STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023

Strona 1 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023

Spis treści

Wstęp ...... 4 1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków ...... 9 1.1 Zgodność ze strategicznymi dokumentami ...... 9 1.1.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie Gminy Gorzków .... 9 1.1.2 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie powiatu krasnostawskiego...... 10 1.1.3 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie województwa lubelskiego ...... 11 1.1.4 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie RP ...... 22 1.2 Przestrzeń i środowisko ...... 27 1.2.1 Położenie Gminy Gorzków w powiecie, województwie i kraju...... 27 1.2.2 Charakterystyka sieci osadniczej ...... 30 1.2.3 Opis zasobów naturalnych ...... 33 1.2.4 Opis zasobów kulturowych ...... 38 1.2.5 Identyfikacja podstawowych problemów ...... 43 1.3 Sfera społeczna ...... 44 1.3.1 Demografia ...... 44 1.3.2 Rynek pracy ...... 48 1.3.3 Uczestnictwo w kulturze ...... 49 1.3.4 Identyfikacja podstawowych problemów ...... 54 1.4 Strefa gospodarcza ...... 55 1.4.1 Główni pracodawcy ...... 61 1.4.2 Struktura podstawowych branż gospodarki ...... 61 1.4.3 Ilość podmiotów gospodarczych ...... 63 1.4.4 Rolnictwo ...... 65 1.4.5 Turystyka ...... 67 1.4.6 Identyfikacja podstawowych problemów ...... 68 1.5 Infrastruktura techniczna ...... 69 1.5.1 Infrastruktura komunikacyjna i transportowa...... 69 1.5.2 Infrastruktura ochrony środowiska ...... 76 1.5.3 Infrastruktura energetyczna ...... 79 1.5.4 Identyfikacja podstawowych problemów ...... 81

Strona 2 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023

1.6 Infrastruktura społeczna ...... 82 1.6.1 Infrastruktura edukacyjna ...... 82 1.6.2 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna ...... 84 1.6.3 Infrastruktura kultury ...... 85 1.6.4 Infrastruktura ochrony zdrowia i opieki społecznej ...... 86 1.6.5 Identyfikacja podstawowych problemów ...... 88 1.7 Zarządzanie ...... 89 1.7.1 Możliwości budżetowe Gminy Gorzków ...... 89 1.7.2 Planowanie strategiczne ...... 91 1.7.3 Kapitał społeczny ...... 96 1.7.4 Identyfikacja podstawowych problemów ...... 97 1.8 Analiza SWOT ...... 98 1.8.1 Mocne strony – wnioski ...... 100 1.8.2. Słabe strony – wnioski ...... 101 1.8.3. Szanse – wnioski ...... 102 1.8.4. Zagrożenia – wnioski ...... 103 2. Część strategiczna ...... 104 2.1 Misja Gminy Gorzków ...... 104 2.2 Wizja Gminy Gorzków ...... 104 2.3 Cele strategiczne...... 105 2.4 Cele operacyjne ...... 106 2.5 Działania ...... 111 2.6 System wdrażania i monitorowania...... 115 2.6.1 Zasady monitorowania i wdrażania Strategii ...... 115 2.6.2 Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii ...... 115 2.7 Źródła finansowania ...... 118 2.8 Opis konsultacji społecznych ...... 119 Zestawienie rysunków, tabel, wykresów ...... 120 Załącznik nr 1 Kluczowe projekty ...... 122

Strona 3 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023

Wstęp

Gmina Gorzków to gmina wiejska, położona w zachodniej części powiatu krasnostawskiego, w środkowo-wschodniej części województwa lubelskiego, we wschodniej części Polski. Odległa jest od miasta powiatowego – Krasnegostawu o ok. 14 km, od miasta wojewódzkiego - Lublina o ok. 55 km, od głównej siedziby administracyjnej Polski - Warszawy o ok. 228 km.

Obszar Gminy charakteryzuje się bogactwem kulturowym i przyrodniczym, prężnie działającym społeczeństwem, korzystnymi warunkami do rozwoju rolnictwa i rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz aktywnością władz gminnych w pozyskaniu środków zewnętrznych i aktywnej współpracy z innymi samorządami.

