Konstytucja 3 maja 1791 r. Już w XVII w. rozpoczął się powolny proces, który ostatecznie doprowadził do upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Bardziej widoczne stało się to od przełomu XVII i XVIII w. Polska zaczęła tracić swoją pozycję na arenie międzynarodowej, a także stopniowo ograniczana była suwerenność państwowa. Wiele przyczyn złożyło się na taki stan rzeczy. Na niekorzyść działały konflikty zbrojne prowadzone w XVII w. ze Szwecją, Rosją, Turcją i wojna domowa w czasie powstań Kozackich. Następował też powolny rozkład wewnętrzny, zwłaszcza w kwestii władzy centralnej i sejmu, co uniemożliwiło prowadzenie jakichkolwiek skutecznych działań w państwie. Główną tego przyczyną była szlachta dbająca tylko o własne interesy.
Mapa Polski i Litwy w XVI w.
Źródło: http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1208&nomenu=1&oe=UTF- 8&q=prettyphoto&iframe=true&width=1000&height=100%
Mapa Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVII w.
Źródło: http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1256
Niesnaski podczas obrad i pilnowanie własnych interesów prowadziło do sytuacji, gdzie sejm nie mógł obyć się bez „chwytania za szable”. Zdemoralizowana i nie mająca nad sobą żadnej kontroli szlachta nie potrafiła i nie chciała dojść do porozumienia. W takiej sytuacji niebezpieczny okazał się stworzony przez demokrację szlachecką system praw, który służył ochronie interesów tej grupy społecznej. Chodziło przede wszystkim o możliwość ochrony magnaterii przed zbyt ambitnymi władcami, którzy mogliby wprowadzić reformy niesprzyjające ich interesom. Wśród tych praw wymienić należy: wolną elekcję i liberum veto. Po raz pierwszy zasadę liberum veto zastosował poseł trocki Władysław Sicińskiego podczas sejmu w 1652 r., zrywając w ten sposób cały sejm i wszystkie ustalone na nim ustawy.
Bójka szlachty w kościele, akwaforta z druku „Gedoppelter polnischer Sack – Spiegel oder merckwürdige Vorbildung des ehemahl", 1734, Biblioteka Narodowa
Źródło: https://www.wilanow-palac.pl/halas_podczas_obrad_sejmowych.html
Jan Piotr Norblin, Bójka szlachty na sejmiku, XVII w. (Fragm.)
Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Norblin_-_Bojka_szlachty_na_sejmiku_(IV).jpg
Malarz nieznany, Jędrzej Kitowicz, XVIII w. Jędrzej Kitowicz (1728-1804 r.) Historyk, pamiętnikarz, korespondent polityczny, ksiądz. Brał udział w Konfederacji Barskiej.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99drzej_K itowicz
Takie opisy sejmików odnaleźć można w dziełach Kitowicza: „pospolicie odprawiane (były) tumultem, przemocą i po pijanemu, nieraz zrywającego, a nawet i przeczącego (…) na szablach rozniosły”.
Ignacy Gierdziejewski, Pojedynek Andrzeja Koźmiana z Podobnie opisywał je Jan Duklan Ochocki (1766- Kazimierzem Nestorem Sapiehą w kościele dominikanów w 1848; pamiętnikarz): Lublinie 15 lipca 1784 roku, według „Pamiętników” Kajetana „widywałem dawniej sejmik gdzie czasem po Koźmiana, 1859 r. dwóch set naraz występowało do boju, gdy się dobrze podpiło, obcinano wzajemnie nosy, ręce, Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=48812&show_nav=true&full uszy i po kilka trupów pozostawało na _screen=true#full_screen pobojowisku”.
Cyt.za: A. Lisak, Gdy nie dało się przekonać innych do swoich racji, sięgano po szable. Sejm stawał się jarmarkiem. "Pijaństwo, pieniactwo, rozpusta, fanatyzm”, https://facet.onet.pl/warto-wiedziec/gdy-nie-dalo-sie-przekonac- innych-do-swoich-racji-siegano-po-szable-sejm-stawal-sie/x4g8xds
Kilka potężnych rodów magnackich, jak np. Radziwiłłowie, Potoccy, Lubomirscy, Zamoyscy, Czartoryscy itd. trzymało w swoich rękach rzeczywistą władzę w kraju. Korupcja i sprzedawanie urzędów stanowiło stały element życia politycznego w Rzeczpospolitej w XVII i XVIII w. Magnateria dorabiała się na zmianach ustrojowych, ponieważ co nowy król to nowy przywilej: niższe cło, nadania ziemskie, czy wysoki urząd państwowy. To pozwalało trzymać władzę i płynące z tego zyski w rodzinie. Rody magnackie, aby utrzymać sprzyjający im stan rzeczy w kraju przekupywały niższe i uboższe rodziny szlacheckie, aby na sejmach głosowali zgodnie z ich wolą, opłacając swoich tzw. klientów. Dochodziło także do kolaboracji z sąsiednimi mocarstwami. Najpierw Prusami, a ostatecznie Rosją, co doprowadziło do rozbiorów.
Aleksander Orłowski, Uczta u Radziwiłła, 1. poł. XIX w., Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=16435&show_nav= true&full_screen=true#full_screen
Jan Matejko, Magnaci polscy 1697-1795
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Magnateria_polska#/media/Plik:Polish_magnates_1697- 1795.PNG
Wynikiem wolnej elekcji i szukania wsparcia u sąsiadów było ingerowanie obcych mocarstw w wybór Polskiego króla. Skorumpowana przez sąsiadów szlachta na sejmach wybierała nie właściwych królów, słabych i niezdolnych do rządzenia państwem, a przede wszystkim zależnych od sąsiednich mocarstw. Tak było w przypadku Augusta II (1697-1733) i Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795).
Plan pola elekcyjnego na Woli w Warszawie
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wolna_elekcja#/media/Plik:Plan Jan Piotr Norblin, Elekcja Augusta II Mocnego _of_the_elective_camp_of_Polish_Kings_in_Wola_near_War saw.PNG Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wolna_elekcja
Bernardo Bellotto zw. Canaletto, Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego, 1778, Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: https://kolekcja.zamek-krolewski.pl/obiekt/kolekcja/Malarstwo/okres/1778/id/ZKW_453
Silny rozwój stanu szlacheckiego zahamował w Rzeczpospolitej rozwój warstwy mieszczańskiej i chłopskiej, które w rzeczywistości stanowiły podstawę rozwoju kraju. Prowadziło to do wyzysku ludności. Tym bardziej, że w Europie właśnie na tych warstwach społecznych budowano nowoczesną gospodarkę.
