Leszek Dawid Bartosz Konopka Złota Era Polskiego Dubbingu Spis Treści W Numerze

PISMO STOWARZYSZENIA FILMOWCÓW POLSKICH nr 6 (106)/czerwiec 2020 ISSN 2353-6357

TANDEM DOSKONAŁY LESZEK DAWID BARTOSZ KONOPKA ZŁOTA ERA POLSKIEGO DUBBINGU WWW.SFP.ORG.PL SPIS TREŚCI W NUMERZE

PISMO STOWARZYSZENIA FILMOWCÓW POLSKICH nr 6 (106)/czerwiec 2020 ISSN 2353-6357 / ZI 2020 6 (106)

TANDEM DOSKONAŁY LESZEK DAWID BARTOSZ KONOPKA ZŁOTA ERA POLSKIEGO DUBBINGU WWW.SFP.ORG.PL

WYWIAD NUMERU Leszek Dawid TEMAT NUMERU 8 i Bartosz ZŁOTA ERA POLSKIEGO DUBBINGU Konopka 16

WSTĘPNIAK SHORT MIESIĄCA DAFilms.pl 50 Czego nie widać 76 Od Prezesa SFP 2 Synek 40 SFP-ZAPA – LISTA Krótkometrażowcy 77 POSZUKIWANYCH SFP-ZAPA 3 RYNEK FILMOWY UPRAWNIONYCH 53 Wyobraź sobie 78 NAGRODY Sztuczny człowiek NIE DO LAMUSA Polska Ścieżka Dźwiękowa w polskim kinie 42 Aleksander Hertz 70 Wędrówki filmowe Roku 2019 6 Piotr Jaxa 46 po kraju 79 PRZEZ SUBIEKTYW POLSKIE PREMIERY Europa Cinemas vs. Czy Państwo 10 PYTAŃ DO VANESSY Jestem REN 24 pandemia 48 nas słyszą? 72 ALEKSANDER 82 Zabawa w chowanego 26 Okładka: fot. Krzysztof Wiktor/Netflix KSIĄŻKI 84 Moja polska dziewczyna 28 #kwarantanna 30 IN MEMORIAM Szadź 32 Janusz Chodnikiewicz 86 Co robimy Włodzimierz w zamknięciu 34 Niderhaus 88 NA PLANIE

Jerzy Łapiński 90 Fot. Pikist Śmierć Zygielbojma 36 93 POLONICA VARIA

Polscy filmowcy TAJEMNICZY BOX OFFICE na świecie 38 VOD 95 Rys. Henryk Sawka

MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 1 WSTĘPNIAK SFP-ZAPA NADAWCY VOD ZAPŁACĄ SKŁADKĘ

Projekt zrealizowany przy wsparciu: NA PISF. CO Z TANTIEMAMI NA RZECZ TWÓRCÓW? Nadawcy VOD zapłacą składkę w wysokości 1,5 proc. przychodów na WYDAWCA Stowarzyszenie Filmowców Polskich Polski Instytut Sztuki Filmowej, a uzyskane środki zostaną rozdysponowane REDAKCJA Redaktor naczelny Tomasz Raczek na produkcję filmów, organizację festiwali i innych wydarzeń filmowych Zastępca redaktora naczelnego Anna Głaszczka Jacek Bromski Sekretarz redakcji Aneta Ostrowska Redakcja tekstów i korekta Julia Michałowska – zadecydował Parlament. Nowelizacja ustawy o kinematografii została Prezes SFP Fotoedycja Aneta Ostrowska Projekt graficzny Magdalena Górska Studio graficzne Anna Wójtowicz zawarta w ustawie wprowadzającej działania osłonowe w związku Druk ArtDruk ul. Napoleona 2, 05-230 Kobyłka, www.artdruk.com oronawirus stał się akcelera- zbawianie w tym trudnym momencie Nakład 1830 egz. Adres redakcji Stowarzyszenie Filmowców Polskich z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2. Jest to częściowa torem „digitalizacji” naszego twórców być może jedynego przycho- ul. Pańska 85, 00-834 Warszawa tel.: (48) 22 512 41 14 świata. Wkrótce wszystko, du w postaci należących się im tantiem e-mail: [email protected], www.sfp.org.pl implementacja art. 13 dyrektywy 2018/1808 o audiowizualnych usługach Stowarzyszenie Filmowców Polskich co da się przepuścić przez z eksploatacji ich produkcji w internecie Sekretariat światłowód lub sieć 5G, znajdzie się wydaje się całkowicie nieuzasadnionym ul. Pańska 85, 00-834 Warszawa medialnych, więc będzie obowiązywała także po ustaniu pandemii. K tel.: (48) 22 512 41 00, (48) 22 556 54 40 w internecie. Możemy się z tym fun- okrucieństwem. Czas na dokonanie im- e-mail: [email protected] Bank Millennium SA damentalnie nie zgadzać, ale próba za- plementacji Dyrektywy upływa wpraw- Konto: 44 1160 2202 0000 0001 2123 7014 d lipca 2020 roku podmioty i tak działają w Polsce na uprzywilejo- do roku swoje wyniki w Polsce, osiągając wracania kijem Wisły jest zwykłą stratą dzie w czerwcu 2021 roku, ale więk- dostarczające audiowizualne wanych zasadach. W przeciwieństwie rekordową oglądalność. Natomiast 8 naj- PREZESI HONOROWI SFP czasu. Traktowane do tej pory z przy- szość państw członkowskich przepisy Jerzy Kawalerowicz Janusz Majewski Andrzej Wajda usługi medialne na żądanie za- do pozostałych uczestników rynku me- popularniejszych serwisów VOD zdobyło mrużeniem oka serwisy streamingowe, te albo już przyjęła, albo znajdują się na WICEPREZESI HONOROWI SFP czną współfinansować PISF – dialnego, jako jedyni nie mają obowiąz- 18 proc. dodatkowych użytkowników i osią- w czasie pandemii, stały się kluczowym zaawanasowanej ścieżce legislacyjnej. Janusz Chodnikiewicz Janusz Kijowski Otak jak robią to od lat nadawcy telewizyjni, ku uiszczania tantiem na rzecz twórców gnęło 50 proc. więcej odsłon niż w kwiet- polem eksploatacji twórczości audio- Konieczna regulacja dotyczy też ZARZĄD GŁÓWNY operatorzy kablowi i satelitarni, dystrybu- i wykonawców (np. aktorów). Nadawcy niu rok wcześniej. Do tego sukcesu przy- wizualnej. Odbudowanie publiczności kwestii tzw. czystych nośników. Pol- Prezes Jacek Bromski torzy filmów oraz właściciele kin. Z opłat telewizyjni, operatorzy kablowi i sateli- czyniły się z pewnością internetowe pre- Wiceprezesi Karolina Bielawska, Dariusz Gajewski kinowej na poziomie sprzed pandemii ska jest jednym z ostatnich europej- Skarbnik Michał Kwieciński zwolnieni zostaną jedynie mikroprzedsię- tarni, dystrybutorzy płyt DVD, kina, ho- miery polskich filmów: Sala samobójców: zajmie długie miesiące, a może nawet skich krajów, który nie ma opłaty re- Członkowie Zarządu Filip Bajon, Witold Giersz, biorcy i serwisy niszowe. Istotną nowością tele – wszystkie te podmioty przekazują Hejter, 365 dni, W lesie dziś nie zaśnie nikt i lata. W tym czasie serwisy streaming- prograficznej. Pamiętam, jak przed Janusz Kijowski, Juliusz Machulski, Allan Starski regulacji jest objęcie regulacją także ser- wynagrodzenia autorom i wykonawcom czy Bad Boy. Dzisiaj, jak nigdy wcześniej, oraz owe umocnią swoją pozycję rynkową laty operatorzy kablowi brutalnie wal- Jerzy Kucia – Sekcja Filmu Animowanego (Przewodniczący) wisów zagranicznych, które kierują swoją za pośrednictwem organizacji zbiorowe- nadszedł czas na wprowadzenie niezbęd- Hanna Margolis – Sekcja Filmu Animowanego (Wiceprzewodnicząca) i już jej nie oddadzą. czyli, chcąc uniknąć płacenia 1,5 proc. Andrzej Marek Drążewski – Sekcja Filmu Dokumentalnego ofertę programową do odbiorców w Pol- go zarządzania. Serwisy internetowe jak nych rozwiązań legislacyjnych bezpośred- Dlatego, wykorzystując trudną sytu- daniny na rzecz PISF. Kiedy wszelkie (Przewodniczący) sce. Wówczas 1,5 proc. będzie liczone od dotąd pozostają w Polsce poza jakąkol- nio wspierających twórców. Andrzej Sapija – Sekcja Filmu Dokumentalnego ację, w jakiej znaleźli się twórcy filmo- sposoby utrącenia Ustawy o kinema- (Wiceprzewodniczący) przychodów osiąganych na polskim rynku. wiek tego typu regulacją – nie płacą żad- Gdy składka na rzecz PISF stała się fak- Jacek Zygadło – Sekcja Telewizyjna (Przewodniczący) wi, staramy się wzmóc nasze naciski tografii zawiodły, kablarze podnieśli Witold Będkowski – Sekcja Telewizyjna (Wiceprzewodniczący) Do projektu nowelizacji załączona zo- nych tantiem”. tem, warto skupić się na art. 18 dyrekty- prowadzące do ustanowienia wszelkich ceny abonamentów znacznie wyżej niż Mirosława Wojtczak – Koło Charakteryzatorów (Przewodnicząca) stała ocena przewidywalnych wpłat, jakie Te dyskryminujące warunki, stawiające wy 2019/790, który nakazuje zapewnić Alina Skiba – Koło Cyfrowych Form Filmowych (Przewodnicząca) możliwych rozwiązań legislacyjnych, wymagała tego potrzeba rekompen- Michał Szcześniak – Koło Młodych (Przewodniczący) w ciągu roku uzyska PISF. Według szacun- nadawców VOD w uprzywilejowanej po- twórcom i wykonawcom wynagrodzenie Janusz Gauer – Koło Operatorów Obrazu (Przewodniczący) które pozwolą nam zarabiać uczciwie saty za wpłatę na konto PISF. Dzisiaj Barbara Hollender – Koło Piśmiennictwa (Przewodnicząca) ków Europejskiego Obserwatorium Audio- zycji wobec innych podmiotów na ryn- proporcjonalne do zysków z poszczegól- na dystrybucji naszych produkcji w in- podobną narrację forsują przedstawi- Ewa Borguńska – Koło Producentów (Przewodnicząca) wizualnego, w 2019 roku Netflix osiągnął ku, powinny zostać wkrótce zmienione. nych pól eksploatacji. W Polsce przepis Andrzej Roman Jasiewicz – Koło Realizatorów Filmów dla Dzieci ternecie. Cieszę się, że prezentowane ciele Związku Importerów i Produ- i Młodzieży (Przewodniczący) w Polsce niemal 430 mln złotych wpły- Unijna dyrektywa 2019/790 z 17 kwietnia ten jest już częściowo wdrożony w postaci Nikodem Wołk-Łaniewski – Koło Reżyserów Dźwięku przez nas argumenty znalazły sojuszni- centów Sprzętu Elektrycznego i Elek- (Przewodniczący) wów, Ipla (Polsat) – 268 mln, a Player.pl 2019 roku w sprawie prawa autorskiego art. 70 ustawy o prawie autorskim. Art. 18 ka w osobie wicepremiera Piotra Gliń- tronicznego. Straszą cynicznie opinię Maciej Karpiński – Koło Scenarzystów (Przewodniczący) (TVN) – 102 mln, Amazon – 44 mln, Cda. i praw pokrewnych na jednolitym rynku zostanie jednak w pełni implementowany, Andrzej Haliński – Koło Scenografów (Przewodniczący) skiego. Dzięki jego staraniom, od lipca publiczną wielkimi podwyżkami ta- Krzysztof Wierzbiański – Koło Seniora (Przewodniczący) pl – prawie 39 mln. Jeśli zatem zostanie za- cyfrowym zapewnia twórcom godziwe gdy „stosowne wynagrodzenie dla twórcy Tomasz Dettloff – Oddział Krakowski (Przewodniczący) podmioty dostarczające audiowizual- bletów i smartfonów. Tylko dlaczego Anna Mroczek – Oddział Łódzki (Przewodnicząca) pewniona pełna egzekucja nowych prze- i stabilne wynagrodzenie z eksploatacji utworu audiowizualnego” zostanie uzupeł- ne usługi medialne na żądanie zaczną ceny elektroniki w Niemczech, już po Andrzej Stachecki – Oddział Wrocławski (Przewodniczący) pisów, PISF otrzyma dzięki nowej daninie internetowej ich dzieł. Czas na dokona- nione o „internetowe” pole eksploatacji. współfinansować Polski Instytut Sztuki wprowadzeniu tam znacznie wyższej SĄD KOLEŻEŃSKI dodatkowo około 15 mln złotych rocznie. nie implementacji jej przepisów upływa Otworzy to drogę do tantiemizacji plat- Filmowej (1,5 proc. od przychodu) – opłaty reprograficznej, są wciąż niż- Przewodniczący Marek Piestrak W czasie, gdy kina są zamknięte do od- w czerwcu 2021 roku, ale w obliczu fatal- form streamingowych i VOD oraz innych Wiceprzewodniczący Tomasz Miernowski, Piotr Wojciechowski tak jak robią to od lat nadawcy telewi- sze niż w Polsce? Oparcie się takim Sekretarz Grażyna Banaszkiewicz wołania, a wpływy reklamowe nadawców nej sytuacji branży filmowej, zasadny był- serwisów, które eksploatują twórczość, Członkowie Henryk Bielski, Violetta Buhl, Andrzej Luter, zyjni, operatorzy kablowi i satelitarni, populistycznym kłamstwom wyma- Wiktor Skrzynecki, Andrzej Sołtysik, Andrzej Stachecki, telewizyjnych maleją, będzie to olbrzymie by pośpiech. Tym bardziej, że w większo- czerpiąc z niej ogromne zyski, jednocze- dystrybutorzy filmów oraz właściciele ga od polityków ogromnej odwagi. Dorian Ster, Magdalena Tomanek wsparcie dla instytucji. ści państw członkowskich przepisy te albo śnie nie ponosząc adekwatnych kosztów kin. W tym miejscu należy przypomnieć Mam nadzieję, że im tej odwagi nie KOMISJA REWIZYJNA Jednak – jak słusznie zauważył w liście zostały już przyjęte, albo są na zaawanaso- (YouTube i Facebook). o czekającej na implementację Dyrek- zabraknie, bo polska kultura, przy- Przewodniczący Zbigniew Domagalski do Ministra Kultury i Dziedzictwa Naro- wanej ścieżce legislacyjnej. Wiceprzewodnicząca Ewa Jastrzębska tywie UE w sprawie praw autorskich gnieciona kolanem pandemii, z tru- Sekretarz Łukasz Mańczyk dowego Prezes SFP Jacek Bromski – „ser- Portal Wirtualne Media poinformował, Dominik Skoczek na jednolitym rynku cyfrowym. Po- dem łapie oddech. Fot. Borys Skrzyński/SFP Członkowie Irena Strzałkowska, Krzysztof Tchórzewski wisy streamingowe i operatorzy VOD że w kwietniu 2020 Netflix podwoił rok dyrektor SFP-ZAPA

