Gecikmiş MODERNLİK VE ESTETIK KÜLTÜR Milli Edebiyatın İcat Edilişi Gregory Jusdanis, Kuzey Yunanistan'da Doğdu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
• • GECIKMIS MODERNLİK • VE ESTETIK •• •• KULTUR Milli Edebiyatın İcat Edilişi � metis Gregory Jusdanis GECiKMiŞ MODERNLİK VE ESTETIK KÜLTÜR Milli Edebiyatın İcat Edilişi Gregory Jusdanis, Kuzey Yunanistan'da doğdu. On yaşın dayken ailesiyle birlikte Kanada'ya yerleşti. Üniversite eğitimini burada yaptıktan sonra eğitimini Almanya, İn giltere ve ABD'de sürdürdü. Halen Ohio State University' de Yunan edebiyatı ve edebiyat kuramı dersleri veren, milliyetçilik ve kültür üzerine çalışmalar yürüten Jusda nis, bu kitabından önce The Poetics of Cavafyadlı araştır masını yayımlamıştır. Metis Yayınlan İpek Sokak 9, 80060 Beyoğlu, İstanbul GECİKMİŞ MODERNLİK VE ESTETİK KÜL TÜR Milli Edebiyatın İcat Edilişi Gregory Jusdanis Özgün Adı: Belated Modemity and Aesthetic Culture Inventing National Literature © ı 991, The Regents ofthe University ofMinnesota ©Metis Yayın1an, 1997 Birinci Basım: Mayıs 1998 Yayına Hazırlayan: Beril Eyüboğ1u Kapak Resmi: Avni Lifij'in Elem Günü tablosundan detay ( 1917, Ankara Resim ve Heyke1 Müzesi) Kapak Tasarımı: Semih Sökmen Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Sedat Ateş Film: Doruk Grafik Kapak ve İç Baskı: Yaylacık Matbaacılık Ltd. Cilt: Sistem Mücellithanesi ISBN 975-342-186-9 GREGORY JUSDANIS GECiKMiŞ MODERNLİK VE ES TETİK KULTUR• • • • Milli Edebiyatın İcat Edilişi Çeviren: TUNCAYBİRKAN METiS YAYINLARI Içindekiler Teşekkürler 7 Giriş 9 Milli Kültür Olarak Eleştiri 18 Imparatorluktan Ulus-Devlete: Yunanlılar'ın Beklentileri 35 Bir Kanonun Oluşumu: Kendilerine Ait Bir Edebiyat 79 Sanatın Ortaya Çıkışı ve Modernleşmenin Başarısızlıkları 134 Kamusal Kültür Mekanları 179 Sonsöz: Hikayelerin Sonu mu? 227 Kaynakça 232 Julian için Teşekkürler � İlerideki sayfalarda sık sık bu çalışmaya edebiyatların tarihsel olarak ortaya çıkışına dair kolektif bir araştırmanın bir parçası olarak bakılma sı gerektiğini belirtiyorum. Bu kişisel olarak da doğru. Birçok arkadaşı ma, meslektaşıma ve bazı kurumlara çok şey borçluyum. Araştırmanın önemli bir kısmının finansmanı, Kanada Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Konseyi'nin cömertçe verdiği iki yıllık bir doktora-sonrası burs tarafından karşılandı. Ohio State University'deki Beşeri Bilimler Koleji, Yunanistan'da daha fazla araştırma yapabilmem için yardım mahiyetinde burs verme inceliğinde bulunduğu gibi iki sömestr öğre tim ve yönetim görevlerinden azade tutulmamı da sağladı. Taslak met nin bazı bölümleri University of Birmingham'da (İngiltere), Bonn Üni versitesi'nde, Indiana University'de, Harvard University, Queens Colle ge'daki "Beşeri Bilimlerde Yunan Edebiyatının Kanonlaşması" konulu konferans dizisinde ve Princeton'daki Ortadoğu Edebiyatı Semineri'nde sunulmuştur. Değerli görüş ve yorumları için bütün katılımcılara şük ran borçluyum. Johns Hopkins Üniversitesi Yayınları, birinci bölümün ilk olarak Journal of Modern Greek Studies dergisinde yayımlanan gözden geçirilmiş bir versiyonunun tekrar yayımianmasına izin verdi. Yetenekleri, enerjileri ve titiz özenleriyle çalışmalarıma yardımcı olan Kui Qiu ve Evangelos Gegas'a teşekkür etmek