Salix Viminalis) Plantations
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PROGRESS IN PLANT PROTECTION DOI: 10.14199/ppp-2015-001 55 (1): 5-9, 2015 Published online: 27.01.2015 ISSN 1427-4337 Received: 10.03.2014 / Accepted: 20.10.2014 Hymenopterofauna occurring on common osier willow (Salix viminalis) plantations Hymenopterofauna spotykana na plantacjach wierzby wiciowej (Salix viminalis) Danuta Wrzesińska*, Maria Wawrzyniak, Dariusz Piesik Summary In 2008–2009 in the Kujawy and Pomorze Province a research was performed on the species composition, abundance and dominance of common osier Hymenoptera of willow Salix viminalis plantations. The results of the research demonstrated that the plants were infested by the Hymenoptera representing 13 families: Argidae, Cimbicidae, Tenthredinidae, Aphelinidae, Braconidae, Chalcididae, Ichneumonidae, Apidae, Chrysididae, Formicidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae. In the investigated habitats the species Nematus salicis L., Tenthredo campestris L., Rhogogaster viridis L., Cladius grandis Serville and Cimbex luteus L. were recorded the most frequently. Key words: Salix; Hymenoptera; Nematus salicis; Tenthredo campestris Streszczenie W latach 2008–2009 na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przeprowadzono badania nad składem gatunkowym, liczebnością i dominacją błonkówek (Hymenoptera) spotykanych na plantacjach wierzby wiciowej Salix viminalis. Badania wykazały, że rośliny te zasiedlają błonkówki należące do 13 rodzin: Argidae, Cimbicidae, Tenthredinidae, Aphelinidae, Braconidae, Chalcididae, Ichneumonidae, Apidae, Chrysididae, Formicidae, Pompilidae, Vespidae i Sphecidae. W badanych siedliskach najliczniej notowano Nematus salicis L., Tenthredo campestris L., Rhogogaster viridis L., Cladius grandis Serville i Cimbex luteus L. Słowa kluczowe: wierzba; błonkówki; Nematus salicis; Tenthredo campestris Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy Katedra Entomologii i Fitopatologii Molekularnej Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz *corresponding author: [email protected] The Polish Society of Plant Protection Institute of Plant Protection – National Research Institute The Committee of Plant Protection of the Polish Academy of Science 6 Hymenopterofauna occurring on common osier willow / Hymenopterofauna spotykana na plantacjach wierzby Wstęp / Introduction conidae, Chalcididae i Ichneumonidae oraz Apocrita – Aculeata: Apidae, Chrysididae, Formicidae, Pompilidae, Wierzba (Salix sp.) uznawana jest za klasyczną roślinę Vespidae i Sphecidae. Ogółem zebrano 1994 błonkówek. uprawianą w celach energetycznych i odgrywającą klu- Najwięcej przedstawicieli rzędu Hymenoptera stwierdzono czową rolę w zrównoważonej produkcji paliw. Ma na to w roku 2008 (54,91%), nieco mniej w 2009 (40,97%). wpływ wysoki przyrost biomasy w porównaniu z niskim W latach 2008–2009, na obu stanowiskach, zebrano 26 ga- wkładem potrzebnym do założenia wieloletniej plantacji. tunków błonkówek, w Dobrczu – 26, a w Suponinie – 24 Zwiększony areał uprawy tej rośliny powoduje wzrost (tab. 1). Najwięcej gatunków odłowiono z podrzędu liczebności różnych gatunków owadów (Noreika i Sma- rośliniarek (12), najczęściej z rodziny Tenthredinidae (11). liukas 2005; Mrówczyński i wsp. 2007; Wrzesińska i Wa- Na S. viminalis oprócz foliofagów zanotowano występo- wrzyniak 2011, 2012; Wrzesińska i wsp. 2013). wanie entomofagów należących do owadziarek (14,95%) Celem badań było ustalenie składu gatunkowego i li- i żądłówek (26,88%). Wśród Terebrantia zaobserwowano czebności owadów z rzędu błonkoskrzydłych (Hymenop- licznych przedstawicieli z rodziny męczelkowatych tera) oraz dominujących rośliniarek zebranych z S. vimi- (Braconidae), głównie z rodzaju Pholetesor oraz z rodziny nalis. bleskotkowatych (Chalcididae). Z kolei z grupy Aculeata odławiano owady z rodziny pszczołowatych (Apidae), w której najliczniejszą grupę stanowiły pszczoły miodne Materiały i metody / Materials and methods Apis mellifera L. oraz osowate (Vespidae), a wśród nich osy pospolite Vespula vulgaris L. (tab. 1). Badania nad Prace badawcze wykonano w latach 2008–2009 na owadami pożytecznymi zasiedlającymi Salix spp. Pro- terenie województwa kujawsko-pomorskiego, na dwóch wadził również Sądej i wsp. (2007). Zoofagiczne gatunki plantacjach wierzby wiciowej uprawianej na cele ener- autorzy najliczniej odnotowali w rzędzie Hymenoptera getyczne. Obiektem badań były błonkówki. – w rodzinach: Ichneumonidae i Formicidae. Pozostali Próby do analiz pobierano systematycznie co 10–14 przedstawiciele błonkówek należący do rodzin: Braco- dni, od maja do października, strząsając je do czerpaka. nidae, Pompilidae i Vespidae wystąpili nielicznie, nie Poza tym ścinano pędy i obserwowano owady żyjące przekraczając 1% liczebności. w ukryciach (w minach, zwijkach i wyroślach). Owady W