibliografi cznych. tunków chwastów”; XXXIII (2009) Siedlce Wieloletnia obecność w naszkicowanych „Migracja gatunków i rola gatunków migracyj- tu badaniach segetalnych była niecodziennym nych w zbiorowiskach segetalnych oraz biologia doświadczeniem nie tylko na niwie naukowej. gatunków z rodziny Poaceae”; XXXIV (2010) Coroczne spotkania konferencyjne i rozliczne Bydgoszcz „Dynamika roślinności segetalnej inne okazjonalne kontakty (bibliografi e, syntezy, na terenach zainwestowanych oraz biologia ga- rozmowy) dały niezłą orientację o osobowości tunków zachwaszczających uprawy na terenach wszystkich stałych członków zespołu. Tak na- podmiejskich”; XXXV (2011) Wrocław (Winna gromadzoną wiedzę wykorzystałem do „uwiecz- Góra) „Bioróżnorodność zbiorowisk chwastów nienia” 24 osób i zdiagnozowania ich za pomocą terenów rolniczych”. epitetów taksonomicznych (Latowski 2007). 172 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Dekadę wcześniej, powodowany ambicją 3. Józef Rola – chwaściarz zwyczajny uatrakcyjnienia pierwszego jubileuszu – XX 4. Ignacy Kutyna – chwaściarz zwyczajny konferencji, powołałem do życia elitarne sto- Edycja II (Wrocław, 2001 rok) warzyszenie, któremu nadałem nazwę „Klub 5. Ewa Stupnicka-Rodzynkiewicz – chwaściarz zwy- Chwaściarska Elita”. Poczuwam się do całko- czajny witej odpowiedzialności za wszelkie regulacje 6. Jan Teofi l Siciński – chwaściarz zwyczajny z tym Klubem związane, ponieważ ustalenia 7. Eugeniusz Kuźniewski – chwaściarz zwyczajny zostały tam wprowadzone przeze mnie niedemo- 8. Janina Skrzyczyńska – chwaściarz zwyczajny kratycznie, z pominięciem jakichkolwiek konsul- 9. Teofi l Łabza – chwaściarz zwyczajny tacji! Najważniejsze z nich podaję poniżej. 10. Marian Wesołowski – chwaściarz zwyczajny Opracowałem regulamin nadawania godności 11. Zygmunt Wnuk – chwaściarz zwyczajny honorowych, który powiada, że nominację może 12. Jan Kapeluszny – chwaściarz zwyczajny uzyskać każda osoba z zespołu polskich agro- Edycja III (Kraków – Krynica, 2003 rok) fi tologów, jeśli tylko spełnia ona przewidziane 13. Henryka Rola – chwaściarz zwyczajny wymogi. 14. Teresa Dąbkowska – chwaściarz zwyczajny Ustanowiłem trzy stopnie godności hono- Edycja IV (Wrocław – Krzyżowa, 2006 rok) rowych. W kolejności, od tytułu najwyższego rangą, są to: CHWAŚCIARZ PRIMUS INTER 15. Tadeusz Korniak – chwaściarz zwyczajny 16. Czesława Trąba – chwaściarz zwyczajny PARES, CHWAŚCIARZ NADZWYCZAJNY, 17. Czesław Hołdyński – chwaściarz zwyczajny CHWAŚCIARZ ZWYCZAJNY. Nadanie god- 18. Józef Misiewicz – chwaściarz zwyczajny ności musi być udokumentowane odpowiednią, 19. Maria Jędruszczak – chwaściarz zwyczajny tj. wskazaną w regulaminie, liczbą prac z zakresu rozmieszczenia, ekologii i biologii chwastów se- Edycja V (Siedlce, 2009 rok) getalnych, a ujętych we wspomnianych biblio- 20. Jadwiga Anioł-Kwiatkowska – chwaściarz zwy- grafi ach. Z tego powodu nie przyznałem dotąd czajny godności najwyższej (primus inter pares), która 21. Stanisław Balcerkiewicz – chwaściarz zwyczajny ex defi nitione powinna być szczególna. Zwolna Edycja VI (Wrocław – Winna Góra, 2011 rok) jednak zbliża się do urzeczywistnienia… 22. Kazimierz Adamczewski – chwaściarz zwy- Ciałem kolegialnym Klubu jest Kapituła. czajny Pracami kieruje Prezydent, którym oczywiście 23. Adam Dobrzański – chwaściarz zwyczajny samozwańczo się ogłosiłem. Skład osobowy 24. Waldemar Żukowski – chwaściarz zwyczajny członków Kapituły każdorazowo wyznacza Prezydent Kapituły. LITERATURA Nadanie honorowych godności potwierdzają ewidencjonowane i numerowane legitymacje JACKOWIAK B., LATOWSKI K. 1996. Rozmieszczenie, ekologia i biologia chwastów segetalnych. Bibliografi a pol- członkowskie, wręczane nominatom przez Pre- skich prac do roku 1995. Prace Zakładu Taksonomii zydenta Kapituły Klubu Chwaściarska Elita Roślin UAM w Poznaniu, 5. Bogucki Wydawnictwo w trakcie uroczystej kolacji. Werdykt Kapituły Naukowe, Poznań. nie przewiduje skarg ani odwołań… LATOWSKI K. 2007. Segetalia Polonica – systema novum. Wiadom. Bot. 51(3/4): 127–132. KLUB CHWAŚCIARSKA ELITA LATOWSKI K., JACKOWIAK B. 2001. Rozmieszczenie, ekologia i biologia chwastów segetalnych. Bibliografi a pols- Edycja I (Wrocław, 1997 rok) kich prac za lata 1996–2000. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu, 11. Bogucki Wydawnictwo Nr leg. Naukowe, Poznań.

