Insekten Aantastingen door insekten en mijten op 453 bomen en struiken in 1979
Inlestalions by insecls and mites on trees and shrubs in 7979
W. Schuring
Rijksinstituut voor onderzoek in de bos- en landschapsbouw "De Dorschkamp", Wageningen
Door een 160-tal waarnemers, voornamelijk beheer ders van bossen, natuurterreinen, landschappelijke Summary beplantingen en plantsoenen werden ook dit jaar weer vele aantastingen van insekten en mijten ge Most data lor this annual survey on insect and mite meld. In dit overzicht worden hun waarnemingen sa pests on trees and shrubs were supplied by coopera mengevat. tors, located in dillerent parts ol the country. The data Het afgelopen jaar zou men met recht een "heide are summarized in the tables 7 and 2. haantjesjaar" kunnen noemen. Over het gehele land The heather leal-beetle (Lochmaea suturalis werden grote oppervlaktes heide totaal kaalgevreten. Thoms.) completely detoliated extensive areas ot Een dergelijke plaag treedt als regel periodiek op, heathland all over the country; voornamelijk op terreinen met oude, hoge helde. De the pest ot the brown tail moth (Euproctls chry plaag kan ten hoogste drie jaren duren en wordt op sorrhoea L.) persisted in cities along the North Sea natuurlijke wijze o.a. door roofvijanden gereguleerd. coast and in same parts ot the provinces Noord-Bra De bastaardsatijnvlinder handhaafde zich in enkele bant and Limburg. Roadside plantings ot aak in grote steden in het westen van het land en In de dui Noord-Brabant and Limburg, which had been spray nen langs de Noordzeekust. Ook ten zuiden van de ed by aircraft in 7978 were tree trom intestation; grote rivieren kwamen op enkele plaatsen aantastin vigilanee against turther spreading ot the spruce gen voor. In de in augustus 1978 met Dimilin bespo bark beetle (Ips typographus L.) and the larch bark ten gebieden van Oost-Brabant en midden-Limburg beelle (Ips cembrae Heer) is still necessary. For the is de plaag be~lndlgd. tirst time a heavy intestation ot the spruce bark beelle Waakzaamheid tegen een eventuele verdere uit was reported trom Noord-Brabant; breiding van de lariksbastkever en de letterzetter blijft the banded pine weevil (Pissodes notatus F.) geboden. Voor het eerst werd melding gemaakt van caused severe damage in Pinus nigra stands, mainly een zware aantasting door de letterzetter in Noord on the islands ot Texel and Ameland; Brabant, namelijk op het landgoed Velder bij Liemp the satin moth (Leucoma salie Is L.) caused com de. plete detoliation ot roadside plantings ot poplar in the Pinus nigra-opstanden op de eilanden Texel en provinces ot Groningen, Drente, Utrecht and Zuid Ameland hadden ernstig te lijden van aantastingen Holland; in addition, poplar stands in Oosteliik Flevo door de kleine dennesnuitkever (Pissodes notatus F·I· land and the Noordoostpolder suffe red heavily trom Vermoedelijk ten gevolge van zoutafzetting op de this insect; naalden werden deze bomen ZOdanig verzwakt, dat the nut leat wee vil (Strophosomus melanogram zij vatbaar waren voor dit secundair schadelijke in mus Forst.) atlacked some young torest plantings ot sekt. oak, alder and spruce at Norg and De Kempen, Ook dit jaar was de satijnvlinder weer verantwoor causing death of/he young trees; delijk voor het kaalvreten van kilometers wegbeplan the elm bark beelles (Scolytus scolytus F. and tingen o.a. in de provincies Groningen, Drente, Zuld Scolytus mullistriatus Marsh.) were reported trom all Holland en Utrecht. Enkele populierenopstanden in over the country. Oostelijk Flevoland en de Noordoostpolder werden eveneens kaalgevreten. De denneknopsnuitkever Strophosomus melano sterfte onder de boompjes optrad. grammus Forst. tastte op enkele plaatsen (o.a. in de De nonvlinder Lymantria monacha L., die in 19783 boswachterijen Norg en De Kempen) jong plantsoen ha lariksbos bij Ugchelen kaalvrat, was hier dit jaar van elk, els en fijnspar zodanig aan, dat hier en daar slechts sporadisch aanwezig. Van eventuele aantas-