Mieszczanie zajmujący się głównie handlem i W Rzeczpospolitej ciągle panował system rzemiosłem zostali skutecznie zablokowani pańszczyzny, w którym chłopi byli przez coraz to nowe przywileje handlowe wyzyskiwania, podczas gdy na zachodzie nadawane przez kolejnych królów Europy system ten uważano już za przeżytek. zbuntowanej szlachcie.
Wojciech Gerson, Port w Gdańsku w XVII w., 1865 r. Autor nieznany, Chłopi przy pracy
Źródło: https://epodreczniki.pl/a/polska-spichlerzem-europy/DDM6Xov3Q Źródło: https://epodreczniki.pl/a/polska-spichlerzem-europy/DDM6Xov3Q
Konstytucja 3 maja, jako Ustawa Rządowa uchwalona została w czasie obrad Sejmu Czteroletniego. Jest jednym z największych świadectw w dorobku ideowo- politycznym naszego kraju. Powstała w czasie, kiedy znaczna część posłów opowiedziała się ponownie za pełną suwerennością kraju i całkowitego odgrodzenia się od protekcji sąsiednich mocarstw, głównie Rosji. Ustrój Rzeczpospolitej uzależniony został od woli narodu.
Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 r., wydawnictwo Michała Grölla, 1791 r.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_3_maja#/media/Plik:Constitution_of_ the_3rd_May_1791_-_print_in_Warszawa_-_Michal_Groll_-_1791_AD.jpg
Sejm Czteroletni, zwany też Wielkim obradował w latach 1788-1792 w Warszawie. Rozpoczął się 6 października i w początkowym założeniu miał trwać sześć tygodni, jako zwykły sejm. Jednak pod naciskiem opinii publicznej i ogółu społeczeństwa, które pragnęło naprawy ustroju państwa i odzyskania pełnej kontroli nad rządami, sejm zmienił swój charakter i jako sejm reformatorski działał przez cztery lata. Warto tu zaznaczyć, że obrady sejmu z 1788 r. na mocy prawa mogły trwać dwa lata. W 1790 r. zakończyła się jego kadencja. Należało przeprowadzić ponowne wybory. Nie chciano jednak zrywać tradycji rozpoczętego już sejmu. Postanowiono nowych posłów dołączyć do składu dotychczasowej Izby Poselskiej. Weszli oni w skład sejmu 16 grudnia 1790 r. Miało to duże znaczenie dla przeprowadzanych reform. W dużej mierze nowi posłowie byli to ludzie młodzi, o światłych poglądach i postępowi w kwestii naprawy ustroju Uniwersał królewski zwołujący Sejm do Warszawy na 6 listopada politycznego państwa. 1788 r.i wyznaczający termin sejmików przedsejmowych na 18 sierpnia 1788 r., Archiwum Akt Dawnych w Warszawie
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Sejm_Czteroletni
Bernardo Bellotto zw. Canaletto, Widok Warszawy od strony Pragi, 1770, Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Bellotto/Index.htm
G.A. Rizzi Zannoni, Plan Warszawy z 1772, AGAD
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:AGAD_mapa_Warszawy_1772.png
Bernardo Bellotto zw. Canaletto, Krakowskie Przedmieście od strony Bramy Krakowskiej, 1767-1768, Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Bellotto/Index.htm
Bernardo Bellotto zw. Canaletto, Krakowskie Przedmieście od strony Nowego Światu, ok. 1773-1779, Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Bellotto/Bellotto_2.htm
Bernardo Bellotto zw. Canaletto, Krakowskie Przedmieście w stronę Kolumny Zygmunta, 1774, Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Bellotto/Bellotto_2.htm
Bernardo Bellotto zw. Canaletto, Widok Warszawy z tarasu Zamku Królewskiego, 1773, Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Bellotto/Bellotto_2.htm
Sejm Wielki rozpoczął się zawiązaniem konfederacji Obojga Narodów. Marszałkiem Sejmu i konfederacji koronnej został Stanisław Małachowski, a marszałkiem konfederacji litewskiej został Kazimierz Nestor Sapieha. Stanisław Małachowski (1736-1809 r.) Kazimierz Nestor Sapieha (1757-1798 r.)
Józef Peszka, Portret marszałka Sejmu Wielkiego Stanisława Małachowskiego, 1790 Józef Peszka, Portret marszałka konfederacji Źródło: http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1298 Wielkiego Księstwa Litewskiego Kazimierza Nestora Sapiehy, ok. 1791
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Sejm_Czteroletni Na Sejmie Czteroletnim panował złożony układ sił (można wymienić stronnictwa: patriotyczne, dworskie, hetmańskie). Wśród posłów wyróżnić można było szczególnie dwa kierunki podejmowanych działań, czyli grupę patriotów i opozycje, określaną jako malkontenci. Stronnictwo malkontentów Stronnictwo patriotyczne Członkowie wywodzili się z dawnych Wywodzili się z patriotycznych i uczestników ruchu antykrólewskiego. antyrosyjskich kręgów dawnej szlachty. Była wśród nich opozycja magnacka z lat Ruch ten zakorzeniony był w tradycjach 1785-1788 oraz zależna od nich Konfederacji Barskiej. Do tej grupy klientela. Tutaj również znajdowała się należało też część otoczenia króla. część dworu królewskiego, która za Plan naprawy Rzeczpospolitej stawiali wszelką cenę szukała protekcji Rosji. ponad poszanowaniem gwarancji dworu Kierowali się koncepcją zachowania rosyjskiego. związków z dworem rosyjskim i Ich głównym celem było wyzwolenie i szukania jego protekcji nad Polską. Ich naprawa Rzeczpospolitej. celem było utrzymanie dotychczasowego stanu rzeczy, który zapewniał im, jako warstwie uprzywilejowanej społeczno- polityczne przywileje i korzyści. To oni stanowili podstawę przyszłej Targowicy. Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja. Sejm Czteroletni. Komisja Edukacyjna. Rozbiór R.P.1795, z cyklu „Dzieje Cywilizacji w Polsce”, 1888, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=38135&show_nav=true#
W drzwiach gromadzi się tłum Scena rozgrywa się w Sali na Zamku oczekujących na audiencje u króla. Warszawskim, gdzie król Stanisław Marcello Baccarelli, nadworny Na przedzie z księgą reform pod August Poniatowski przyjmuje gości. malarz, przedstawia królowi pachą, wchodzi Hugo Kołłątaj. Sam król w nonszalanckiej pozie malarza Franciszka Smuglewicza, Mężczyzna obok, witający obecnych spoczywa w niszy na kanapce. Król wskazując jednocześnie na jego królewskim gestem dłoni i wysoko zwraca się w stronę grupki artystów. obraz. uniesionym podbródkiem Widoczna jest tu to marszałek grupka artystów. Adam Kazimierz Bernardo Bellotto Czartoryski. zw. Canaletto Dostrzec tu można przez szkła jeszcze i inne ogląda płótno postaci związane z Smuglewicza. reformami Sejmu Otaczają go Czteroletniego. stojący w oknie Daniel Chodowiecki, Szymon Czechowicz, Jan Piotr Norblin.