1. Aurelia U. Warcholińska – chwaściarz nadzwy- LATOWSKI K., JACKOWIAK B. 2006. Rozmieszczenie, eko- czajny logia i biologia chwastów segetalnych. Bibliograﬁ a 2. Saturnin Borowiec – chwaściarz zwyczajny polskich prac za lata 2001–2005. Prace Zakładu Tak- Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 173

sonomii Roślin UAM w Poznaniu, 16. Esus Druk Cy- – makroregion północno-wschodni. Suplement 1. In- frowy, Poznań. stytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (292/2). LATOWSKI K., JACKOWIAK B. 2011. Rozmieszczenie, ekologia i biologia chwastów segetalnych. Bibliograﬁ a ROLA H. (red.) 1992. Występowanie wybranych gatunków polskich prac za lata 2006–2010. Prace Zakładu Tak- chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) – sonomii Roślin UAM w Poznaniu, 18. Wydaw. Kontekst, makroregion południowo-zachodni. Suplement 1. In- Poznań. stytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (292/3). Seria 1 ROLA H. (red.) 1992. Występowanie wybranych gatunków TOKARZ H. (red.) 1987. Występowanie wybranych ga- chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) – tunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) makroregion środkowozachodni. Suplement 1. Instytut – makroregion północny. Instytut Uprawy Nawożenia Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (220/1). Puławy. R (292/4). KORNIAK T. (red.) 1988. Występowanie wybranych ga- tunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) ROLA H. (red.) 1994. Występowanie wybranych gatunków – makroregion północno-wschodni. Instytut Uprawy chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) – Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. makroregion środkowy. Suplement 1. Instytut Uprawy R (220/2). Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (292/5). KUŹNIEWSKI E. (red.) 1988. Występowanie wybranych ga- tunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) SKRZYCZYŃSKA J. (red.) 1993. Występowanie wybranych ga- – makroregion południowo-zachodni. Instytut Uprawy tunków chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. – makroregion środkowo-wschodni. Suplement 1. In- R (220/3). stytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (292/6). LATOWSKI K. (red.) 1988. Występowanie wybranych ga- tunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) ROLA H. (red.) 1993. Występowanie wybranych gatunków – makroregion środkowo-zachodni. Instytut Uprawy chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) – Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. makroregion południowy. Suplement 1. Instytut Up- R (220/4). rawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (292/7). SICIŃSKI J. T., ROLA H. (red.) 1988. Występowanie wybranych gatunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) WESOŁOWSKI M. (red.) 1993. Występowanie wybranych ga- – makroregion środkowy. Instytut Uprawy Nawożenia tunków chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (220/5). – makroregion południowo-wschodni. Suplement 1. In- stytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, FIJAŁKOWSKI D. (red.) 1986. Występowanie wybranych ga- Puławy. R (292/8). tunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) – makroregion środkowowschodni. Instytut Uprawy Karol LATOWSKI Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (220/6).

SENDEK A., ROLA H. (red.) 1987. Występowanie wybranych gatunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) – makroregion południowy. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (220/7).

WESOŁOWSKI M. (red.) 1988. Występowanie wybranych ga- tunków chwastów w uprawach rolniczych (1976–1985) – makroregion południowo-wschodni. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy. R (220/8). Seria 2

TOKARZ H. (red.) 1992. Występowanie wybranych ga- tunków chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) – makroregion północny. Suplement 1. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Puławy. R (292/1).

KORNIAK T. (red.) 1993. Występowanie wybranych ga- tunków chwastów w uprawach rolniczych (1978–1989) 174 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Hortensja POEZJE BOTANIKÓW Hortensja to nie dziewczyna POETRY OF BOTANISTS Tylko krzew, czyli roślina.

Kalina Cmentarze drzew Wiosną – biały wieniec, Jesienią – rumieniec. Gdzie dzisiaj stoją wielkie miasta Tam przed wiekami las wyrastał, Kaktus A łąki pośród ciemnych borów Cieszyły oko grą kolorów. Nie agawa, nie aloes – Barcie miodem leśnym brzemienne Jego liść, to nie jest kolec! I pola złotych kłosów pełne. Kaktus, mówię wam rzetelnie, Przekształcił liście na ciernie. Dziś na tych miejscach stoi nowa, Też puszcza, ale... betonowa. Litops Żegnajcie drzewa, nasze drzewa! Dzisiaj elegię o was śpiewam Ten to się urządził sprytnie – I smutny pamięć niosę w darze Jest kamieniem, który kwitnie. Patrząc na miasta – drzew cmentarze. Laur Laur często gości ALFABET BOTANICZNY (FRAGMENTY) W kuchni i... twórczości. FRASZKI CD. Maciejka Figa Zachwyca nas drobnym kwiatem To skromnisia oczywiście – I odurza aromatem. Słodki owoc kryją liście. Mak Firletka Ten przyrody jest wybrykiem – Płatki przez wiatr potargane – Łączy piękno z narkotykiem. Pięknym różem malowane Mimoza Floks Liczne, choć nieduże kwiaty Pochodzi z tropiku – Mają zestaw barw bogaty. Nie lubi dotyku.

Forsycja Nasturcja Złociście i radośnie Ma złotą ostrogę sygnalizuje przedwiośnie. Na daleką drogę.

Goryczak Niecierpek Nie miejcie zdziwionej miny – To musicie ujrzeć sami Grzyby to już nie rośliny. Jak on rzuca nasionami. Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 175

Rogownica W polu sobie rośnie, OGRODY BOTANICZNE I ARBORETA Bardzo lubi ciszę BOTANICAL GARDENS Bo do górskiej siostry AND ARBORETA Często listy pisze.

Sosna DAWNE OGRODY BOTANICZNE WILNA Zielona, pełna życia. – DWIE DEKADY PÓŹNIEJ Ma igły – nie do szycia. Old botanic garden in Vilna (Vilnius, Lithuania) – two decades later Sukulenty W 1995 roku opublikowałem na łamach Każdy z nich ma dla ochłody Wiadomości Botanicznych artykuł pt. „Dawne Własny rezerwuar wody. ogrody botaniczne Wilna” będący rezultatem Żmijowiec mojego pobytu w tym mieście jesienią 1992 roku (Köhler 1995). Opisana tam została pokrótce hi- Chociaż kwiatek ma niebrzydki storia każdego z trzech dawnych ogrodów bota- To ozdabia nieużytki. nicznych oraz ich stan w roku 1992. Po blisko 20 latach, w 2011 roku miałem okazję ponownego Kazimierz KLUCZEWSKI odwiedzenia dawnych ogrodów botanicznych w Wilnie. Niniejszy artykuł jest uzupełnieniem tego poprzedniego. Znalazły się tu również po- równania obecnego stanu ogrodów z tym przed 20 laty. M a m a OGRÓD NA DZIEDZIŃCU COLLEGIUM MEDICUM kiedy odeszła SZKOŁY GŁÓWNEJ LITEWSKIEJ to jakby część mnie też umarła wokół ten sam świat Ogród ten już w chwili planowania był a jednak inny bardzo niewielki, mierzył bowiem tylko ok. 2 nic nie jest już takie jak przedtem 200 m . Kolekcje założone przez Jeana Emma- jakby przygasła część świateł nuela Giliberta (1741–1814), pierwszego kie- które tę Ziemię oświetlają rownika ogrodu, zostały znacznie wzbogacone rozpoczął się mój marsz przez okazy wyhodowane z nasion egzotycznych ku odchodzeniu. roślin przywiezionych przez kolejnego kierownika – Johanna Georga Forstera (1754–1794). Kraków, 6 grudnia 2011 Po jego wyjeździe z Wilna w 1787 roku ogród podupadł. Magdalena NOWAK W 2011 roku, podobnie jak 20 lat wcześniej, wygląd dziedzińca byłego Collegium Medicum zupełnie nie wskazuje na to, że w drugiej po- łowie XVIII w. przez kilkanaście lat był tam ogród botaniczny. Natomiast w porównaniu ze stanem sprzed dwóch dekad, obecnie teren jest uporządkowany (Ryc. 1). Może przydałaby się jakaś niewielka tablica informująca o funkcji tego miejsca w przeszłości? 176 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Ryc. 1. Dziedziniec Collegium Medicum, stan obecny (fot. P. Köhler). Fig. 1. Collegium Medicum, court; present state (phot. P. Köhler).

