ZARZĄD GMINY GORZKÓW

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GORZKÓW

ETAP I Uwarunkowania rozwoju

Tekst jednolity Uwzględniający treść Studium przyjętego uchwałą ...... Rady Gminy w Gorzkowie z dnia ...... , ze zmianami wprowadzonymi uchwałą Nr ...... Rady Gminy w Gorzkowie z dnia ...... r .

Zamość - czerwiec 1999 r. ZESPÓŁ AUTORSKI

Głowy Projektant: mgr Jolanta Siemaszkiewicz uprawn. urbanist. nr 367/88 zagadnienia środowiska naturalnego i ekologii, rolnictwo

Zespół autorski: mgr Jadwiga Ćwik zagadnienia społeczno-gospodarcze, demografia

mgr inż. arch. Krystyna Kuśmierz zagadnienia środowiska kulturowego, mieszkalnictwo

mgr Iliana Górska osadnictwo, turystyka, zagadnienia funkcjonalno- przestrzenne

tech. bud. dróg. Witold Mielniczuk komunikacja

tech. bud. Lucjan Michalczyk infrastruktura techniczna

tech. bud. Maria Jaskowska opracowanie graficzne

Niniejszy tekst studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Gorzków zawiera zmiany przyjęte Uchwałą Nr ...... z dnia ...... r. Zmiany studium zostały opracowane przez zespół projektowy Zakładu Projektowo-Budowlanego Pracowni Projektowo-Studialnej EKO-PLAN w składzie: mgr inż. Marek Kozłowski – główny projektant mgr inż. Katarzyna Kasiak mgr inż. Anita Nankiewicz mgr Gustaw Obel Spis treści 1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POŁOŻENIA, STANU ŚRODOWISKA ORAZ STANU ZAGOSPODAROWANIA GMINY...... 4 1.1. Uwarunkowania wynikające z położenia gminy w regionie...... 4 1.2 Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju gminy...... 4 1.2.1 Uwarunkowania wynikające z ochrony środowiska przyrodniczego ...... 4 1.2.2 Uwarunkowania wynikające z zasobów i walorów środowiska oraz warunków fizjograficznych...... 5 1.2.3 Uwarunkowania wynikające z istniejących przeobrażeń i procesów degradacji środowiska...... 6 1.3 Uwarunkowania kulturowe...... 7 1.3.1 Główne czynniki -wpływające na możliwość rozwoju ...... 7 1.3.2 Uwarunkowania wynikające z zasobów kulturowych i krajobrazu...... 7 1.3.3 Uwarunkowania wynikające z przekształceń środowiska kulturowego i krajobrazu...... 9 1.3.4 Uwarunkowania wynikające z ochrony środowiska kulturowego i krajobrazu...... 9 1.4 Uwarunkowania demograficzne i społeczne...... 10 1.5 Uwarunkowania wynikające z istniejącego zagospodarowania terenu...... 13 1.5.1 Wyposażenie w obiekty obsługi mieszkańców...... 13 1.5.2 Zasoby mieszkaniowe...... 14 1.5.3 Mikrostruktura gospodarcza...... 15 1.5.4 Wyposażenie w infrastrukturę techniczna...... 16 1.5.5 Systemy komunikacji...... 17 2. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU FUNKCJI GOSPODARCZYCH GMINY...... 18 2.1 Przemysł i drobna wytwórczość ...... 18 2.2 Gospodarka rolna...... 18 2.3 Gospodarka leśna...... 19 2.4 Funkcja turystyki...... 20 3. UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z GOSPODARKĄ GRUNTAMI...... 21 4. Wykazy zabytków: ...... 22 1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POŁOŻENIA, STANU ŚRODOWISKA ORAZ STANU ZAGOSPODAROWANIA GMINY

1.1. Uwarunkowania wynikające z położenia gminy w regionie. • Możliwości rozwoju gminy Gorzków stanowią zarówno rola i miejsce gminy w strukturze regionu, jak i rola Lubelszczyzny w strukturze przestrzenno - gospodarczej kraju • Główne przesłanki rozwoju regionu, do których odnieść można obszar gminy wiąże się z: * wysoką jakością rolniczej przestrzeni produkcyjnej, której wartość była podstawą wydzielenia w programach krajowych Kompleksu Zamojsko - Sandomierskiego najlepszych gleb w kraju, predysponowanego do tworzenia krajowego zagłębia żywności i biznesu rolnego * położeniem w strefie oddziaływania korytarza transportowego łączącego Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym, związanego z przejściem granicznym na Ukrainę w Hrebennem. Gmina łączy się z tym korytarzem (trasa ekspresowa E - 17) przez drogę wojewódzką 842 - Rudnik Szlachecki - Wysokie – . • Według koncepcji rozwoju regionu zamojskiego (studium zagospodarowania przestrzennego województwa zamojskiego -1998 r) gmina Gorzków położona jest w granicach wyodrębnionej jednostki gospodarczej w oparciu o najwyższe walory rolniczej przestrzeni produkcyjnej, predysponowanej do rozwoju produkcji żywności i biznesu rolnego oraz powiązań z Ukrainą.

1.2 Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju gminy • Przyrodnicze czynniki kształtujące możliwości rozwoju gminy Gorzków stanowią: * zasady i walory przyrodnicze i zakres ich prawnej ochrony * warunki fizjograficzne * istniejące przeobrażenia i procesy degradacji środowiska przyrodniczego

1.2.1 Uwarunkowania wynikające z ochrony środowiska przyrodniczego

Na obszarze gminy Gorzków chronione prawem są: • gleby najwyższych klas bonitacyjnych, pokrywające w zasadzie obszar całej gminy (Ustawa z dnia 03. 02. 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych - Dz. U. Nr 16 póz. 78 z późn. zmian.) • lasy, na mocy powyższej ustawy • pomniki przyrody: * 2 lipy drobnolistne - Gorzków - Osada (w sąsiedztwie zabudowań H. Guza) * lipa drobnolistna - Gorzków Osada ( na skraju cmentarza od strony b. POM -u)

Ponadto występuje konieczność ochrony takich elementów środowiska, jak: * regionalnych i lokalnych korytarzy ekologicznych - doliny Żółkiewki i jej dopływu oraz siedlisk kserotermicznych (remiz leśnych, miedz, wąwozów, pojedynczych skarp - tzw. „użytków ekologicznych") * głównego zbiornika wód podziemnych (obszar całej gminy) * parków podworskich

1.2.2 Uwarunkowania wynikające z zasobów i walorów środowiska oraz warunków fizjograficznych

Występujące na obszarze gminy zasoby i walory środowiska naturalnego oraz warunki fizjograficzne stwarzają zarówno szansę jak i ograniczenia rozwoju poszczególnych funkcji:

Zasoby wodne: * Wody podziemne - w granicach gminy przeważają obszary o wysokiej zasobności w wody podziemne (100 - 200 m3/d/km2). Duże zasoby występują w strefie spękań tektonicznych, których przebieg pokrywa się przeważnie z układem dolin rzecznych, wydajność w strefach wierzchowin jest mniejsza. Wody podziemne kredowe wykazują się wysoką jakością. Jednocześnie główny zbiornik wód podziemnych charakteryzuje się słabą odpornością naturalną na zanieczyszczenia (z uwagi na bardzo dobre warunki infiltracji w obszarze jego zalegania), co wymusza konieczność ochrony. W związku z powyższym w obszarze gminy występują ograniczenia intensyfikacji produkcji rolnej (chemizacji, lokalizacji ferm bezściołowych) oraz lokalizacji inwestycji uciążliwych dla środowiska wodnego.