Walory środowiska przyrodniczego w postaci – nieskażonej przyrody, urozmaiconej rzeźby terenu, licznych pomników przyrody ożywionej, zbiorników wodnych w Gorzkowie i Wielobyczy, przecinającej krajobraz Gminy rzece Żółkiewce, bezpośrednim położeniu przy Krzczonowskim Parku Krajobrazowym, Grabowiecko-Strzeleckim Obszarze Chronionego Krajobrazu, rezerwacie Wodny Dół, niewątpliwie stanowią przesłankę do rozwoju ekoturystyki i agroturystyki na obszarze Gminy Gorzków.

Bogactwo materialne i niematerialne zasobów dziedzictwa kulturowego w postaci historii Gminy związanej z królem Janem III Sobieskim (który nadał wsi Gorzków prawa miejskie), czego odzwierciedleniem jest udział Gminy Gorzków w inicjatywnie pn. Szlak Jana III Sobieskiego, łączącej historię ze współczesnością, są fundamentem do budowy turystyki kulturowej na obszarze Gminy, związanej z historią i tradycją regionu oraz sławnymi ludźmi przebywającymi w przeszłości na jej terenie. Niewątpliwie pamiątki historyczne, m.in. XVII-wieczny kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie-Osadzie wraz z XIX-wieczną dzwonnicą i Organistówką w Gorzkowie- Osadzie, cmentarz parafialny w Gorzkowie-Osadzie, klasycystyczny układ urbanistyczny Gorzkowa- Osady z końca XVII w, budynek Urzędu Gminy z lat 20 tych XX w., zespoły dworsko-folwarczne z XIX i XX w. i ich pozostałości, kościół polsko-katolicki z XX w. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, stanowią o atrakcyjności obszaru i są stymulatorem jego turystycznego rozwoju.

Mocną stroną Gminy Gorzków są mieszkańcy, wykazujący się dużą aktywnością społeczną (Ochotnicze Straże Pożarne, lokalne zespoły muzyczne, organizacje pozarządowe, LGD Plus), wyrażającą się w dobrze rozwiniętej działalności kulturalnej i artystycznej, a także aktywności w kultywowaniu obrzędów i tradycji (zespoły ludowe, kulinaria, itp.), co stanowi silną podstawą do rozwoju społecznego obszaru Gminy.

Strona 4 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023

Istniejąca infrastruktura, zarówno infrastruktura społeczna - edukacyjna, kultury, sportowo- rekreacyjna oraz infrastruktura techniczna - wodociągowa, komunikacyjna - przebiegająca przez teren Gminy droga wojewódzka nr 842, teleinformatyczna, od których uzależniony jest rozwój gospodarczy obszaru, bez wątpienia mocną stronę Gminy Gorzków.

Ponadto dobre warunki do rozwoju rolnictwa, wyrażające się w postaci wysokiej klasy ziem rolniczych (przeważają gleby III i IV klasy bonitacyjnej), bliskości zakładów przetwórstwa rolno- spożywczego (Gmina Żółkiewka, Gmina Izbica, Miasto i Gmina Krasnystaw) są silną stroną Gminy, dającą szanse prężnego rozkwitu rolnictwa na jej obszarze.

Gminę Gorzków charakteryzują korzystne warunki do rozwoju źródeł energii (OZE) oraz skuteczny rozwój tej gałęzi energetyki na jej terenie, co niewątpliwie wpływa na ograniczenie emisji zanieczyszczeń, wzrost bezpieczeństwa energetycznego, obniżenie kosztów pozyskania energii, a w konsekwencji prowadzi do rozwoju gospodarczego Gminy.

Strategia rozwoju Gminy to dokument strategiczny, który wyznacza strategiczne kierunki rozwoju Gminy Gorzków na najbliższe lata. Przedstawiony dokument jest aktualizacją Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2007-2020, konieczność aktualizacji wynika przede wszystkim z istotnych zmian, jakie zaszły w Gminie i w jej otoczeniu w ciągu ostatnich lat i ma na celu wyznaczenie najbardziej optymalnej drogi do rozwoju Gminy Gorzków.