OGRÓD NA SOROKISZKACH OGRÓD BOTANICZNY NA ZAKRECIE

Teren po drugim ogrodzie botanicznym Jest to jedyny czynny ogród spośród daw- Wilna, podobnie jak 20 lat temu, także i obecnie nych ogrodów botanicznych Wilna. Do infor- jest parkiem miejskim (na Sorokiszkach). W jego macji podanych w poprzednim opracowaniu północnej części zbudowano kompleks kortów można dodać poniższe. W latach 1919–1936 tenisowych. W budynku, który 20 lat temu pracował w ogrodzie jako inspektor Konstanty pokazano mi jako siedzibę Katedry Historii Proszyński (1859–1936), botanik i mikolog. Do Naturalnej, Gabinetu i Zielnika Uniwersytetu jego głównych zasług należy organizacja ogrodu, Wileńskiego z czasów Stanisława Bonifacego który w 1935 roku liczył już 1035 gatunków Jundziłła, mieści się teraz Litewskie Centrum (Mowszowicz 1985, Mowsz. [J. Mowszowicz] Kultury Ludowej. Natomiast podczas obecnego 1987, Rukšėnienė, Jonynaitė 2006, Wiśniewski pobytu w Wilnie, jako byłą siedzibę Katedry 1938). Kwitnące okazy ogrodowych roślin do- Historii Naturalnej wskazano inny budynek, kumentował mistrzowskimi rysunkami. Są one położony ok. 100 metrów na zachód przy obecnie przechowywane w Zielniku Uniwersy- samej ulicy Barbary Radziwiłłówny, na terenie tetu Wileńskiego. Część z nich została ostatnio dawnej dzielnicy Wilna zwanej Cielętnikiem. wydana w postaci pocztówek (Ryc. 3). Są problemy konserwatorskie z jego odnową: Znany badacz śluzowców Franciszek Ksa- po nałożeniu na budynek nowego dachu, dalsze wery Skupieński (1888–1962) ([Anonim] 1935, prace zostały wstrzymane (Ryc. 2). 1962, H. B. 1987, Mowszowicz 1962, 1965, Śródka, Szczawiński 1985) objął kierownictwo Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 177 ogrodu w 1937 roku i od razu rozpoczął sta- Batorego, a do Wilna przeniosły uniwersytet rania o jego zreformowanie. Do pomocy miał z Kowna. Nominalnie kierownictwo ogrodu głównego inspektora ogrodu – Andrzeja Michal- przejął od F. Skupieńskiego Konstantin Regel skiego (1904–1973), który po wojnie przeniósł (1890–1970), dotychczasowy kierownik Ogrodu się z rodziną do Bydgoszczy, gdzie kierował aż Botanicznego Uniwersytetu Kowieńskiego. Za do przejścia na emeryturę Miejskim Ogrodem radą dotychczasowego polskiego personelu ogro- Botanicznym przy ul. Niemcewicza, który wspa- dowego K. Regel powierzył pieczę nad ogrodem niale rozwinął (Sokołowska-Rutkowska, Piszcz Jakubowi Mowszowiczowi (1901–1983), wy- 1975, T. M. 1987, Wojtkowiak, Maćkowski bitnemu botanikowi, który po wojnie kontynu- 2007). Franciszek Skupieński od razu zauważył ował swą działalność naukową na Uniwersytecie niekorzystne warunki klimatyczne panujące na Łódzkim ([Anonim] 1949, 1965, 1971, 1981, niższej terasie Wilii zajmowanej przez ogród, Czyżewska 1978, Fagasiewicz 1984, Hereźniak sugerował w związku z tym przeniesienie go 1985, Hereźniak, Czyżewska 2000, Klimavičiute w inne miejsce parku na Zakrecie. Jego propo- 2002, Kurowski 1984, 2004, Ławrynowicz zycje zostały w lipcu 1939 roku zatwierdzone 1985, Rutowicz 1971, Siciński 1984, Sowa 1972, przez Radę Wydziału Matematyki i Nauk Przy- 1984, Stypiński 1976, 1977). J. Mowszowicz rodniczych Uniwersytetu Stefana Batorego. Jed- opiekował się ogrodem do czasu mianowania nakże wybuch wojny uniemożliwił ich realizację. przez władze litewskie nowego kierownika. Zo- Po przyłączeniu Wilna do Litwy w 1939 roku stał nim mikolog i botanik Antanas Minkiewicz władze litewskie zamknęły Uniwersytet Stefana (Antanas Minkevičius 1900–1998), kierownik