2 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 3 SFP-ZAPA

ne z przepisami regulującymi postępowa- 479105 k.p.c.); „wyjawienie lub wydanie środ- no przedprocesowym, jak i procesowym. nie główne. ka dowodowego” (art. 479106 – 479111 k.p.c.) Swoim zakresem obejmuje udzielenie in- oraz „wezwanie do udzielenia informacji” formacji o pochodzeniu i sieciach dystry- UDZIAŁ ZAWODOWEGO (art.479 112–479121 k.p.c.). Celem każdego bucji towarów lub usług, a w przypad- PEŁNOMOCNIKA z nowych środków jest zapewnienie moż- kach szczególnie uzasadnionych także Skomplikowany charakter spraw własności liwości uzyskania przez przyszłego (lub inne informacje niezbędne do dochodze- intelektualnej przyczynił się do wprowa- aktualnego) powoda informacji o faktach nia roszczenia. dzenia przez ustawodawcę zasady obo- dotyczących naruszeń jego praw własno- Wprowadzenie nowych środków zabez- wiązkowego zastępstwa strony przez ści intelektualnej. pieczenia należy ocenić jako wzmocnie- profesjonalnego pełnomocnika tj. ad- Na uwagę zasługuje podwójny cel środ- nie pozycji procesowej strony domagają- wokata, radcę prawnego lub rzecznika ka w postaci zabezpieczenia środków do- cej się ochrony w związku z naruszeniem patentowego10. W Ustawie przewidziano wodowych wyrażony w tym, iż uzyskane przysługujących jej praw własności inte- dwa odstępstwa od tej ogólnej zasady: nie informacje o faktach dotyczących naru- lektualnej. Niewątpliwie o ich znaczeniu stosuje się jej w postępowaniu, w którym szenia praw własności intelektualnej mo- praktycznym zadecyduje podejście są- wartość przedmiotu sporu nie przekracza gą stanowić podstawę do ukształtowania dów do zagadnienia ochrony tajemnicy 20 tys. złotych, a także gdy sąd zwolni stro- powództwa, a w toku procesu dowód na przedsiębiorstwa, jak i oceny uzasadnio- SĄDY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ, CZYLI CZEGO nę z tego obowiązku. Zwolnienie z obo- potwierdzenie faktów, z których powód nego zakresu zabezpieczenia. Rolą sądów wiązkowego zastępstwa może nastąpić na wywodzi swoje prawa. będzie wypracowanie takiej interpretacji wniosek strony lub z urzędu, może doty- Podkreślenia wymaga procesowy cha- przepisów, która pozwoli na zachowanie MOGĄ OCZEKIWAĆ TWÓRCY I PRODUCENCI, GDY czyć jednej lub obu stron postępowania rakter nowych środków, co oznacza, że równowagi pomiędzy interesami stron i zapaść na każdym etapie sprawy. Pod- nie uchybiają roszczeniom materialnym postępowania. SPRAWA AUTORSKA TRAFI DO SĄDU PO 1 LIPCA 2020? stawą zwolnienia są okoliczności sprawy, przysługującym uprawnionym oraz orga- Zmiany polegające na wyodrębnieniu w tym stopień jej zawiłości, które strona nizacjom zbiorowego zarządzania na pod- spraw własności intelektualnej z grupy in- nia 1 lipca 2020 roku wejdzie nia cywilnego4 (dalej „k.p.c.”) będzie sprawa wy o ochronę dóbr osobistych w związku powinna wykazać i uzasadnić w momen- stawie przepisów szczególnych11, ale także nych spraw rozpoznawanych w procesie w życie Ustawa o zmianie usta- o ochronę praw autorskich i pokrewnych, z działalnością naukową lub wynalazczą. cie składania wniosku. środkom dostępnym dla stron na gruncie cywilnym zarówno pod względem organi- wy Kodeks postępowania cywil- sprawa dotycząca wynalazków; wzorów Wniosek strony o zwolnienie z obowiąz- obecnych przepisów w postaci zabezpie- zacyjnym, jak i zasad prowadzenia samego nego oraz niektórych ustaw (da- użytkowych; wzorów przemysłowych; zna- JAKI SĄD ROZPOZNA kowego zastępstwa będzie uzasadniony, czenia roszczeń i postępowania zabezpie- procesu, należy ocenić jako pożądany krok Dlej „Ustawa”)1, wprowadzająca nowe zasady ków towarowych; oznaczeń geograficz- SPRAWĘ WŁASNOŚCI gdy wykaże ona, że brak fachowego peł- czającego unormowanego w art. 730–757 w dobrym kierunku. Wracając do główne- prowadzenia postępowań sądowych, któ- nych; topografii układów scalonych, a także INTELEKTUALNEJ? nomocnika nie wpłynie na jakość i spraw- k.p.c. W celu zapewnienia spójnej i kom- go celu regulacji, a mianowicie stworzenia rych przedmiotem są prawa autorskie. War- sprawa o ochronę innych praw na dobrach Do najważniejszych zmian wprowadzonych ność postępowania. pleksowej regulacji dotyczącej postępowania odpowiednich warunków do wyszkolenia to podkreślić, iż pomimo obowiązywania niematerialnych. Jak wskazuje dotychcza- Ustawą jest powołanie sądów własności in- w sprawach własności intelektualnej, zmia- sędziów specjalizujących się w sprawach stanu epidemii termin wejścia w życie no- sowe orzecznictwo5, które pozostaje aktu- telektualnej. Wstępnie planuje się utworzyć ŚRODKI EGZEKWOWANIA nie uległ przepis art. 80 pr. aut. Na gruncie własności intelektualnej, z zainteresowa- wych przepisów nie wydaje się zagrożony. alne także na tle nowej regulacji, sprawy cztery wyspecjalizowane wydziały w są- PRAW WŁASNOŚCI obecnych przepisów, uprawniony, którego niem oczekujemy na pierwsze orzeczenia Nowa regulacja powstała w odpowiedzi o ochronę praw autorskich i pokrewnych dach okręgowych (Gdańsk, Poznań, Lublin INTELEKTUALNEJ autorskie prawa majątkowe zostały naru- zapadłe na tle nowych przepisów, których na liczne postulaty przedsiębiorców, przed- należy rozumieć szeroko jako wszystkie i Warszawa) oraz dwa wydziały w sądach Mając na uwadze treść Dyrektywy szone, może podjąć działania procesowe, jakość ujawni, czy i w jakim zakresie re- stawicieli organizacji zbiorowego zarządza- sprawy o roszczenia dochodzone na pod- apelacyjnych (Poznań i Warszawa)8. Jed- 2004/48WE, ustawodawca wprowadził do aby uzyskać informacje o okolicznościach zultat ten został osiągnięty. nia2 oraz doktryny dotyczącej wprowadze- stawie ustawy o prawie autorskim i pra- nocześnie sprawy dotyczące wyodrębnio- postępowania w sprawach własności inte- dotyczących naruszenia, korzystając z no- nia do polskiego wymiaru sprawiedliwo- wach pokrewnych (dalej „pr. aut.”)6. Do nych kategorii sporów, w tym programów lektualnej trzy środki egzekwowania praw wych środków zabezpieczenia. Karolina Domańska- ści wyspecjalizowanych sądów w zakresie tej grupy Sąd Najwyższy7 zaliczył sprawy komputerowych9, zostały powierzone Są- przysługujących uprawnionym: „zabezpie- „Wezwanie do udzielenia informacji” -Wyrzykowska własności intelektualnej, wobec daleko idą- o ustalenie stosunku prawnego, o zapłatę dowi Okręgowemu w Warszawie. Pozycja czenie środka dowodowego” (art. 47996 – tak jak dotychczas jest środkiem zarów- Radca prawny cej specyfiki spraw z tego zakresu i ich ro- z tytułu zawartych umów licencyjnych oraz sądów orzekających w sprawach własności snącej z roku na rok ilości3. Z uwagi na jej sprawy o udzielenie informacji. intelektualnej wzmocniona została poprzez kompleksowy charakter, którego odzwier- Należy się spodziewać, iż do kategorii nadanie im uprawnienia do kształtowania 1 Ustawa o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych ustaw, uchwalona przez Sejm 13 lutego 2020 roku, podpisana przez Prezydenta RP 19 ciedleniem jest ustanowienie odrębnego spraw własności intelektualnej zaliczone kognicji w tym zakresie, czyli do wydawa- lutego 2020 roku, Dz.U. z 2020 r., poz. 288. trybu, w jakim będą prowadzone sprawy zostaną spory powstałe w związku z wyko- nia wiążących dla innych sądów postano- 2 Stowarzyszenie Filmowców Polskich brało czynny udział w konsultacjach publicznych, część z postulowanych przez SFP zmian do projektu została uwzględniona. własności intelektualnej, całościowe ujęcie nywaniem umów zawartych w toku pro- wień określających właściwość. Wykaz wszystkich podmiotów biorących udział w konsultacjach publicznych, a także opis przebiegu tych konsultacji znajduje się w uzasadnieniu projektu Ustawy. tematu wykracza poza ramy jednej publi- dukcji filmowej, których przedmiotem bę- O właściwości rzeczowej należy pamię- 3 Uzasadnienie projektu Ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych ustaw z dnia 9.12.2019 r., druk 45. kacji. Przybliżę zatem jedynie wybrane, dzie przeniesienie praw lub nabycie licen- tać, składając pismo inicjujące postępowa- 4 Dz.U. z 2019 r., poz. 1460. praktyczne aspekty nowelizacji, z którymi cji, a także większość sporów powstałych nie sądowe. Przekazanie sprawy do sądu przyjdzie zmierzyć się po 1 lipca 2020 roku na tle umów koprodukcyjnych oraz umów właściwego nastąpi „z urzędu”, ale przy- 5 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26.02.2015 r., III CZ 6/15. każdemu uczestnikowi postępowania cy- licencyjnych. czyni się do wydłużenia czasu trwania po- 6 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku, tj. Dz.U. z 2019 r., poz. 1231.

wilnego w sprawie własności intelektualnej. Dodatkowo, nowej regulacji podlegać stępowania. 7 będą sprawy: o zapobieganie i zwalczanie Prowadzenie postępowania w sprawach Por. postanowienie SN z dnia 26.02.2015 r. jw. SPRAWA WŁASNOŚCI nieuczciwej konkurencji; o ochronę dóbr z zakresu własności intelektualnej nie wy- 8 Nastąpi to na podstawie rozporządzenia wykonawczego do ustawy wydanego przez Ministra Sprawiedliwości. INTELEKTUALNEJ, CZY osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona klucza zastosowania przepisów z innych 9 JAKA? A także spraw dotyczących: wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym. wykorzystania dobra osobistego w celu in- rodzajów postępowań odrębnych, np. na- 10 Sprawą własności intelektualnej sensu stric- dywidualizacji, reklamy lub promocji przed- kazowego czy też upominawczego. Będzie Art. 872 § 1 k.p.c. 89 11 Fot. Pixabay to zgodnie z art. 479 kodeksu postępowa- siębiorcy, towarów lub usług, oraz spra- to możliwe, o ile przepisy te nie są sprzecz- W tym art. 48 ustawy z dnia 15 czerwca 2018 roku o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi, Dz.U. z 2018 r., poz. 1293.

4 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 5 NAGRODY POLSKA ŚCIEŻKA DŹWIĘKOWA ROKU 2019

Dawid musiał mieć czas „sam na sam” podczas stanów radosnych, ale zwy- spotkania bogatszym o nowe horyzonty. z moimi nagraniami, żeby je wchło- kle pchają nas one w stronę arogancji. Aparat pojęciowy rozbudowuje się, bo nąć w swoją świadomość i przekształ- Myślę, że zarówno radość, jak i smu- każdy wybitny twórca dopracował się cić w grę aktorską. Był to mozolny pro- tek mogą być piękne w zależności od własnej perspektywy widzenia zjawisk, OBDARZAM REŻYSERA ces i kosztował mnie dużo siły życiowej. wprawnego i poprawnego ich przeży- a więc też stosuje inne pojęcia pod- Sam nie wiem, jak to wszystko się nam wania. czas rozmowy. Wprowadzanie nowych udało. pojęć do świadomości bardzo zmienia W pracy nad Ikarem dodatkowym człowieka i daje mu nowe narzędzie do PEŁNYM ZAUFANIEM Z muzyką Kosza spotkał się pan na wyzwaniem musiał być fakt, iż podróżowania przez życie. Jestem szczę- początku swojej jazzowej drogi. Już poruszał się pan w obrębie muzyki ściarzem, że dane mi było poznać bliżej wtedy pana zaintrygowała? stworzonej przez innego artystę. Te tylu mistrzów. Rozmowa z Leszkiem Była fascynująca i odstręczająca jed- światy musiały się zrosnąć w sposób nocześnie. Był w niej ogromny duch dla widza niezauważalny. Czy jest Czy jest reżyser, z którym chciałby Możdżerem, laureatem walki, ale i jakiś tajemniczy lęk, który może granica? pan pracować? Może kogoś wywo- sprawiał, że niepokoiła. Poza tym jest Świat Mieczysława Kosza jest dosyć łamy. nagrody Festiwalu Muzyki jej bardzo mało – byłem zakłopotany zawiły, ciemny, nieoczywisty. Jest to Chciałbym pracować z reżyserem obda- podczas poszukiwań nagrań, bo nic postać tragiczna, nie tylko jeżeli cho- rzonym wewnętrzną mocą, łagodnością Filmowej w Krakowie nie mogłem znaleźć. Wydawało mi się dzi o jego drogę życiową, ale także w obcowaniu, mądrością w rozumieniu wręcz niemożliwym, żeby tak wybitny spowijającą go aurę. Starałem się więc otaczającego nas świata oraz intencją za najlepszą Polską Ścieżkę pianista pozostawił po sobie tak nienie podłączać bezpośrednio pod pole wpływania na rzeczywistość w taki spo- wiele. Dopiero potem dowiedziałem się, energoinformacyjne spowijające Mie- sób, aby stawała się lepsza. Dźwiękową Roku 2019 że jego pobyt na ziemi został raptownie czysława Kosza, a tylko obserwować je za muzykę do obrazu Ikar. przerwany. Zmarł młodo i jego śmierć z boku i starać się przetworzyć intu- Jest pan mistrzem improwizacji do dziś jest zagadką. icyjnie odbierane informacje na swój i żywiołu. Kino rządzi się innym Legenda Mietka Kosza własny język. Język człowieka mającego rygorem. Jak pan to godzi? Jak i on sam – niewidomy mistrz. przekonanie, że przyszłość będzie dobra Film to trochę praca „na wymiar”. Macieja Pieprzycy Zaczął instynktownie wchodzić w świat i Bóg ma wobec nas wszystkich jakiś Wszystko musi być odpowiednio dźwięków. Miał niesamowity słuch, co dobry plan. docięte, zaokrąglone, dopasowane w połączeniu z brakiem możliwości do całości przedsięwzięcia. Uczy to widzenia dało piorunujący efekt. Ażeby Dobry scenarzysta wie, że najlepiej dystansu do własnych poczynań i daje osiągnąć tak wysoki poziom, musiał ożywić postać przez drobne gesty, możliwość przekroczenia własnego uruchomić ogromne zasoby wewnętrz- zachowania… Z papieru na ekran ego, które w czasie tego procesu musi nej wyobraźni – ćwiczył w niej cały przenoszą je reżyser i aktor. A jak to być wielokrotnie ignorowane. Dlatego czas. wygląda w przypadku muzyki? tak bardzo cenię sobie pracę w kinie: Praca twórcza polega na przebywaniu upokarza moje ego i dzięki temu A „na żywo” nawet po 12 godzin w strefach abstrakcji. Muzyka to wła- coraz trudniej mnie zranić i obrazić dziennie. Żył muzyką i był niemal ściwie czysta abstrakcja, chociaż pewne w codziennym życiu. z instrumentem zrośnięty. Pan rów- zwroty utarły się jako działające w okre- nież? ślony sposób. Muszę być skuteczny Nagrody mają dla pana dużą war- Czesław Niemen zwykł mawiać: „cały i pragmatyczny, a jednocześnie nie tość? czas jestem na wakacjach, podczas tracić kontaktu ze strefami abstrakcji, Nie mam jeszcze wyrobionego zdania których ciężko pracuję”. To celne okre- które wywołują czasami bardzo zaska- na temat zjawiska nagród. Zdarzało mi ślenie stanu, w jakim przebywa czło- kujące ciążenia. Cały czas nie wiem, się otrzymać nagrodę pod warunkiem wiek twórczy. Ale stany twórcze wiążą jak to się dokładnie dzieje, że ze strefy osobistego udziału w ceremonii – jeżeli aciej Pieprzyca ma rzam reżysera stuprocentowym zaufa- Przygotowanie materiałów na plan było się też z cierpieniami natury abstrak- wyobrażonej przeprowadzamy treści miałem termin zajęty, to honorowano ucho do kompozyto- niem. To się zwykle sprawdza, dlatego, dla mnie wyjątkowo żmudne, bo reje- cyjnej. do strefy materialnej i nie umiem pani kogoś innego. Politycy nagradzają rów – rok temu Bar- że to przecież reżyser najlepiej rozumie strowałem wszystkie wersje na trzy odpowiedzieć na to pytanie. różne pozytywnie odbierane osoby, aby tosz Chajdecki otrzy- kontekst danej sceny. Parę razy zdarzyło kamery, tak żeby Dawid miał pełen „Tylko smutek jest piękny” – to zapozować z nimi na zdjęciu i w ten Mmał statuetkę FMF za pracę przy się przy Ikarze, że dopiero podczas oglą- raport z pracy moich dłoni. Wiązało tytuł książki, od której zaczął się Współpracował pan m.in. ze Zbi- sposób uwiarygodnić się. Nagrody to serialu Kruk. Szepty słychać po dania dłuższych fragmentów pojmowa- się to z koniecznością wykonywa- film o Mietku Koszu… Też pan tak gniewem Preisnerem, Janem A.P. temat zagadkowy. Ale jeżeli chodzi zmroku. Teraz pan i Ikar. Legenda łem, dlaczego Maciej wymagał ode mnie nia wszystkich utworów w całości, bez uważa? Kaczmarkiem, Danielem Bloom- o FMF, mam poczucie, że to nagroda Mietka Kosza. Jak się panom razem takiej, a nie innej muzyki. pomyłek, bo inaczej w montażu pojawi- Smutek jest piękny tylko dlatego, że em – te spotkania musiały odcisnąć przyznana ze szczerymi intencjami. pracowało? łaby się tzw. zrywka, czyli brak płynno- zwykle kiedy jesteśmy smutni, to kieru- na panu piętno. Jest mi ona dzisiaj bardzo potrzebna Maciej Pieprzyca jest człowiekiem obda- Dał pan filmowemu Ikarowi ści w ruchu dłoni. Uciążliwość pole- jemy nasze myśli ku rzeczom wysokim, Współpracowałem też z Andrzejem i daje ogromną radość. Naprawdę cie- rzonym niezwykłą łagodnością, ale zara- muzyczną duszę. Ciało zawdzięcza gała też na konieczności przerzucania modlimy się, prosimy Boga o pomoc, Kurylewiczem, Tomaszem Stańko, szy mnie, że branża dostrzegła moją zem bardzo wymagającym. Swoje uwagi Dawidowi Ogrodnikowi. Rzadko danych z kamer do komputera i trzy- postanawiamy poprawę i podejmu- Tymonem Tymańskim, Markiem pracę. wyraża w sposób łagodny i ciepły, co się zdarza, by kompozytor i aktor krotnej ich synchronizacji z dźwiękiem. jemy różne działania duchowe, które Kuczyńskim i innymi kompozytorami. przekłada się na znakomitą współpracę. musieli pracować ze sobą tak blisko. Ciągle też wisiały nade mną terminy nas uwznioślają. Równie dobrze można W akcie twórczym poniekąd nasiąka się Rozmawiała Dagmara