istiyorum. Dikkatli tashihçiliği için Ann Klefstad'a teşekkür borçluyum. Dimitris Dimirio ulis, Wlad Godzich, Michael Herzfeld ve Dimitris Tziovas metnin ilk taslaklarının tamamını okuyup birçok yararlı öneride bulundular. Ohio State University'de verdiğim üç lisans dersine katılıp, burada ele alınan konuların çoğunu benimle tartışmış olan ve verdikleri dostane öğütler sayesinde argümanlarıını keskinleştirmeme yardımcı olan öğrencileri me duyduğum minnet üzerinde ne kadar dursam azdır. Cari Anderson metni sabırla ve özenli bir dikkatle iki kere okuyarak bazı düzeltmeler 8 GECİKMİŞ MODERNLİK VE ESTETiK KÜL TÜR yapmamı önerdi. Joehen Schulte-Sasse bu projeye saatlerini ayırarak benimle kapsamlı tartışmalara girdi ve projenin olgunlaşmasına yar dımcı oldu. V assilis Lambropoulos bu projeye daha en başından beri emek verdi. izleri metinde de görülen daimi diyaloğumuz için kendisi ne minnettarım. En çok borçlu olduğum kişi karım Julian Anderson; bu kitabın yazımı sırasındaki sükuneti ve samimi eleştirileri için ona te şekkür ediyorum. Bu kitap birkaç açıdan onun için yazılmıştır. Giriş � Bu kitap milli kültür ve gecikmiş modernleşmeye dair bir incelemedir. On yedinci ve on sekizinci yüzyıllarda Avrupa toplumlarında meydana gelen toplumsal, siyasal ve ekonomik dönüşümlere tepki olarak ortaya özerk bir kültürel kimliğin, ortak duygu ve deneyimlerin oluşturduğu bir alanın çıkmasının izini sürmektedir. Modernlikteki başat sosyo-po litik örgütlenme tarzı olan devletin inşasında bu imgesel alanın gördüğü işlevi inceleyerek, milli kültürün icat edilmesini bu denli kaçınılmaz kı lan ettcenler üzerinde düşünmektedir. Başlangıç dönemlerinde milli kültürün gerçekten de edebi bir doğası vardır; zira hikayeler şeklindeki genişletilmiş anlamında da, kurmaca şeklindeki özgül anlamında da, edebiyatın milletin aynası olmakla kalmayıp, halkı toplumsal açıdan önemli değer ve normları edinmeye teşvik ettiği düşünülür. Bu yüzden buradaki projem, edebiyatın milletierin kuruluşundaki rolünü, kurum sallaşmasını ve sonra da telafi edici bir biçim olarak estetikleştirilmesi ni araştırmak olacak. Bir zamanlar kolektif kimliklerin yaratımında te mel bir yeri olmuş olan aniatıların sonuçta nasıl ideolojik bir mutabaka tın sağlanmasında bir araç haline geldiğini göstermek istiyorum. Örneklerim Batı Avrupa'dan ve öncelikle de Yunanistan'dan. Al manya, İngiltere ve Fransa'daki gelişmelere de bakınakla birlikte, özel olarak Avrupa'nın çevresinde kültürün oluşumu ile ilgileniyorum. Kar şılaştırmalı bir yaklaşımı benimsiyorum. Önce Batı Avrupa ülkelerinde sanat ve edebiyatın ortaya çıkışını ele alıp, sonra da bunların akılcıhk, Aydınlanma ve sekülerliğe karşı genelde düşmanca bir tutum takınan, katmanlaşmış, toprağa bağlı ve kapitalist olmayan bir topluma nasıl gir diklerini izlemeye çalışıyorum. Amacım, kültürel alandaki iradi mo dernleşmenin içerimlerini ve modernleştirme projesinin ona hazır ol mayan bir toplumdaki yazgısının ne olduğunu bulmak. Yani bu çalış ma, egemen ile azınlık, çevre ile merkez, prototip ile kopya arasındaki lO GECiKMiŞ MODERNLİK VE ESTETiK KÜLTÜR gerilimleri içselleştirdikten sonra, taklit eden ama aynı zamanda da ya ratan, takip eden ama aynı zamanda da direnen bir başka modernliği, uçlarda sürdürülen bir deneyi