Ryc. 2. Budynek dawnej Katedry Historii Naturalnej, stan obecny (fot. P. Köhler). Fig. 2. Building of former Natural History Department, present state (phot. P. Köhler). 178 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Kolekcje ogrodowe ciągle wzbogacano nowymi gatunkami tak, że w 1971 roku ich liczba osią- gnęła prawie 4000. Były to najlepsze lata w po- wojennej historii ogrodu (Skridaila, Žilinskaitė 2009). W 1974 roku założono nowy ogród botaniczny na wschód od Wilna, w Kairenai, o powierzchni prawie 150 ha. Tam przeniosła się dyrekcja ogrodu i, ze zrozumiałych względów, główny punkt ciężkości działalności naukowej (Skridaila 2001). Ogród na Zakrecie stał się ﬁ lią nowego ogrodu i stracił swe dotychczasowe znaczenie. Obecnie (w 2011 roku) Ogród Botaniczny na Zakrecie (w Parku Vingis) nadal funkcjonuje (adres: M. K. Čiurlionio 110, 03100 Vilnius). Jego główną funkcją naukową jest systematyka. Posiada także arboretum, działy pomologiczny i roślin ozdobnych oraz rosarium. W porów- naniu z tym, co widziałem przed dwudziestu laty, jego obecny stan jest o wiele lepszy. Naj- większe wrażenie robi oczywiście najpiękniejszy wiosenną porą dział – roślin ozdobnych. Bardzo mili i kompetentni pracownicy chętnie dzielą się swą wiedzą (także w języku angielskim), a go- ście ogrodu są szczególnie ciepło przez nich przyjmowani. Nadal na zajęcia przychodzą tu Ryc. 3. Stanhopea insignis, rycina Konstantego Proszyń- studenci z pobliskiej Katedry Botaniki i Gene- skiego. tyki Uniwersytetu Wileńskiego (przy ul. Čiur- Fig. 3. Stanhopea insignis, drawn by Konstanty Pro- szyński. lionisa). Częstym gościem jest także telewizja litewska, która relacjonuje co bardziej spekta- Katedry Systematyki Roślin Niższych (http:// kularne przejawy kolejnych faz fenologicznych lt.wikipedia.org/wiki/Antanas_Minkevičius). ogrodowych roślin. Obecnie Ogród Botaniczny Okupację niemiecką ogród przetrwał bez więk- odwiedzany jest także przez publiczność (wstęp szych zniszczeń. Niestety podczas walk o Wilno wolny); przed 20 laty było to niemożliwe. Ko- w 1944 roku zarówno kolekcje, jak i szklarnie lekcje kwitnących roślin często służą do przy- bardzo ucierpiały (w tym jedna została znisz- ozdabiania i uświetniania uniwersyteckich sal czona całkowicie). Po wojnie ogród był raczej i uroczystości. Gorzej (w porównaniu z 1992 w złym stanie, a kolekcje obejmowały zaledwie rokiem) przedstawia się infrastruktura. Wy- 300 gatunków. Kolejny etap historii Ogrodu roz- soka szklarnia na rośliny drzewiaste, która 20 począł się w 1954 roku, gdy Aldona Łuczyńska lat temu jeszcze funkcjonowała (Köhler 1995: (Aldona Lučinskienė) została mianowana jego 146–147), obecnie popada w ruinę: liczne po- kierownikiem (funkcję tę pełniła do 1974 roku). wybijane szyby chyba już od dawna zupełnie nie Do końca lat 50. XX w. uporządkowano dział zapewniają w zimie odpowiednich warunków systematyki roślin, kwiaciarstwa (roślin ozdob- do utrzymania należytej temperatury. Szklarnia nych), dendrologii i pomologii, oraz alpinarium. ta wygląda na nieużywaną od kilkunastu lat: W 1964 roku wybudowano trzy nowe szklarnie, drzewa, które zdołały w niej się zasiać, zdążyły a powierzchnię ogrodu rozszerzono do 7,35 ha. na tyle wyrosnąć, że obecnie ich gałęzie wystają Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 179

Ryc. 4. Stara szklarnia w Ogrodzie Botanicznym na Zakrecie, stan obecny (fot. P. Köhler). Fig. 4. Old glasshouse in the Botanic Garden at Zakret, Vilna, present state (phot. P. Köhler). już poza jej metalową konstrukcję (Ryc. 4). LITERATURA Należy przypuszczać, że utrzymanie nowego [ANONIM], 1935. [Franciszek Xawery Skupieński]. Rocznik ogromnego Ogrodu Botanicznego w Kairenai Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (za 1934) 27: pochłania tak dużo sił i środków, że po prostu 96–97. nie wystarcza ich dla ogrodu na Zakrecie. [ANONIM], 1949. Mowszowicz Jakub. Sprawozdania Zawiłe, zmienne, a często i dramatyczne były z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Nau- koleje losu wileńskich ogrodów botanicznych kowego III(1): 16–18. i osób związanych z tymi instytucjami (Grębecka [ANONIM], 1962. Skupieński Franciszek Ksawery. Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego III: 133–134. 1998, Klimavičiute 1997, 1998a, 1998b, Kuź- [ANONIM], 1965. Jakub Mowszowicz. Sprawozdania nicka 2001, Zamojska 2006). Po dwóch najstar- z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Nau- szych z nich nie pozostał już żaden ślad, trzeci kowego 1957–1962: 169–170. jeszcze funkcjonuje. Historia tych ogrodów może [ANONIM], 1971. Prof. dr habil. Jakub Mowszowicz – w 70 być metaforycznym obrazem dziejów całego rocznicę urodzin. Biologia w Szkole XXIV(5): 55–56. miasta i jego zmiennej roli, jaką pełniło w hi- [ANONIM], 1981. 50-lecie pracy naukowej Profesora Jakuba storii botaniki. Odwiedzając Wilno i zwiedzając Mowszowicza. Wiadomości Zielarskie 23(7/8): 23. jego zabytki, może warto także czasem pamiętać CZYŻEWSKA K. 1978. W 45-lecie działalności naukowej prof. dr habil. Jakuba Mowszowicza. Acta Univ. Lodz., o miejscach, które w przeszłości pełniły ważne Zesz. Nauk. Uniw. Łódzk., Nauki Mat.-Przyr., Folia Bot., funkcje dla nauki o roślinach. ser. II, 20: 3–8. 180 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