* Wody powierzchniowe - odznaczają się niską zasobnością (przepuszczalność podłoża). Ich podstawową funkcją jest funkcja ekologiczna. Dolina rzeki Żółkiewki i zbiorniki wodne stanowią cenne siedlisko dla wielu gatunków roślin i fauny. Ekologiczna funkcja tych wód jest znacznie obniżona przez nadmierne zanieczyszczenia i niewłaściwą meliorację.

Ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych: • Obszar gminy Gorzków położony jest w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) Nr 406. • Dolina Żółkiewki została uznana za zdegradowaną i wskazana do rewaloryzacji.

Zasoby leśne Lasy zajmują w gminie bardzo niewiele procent (8,5 %). Z uwagi na pełnione funkcje środowiskowe i ochronne (ochrona gleb przed erozją) mają dla obszaru gminy istotne znaczenie.

Zasoby rolniczej przestrzeni produkcyjnej Rolnicza przestrzeń produkcyjna jest najważniejszym zasobem gminy, cechują ją wartości jedne z wyższych w regionie (85,0 pkt. wg. 100 stopniowej skali ocen JUNG Puławy, Zamojszczyzna - 86,4 pkt., kraj 66,6 pkt), 70 % ogółu gleb w gminie bonitowana jest bardzo wysoko (klasa II -III). Jednocześnie znaczna część gruntów ornych (ok. 60 %) jest w znacznym stopniu podatna na erozję wodną powierzchniową oraz posiada trudne w stosunku o uprawy warunki fizjograficzne (urozmaicona rzeźba terenu). Wymusza to podjęcie zabiegów przeciwerozyjnych, a często zmianę sposobu użytkowania.

Zasoby surowców mineralnych Na terenie gminy nie występują rozpoznane i udokumentowane złoża kopalin. Występujące na całym obszarze gminy utwory lessowe mają potencjalne znaczenie dla przemysłu ceramiki budowlanej, w gminie obecnie eksploatowane są jedynie dla potrzeb cegielni w Wielkopolu.

Walory turystyczne Gmina nie posiada znaczących dla rozwoju funkcji turystyki walorów, brak jest większych cieków wodnych, bardzo niska jest lesistość obszaru, nie występują istotne zabytki kultury. Jedynymi atrakcjami są walory krajobrazowe - urozmaicona rzeźba terenu (okolice wsi Antonówka, , Olesin, część wsi , Widniówki), istniejące zbiorniki wodne w Gorzkowie i Wielobyczy i korzystne warunki bioklimatyczne - wysokie usłonecznienie, czyste powietrze, komfort akustyczny. Są to wartości, na bazie których promować można rozwój eko i agroturystyki w terenach wiejskich.

1.2.3 Uwarunkowania wynikające z istniejących przeobrażeń i procesów degradacji środowiska

Przeobrażenia i procesy degradacji środowiska gminy związane są z: • zjawiskiem erozji Negatywne skutki erozji widoczne w degradowaniu gleb lessowych oraz deformowaniu rzeźby terenu - powstawaniu wąwozów i uciążliwej mikrorzeźby (lokalnych obniżeń, skarp, wyrw i pożłobionych pól). Powoduje to konieczność zmian gospodarowania w obrębie terenów erozyjnych i lokalnie pilnego podjęcia prac zabezpieczających przed erozją (w gminie występuje 1 -szy stopień pilności zagospodarowania wąwozów i 2 stopień pilności ochrony przed erozją powierzchniową).

• degradacją jakości wód powierzchniowych i potencjalnym zagrożeniem wód podziemnych na skutek: * braku oczyszczalni ścieków i kanalizacji w zwodociągowanych jednostkach osadniczych gminy (rozproszone zrzuty ścieków do wód i gruntu) * braku właściwej gospodarki odpadami * spływów powierzchniowych z obszarów użytkowanych rolniczo.

Powstrzymanie procesu dalszej degradacji wiąże się z: * podjęciem działań technicznych zapewniających skanalizowanie jednostek osadniczych i zapewnienie niezbędnego stopnia oczyszczania * prowadzeniem gospodarki rolnej w sposób ograniczający migrację ścieków nawozowych, szczególnie azotanów (zakaz lokalizacji ferm bezściółkowych) * podjęciem działań w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami * ustanowieniem stref ochronnych istniejących ujęć wody dla wodociągów komunalnych

• zanieczyszczenie powietrza * konieczność podjęcia działań zmierzających do doprowadzenia na teren gminy gazu sieciowego i wykorzystania go w celach grzewczych.

1.3 Uwarunkowania kulturowe Przy formułowaniu polityki przestrzennej gminy i kierunków zagospodarowania przestrzennego należy uwzględnić uwarunkowania wynikające z zasobów środowiska kulturowego.

1.3.1 Główne czynniki -wpływające na możliwość rozwoju

Główne czynniki ukierunkowujące rozwój gminy to: • zachowanie różnorodności zasobów środowiska kulturowego • wymagania w zakresie ochrony konserwatorskiej obiektów, zespołów i obszarów zabytkowych • ochrona wartościowych zasobów środowiska kulturowego krajobrazu ze względu na znaczenie dla zachowania tożsamości kulturowej obszaru • istniejące zmiany i zagrożenia degradacją zespołów zabytkowych • kreowanie atrakcyjnego krajobrazu gminy.

1.3.2 Uwarunkowania wynikające z zasobów kulturowych i krajobrazu Krajobraz kulturowy gminy kształtował się w okresie wczesnego średniowiecza. Jedyny ślad pobytu człowieka na tym terenie zarejestrowano w m. Borsuk - Józefów. Główny ośrodek osadnictwa nowożytnego koncentrował się w Gorzkowie leżącym na szlaku handlowym z Krasnegostawu do Kraśnika. Układ przestrzenny Gorzkowa nawiązuje do założeń średniowiecznych. Podstawą jest rynek o wymiarach 80 x 90 m z którego naroży wybiegają ulice. Rynek otacza zabudowa o różnej głębokości, w zależności od jej usytuowania. Zachowany krajobraz kulturowy Gorzkowa obejmuje: • historyczny układ urbanistyczny • zespół kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława Biskupa, a w nim kościół, dzwonnica - brama, mur ogrodzeniowy z 4 kapliczkami, drzewostan w granicach cmentarza kościelnego oraz dawna plebania • dawna synagoga (obecnie siedziba szkoły podstawowej) • kościół polsko - katolicki p.w. Podwyższenia Św. Krzyża • cmentarz rzymsko - katolicki wraz z neogotycką kaplicą grobową i drzewostanem; czynny • cmentarz żydowski, nieczynny • kaplica św. Józefa przy ul. Partyzantów • urząd gminy przy ul. Głównej • młyn drewniany przy rzece • pozostałości drewnianej tradycyjnej zabudowy wiejskiej.