tabeli 2. przedstawiono tylko dominację osobniczą zbierano z 10 krzewów. Pierwsze stanowisko w Dobrczu (D) rośliniarek zebranych z S. viminalis. Najliczniej na znajdowało się w pobliżu jeziora i otoczone było upra- wierzbach na obu stanowiskach stwierdzono występowanie wami roślin rolniczych, drugie w Suponinie w pobliżu pól karmika wierzbowca Nematus salicis. Spośród ogółu uprawnych, łąk, niewielkiego lasu i rowu melioracyjnego, zebranej Hymenopterofauny stanowił on w Suponinie – obsadzonego drzewami liściastymi. Zebrane owady oraz liście z uszkodzeniami przekła- 29,79%, a w Dobrczu – 26,23%. Młode larwy wygryzały dano do woreczków foliowych i przewożono do Katedry otwory w blaszkach liściowych, starsze ogryzały brzegi Entomologii i Fitopatologii Molekularnej Uniwersytetu liści. Do grupy eudominantów na obu stanowiskach Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. W labora- wierzby należał pilarz polny Tenthredo campestris. torium segregowano zebrany materiał faunistyczny, W Dobrczu stanowił on 22,77%, a w Suponinie 19,15% charakteryzowano pod względem ilościowym oraz ozna- ogółu zebranych rośliniarek. Jest to błonkówka szeroko czano gatunki. Prowadzono również hodowlę niektórych rozpowszechniona, związana troficznie z podagrycznikiem owadów, od stadium larwy do imagines, które hodowano Aegopodium podagraria (Sołtyk 2006). W Suponinie w szalkach Petriego. Nazewnictwo owadów przyjęto za i Dobrczu wśród eudominantów odnotowano występo- Fauna Europaea (2013). wanie szczerbatka zielonego Rhogogaster viridis. W Dobr- W badaniach określono również dominację osobniczą czu próg 10% przekroczył również jotek wierzbowy (D), czyli udział procentowy danego gatunku w badanych Cladius grandis. Owad ten zasiedla wierzbę wiciową stanowiskach (Kasprzak i Niedbała 1981). Dla opisowego i różne gatunki topól, na których larwy uszkadzają liście. przedstawienia wartości wskaźnika D przyjęto pięć klas Samice składają jaja do ogonków liściowych. Młode larwy dominacji: D5 – eudominanty – do których zaliczono szkieletują dolną stronę blaszki liściowej, a starsze zjadają gatunki najliczniejsze, zawierające ponad 10% osobników ją całkowicie, pozostawiając tylko ogonek. Larwy wydzie- porównywanej grupy taksonomicznej, D4 – dominanty, lają nieprzyjemny zapach (Brauns 1975). Jotek na plantac- czyli gatunki średnio liczne zawierające od 5,1 do 10% jach wierzby na stanowisku w Suponinie znalazł się w gru- osobników, D3 – subdominanty – od 2,1 do 5%, D2 – pie dominantów obok Nematus melanaspis. W Dobrczu recedenty – od 1,1 do 2% i gatunki nieliczne D1 – sub- w tej grupie odnotowano tylko bryzguna wierzbowca recedenty – poniżej 1,1% osobników. Cimbex luteus. Jest to gatunek polifagiczny spotykany na różnych gatunkach wierzb i topól. Niebieskawozielone larwy z ciemnoniebieską linią grzbietową, przerywaną Wyniki i dyskusja / Results and discussion białawymi zmarszczkami obserwowano na liściach wierzby od czerwca do sierpnia. Osobniki dorosłe na Na obu plantacjach wierzby wiciowej, wśród zebra- terenie Austrii notowano w maju i sierpniu w regionie nych owadów, występowała liczna grupa przedstawicieli Oberösterreichs (Schwarz 2000) i w południowej Anglii z rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera), należących do (Grearson 2007). 2 podrzędów i 13 rodzin: Symphyta: Argidae, Cimbicidae, W grupie subdominantów znalazły się 3 gatunki Tenthredinidae; Apocrita – Terebrantia: Aphelinidae, Bra- fitofagiczne. Wśród nich, w pierwszym stanowisku odła- Progress in Plant Protection 55 (1) 2015 7 Tabela 1. Błonkówki zasiedlające wierzbę energetyczną S. viminalis Table 1. Hymenoptera of common osier willow S. viminalis Stanowiska – Locations Specjalizacja Lp. Rodzina – Gatunek Dobrcz Suponin pokarmowa No. Family – Species Food 2008 2009 2008 2009 specialization A Rośliniarki – Symphyta I Obnażaczowate – Argidae 1 obnażacz wierzbówka – Arge ustulata (Linnaeus 1758) + + – – F II Bryzgunowate – Cimbicidae 2 bryzgun wierzbowiec – Cimbex luteus (Linnaeus 1758) + + + + F III Pilarzowate – Tenthredinidae 3 śluzownica lipowa – Calliroa annulipes (Klug 1816) + – + – F 4 Nematus (Pteronidea) bergmanni Dahlbom 1835 + – + – F 5 N. (Pteronidea) melanaspis Hartig 1840 + + + + F 6 karmik wierzbowiec – Nematus salicis (Linnaeus 1758) + + + + F 7 szczerbatek zielony – Rhogogaster viridis (Linnaeus 1758) + + + + F 8 pilarz polny – Tenthredo campestris Linnaeus 1758 + + + + F 9 jotek wierzbowiec – Cladius grandis (Serville 1823) + + + + F 10 listnica – Phyllocolpa purpureae (Cameron, 1884) + + – – F 11 listnica – P. crassispina (C.G. Thomson 1871) + – + + F 12 P. scotaspis (Forster 1854) + + + + F B Owadziarki – Terebrantia IV Oścowate – Aphelinidae – – + + Z V Męczelkowate – Braconidae + + + + Z Pholetesor sp. + + + + Z VI Bleskotkowate – Chalcididae + + + + Z VII Gąsienicznikowate – Ichneumonidae + + + + 13 tęposz czarnożółty