FAGASIEWICZ L. 1984. Jakub Mowszowicz 1901–1983. RUKŠĖNIENĖ J., JONYNAITĖ D. 2006. Vilniaus universiteto Chrońmy przyrodę ojczystą 40(4): 63–65. herbariumo senoji kolekcija. Lietuvos nacionalinė GRĘBECKA W. 1998. Wilno-Krzemieniec. Botaniczna szkoła UNESCO komisija, Vilnius. naukowa (1781–1841). Rozprawy z Dziejów Nauki RUTOWICZ H. 1971. Profesor dr Jakub Mowszowicz. i Techniki, 7. Retro-Art, Warszawa. Wiadomości Botaniczne 15(4): 251–256. H. B. [H. Bukowiecki], 1987. Skupieński Franciszek Ksawery SICIŃSKI J. T. 1984. Prof. dr hab. Jakub Mowszowicz Za- (1888–1962). W: S. FELIKSIAK (red.), Słownik biologów służony Nauczyciel PRL 1901–1983. Biologia w Szkole polskich. Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa, 37(2): 118–120. s. 492. SKRIDAILA A. 2001. Introduction of woody plants in Vilnius HEREŹNIAK J. 1985 [wyd. 1987]. Jakub Mowszowicz University Botanical Garden in 1781–2000. Vilnius. (1901–1983). Rocznik Sekcji Dendrologicznej PTB 36: SKRIDAILA S., ŽILINSKAITĖ S. 2009. Vilniaus universiteto 167–172. Botanikos sodas. Vilnius University Botanical Garden. HEREŹNIAK J., CZYŻEWSKA K. 2000. Profesor Jakub Mow- W: R. ŽADEIKIENĖ (red.), Lietuvos botanikos sodai. szowicz. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, Seria: Botanic gardens of Lithuania. Vilniaus Universitietas, Sylwetki Łódzkich Uczonych, z. 58. Vilnius, s. 5–44. KLIMAVIČIUTE J. 1997. Department of Botany at the S. Bator SOKOŁOWSKA-RUTKOWSKA I., PISZCZ K. M. 1975. Andrzej University (1919–1939) and infl uence of the investiga- Michalski. Wiadomości Botaniczne 19(1): 73–76. tions on the botanical sciences in Lithuania. Lietuvos SOWA R. 1972. Działalność dydaktyczna Profesora dr habil. Jaunuju Botaniku Darbai 1997: 113–119. Jakuba Mowszowicza. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu KLIMAVIČIUTE J. 1998a. Scientometric characteristics on Łódzkiego, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, Ser. II, the development of botany in Lithuania in 1919–1943. 51: 1–5. Botanica Lithuanica 4(1): 85–98. SOWA R. 1984. Prof. dr hab. Jakub Mowszowicz (5 XII KLIMAVIČIUTE J. 1998b. The development of botany science 1901 – 18 XII 1983). Acta Universitatis Lodzensis, Folia in Lithuania in 1919–1943. Vilnius. Botanica 3: 347–351. KLIMAVIČIUTE J. 2002. 100th birth anniversary of Professor STYPIŃSKI P. 1976. Profesor J. Mowszowicz żarliwy dy- Jakub Mowszowicz. Botanica Lithuanica 8(1): 91–96. daktyk i naukowiec. Biologia w Szkole 29(4): 53–54. KÖHLER P. 1995. Dawne ogrody botaniczne Wilna. STYPIŃSKI P. 1977. Działalność popularyzacyjno-naukowa Wiadomości Botaniczne 39(1/2): 144–147. prof. Jakuba Mowszowicza (w 75-lecie urodzin). Wszechświat 1977(2): 45. KUROWSKI J. K. 1984. Wspomnienie o Profesorze Jakubie Mowszowiczu. Sylwan 127(10): 75–78. ŚRÓDKA A., SZCZAWIŃSKI P. 1985. Skupieński Franciszek Ksawery. W: A. ŚRÓDKA, P. SZCZAWIŃSKI, Biogramy KUROWSKI J. K. 2004. Dwudziestolecie śmierci profesora Uczonych Polskich. Materiały o życiu i działalności Jakuba Mowszowicza twórcy łódzkiej szkoła geobotan- członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN. Część icznej. Wiadomości Botaniczne 48(1/2): 35–37. II: Nauki biologiczne. Prace OIN PAN. Wrocław- KUŹNICKA B. 2001. Autobiografi a J. F. Wolfganga z 1850 Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, Zakł. Nar. im. roku w świetle źródeł rękopiśmiennych i drukowanych. Ossolińskich, s. 350–352. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 46(3): 55–69. T. M. [T. Majewski], 1987. Michalski Andrzej (1904–1973). ŁAWRYNOWICZ M. 1985. Profesor Jakub Mowszowicz W: S. FELIKSIAK (red.), Słownik biologów polskich. (1901–1983) – in memoriam. Wiadomości Botaniczne Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa, s. 365. 29(3): 179–184. WIŚNIEWSKI P. 1938. Konstanty Prószyński. Wspomnienie MOWSZOWICZ J. 1962. Franciszek Ksawery Skupieński pośmiertne. – Nachruf. Acta Societatis Botanicorum 1888–1962. Życie Szkoły Wyższej X(9): 95–97. Poloniae 15(4): XXVII–XXIX. MOWSZOWICZ J. 1965. Franciszek Ksawery Skupieński. WOJTKOWIAK W., MAĆKOWSKI D. 2007. Pamiętajmy Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego To- o pierwszym ogrodniku „botanika”. Gazeta.pl (Byd- warzystwa Naukowego 1957–1962: 419–421. goszcz, 12 VII 2007) http://bydgoszcz.gazeta.pl/bydgoszcz/1,35608,4310625.html MOWSZOWICZ J. 1985. Prószyński (Proszyński) Konstanty (1859–1936). W: kom. red. W. KONOPCZYŃSKI (red. ZAMOJSKA D. 2006. „Ta ludność życzy mieć uniwersytet...” gł.) et al., Polski Słownik Biografi czny, 28. Wrocław – walka o utworzenie Uniwersytetu Stefana Batorego – Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, w Wilnie. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 51(3): s. 568–569. 7–46. MOWSZ. [J. Mowszowicz], 1987. Proszyński Konstanty , dostęp: (1859–1936). W: S. FELIKSIAK (red.), Słownik biologów czerwiec 2011. polskich. Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa, s. 434–435. Piotr KÖHLER Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 181

informacje, dyskusje, recenzje itp. Nadesłane manuskrypty artykułów są recenzowane przez NOWE PERIODYKI I SERIE specjalistów. NEW PERIODICALS AND SERIES Poszczególne tomy mają swój temat przewodni – do tej pory były nimi Natura 2000 (Tom 1) i GMO (Tom 2). W pierwszym tomie opu- BIULETYN KOMITETU OCHRONY blikowane zostały cztery następujące artykuły: PRZYRODY POLSKIEJ AKADEMII NAUK Uwagi do wdrażania sieci Natura 2000 w Polsce (J. Kruszelnicki), Natura 2000 w Polsce: stan Biuletyn Komitetu Ochrony Przyrody Pol- wdrożenia, problemy, trudności, zagrożenia, skiej Akademii Nauk jest wydawnictwem cią- nadzieje (M. Makomaska-Juchiewicz), Blaski głym (ISSN: 2082-8756; poszczególne tomy i cienie ochrony przyrody we Wspólnocie Eu- posiadają indywidualne numery ISBN) wyda- ropejskiej (R. Olaczek), Natura 2000 a sprawa wanym przez Komitet Ochrony Przyrody PAN białowieska (R. Olaczek), a w drugim pięć od 2010 roku. Biuletyn obejmuje część artyku- artykułów: Zboża genetycznie modyfi kowane łową i sprawozdawczo-informacyjną. W części (GM) w rolnictwie: aspekty zdrowotne, środowi- artykułowej prezentowane są zagadnienia, które skowe i społeczne (K. Lisowska, M. Chorąży), stanowiły przedmiot merytorycznych dyskusji Organizmy genetycznie modyfi kowane: aspekty na spotkaniach organizowanych w ramach Ko- prawne i doświadczenia z procesu implementacji mitetu. Dotyczą one ważnych i aktualnych pro- prawa o GMO na terytorium Polski (P. Poła- blemów ochrony przyrody w Polsce. W części necki), Uprawy i pasze z kontrowersyjnych sprawozdawczo-informacyjnej prezentowane są odmian GMO w Polsce: możliwe skutki ekolo- stanowiska Komitetu w sprawach kluczowych giczne i gospodarczo-społeczne (L. Tomiałojć), dla ochrony przyrody, sprawozdania i kalenda- Genetycznie modyfi kowane organizmy (GMO) rium prac Komitetu w danym roku oraz bieżące zagrożeniem dla polskiej wsi, rolnictwa, zdrowia i środowiska (S. K. Więckowski). Biuletyn Komitetu Ochrony Przyrody Pol- skiej Akademii Nauk publikowany jest w języku polskim. Artykuły zaopatrzone są w angielsko- języczne abstrakty, dwujęzyczne tytuły, opisy i podpisy rycin i tabel. Pozostałe teksty (stanowiska, apele, varia) mają dwujęzyczne ty- tuły. Periodyk drukowany jest w formacie B5; udostępniony jest także nieodpłatnie w formie elektronicznej w formacie PDF na stronie internetowej Komitetu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk pod adresem http://www.botany. pl/kop-pan/index.html.