Dwaj panowie debatujący nad Mikołaj Repnin – otwartą księgą to rosyjski książę, Andrzej generał i Zamoyski i Na Rosjanina spogląda Przy boku króla siedzi Elżbieta z Szydłowskich – dyplomata. Był Stanisław Staszic. siedzący tyłem do Grabowska, która prowadzi rozmowę z biskupem ambasadorem Być może odbiorcy prymas warmińskim Ignacym Krasickim i Stanisławem Katarzyny II. rozmawiają na Polski – Michał Trembeckim, poetą i szambelanem, który opiera temat nowej Poniatowski, młodszy się o krzesło. W lekturze natomiast pogrążył się Konstytucji. brat króla. Adam Naruszewicz. Podstawę Konstytucji 3 maja stanowiły przede wszystkim dwa dokumenty przedstawione w trakcie obrad Sejmu Czteroletniego.
Pierwszym z nich był przedstawiony na Sejmie w sierpniu 1790 r. „Projekt o formie rządu”. Był to dość obszerny dokument regulujący wszystkie sprawy publiczne Rzeczpospolitej. Prawdopodobnie jego autorem był marszałek litewski Ignacy Potocki.
Anna Rajecka, Portret Ignacego Potockiego, ok. 1784, Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie
Źródło: https://www.wilanow-palac.pl/ignacy_potocki.html
Ignacy Potocki (1750-1809), marszałek wielki litewski, działacz polityczny. Wykształcony w Collegium Nobilium i we Włoszech. Dzięki małżeństwu z Elżbietą z Lubomirskich wszedł do grona familii Czartoryskich i Poniatowskich. Uczestnik „obiadów czwartkowych”, został w 1773 r. jednym z pierwszych działaczy Komisji Edukacji Narodowej.
Drugim, istotnym dokumentem była Ustawa o miastach. Było to ważne ogniwo obrad sejmowych. Ze względów politycznych i społecznych taka ustawa stała się koniecznością. Sprzyjało temu silne powiązanie szlachty polskiej i litewskiej ze stanem mieszczańskim na gruncie ekonomicznym i kulturalnym. Przeprowadzeniu takiej ustawy sprzyjała również część stronnictwa malkontentów. Projekt ustawy zgłosił poseł kaliski ze stronnictwa malkontentów Jan Suchorzewski. Opozycja zgłosiła ustawę wyprzedzając działania stronnictwa patriotycznego w obawie przed zbytnią radykalnością takiego projektu. W rezultacie Ustawa o miastach uchwalona została 18 kwietnia 1791 r. Nadawała mieszczanom znaczny zakres praw i swobód oraz stanowiła część Ustawy Rządowej.
Prawo o miastach, Archiwum Akt Dawnych w Warszawie
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_o_mi astach#/media/Plik:Prawo_o_miastach.jpg
Autor nieznany, Portret Jana Suchorzewskiego
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Suchor zewski#/media/Plik:Jan_Suchorzewski.p ng
Jan Suchorzewski (ok. 1740- ok. 1804) poseł województwa kaliskiego na Sejm Czteroletni w 1788 r.
Sprawa autorstwa Konstytucji 3 maja nie jest do końca jasna. Za głównych inicjatorów i autorów idei zawartych w Konstytucji uznawani są marszałkowie sejmu: Ignacy Potocki i Stanisław Małachowski. Potwierdzić to może jeden z listów Stanisława Augusta Poniatowskiego do posła polskiego w Petersburgu, Augusta Deboli z 4 marca 1791 r.: „Od dziewięciu miesięcy Potocki i Małachowski marszałkowie zaczęli o tym ze mną traktować . Aż do Bożego Narodzenia wątpiłem o szczerości, wątpiłem de possibilitate [w możliwość] rzeczy. Gdy tandem [jednak] widziałem, że można wierzyć, wziąłem się szczerze do roboty”. Jasny jest też udział w pracach samego króla. Jan Chrzciciel Lampi, Portret Autor nieznany, Portret Ignacego Stanisław August Poniatowski uczestniczył w tym Stanisława Małachowskiego, Potockiego, ok. 1783 dziele, albo osobiście, albo za pośrednictwem 1788-1789 swojego sekretarza, księdza Scypiona Piattoli. Źródło: Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Potocki Jednym z autorów projektu Ustawy Rządowej był https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5% również Hugo Kołłątaj. 82aw_Ma%C5%82achowski
Jan Pfeiffer, Portret Hugona Kołłątaja, 1810 Marcello Boccarelli, Portret Stanisława Augusta Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Hugo_Ko Poniatowskiego z klepsydrą, %C5%82%C5%82%C4%85taj 1793, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis% C5%82aw_August_Poniatowski
Prace nad Ustawą Rządową trwały od początku obrad Sejmu Czteroletniego w 1788 r. Intensywniejsze działania rozpoczęły się wraz z dołączeniem posłów z drugiej kadencji w 1790 r. Pracę przebiegały stosunkowo sprawnie i szybko, a obecność i udział króla nadawał całemu przedsięwzięciu powagi i znaczenia politycznego. Wszyscy: posłowie, ministrowie i król zdeterminowani byli do doprowadzenia projektu do skutku.
Prace nad Ustawą Rządową trwały do kwietnia 1791 r. Wtedy zaczęły docierać do Polski niepokojące wiadomości z Londynu. Pojawiła się groźba wybuchu wojny między Potrójną Koalicją, a Rosją. W tej sytuacji konieczne stało się przyspieszenie prac i jak najszybsze ukończenie projektu Ustawy. Wierzono, że uchwalenie Konstytucji i usprawnienie działania władzy ustawodawczej i wykonawczej uchroni kraj przed upadkiem. Była to ostatnia próba ratowania Rzeczpospolitej przed utratą niepodległości.