130 tIngen door de nonvlinder elders in het land is geen Heidekever (Lochmaea suturails Thoms.) melding gemaakt. zwaar: Terschelling, Wijnjeterperschar, Hoornster Evenals in voorgaande jaren kwamen uit het gehele zwaag, Oldeberkoop, Appelscha, Borger, Diever, land weer meldingen binnen van aantastingen van ie Dwingeloo, Gortel, Den Haag, Boskoop, Gooi, De pen door de iepespintkevers. Bij de meldingen werd Vuursche, Ginkei, Uddel, Hoog Soeren, Kootwijker geen onderscheid gemaakt tussen de grote en de zand, Hoge Veluwe, Arnhem, Woeste Hoeve, Nat. P. kleine iepespintkever, die beide verantwoordelijk zijn Veluwezoom, Remmerdense Heide, Johanna Hoeve, voor de overbrenging van de iepeziekte, veroorzaakt Grijsoord, Nistelrode, Mookerhei, Hoge + Lage Mier door de schimmel Ceratoeystis u/mi (Buism.) C. Mo de, Oisterwijk, Kampina, Oostel-, Middel- en Westel (eau. beers, Stratumse Heide, Strabrechtse Heide, De Voor de namen van de insekten en mijten is ge Kempen bruik gemaakt van de nomenclatuur die door Carter matig: Bergen (N.HoIL), Renkum, Wolfheze, Zelhem, (2), Doom (3), Lempke (4) en Schwenke et al (5) wordt "Meijnweg", Vlodrop aangehouden. Voor de namen van de houtgewassen is Boom (1) geraadpleegd. Meikevers (Me/%nthinae)
Soortsgewijze specificatie van de plaatsen met Gewone meikever (Melolontha melolontha L.) ernstige en matige aantastingen zwaar: Slangen burg op o.a. lariks matig: Hoog Soeren op naaldhout Kevers (Coleoptera) Boktorren (Cerambyeidae) Snuitkevers (Cureulionidae) Grote populiereboktor (Saperda carcharlas L.) Grote dennesnuitkever (Cureulio abletis L.) matig: Hoofddorp en de Haarlemmermeer, Schiedam zwaar: Ommen en "de Utrecht" op douglas Gortel, Ommen en Hoenderloo op groveden Bastkevers (Sco/ytidae) matig: Westerwolde, Ermelo, Zwolse Bos, Bergher bos en Hoenderloo op douglas; Bergherbos op lariks Dennescheerder (Tom leus piniperda L.) Kleine dennesnuitkever (Pissodes notatus F.) zwaar: Hoenderloo, Havelte, Vierhouten, Loobosch, zwaar: Texel en Ameland (Ballumerbos) Zeist, Ede, Brummen, Vorden, Dieren, Hernense Bos matig: Kootwijk (bij Bergharen), Rheden, WOlfheze, Helmond, Some Grijze dennesnuitkever (Brachyderes incanus L.) ren, St. Odiliënberg matig: Gortel op groveden matig: Terschelling, Heemstede, Den Haag, Kootwij Denneknopsnuitkevers (Strophosomus spp.) kerzand, Norg, Hardenberg, Ommen, Ginkei, Hinde zwaar: Norg op eik en els kamp, Roekei matig: De Kempen op lijnspar, De Eese op beuk en Kleine dennescheerder (Tomicus minor Htg.) eik zwaar: Hernense Bos Koperetser (Pityogenes chalcographus L.) B/adhaantjes (Chrysomelidae) matig: Hardenberg, Gieten, Borger, Bergherbos, na bij Leersum Elzehaan (Agelastiea alni L.) Lariksbastkever (Ips cembrae Heer) zwaar: Haarlem, Hilversum en Gooi, Vroongronden zwaar: Gieten en Borger (Zeeland), Haaren (N.Br.), Zundert, Koewacht (Zee Letterzetter: (Ips typographus L.) land) zwaar: De Bilt, Doorn, Rhenen, Velder (Liempde) matig: Amstelveen, Luttenberg, Utrecht, Bilthoven, matig: Zuidwolde, Hardenberg Amersfoort lepespintkevers (Scolytus spp.) Wilgehaantjes (Phyllodecta spp.) zwaar: Anjum, Heemstede, Gooi, Pr. Alexanderpol zwaar: Zundert en Hearen op populier der, Rosmalen, Maastricht, Zuid-Limburg, Batenburg matig: Hengelo (Gld), Emmen op populier matig: Terschelling, Alkmaar, Castricum, Heemskerk, Sneeuwbal haan (Pyrrhalta viburni Payk.) Haarlem, Amstelveen, Den Haag, Utrecht, HavIker zwaar: De Bilt waard, Den Bosch, Berlicum, Halertse vennen, Ven Populierehaantjes (Melasoma spp.) ray zwaar: Amsterdam (kwekerijen) Essebastkever (Leperisinus varius F.) matig: Den Haag zwaar: Kuinderbos, Voorsterbos