Uaktualniona Strategia w praktyce stanowi elastyczną podstawę do systematycznego i zrównoważonego rozwoju Gminy Gorzków i niewątpliwie pomoże przy pozyskaniu środków finansowych na rozwój Gminy m.in. z funduszy unijnych w ramach perspektywy nowego okresu programowania - lat 2014-2020.

Całość Strategii rozpoczyna diagnoza obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków (część 1). Diagnozę rozpoczyna analiza w zakresie planowania strategicznego istotnego dla obszaru. Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 jest spójna z priorytetami i celami dokumentów szczebla krajowego i regionalnego, określającymi główne kierunki polityki rozwoju, tj. Długookresową Strategią Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności, Strategią Rozwoju Kraju 2020 (średniookresową), Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2010-2020, Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.) oraz Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020. Jednocześnie wskazano zgodności celów niniejszej Strategii ze Strategią Rozwoju Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020, na terenie, którego położona jest Gmina Gorzków oraz zbieżność z dokumentami strategicznymi Gminy Gorzków.

Strona 5 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023

Podrozdziały od 1.2 do 1.7 stanowią „pogłębioną diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków”, opisującą przestrzeń i środowisko (położenie Gminy, charakterystykę siec osadniczej, opis zasobów naturalnych i kulturowych), sferę społeczną (demografia, rynek pracy, uczestnictwo w kulturze), strefę gospodarczą (główni pracodawcy, struktura podstawowych branż, ilość podmiotów gospodarczych, rolnictwo, turystyka), infrastrukturę techniczną (infrastruktura komunikacyjna, ochrony środowiska, energetyczną), infrastrukturę społeczną (infrastruktura edukacyjna, sportowo rekreacyjna, kultury, ochrony zdrowia) oraz zarządzanie, uwzględniające możliwości budżetowe Gminy Gorzków, planowanie strategiczne i kapitał społeczny. Każda z części pogłębionej diagnozy kończy się identyfikacją podstawowych problemów Gminy z poszczególnych zakresów. Podsumowaniem przeprowadzonej diagnozy jest analiza SWOT, prezentująca mocne i słabe strony obszaru oraz zewnętrzne szanse i zagrożenia, która stanowi podstawę do sformułowania misji Gminy, celów strategicznych i operacyjnych.

Część 2 niniejszej Strategii stanowi właściwy plan strategiczny Gminy Gorzków, zawierający misję Gminy. W świetle wizji w 2023 roku Gmina Gorzków to:  Obszar z rozwiniętą i dostosowaną do potrzeb infrastrukturą techniczną, czystym środowiskiem wspartym rozwojem OZE, dostępną infrastrukturą turystyczną służącą wykorzystaniu potencjału przyrodniczego i kulturowego.  Obszar stale rozwijający się dzięki współpracy z innymi podmiotami, otwarty na turystów i inwestorów przyciągający nowych mieszkańców, dzięki bliskości Lublina, zwiększonej dostępności komunikacyjnej i uzyskanej jakości życia.  Obszar zamieszkany przez aktywnych i coraz lepiej wykształconych mieszkańców, którym administracja zapewnia świadczenie coraz wyższej jakości usługi publiczne.

Misją Gminy Gorzków na lata 2015-2023 jest silne wsparcie dla procesów rozwojowych w zakresie gospodarki, kapitału społecznego i infrastruktury. Połączenie wewnętrznej współpracy Gminy Gorzków z sektorami społecznym i gospodarczym ze współpracą z podmiotami zewnętrznymi – innymi jednostkami samorządu terytorialnego, inwestorami, turystami, środowiskiem nauki, organizacjami pozarządowymi.