Do wartościowszych układów przestrzenno - krajobrazowych należy zabudowa wsi związanych z osadnictwem w dolinie rzeki. Są to wsie typu łańcuchowego. Typ wielodrożnicowy prezentuje Orchowiec. W krajobrazie kulturowym wyróżniają się pozostałości zespołów dworsko - parkowych, przy których utrzymała się zabytkowa zieleń. Najwartościowszym, ze względu na stan zachowania jest zespół w Wielkopolu, w skład którego wchodzi park krajobrazowy, dwór, spichlerz, stajnia, obora, gorzelnia, stodoła oraz młyn. Kolejnym jest zespół w Orchowcu gdzie zachowały się pozostałości parku krajobrazowego, dwór i budynek służby. Dalej należy wymienić zespół folwarczny w Kolonii Czysta Dębina, po którym zachowała się rządcówka, wozownia, suszarnia, gorzelnia, sześciorak i owczarnia. Wszystkie obiekty są murowane i obecnie przystosowane do celów mieszkalnych. W Baranicy zachowały się jedynie pozostałości parku dworskiego. Najcenniejszym obiektem zabytkowym jest kościół parafialny wraz z dzwonnicą - bramą, murem, 4 kapliczkami oraz drzewostanem w Gorzkowie. Ciekawe walory krajobrazowe i widokowe cechuje dolinę rzeki Żółkiewki wraz z zabudową wsi oraz ciąg wyniosłości po północnej i południowej stronie doliny. 1.3.3 Uwarunkowania wynikające z przekształceń środowiska kulturowego i krajobrazu

Przeobrażenia środowiska kulturowego Gorzkowa jak i zabudowy wiejskiej następowały w różnych okresach czasu i w różnym natężeniu. W wyniku przekształceń własnościowych m. in. po II wojnie światowej degradacji uległy zespoły dworskie. Nieczytelne w krajobrazie kulturowym są folwarki w Baranicy, Gorzkowie, Piaskach Szlacheckich i Wielobyczy. Powstała po II wojnie światowej zabudowa murowana ma charakter zróżnicowany. Typizacja i stosowane formy budownictwa lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku nie nawiązują do zabudowy tradycyjnej dla tego miejsca. Pozostały do chwili obecnej fragmenty zabudowy drewnianej mieszkalnej i gospodarczej, ulega ona dekapitalizacji w skutek zużycia technicznego. Niekorzystne przekształcenia zabudowy przy Rynku (realizacja 3 kondygnacyjnego budynku wielofunkcyjnego, kiosku spożywczego, przystanku autobusowego, sklepu mięsnego) jak i przy ulicy Partyzantów i Głównej wprowadziły dysharmonię w strukturze, skali i formie zabudowy małomiasteczkowej.

1.3.4 Uwarunkowania wynikające z ochrony środowiska kulturowego i krajobrazu

Na mocy Ustawy o ochronie dóbr kultury z dnia 15 lutego 1962 roku, ochrona prawną objęte są: • zespół kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława Biskupa w Gorzkowie wraz z uposażeniem wnętrza kościoła, dzwonnicą - bramą, murem i 4 kapliczkami oraz drzewostanem w granicach cmentarza kościelnego. Rej. ząb.: A/114/395 A/395 • cmentarz parafialny w Gorzkowie, założony w 1795 r., chroniony w obrębie muru ogrodzeniowego wraz z kaplicą grobową Skawińskich, drzewostanem i najstarszymi nagrobkami. Rej. ząb.: Z A / 328 • zespół dworsko - parkowy w Wielkopolu w skład którego wchodzą park krajobrazowy, dwór, spichlerz, stajnia, obora, gorzelnia, stodoła oraz młyn drewniany usytuowany nad rzeką. rej. ząb.: Z A/319 • dwa kopce ziemne z okresu wczesnego średniowiecza znajdujące się wśród zabudowań gospodarskich w m. Borsuk - Józefów, rej. ząb. A/a 376/24.

W gminnej ewidencji konserwatorskiej zabytków znajduje się historyczny układ urbanistyczny Gorzkowa XVII/XIX w., a ponadto: • pozostałości zespołów dworsko - parkowych w Chorupniku, Kolonii Czysta Dębina, Orchowcu, Bobrowem, Piaskach Szlacheckich, Wielobyczy • cmentarz żydowski nieczynny w Gorzkowie - Góry • obiekty sakralne: kościół polsko - katolicki, kaplica św. Józefa, d. synagoga (ob. szkoła ) w Gorzkowie, kapliczki w Antonówce, Baranicy, Borowie, Kol. Czysta Dębina, Krzyże w Antonówce (2), Baranicy i Wiśniowie oraz figura mur. w Piaskach Szlacheckich • obiekty użyteczności publicznej: urząd gminy mur. po 1922 r. w Gorzkowie, urząd pocztowy i apteka • obiekty budownictwa przemysłowego: gorzelnia w Kol. Czysta Dębina, młyn wodny drewniany (ob. elektryczny) w Gorzkowie • obiekty tradycyjnej zabudowy wiejskiej: zagroda nr 129 w Orchowcu, - pojedyncze obiekty w: Antonówce, Bobrowem, Borowie, Czystej Dębinie, Orchowcu, Piaskach Szlacheckich, Wielkopolu, Wielobyczy i Wiśniowie.

Na mocy ustawy o cmentarzach chroniony jest cmentarz rzymsko -katolicki w Orchowcu powstały w 1982 r. na terenie d. zespołu dworskiego w sąsiedztwie kościoła (pow. 1,5 ha).

Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków objęte są ścisłą ochroną konserwatorską i obowiązuje zachowanie w obecnej formie przestrzennej i funkcji. Wszelkie prace inwestycyjne w obrębie zespołów i obiektów oraz w ich najbliższym otoczeniu wymagają zgody służb konserwatorskich. Ponadto ochronie podlega widok na każdy z obiektów, co należy uwzględnić planując nowe obiekty w ich najbliższym otoczeniu. Obiekty zabytkowe objęte wzmożoną ochroną (znajdujące się w ewidencji konserwatorskiej i wszystkie kapliczki, krzyże i figury przydrożne) powinny być w miarę możliwości zachowane dla utrzymania tożsamości kulturowej obszaru a ich forma winna służyć opracowaniu zasad kształtowania form architektury i budownictwa obszaru. Realizacja nowej zabudowy winna uwzględniać zasady kształtowania formy nawiązującej do historycznej kompozycji urbanistycznej Gorzkowa, tradycyjnej zabudowy i sposobu zabudowy na działkach siedliskowych. Należy w miarę możliwości zachować istniejące rozłogi pól sygnalizujące historyczne podziały majątkowe oraz wysokie miedze zapobiegające osuwaniu się żyznych gleb ze stoków uprawianych wzgórz. Wszelkie prace na terenach występowania stanowisk archeologicznych należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim, który określi warunki ochrony.