131 Larve van het heidehaantje (Lochmaea suturalis). Lochmaea suturalis (heidehaantJe).
Vlinders (Lepidoplera) Kokerrupsen (Coleophoridae)
Houtrupsen (Cossidae) Lariksmotje (Coleophora laricella Hb.) zwaar: alle boswachterijen in Drente, Westerwolde, Wilgehoutrups (Cossus cossus L.) De Eese, Loenermark, Staphorst zwaar: Alkmaar op populier, Maasdam op lep matig: Garderen matig: Hoofddorp en Haarlemmermeer, Macharen, Berghem, Dirksland Bladrollers (Tortricidae)
Mineermotten (Lyonetiidae) Groene eikebladroller (Tortrix viridana L.) zwaar: Gaasterland, in de duinen van Castricum, Populleremineermot (paraleucoptera sinuella Rtti.) Heemskerk en Vogelenzang matig: Hengelo (Gld.) matig: De Eese, langs de weg van Sleen naar Wes tenesch, Zuidbarge, in de duinen van Bergen en Bak Wesp vlinders (Sesiidae) kum, Arcen, Grijsaard, Liesbos Heggebladroller (Archips rosana L.) Horzelvlinder (Sesia apiformis Cl.) zwaar: op duindoorn in de duinen van Castricum en matig: in Haarlem en Den Haag op populier Heemskerk Dennelotrups (Rhyacionia buoliana Den. et Schift.) Spinselmotten (Yponomeutidae) zwaar: Dwingeloo matig: Stoppel bergen, Zwolse Bos (in combinatie met Spinselmot (Yponomeuta spp.) de denneknoprups (Blastesthia turionella L.) zwaar: Bleskensgraaf (op wilg), Heiloordbos, Castri Harsbuilrups (petrova resinella L.) cum, Heemskerk, Amsterdam, Hilversum, St. Oeden matig: de Hoge Veluwe rode, Maarheeze SparrebladrOller (Epinotia tedella Cl.) matig: Koningshof, op kardinaalsmuts matig: defensieterreinen bij Anlo op fijnspar
132 Spanrupsen (Geometridae) matig: boswij Tjongervallei, 'Twilhaar, Leende Rode dennebladwesp (Neodiprion sertifer Geoftr.) Kleine wintervlinder (Operophtera brumata L.) zwaar: Gieten zwaar: op eik in de Wieringermeer, op iep in De matig: Westerwolde Schotsman (Zeeland) matig: Lauwersoog op populier, Staphorst op eik, Spinselbladwespen (Pamphiliidae) Emmen op Amelanchier Grote wintervlinder (Erannis defoliaria CL) Staalblauwe spinselbladwesp (Acantholyda erythro zwaar: Grebbeberg (linde) cephala L.) matig: Norg op eik matig: te Hoogezand op bergden
Spinners (Lymantriidae) Tweevleugeligen (Diptera)
Satijnvlinder (Leucoma salicis L.) Galmuggen (Cecidomyiidae) zwaar: langs de wegen Delfzijl-Scheemda, Veendam Gieten, Bleiswijk-Benthuizen, De RW bij Roelof Grote beukebladgalmug (Mikiola fagi Htg.) arendsveen, de RW bij Maarssen, de RW bij Zeve zwaar: Hilversum naar, Urkerbos, Den Haag, Heeseh, Leuven Wilgebastgalmug (Rabdophaga saliciperda Duf.) matig: Bremerbergherbos, Spijkbos, langs RW2 bij matig: St. Maartensbrug (N.Holl.) Vleuten, Emmen Bastaardsatijnvlinder (Euproctis chrysorrhoea L.) Mineervliegen (Agromyzidae) zwaar: op duindoorn en meidoorn bij Egmond, op eik bij Stramproy, Berkel-Enschot, Tilburg en Gouda Hulstvlieg (Phytomyza illicis Curt.) matig: in de duinen van Noordwijk, Katwijk, Wasse matig: Utrecht naar en Vlissingen tot Westkapelle, Heeseh, Den Haag, verspreid in de Haarlemmermeer, Didam Blad- en schildluizen (Homoptera) Plakker (Lymantria dispar L.) zwaar: Someren, Deurne, Venray, Helenaveen (Ma Bladluizen (Aphididae) riapeel), Vredepeel, langs de weg van Someren naar Heeze (op diverse houtsoorten) Groene sparreluis (Elatoblum abietinum Wik.) matig: Venray, Hulst (Servische spar) Vliesvleugeligen (Hymenoptera) Bladluizen (Callaphidae) Bladwespen (Tenthredinidae) Beukebladluis (Phyllaphis fagi L.) Lindebladwesp (Caliroa annulipes Kl.) zwaar: Amsterdam (Floriade), De Hilm e.o. (N.Br.) zwaar: Amsterdam (kwekerij), Venlo, Reuver, Swal matig: Gouda men Lindebladluis (Eucallipterus tiliae L.) matig: Hoogezand, Zwartemeer langs kanaal, matig: Alkmaar, Amsterdam, Utrecht, Amersfoort, Heeseh, Nistelrode, Zeeland Schiedam, 's-Heer Arendskerke Vruchtboombladwesp (Caliroa cerasi L.) Grote esdoornluis (Drepanosiphum platanoidls zwaar: bij Stellend am op meidoorn Schrk.) Wilgebladwesp (Nematus salie is L.) matig: Alkmaar, Haarlem zwaar: Delft (Foreestweg) Lariksbladwesp (Pristiphora laricis Htg.) Stam- of takluizen (Lachnidae) matig: bosmij. TjOngervallei (obj. "De Grote Stutte") Sparrebladwesp (Pristiphora abietina Christ.) Zilverspartakluis (Cinara con fin is Koch.) zwaar: Weil (fijnspar), Westerwolde (sitkaspar) zwaar: Den Haag (part. tuin) matig: boswij Tjongervallei, Twilhaar, Horst (fijnspar) Wolluizen (A delgidae) Dennebladwespen (Diprionidae) Douglaswolluis (Adelges cooleyi Gill.) Gewone dennebladwesp (Diprion pini L.) matig: Middachten zwaar: Hulshorsterzand Sparappelgalluis (Adelges ebietis L.)
133 matig: Sleenerzand Schildluizen (Diaspididae)
Bladgalvormers (Pemphigidae) Wilgeschildluis (Chionaspis salicis L.) matig: Den Haag Spiraalgaltuis (Pemphlgus spyrothecae Pass.) zwaar: Den Haag Aca,i (mijten) Appelbloedluis (Eriosoma lanigerum Hausmann) zwaar: Den Haag, Schiedam (appel) Spintmijten (Tetranychidae)
Thelaxidae Lindespintmijt (Eotetranychus tiliarum Herm.) matig: Amsterdam Schimmeltuis (Phloeomyzus passerinii Sign.) zwaar: Visvijverbos (Noordoostpolder) matig: Gelderse Hout (Oostelijk Flevoland) Literatuur 1 Boom, B. K. 1965. Nederlandse dendrologie. Flora der cultuurgewassen. Veen man, Wageningen. Schildluizen (Eriococcidae) 2 Carter, C. J. 1971. Conifer woolly aphlds (Adelgidae) in Brlta!n. Forestry Comm. Bull. nr. 42. Londen. Wollige beukestamluis (Cryptococcus lagisuga Und.) 3 Doom, D. 1969. Schadelijke bosinsekten. Bosbescher~ matig: Gaasterland, Keukenhol (Usse); Den Haag ming 1, Pudoe, Wageningen (33-166). 4 Lempke, B. J. 1976. Naamlijst van de Nederlands~ Lepi Esseschorsluls (Pseudochermes Iraxini Kltb.) dopte ra. Kon. Ned. Naluurhist. Ver. nr. 21. Hoogwoud. zwaar: Roggebotsebos, Gouda 5 Schwenke, W. et al. 1974. Die Forstschädlinge Europas. matig: Haarlem, Rhoon Parey, Hamburg-Berlln.