Podrozdziały 2.3-2.5 to prezentacja celów strategicznych, celów operacyjnych i działań, będące konkretnym nakazem realizacji dla samorządu gminnego. W procesie planowania strategicznego, na podstawie przeprowadzonych analiz wyodrębniono następujące cele strategiczne:

C.S. 1. Nowoczesna i dostosowana do potrzeb infrastruktura

Nowoczesna i dostosowana do potrzeb infrastruktura stanowi podstawę do prężnego rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Gorzków. Jak wynika z przeprowadzonej diagnozy sytuacji

Strona 6 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023 społeczno-gospodarczej, obszar ten wymaga poprawy dostępności komunikacyjnej i jakości dróg, inwestycje z tego zakresu przyczynią się do zwiększenia atrakcyjności gospodarczej i turystycznej Gminy oraz będą miały wpływ na poprawę warunków życia lokalnej społeczności. Istotny jest również rozwój lokalny oparty na wykorzystaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego obszaru, w celu wzmocnienia roli posiadanych zasobów w budowaniu spójności społecznej oraz efektywne wykorzystanie posiadanego potencjału. Dla osiągniecia zamierzeń celu ważne staje się podjęcie działań zmierzających do poprawy stanu gminnej infrastruktury edukacyjnej, sportowej, OSP, administracyjnej, mającej znaczący wpływ na podniesienie poziomu jakości życia mieszkańców. W celu ochrony i zachowania dziedzictwa środowiska naturalnego władze Gminy zamierzają podjąć działań zmierzające do rozwoju odnawialnych źródeł energii i gospodarki niskoemisyjnej oraz rozwoju infrastruktury ochrony środowiska.

C.S. 2. Rozwijająca się gospodarka oparta na lokalnych zasobach

Rozwój lokalnej sfery gospodarczej stwarza podstawy procesów rozwojowych we wszystkich aspektach życia społeczności lokalnej oraz jest pośrednim źródłem wzrostu samodzielności jednostek terytorialnych. W Gminie Gorzków planuje się rozwój gospodarki w oparciu o lokalne zasoby. W celu osiągnięcia zamierzeń celu planuje się wsparcie rozwoju przedsiębiorczości, będącej jednym z główny czynników rozwoju społeczno-gospodarczego oraz kluczowym warunkiem dla osiągnięcia konkurencyjności gospodarki. Planuje się realizację przedsięwzięć zorientowanych na rozwój i podniesienie konkurencyjności sektora rolniczego, będącego główną gałęzią gospodarki Gminy. W ramach celu zakłada się specjalizację Gminy w wybranych sektorach produkcji – poprzez wsparcie rozwoju biogospodarki i OZE, co będzie miało znaczący wpływ na aktywizację gospodarczą obszaru oraz stymulowanie rozwoju potencjału konkurencyjnego i innowacyjnego rodzimych firm. Ze względu na posiadane przez Gminę Gorzków zasoby przyrodnicze i kulturowe mogące stać się atrakcjami turystycznymi dostrzega się konieczność rozwoju turystyki i agroturystyki. Planuje się podjęcie działań zmierzających do budowania i podnoszenia standardów infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. Ponadto, działania realizowane w ramach celu ukierunkowane będą ukierunkowane na wzrost skuteczności promocji Gminy i zdolności do przyciągania inwestycji z zewnątrz poprzez utrwalenie wizerunku Gminy, jako miejsca przyjaznego inwestycjom i otwartego na kooperację oraz podniesienie konkurencyjności regionu na rynku gospodarczym.

C.S. 3. Wykształcone, aktywne społeczeństwo włączone w sieć powiązań i współpracy

Wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego ukierunkowane będzie na podniesienie poziomu wykształcenia, wiedzy i umiejętności mieszkańców Gminy. W tym celu władze samorządowe Gminy Gorzków zaplanowany szereg działań edukacyjnych i zorientowanych na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, podnoszenie jakości nauczania w placówkach edukacyjnych, działających