açığa çıkarmaya çalışıyor. Örtük olarak da bir toplumun kendini nasıl ve niçin modern ve Batılı olarak tanımla dığını inceliyorum. Yunanlılar'ın etnik, dilsel, iktisadi temellerde ve toprak temelinde bütünleşme girişimleri, Batı Avrupa dışındaki ilk modernleşme çabala rından birini oluşturur. Osmanlı İmparatorluğu'nun Yunanca konuşan Ortodoks tebası daha önce benzerine rastlanmamış jeopolitik bir hesap yaparak, on sekizinci yüzyılda cemaatlerini Batı'ya yönlendirmek iste diler. İktidar merkezinin artık Osmanlı İmparatorluğu, hatta Rus İmpa ratorluğu bile olmadığına inandıkları için, onların yerine Avrupa'nın genişleyen kapitalist devletlerine açılmaya çalıştılar. On yedinci ve on sekizinci yüzyıllarda Batı'daki farklı toplumsal, ekonomik ve siyasal yapıların farkına vardıkları ve bu yapıların çıkarlarına daha uygun ol duğuna inandıkları için cemaatlerinin temelden yeniden düzenlenmesi ni önerdiler. Yapılması gerekli değişiklikler, bağımsız bir devlet kur maktan yeni toplumsal davranış protokolleri geliştirmeye kadar birçok şeyi kapsıyordu. Hem devlet için bağlayıcı bir unsur olarak hem de ye ni biçimlenmiş düzeni insanlara aşılamanın bir aracı olarak milli kültü rün zorunlu olduğu ortaya çıktı. Bu projenin en çarpıcı başarılarından biri, Yunanistan'ın hikayesi nin o zamanın güçlü ülkelerinin ana anlatısı içine sokulmasıydı. A vru pa'nın dört bir yanına dağılmış olan Yunanlı entelektüeller egemen kül türlerle nasıl başa çıkılacağını ve ev sahiplerine kendi ülkelerini nasıl sunacaklarını öğrendiler. Ama bunun bir bedeli de oldu: Sonunda işi Osmanlı tahakkümünün yerine kültürel, ekonomik ve aynı zamanda si yasal olarak Batı'ya bağımlılığı koymaya vardırdılar. Yunan devleti ka pitalist sistemle bütünleştikten sonra, söz konusu bölgelerle bağlantılı olarak gerçekten de kıyıda kalmış bir bölge haline geldi ve bu kalıp sonraları bağımsızlıklarını kazanmış eski Üçüncü Dünya sömürgeleri tarafından da tekrar edildi. Bekleneceği üzre Yunanistan bazı gözlem ciler tarafından ilk Üçüncü Dünya ülkesi olarak nitelendi (Kaklamanis 1989: 15). Yunan seçkinlerinin peşine düştükleri ilk modern özellik milli bir likti. Şüphesiz bu, modernleşmenin tek özelliği değildir. Modernlik bu bağlamda genellikle, Batı Avrupa toplumunun on altıncı yüzyıl civa rında biçimlenmeye başlamış ve onu önceki dönemlerden ve çağdaşı olan diğer toplumlardan ayırmış olan yapısal özelliklerin ifadesidir. Bu GIR İŞ ll özellikler endüstriyel genişleme, siyasal iktidarın kullanımı üzerine ge tirilen anayasal kısıtlaınalar, sivil bürok.rasilerinyükselişi, kent merkez lerinin büyümesi, okuryazarlığın ve kitlesel eğitimin yaygınlaşması, se külerlik, içsel psikolojik benliğin ortaya çıkışı ve işlevsel farklılaşmayı içerir. Önceki özelliklerin bazılarını içine alan son kategori, siyaset, ekonomi, bilim, hukuk, eğitim ve dinin kurumsal alanları birbirlerinden kopup özerk sistemler haline geldikleri zaman ortaya çıkar. Özerk bir estetiğin ve ayrı bir sanat kurumunun ortaya çıkışı (bu çalışmanın iki il gi konusu) bu sürecin bir parçasını oluşturur. Yunan toplumunun modernleşmesi terimiyle, on sekizinci yüzyılın sonlarında entelektüel ve tüccar seçkinterin Yunanca konuşan Orto dokslar'ı milli bir cemaat olarak adlandırma, Yunan topraklarını Os manlı