Tabel 1 De in 1979 opgetreden schadelijke Insekten en mijten, gerangschikt naar het beschadigde gewas Tabla 1 The insekt and mite pesls ol 1979, grouped Beeording 10 their host plants
loofhout aangetast door Fraxinus sp. Gossus eossus L. broadleaved trees attaeked by Leperisinus varius F. Pseudoehermes fraxini Kltb. Aeersp. Drepanosiphum platanoldis Schrk. A/nus g1utinosa Viii. Agelastlea alni L. Hippophae Arehips rosana L. Strophosomus me/anogrammus Forst. rhamno/des L. Euproctis chrysorrhoaa L. Ame/anehier Ned. Abraxassp. /lex L. Phytomyza i1Icls Gurt. Euproctis chrysorrhoea L. MalusMiII. Eriosoms lanigerum Hausm. Operophtera brumsts L. Euproctis chrysorrhoaa L. setuIa sp. Lymsntria dispar L. Lymantris dispar L. Calluns vulgaris Huil. Lochmaes suturalis Thoms. Populussp. Gossus cossus L. Leucoma salicis L. Gotoneaster B. Ehrh. Euproctis chrysorrhoea L. Lymantria dispar L. Crataegus sp. CaUros carasi L. Me/asoma spp. Euproctis chrysorrhoaa L. Operophtera brumata L. Malacosoma neustria L. Para/eucoptera sinuelJa RW. Yponomeuta pada//a L. Pemphigus spirothecaa Pass. Phloaomyzus passerinll Sign. Euonymus europaes L. Abraxassp. Yponomeuta eagnage//a Hb. Phyllodecta spp. Saparda carcharias L. Fagus sy/vatiea L. Aceria nervisequa laginea Na/. Saperda populnf~a L. Cryptococcus lagisuga Lindl. Sasia apilormis Cl. Dasychira pudJbunda L. Prunus sp. Euproctis chrysorrhoea Lymantria monachs L. L. Mikiola tagi Htg. Yponomauta evonymella L. Phyllephis tagi L. Rhynchaenus tag; L. Strophosomus me/anogrammus Forst.
134 Quereus sp. Cassus cassus L Erannis defaliaria Cl. naaldhout aangetast door Euproctis chrysarrhaea L. conifers altacked by Lymantria dispar L. Abies grandis Und/. Ginara sp. Operophtera brumata L. Strophosomus meJanogrammus Forst. Larix lepto/epis Gord. Coleophora lar/cel/a Hb. Torlrix virldana L. Cureulio abietis L. Ips cembrae Heer Salix sp. Chionaspis saliels L Ips sexdentatus Boem. Cossus eossus L. Lymantria dispar L. Leucoma sBlÎeis L. Lymantria monacha L. Nematus salicis L. Melo/ontha me/o/ontha L. Phyllodeeta vUellinae L. Pityogenes chaleographus L. Rabdophaga salielperda Duf. Pristiphora laricis Htg. Saperda populnea L. Xy/oterus IineBtus Oliv. Yponomeuta rorrel/a Hb. Pieea abies Karst. A de/ges abietis L. Sarbus L. Euproetis ehrysorrhoea L. Cinara sp. Lymantria dispar L. Cureulio abietis L. Cryphalus abietis Ratz. Tllla sp. Caliroa annufipes KI. Dryoeoetus autographus Ratz. Eotetranychus tiliarum Herm. Ela/obium abietinum WIk. Erannis defoliaria Cl. Epinotia ledel/a Cl. Eueallipterus tiliae L. Hylurgops palliatus Gyll. Ips typographus L. U/mus sp. Gossus cossus L. Melolontha me/o/ontha L Euproetis ehrysorrhoea L. Pilyogenes ehaleographus L. Operophtera brumata L. Pristiphora ab/etina Chr. Scolytus 5pp. Strophosomus me/anogrammus Forst. Viburnum epu/us L Euproetis ehrysorrhoea L. Pieea omorika Bolle E/atobium ab/etinum WIk. Pyrrhalta vibumi Payk. Pieea sitchensis Carr. Pristiphora abietina Chr. Pin us mugha Turra var. mughus (Soap.) Aeantholyda erythroeephala L. Pinus nigra Am. Dipr/on pin; L. Pissodes notatus F. Tomieus piniperda L. Plnus sylvestris L Acantholyda hieroglyphica Chris!. Blastesthia turionella L. BrBchyderes ineanus L Curculio abielis L. Diprion pini L. Hylastes ater Payk. Lymantria dispar L. Neodiprlon 5ertifer Geoffr. Petrova resinel/a L. Rhyacionia buoliBna Den. et Schifl. Tomicus minor Htg. Tomicus piniperda L.