Fot. Katarzyna Stańczyk Podczas pracy przy filmie zawsze obda- Jak wyglądał ten proces? oddania muzyki potrzebnej na planie. by te wszystkie intencje uruchamiać światem partnerów i wychodzi z takiego Romanowska

6 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 7 WYWIAD NUMERU LESZEK DAWID I BARTOSZ KONOPKA

Z Leszkiem Dawidem i Bartoszem Konopką, reżyserami serialu W głębi lasu, rozmawia Magdalena Maksimiuk Tandem doskonały Fot. Krzysztof Wiktor/Netflix

8 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 9 WYWIAD NUMERU LESZEK DAWID I BARTOSZ KONOPKA

esteście panowie fanami książek Harlana Cobena? platformy, którzy pytali nas o referencje, a my odpowiadaliśmy, Leszek Dawid: Sięgnąłem po jego książki, kiedy pojawiła że chcemy, aby nasz serial był referencją samą w sobie. Nie było się propozycja realizacji serialu. Wcześniej tego nie robi- w tym dumy ani pychy. Zależało nam raczej na oszczędzeniu sobie łem. „W głębi lasu” przeczytałem natomiast bardzo szybko rozglądania się na boki, nieuleganiu wpływom z zewnątrz. Bardzo Ji zdałem sobie sprawę, że coś mnie rzeczywiście ominęło. To łatwo się czymś zachłysnąć, nawet nieświadomie. Stąd, jak sądzę, wyjątkowo sprawnie napisana powieść, niezwykle filmowa. wynikała moja niechęć do oglądania innych ekranizacji. Bartosz Konopka: Co prawda, w przeciwieństwie do mojej żony, Cobena wcześniej nie czytałem, ale wiedziałem, że jego powieści są bardzo popularne, po prostu były wszędzie. Teraz dostrzegam je jeszcze częściej, ze względu na osobiste zaangażowanie w projekt. Po lekturze doszedłem do wniosku, że to rodzaj kryminału refleksyjnego, bardzo osobistego, bo całą historię obserwujemy Wraz z obecnością z perspektywy głównego bohatera, Paula Copelanda, w pierwszej osobie. L.D.: Stworzyłeś chyba nowy gatunek – kryminał refleksyjny. drugiego reżysera (śmiech) otrzymaliśmy Co bardziej przemawia do wyobraźni reżysera? Hasło „Coben” czy „Netflix”? L.D.: To zderzenie obu elementów jednocześnie. Z jednej strony wsparcie, empatię uznana literatura gatunkowa, z drugiej – gigant, jeśli chodzi o skalę zasięgu filmów i seriali. To robi ogromne wrażenie. Z naszym projektem dotrzemy do wszystkich grup językowych, i szacunek kulturowych, przekraczamy granice. B.K.: To nie jest nawet kwestia własnego ego i tej ogromnej szansy, przed którą stanęliśmy. Chodzi przecież o to, że mamy w pakiecie przed sobą szereg wyzwań, w wielu momentach musimy się wspiąć na palce, żeby coś opowiedzieć własnym językiem, za sprawą własnej wrażliwości. Nie mówimy tylko „do swoich”, ale staramy się zrealizować coś jak najbardziej uniwersalnego, a to Ekipa pracująca nad scenariuszem W głębi lasu była liczna Wiktoria Filus w serialu W głębi lasu, niełatwe. Nie można jednak do tego wyzwania podchodzić ze i bardzo zróżnicowana, składała się ze scenarzystów z Pol- reż. Leszek Dawid, Bartosz Konopka świadomością przytłoczenia. Z informacją kołaczącą się z tyłu ski i z zagranicy. Jak udało się pomysły tych wszystkich głowy, że serial zobaczą ludzie w 190 krajach na świecie. Czy osób spleść w jedną spójną całość? spodoba się Harlanowi Cobenowi, czy zaakceptuje nasze pomy- L.D.: Kiedy zaproszono nas do tego projektu, było już kilka sły? Przez cały czas zdawaliśmy sobie jednak sprawę, że chcemy draftów scenariusza. Uzupełnialiśmy je systematycznie o nasze wiele rozmów dotyczących książki, bo nasz serial nie jest jej wierną L.D.: Na samym początku zastanawialiśmy się, czym tak w gruncie rzeczy oglądać to, co lokalne: oryginalne historie, uwagi, spostrzeżenia i sugestie. Paradoksalnie, cała ta machina adaptacją. Pozwalaliśmy sobie na to, żeby pewne wątki na potrzeby naprawdę był dla tej historii rok 1994? To, co wtedy się wyda- realia, dylematy, uwikłania. Oprócz haseł „Coben” i „Netflix” działała wyjątkowo płynnie, ze względu na zaangażowanie Anny projektu pogłębić, przedstawić trochę inaczej. Zastanawialiśmy rzyło, jest dla bohaterów rodzajem wspomnienia, do tego działa na mnie też to, że nigdy nie robiłem czegoś podobnego. Nagler, producentki kreatywnej. Ania była pośrednikiem mię- się oczywiście nad tym, które elementy są najciekawsze z lokal- niemal wyłącznie dobrym, pozytywnym. To był piękny czas, Netflix podchodzi z szacunkiem do twórców i do widza. Nie pro- dzy drużyną scenarzystów, Netflixem, Cobenem a nami. Ponie- nego punktu widzenia, a z drugiej strony – jak możemy z tym tra- który już się nigdy nie powtórzy: czas nastoletniej niewinności, ponuje jakiejś sztampy, czegoś powtarzalnego, nie formatuje pro- waż bardzo wiele osób rozmawiało o tekście, łatwo zapanowałby fić do publiczności globalnej. W związku z tym, skala ingerencji beztroski, pierwszych doznań, które w tak młodym wieku są jektów pod reklamodawców. Jest zupełnie poza tym obiegiem. chaos. Nie zaszlibyśmy daleko, gdyby nie jej udział, centralne była dość spora, i to duża przyjemność pracować z takim kredytem istotne i kojarzą się z czymś miłym, ulotnym. Mówiąc w kate- miejsce, fantastyczna koordynacja. zaufania. Nie czuliśmy się jak zwykli rzemieślnicy, którzy przycho- goriach filmowych, należało więc wybrać takie środki styli- Na świecie Netflix zrealizował bądź realizuje kilka projek- B.K.: Byłem pod ogromnym wrażeniem, że Ani w ciągu paru mie- dzą na plan ustawić inscenizację, ale mieliśmy naprawdę szansę styczne, od sposobu narracji, przez paletę barw czy charakter tów opartych na prozie Cobena. Mieliście okazję do nich sięcy udało się nad tym wszystkim zapanować. Napisała treat- wykreować ten świat. Ogromną rolę w tym wszystkim odegrał też ujęć, aby pokazać tę impresyjną delikatność, lekkość. Dla prze- zajrzeć? Chcieliście? ment, który chwilę potem trafił do realizacji, a kiedy dostali- Paweł Flis, operator, który miał mnóstwo pomysłów na to, jak opo- ciwwagi, sceny dziejące się we współczesności są naznaczone B.K.: W którymś momencie rzeczywiście dostaliśmy do śmy go my, miał zaledwie kilka miesięcy. To naprawdę niewiele. wiedzieć naszą historię i ją wizualnie zakodować. tragedią i stratą. Z tej perspektywy, przyjemne wspomnienie wglądu kilka projektów zagranicznych. Zerknąłem na nie Dzięki temu udało się jednak zachować tę energię i dynamikę B.K.: Rozkładając powieść na czynniki pierwsze, doszliśmy do zabarwiliśmy tajemnicą, niepokojem. Poza tym, ponieważ to, bardzo pobieżnie, raczej z ciekawości niż w poszukiwaniu pracy, która z każdym dniem tylko zwyżkowała. Ania ma talent wniosku, że wiele przyczyn czy motywacji postaci realizuje się co dzieje się w 1994 ma miejsce w lesie, Paweł i Laura w doro- jakichś referencji. Ważna też była dla mnie obserwacja, co się do balansowania różnych stron, racji i wyszukiwania najlepszej literacko przez opowiadanie w pierwszej osobie przez głównego słym życiu podświadomie starają się te wszystkie bolesne uczu- sprawdza, a co nie. Poczułem, że trzeba uważać na czystość drogi. Jednocześnie pracuje nad ogólną koncepcją, ale jest na tyle bohatera. Wspomnienia jednej głowy. W serialu tego nie da się cia zepchnąć w niebyt i unikają bliskości lasu czy natury. Dla opowiadania, tempo, żeby niepotrzebnie nie przytłoczyć widza elastyczna, żeby przyjmować propozycje z zewnątrz. Kluczem tak załatwić, trzeba opisać relacje i powiązania między bohate- Darii Dwornik, naszej scenografki, znalezienie lokacji pozba- ilością informacji. Szukaliśmy takich momentów oddechu, ale była umiejętność destylacji. (śmiech) rami, pokazać różne perspektywy. Mieliśmy momentami wątpli- wionych zieleni, drzew, było dużym wyzwaniem. Nam cho- i własnego języka, odróżnienia się od literackiego pierwowzoru wości, jak do tych naszych zmian odniesie się sam autor, ale oka- dziło o surowe, stonowane, symetryczne kadry, jak pozba- poprzez nadanie kolorytu lokalnego. Rozmawiamy o powieści amerykańskiej, więc też o realiach zało się, że było to spójne z jego pomysłami, formą książki. wieni emocji ludzie, którzy pewne doświadczenia z przeszłości L.D.: To uzupełnia też naszą refleksję o bogatym repertuarze plat- amerykańskich. Jak wyglądały prace adaptacyjne nad tek- zupełnie wyparli z pamięci. formy. Od samego początku celem było stworzenie własnego stem, żeby jednak pokazać polską perspektywę? Serial porusza się płynnie między płaszczyznami czaso- B.K.: Intuicyjnie stworzyliśmy z Leszkiem pewien klucz wizu- języka w oparciu o powieść. Naszym zamiarem nie było robie- L.D.: Główne prace wykonane były już na etapie treatmentu. wymi – rokiem 1994 i obozem letnim, oraz współczesno- alny i fabularny, dotyczący istnienia przestrzeni i poszczegól- nie kolejnego serialu „pod Netflixa”, ale rozszerzenie jeszcze tej Pomysł był jednak na tyle pojemny, że byliśmy w stanie wypełnić ścią. Z pewnością wiązały się z tym określone ograniczenia nych światów. Opiera się on w głównej mierze na symbolice skali, na ile to możliwe. Pamiętam wstępne rozmowy z szefami go również swoimi pomysłami. Odbyliśmy wewnętrznie bardzo i wyzwania. lasu w życiu głównych bohaterów, który stanowi rodzaj gra- Fot. Krzysztof Wiktor/Netflix

10 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 11 WYWIAD NUMERU LESZEK DAWID I BARTOSZ KONOPKA

ników koncepcyjnych, pomysł na montaż, ciąg opowiadania. To chać wcześniej, zobaczyć, jak to wszystko wygląda, poznać ekipę, nie jest brak zaufania, ale rodzaj niewygody, z którą musieliśmy podpatrywać Leszka w pracy. Nigdy właściwie nie mamy takich się zmierzyć. Oczywiście wszystkie elementy bardzo dokładnie okazji, zobaczyć, jak kto pracuje. Może w czasie studiów, czy omawialiśmy, wiedzieliśmy, na czym komu zależy, więc to było przez krótki okres, kiedy jesteśmy drugimi reżyserami. Ważne naprawdę ciekawe doświadczenie dowiedzieć się, co komu siedzi było też to, że nasze z Leszkiem drogi były dość podobne. Obaj w głowie, i jak widzi to nasze wspólne dzieło. Reżyseria jest głów- zaczynaliśmy w kinie dokumentalnym, gdzieś się ciągle mijali- nie podejmowaniem natychmiastowych decyzji, często trudnych, śmy. Może to też kwestia podobnego wzrostu, sposobu bycia? a my ustaliliśmy od razu na początku, że w dobrej wierze reali- (śmiech) Jestem przekonany, że to nie było przypadkowe spotka- zujemy to, co będzie najlepsze dla projektu, w zgodzie z własną nie. Pamiętam szczególnie jeden moment z naszej pracy, kiedy wrażliwością. To była naprawdę bardzo ciekawa szkoła. Znamy cały dzień przeznaczony był na czytanie pierwszych odcinków, się z Bartkiem od lat, nasze ścieżki się przecinały, ale nigdy nie z ekipą. To jest szczególnie ważny i trudny moment dla reżysera. współpracowaliśmy. Też tam byłem, bo rola reżysera jest wtedy kluczowa, nadaje się ton i formułę całym zdjęciom. To również istotne, żeby w czasie Jesteście niemal równolatkami, macie podobne doświad- czytania podjąć jak najwięcej strategicznych decyzji. Jako reży- czenia. ser zawsze jestem na czytaniu maksymalnie skupiony. Wtedy L.D.: Nawet nas czasem mylą. (śmiech) Myślę, że mamy podobne mogłem zobaczyć, jak to robi Leszek. Znalazłem się więc po tej wrażliwości. drugiej stronie po raz pierwszy. Siedząc z boku, zobaczyłem, B.K.: Moje doświadczenie ze współpracy z Leszkiem może być jak to naprawdę wygląda z takiej perspektywy, jak to jest trudne nawet jeszcze wyraźniejsze, bo ja wchodziłem na plan jako drugi, i wymagające, jaka to ciężka praca. W tamtym momencie strasz- więc siłą rzeczy ekipa czy aktorzy nas ze sobą porównywali. Od nie chciałem Leszka wesprzeć, przekazać mu, że dokładnie wiem, początku to było bardzo pozytywne, bo mówili po prostu, że co czuje. W końcu wieczorem napisałem mu SMS-a ze słowem to świetne, że się różnimy, że zachowujemy świeże podejście, wsparcia, wywiązała się z tego długa, wspaniała dyskusja. Łatwo z zainteresowaniem obserwowano nas przy pracy. Kiedy w marcu było mi wejść w jego głowę, bo wiem doskonale, że tego wkładu czy kwietniu ubiegłego roku zadzwoniła do mnie Ania Nagler nikt w sumie nie docenia, albo po prostu bierze się to za pewnik, z propozycją współreżyserowania, byłem raczej zaskoczony. To bo to nasza praca. Ale tak naprawdę, tylko my wiemy, przez co była z pewnością ogromna lekcja pokory, które w ostatnich latach przechodzimy, bo jesteśmy w podobnej roli. To w sumie drob- odbieram dość często. Cieszyłem się, że będzie nas dwóch, bo nostka, ale dla mnie moment przełomowy. nie musiałem wziąć całego tego projektu tylko na swoje barki, L.D.: Zabrzmi to pewnie górnolotnie, ale to szczera prawda, że Adam Ferency w serialu mogłem się za to czegoś nauczyć i pracować w większym zespole. z obecnością drugiego reżysera otrzymaliśmy wsparcie i empatię W głębi lasu, reż. Leszek Od początku z Leszkiem podeszliśmy do siebie z wielkim sza- w pakiecie. Mierzymy się dokładnie z tym samym, więc nie dzieli Dawid, Bartosz Konopka cunkiem, byliśmy też siebie tak po ludzku ciekawi. Na szczę- nas rywalizacja czy myśl, że ten drugi zrobi coś lepiej. W obronie ście, chociaż wchodziłem na plan jako drugi, mogłem przyje- własnej wizji łatwo się zapędzić i uznać, że wykreowany przez nas świat jest lepszy i tyle. Udało nam się jednak spotkać w pół drogi, nicy między młodością i dorosłością. Dla Laury i Pawła las ich bez chorych ambicji, bez ścigania się. wspomnień gęstnieje, staje się z czasem czarno-biały, spowija go mgła niepamięci. Dopiero pewne wydarzenia ze współczesno- Mieliście panowie na planie całą ekipę młodych aktorów, ści, powrót do korzeni, rzucają światło na przeszłość, zaczyna się Udało często debiutantów, nad którymi trzeba było zapanować ona znowu jawić w kolorze, czuje się jej smak i zapach. To bardzo i wyznaczyć kierunek, poprowadzić. Zaliczacie to do kate- uniwersalne kwestie. gorii wyzwań? nam się L.D.: Praca z tymi młodymi ludźmi okazała się nadzwyczaj Jesteście panowie bardzo różnymi twórcami, z różnym sprawna. Mają tak niesamowitą energię, z zazdrością patrzę na doświadczeniem i wrażliwością, a jednak znaleźliście się ich fenomenalną chęć do życia! Jedyne, co mogłem zrobić, to na planie jednego projektu, gdzie należało wypracować spotkać ich nie blokować, a wręcz przeciwnie – podtrzymywać ten zapał wspólną wizję. Jak się to udało? Czy wymagało to pewnych i nakręcać. Mieli do zagrania różne postacie, ale jednak tworzyli poświęceń? zespół. Ważne było też, żeby zbudować chemię między odtwór- L.D.: Myślę, że udało się świetnie, bo W głębi lasu zaczęło się w pół drogi, cami ról młodych Laury i Pawła, czyli Wiktorią Filus i Huber- jako dwie wizje, które ostatecznie składają się w jedno. Współ- tem Miłkowskim, ale generalnie podstawowym zadaniem było praca z Bartkiem układała się dość organicznie. Dostaliśmy do zachęcanie do pokazania tej beztroski i radości. Ponieważ ci ręki tekst, zaczęliśmy o nim intensywnie myśleć i na jego temat bez chorych aktorzy są trochę starsi od swoich postaci z powieści, musieli rozmawiać, spotykaliśmy się z Anią Nagler i z tego trójstronnego zapomnieć o metrykach i przywołać z pamięci te wszystkie wcze- dialogu powstała wspólna wizja celu i efektu, które chcemy osią- sne doświadczenia i doznania. Narzędzia mieli pod ręką. Byłem gnąć. Kiedy mieliśmy ten jeden kierunek, wspólny punkt wyj- ambicji, bez absolutnie zachwycony, patrząc na tę dynamikę między nimi. Nie ścia, reszta potoczyła się naturalnie. Nie oznacza to, że w trakcie można im było przeszkadzać. nie było żadnych kłopotów. Ja np. niespecjalnie lubię, kiedy ktoś ścigania się B.K.: Cudownym splotem okoliczności udało się wybrać ludzi, inny realizuje jakąś scenę za mnie, a było kilka momentów, kiedy którzy bardzo poważnie podeszli do pracy i jednocześnie nie w jednym z moich odcinków – bo realizowaliśmy po trzy każdy – Hubert Miłkowski w serialu stracili świeżości, energii i frajdy. Ogromna w tym zasługa reży- Bartek miał do zrobienia jakąś scenę. Serial kręciliśmy obiektami, i rywalizacji W głębi lasu, reż. Leszek serki castingu Nadii Lebik, która ma świetne wyczucie do tego, niechronologicznie, więc to normalna sprawa. Myślę, że Bartek Dawid, Bartosz Konopka jak takich ludzi szukać. Poza tym Leszek wpadł na pomysł, Fot. Krzysztof Wiktor/Netflix