1.4 Uwarunkowania demograficzne i społeczne. • Długookresowa analiza zmian liczby ludności gminy wykazuje postępujący ubytek, który w okresie ostatnich 20 lat wyniósł aż 20,6 %. Malejąca ilość urodzeń, bardzo wysoka liczba zgonów (znacznie wyższa niż w obszarach wiejskich regionu) oraz stałe ujemne saldo migracji kwalifikuje gminę do obszarów o silnej depresji demograficznej. Decyduje również o utrwaleniu deformacji struktur demograficznych. • Struktura ludności wg płci jest typowa dla obszarów wiejskich. W średnich rocznikach znaczny niedobór kobiet spowodowany nadmierną migracją. Jest to tendencja niewłaściwa, grożąca w przyszłości dalszym zmniejszeniem przyrostu naturalnego, wśród starszych - blisko 2 -krotna przewaga ilości kobiet związana ze znaczną umieralnością wśród mężczyzn. • W strukturze wieku zaznacza się niekorzystnie niski udział ludności w wieku produkcyjnym (zaledwie polowa społeczeństwa) oraz bardzo wysoki udział ludności w wieku emerytalnym, osiągający wartości jedne z najwyższych w regionie (28,2 %). Udział ludzi młodych jest bardzo niski i świadczy o niskim biologicznym potencjale rozwojowym ludności. • Współczynnik obciążenia demograficznego osiąga wartość najwyższą w regionie (99,8 - gmina, 90,2 - region) i oznacza, że na 100 osób pracujących przypada aż 99,8 os. w wieku nieprodukcyjnym. Sytuację komplikuje fakt, iż na utrzymaniu ludności pracującej jest również znaczna ilość osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku (113 osób -1998r., 151 osób - I kwartał 1999 r., czyli ok. 87,0 % ogółu bezrobotnych). • Główne skupiska ludności to sołectwa: Gorzków Osada, Gorzków Wieś, Orchowiec, oraz Borów Wieś, gdzie zamieszkuje ok. 42 % ogółu ludności.

Z uwagi na koncentrację siły roboczej oraz stosunkowo chłonny rynek zbytu towarów i usług stanowi korzystny czynnik rozwoju.

• Gmina wyludnia się. Ubytek liczby ludności charakterystyczny jest dla całego obszaru gminy, z wyjątkiem sołectwa Góry, gdzie w ciągu ostatnich10 -ciu lat nastąpił niewielki przyrost liczby ludności (o 0,3 %). Obszarem wyludniającym się, gdzie nastąpił największy ubytek liczby ludności jest zachodnia i południowo -zachodnia część gminy z sołectwami: Antoniówka (o 20,8 %), Borów Koi. (o 25,8 %) , Czysta Dębina Koi. (o 20,5 %), Czysta Dębina Wieś (o 22,3 %) oraz Józefów (aż 42,4 %).

• Społeczeństwo starzeje się. Problem szybkiego starzenia się społeczeństwa dotyczy prawie całego obszaru gminy. Trudno wyodrębnić obszary, w których struktura wiekowa ludności jest korzystna. Bardzo trudna sytuacja występuje w obszarze obejmującym sołectwa: Antonówka, Bobrowe, Borów Kol., , Czysta Dębina Koi., Józefów, Olesin, (udział ludności starej osiąga aż 40 % - Józefów). Największym problemem natury socjologiczne - ekonomicznej tego obszaru jest wysokie obciążenie ekonomiczne ludności pracującej, opieka socjalna ludzi starych, gospodarstwa porzucone, bez następców, nasilające się zjawisko patologii społecznej. . Obszarem o stosunkowo „młodych" strukturach są sołectwa: Gorzków Osada, Gorzków Wieś, Wiśniów, Góry, Borsuk, Piaski Szlacheckie, . Problemem tego obszaru jest zapewnienie odpowiedniego poziomu edukacji młodego pokolenia oraz wysokie obciążenie demograficzne ludności pracującej. W przyszłości znaczny przyrost biologiczny młodszych roczników wchodzących w wiek produkcyjny (od 19-24 lat), który wg prognoz będzie trwał do 2007 roku, spowoduje konieczność stworzenia nowych miejsc pracy w celu zatrzymania tych roczników na terenie gminy. • Dużym problemem społecznym gminy ograniczającym rozwój jest niski poziom wykształcenia ludności zamieszkałej na wsi. Obecnie aż 58,7 % ludności dorosłej posiada wykształcenie podstawowe i niepełne podstawowe, 40,5 % - wykształcenie średnie ogólnokształcące i zawodowe oraz zasadniczo zawodowe. Jedynie 2,2 % posiada wykształcenie wyższe. Sytuacja taka może ulec radykalnej poprawie, gdyż poziom wiedzy fachowej i przedsiębiorczość osób prowadzących gospodarstwa będą podstawowym czynnikiem rozwoju. • Najtrudniejszym problemem społecznym i ekonomicznym jest bezrobocie o bardzo niekorzystnej strukturze: • wysoki udział bezrobocia agrarnego wynikającego z niepełnego wykorzystania ludzi w rolnictwie • duży udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych • bardzo duży udział ludzi młodych (do 34 lat) - aż 77,8 % (region 66,1 %) • niskie kwalifikacje ludności. Przeważają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (ok. 5,2 %). W gminie trudności z podjęciem pracy mają również osoby z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym (ok. 27 %). Jest to wskaźnik bardzo niekorzystny, świadczący o braku przystosowania zawodowego bezrobotnych do wymogów rynku pracy. • duża ilość osób bezskutecznie poszukujących pracy przez okres dłuższy niż rok (ok. 56 % ogółu bezrobotnych) • malejący udział bezrobotnych zwalnianych z przyczyn dotyczących zakładów pracy (ok. 9 %) • rosnący udział zwolnionych indywidualnie oraz pochodzących z sektora prywatnego ( 47 %)

Bezrobocie może stanowić > zagrożenie dla dalszego rozwoju ekonomicznego gminy sprzyjając powstawaniu niedostatku społecznego. Sytuację dodatkowo skomplikuje wejście na rynek pracy w latach 2000 -2004 roczników wyżu demograficznego. W przyszłości znaczne zasoby siły roboczej mogą stanowić czynnik sprzyjający rozwojowi pod warunkiem podjęcia działań edukacyjnych nastawionych na potrzeby rozwojowych branż gospodarczych gminy. 1.5 Uwarunkowania wynikające z istniejącego zagospodarowania terenu.