Szansa na skuteczne przeprowadzenie uchwały nad Ustawą Rządową pojawiła się 2 maja 1791 r. Wznowiono wówczas obrady sejmowe po przerwie Wielkanocnej, kiedy nie wszyscy posłowie powrócili jeszcze z domów. Początkowo obrady sejmu i dyskusje nad Ustawą Rządową planowano na 5 maja, kiedy spodziewano się pełnego składu. Było wiadomo, że pojawią się wówczas posłowie ze stronnictwa malkontentów, którzy mogliby uniemożliwić uchwalenie projektu. W związku z tym stronnictwo patriotyczne zdecydowało się na przyspieszenie obrad. Posiedzenie sejmu, na którym chciano podjąć próbę uchwalenia Ustawy Rządowej przesunięto na 3 maja. Pałac Radziwiłłów na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, rycina Fryderyka Dietricha, 1820
Źródło: https://www.wikiwand.com/pl/Pa%C5%82ac_Prezydencki_w_Wars zawie
Obecnie Pałac Prezydencki w Warszawie
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%82ac_Prezydencki_w_ Warszawie#/media/Plik:Warszawa_Pa%C5%82ac_Prezydenc Ostateczne prace nad Konstytucją prowadzone były w ki_2011.jpg rzeczywistości w atmosferze zamachu stanu. W nocy z 2 na 3 maja 1791 r. w pałacu radziwiłłowskim na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie zebrali się wszyscy posłowie sprzyjający i popierający uchwalenie Ustawy Rządowej. Odczytano również ostateczny tekst ustawy. Tej nocy część z posłów przeszła z pałacu radziwiłłowskiego do znajdującego się w pobliżu mieszkania marszałka Stanisława Małachowskiego. Ułożono tam tekst „Asekuracji”. Był to solidarny tekst polityczny, w którym posłowie zobowiązywali się do głosowania za uchwaleniem Ustawy Rządowej. „Asekurację” podpisało w sumie 87 członków Sejmu. Pierwsze podpisy złożyli: marszałkowie Stanisław Małachowski i Ignacy Potocki, bp.
Pałac Czapskich (siedziba Stanisława Małachowskiego) na Józef Rybiński, Adam Krasiński. Krakowskim Przedmieściu, rycina z ok. 1750 Takie przygotowanie zabezpieczało dalsze działania. Źródło: http://www.warszawa1939.pl/galeria-powiazany/krakowskie-5/galeria-powiazana-425
Obecnie ASP w Warszawie Pałac Czapskich (siedziba Stanisława Małachowskiego) na Krakowskim Przedmieściu, rycina z ok. 1823 Źródło: https://polska-org.pl/7488927,foto.html
Źródło: http://www.warszawa1939.pl/galeria-powiazany/krakowskie-5/galeria-powiazana-425 „Asekuracja” – podpisy senatorów i posłów z 2 maja 1791 r. zobowiązujących się głosować na rzecz przyjęcia Ustawy Rządowej, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Źródło: http://wojciechszczygielski.pl/ziemianska-szlachta-w-walce-o- reforme-rzeczypospolitej-i-nowy-model-panstwa-1789-1792/b5- asekuracja-str-1/
Już od rana 3 maja 1791 r. na ulicach Warszawy panowało poruszenie. Na placu pod Zamkiem Królewskim pojawiły się cechy miejskie pod własnymi sztandarami. Spokój obrad zabezpieczał pułk piechoty im. Działyńskiego ustawiony na placu w szyku bojowym.
Bernardo Bellotto zw. Canaletto, Widok Warszawy od strony Pragi, W galeriach Sali sejmowej na Zamku (fragm. Oficyna Tarasowa i Zamek Królewski ), 1770, Zamek zgromadziła się liczna publiczność. Królewski w Warszawie
Źródło: https://www.zamek-krolewski.pl/ogrody-i-arkady-kubickiego/arkady- kubickiego/arkady-kubickiego-i-to-co-jest-pod-nimi/oficyna-tarasowa-wielka-gorne-i- dolne-stancje-dworskie
Drzeworyt, Kłosy 1869 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN
Źródło: http://www.zamki.pl/?idzamku=warszawa
Kazimierz Wojniakowski, Uchwalenie Konstytucji 3 maja, 1806, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=532 7&show_nav=true
Obrady rozpoczęły się o godzinie 11.00 3 maja 1791 r. na Sali sejmowej na Zamku Królewskim w Warszawie. Na salę obrad wszedł król Stanisław August Poniatowski. Marszałek Stanisław Małachowski oddał głos posłowi Tadeuszowi Matuszewiczowi, który występował w imieniu deputacji interesów zagranicznych. Poseł przedstawił Izbie Poselskiej fragmenty raportów posłów polskich, którzy przebywali za granicą. Informował zebranych o groźbie ponownego ataku na Polskę, mającego na celu odebranie niepodległości kraju. Jednocześnie Tadeusz Matuszewicz przekonywał zebranych o konieczności radykalnej reformy ustroju państwa. W czasie obrad wystąpił również poseł opozycji stronnictwa malkontentów Jan Suchorzewski. Zaniepokojony nieobecnością większości członków swojego stronnictwa podczas obrad nad tak radykalnym dokumentem przystąpił do protestów. W swoim podniosłym przemówieniu próbował zakwestionować całe postępowanie. Jego argumenty nikogo jednak nie przekonały. W następnym wystąpieniu przyjął bardziej radykalną postawę. Na salę obrad wciągnął swojego kilkuletniego syna przekonując zebranych, że zabije dziecko na oczach Izby, żeby tylko nie dożyło ono okresu tyranii w Rzeczpospolitej. Suchorzewskiego udało się powstrzymać, po czym wyprowadzono go z Sali.
Jan Matejko, Konstytucja 3 maja 1791 roku, 1891, Zamek Królewski w Warszawie (Fragm.)
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_3_Maja_1791_ro ku
Dyskusje nad Ustawą Rządową trwały sześć godzin, a decyzję podjęto dopiero pod wieczór. Król wniósł o ponowne odczytanie projektu Ustawy Rządowej. Po czym w nastroju ogólnej radości przyjęto Ustawę Rządową. Nie przeszkodził temu nawet ponownie protestujący Jan Suchorzewski. W Sali podniosły się okrzyki:
„Vivat król, vivat nowa konstytucja”.
W atmosferze ogromnego uniesienia patriotycznego król Stanisław August Poniatowski złożył przysięgę na Konstytucję. Józef Franciszek Łęski, Jan Piotr Norblin, Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku, 1792, Muzeum Narodowe w Warszawie (Fragm.)