czuje tak samo. Na każdy epizod składa się bardzo wiele czyn- żeby casting odbywał się nietypowo, tzn. w grupach, żeby zoba- Fot. Krzysztof Wiktor/Netflix

12 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 13 WYWIAD NUMERU LESZEK DAWID I BARTOSZ KONOPKA czyć, jak na siebie reagują, jakie mają energie, jak się uzupeł- Biorąc pod uwagę, że W głębi lasu czy też The Woods – jak niają. Dobrym pomysłem było też, że mogli pojechać tam, gdzie brzmi tytuł międzynarodowy – to dopiero druga produkcja umiejscowiono obóz, i gdzie mogli przez dwa dni poczuć się jak oryginalna Netflixa z Polski, poza tym na podstawie świato- na prawdziwym obozie, zlokalizować swoje domki i zaadapto- wego bestsellera, oczekiwania są bardzo duże. Czy czujecie wać się do tych warunków. Mieliśmy okazję trochę z nimi pobyć, już panowie presję? Czy też w ogóle nie zwracacie uwagi na pogadać, nawiązać relację. Nasze doświadczenia dokumentalne takie czynniki, ten zewnętrzny szum? nauczyły nas, że w takich momentach lepiej nie blokować ener- L.D.: Dla zachowania swojego zdrowia psychicznego staram się gii, nie przeszkadzać i zostawić ich samym sobie po to, żeby to w ogóle nie czytać recenzji czy opinii o swoich projektach. Na wszystko wyglądało bardzo prawdziwie i wiarygodnie. Wyszło ile to możliwe – odcinam się od tego. Za dużo mnie to kosztuje. naprawdę świetnie, co było dodatkowo o tyle ważne, że ich sceny Docierają do mnie oczywiście szczątkowe informacje od ludzi, nie są jedynie impresjami, ale wątkami niezbędnymi dla dalszego którzy czytają i zawsze coś podrzucą, ale sam staram się jak mogę rozwoju akcji, z perspektywy współczesności. unikać tego zderzenia. L.D.: Na obóz pojechaliśmy razem z aktorami, bo pomyśleliśmy, B.K.: Myślę, że oczekiwania widzów są ogromne i jest to nie- że od razu zrealizujemy zdjęcia próbne, sprawdzimy, jak działa uniknione. Wystarczą te dwa hasła z początku naszej rozmowy – scenografia, kolory, kostiumy. To oswojenie połączyliśmy z ćwi- „Coben” i „Netflix”. Z drugiej strony to jest dla mnie o tyle ciekawa czeniami z improwizacji i co ciekawe, kilka z tych prób wykorzy- sytuacja, że dotychczas zawsze robiłem swoje własne, autorskie staliśmy potem w czasie zdjęć. rzeczy. Przy takich projektach łatwo przesadzić z oczekiwaniami, łatwiej się też spalić i zamartwiać, tkwić w stanie niepewności, czy Czy „dorośli” aktorzy ze scen dziejących się współcześnie moja autorska wizja spodoba się widzom? Jak na nią zareagują? To również brali udział w tych wczesnych próbach? się prawie zawsze nakłada na własne poczucie wartości i osobo- L.D.: Oni przede wszystkim, ponieważ wiedzieliśmy od wości. W przypadku W głębi lasu mamy do czynienia z rodzajem początku, kto gra „dorosłe” wcielenia postaci. Podczas castin- rzemiosła w najlepszym znaczeniu tego słowa. Jesteśmy częścią gów szukaliśmy młodych aktorów o podobnej energii. Agnieszka mechanizmu i zespołu ludzi, wspólnoty, która razem nad czymś Grochowska spotkała się potem z Wiktorią, Grzesiek Damięcki pracuje. Autorska wizja schodzi trochę na drugi plan, ustępując z Hubertem, mierzyli się ze swoimi wizjami z przeszłości. To miejsca przekazowi, uniwersalnym sensom. Od początku jesteśmy były bardzo ciekawe spotkania. Oczywiście im większa rola, tym trochę za tego Harlana Cobena schowani, ale też za scenariusz, za więcej czasu poświęcaliśmy, aby te postaci szczególnie starannie aktorów, ekipę, chcemy dotrzeć do widzów na całym świecie. To przygotować. Chociaż np. Arek Jakubik, który nie ma może dużej zupełnie inny rodzaj doświadczenia, bardzo wzbogacający. Poza tą roli, ale bardzo ważną, też spędził z nami cały dzień, rozmawia- lekcją pokory i empatii, o których tak często mówię, to też lekcja jąc o rozwoju swojej postaci, miał wiele pytań i sugestii. Podob- Agnieszka Grochowska rozdziału odpowiedzialności i brzemienia. Może dlatego tak bar- nie Jacek Koman. Kiedy przyjechał z Australii, miał mnóstwo na planie serialu W głębi lasu, dzo nie obawiam się o przyjęcie serialu, chyba bardziej jestem go pytań, niesamowicie konkretnych, bardzo szczegółowo prze- reż. Leszek Dawid, Bartosz Konopka po prostu ciekawy. To był rodzaj zadania, który mobilizuje niesa- analizował tekst. Agnieszka Grochowska znakomicie pogłębiła mowicie, ale który mogłem zrobić z większym psychicznym luzem. swoją postać w trakcie prac nad rolą, tak samo Piotrek Głowacki, Adam Ferency… mógłbym wymieniać bardzo długo. Najinten- sywniej pracowałem z Grześkiem Damięckim. W ubiegłym roku latem pojechałem na wakacje, podobnie Grzesiek, a zaraz potem mieliśmy wchodzić na plan. Ponieważ czasu było mało, a rola Chcemy dotrzeć wymagająca, mimo wakacji umawialiśmy się z Grześkiem na konkretną godzinę, łapaliśmy zasięg i łączyliśmy się na konsulta- cje nad tekstem. Bardzo się zaangażował w tę rolę, jest niezwykle do widzów precyzyjny i solidny, co nie znaczy, że nie zostawia sobie przestrzeni na pewne modyfikacje czy improwizacje. B.K.: To wielki przywilej pracować nad serialem z tak dużą liczbą na całym świecie. różnorodnych postaci. To też ogromna lekcja pokory i współ- pracy zespołowej, która jest znacznie ważniejsza niż przeprowa- To zupełnie dzenie swojej wizji od początku do końca. Z Grześkiem pracowa- łem po raz pierwszy i było to naprawdę fantastyczne, inspirujące doświadczenie. Przygotował mnóstwo notatek, ucząc się tekstu, inny rodzaj przepisywał go, żeby lepiej zapamiętać. Jest naprawdę drobia- zgowy, choć wcale nie musi się tego wszystkiego sztywno trzy- mać, żeby czuć się bezpiecznie. Myślę, że w przypadku wszyst- doświadczenia, kich aktorów i ich pracy nad tekstem zachodziły takie procesy, które warto by potem dokładnie przeanalizować, szkoda, że nie mamy na to czasu. (śmiech) Nie było w każdym razie sytuacji, że bardzo aktor pracuje na siebie i próbuje zawłaszczyć scenę czy dialog. Mieliśmy świadomość, że pracujemy dla wspólnego efektu i było Grzegorz Damięcki w serialu to widać w każdej najdrobniejszej czynności realizowanej na pla- wzbogacający W głębi lasu, reż. Leszek Dawid, Bartosz Konopka

nie. Fot. Krzysztof Wiktor/Netflix (x2)

14 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 15 TEMAT NUMERU ZŁOTA ERA POLSKIEGO DUBBINGU

Spośród powstałych w realiach PRL-u nurtów, które doceniono poza krajem, polska szkoła dubbingu wydaje się być najbardziej zaniedbanym przez współczesną kulturę. ZANIEDBANE DZIEDZICTWO Fot. Pxfuel

Darek Kuźma Fot. Pxfuel

16 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 17 TEMAT NUMERU ZŁOTA ERA POLSKIEGO DUBBINGU

przyjętym na potrzeby tego wiali udanie czoła takim klasykom, jak artykułu znaczeniu, dub- 12 gniewnych ludzi Sidneya Lumeta czy bing treści audiowizual- Śmierć w Wenecji Luchino Viscontiego. nych jest procesem post- O ileż dzisiejsza debata nad sednem i sen- Wprodukcyjnym, w ramach którego ścież- sem dubbingu byłaby wartościowsza, gdy- ka dialogowa istniejącego zagraniczne- by wzbogacić ją o świadomość i pamięć go materiału zostaje nagrana ponownie o tamtych – docenionych także na świe- z udziałem rodzimej ekipy dokonującej cie – dokonaniach. jej językowej adaptacji czy lokalizacji. Na świecie jest to od dekad metoda popular- KAŻDY POCZĄTEK na, lecz posiadająca wielu przeciwników. TO CIĄG DALSZY W niektórych krajach – Włochy, Niemcy, Co może wydawać się dość szokujące, Francja – stosuje się ją powszechnie, nie dubbing zawitał do Polski już na począt- tylko dla ułatwienia widzom śledzenia toku lat 30. XX wieku, w zasadzie równo ku fabuły, ale też utrwalania mocy języka z nastaniem ery dźwięku. Kraj nie potrafił ojczystego. W innych – Holandia, Skandy- podnieść się po postniepodległościowym nawia, USA – króluje przekład w formie kryzysie ekonomicznym, a brak infrastruk- wyświetlanych w kadrze napisów, a dub- tury i odpowiedniego przeszkolenia spra- bing pojawia się głównie w produkcjach wił, że pierwsze próby okazały się porażką animowanych i filmach skierowanych do godną odnotowania wyłącznie w celach młodszej widowni. Polska jest przypad- kronikarskich. Jednak już w 1935 roku, kiem szczególnym: napisy nie wszyscy wraz z dubbingiem dramatu wojennego lubią, dubbing przegrywa z zakorzenioną Siostra Marta jest szpiegiem Victora Savil- w czasach PRL-u szeptanką, czyli popu- le’a, odkryto, że nowa forma przekładu ma larnym lektorem odczytującym skróco- ogromny potencjał. Zwłaszcza że powo- ne wersje dialogów, a podkładanie głosu jenne społeczeństwo borykało się z pla- w filmach aktorskich prowadzi do wer- gą analfabetyzmu, a w pierwszych latach balnych wojen. po pierwszej wojnie światowej w teatrze Przy czym wina leży zarówno po stronie i w kinie panował zakaz używania języka twórców dubbingu, jak i widzów. Pierwsi, rosyjskiego i niemieckiego. Najbardziej walcząc dziś z ograniczeniami czasowymi znanym zdubbingowanym filmem oka- i finansowymi, nie mogą sobie często po- zała się wówczas Disneyowska Królewna zwolić na dopracowanie przekładu oraz Śnieżka i siedmiu krasnoludków, w polskiej technicznej realizacji do perfekcji. Dru- reżyserii Ryszarda Ordyńskiego, a złoty dzy – i zwolennicy, i przeciwnicy – po- okres polskiego dubbingu rozpoczął się strzegają tę metodę dość płytko: albo jako od socrealistycznych filmowych agitacji opcję komfortową wobec frustrujących stalinizmu. napisów i głosu lektora, albo czyste zło Pierwszym krokiem było założenie upraszczające różne konteksty oryginału. w 1949 roku w Łodzi Studia Opracowań Co ciekawe, w większości tych aspektów Dialogowych, którego twórcy – mimo niewiele się przez ostatnie dekady zmie- odgórnego nakazu manipulowania sym- niło. „W latach 30. XX wieku przez prasę boliką zachodnich produkcji – okazali się przetoczyły się gromy na temat dubbin- pojętnymi uczniami i błyskawicznie wy- Mariusz Kuczyński (w środku) gu, a w dyskusji zabierali głos najwięksi pracowali doskonały warsztat oraz świa- na planie filmuDreszcze , intelektualiści. Po wojnie było podobnie, domość możliwości dubbingu. Gdy w 1956 reż. Wojciech Marczewski a potem – niezależnie, czy były to lata w Warszawie stworzono podobną instytu- 50., czy 80. – co rusz pojawiały się nowe cję (znaną później jako Studio Opracowań fale uprzedzeń. Argumenty były zawsze Filmów – SOF), postęp ruszył lawinowo. ło 180 dystrybuowanych na przestrzeni chronizacji dialogów z ruchem ust aktorki znali wersje źródłowe i dialogi na były fantastycznie dobrane. Aktorów po- te same, różniły się podpisanymi nazwi- „Studio łódzkie dubbingowało od 4 do całego roku. To była już produkcja ma- torów, ale też dawało takim tuzom, jak pamięć, a role zabierali często do domu, szukiwano nie tyle pod kątem fizyczności skami” – opowiada Zbigniew Dolny, nie- 7 filmów rocznie. Po roku 1956 do lat 60. sowa, ale mimo to reżyserzy, dialogiści Mieczysław Voit, Danuta Szaflarska czy ćwicząc przed lustrem czy w towarzystwie. czy wyglądu zewnętrznego, lecz prawdy strudzony pasjonat polskiego dubbingu, w Warszawie opracowywano ponad 20 i inni pracowali w pocie czoła, osiągając Jan Kobuszewski okazję do stworzenia Zżywali się ze swoimi postaciami. „Dzia- postaci i podobieństwa psychologiczne- który poświęcił tysiące godzin na doku- produkcji, w tym większość filmów dla najwyższą jakość”. prawdziwych kreacji. łało to tak, że w nagrywanej scenie brali go. W dubbingu podkreślano językową mentację i zachowanie dziedzictwa tzw. dzieci, co było około jedną czwartą za- Praca nad jednym tytułem potrafiła udział wszyscy aktorzy, którzy, spędziw- barwę regionów, z których pochodzili ak- polskiej szkoły dubbingu. chodnich filmów sprowadzanych do kra- wówczas trwać w najbardziej karkołom- NIEZNOŚNA LEKKOŚĆ szy wcześniej całe godziny na dyskusjach torzy. Wschód, Zachód, kresy, duże mia- Tak się bowiem składa, że mimo wszel- ju” – tłumaczy Dolny, podkreślając, że nych przypadkach nawet kilka miesięcy, GŁOSU z reżyserami i dialogistami, odtwarzali sto, prowincja, tu akcent, tam zaśpiew – tej kich kontrowersji dubbing był kiedyś statystyki rosły do 1969 roku, daty gra- a do dubbingu kierowano głównie filmy Nie ma w tym stwierdzeniu żadnej prze- drogę twórczą aktorów zagranicznych. rozpiętości barw, fraz i intonacji słuchało w Polsce uznawany za sztukę, a jego twór- nicznej złotych lat polskiego dubbingu gęste od dialogów. Pozwalało to reżyse- sady – o niektórych rolach dubbingowych Przeżywali wszystko na nowo, w swoim się z ogromną przyjemnością”. cy – reżyserzy, dialogiści, aktorzy, ope- kinowego. – „Od 1965 na ekrany trafiało rom i dialogistom wykazać się znajomo- mawiało się, że co najmniej dorównują języku i operując własnymi narzędzia- Sam proces powstawania dubbingu był

ratorzy dźwięku, korektorzy i inni – sta- ponad 50 zdubbingowanych filmów z oko- ścią języka polskiego i perfekcją w syn- tym oryginalnym. Polscy aktorzy i ak- mi” – opowiada Dolny. – „Poza tym głosy zresztą wieloetapowy i nader skompliko- Fot. Archiwum Mariusza Kuczyńskiego