Adres redakcji: Biuletyn Komitetu Ochrony Przyrody Polskiej Aka- demii Nauk Instytut Botaniki im. W. Szafera Polska Akademia Nauk ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków E-mail: [email protected]

Jan J. WÓJCICKI 182 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Liczne z podawanych przykładów i charaktery- zowanych modeli pochodzą głównie z obszarów RECENZJE BOOK REVIEWS lepiej poznanych przez Autora w czasie jego po- dróży: Skandynawii, Bułgarii, Rumunii, Hisz- panii czy Czarnogóry. Rozpatruje także wpływ U. EMANUELSSON. The Rural Landscapes of Eu- wielkich wojen, plag, epidemii czy katastrof rope. How man has shaped European nature. a nawet systemów politycznych na krajobraz. The Swedish Research Council Formas, Stock- Na koniec omawia współczesny krajobraz Eu- holm, 2009, 383 str., kolorowe mapy, ryciny ropy i niebezpieczne tendencje związane z jego i fotograﬁ e. Twarda opr., format 29,5 × 23,5 cm. przemianą. Książka jest oryginalnym dziełem Cena: 596 kr, ISBN 978-91-540-6035-1.

Autor tej interesującej pozycji jest Szwedem, profesorem biologii, specjalizującym się w ekologii krajobrazu (przede wszystkim wiejskiego), planowaniu przestrzennym i ochronie przyrody. Obszerna monograﬁ a daje doskonały wgląd w te- matykę wiejskiego krajobrazu Europy i wpływu człowieka na ukształtowanie współczesnego krajobrazu przyrodniczego naszego kontynentu. Na początek Autor charakteryzuje środowiska przyrodnicze i główne czynniki, zarówno naturalne jak i antropogeniczne, mające wpływ na krajobraz (jak np. sposób użytkowania ziemi). W kolejnym rozdziale rozpatruje relację między człowiekiem a krajobrazem oraz stawia tezę, że to przede wszystkim sposób zdobywania pokarmu miał zasadniczy wpływ na kształtowanie się krajobrazu Europy w ciągu historii. Następnie prezentuje najbardziej podstawowe typy (modele) użytkowania ziemi związane ze zdobywaniem pokarmu i ich historyczny rozwój od gospodarki zbieracko-łowieckiej, po współczesne rolnictwo intensywne. Kolejny duży rozdział jednego autora, co przy tak obszernej tematyce poświęca krajobrazowi otwartemu; podkreśla, może zadziwiać. Stanowi jednak doskonałe że jego istnienie w znacznym stopniu związane źródłowe opracowanie, po które musi sięgnąć z gospodarką człowieka, stanowi kluczowy pro- każdy, kto zajmuje się nie tylko kształtowaniem blem ochrony przyrody na naszym kontynencie. ale i przekształcaniem krajobrazu Europy oraz Autor zastanawia się na ile i dzięki jakim czyn- jego wpływem na bioróżnorodność i możliwości nikom krajobraz otwarty mógłby istnieć w ob- jej praktycznej ochrony. Bogactwo wątków i po- szarze z natury lesistym, jakim jest większa ruszonych problemów oraz stawiane tezy zachę- część kontynentu europejskiego. W kolejnych cają do szerszej dyskusji, na którą jednak nie rozdziałach omawia różne typy krajobrazów rol- mamy tu miejsca. Książka napisana jest bardzo niczych Europy w ujęciu historycznym. Ukazuje, przystępnie i doskonale zilustrowana, co bardzo jak lokalne warunki środowiska wpływają na ułatwia odbiór zawartych w niej treści. Stanie typ użytkowania ziemi a tym samym na kształt się więc zapewne ciekawą lekturą nie tylko dla krajobrazu i obecną w nim bioróżnorodność. profesjonalistów, ale także dla szerszego kręgu Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 183 odbiorców zainteresowanych tożsamością euro- E-mail: [email protected] pejskiego krajobrazu. http://www.bitlifesciences.com/biosoft2012/default. asp Zbigniew MIREK ● 5TH WORLD CONGRESS OF INDUSTRIAL BIO- TECHNOLOGY, 25–28 IV 2012 Informacja: Ms. Amy Qiao, Organizing Committee of IBIO-2012, East Wing, 11F, Dalian Ascendas IT Park, No. 1 Hui Xian Yuan, Dalian Hi-tech Industrial NADCHODZĄCE SPOTKANIA Zone, LN 116025, CHINA FORTHCOMING MEETINGS Tel: +86-411-84799609 ext 821 Fax: +86-411-84799629 E-mail: [email protected] ● SEVENTH INTERNATIONAL LICHENOLO- http://www.bitlifesciences.com/ibio2012/default.asp GICAL SYMPOSIUM IAL 7 – “LICHENS: FROM ● ІST SCIENTIFIC CONFERENCE “MODERN PHY- GENOME TO ECOSYSTEMS IN A CHANGING TOMORPHOLOGY”, 24–26 IV 2012 WORLD”, 9–13 I 2012 Informacja: Andrew Novikoff, Grushevskogo str. 4, Informacja: Lichen Research Unit, PO Box 1109, Fac- Lviv, 79005, UKRAINE ulty of Science, Ramkhamhaeng University, Bangkok Tel. +38 (067) 1720263 10240, THAILAND Tel. +66 22293335 E-mail: [email protected] Fax: +66 22293346 http://ibss.nas.gov.ua/wp-content/uploads/2011/10/ E-mail: [email protected] lub [email protected] Phytomorphology_I_Eng.doc http://www.ial7.ru.ac.th ● IV INTERNATIONAL CONFERENCE – AD- ● I KONFERENCJI DENDROCHRONOLOGÓW VANCES IN MODERN PHYCOLOGY, 23–25 V POLSKICH, 10–12 II 2012 2012 Informacja: Leśny Zakład Doświadczalny SGGW, Informacja: Dr. Olga Burova, M. G. Kholodny In- Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, ul. Akadem- stitute of Botany of NASU, Tereschenkivska Str., 2, icka 20, 95-063 Rogów Kyiv, 01601, UKRAINE Tel./fax: +46 874 83 74 Tel. +38 044 2352034 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] http://cepl.sggw.pl http://www.botany-center.kiev.ua/algae2012_eng. htm ● PLANT BIODIVERSITY CONFERENCE 2012 – “CONSERVING PLANT BIODIVERSITY IN A ● XIII TORUŃSKIE SEMINARIUM EKOLOG- CHANGING WORLD: A VIEW FROM NW NORTH ICZNE – OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAU- AMERICA” 13–14 III 2012 KOWA „EKOLOGIA MIASTA”, 25–26 V 2012 Informacja: University of Washington Botanic Gar- Informacja: Toruńskie Seminarium Ekologiczne, In- dens, Seattle, WA, U.S.A. stytut Ekologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet im. http://bit.ly/plantbiodiversity2012 Mikołaja Kopernika, ul. Gagarina 9, 87-100 Toruń Tel. +56 611 25 26 ● BIT’S 4TH ANNUAL WORLD CONGRESS OF Fax: +56 611 44 43 BIOSOFT-2012 – FROM E-CELLS AND E-MOL- E-mail: [email protected] ECULES TO M-HEALTH, 23–25 III 2012 http://www.tse.umk.pl/ Informacja: Ms. Candice Gao, Organizing Com- mittee of Bio-Soft, East Area, F11, Building 1, ● 9TH INTECOL INTERNATIONAL WETLANDS Dalian Ascendas IT Park, 1 Hui Xian Yuan, Dalian CONFERENCE, 3–8 VI 2012 Hi-tech Industrial Zone, LN 116025 Beijing, CHINA Informacja: Ms. Mandy Stage, Conference Coordi- Tel: +411 84799609 ext. 801 nator, Orlando, Florida, U.S.A Fax: +86 411-84799629 Tel. ++352 392 5930 184 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