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=6731&show_nav=true
Karol Michał Gröll, Stanisław August Poniatowski z kartą Konstytucji 3 maja, 1792, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=19271&show_nav=true
Nad Ustawą Rządową nie przeprowadzono formalnego głosowania. O jej przyjęciu zdecydował ogólny nastrój dnia, entuzjazm ludzi na Sali sejmowej i tłumów zgromadzonych na ulicach Warszawy. To dzięki temu Konstytucja 3 maja została przyjęta jednomyślnie. Poparł ją ogół społeczeństwa. Zyskała też ogromne i spontaniczne poparcie większości szlachty i mieszczaństwa.
Brak sprzeciwów był jednak pozorny. Opozycja Józef Franciszek Łęski, Jan Piotr Norblin, Uchwalenie Konstytucji 3 antykonstytucyjna była ograniczona do maja 1791 roku, 1792, Muzeum Narodowe w Warszawie (Fragm.) nielicznych środowisk, ale bardzo aktywnych Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=6731&show_nav=true politycznie. Wstęga jedwabna z drukowanym napisem noszona przez damy polskie w 1791 r., ze zbiorów Stanisława Ursyn-Rusieckiego ; rysunek do publikacji: „PAMIĄTKI Z POWSTAŃ NARODOWYCH” PRZEDSTAWIONE STARANIEM I NAKŁADEM DOMINIKA JEŻEWSKIEGO, Rysował Z NATURY Władysław Sztolcman , Władysław Roman Sztolcman, 1911
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=35826&show_nav=true
Jan Matejko, Konstytucja 3 maja 1791 roku, 1891, Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_3_Maja_1791_roku
Opis Zob.: Jarosław Krawczyk, Św. Klemens Hofbauer na obrazie Matejki „Konstytucja 3 maja” – inne spojrzenie, https://www.redemptor.pl/multimedia/sw-klemens-hofbauer-na-obrazie-matejki-konstytucja-3-maja-inne-spojrzenie/
Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja obradujący przeszli z Zamku do znajdującej się w pobliżu katedry św. Jana. To tam zakończyły się uroczystości polityczne wieńczące przyjęcie Ustawy Rządowej postrzeganej jako akt ratowania ojczyzny.
Zygmunt Vogel, Kościół katedralny św. Jana w Warszawie (widok przed przebudową na pocz. XIX w.), 1825, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,21688038,dawna- warszawa-katedra-wizytowka-przedwojennej-stolicy.html
Następnego dnia król pisał:
„Poszliśmy do Izby z ostatnią rezolucją nie wyjść z nią aż ze zrobioną rzeczą. To oczywiście poznali przeciwni. Wahała się decyzja aż do szóstej wieczór. Przyznaję, żem sam wówczas trochę zaczął wątpić. Ale Bóg, który pokazał jeden cud, że przez usta Suchorzewskiego mieszczański projekt przeszedł, pokazał drugi cud, że przez usta Zabiełły Francuza dokonało się dzieło 3 maja, ponieważ stał się tym, który finalnie decydował rzecz, cztery słowa tylko powiedziawszy, które mnie zniewoliły, żem rękę podniósł, chcący mówić czwarty raz. A to nasi wzięli, za znak już mojej przysięgi. Rzucili się hurmem do tronu. A ja widząc, że się rzecz daje zrobić, zrobiłem”.
Cyt. za: Jerzy Łojek, Konstytucja 3 maja, Lublin 1981, s.31-32. • Wprowadzała trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament, w którego skład wchodziła Izba Poselska: 204 posłów - szlachta ziemiańska i 24 plenipotentów reprezentujących miasta królewskie oraz Izba Senacka: 132 członków, w której mogli zasiadać: senatorowie, wojewodowie, kasztelani, ministrowie oraz biskupi), wykonawczą (posiadała rada królewska, w skład której wchodzili: król jako przewodniczący, pięciu ministrów: policji, pieczęci, spraw zagranicznych, wojny i skarbu, prymas Polski (jako przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej), oraz bez prawa głosu następca tronu, marszałek sejmu i dwóch sekretarzy) i sądowniczą (niezależne Trybunały). • Ministrowie choć byli powołani przez króla odpowiadali przed sejmem. Akty prawne wydawane przez króla, wymagały kontrasygnaty ministra. Ponadto, król otrzymał prawo nominacji biskupów i senatorów, a w czasie wojny miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskami. • Ograniczała immunitety prawne oraz przywileje szlachty zagrodowej, tak zwanej gołoty, co zapobiegać miało przekupstwu zubożałej szlachty przez obce państwa. • Potwierdzała przywileje mieszczańskie nadane w akcie prawnym z 18 kwietnia 1791 r., a więc prawo mieszczan do bezpieczeństwa osobistego, posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji publicznej a także prawo nabywania szlachectwa. • Prawne gwarancje rządu otrzymywali także chłopi, a imigranci tego stanu zyskiwali wolność osobistą. • Znosiła takie „narzędzia władzy szlacheckiej” jak liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany oraz ograniczała prawa sejmików ziemskich. Znosiła także wolną elekcję, a władzę po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego miała przejąć niemiecka dynastia Wettinów. • Przestaje istnieć Rzeczpospolita Obojga Narodów, a w jej miejsce zostaje powołana Rzeczpospolita Polska. Poprzez wprowadzenie jednolitego rządu, skarbu i wojska została zniesiona odrębność pomiędzy Koroną i Litwą. • Wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tysięcy żołnierzy. • Ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa – gołota, mieszczanie i chłopi byli zwolnieni z płacenia podatku. • Katolicyzm został uznany za religię panującą, jednocześnie zapewniono swobodę wyznań. • Co 25 lat miał się zbierać Sejm Konstytucyjny, który miałby prawo zmienić zapisy w konstytucji.
Ustawa Rządowa, Archiwum Akt Dawnych w Warszawie
Źródło: http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C29362%2Cprof-z-zielinska-konstytucja-3-maja-przelom-z- wielu-punktow-widzenia.html
Źródło: https://www.labiryntarium.pl/ciekawostki/228- konstytucja3maja.html
Akt Konstytucji 3 maja oblatowano, czyli zarejestrowano w aktach miasta Warszawy dnia 5 maja 1791 r.
Daniel Mikołaj Chodewiecki, Alegoria Konstytucji 3 Maja 1791 r., 1792, Biblioteka Narodowa
Źródło: https://www.wilanow-palac.pl/alegoria_konstytucji_3_maja_1791_r.html
Na grafice ukazano symboliczną postać Polonii, o rysach twarzy przypominających Stanisława Augusta Poniatowskiego. Polonia ukazana została w szatach koronacyjnych i z atrybutami władzy – koroną i berłem. Otacza opiekuńczo płaszczem sylwetki dwóch włościan i rzemieślnika, a także dwie kobiece personifikacje. Jedną nauki, sztuki i handlu oraz drugą symbolizującą zwycięstwo. Na obelisku ukazane zostały herby Korony i Litwy. Założeniem kompozycji było pokazanie wartości i ogromnego znaczenia jakie miała Konstytucja. Jej twórcy przekonani byli o jej jednoczącej roli. Wierzyli, że przyniesie Rzeczypospolitej rozwój, a także zmieni jej oblicze społeczne i kulturalne.