Pseudotsuga Adelges cooleyi GiJl. menziesU Franco Brachyderes incanus L. Curculio abietis L Melolontha melolontha L.
135 , e, , z1 ' , "" • ,,-=
Tabel 2. De graad van aantasting in de verschillende provincies Tab/e 2. The degree ollntestation In the dilterent provinces
A ernstige aantastingen (waaronder kaaivreteriJ) b idem, doch plaatselijk heavy inlestation (among which complete detoliation) dltto, but local a idem, doch plaatselijk C lichte aantasting ditto, but local light infestation B matige aantasting c Idem, doch plaatselijk moderate infestation ditto, but 10cal
Insektesoortlinsect species provincIes! provinces
"C ~ "C "C
Tabel 2 (vervolg)
Insektesoortllnsect species Provincies I provinces
c "C "C W 0; C "C "C E m ~ C C C -"! "C E' ~ -.:: E ,g! c .c ~ ~ :~ "~ -;;; '" w 0 ~ ."c c "C "0 0 .c w 0; I 0; .~ e > 0; ~ I w m E .t Cl Cl 0 Cl 5 Z N N Z ::;
Tortricidae (bladrollers) ab Archlps rosana l. b Eplnotla tedella Ci. b Petrova resinella L. e be Rhyacionla buoliana Den. et Schift. ae e be Tortrlx vlrldana l. a be b be ab b b
Yponomeutldae (spinselmotten) Yponomeuta spp. Ab a ae Hymenoptera (vliesvleugeligen) Diprionidae (dennebladwespen) Diprion pin; L. b b ae bC Neodiprion sertifer Geoftr. b ae PamphUiidae (spinsel bladwespen) Acantholyda erythrocepha/a L. b Acantholyda hieroglyphlca Christ. e Tenthredinidae (bladwespen) Caliroa annu/ipas Klug. b b e ae e b a Caliroa carasi L. a Nematus salicis L. a Pristiphora abietina Christ. b ab b e ab Pristiphora laricis Htg. b Diptera (tweevleugeligen) Agromyzidae (mineervliegen) Phytomyza ilicis Gurt. b e Gecidomyiidae (galmuggen) Mikiola lag; Htg. a Rabdophaga saliciperda Dul. b Homoptera (bladluizen en verwanten) Ade/gidae (wolluizen) Adelges abietis L. b Adelges coo/ey; Gil!. e e be e Aphididae (bladluizen) Elatobium abietinum WIk. b b Callaphididaa (bladluizen) Drepanosiphum platanoidis Schrk. b Eucallipterus tiliae L. b b b b e Phyllaphis lagi L. a b a Diaspididae (schildluizen) Chionaspis salicis L. b Erfococcidae (schildluizen) Cryptococcus fagisuga Lind. b e b Pseudochermes !raxini KUb. a b ab Lachnidae (stam· of takluizen) Cinara confinis Kach. a Cinara sp. e e e Pemphigidae (bladgalvormers) Eriosoma lanigerum Hausmann a Pemphigus spirathecae Pass. a Thelaxidae Phfoeamyzus passerin;; Sign. be Acar; (mijten) Eriophyidae (galmijten) Aceria nervisqua faginea Na/. b Telranychidae (spinmijten) Eotetranychus lil/a rum Herm. e be