18 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 19 TEMAT NUMERU ZŁOTA ERA POLSKIEGO DUBBINGU

Dubbing roku 1959 – film12 gniewnych wany, wymagał elastyczności, inwencji proc. filmów zdubbingowanych ludzi – fragment publikacji „Historia Zofia Dybowska-Aleksandrowicz oraz poprawiania, poprawiania i jeszcze do 1989 roku to była koronko- polskiego dubbingu” podczas pracy w studiu dubbingowym raz poprawiania. Po sobie oraz po innych. wa robota. Najlepszych przy- I przyjmowania poprawek. „Praca zaczy- kładów zazdrościł nam świat, nała się od wspólnego oglądania filmu twórcy dubbingu otrzymywali przez realizatorów oraz aktorów, którzy nagrody i odznaczenia za swą omawiali następnie wszystkie postaci, pracę, a zagraniczni aktorzy wchodzili w ich głowy i tworzyli je jak- byli pod wrażeniem oddania by na nowo dźwiękiem i słowem. Potem ze strony użyczających głosu ci ludzie szlifowali tekst do znudzenia, polskich aktorów”. aż był odpowiedniej jakości, i pracowali, Jednocześnie pojawiały się także po nocach, nad tym, żeby nagranie nowe problemy techniczne, nie zatraciło tych wszystkich smaczków fizyczne kopie filmowe tra- i kulturowych kontekstów” – kontynuuje ciły na jakości, dawne na- Dolny. – „Wśród reżyserów byli ludzie grania ulegały degradacji po łódzkiej »Filmówce«, wśród dialogi- lub były arbitralnie uzna- stów poloniści i osoby, które miały ucho wane za niebyłe, a brak do żywego języka, wśród aktorów sama świadomości sprawiał, że elita. Pieniądze nie były duże, ale stałe mało kto zastanawiał się zatrudnienie oraz możliwość »zagrania« nad archiwizacją dokonań czy przepisania dialogów Orsona Wel- polskiej szkoły dubbin- lesa, Katharine Hepburn czy Spencera gu. „Mimo kontrower- Tracy’ego, zapewniały satysfakcję i po- sji, ludzie dobrze oce- prawiały warsztat”. niali dubbing, rozma- System był czasochłonny i kosztowny, wiali o nim, kochali polskość głosów, ale dawał wymierne rezultaty, a warszaw- którymi zagraniczni aktorzy przemawiali ski SOF stawiał na najwyższą jakość aż do nich z ekranów” – opowiada Dolny. – być postrzegany przez pryzmat animacji do połowy lat 90., gdy stara epoka mu- „Anna Seniuk wspomina w autobiografii, i ukłonu w stronę najmłodszego widza. odbiegającej od tradycji polskiej szkoły siała ustąpić nowej rzeczywistości oraz że jej twarzy nie rozpoznawano, ale gdy Tak było przez lata 90., a gdy w dwu- dubbingu. postrzeganiu sztuki dubbingu. Natomiast odezwała się w sklepie, wszyscy wiedzieli, tysięcznych, już po zamknięciu w 1998 w latach 70., gdy telewizja doszła do sło- że to Irena Forsyte z Sagi rodu Forsyte’ów”. roku Studia Opracowań Filmów, ogrom- HISTORIA STARA JAK wa, jedne z najlepszych dubbingów reali- Po roku 1981 zauważalny od końca lat 60. ny sukces odniósł Shrek Andrew Adam- ŚWIAT zowano na potrzeby seriali. Wśród tych kryzys w dubbingu kinowym pogłębił się, sona i Vicky Jenson – ze znakomitymi I dobrze, kultura i sztuka rządzą się swo- najbardziej uznanych były: Saga rodu gdyż ograniczono napływ wartych opra- dialogami Bartosza Wierzbięty, które imi prawami, i nie powinny stać w miejscu, Forsyte’ów, Pogoda dla bogaczy, Ja, Klau- cowywania zachodnich produkcji, a te- błyskawicznie weszły do słownika wielu smutny jest jednak fakt, że w skali świa- diusz, Sześć żon Henryka VIII, Pustelnia lewizja zyskała nowego wroga w postaci Polaków – było to po prostu postawienie domości zbiorowej zaskakująco szybko – parmeńska, Koń, który mówi czy Elżbie- kaset wideo. Okres transformacji pokazał, kropki nad „i”. Formuła dubbingu zaczę- w zasadzie na przestrzeni jednego zaled- ta, królowa Anglii. że jakość i pasja muszą ustąpić finanso- ła nabierać ponownie wiatru w żagle, wie pokolenia – zapomnieliśmy o ważnej wej i czasowej kalkulacji, a dubbing zaczął ale już w nowej, popkulturowej formie, części naszego dziedzictwa kulturowego. CZYTAĆ CZY NIE CZYTAĆ? W latach 60. powstała z kolei koncepcja szeptanki, dzięki której studia mogły za- spokoić rosnący popyt na dubbing (szcze- gólnie serialowy), nie każąc widzom czy- tać napisów, które w kinie miały sens, ale w telewizji, mając na uwadze ówczesne odbiorniki, dawały słabe rezultaty. Nie ustawały zarazem spory nad sensem dubbingu, a przeciwnikom wtórowali zawie- 95 proc. filmów dzeni pojawiającymi się problemami tech- nicznymi, wynikającymi m.in. z metod nagrywania i tworzenia kopii kinowych. zdubbingowanych przed „Tragedią dubbingu było i jest to, że jeśli jest dobry, to jest właściwie niesłyszal- ny. Dialogi wydają się tak naturalne, że 1989 rokiem to była są przezroczyste, ale o złych dubbingach i tych nieudanych technicznie pamięta się Wielotomowa publikacja koronkowa robota latami” – mówi Dolny. – „Zdarzały się „Historia polskiego dubbingu” Fot. Archiwum Miriam Aleksandrowicz wypadki przy pracy, ale uważam, że 95 Fot. SFP (x2)

20 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 21 TEMAT NUMERU ZŁOTA ERA POLSKIEGO DUBBINGU

tece miałem ogromne zbiory „Filmu” – od pierwszego numeru, który wyszedł HOŁD DLA PRACY, po wojnie. Miałem roczniki „Filmo- wego Serwisu Prasowego”. I przedwo- jenne wydania „Kina”, w tym te z 1930 roku, w których wyczytałem z zasko- TALENTU I WYTRWAŁOŚCI czeniem, że już wtedy zdubbingowano jeden film po polsku. Byłem w dość szczęśliwym położeniu, ponieważ pro- Rozmowa ze Zbigniewem Dolnym, wadziłem w tym okresie wraz z przy- jacielem wypożyczalnię kaset VHS. autorem wielotomowej publikacji Miałem dużo czasu na poszukiwania i pisanie, a przy okazji coraz bar- „Historia polskiego dubbingu” dziej utwierdzałem się w przekonaniu, że polski dubbing należy jak najpeł- ak rozpoczęła się pana przygoda niej zachować dla potomności, ponie- Zbigniew Dolny z dubbingiem? waż nikt inny zdawał się tego nie robić. Dubbing jest moją pasją od wcze- Zacząłem kontaktować się z ludźmi pol- snej młodości, gdy nałogowo oglą- skiego dubbingu: reżyserami, dialogi- Jdałem filmy i pozwalałem się im kształ- stami, operatorami dźwięku itp. Potem tować. Jednym z pierwszych tytułów, już się potoczyło, choć łatwo nie było. które obejrzałem w kinie było Przyby- Archiwa Studia Opracowań Filmów cie Tytanów Duccio Tessariego. Akurat oddano na makulaturę, a twórcy nie wyświetlano je z napisami, ale sprawiło, pamiętali oczywiście wszystkiego, bo że stałem się namiętnym kinomanem przecież „przerobili” tak wiele filmów, i zacząłem poznawać filmy dubbingo- że tylko część w nich została. Musia- wane, które wywarły na mnie duże wra- łem przeglądać cierpliwie, kartka po żenie. W tamtych czasach nie było kaset kartce, publikacje prasowe. Ażeby usta- VHS i płyt DVD, więc będąc nastolat- lić, jakie tytuły były dubbingowane dla 2013 rok – spotkanie warszawskiej redakcji SOF. Od lewej Zbigniew Dolny, Grażyna Dyksińska-Rogalska, Maria Etienne, Halina kiem, zacząłem nagrywać ukochane telewizji, przejrzałem, dzień po dniu, Wodiczko, Krystyna Subocz, Joanna Klimkiewicz, Mieczysława Kucharska, Stanisława Dziedziczak, Elżbieta Kowalska, Iza Falewiczowa filmy na taśmy magnetofonowe. Kładąc programy telewizyjne z tamtych lat. Tak się do snu, puszczałem je sobie, zamyka- się bowiem złożyło, że archiwum TVP łem oczy i czułem się jak w kinie. Mia- takich informacji nie posiadało. O tradycjach, które wynosiły polską kultu- ski, Maria Olejniczak, Izabella Falewicz, łem dobrą pamięć, więc obraz potrafi- rę na wyżyny w czasach, gdy spodziewano Maria Piotrowska. Znakomici dialogiści, łem sobie dopowiedzieć, tym bardziej, że Pasja i wiedza wystarczyły, żeby się po niej raczej rozwiązań uśredniających. jak Jan Moes, Elżbieta Łopatniukowa, Kry- tamte realizacje dubbingowe stanowiły przekonać do pomysłu wielotomowej Zbigniew Dolny, jeden z największych eks- O niektórych styna Uniechowska, Maria Etienne, Jani- prawdziwą ucztę dla uszu. Sama tylko książki ludzi, którzy tworzyli „złote pertów w temacie i autor kilkutomowej, po- na Balkiewicz, Krystyna Albrecht. A tak- rozpiętość barw głosów aktorów była lata polskiego dubbingu”? rażającej mnogością informacji publikacji rolach że dziesiątki innych niesamowitych osób niesamowita, operowano też wspaniale wypisywali wierutne bzdury o dubbingu. I tak, i nie. Nie miałem problemu o historii polskiego dubbingu, uważa, że tworzących świat, o którym polska kultura frazą, intonacją, ale dochodził to tego Nie wiedziałem, skąd brali te informa- z dotarciem do nich i porozmawia- polskiej szkole dubbingu należy się miej- zapomniała, jak wybitny operator dźwię- kunszt reżyserski i piękna polszczyzna. cje – czułem się tak, jakbym był jedy- niem o ich karierach, bo to ciepli, życz- sce u boku polskiej szkoły filmowej oraz dubbingowych ku Mariusz Kuczyński, który budował od Przybycie Tytanów uznaję za swój ulu- nym, który pamiętał, jak to wszystko liwi i fantastyczni ludzie, wśród których nurtów, dzięki którym dotrzymywaliśmy podstaw Studio Opracowań Filmów w War- biony film, widziałem go ponad 700 razy, wyglądało. Zacząłem prostować błędne zawsze czułem się wspaniale. Chętnie kroku reszcie świata. „Żałuję, że aktorzy mawiano, że szawie, a lata później założył Master Film ale to dubbing stał się moją prawdziwą wypowiedzi i poprawiać tych, którym dzielili się ze mną swoimi wspomnie- dubbingowi nagrywają dziś role osobno, Studio. Oni zdefiniowali pojęcie dobrego miłością. wydawało się, że są znawcami. Z pisa- niami i refleksjami. Z drugiej strony, nie mając przy sobie grającego na pełnych kina dla kilku pokoleń widzów. Zasługu- nych przeze mnie postów wyłaniała się w zasadzie wszyscy, którzy mieli wpływ obrotach partnera, bo ten rodzaj prawdy co najmniej ją na pamięć”. A jak związał się pan z dubbingiem stopniowo historia dubbingu, o której na kierunek oraz rozwój sztuki pol- mówionej słychać w tym, jak ktoś mówi, I to właśnie przypisanie anonimowym zawodowo? wielu nie wiedziało. Gdy forum zostało skiego dubbingu, to osoby skromne. jak »gra« postać. Wątpię, żeby dało się to dorównują tym dotychczas ludziom konkretnych kształ- Zawodowo z dubbingiem nie mam zamknięte, na jego miejscu pojawił się Nigdy nie dążyli do poklasku, bo go nie jakoś zmienić, ale chciałbym, żeby pamięć tów oraz dokonań mogłoby stworzyć dziś nic wspólnego. Nie pracowałem nigdy Polski-dubbing.pl, gdzie zaproponowano potrzebowali, przekonała ich natomiast o polskiej szkole dubbingu została zachowa- płaszczyznę porozumienia między zwo- przy jego tworzeniu, mechanizmy jego mi współpracę – wspominanie dubbingu idea popularyzacji tego, czym była pol- na” – przyznaje Dolny. – „Mieliśmy fachury oryginalnym lennikami oraz przeciwnikami dubbingu. powstawania znałem czysto teoretycz- rok po roku. ska szkoła dubbingu. Zachowanie jej aktorskie, których dubbingi przeszły do le- Jeśli bowiem usunąć z równania konteksty nie, a ludzi, którzy poświęcili mu życie dla potomności. „Historia polskiego gendy. Danuta Szaflarska, Zofia Mrozowska, ideologiczne i polityczne, w całej dyskusji zawodowe, poznałem dopiero przy pisa- Nie mógł pan przecież pamiętać dubbingu” jest także – a może przede Barbara Wrzesińska, Aniela Świderska (która chodzi przecież o to, żeby poznawać zagra- niu kolejnych tomów „Historii polskiego wszystkiego. Skąd czerpał pan wszystkim – hołdem dla ich pracy, podkładała wybitnie głos pod Bette Davis). ski” – wymienia Zbigniew Dolny. – „Mi- niczne kino jak najpełniej, tracąc jak naj- dubbingu”. Pomysł na książkę wziął informacje? talentu oraz wytrwałości. Po stronie panów m.in. Gustaw Holoubek, strzowie i mistrzynie reżyserii: Seweryn No- mniej z jego językowych niuansów. Jedni się z internetowego forum Kino Pol- Pamiętałem dość dużo, znałem wiele Leon Pietraszkiewicz, Władysław Staszew- wicki, Jerzy Twardowski, Zofia Dybowska- wolą napisy, inni dubbing, ale rozmawiać ska. Często tam swego czasu zaglądałem szczegółów, ale podpierałem się też Rozmawiał

Fot. Maciej Grochala ski, Władysław Hańcza i Czesław Byszew- ‑Aleksandrowicz, Romuald Drobaczyń- mogą o dobrym kinie. i stwierdziłem kiedyś ze zgrozą, że ludzie prasą z dawnych lat. W domowej biblio- Darek Kuźma Fot. Maciej Grochala

22 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 23 POLSKIE PREMIERY JESTEM REN