Podczas obrad Sejmu Czteroletniego powstał krótki utwór, będący pochwałą i uczczeniem dzieła Konstytucji 3 maja. Jest to liczący trzy zwrotki „Polonez Trzeciego Maja”. Nie wiemy dokładnie, kto był twórcą. Część historyków uważa, że autorem słów może być Franciszek Dionizy Kniaźnin, a muzykę skomponował Aleksander Rodowski.
Jedno z najstarszych, zachowanych wydań partytury „Poloneza trzeciego maja”, pochodzące z opracowania „Echa minionych lat” J. Horoszkiewicza wydanego w Lipsku w 1889 r.
Źródło: https://www.spiewnikniepodleglosci.pl/polone z-trzeciego-maja/
Słowa „Poloneza trzeciego maja” z opracowania „Echa minionych lat” J. Horoszkiewicza, Lipsk 1889
Źródło: https://www.spiewnikniepodleglosci.pl/polonez-trzeciego-maja/
Dnia 4 maja 1791 r., opozycja przystąpiła do działania. 28 członków Sejmu wniosło sprzeciw do akt grodzkich miasta Warszawy w sprawie uchwalenia Ustawy Rządowej. Podali się również do dymisji. Już wówczas jednak niewiele to znaczyło. Opozycjoniści dbali tylko o swoje interesy. Dążyli do przywróceniu pozycji buławy z czasów saskich, tymczasem reformy Sejmu szły w kierunku dalszego osłabiania hetmaństwa, a więc także ich pozycji.
Na czele przeciwników Konstytucji 3 maja stanęli:
Stanisław Szczęsny Potocki (1751- Seweryn Rzewuski (1743-1811)– 1805) – generał artylerii koronnej i hetman polny koronny, publicysta, najbogatszy magnat Rzeczpospolitej. pisarz polityczny i mówca.
Jan Chrzciciel Lampi St., Portret Stanisława Szczęsnego Autor nieznany, Portret Seweryna Rzewuskiego, po Potockiego 1774
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Szcz%C4%99sny_Potocki Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Seweryn_Rzewuski
Później dołączyli do nich także:
Franciszek Ksawery Branicki (1730- Szymon Kossakowski (1741-1794) – 1819) – hetman wielki koronny. hetman wielki litewski.
János Rombauera, Portret Franciszka Ksawerego Branickiego, J. Damiel, Portret Szymona Kossakowskiego, 1812 1818 Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Szymon_Kossakowski Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Ksawery_Branicki
Wszyscy oni działali przeciw Konstytucji 3 maja o wiele wcześniej przed jej ogłoszeniem. Szczęsny Potocki już w styczniu 1789 r. opuścił Sejm i wyjechał z kraju. Początkowo przebywał w Wiedniu, skąd latem 1790 r. przesyłał do Polski listy otwarte, mylnie kierujące uwagę Sejmu na zagrożenie ze strony Prus. Rzewuski z kolei ostrzegał od końca 1789 r. przed dziedzicznością tronu, zrealizowaną ostatecznie w Konstytucji 3 maja. Już od schyłku 1788 r. szukał przeciw Sejmowi zagranicznych protektorów, najpierw w Berlinie, potem w Wiedniu, a wreszcie w Petersburgu. To Rosja stała się ostatecznie ucieczką wszystkich przeciwników reform. Na długo przed Ustawą Rządową z 3 maja 1791 r., bo już w połowie listopada 1790 r. Rzewuski wysłał do Katarzyny II memoriał z apelem o Jan Piotr Norblin, Wieszanie zdrajców, ok. 1794, stworzenie skierowanej przeciw Sejmowi Muzeum Narodowe w Warszawie Wielkiemu konfederacji, na której czele stanąć miał Szczęsny Potocki. Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=wieszanie+zdrajc%C3 %B3w&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2
Autor nieznany, Wieszanie zdrajców na Rynku Starego Miasta w Warszawie, 1794
Źródło: https://twojahistoria.pl/2017/11/23/targowica-co-kazdy-powinien-wiedziec-o-konfederacji-ktora-stala-sie-symbolem-zdrady/
W październiku 1790 r. caryca Katarzyna II zapowiedziała Branickiemu, że po zwycięstwie nad Turcją w Polsce utworzą rekonfederację, na czele której stanie Szczęsny Potocki. Latem 1791 r., spodziewając się rychłego pokoju z Turcją, przekazała księciu Grigorij Potiomkinowi podstawowe zalecenia. Miał on patronować utworzeniu przez Potockiego możliwie dużego stronnictwa, które powinno wezwać Rosję na pomoc. Katarzyna II od razu przewidywała wariant rozbiorowy, ale to miało pozostać przed Polakami tajemnicą.