1.5.1 Wyposażenie w obiekty obsługi mieszkańców

• Urządzenia obsługi mieszkańców zlokalizowane na terenie gminy w odniesieniu do: administracji, ochrony zdrowia, łączności, oświaty i wychowania, kultury i handlu mają zasięg lokalny. • W dziedzinie usług publicznych obejmujących oświatę oraz ochronę zdrowia potrzeby mieszkańców są w pełni zaspokajane oraz dostępność do usług jest korzystna. Sieć szkół podstawowych jest wystarczająca, z miejscowości, w których nie ma placówek oświaty dzieci dowożone są w sposób zorganizowany (autobusem Urzędu Gminy), dochodzą lub dojeżdżają różnymi środkami lokomocji (PKS - Krasnystaw, BUS - , dojazdy we własnym zakresie). Wyposażenie szkół wiejskich jest tradycyjne, nie dorównuje poziomowi wyposażenia szkół miejskich, szczególnie w sprzęt komputerowy i zaplecze sportowe. Jedynie przy szkole podstawowej w Gorzkowie istnieje sala gimnastyczna. Koszty utrzymania szkół podstawowych są wysokie i stanowią poważne obciążenie budżetu gminy (ok. 40 %). Zjawisko spadku liczby urodzeń będzie miało wpływ na reorganizację sieci szkolnictwa podstawowego w przyszłości. Kolejny wyż demograficzny przewidywany jest wg danych GUS na okolice 2010 roku. W związku z wprowadzeniem reformy systemu oświaty w Polsce - została opracowana reorganizacja sieci szkół w gminie. Na terenie gminy nie ma żadnej szkoły ponad podstawowej zarówno w profilu ogólnym, jak i zawodowym.

Młodzież po ukończeniu szkoły podstawowej może kontynuować naukę: w zakresie szkolnictwa ogólnokształcącego w: Turobinie, Krasnymstawie, Tarnogórze, Wysokiem i Zamościu, w zakresie szkolnictwa zawodowego w: Krasnymstawie, Zamościu, Izbicy, Turobinie i Żółkiewce, dla dorosłych: w Turobinie, Izbicy, Żółkiewce, Krasnymstawie, Zamościu.

Obsługę gminy w zakresie ochrony zdrowia można uznać za zadawalającą. Ośrodki Zdrowia w Gorzkowie i Orchowcu obsługują mieszkańców gminy jedynie w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. W zakresie lecznictwa specjalistycznego i szpitalnego, gmina obsługiwana jest przez przychodnie specjalistyczne i szpital w Krasnymstawie. W zakresie pomocy doraźnej gmina obsługiwana jest przez karetki sanitarne w Żółkiewce. Mimo, iż poziom obsługi mieszkańców jest lepszy niż w innych ośrodkach regionu (istnieją prywatne gabinety: ginekologiczny i okulistyczny), konieczne jest rozszerzenie zakresu usług o specjalności: stomatologia, rehabilitacja itp. Brak jest również zaplecza badawczo -diagnostycznego. Jako stan zadawalający można uznać wyposażenie w apteki (Gorzków, Orchowiec). Poziom życia mieszkańców obniża brak Gminnego Ośrodka Kultury, zły stan techniczny niektórych obiektów remiz strażackich, które wykorzystywane są do prowadzenia działalności kulturalno -rozrywkowej. Brak jest klubów, świetlic, nie działają Koła Gospodyń Wiejskich, zbyt mała ilość bibliotek publicznych. Zbyt małe środki finansowe z budżetu gminy przeznacza się na finansowanie bardzo ważnej sfery życia jaką jest sport i rekreacja . W gminie istnieje tylko jedno ogólnodostępne boisko sportowe znajdujące się w Gorzkowie, które jest we władaniu Klubu Sportowego „ZRYW". Odczuwalny jest brak sal gimnastycznych, zbyt mała ilość boisk sportowych, brak urządzeń rozwijających kondycję fizyczną dzieci i młodzieży (np. siłownie, korty tenisowe), ścieżek rowerowych itp. - Wyposażenie w usługi komercyjne: bytowe, handlowe, gastronomiczne i rzemiosło regulowane jest przez gospodarkę rynkową.. Jest zróżnicowane, w większości jednostek osadniczych występują usługi elementarne. Są to obiekty rozproszone, nawiązują do osadnictwa i aktualnych potrzeb, jedynie w Gorzkowie wykształciło się wyraźne centrum usługowo - handlowe, wielobranżowe. W bilansie usług najszybszy wzrost ilości placówek o charakterze rzemieślniczo - usługowym nastąpił w miejscowościach: Gorzków Wieś, Gorzków Osada, Wielkopole, Piaski Szlacheckie, Orchowiec, Chorupnik, Borów Wieś. Najliczniej rozwijały się zakłady rzemieślniczo - usługowe, budowlane oraz mechanika pojazdowa. Odczuwalny jest brak usług bytowych w sołectwach: Wiśniów, Olesin, Borów Koi., Borsuk, Bobrowe, , Góry, Widniówka, Józefów, Felicjan, Czysta Dębina Wieś. Najbardziej dynamiczną sferą usług komercyjnych jest handel. Największa koncentracja obiektów handlowych występuje w sołectwach: Gorzków Osada, Gorzków Wieś, Orchowiec, Wielkopole. Natomiast sołectwa: Felicjan, Józefów, Widniówka, Góry, Zamostek,Baranica, Bogusław i Borów Koi. pozbawione są stałych obiektów handlowych branży spożywczej. Gminę charakteryzuje brak obiektów gastronomicznych o wysokim standardzie. Jedynie w Gorzkowie funkcjonują: Bar „Przystań" oraz Cafe „Skarpa". Również brak jest bazy noclegowej i rozrywkowej obsługującej turystów. Walory krajobrazowe - przyrodnicze gminy stwarzają możliwości rozwoju agroturystyki, pod warunkiem przystosowania zagrody wiejskiej do standardów europejskich.

1.5.2 Zasoby mieszkaniowe

Pod względem charakteru zabudowy w gminie występuje: • zabudowa indywidualna jednorodzinna zlokalizowana w Gorzkowie, stanowiąca blisko 20 % substancji mieszkaniowej oraz rozproszona w gminie wśród zabudowy zagrodowej • zabudowa wielorodzinna zlokalizowana w Gorzkowie Osadzie (11 mieszkań, zajmuje ok. 50 osób) - własność komunalna • zabudowa zagrodowa stanowiącą gros substancji mieszkaniowej (ponad 90 % ogółu). Standardy powierzchniowe zasobów mieszkaniowych należy uznać za korzystne (są wyższe od średnich ich odpowiedników dla obszarów wiejskich regionu). Istotne uwarunkowania stwarza niedostateczne wyposażenie tej zabudowy w podstawowe urządzenia infrastruktury (brak sieci kanalizacyjnej poza częścią Gorzkowa Osady i Gorzkowa Wsi, brak gazu sieciowego). Rynek nieruchomości cechuje znikomy udział działek budowlanych. Analiza wydanych pozwoleń dla osób fizycznych wykazuje z roku na rok tendencje malejącą. Największy ruch budowlany występuje w Gorzkowie, Piaskach Szlacheckich i Wielkopolu; w 6 miejscowościach w ciągu ostatnich pięciu lat nie wydano żadnego pozwolenia na budowę (Antoniówka, Borów Koi., Borsuk, Józefów, Widniówka, Zamostek). Są to obszary wyludniające się, gdzie ubytek ludności w ciągu ostatniego 20 -lecia przekroczył 20 % (Józefów aż 42,4 %). Niepokojącym objawem jest brak pozwoleń na budowę obiektów usługowych zarówno publicznych jak i komercyjnych, a także obiektów produkcyjnych, co świadczy o niskiej aktywności gospodarczej gminy.