E-mail: mstage@ufl .edu ● 7TH SYMBIOSIS CONGRESS – “THE EARTH’S http://www.conference.ifas.ufl .edu/intecol VAST SYMBIOSPHERA”, 22–28 VII 2012 Informacja: Prof. dr hab. Katarzyna Turnau, Instytut ● MOSS2012 AND THE 3RD INTERNATIONAL Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jagielloński, ul. CONFERENCE ON MOLECULAR SYSTEMATICS Gronostajowa 7, 30-387 Kraków OF BRYOPHYTES, 15–22 VI 2012 Tel. +12 664 51 55 Infi rmacja: The New York Botanical Garden, 2900 Fax: +12 664 69 12 Southern Boulevard, Bronx, New York 10458, E-mail: [email protected] U.S.A. http://www.eko.uj.edu.pl/symbiosis Tel. +1 718 8178624 http://www.regonline.com/builder/site/Default. ● 13TH INTERNATIONAL PALYNOLOGICAL aspx?EventID=1015479 CONGRESS (IPC XIII–2012) AND 8TH INTERNA- TIONAL ORGANISATION OF PALAEOBOTANY ● VI INTERNATIONAL WEED SCIENCE CON- CONFERENCE (IOPC IX–2012), 23–30 VIII 2012 GRESS – “DYNAMIC WEEDS, DIVERSE SOLU- Informacja: IPC/IOPC2012 Congress Management TIONS,” 17–22 VI 2012, HANGZHOU, CHINA Offi ce (Hikaru Takahara), at Laboratory of Forest Informacja: Hong-Juan Huang, Institute of Plant Vegetation Dynamics, Kyoto Prefectural University, Protection, CAAS, No. 2 West Yuanmingyuan Rd., 1-5, Hangi-cho, Shimogamo, Sakyo-ku, Kyoto, 606- Beijing 100193, CHINA 8522 JAPAN Tel. +86-10 628 15937 Tel./Fax: +81 75 703 5683 Fax: +86-10 628 15937 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] http://www.psj3.org/en/index.htm http://www.iwss.info/coming_events.asp ● PLANT BIOLOGY CONGRESS, 29 VII – 3 VIII ● III KONFERENCJA NAUKOWA Z CYKLU 2012 “MOKRADŁA I EKOSYSTEMY SŁODKO- Informacja: Ms. Katja Lemke, Kongress & Kommuni- WODNE. FUNKCJONOWANIE,ZAGROŻENIA I kation gGmbH, Hugstetter Straße 55, 79106 Freiburg, OCHRONA”, 31–23 VI 2012 GERMANY Informacja: Dr inż. Katarzyna Ignatowicz, Katedra Tel. +49 761 21680818 Technologii w Inżynierii i Ochronie Środowiska, Fax: +49 761 21680817 Politechnika Białostocka, ul. Wiejska 45a 15-351 E-mail: [email protected] Białystok http://www.plant-biology-congress2012.de/home. Tel. +85 7469644 html Tel. kom. +728 998653 e-mail: [email protected] ● INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON AQUATIC http://www.wb.pb.edu.pl PLANTS – “PLANTS IN HYDROSYSTEMS: FROM FUNCTIONAL ECOLOGY TO WEED RESEARCH”, ● ANNIVERSARY CONFERENCE – “INTRODUC- 27–31 VIII 2012 TION, CONSERVATION AND USE OF BIOLOG- Informacja: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ICAL DIVERSITY OF THE WORLD’S FLORA”, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznań DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF Tel. +61 8466415, +61 8466520 SSI “CENTRAL BOTANICAL GARDEN OF THE Fax: +61 8466510 NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF BE- E-mail: [email protected] LARUS”, 19–22 VI 2012 http://www.aquaticplants2012.pl Informacja: Dr. Lyudmila V. Goncharova, Central Bo- tanical Garden of NAS of Belarus, 220012, Minsk, ● WORLD CONSERVATION CONGRESS, 6–15 IX 2v Surganova str., BELARUS 2012, JEJU, REPUBLIC OF KOREA Tel. +375 17 2841483 Informacja: Congress Secretariat, IUCN, Rue Mau- Fax: +375 17 2841484, verney 28, 1196 Gland, Switzerland E-mail: [email protected] Tel. +41 22 999 0336 http://cbg.org.by Fax: +41 22 9990002 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011 185