Louis Martin Bonnet, wg Jeana-Louisa de Veilly'ego, Portret Katarzyny II, XVIII w., Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie
Źródło: https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/edukacja/baza- wiedzy/katarzyna-II-i-stanislaw-august?gallery=katarzyna-ii-i-stanislaw- august,2237
Przeciwnicy Ustawy Rządowej zawiązali konfederację. Był to akt polityczny określający zasady ruchu chcącego obalić postanowienia Konstytucji i przywrócić zasady ustrojowe z 1775 r. łącznie z gwarancją rosyjską. Ruch znajdował się bezpośrednio pod protekcją dworu rosyjskiego. W rzeczywistości nie miał żadnego znaczenia politycznego , a cała jego rola była zależna od poparcia zbrojnego Rosji. Akt tzw. Konfederacji Targowickiej w rzeczywistości został przygotowany w kwietniu, ale ogłoszony z fałszywą datą 14 maja 1792 r. Nazwa Konfederacji wzięła się z rzekomego miejsca jej podpisania. Miało to być małe miasteczko na granicy polsko-rosyjskiej – Targowica. Jednak akt podpisany został w Petersburgu. Marszałkiem Konfederacji Generalnej Koronnej i formalnym zwierzchnikiem litewskiej został Szczęsny Potocki, obu hetmanów (Seweryn Rzewuski, Franciszek Ksawery Branicki) uznano za szefów polskiego wojska, a Szymona Kossakowskiego za regimentarza konfederacji litewskiej, którą miał tworzyć. W wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. rozegrały się trzy duże bitwy:
pod Mirem 10-11 czerwca
pod Zieleńcami 18 czerwca
pod Dubienką 18 lipca
Jan Piotr Norblin, Bitwa pod Zieleńcami, 1792
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Ziele%C5%84cami#/media/Plik: Battle_of_Ziele%C5%84ce_1792.PNG
Wojciech Kossakowski, Po bitwie pod Zieleńcami (Kościuszko wraz z ks. Józefem odbierają defiladę wojsk polskich z jeńcami, po pobiciu wojsk rosyjskich), 1898
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Ziele%C5%84cami
Wojciech Kossak, Bitwa pod Zieleńcami,1891,własność prywatna
Źródło: https://artinfo.pl/dzielo/bitwa-pod-zielencami-1891
Problem stanowił tu król Stanisław August Poniatowski przestraszony potęgą Rosji. Początkowo szukał porozumienia z Targowiczanami. W czerwcu 1792 r. wysłał list do Katarzyny II, w którym proponował następstwo tronu Rzeczpospolitej młodszemu wnukowi carycy - Wielkiemu Księciu Konstantemu. Odpowiedź przyszła w lipcu. Katarzyna II jako jeden z warunków wstępnych zawieszenia broni postawiła przystąpienie króla do Targowicy. Ponad to zobowiązano Stanisława Augusta Poniatowskiego do przywrócenia ustroju państwa Po otrzymaniu odpowiedź król tego samego gwarantowanego przez Rosję, a więc całkowite zniesienie Konstytucji 3 wieczoru zwołał na Zamku prywatną naradę. maja. Najbardziej zaufani współpracownicy i najbliższa rodzina zdołał ostatecznie przekonać Poniatowskiego, że przyjęcie warunków rosyjskich jest jedyną drogą do uratowania kraju. Podkanclerzy litewski Joachim Chreptowicz Minister Spraw Zagranicznych powiadomił posław rosyjskiego Jakowa Bułhakowa o przystąpieniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Targowicy.
Akt przystąpienia Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej
Źródło: https://twojahistoria.pl/2017/11/23/targowica-co-kazdy- powinien-wiedziec-o-konfederacji-ktora-stala-sie-symbolem-zdrady/
W konsekwencji Konfederacji Targowickiej, wojny polsko-rosyjskiej w 1792 r. i zaniechaniu postanowień Sejmu Czteroletniego włącznie z Ustawą Rządową, w styczniu 1793 r. nastąpił II rozbiór Polski między Rosją, a Prusami. Potwierdzono go drogą sejmową podczas obrad sejmu od czerwca do listopada 1793 r. w Grodnie. Większość posłów, byli to przekupieni przez rosyjskiego posła Jakowa Siversa szlachcice. Pojawiła się grupa posłów patriotycznych, nazwanych zelantami, którzy próbowali jeszcze protestować. Na ich czele stanął poseł ziemi rożańskiej Mazowsza – Andrzej Ciemniewski. Niestety sejm zakończył się przyjęciem wszystkich warunków narzuconych przez II rozbiór Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zaznaczono tereny państwa zaborcze. zagarnięte przez Rosję i Prusy w 1793 r.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/II_rozbi%C3%B3r_Polski
„Było cymbalistów wielu, Targowiczanie od początku zdobyli sobie Ale żaden z nich nie śmiał zagrać przy Jankielu wśród społeczeństwa miano zdrajców. (Jankiel przez całą zimę nie wiedzieć gdzie bawił, Teraz się nagle z głównym sztabem wojska zjawił). Wszędzie spotykali się z niechęcią. Wiedzą wszyscy, że mu nikt na tym instrumencie Stosunek do Targowicy doskonale Nie wyrówna w biegłości, w guście i w talencie. widoczny jest w utworach literackich. Proszą, ażeby zagrał, podają cymbały, (…) Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela Wymienić tu można np.: Adama Ozwała się z dzwonkami, z zelami, z bębenki. Mickiewicza – koncert Jankiela w „Panu Brzmi Polonez Trzeciego Maja! - Skoczne dźwięki Tadeuszu”, Juliusza Słowackiego – Radością oddychają, radością słuch poją, piekło w „Beniowskim”, czy Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją - Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły, Wyspiańskiego – Branickiego w W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły „Weselu”. Po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali Zgodzonego z narodem króla fetowali (…) Oj Targowiczanie, Gdy przy tańcu śpiewano: "Wiwat Król kochany! Dobrze się nazwali! Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie Stany!” (…) Jak Judasza, za srebrniki, Jak zgrzyt żelaza po szkle - przejął wszystkich dreszczem Polskę stargowali! I wesołość pomięszał przeczuciem złowieszczem.
Zasmuceni, strwożeni, słuchacze zwątpili, Stargowali Polskę Czy instrument niestrojny? czy się muzyk myli? I tę wolność bratnią! Nie zmylił się mistrz taki! on umyślnie trąca Zagasili nad Ojczyzną Wciąż tę zdradziecką strunę, melodyję zmąca, Gwiazdę jej ostatnią! Coraz głośniej targając akord rozdąsany,
Przeciwko zgodzie tonów skonfederowany; Zagasili blaski Aż Klucznik pojął mistrza, zakrył ręką lica W tej polskiej koronie, I krzyknął: "Znam! znam głos ten! to jest Targowica! Podeptali Orły białe, I wnet pękła ze świstem struna złowróżąca; I Litwy Pogonie! Muzyk bieży do prymów, urywa takt, zmąca (…)”
Maria Konopnicka „Targowica” (Fragm.) Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”, fragm. Księgi XII Jan Czesław Moniuszko, Koncert Jankiela, przed 1908, własność prywatna
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Jan_Czes%C5%82aw_Moniuszko_-_Koncert_Jankiela.jpg
Michał Elwiro Andriolli, Ilustracje do „Pana Tadeusza”, księga XII – koncert Jankiela, 1882
Źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Andriolli/Htm_Files/PT12_3.htm
Litewskie cymbały
Źródło: https://www.wikiwand.com/pl/Koncert_Jankiela
Świątynia Opatrzności Bożej planowana była jako wotum wdzięczności za uchwalenie Konstytucji 3 maja. O jej wzniesieniu postanowiono już na Sejmie Czteroletnim w 1791 r. Z woli króla Stanisława Augusta Poniatowskiego kościół miał stanąć w Ujazdowie naprzeciw Zamku Ujazdowskiego. Ogłoszono konkurs na projekt architektoniczny świątyni, który wygrał Jakub Kubicki – uczeń Dominika Merliniego. Kamień węgielny wmurowano w maju 1792 r. w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie. Prace przerwały rozbiory. Do projektów powrócono w 1921 r. W 1930 r. ponownie ogłoszono konkurs, który tym razem wygrała Bohdan Paniewski, a świątynia miała stanąć na Polu Mokotowskim, ale prace przerwała II wojna światowa. Ostatecznie budowę świątyni rozpoczęto w 2004 r., a potem w 2008 r. po powołaniu przez kard. Kazimierza Nycza Centrum Opatrzności Bożej.