1.5.3 Mikrostruktura gospodarcza

Stopień rozwoju gospodarczego gminy mierzony jest skalą działalności pozarolnej, dynamiką rozwoju i strukturą podmiotów gospodarczych. • Gmina Gorzków należy do grup gmin o najniższym wskaźniku ilości podmiotów gospodarczych (na 1000 mieszkańców) • W porównaniu do roku 1997 największa dynamikę wykazały podmioty o charakterze: przemysłowym o 17 %, usługowym o ok. 13 %, rzemieślniczym o ok. 11 % oraz budowlanym ok. 8 % i transportowym o ok. 7 %. • Największa koncentracja podmiotów gospodarczych występuje w sołectwach Gorzków Osada, Gorzków Wieś, Wielkopole, Borów Wieś, Orchowiec, Piaski Szlacheckie, co świadczy o aktywizacji' • Niedoinwestowanie w obiekty usługowo - rzemieślnicze występuje w większej części gminy (sołectwa: Baranica, Bogusław, Borsuk, Borów Koi., Bobrowe, Czysta Dębina Wieś, Józefów, Widniówka) i świadczy o pasywności i braku aktywności społeczności lokalnej. • Brak jest (poza młynami) drobnych zakładów przetwórstwa rolnego, związanego z lokalną bazą surowcową oraz świadczących usługi na rzecz rolnictwa. Notuje się przewagę jednostek prowadzących działalność w zakresie handlu, składowania, transportu oraz produkcji. • Struktura podmiotów gospodarczych wg form własności wskazuje zdecydowaną dominację sektora prywatnego (aż 94,3 %).

1.5.4 Wyposażenie w infrastrukturę techniczna

- Zaopatrzenie w wodę. • Pod względem zaopatrzenia ludności w wodę sytuacja jest korzystna. Wodociągów zbiorowych nie posiadają jedynie miejscowości Borsuk, Józefów i Piaski Szlacheckie. • Istnieje konieczność wymiany rur azbestowo - cementowych w istniejącej sieci na PE.

- Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków. • Rozwój systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków pozostaje daleko w tyle za systemem zaopatrzenia w wodę • Zaopatrzenie w wodę z wodociągów powoduje zwiększone zużycie; brak urządzeń oczyszczających stanowi zagrożenie skażenia wód powierzchniowych i podziemnych, a także gleb ściekami bytowo - gospodarczymi.

- Gospodarka odpadami stałymi. • Brak właściwej gospodarki odpadami, gminne wysypisko śmieci przestało funkcjonować, w części gminy brak tymczasowych punktów gromadzenia odpadów. Problem wymaga podjęcia właściwych działań gminy w ramach wspólnych programów Starostwa Powiatowego.

- Zaopatrzenie w gaz i ciepłownictwo • Gmina posiada opracowaną koncepcję programową gazyfikacji, istnieje potrzeba opracowania projektu technicznego. • Realizacja sieci gazowej umożliwi pro - ekologiczne rozwiązania problemów grzewczych jako alternatywne źródło energii cieplnej.

- Elektroenergetyka • W zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną obszaru gminy nie występują istotne problemy. • Istnieje konieczność przebudowy sieci elektroenergetycznych SN, NN i stacji transformatorowych w miejscowości Antonpwka, Bobrowe, Bogusław, Gorzków, Felicjan, Orchowiec, Widniówka, Wielobycz, Wiśniów. • Istnieje konieczność zabezpieczenia terenu pod realizację linii 400 KV relacji Rzeszów - Zamość - Lublin. - Telekomunikacja • Zakończenie inwestycji telefonizacji gminy pozwoli na sprawną obsługę mieszkańców gminy.

1.5.5 Systemy komunikacji

- Drogi wojewódzkie Stan techniczny drogi wojewódzkiej nr 842 jest dostateczny, z lokalnymi ubytkami, odkształceniami nawierzchni, uszkodzonymi poboczami, brakami w oznakowaniu poziomym i pionowym, nie najlepiej funkcjonującym odwodnieniem korpusu drogi. Większość mostów i przepustów nie odpowiada pod względem technicznym natężeniu ruchu i gabarytom pojazdów. Istniejący ruch mieszany (dalekobieżny, lokalny, samochody, ciągniki, wozy konne, rowery a także ruch pieszy) w znacznym stopniu ogranicza przepustowość drogi i zagraża bezpieczeństwu uczestników tego ruchu. Droga tylko miejscami przystosowana jest do prędkości projektowej 70 km/h. Modernizacja drogi polegać będzie na dostosowaniu jej do prędkości projektowej 70 km/h oraz poszerzeniu korony do 10,0 m.

- Drogi powiatowe Sieć dróg powiatowych jest dość dobrze rozwinięta i spełnia swoje zadanie, łącząc większe miejscowości ze sobą i z ośrodkiem gminnym oraz drogą wojewódzką nr 842 Rudnik Szlachecki - Wysokie - Krasnystaw. Nie najlepszy jest natomiast stan techniczny istniejących dróg - ubytki w nawierzchni, koleiny, zniszczone pobocza, niedrożne rowy odwadniające i przepusty, nieczytelne oznakowanie pionowe i poziome. Są też 3 odcinki dróg powiatowych o nawierzchni gruntowej, łącznej długości 5,25 km.

- Drogi gminne Ponieważ sieć dróg powiatowych jest dość gęsta, drogi gminne mają mniejsze znaczenie niż w innych gminach. Łączą w zasadzie zabudowę kolonijną z drogami powiatowymi. Ich główną funkcją jest obsługa ruchu związanego z produkcją rolną. Jednak stopień realizacji tych dróg jest dość dobry -42,9% 2. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU FUNKCJI GOSPODARCZYCH GMINY

2.1 Przemysł i drobna wytwórczość - Czynniki sprzyjające rozwojowi: • wysoka podaż surowców rolnych, stanowiących bazę dla przemysłu spożywczego o surowcowej orientacji lokalizacyjnej • możliwość wykorzystania rezerw terenów i obiektów po byłych GS, spółdzielniach produkcyjnych, gruntów PFZ i komunalnych • możliwości wynikające z oddziaływania transportu jako czynnika stymulującego rozwój działalności gospodarczej - bliskie sąsiedztwo głównej trasy tranzytowej regionu — drogi ekspresowej (odległość ośrodka gminnego od trasy ok. 13 km) • wysokie zasoby pracy • wysokie zasoby wód podziemnych - Czynniki ograniczające możliwości rozwoju: • niekorzystne warunki wodne pod względem ilości i jakości wód powierzchniowych • zasięg głównego zbiornika wód podziemnych GWZP - 406, proponowanego do objęcia ochrona prawną, wykluczającą lokalizację inwestycji zagrażających środowisku wodnemu • ochrona gleb wysokich klas bonitacyjnych przed zmianą przeznaczenia na nierolnicze • brak surowców mineralnych istotnych dla eksploatacji przemysłowej • niskie kwalifikacje zawodowe siły roboczej • niska atrakcyjność inwestycyjna gminy dla inwestorów z zewnątrz • brak aktywnej polityki tworzenia rezerw terenów pod działalność produkcyjną.