Ważne, by cały czas próbować przekazać i uważam, że kryje się w niej spory poten- wuje. Podczas gdy w większości przypad- coś, co naszym zdaniem jest istotne. cjał pomagający nam wybrnąć z proble- ków takie osoby nie są groźne, a po prostu mów, z którymi się zmagamy. Sami chyba cierpią, głównie z powodu nieakceptowa- CHCĄC BYĆ REALISTĄ, Wychodząc w przyszłość, wiele nie jesteśmy w stanie ich rozwiązać. Bardzo nia przez innych. To kwestia lęku przed możemy powiedzieć o kondycji mocno wierzę, że technologia jest pewnym nieznanym i stereotypów zbudowanych współczesnego człowieka? światełkiem w tunelu. Nie krytykuję też wokół dotkniętych chorobą. Niełatwo Myślę, że to podstawowy warunek reali- człowieka jako jednostki, bo mamy wiele zadać sobie trud, by bliżej poznać drugiego zowany przez te najlepsze modele science pięknych przykładów na jego szlachetność, człowieka. Być może to, z czym mamy fiction. Obecnie pracuję nad kolejnym chodzi mi raczej o to, że mam mało wiary teraz do czynienia, pomoże zrozumieć ten JEST SIĘ PESYMISTĄ projektem, który z ducha jest trochę w nas jako społeczeństwo. punkt widzenia. Orwellowski. To rodzaj przestrogi, w jakim poprzez kino gatunkowe. Zawsze byłem kierunku zmierzamy. „1984” wspomnia- Mówisz o zmianach klimatycznych, Jesteś nie tylko reżyserem, ale i pisa- Rozmowa z Piotrem Ryczko, reżyserem, który bardzo mocno wierzy nego autora czy „Opowieść podręcznej” naturze, a to właśnie ona odgrywa rzem. W przypadku Jestem REN w obraz, przestrzeń filmową, a nie stawia Margaret Atwood są dla mnie ważnymi ważną rolę w twoim filmie. Jest raczej zaczęło się od powieści. reżyserem filmu Jestem REN na pierwszym miejscu psychologii. Ona lekturami, gdyż mają coś istotnego do surowa, nieprzyjazna, podkreślająca Początkowo napisałem powieść, by zro- jest niezbędna, bo historia musi mieć sens, powiedzenia odnośnie tego, co będzie dalej izolację bohaterki. Kojarzy mi się ze zumieć postać, zrobić w tej materii głę- ale lubię spojrzeć na emocje i wnętrze i jakie wiąże się z tym ryzyko. Skandynawią, ale tu chyba nie ma boki research. Na jej podstawie powstał bohatera poprzez stronę wizualną. przypadku, bo sporo czasu spędziłeś scenariusz, który strukturalnie nie różni Co przychodzi ci do głowy, gdy się w Norwegii? się od niej zbyt wiele. Uważam, że może Obraz kreuje w twoim filmie nar- nad tym zastanawiasz? Wychowałem się tam i chciałem użyć to dobrze współgrać. Choć myślenie przy rację, pokazuje stany emocjonalne To raczej surrealistyczne spojrzenie, ale skandynawskiej surowości podkreślają- pisaniu powieści i scenariusza jest nieco bohaterów. Wiem, że poza kinem patrząc na to, co się dzieje – odnośnie cej zimno, wyobcowanie, izolację. Zale- inne. W przypadku tej pierwszej przez pasjonujesz się fotografią. Czy zmian klimatycznych czy tego, jak niewiele żało mi, by w ten sposób pokazać wnę- cały czas mamy dostęp do monologu mocno wpływa to na sposób myśle- nauczyliśmy się z pandemii – chcąc być trze bohaterki – jak odbiera ludzi, jak wewnętrznego, który w dużej mierze spra- nia o wizualnej strukturze filmu? realistą, jest się pesymistą. Mimo tak wybit- czuje się odrzucona, jak jest postrzegana wia, że rozumiemy postać. W scenariuszu Z pewnością. Zawsze eksperymentowa- nych postaci, które stosunkowo niedawno przez innych. jest inaczej, bo obraz pewnych rzeczy nie łem z budowaniem własnej wewnętrz- się pojawiły, jak Greta Thunberg, opano- wybacza. nej świadomości, tego, czym jest obraz. wało nas jakieś polityczne, populistyczne Opowieść o izolacji, uwięzieniu bar- Pozwoliło mi to zaproponować pewne szaleństwo i nie wygląda na to, żebyśmy byli dzo mocno wpisała się w dzisiejszy Zatem obraz czy słowo? rozwiązania operatorowi Yoriemu Fabia- w stanie zmienić kierunek, w którym podą- kontekst. Przez pandemię i kwaran- Obraz. Kiedyś podczas zajęć w Łodzi nowi. Z wiedzą, jakie środki ma się do żamy. Niektóre kraje pchają nas ku przepa- tannę każdy z nas odczuwa to na wła- Mariusz Grzegorzek powiedział, że są dwa dyspozycji, by opowiedzieć o bohaterce ści i co najbardziej przerażające, wydaje się snej skórze. typy reżyserów: literat i plastyk. Umieścił dotkniętej pewnym problemem, roz- to akceptowane przez społeczeństwo. To ciekawe, bo do tej pory tak nie myśla- mnie w tej drugiej grupie i miał całko- mowa jest dużo ciekawsza. Miałem swoją łem. Od zawsze chciałem poruszyć w fil- witą rację. W pewnym sensie musiałem koncepcję wizualną na ten film, ale też Czy film Jestem REN powstał też mie temat choroby psychicznej. Stworzyć się nauczyć pisać. To była długa, wielolet- sporo o tym rozmawialiśmy. Nawiązu- z pewnego lęku przed postępującą więcej empatii i zrozumienia dla ludzi, nia droga, by dojść do momentu opanowa- jąc do fotografii, przez długi czas robiłem technicyzacją, sztuczną inteligencją którzy na nią cierpią. Sam zresztą pocho- nia tego warsztatu. Plastyka z kolei była ze zdjęcia, szukając tego świata. Jeździliśmy ingerującą w kolejne obszary życia? dzę z rodziny, gdzie był taki przypadek, mną od początku. na lokacje, zastanawiając się, jak najlepiej Tutaj akurat jestem raczej optymistą. zatem przekonałem się z bliska, jak społe-

zobrazować rzeczywistość, która nas inte- Zawsze byłem zwolennikiem technologii czeństwo takich ludzi odrzuca, odseparo- Rozmawiał Kuba Armata Pictures Ryczko/Holly Fot. Piotr resuje. Nie tylko powierzchnię, ale przede wszystkim paranoję, niepokój, jakie miały wypełniać film. Yori ma ogromne Marta Król w filmieJestem doświadczenie – poparte wyczuciem, REN, reż. Piotr Ryczko intuicją – i jego wkład w ten proces był Piotr Ryczko bezcenny.

Poetyka science fiction jest czymś, po estem REN to połączenie dramatu wcześniej i wciąż zależy mi, by intryga co polscy reżyserzy sięgają raczej nie- i science fiction, w końcu główna oraz gatunkowy sztafaż służyły temu, chętnie, z pewną bojaźnią. Co ciebie bohaterka grana przez Martę Król by opowiedzieć o czymś więcej. Zdaję fascynuje w tej estetyce? przekonuje, że jest androidem. sobie sprawę, że nie wszystkim będzie się Zawsze byłem jej wiernym fanem. Wycho- Odważnie,J zwłaszcza jak na debiut. to podobało. Zagorzali fani SF mogą do wałem się, choć oczywiście nie tylko, na Nie myślę o sobie jako o odważnym końca tego nie rozumieć. Z drugiej strony Gwiezdnych wojnach. Nadal zresztą oglą- twórcy. Choć bardzo lubię kino gatun- myślę chociażby o Andrieju Tarkow- dam kino science fiction i jest ono dla kowe, a zwłaszcza science fiction, uwa- skim i jego filmach – Stalkerze czy Solaris. mnie ważne. W tym wszystkim próbuję żam, że przede wszystkim powinno ono Zachowując oczywiście wszelkie propor- jednak opowiedzieć coś od siebie, tak, traktować o ludziach i ich dramatach. Z tej cje, mój film wywodzi się z podobnego by używając lubianej przeze mnie konwen-

Fot. Archiwum Piotra Ryczko Ryczko Fot. Archiwum Piotra szkoły się wywodzę. Takie filmy robiłem myślenia, obrazowania psychiki człowieka cji, wypowiedź była osobista, unikatowa.

24 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 25 POLSKIE PREMIERY ZABAWA W CHOWANEGO

remiera Tylko nie mów nikomu Tomasz Sekielski Powiem tak: jeśli ktoś chciał w ten sposób to maj 2019, Zabawa w cho- zrobić nam numer, to naprawdę zrobił go wanego – rok później. Czy wszystkim skrzywdzonym przez księży możemy zacząć rozmowę od ZMIENIAMY pedofilów. Zrobił na złość tym, którzy Puporządkowania harmonogramu prac wciąż czekają na sprawiedliwość i prawdę. nad tymi projektami? Ale patrzę na nasze wyniki oglądalno- Bartka, jednego z braci, którzy są głów- ści i jestem spokojny, że sprawa, o któ- nymi bohaterami Zabawy w chowanego, rej mówimy, dociera do Polaków. Próba poznałem w 2018 roku, gdy ogłosiłem odwracania uwagi na niewiele się zda. zbiórkę na pierwszy film. Zgłosił się do ŚWIADOMOŚĆ nas sam, przez maila. Było jasne, że jego W Zabawie... padają sformułowania historia pasuje do opowieści, którą chcia- „homolobby” i „lawendowa mafia”. łem stworzyć. Zrealizowaliśmy kilka dni Nie wszystkim spodobało się pozo- zdjęciowych. Ogólnie w tamtym cza- stawienie tych wątków bez szerszego sie powstało może 30 proc. materiału. SPOŁECZNĄ komentarza. Ale sprawa zaczęła się rozrastać – zawia- Rozumiem tę wrażliwość, chęć chucha- domienie do prokuratury, konfrontacja nia nawet na zimne, żeby nikt nie skoja- z księdzem, który go wykorzystał. Chcieli- Rozmowa z Tomaszem Sekielskim, rzył homoseksualizmu z pedofilią – szcze- śmy poświęcić jej należytą uwagę, zapadła gólnie ze strony społeczności tak bardzo więc decyzja, że włączymy ją do kolejnego reżyserem filmu Zabawa w chowanego atakowanej jak środowisko LGBT. Ale nie filmu. Potem, po premierzeTylko nie mów zgadzam się z zarzutem, że film ma jakiś nikomu, Jakub, drugi brat, który wcze- było potrzeby interwencji. Myślę, że też Czy zabezpieczaliście się jakoś na homofobiczny wątek. Naprawdę, zdecy- śniej nie chciał mówić o swojej traumie, dlatego, że nasi bohaterowie dojrzeli, ewentualność nieprzyjemności, dowana większość widzów nie odebrała zmienił zdanie. Mieliśmy zatem historię by o swoich przeżyciach opowiedzieć. pozwów? Jak chroniliście informato- wątku „lawendowej mafii” jako próby dwóch braci. Trzeba było ją opowiedzieć rów? zrzucania odpowiedzialności za to, co złe w sposób specjalny – wtedy wymyśliliśmy Wasz film jest finansowany poza -ofi W swojej karierze zawodowej ujawni- w Kościele, na homoseksualistów. Nikt m.in. zabieg z makietą i figurkami. Potem cjalnymi strukturami. Jak buduje się łem wiele tajnych dokumentów, infor- też w tym filmie nie twierdzi, że pedofi- dotarliśmy do Andrzeja i historia znowu budżet takiego przedsięwzięcia? Na macji. Zawsze trzeba się liczyć z tym, że lia równa się homoseksualizm. A wątek się rozrosła. co warto zwracać uwagę? ktoś nadgorliwy w tej czy innej proku- „lawendowej mafii” pojawia się wyłącznie System finansowania, z którego korzy- raturze, na czyjeś zlecenie czy polecenie, w szerszym kontekście zmowy milcze- W przypadku tego typu projektu klu- stamy, to w pewnym sensie powrót do będzie próbował wyciągać wobec ciebie nia, która panuje wokół zjawiska pedofilii czowe wydają się stosunki twórców korzeni dziennikarstwa konsekwencje. To jest wśród duchownych. Istnienie tej niefor- z bohaterami. Jak budowaliście te czy dokumentalistyki, ryzyko wpisane w tę malnej struktury opisywało wiele osób, relacje? do czasów, kiedy media pracę. Trzeba chronić m.in. Frédéric Martel w głośnej książce Kiedy przystępowaliśmy do prac nad funkcjonowały według źródła. Sposób, w jaki „Sodoma”. Tym, którzy nas agresywnie Zabawą... z Bartkiem łączyło nas już uczciwej zasady: pła- pozyskaliśmy niektóre wienie samych sobie przez państwo, Jest pan rozczarowany tym, jak powoli atakują za ten dwuminutowy fragment wzajemne zaufanie. Pojawienie się cisz – dostajesz. Poten- nagrania – jak choćby przez Kościół. To są tematy filmu. A to, formuje się komisja rządowa, powo- mówię, że najpierw powinni zadać gło- Jakuba, a później Andrzeja, sprawiło, cjalny widz wpłaca pie- z konfrontacji rodziców że jakiś polityk będzie próbował zbijać łana po premierze Tylko...? śne pytanie tym gejom, którzy są księżmi że tę pracę, którą powinniśmy wykonać niądze, bo zna mnie od ofiary z księdzem Haj- kapitał polityczny czy też dyskredytować Nigdy nie zrozumiem upolityczniania i którzy służą instytucji tak homofobicz- na samym początku, w pewnym sensie lat, wie, czym się zaj- daszem czy biskupem to, co robimy… Żyjemy w upolitycznio- sprawy pedofilii. Walka z przestępcami sek- nej jak Kościół, która urządza nagonki na wykonywaliśmy po drodze. Mieliśmy muję i wie, że zrobię to Janiakiem – pozosta- nej rzeczywistości i każdy temat można sualnymi, którzy krzywdzą dzieci, powinna środowisko LGBT. Sam niejednokrotnie poczucie stąpania po kruchym lodzie. rzetelnie i uczciwie. To nie więc tajemnicą. zaprząc do doraźnej walki politycznej. się odbywać bez względu na to, czy ktoś stawałem w obronie osób, które dostoj- Trzeba uważać na każdy krok, żeby nie jest trochę jak kupo- Zobowiązałem się Zdarzają się napaści. „Kiedy zajmiesz się jest górnikiem, murarzem, dziennikarzem, nicy kościelni nazywają „tęczową zarazą” naruszyć tych dopiero tworzących się wanie biletów do kina chronić informatorów, pedofilią wśród filmowców?” – to jest politykiem czy księdzem. Wtedy, po pre- i na których szczują „normalnych, praw- relacji. Ci ludzie mówią o bardzo intym- w przedsprzedaży. Jeśli by oszczędzić im nie- absurd, odwracanie uwagi od problemu. mierze, z sejmowej mównicy padały kon- dziwych Polaków”. Naprawdę trudno nych sprawach, o gwałtach, o wykorzy- czytają to jacyś szuka- przyjemności i słowa Ale przede wszystkim jestem zbudo- kretne deklaracje, zapowiedzi śledztw, roz- podejrzewać mnie o złe zamiary. staniu seksualnym. Muszą się czuć bez- jący finansowania doku- dotrzymam. Uważamy, wany reakcjami na nasze dokumenty. liczeń. Komisja miała działać od września. piecznie – bez nich nie ma tej historii. mentaliści, to dodam że ujawnianie pew- Dostajemy liczne sygnały, że nasz film I teraz nagle politycy sobie przypomnieli, Co dalej? Kiedy misja będzie speł- W trosce o ich komfort na planie zdję- jeszcze, żeby – poza pro- nych materiałów leży jest potrzebny, ważny, że może zostaną że obiecywali, a nie zrobili. Zmarnowali niona? ciowym przebywało jak najmniej osób, wizjami i różnymi rzeczami zapisanymi w interesie publicznym. I mam nadzieję, podjęte wreszcie działania skupione rok, mam nadzieję, że media ich rozliczą. Zamkniemy ten „tryptyk kościelny” fil- często tylko ja i operator. W przypadku drobnym drukiem – zwracać uwagę na że tak to rozumieją też ci, którzy ewen- na ofiarach. Że Kościół zostanie rozli- Oczekiwałbym, że komisja wreszcie zacznie mem o Janie Pawle II. Zapytamy, co wie- Tylko... zdarzało się, że niektórzy z boha- to, jak wypłacane są twórcom środki. tualnie mieliby nawet ochotę wysłać czony, dojdzie do oczyszczenia szeregów realne prace. Choć niestety obawiam się, że dział, a czego nie wiedział. Co robił, czego terów potrzebowali wsparcia. Wcześniej Patronite, z którego korzystaliśmy, nie nas do sądu. Gdyby jednak nie – mamy duchownych. I to nie są głosy od jakichś będzie próba skupienia się w jej śledztwach nie robił. I tam ten wątek „lawendowej nie chodzili na terapie, nie robili nic każe czekać z wypłatą pieniędzy do czasu w odwodzie sprawnego prawnika. „liberałów”, a od przedstawicieli spo- na czymś innym niż przypadki pedofilii mafii” znowu gdzieś wróci. Ci, którzy z tym, czego doświadczyli. Film i emo- zebrania pełnej planowanej kwoty. Ten łeczności identyfikujących się jako reli- wśród duchownych. teraz czują niedosyt, na pewno będą bar- cje z nim związane sprawiły, że dotarło sposób finansowania pozwala na pro- Wasze filmy wykorzystywane są do gry gijne, konserwatywne. My zmieniamy dziej usatysfakcjonowani. do nich, że sami sobie nie dadzą rady. wadzenie pracy na bieżąco, szczególnie politycznej. Przeszkadza to panu? świadomość społeczną. Dziś już nikt nie Takim odwróceniem uwagi jest pre- Tym razem mieliśmy w odwodzie zna- przy projektach dokumentalnych, gdzie Dla mnie ważna jest krzywda ofiar, ich może powiedzieć, że w Polsce „to się nie miera w TVP pseudodokumentu Syl- Rozmawiała Proj. Bartłomiej Pankowiak/Materiały prasowe Bartłomiej Pankowiak/Materiały Proj. jomych psychologów, ale ostatecznie nie pewne rzeczy potrafią trwać latami. osamotnienie, bezradność, pozosta- dzieje”. westra Latkowskiego? Anna Tatarska Fot. Adam Kozak/Agencja Gazeta