Strona 7 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023 na terenie Gminy, samokształcenie i kształcenie osób zatrudnionych na terenie Gminy, działania z zakresu edukacji przedszkolnej, rozwój szkolnej infrastruktury sportowej oraz modernizację i doposażenie obiektów szkolnych i przedszkolnych funkcjonujących na jej obszarze. Władze samorządowe postawiły sobie za cel osiągniecie wzrostu konkurencyjności Gminy oraz jej zdolności do tworzenia miejsc pracy, przy równoczesnym rozwoju nowoczesnego społeczeństwa dostosowanego do wymogu gospodarki opartej na wiedzy i informacji. Ważnym elementem budowania kapitału społecznego jest kontynuacja działań zapobiegających patologiom, negatywnym tendencjom demograficznym oraz ograniczanie wykluczenia społecznego na terenie Gminy. Kolejnym zadaniem strategicznym jest wykorzystanie kapitału kulturowego i społecznego w regionie, poprzez wsparcie działalności organizacji pozarządowych i grup nieformalnych, które prowadzą działalność na terenie Gminy oraz organizację i udział w przedsięwzięciach kulturalnych, mających szczególne znaczenie dla budowy kapitału społecznego. Zakłada się rozwój współpracy międzysektorowej oraz międzygminnej i międzyregionalnej oraz poprawę skuteczności wdrażania polityki rozwoju regionu, która przyczyni się do rozwoju kapitału gospodarczego i społecznego oraz będzie narzędziem wymiany doświadczeń i wiedzy. Ponadto, planuje się realizację działań służących poprawie atrakcyjności i spójności terytorialnej Gminy.

W dokumencie wskazano na mechanizm wdrażania i monitorowania realizacji celów oraz oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii, co spowoduje, że Strategia, jako plan operacyjny zostanie w całości wykonana. Ponadto zaprezentowano główne źródła finansowania Strategii. Strategiczną część kończy raport z przeprowadzonych konsultacji społecznych, których celem było zebranie wniosków i uwag dotyczących opracowywanej Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023.

Jako lokalna społeczność, Rada Gminy Gorzków, Wójt Gminy Gorzków dostrzegając szanse, jakie stoją przed Gminą w latach 2015-2023 przyjmują niniejszą Strategię.

Strona 8 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023

1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków

1.1 Zgodność ze strategicznymi dokumentami

Zgodnie z metodyką planowania strategicznego Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015- 2023 powinna być zgodna z dokumentami wyższego rzędu, czyli z regionalnymi i krajowymi dokumentami strategicznymi, określającymi główne kierunki polityki rozwoju. Takie podejście zapewni także zgodność przyjętych założeń strategicznych z celami na poziomie europejskim, wskazanymi m.in. w Strategii Europa 2020.

Dla potrzeb niniejszej analizy dokonano oceny zgodności celów z krajowymi dokumentami strategicznymi, w tym:  Długookresową Strategią Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności.  Strategią Rozwoju Kraju 2020 (średniookresową).  Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2010-2020.  Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030.  Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020.

Jednocześnie analizie poddano zgodność celów z dokumentami regionalnymi:  Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.).  Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020.

Ponadto przeprowadzono analizę zgodności celów Strategii z dokumentem strategicznym powiatu krasnostawskiego, na terenie, którego położona jest Gmina Gorzków oraz wskazano zbieżność z dokumentami strategicznymi Gminy Gorzków.

1.1.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie Gminy Gorzków

„Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023” została opracowana m.in. na podstawie generalnych założeń już istniejących dokumentów Gminy Gorzków. Dlatego też, przyjęte w niniejszym opracowaniu cele i zadania do realizacji w latach 2015-2023 wpisują się w priorytety i cele określone w dokumentach gminnych, takich jak: Strategia Rozwoju Gminy Gorzków 2007-2020 (aktualizacja 2012), Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Gorzków, Plan Ochrony Środowiska Gminy Gorzków, Założenia do planu zaopatrzenia gminy wiejskiej Gorzków w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, Gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych – Gmina Gorzków 2015, Program ochrony środowiska dla gminy Gorzków

Strona 9 z 123

STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA 2015-2023 na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021, Program usuwania azbestu na lata 2014 – 2020, Plan gospodarki niskoemisyjnej w Gminie Gorzków na lata 2015 – 2020, Plan Odnowy Miejscowości Gorzków-Osada na lata 2009-2016, Zintegrowana Strategia Rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w gminach Wólka, Spiczyn, Mełgiew, Piaski, Rybczewice, Gorzków, „Zintegrowana Strategia Rozwoju OF Szlaku Jana III Sobieskiego w zakresie