2.2 Gospodarka rolna

- Czynniki sprzyjające rozwojowi: • korzystna przestrzeń produkcyjna dla rolnictwa, wyróżniona w krajowych programach przestrzennych jako część obszaru o potencjalnych możliwościach wzrostu produkcji rolnej - tworzenia krajowego zagłębia żywności • czyste środowisko naturalne o dużych predyspozycjach do osiągnięcia w produkcji rolnej cech biodynamicznych, atrakcyjnych nie tylko w skali kraju • prywatna własność ziemi dająca możliwość szybszego dostosowania się do gospodarki rynkowej • szansę tworzenia gospodarstw dużych, efektywnych ekonomicznie z uwagi na rosnący udział działek rolnych na rynku nieruchomości • możliwość wprowadzenia produkcji specjalistycznej - sadownictwa, zielarstwa, upraw miododajnych (wykorzystanie warunków naturalnych i siły roboczej) • możliwość wykorzystania walorów wsi (rejon Antoniowki, Bobrowego, Olesina, Orchowca, Widniówki) dla rozwoju funkcji agroturystyki opartej na bazie gospodarstw wiejskich, jako dodatkowego źródła dochodu dla rolników

- Czynniki ograniczające rozwój: • niekorzystna struktura agrarna, z przewagą gospodarstw małych i średnich, nieefektywnych ekonomicznie • bariera kapitałowa związana z niską opłacalnością produkcji rolnej, ograniczająca inwestowanie w rolnictwie, wysoki poziom bezrobocia agrarnego przy braku możliwości stworzenia w krótkim czasie alternatywnych miejsc pracy na wsi, co utrudnia proces restrukturyzacji gospodarki rolnej • niskie kwalifikacje zawodowe rolników i związana z tym zbyt mała inicjatywność i aktywność ludności wiejskiej • zaawansowany proces „starzenia się" mieszkańców wsi • niedoinwestowanie w zakresie obsługi rolnictwa i przetwórstwa płodów rolnych • bariery ekologiczne - podatność ok. 60 % gruntów ornych gminy na erozję, wymuszająca zmianę sposobów zagospodarowania obszarów erozyjnych - niekorzystne warunki wodne pod względem ilości i jakości wód powierzchniowych, - możliwość łatwego skażenia głównego zbiornika wód podziemnych ograniczająca chemizację rolnictwa i prowadzenia hodowli na skalę przemysłową - niewłaściwe warunki wodne w glebach - potrzeba wykonania zabiegów melioracyjnych.

2.3 Gospodarka leśna

- Czynniki sprzyjające rozwojowi • niski stan zanieczyszczenia powietrza, pozwalający na wysoką zdrowotność i żywotność lasów • zgodność drzewostanów z występującymi siedliskami - Czynniki ograniczające rozwój • duże rozdrobnienie lasów prywatnych , utrudniająca prowadzenie właściwej gospodarki • brak możliwości istotnego zwiększenia lesistości obszaru z uwagi na występowanie generalnie na całym terenie gminy wysokich klas gleb użytkowanych rolniczo • konieczność godzenia funkcji produkcyjnych lasów z funkcją ochronną (lasy pełnią tu funkcje glebochronne) 2.4 Funkcja turystyki

- Czynniki sprzyjające rozwojowi • możliwość wykorzystania walorów krajobrazowych i klimatycznych dla rozwoju funkcji eko - i agroturystyki opartej na zagrodach rolniczych • istniejące zbiorniki wodne na rzece Żółkiewce (Gorzków, Wielkopole) mogące pełnić funkcję kąpielisk (wypoczynek sobotnio -niedzielny) • dobra dostępność komunikacyjna terenu - Czynniki ograniczające rozwój • brak istotnych atrakcji turystycznych (wg. waloryzacji przyrodniczej stosującej 10 stopniową skalę ocen, gmina Gorzków otrzymała tylko 1 punkt za walory rekreacyjne) • niski stan estetyczny i sanitarny obszarów wiejskich • brak podstawowej bazy turystycznej (baza gastronomiczne -hotelowa). 3. UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z GOSPODARKĄ GRUNTAMI

Stopień rozwoju gospodarczego gminy określa również sytuacja finansowa budżetu gminy pozwalająca określić i zrealizować cele rozwojowe gminy w zakresie zadań publicznych oraz infrastruktury technicznej, komunalnej i komunikacyjnej. Wielkość dochodów budżetu gminy oraz struktura wydatków określają rozmiar i dynamikę inwestycyjną samorządu. W strukturze wydatków budżetu dominowały środki przeznaczone na oświatę i wychowanie (40,0 %), administrację samorządową (ok. 14,7 %) oraz gospodarkę komunalną (18,8 %). Na cele inwestycyjne przeznaczono ok. 26,5 % ogółu wydatków budżetu gminy, co w przeliczeniu na 1mieszkańca daje wskaźnik nieco niższy od poziomu średniego dla gmin wiejskich. Środki budżetowe oraz pozabudżetowe (dotacje Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, fundusze celowe, środki wojewody oraz kredyty bankowe) wydatkowano na rozwój telefonizacji, kanalizacji sanitarnej, wodociągu wiejskiego. 4. Wykazy zabytków:

WYKAZ ZABYTKÓW PRAWNIE CHRONIONYCH I EWIDENCJONOWANYCH

Obiekty wpisane do rejestru zabytków województwa lubelskiego : Gorzków Osada ` Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława Bpa a) kościół mur. z wyposażeniem wnętrza 1623 r., rozbud. 1885 b) brama-dzwonnica, 1623r., rozbud. 1885 c) ogrodzenie z 4 kapliczkami, mur., pocz. XIX w. Rej. zab.: A/114/395 z 1969 r. d) drzewostan Rej. zab.: A/395 Gorzków Osada Cmentarz rzymsko-katolicki, czynny, założony 1795 r. wraz z neogotycką kaplicą grobową rodziny Skawińskich nagrobki drzewostan mur ogrodzeniowy Rej.zab.:A/328zl985r. Rej. Zab. Z A/328 Józefów Dwa kopce ziemne z okresu wczesnośredniowiecznego znajdujące się wśród zabudowań gospodarczych. Rej. ząb.: A/316/24 Wielkopole Zespół dworski a) dwór, ob. szkoła podstaw., mur., 2 pół. XIX w. b) budynek gospodarczy, mur. k. XIX w. część gospodarcza z czterema budynkami gospodarczymi, c) pozostałości parku Rej. ząb.: A/319 z 1985 r. d) młyn, lata 20 XX w; Rej. Zab. Z A/319