E-mail: [email protected] Tel. +38 067 3322837 http://www.iucnworldconservationcongress.org E-mail: [email protected] http://www.botany-center.kiev.ua/ConferencesInfo/ ● 8TH EUROPEAN CONFERENCE ON ECOLO- Uman-RedBook-2012_Eng.doc GICAL RESTORATION, 9–14 IX 2012 Informacja: Profesional Event & Congress Organiser, ● 13TH INTERNATIONAL ASSOCIATION OF BO- 5. května 65, 140 21 Prague 4, CZECH REPUBLIC TANICAL GARDENS CONFERENCE – “BOTAN- Tel. +420 261 174 308 ICAL GARDENS FOR SCIENCE AND PRACTICE E-mail: [email protected] OF PLANT SCIENCES AND ECOLOGY”, 13–15 http://www.ecer2012.eu XI 2012 Informacja: Secretariat of 13th IABG Conference, ● 19TH AUSTRALIAN ORCHID CONFERENCE, c/o South China Botanical Garden, Chinese Academy 11–16 IX 2012 of Sciences, 1190, Tianyuanlu,Tianhe,Guangzhou, Informacja: The Secretary, 19th Australian Orchid Guangdong, 510520, CHINA Conference, P O Box 576, Morley 6062, WESTERN Tel. +86 20 85232311 AUSTRALIA Fax: +86 20 85232311 Tel. +61 0417 903 280 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] http://www.iabg2012.com http://www.waorchids.iinet.net.au/19th_AOC_Confer- ence.htm ● 11TH INTECOL CONGRESS – ECOLOGY: INTO THE NEXT 100 YEARS, 18–23 VIII 2013 ● XXI MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA Informacja: Intecol 2013, c/o Congrex UK Ltd, 26–28 NAUKOWA “CZŁOWIEK I PRZYRODA W KAR- Hammersmith Grove, London W6 7BA, UNITED PATACH – PRZEKSZTAŁCENIA KRAJOBRAZU, KINGDOM KONKURENCJA O PRZESTRZEŃ I ZASOBY Tel. +44 20 88341014 NATURALNE”, 13–15 IX 2012 Fax: +44 20 88341151 Informacja: Stanisław Kucharzyk, Bieszczadzki Park E-mail: [email protected] Narodowy, Bełska 7, 38-700 Ustrzyki Dolne http://www.intecol2013.org Tel. +13 4611091 Fax: +13 4613062 ● 10TH INTERNATIONAL CONGRESS OF PLANT E-mail: [email protected] PATHOLOGY (ICPP 2013) – “BIOSECURITY, http://www.bdpn.pl/ FOOD SAFETY AND PLANT PATHOLOGY: THE ROLE OF PLANT PATHOLOGY IN A GLOBA- ● SYMPOSIUM “THE EAST ASIAN FLORA LIZED ECONOMY”, 25–30 VIII 2013 AND ITS ROLE IN THE FORMATION OF THE Informacja: ICPP2013 Congress Secretariat, Room WORLD’S VEGETATION”, 23–27 IX 2012 406, Plant Protection Building, China Agricultural Informacja: Symposium Secretariat, Botanical Garden- University, No. 2 Yuanmingyuan Xilu, Haidian Dis- Institute FEB RAS, Vladivostok 690024, RUSSIA trict, Beijing 100193, CHINA Tel. +7 423 2388041; +7 914 7038565 Tel. +86 10 62731025, 86 10 62732049 Fax: +7 423 2388041 Fax: +86 10 62813785 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] http://www.geobotanica.ru/symposium http://www.icppbj2013.org

● II INTERNATIONAL CONFERENCE PLANT ● XIV INTERNATIONAL CONGRESS OF MY- KINGDOM IN THE RED DATA BOOK OF COLOGY, 27 VII –1 VIII 2014, MONTREAL, CA- UKRAINE: IMPLEMENTATION OF THE GLOBAL NADA STRATEGY FOR PLANT CONSERVATION, 9–12 Informacja: e-mail: [email protected] X 2012 http://www.montrealiums2014.org Informacja: Olesya Bezsmertna, National Dendrolog- ical Park “Soﬁ yivka” of NAS of Ukraine, Kyivska Str., ● 10TH INTERNATIONAL MYCOLOGICAL CON- 12a, Uman’, Cherkasy Region, 20300, UKRAINE GRESS, 3–8 VIII 2014 186 Wiadomości Botaniczne 55(3/4). 2011

Informacja:: Lekha Manoch, Bangkok Convention South Tyrol, Bindergasse 1, 39100 Bozen/Bolzano, Center, Bangkok, THAILAND ITALY e-mail: [email protected] Tel. +39 0471 412960 Fax: +39 0471 412979 ● 9TH EUROPEAN PALAEOBOTANICAL – PALY- E-mail: [email protected] NOLOGICAL CONFERENCE, 2014 Informacja: Evelyn Kustatscher, Museum of Nature Opracował: Jan J. WÓJCICKI

LITERATURA BOTANICZNA BOTANICAL LITERATURE

M. STASIŃSKA 2011. Macrofungi of raised and transitional bogs of Pomerania. Monographiae Botanicae, Vol. 101, Societas Botanicorum Poloniae, Łódź, ss. 142. ISSN: 0077-0655; ISBN: 978-83-86292-73-8. Cena 30,00 zł. W pracy przedstawiono wyniki wieloletnich badań nad grzybami wielkoowocnikowymi występującymi na torfowiskach wysokich i przejściowych całego polskiego Pomorza, nad ich różnorodnością gatunkową (ponad 190 gatunków), stosunkami mykocenologicznymi w wybranych leśnych i nieleśnych ﬁ tocenozach torfowiskowych (badania mykosocjologiczne prowadzono na 108 stałych powierzchniach obserwacyjnych), oraz nad szeregiem szczegółowych zagadnień pokrewnych. W tekście zamieszczono niezbędne syntetyczne tabele i ryciny ilustrujące poszczególne zagadnienia. Starannie zestawiony materiał o charakterze dokumentacyjnym umieszczono na końcu książki w trzech dodatkach: w pierwszym zamieszczono tabele mykosocjologiczne dla poszczególnych ﬁ tocenoz torfowiskowych na badanych stałych powierzchniach, w drugim – pełną listę grzybów wielkoowocnikowych stwierdzonych na wysokich i przejściowych torfowiskach Pomorza, a w trzecim – mapy rozmieszczenia 21 gatunków grzybów na badanym obszarze. Przedstawiana praca stanowi ważny krok w poznaniu bioty grzybów siedlisk coraz bardziej zagrożonych. Dystrybucja: Zarząd Główny PTB, Al. Ujazdowskie 4, 00-478 Warszawa; tel. +22-5530532, e-mail: [email protected]

Opracował: Jan J. WÓJCICKI