26 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 27 POLSKIE PREMIERY MOJA POLSKA DZIEWCZYNA

dokumentalnej, pełnej improwizacji, z postacią Katie graną przez Emmę nia, wolimy naturalizm, który też dotyka. Zbliżyć się do człowieka. Może a tak naprawdę dobrze przemyśla- Friedman-Cohen. Zapytaliśmy obie trzeba wypracować. Zrobiliśmy naj- też chodzi nam o to, o co chodzi Katie – nej i przygotowanej. Chyba najbliżej aktorki, czy dołączą do naszego projektu, pierw próbny film, więc wiedzieliśmy, żeby nas adorowała publiczność i kry- waszemu filmowi do mockumentu. a gdy się zgodziły, pisaliśmy postacie już w jakim kierunku idziemy, szukaliśmy tycy. E.B.: Ktoś go w Polsce nazwał paradoku- „pod nie”, choć w rzeczywistości Aneta tylko odpowiedniego tonu. Czasem naj- M.D.: Rolą kina jest przedstawianie POTRZEBA mentem i to określenie podoba nam się jest zupełnie inna niż Alicja. więcej autentyczności pojawia się nie różnych spojrzeń, punktów widze- najbardziej. M.D.: Warto to podkreślić, bo Aneta tro- wtedy, kiedy aktor gra najintensywniej nia. Ono może ciągle coś odkry- M.D.: Mockument zakłada, że robimy chę boi się, że widzowie w Polsce pomyślą, czy najgłębiej, ale w momentach pomię- wać. Andrzej Wajda powiedział kie- coś z przymrużeniem oka, bo „mock” że jest dokładanie taka jak jej bohaterka. dzy. Aktorzy często mówią, że na planie dyś, że gramatyka języka filmowego po angielsku oznacza „drwić”, „oszukać”. E.B.: A to miła, uczynna i fajna „dziew- zagrali coś innego niż to, co zobaczyli została ustalona – nie zgadzamy się LUSTRA A nam zależało, żeby zagłębić się w rze- czyna z sąsiedztwa”. potem w filmie. z tym. Może to naiwne, ale wierzymy, czywistości na poważnie. Scenariusz M.D.: Nie uprawiamy psychodram na że można wciąż rozwijać formę fil- napisaliśmy starannie, improwizacji było W trakcie naszej rozmowy uzupeł- planie, ale tutaj byliśmy wymagający. mową, i co także ważne, wybie- Rozmowa z Ewą Banaszkiewicz na planie nawet mniej niż w fabule. niacie swoje wypowiedzi lub wpada- Ujęcia powtarzaliśmy wielokrotnie, bo rać tematy prowokujące dyskusje. E.B.: Wyjątkiem były sceny grupowe czy cie sobie w słowo. W pracy też to tak zależało nam na określonym efekcie. Nasz następny obraz będzie trochę i Mateuszem Dymkiem, reżyserami sceny przywitań. wygląda? W trakcie postprodukcji zdarzało się, że mniej eksperymentalny, bo chcemy M.D.: Jeśli oglądało się dużo obra- M.D.: Kłócimy się i dyskutujemy przy wybieraliśmy „gorsze” z punkty widzenia spróbować porozumieć się z szerszą filmu Moja polska dziewczyna zów eksperymentujących z formą lub pisaniu scenariusza. Na planie jesteśmy operatora ujęcia, albo zniekształcaliśmy widownią. samemu kręci się filmy, to łatwo rozpo- w miarę zgrani. idealnie nagrane dialogi na planie, żeby E.B.: Zrozumiałam, że historie, które Ewa Banaszkiewicz znać, że u nas większość jest inscenizo- E.B.: Mamy podobny gust, więc podo- Alicja robiła wrażenie amatorki. To była mnie interesują, także jako widza, i Mateusz Dymek wana. Niektórzy jednak dają się nabrać. bają nam się podobne rozwiązania. Naj- naprawdę intensywna praca. mają głębsze znaczenie i mogą ujaw- Nasz agent sprzedaży wysłał Moją polską pierw jedno z nas na planie coś próbuje, E.B.: To był dla wszystkich trudny plan nić coś na temat świata wokół nas. dziewczynę na duży festiwal dokumen- potem drugie… zdjęciowy, mieliśmy malutki budżet, Żyjemy w trudnych czasach i cały tów w Korei, który zaprosił nas z filmem M.D.: Ale zauważyliśmy, że to nie jest a wymagaliśmy tyle, jakbyśmy płacili czas potrzebne są osoby – niekoniecz- na cały tydzień. Bardzo się ucieszyliśmy, dobra metoda, szczególnie przy pracy miliony. (śmiech) nie musimy to być my – które wezmą szczególnie Ewa, która uwielbia Koreę, z aktorem. On lub ona potrzebuje słyszeć lustro i odwrócą je w stronę społeczeń- jednak na wszelki wypadek wysłaliśmy wskazówki reżyserskie od jednej osoby, I po co to wszystko? – zapytam naiw- stwa, żeby mu coś powiedzieć. Tylko że organizatorom maila z pytaniem, czy inaczej czuje się niepewnie, ma mętlik nie jak reżyserka Katie, jedna z boha- cała sztuka polega na tym, żeby to było wiedzą, że nasz film to fabuła. Zapadła w głowie. Czasem na tym tracimy. terek waszego filmu. coś mądrego. cisza, a potem dostaliśmy wiadomość, że E.B.: Skoro mówimy o aktorstwie, to E.B.: Chcemy opowiadać w szczery

jednak muszą wycofać zaproszenie. nie lubimy takiego „teatralnego” gra- sposób o tym, co dla nas ważne, co nas Rozmawiała Ola Salwa Fot. Materiały prasowe E.B.: Dodam, że jako dokument ten film byłby niemoralny. Gdy Moja polska dziewczyna pojawiała się na festiwalach, modny był temat granic między fabułą a dokumentem, ale nas taka dyskusja niespecjalnie interesuje. Chcieliśmy pokazać pewną prawdę na temat czło- wieka, ale także nas – artystów i naszej pracy, ambicji, słabości. M.D.: Podkreślamy, że to fabuła, bo asz film – bo zrealizo- na to czekaliśmy. Szczerze mówiąc, nie napracowało się tutaj wiele osób, w tym wany według waszego wiem za bardzo, czym te wirtualne kina aktorów. Przecież odtwórczyni roli Ali- scenariusza – który różnią się od platform VOD… cji (Aneta Piotrowska – przyp. O.S.) nie najkrócej mówiąc, Ewa Banaszkiewicz: Rzeczywiście, to wzięliśmy ot tak, z ulicy. Wopowiada o amerykańskiej reży- bardzo „samotny film”, intymny, więc serce kręcącej debiutancki dokument forma jego oglądania pasuje. Dla nas jest To skąd? o polskiej aktorce żyjącej w Londy- ważne, żeby ludzie w ogóle nasz obraz E.B.: Anetę poznałam w Londynie, nie, zjeździł pół świata. Był pokazy- zobaczyli. Z drugiej strony lubiliśmy pre- zagrała w słuchowisku, które napisałam wany na festiwalach w Rotterdamie, zentować Moją polską dziewczynę przed dla radia BBC. Gdy kupiło je Polskie Edynburgu, Koszalinie czy Gdyni, widownią, bo po seansach odbywały się Radio i zaproponowało mi także reżyse- trafił do kin w USA i Wielkiej Bry- ciekawe rozmowy. rię, również wystąpiła w nim Aneta. tanii, a w Polsce jest pokazywany – M.D.: Potem pomagała nam przy robie- ze względu na epidemię – na ekra- Wasz film na pewno do tych roz- niu castingów do innych filmów. nach komputerów. Co o tym myślicie, mów zaprasza, bo porusza bardzo E.B.: Widzieliśmy, że to bardzo dobra wszak jednym z tematów, jakie poru- wiele wątków: samotności, emigracji, aktorka, a przy tym jest naturalna. Gdy Moja polska dziewczyna, szacie, jest samotność? trudności w nawiązywaniu dobrych, pisaliśmy treatment Mojej polskiej dziew- reż. Ewa Banaszkiewicz, Mateusz Dymek: Cieszymy się, że film dojrzałych relacji. Długo też można czyny, myśleliśmy już o niej jako fil- Mateusz Dymek Fot. Borys Skrzyński/Młodzi i Film/Centrum Kultury 105 w Koszal inie w ogóle trafił do polskich kin, bo długo rozmawiać o jego formie – niby mowej Alicji. Tak samo było zresztą

28 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 29 POLSKIE PREMIERY – SERIALE #KWARANTANNA

rudno jest być twórcą w cza- Badaliśmy więc stale temperaturę, spraw- Tomasz Bednarek sie epidemii, ale trzeba sta- dzaliśmy, czy wszystko jest w porządku. i Mikołaj Roznerski rać się znaleźć ujście dla w serialu #kwarantanna, NIE MA RZECZY kreatywnej energii. Pan Dwóch głównych bohaterów, czyli reż. Adam Molak Tpostanowił skierować ją na swój Iwo i Seba – grani odpowiednio nowy serial – #kwarantanna. przez Mikołaja Roznerskiego i Toma- W pewnym momencie ogrom dość prze- sza Bednarka – gra większość scen rażających informacji ze świata trochę wspólnie, ale widać, że zachowują mnie przygniótł i chyba nie tylko mnie. odpowiedni dystans. NIEMOŻLIWYCH Problem jest cały czas bardzo aktualny, Przed rozpoczęciem zdjęć mieliśmy z nimi bo mierzymy się z czymś, na co nie jeste- bardzo długie rozmowy dotyczące kon- Rozmowa z Adamem Molakiem, śmy gotowi. Takie odczucie towarzy- wencji i podstawowych zasad bezpie- szy nam już od kilku miesięcy i stało się czeństwa. Myślę, że to wszystko świet- reżyserem serialu #kwarantanna naszą codziennością. Pomyślałem, że nie zadziałało. Omówiliśmy poszczególne jako człowiek filmu i telewizji mam moż- sceny, sytuacje, intencje i miejsce ich liwość i powinienem jakoś na to zareago- postaci w przestrzeni. W każdej scenie sta- wać. Forma komediowa, a właściwie sit- raliśmy się zachować dystans. Na samym ścianą, udaje się wyjść z opresji obronną od samego początku czuć było chemię comowa, wydawała mi się właśnie tym, początku zdjęć, kiedy obostrzenia były ręką. Na przykład sposób, w jaki udało i ogromne zaangażowanie. Mieliśmy też czego byśmy sobie teraz życzyli. jeszcze bardziej restrykcyjne, wypracowa- nam się uzyskać odpowiednią tempera- na szczęście czas, żeby wspólnie wszystko liśmy technikę, dzięki której nagrywaliśmy turę światła – Patricia po prostu zakła- przygotować i przećwiczyć przed wejściem Z taką produkcją, realizowaną prze- najpierw stały kadr. Potem umieszczali- dała na lampy koszulki w różnych kolo- na plan. Spotykaliśmy się więc wirtualnie cież w zamknięciu, wiąże się bardzo śmy w nim jednego aktora, następnie dru- rach. Metodą prób i błędów uzyskiwaliśmy na komunikatorach, omawialiśmy wszyst- wiele ograniczeń i trudności, przede giego i montażowo sklejaliśmy to razem, odpowiedni efekt i światło. Z ustawianiem kie zadania. Oczywiście w tego typu pro- wszystkim technicznych. Jak udało aby osiągnąć efekt obu w jednym kadrze. kadrów było podobnie. dukcjach ważna jest spontaniczność, ale się je pokonać? Wtedy jeszcze obraz nie był pływający, ponieważ aktorzy bardzo dobrze wczuli się Największym wyzwaniem było trzyma- „mastershotowy”. Pozostałe elementy, czyli Podejrzewam, że nie było łatwo tak w konwencję i zaufali ekipie, natychmiast nie się ściśle zasad kwarantanny, zacho- kostiumy, charakteryzacja, były przygo- zgrać wszystkie dialogi, by różnice znaleźliśmy wspólny język. wanie maksymalnego bezpieczeństwa towane dużo wcześniej. Aktorzy mieli też w prędkości łącza internetowego i realizowanie zdjęć w miarę standardo- swoje oddzielne przestrzenie do mierze- i rozmaite inne zakłócenia nie miały Z kilkorgiem aktorów już pan wcze- wej formule. Sam pomysł na projekt to nia ubrań i przygotowania się do scen. żadnego znaczenia. śniej pracował. A jak doszło do tylko preludium. Okazuje się jednak, że Zostali również przeszkoleni przez naszych Przede wszystkim dla każdej ze scen przy- wyboru pozostałych? nie ma rzeczy niemożliwych. Najważniej- kostiumografów, charakteryzatorów i sce- gotowaliśmy kilka wariantów, tzn. tak Miałem kilka pomysłów co do konkret- sze było bezpieczeństwo, przede wszystkim nografów pod kątem tego, co i jak trzeba samo nagranych scen, ale z różnych ujęć. nych osób. Tomek Bednarek od początku więc ograniczyliśmy liczbę osób ze strony przygotować do której sceny. To był dość Opóźnienia w transmisji między komu- był w mojej głowie Sebą. Mam poczucie, że technicznej i realizacyjnej. Wszystko, co długi i żmudny proces, ale wszyscy przy- nikatorami powodowały dużo proble- to aktor o ogromnym potencjale komedio- wymagałoby do tej pory osobnych specja- stąpili do niego z ogromną pasją i zaanga- mów, bo dialogi musiały się zazębiać wym, jednak niewykorzystanym. O Miko- listów – jak światło, dźwięk, charaktery- żowaniem. i z czegoś wynikać. Każdy poślizg wybijał łaju Roznerskim też pomyślałem dość zacja, kostiumy – musieliśmy zorganizo- aktora z rytmu i możliwości kontynuowa- szybko, chociaż nie widziałem go w żad- wać inaczej. Nauczyliśmy się więc ustawiać Na ekranie widać też Patricię Kazadi, nia. Mieliśmy sposoby na radzenie sobie nych komediowych wcieleniach. Uważam, światło tak, by nie wymagało naszej inge- która z kolei gra w jeszcze innym z tym. Kilka patentów, które pozwalały że granica między humorem sitcomowym rencji. Chcieliśmy stworzyć coś jak najlep- pomieszczeniu. nam w czasie montażu upłynnić wszyst- a przerysowaniem jest bardzo cienka, ale szego jakościowo, co jednak wymagałoby Patricia miała trudne zadanie, bo tak kie sekwencje. Na przykład mieliśmy wyli- im znakomicie udało się zachować kon- minimalnego zaangażowania czynnika naprawdę kręciła wszystkie swoje odcinki czone przebiegi scen. Wymagało to dużej wencję i świetnie bawić widzów. ludzkiego. Przeprowadziłem liczne kon- z własnego domu. Podczas pierwszych roz- dyscypliny zwłaszcza od aktorów, perfek- sultacje z operatorami, aby światło nie mów na temat projektu wirtualnie mnie cyjnej znajomości tekstu, rozumienia prze- Zwykle przy tego typu produkcjach było zmienne i spełniło swoją funkcję. To po nim oprowadziła. Wtedy wybraliśmy strzeni i zadań aktorskich, a nawet liczenia sam development zajmuje kilka mie- samo jeśli chodzi o dźwięk – korzystaliśmy przestrzenie, które mi odpowiadały i gdzie matematycznie w głowie odstępów czaso- sięcy. Tu od momentu powstania z dźwięku zbieranego za pomocą tyczek, mogła nagrywać. Największy problem wych między poszczególnymi kwestiami. pomysłu do realizacji upłynęło zaled- podpór ustawionych praktycznie na całej dotyczył oczywiście scen dialogowych, tu wie kilka tygodni. przestrzeni planu, aby aktor mógł być trzeba było idealnie zgrać wszystkie wypo- Jak pan sobie radzi z reżyserowaniem Do tej pory mnie strasznie dziwi i cieszy, że wyłapywany, a dźwięk skutecznie zareje- wiedzi, aby nie było żadnych, nawet sekun- na odległość, jak udaje się pokonać tak można. To kwestia determinacji i chęci. strowany. Na planie obecny był poza akto- dowych przerw. Patricia musiała szybko impuls natychmiastowego działania Od początku wierzyliśmy w ten projekt rami tylko operator, od początku ubrany przejść kurs reagowania na nasze potrzeby, i potrzebę bezpośredniej rozmowy i myślę, że dzięki temu pokazaliśmy, że we wszystkie elementy zabezpieczające, ale też nauczyć się ustawiać odpowied- z aktorem? nawet w ciężkich warunkach, przez które takie jak maski, gogle, rękawiczki, a nawet nio światło. Na szczęście posiada dość To rzeczywiście było i nadal jest nowe większość z nas znacząco wyhamowała, specjalny kombinezon. Bardzo dbaliśmy profesjonalny sprzęt w domu, na tyle, na doświadczenie. Uwielbiam bezpośrednią udało się stworzyć coś wyjątkowego. też o to, aby każda zaangażowana osoba ile potrzeba, żeby uzyskać jak najlepszą pracę z aktorem, bycie przy nim i tworze- podchodziła niezwykle odpowiedzialnie jakość. Niesamowite jest to, jak w momen- nie relacji, która wymaga obecności. Mię- Rozmawiała