Obiekty znajdujące się w ewidencji konserwatorskiej Antoniówka 1. Dom nr 51, drewn., 2 pół., XIX w. 2. Dom nr 53, drewn., k. XIX w. Bobrowe l. Dom nr 12, drewn., k. XIX w. Borów 1. Dom nr 2, drewn., ok. 1910 r. l. Dom nr 32, drewn., k. XIX w. Chorupnik 1. Dwór, ob. dom nr 3., mur., (kam.) ok. 1915-25 cz. przebudowany po 1945 r. Czysta Dębina 1. Dom nr 30, drewn., ok. 1880 r. 2. Dom nr 39, drewn. ok. 1920 r. Czysta Dębina Kol. l. Zespół folwarczny a) rzadcówka, ob. dom nr 22, mur. (kam.) l pół. XIX w., spalona 1914r., odbudowana; rozbiórka cz. budynku lata 60 XX w. b) sześciorak, mur. (kam.), l pół. XIX w., spalony 1914 r., odbudowany c) owczarnia, ob. dom nr 40., mur. (kam.), l pół. XIX w. spalona 1914r., odbudowana częściowo d) suszarnia ob. dom nr 17/18, mur. (kam.), l pół. XIX w. e) gorzelnia, ob. dom mieszkalny, mur. (kam.), l po. XIX w., spalona 1914, odbudowana Gorzków Osada 1. Kościół pol.-kat. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, mur. 1927 r. 2. Kaplica św. Józefa, mur. 1900 r. 3. Kaplica grobowa Skawińskich na cmentarzu grz.., mur. 4 ćw. XIX w. 4. Organistówka, mur. 2 pół. XIX w. 5. Urząd Gminy, mur. po 1922 r. 6. Szkoła, ob. apteka i ośrodek zdrowia, mur. pocz. XX w. 7. Młyn wodny, ob. elektryczny, drewn. 1925 r. Orchowiec 1. Zespół dworski a) dwór mur., l pół. XIX w. b) dom służby folwarcznej, mur. (kam.) 1909 r c) pozostałości parku, pół. XIX w. 2. Zagroda nr 29 a) dom mur., 1899 r. b) spichlerz drewn., ok. 1910 r. 3. Dom nr 64, drewn., 1909 r. 4. Dom nr 77, drewn. XIX/XX w. 5. Dom nr 80, mur. (kam.) l dek. XX w. 6. Dom nr 116, drewn. 1908 r. 7. Dom nr 117, drewn. 1908 r. 8. Dom nr 119, drewn. ok. 1880 r.

Piaski Szlacheckie 1. Dom nr 99, drewn., l. 70 XIX w. 2. Dom nr 122, drewn., 1925 r. Wielkopole 1. Dom nr 8, drewn., 2 pół. XIX w. 2. Dom nr 27, drewn., ok. 1880 r. 3. Dom nr 44, drewn.. XIX/XXw. 4. Młyn parowy, ob. elektryczny, drewn., k. XIX w. Wielobycz 1. Dom nr 26, drewn., k. XIX w. 2. Dom nr 39, drewn. ok. 1910 r. , Wiśniów 1. Dom nr 11, mur. (kam.), XIX/XX w.

WYKAZ OBIEKTÓW ARCHITEKTURY I BUDOWNICTWA OBJĘTYCH GMINNA EWIDENCJĄ ZABYTKÓW: ANTONIÓWKA 1. Kapliczka, drewn., 1948 2. Krzyż, drewn. 3. Krzyż, drewn. BARANICA 1.Park dworski (pozostałości) 2.Krzyż, drewn., 1949 3.Krzyż, drewn. 4.Kapliczka, mur.,1925 BOBROWE 1.Dworek, drewn., 1933 2.Młyn, wł. Józef Wrona, drewn., lata 40. XX 3.Dom nr 22, drewn., XIX/XX 4.Dom nr 38, drewn., XIX/XX 5.Dom nr 40, drewn., XIX/XX BORÓW 1. Kapliczka, mur.,1909 CHORUPNIK 1. Dwór, wł. Jan Myszak, mur., 1915 - 1925 CZYSTA DĘBINA - KOLONIA 1.Gorzelnia, I poł. XIX w., 2.Rządcówka (nr 22), wł. J. Urbała, I poł. XIX 3.Wozownia (nr 34), wł. Cz. Ślimak, I poL. XIX 4.Suszarnia dworska, wł. G. Żuber i S. Makuch, I poł. XIX 5.Sześciorak (nr 35), wł. I. Kisielewicz, I. poł. XIX 6.Owczarnia (nr 40), wł. F. Żaber, I poł. XIX 7.Kuźnia, wł. J. Surdyga, k.XIX 8.Kapliczka, mur., 1907 9.Dom nr 1, wł. M. Pereta, drewn., ok 1920 10.Dom nr 39, wł. Edward Czwornóg, ok 1920 11.Dom nr 45, wl. Burych Marian, k. XIX 12.Dom nr 63, wł. Adolf Wrona, ok. 1915

GORZKÓW- OSADA 1.Kościół polskokatolicki, mur., 1926r. 2.Kapliczka z figurą Matki Boskiej, mur., 1990 3.Organistówka, mur., 2 pół. XIX 4.Urząd Gminy, mur., lata 20. XX. 5.Apteka i ośrodek zdrowia (d. szkoła), mur., pocz. XX w. 6.Młyn wodny, ob. elektryczny, drewn., 1925r.

ORCHOWIEC 1.Dwór, mur., l pół. XIX w., ' 2.Budynek służby folwarcznej, 3.Park dworski

PIASKI SZLACHECKIE 1.Kuchnia dworska 2.Dom, wł. Edward Zajmała, mur., pocz. XX 3.Park 4.Figura, mur., 1906

WIELKOPOLE 1.Dom nr 8, drewn., wł. J. Dudzińska, 2 pół. XIX w. 2.Dom nr 27, drewn., wł. T. Wrona, ok. 1880r. 3.Dom nr 38, drewn., wł. Cz. Stefańczyk, ok. 1880r. 4.Dom nr 44, drewn., E. Łysakowski, XIX/XX w.

WIELOBYCZ 1.Dom nr 26, drewn., k. XIX w. 2.Dom nr 39, drewn., ok. 1910 r. 3.Park dworski, XIX

WIŚN1ÓW 1.Krzyż, drewn.

CMENTARZE OBJĘTE GMINNA EWIDENCJĄ ZABYTKÓW Gorzków Górny -Cmentarz żydowski, XIX w. (1803) Orchowiec – Cmentarz grzebalny parafialny, XX w. (1984)

EWIDENCJONOWANE STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE

Lp. Nr obsz. Nr stan. na Miejscowość Nr st. Gmina Kultura Chronologia AZP obsz msc. 1 85-86 6 Borsuk 1 Gorzków Wczesny brąz