Świątynia Opatrzności Bożej – obecnie
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Opatrzno%C5%9Bci_Bo% C5%BCej_w_Warszawie
Upamiętnienie miejsca, w którym wmurowano kamień węgielny pod Świątynię Opatrzności, w Ogrodzie Botanicznym
Źródło: Projekt Jakuba Kubickiego, 1792 https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Opatrzno%C5%9Bci_ Bo%C5%BCej_w_Warszawie Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Opatrzno%C5%9Bci_Bo%C5 %BCej_w_Warszawie
Projekt Bohdana Paniewskiego, 1938
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4 %85tynia_Opatrzno%C5%9Bci_Bo%C5%BC ej_w_Warszawie
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmeta data?id=26275&show_nav=true
Na czterech bokach postumentu wypisane zostały nazwiska zasłużonych w przygotowanie projektu Konstytucji : Hugo Kołłątaj – ksiądz, rektor i reformator Akademii Krakowskiej, działacz Komisji Edukacji Narodowej, Ignacy Potocki – marszałek wielki litewski, Stanisław Małachowski – marszałek Sejmu Czteroletniego. Jan Dekert – prezydent Warszawy, walczący o prawa mieszczan, który 2 grudnia 1789 r. poprowadził tzw. „czarną procesję”- demonstrację polityczną delegatów z 190 miast królewskich Rzeczpospolitej.
Obelisk Konstytucji 3 maja (Obelisk twórców Konstytucji), odsłonięty na 100-lecie uchwalenie Konstytucji 3 maja, 1891, Wzgórze Zamkowe w Przemyślu
Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pomnik_setna_rocznica_3g o_maja_Przemysl_2.JPG
Proj. Ireneusz Daczka, Pomnik 200-lecia Konstytucji 3 maja i Odzyskania Niepodległości w Lesznie, 1991
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_200- lecia_Konstytucji_3_Maja_i_Odzyskania_Niepodleg%C5%82o%C5%9Bci_w_Lesz nie
Pomnik Konstytucji 3 maja w Gdyni
Źródło: https://www.trojmiasto.pl/Pomnik- Edward Kotyłło, Witold Marcewicz, Konstytucji-3-Maja-o51345.html Pomnik Konstytucji 3 maja w Lublinie, 1916
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Konstytucji_3_Maj a_w_Lublinie
Juliusz Kossak, Mieczysław Kurnatowski, Pamiątka Stuletniej Rocznicy Konstytucji 3 Maja, 1891, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=15500&show_nav=true
Autor nieznany, W Stuletnią Rocznicę Konstytucji 3 Maja, 1891, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=15502&show_nav=true Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja w Warszawie w 1916 r.
Źródło: https://www.google.pl/search?q=konstytucja+3+maja+obchody+dawniej&tbm=isch&ved=2ahUKEwiIq7_Es- foAhVLZ5oKHaI4DZgQ2-cCegQIABAA#imgrc=_XBX_FnZQMKylM
Obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja w Łodzi w 1916 r.
Źródło: http://baedekerlodz.blogspot.com/2016/05/odz- 100-lat-temu-obchody-rocznicy.html
Defilada oddziałów piechoty. 1928, Kraków.
Defilada artylerii na błoniach pod Kopcem Kościuszki. Przemarsz konnych zaprzęgów artyleryjskich. Z prawej widoczni fanfarzyści. 1927, Kraków.
Fragment uroczystości z okazji uchwalenia Konstytucji 3 maja na błoniach. 1928, Kraków.
Źródło: https://www.radiokrakow.pl/galerie/swieto-trzeciego-maja-w- krakowie-lata-20/4/#gtop
Podnoszenie flagi państwowej na terenie koszar 2. Batalionu Saperów Kaniowskich najprawdopodobniej z okazji uroczystości Konstytucji 3 Maja, lata 1936-1938 w Puławach.
Msza święta w kościele garnizonowym z okazji święta Konstytucji 3 Maja, 1938 r., Puławy.
Poczet sztandarowy 2. Batalionu Saperów Kaniowskich i żołnierze podczas defilady z okazji święta Konstytucji 3 Maja, obecna ul. Źródło: https://24wspolnota.pl/pl/wspolnota/historia/26676/z-archiwum-pracowni-historycznej- Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1938 r., Puławy. wi-to-konstytucji-3-maja-w-pu-awach.htm
Włodzimierz Ostoja-Lniski, Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja w Czersku pod zaborem pruskim, 2018, Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach
Źródło: http://www.nadarzyn.tv/pl/sekcja/informacje/czytaj/6263- dzis_obchodzimy_227_rocznice_uchwalenia_konstytucji_3_maja_.html#
Bibliografia:
• Ajnenkiel, Polskie konstytucje, Warszawa 1991. • b.a., Konstytucja 3 maja – 1791 r., https://www.polskatradycja.pl/historia- polski/wydarzenia/konstytucja-3-maja.html. • b.a., Oryginał Konstytucji 3 Maja na wystawie „Duma Rzeczypospolitej”, https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/oryginal-konstytucji-3-maja-na-wystawie-duma- rzeczypospolitej. • Konstytucja 3 maja. Prawo – Polityka – Symbol, red. Krwawicz-Grześkowiak Anna, Warszawa 1992. • Krawczyk Jarosław, Św. Klemens Hofbauer na obrazie Matejki „Konstytucja 3 maja” – inne spojrzenie, https://www.redemptor.pl/multimedia/sw-klemens-hofbauer-na-obrazie- matejki-konstytucja-3-maja-inne-spojrzenie/. • Łojek Jerzy, Konstytucja 3 maja, Lublin 1981. • Pacak Piotr, Polonez 3 maja, https://www.spiewnikniepodleglosci.pl/polonez-trzeciego- maja/. • Rostworowski Emanuel, Ostatni król Rzeczpospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 maja, Warszawa 1966. • Zielińska Zofia, Targowica. Co każdy powinien wiedzieć o konfederacji, która stała się symbolem zdrady?, https://twojahistoria.pl/2017/11/23/targowica-co-kazdy-powinien- wiedziec-o-konfederacji-ktora-stala-sie-symbolem-zdrady/.