Adam Molak Fot. Youtube.com Fot. Tomasz Adamowicz/Forum Fot. Tomasz i świadomie do swojego stanu zdrowia. tach kryzysowych, kiedy spotykamy się ze dzy całą ekipą realizującą #kwarantannę Magdalena Maksimiuk

MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 31 POLSKIE PREMIERY – SERIALE SZADŹ

statnio zdaje się pan pra- zagadnienie, które warto eksplorować cować wyłącznie przy w przyszłości. serialach kryminalnych. Co sprawiło, że wszedł pan A jak rysuje się postpandemiczna Ow kolejny projekt? przyszłość dla Sławomira Fabickiego? Czynników było wiele. Od dawna np. DOBRO, ZŁO Miałem wejść w sierpniu na plan filmu chciałem pracować z Maćkiem Stuhrem, fabularnego Lęk. To historia dwóch sióstr, a gdy dołączałem do Szadzi, większość granych przez Magdę Cielecką i Martę obsady była wybrana. Najbardziej zain- Nieradkiewicz, które jadą samochodem teresowało mnie jednak to, że serial był do Belgii. Starsza – chora terminalnie poświęcony w całości jednej sprawie. na raka – chce tam poddać się eutanazji. Wcześniej pracowałem przy formatach I RELIGIA Młodsza ma nadzieję, że siostrę od tego typu „jeden odcinek – jedna zagadka odwiedzie, że uda się jeszcze przekonać ją kryminalna”, co oczywiście nie pozwala Rozmowa ze Sławomirem Fabickim, do walki o życie. Film o wolności, o tym, na duży rozwój postaci czy komplikowa- że aby człowiek mógł być wolny, musi nie ich wzajemnych relacji. A Szadź zde- reżyserem formatującym serial Szadź pozwolić drugiemu być wolnym. Pracuję cydowanie to oferowała. nad nim od 2016 roku, ale ciągle coś prze- mordercy zostaje ujawniona po dzie- istość Wolnickiego – że jest i kocha- Traktował pan Szadź jako kilkugo- sięciu minutach pierwszego odcinka, jącym ojcem, i tyranem psychicznym dzinny film, tyle że współdzielony a widz dość szybko przyzwyczaja się dla własnych dzieci. Kiedy pokazać, z innym reżyserem? do myśli, że gra go Maciej Stuhr. jak wykorzystuje internet do śledzenia Formatowałem Szadź i odpowiadałem za To rzeczywiście nie jest serial z rodzaju ofiar. I tak dalej. 80 proc. zdjęć (za pozostałe zdjęcia odpo- „kto zabił?” – raczej „dlaczego zabija?”. wiadał Maciej Bochniak – przyp. red.), Piotr Wolnicki to wykładowca uniwer- W Szadzi kryje się w ogóle ciekawie więc czuję, że to moje reżyserskie dziecko, sytecki, pedantyczny, szarmancki, ele- podana refleksja na temat internetu. ale tak, staraliśmy się razem z operatorem gancki, również w tym, jak morduje Oto serial złożony z tajemnic, w któ- Mikołajem Łebkowskim kręcić odcinki i przygotowuje swe zbrodnie. Ale jest rym część postaci odziera się w sieci w sposób jak najbardziej filmowy. Praco- też zaskakująco zwyczajny. Moglibyśmy dobrowolnie z większości tajemnic. waliśmy głównie na jedną kamerę. Produ- spotkać kogoś takiego na ulicy. Daleko Smutne, ale prawdziwe. To niesamowity cenci dali nam sporą wolność, bo wiedzieli, mu do jednoznacznego serialowego psy- paradoks, że z jednej strony chcemy że ten serial nie może powtarzać spraw- chopaty, który w finale musi zmierzyć mieć kontrolę nad własną prywatno- dzonych rozwiązań, że powinien wyty- się z bohaterką. Staraliśmy się z Mać- ścią, a z drugiej pragniemy być tak bar- Maciej Stuhr w serialu czać własne ścieżki, aby historia mogła kiem budować go delikatnymi środkami, dzo na świeczniku, że obnażamy się Szadź, odcinek 1, wybrzmieć emocjonalnie. Mogłem też wyrazem twarzy, drobnymi gestami. przed światem. Używając Facebooka czy reż. Sławomir Fabicki eksperymentować. Wymyśliłem koncep- Maciek świetnie wyczuł tę postać, bawił Instagrama, nie wiemy, kto z tego może cję obrazową ze specyficznie kadrowanymi się nią, ale ani przez chwilę nie zapo- skorzystać. Ja tego pojąć nie potrafię, ale portretami, z dużą ilością „powietrza” nad mniał, że jest zawodowcem. Gdy miał dla młodych to normalne, że siedzą na szkadza. Pandemia sprawiła, że trudno głową i przekadrowywaniem napięcia „do do zagrania czterominutowy mono- ławeczce, palą papierosy i są zatopieni będzie utrzymać wszystkie fundusze, bo ramki”. Dało to ciekawy efekt. log na sali wykładowej, nauczył się go w komórkach. Wolnicki nauczył się film jest międzynarodową koprodukcją, ale na pamięć i powiedział we wszystkich z tego korzystać, w internecie podpusz- mam nadzieję, że uda mi się wejść w zdję- Wizualnie ciekawie wypadły ujęcia dublach bez pomyłki! cza przyszłe ofiary, znajduje ich słabo- cia na początku przyszłego roku. Czekamy leśne, z bladoniebieskim światłem ści, wciąga i osacza. Serial to oczywiście na zielone światło, bo Magda Cielecka zgo- i mgłą unoszącą się pomiędzy drze- Skoro dołączył pan do projektu fikcja, ale na świecie istnieją tacy jak on. dziła się schudnąć piętnaście kilo i obciąć wami. w okresie przygotowawczym, miał włosy na jeżyka, więc potrzebuje na to To także wynik zaufania, jakim obdarzyli pan wpływ na to, jak w scenariuszach Kontrastem do internetu jest trzech miesięcy. Przygotowuję też projekt nas producenci. Poza tym, nie jest łatwo będą dozowane informacje na temat w Szadzi religijność. Ją także Sławomir Fabicki filmu familijnego Rutka, piszę go w opar- zaświecić las nocą, światło musi się na przeszłości i psychiki Wolnickiego? Wolnicki, drapieżnik lubujący się ciu o książkę mojej żony, Joasi Fabickiej. czymś oprzeć, a same drzewa nie wystar- Oczywiście, to kluczowy element nar- w skrajnościach, wykorzystuje, żeby Historia dziewczynki z Bałut, która zaprzy- czają. Dlatego rozciągaliśmy rękawy racji Szadzi: pokazywanie, jak czło- mordować. A co z bardziej przyziemną religij- gromadzi wokół siebie grupę wyznaw- jaźnia się na wakacjach z duchem Żydówki z dymem, jak w hollywoodzkich pro- wiek – o którym wiemy, że jest mor- Długo rozmawialiśmy z Maćkiem o wie- nością? Jedną z potencjalnych ofiar ców, ludzi podatnych na piękne słowa z getta łódzkiego, po czym wyruszają dukcjach, żeby stworzyć odpowiednią dercą – funkcjonuje w normalnym rze Wolnickiego – czy jest osobą udu- Wolnickiego staje się młoda dziew- oraz idee. Większość ludzi szuka wytłu- w przeszłość w poszukiwaniu jej rodziców. atmosferę dla rozgrywających się w lesie świecie, jakim jest ojcem i mężem, jak chowioną, czy tylko pozuje na taką. czyna usunięta ze Zboru. maczenia sensu swego istnienia, a gdy Chciałbym wejść w zdjęcia za dwa, może dramatów. W ogóle często korzystaliśmy ukrywa przed rodziną swe mroczne I stworzyliśmy postać, która w jakiś spo- On szuka osób, które czują się samotne, ktoś podaje im je na tacy, ulegają iluzji, trzy lata, ale zobaczymy, co z tego wyjdzie. z dymu, nawet w dziennych plenerach, oblicze. Scenariusze były gotowe, ale sób ma swojego Boga, stąd kadzidło, odrzucone przez świat, a problemy że zaczynają lepiej rozumieć samych sie- Planów mam sporo. W międzyczasie coś żeby podrasować plastykę obrazu i pod- podatne na zmiany. Rozmawialiśmy stąd te wszystkie skomplikowane rytu- z wiarą popychają ludzi do nieodpowie- bie. Dostają też gotowego złoczyńcę, np. trzeba robić, więc kręcę seriale i „nabijam kręcić wrażenie tajemniczości. długo ze scenarzystami i producentem ały oczyszczania i zabijania. One poma- dzialnych decyzji. Zrobiliśmy doku- diabła, aby nie brać odpowiedzialno- rękę”. W końcu jestem reżyserem. Tomkiem Blachnickim, w jakiej kolej- gają mu wierzyć. Cały problem polega na mentację tego rodzaju kultów opartych ści za własne błędy. Wolnicki nie cierpi Na czym jeszcze miała polegać tajem- ności odkrywać karty, żeby zaciekawić postrzeganiu tego, co dobre, a co złe. On mocno na hierarchiczności i patriarcha- tego świata, być może dlatego potrafi tak Rozmawiał Tomasz niczość Szadzi? Tożsamość seryjnego widza. Kiedy zacząć sugerować dwo- jest przekonany, że robi dobrze. cie, w których ktoś pozujący na autorytet dobrze nim manipulować. To ciekawe Kazański TVN Polskich, Placek/Gildia Reżyserów Fot. Rafał

32 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 33 POLSKIE PREMIERY – SERIALE CO ROBIMY W ZAMKNIĘCIU

wam planów. A jak przebiegał proces doboru aktorów do pozostałych ról? Rzeczywiście, z Agatą Różycką, Tom- Tomasz Włosok kiem Włosokiem i Jowitą Budnik jesteśmy w serialu Co robimy LUBIĘ PRACOWAĆ zaangażowani we wspólny projekt fabu- w zamknięciu, larny. Pozostałych znamy przez wcześniej- reż. Ireneusz Grzyb sze współprace, z projektów realizowanych przeze mnie czy przez producentki. Nie organizowaliśmy żadnego typowego Z OGRANICZENIAMI castingu, nie byłoby to zresztą możliwe, więc zaprosiliśmy aktorów, których znali- o robimy w zamknięciu, Głównym narzędziem pracy są telefony. śmy i o których myśleliśmy, że do poszcze- internetowy serial realizo- Rozmowa Paradoksalnie, kamerki internetowe nie gólnych ról będą idealnie pasować. W kilku wany w czasie kwarantanny, mają takiej jakości, którą moglibyśmy przypadkach się wcześniej nie znaliśmy, ale powstał w ekspresowym z Ireneuszem wykorzystać w serialu, więc zapis obrazu wystarczyła krótka rozmowa telefoniczna, Ctempie. W którym momencie tego i dźwięku odbywa się przy pomocy tele- by wiedzieć, że właśnie o to chodziło. przymusowego zamknięcia przyszedł Grzybem, fonów. Dzięki nim można kręcić proste panu do głowy ten pomysł? formy. W celach komunikacyjnych korzy- O tym, że plan zdjęciowy miał miej- Właściwie od razu. Od samego początku reżyserem serialu stamy z popularnych komunikatorów sce w mieszkaniach aktorów, już myślałem o projekcie, który można zro- internetowych. Aktorzy dzień przed reali- wiemy. A jak wyglądały kwestie cha- bić na odległość, wykorzystując ten Co robimy zacją kolejnych odcinków otrzymują sce- rakteryzacji czy doboru kostiumów? Agata Różycka w serialu czas i sytuację. Bezpośredni impuls dały nariusz, przygotowują się do swoich scen, Jeśli chodzi o scenografię, to przed rozpo- Co robimy w zamknięciu, producentki – Maria Gołoś i Monika w zamknięciu a potem łączą się ze sobą komunikatorem. częciem zdjęć aktorzy bardzo szczegółowo reż. Ireneusz Grzyb Matuszewska. Zadzwoniły z konkretną Rozmowa jest rejestrowana 1:1. Do każ- pokazali mi swoje mieszkania, dokładnie propozycją i pomysłem, aby zaangażo- dego komputera jest przymocowany lub je obejrzeliśmy i wybraliśmy przestrzenie, wać aktorów, których znamy, z którymi przyklejony, w zależności od inwencji w których było widać najwięcej, przede pracujemy lub pracowaliśmy, z którymi aktora, telefon, który zbiera obraz. Drugi wszystkim pod względem światła. Aktorzy mieliśmy robić próby do naszego peł- telefon, umieszczony bliżej mówiącego, często sami proponowali konkretne miej- nego metrażu. To był oczywiście tylko zbiera dźwięk. Na tyle, na ile możemy, pra- sca, w końcu nikt nie zna ich mieszkań pomysł, następnie musieliśmy nasze cujemy więc jak na prawdziwym planie tak dobrze jak oni sami. Malują się sami, wyobrażenia przełożyć na rzeczywistość filmowym. Ostatni szlif to moje zadanie, dbają też o swoje kostiumy, sami nagry- i wziąć pod uwagę wszystkie ogranicze- zbieram wszystko w jedną całość i montuję. wają. Muszę przyznać, że wykazują się fan- nia. Nie mamy przecież żadnej sceno- tastyczną inwencją, nawet co do tego, gdzie grafii poza mieszkaniami bohaterów, A jak w takim razie wygląda kwestia można ustawić kamerę, pod jakim kątem, kostiumów, dodatkowej charakteryzacji. udźwiękowienia, kolor korekcji, czyli żeby wyglądało to najkorzystniej. Wyko- Cała historia opiera się o postać głów- elementów postprodukcji? nują pracę kilku pionów! (śmiech) Wszy- nej bohaterki, którą gra Agata Różycka. Na kolor korekcję materiał leci do Los scy jesteśmy jednak bardzo zmotywowani Wokół niej rozwijaliśmy całą akcję. Na Angeles, gdzie znajduje się teraz nasza i naprawdę uwielbiamy tę pracę. samym początku pojawiły się w mojej kolorystka. Łukasz Targosz z kolei głowie pytania: skoro wszyscy sie- obejrzał pierwszy odcinek serialu Czy ograniczenia, z którymi ma pan Myślę, że to będzie wielka przygoda reży- na standardowy tok produkcji, który dzimy w domach, jak załatwiamy swoje Ireneusz Grzyb i właściwie od razu zaproponował teraz do czynienia, i z którymi musi serować nie zza kuchennego stołu tylko zapewnia odpowiednią technikę, techno- codzienne sprawy? Jak kwarantanna muzykę. Dźwięk nagrywamy na osobne się zmierzyć, wpływają pozytywnie na na planie, móc podejść do aktora, poroz- logię, a wszystko to w swoim określonym wpływa na nasze codzienne życie? Seria- rejestratory, żeby był jak najlepszej jako- Co robimy w zamknięciu i inne pańskie mawiać, a potem spokojnie montować. czasie. W przemyśle filmowym chodzi lowa Aneta od dawna planuje zerwać odtwórcy tej roli – Tomka Włosoka. ści, a potem na obróbkę wysyłamy do projekty? Jeśli chodzi o pracę nad tekstem, nad o robienie rzeczy jak najlepszej jakości ze swoim chłopakiem Julkiem, ale Rzeczywistość wkomponowaliście naszego studia dźwiękowego, które zaj- Lubię pracować z ograniczeniami. Im postacią, to pozostanie tak samo, niewiele i o to, żeby po całym dniu pracy wrócić w związku z pandemią sytuacja trochę więc w serialową fikcję. muje się opracowaniem wszystkich ich więcej i im więcej postawimy sobie się zmieni. W ogóle mam nadzieję, że do domu i nie martwić się o dziury na się komplikuje. To nasza baza. Pozostałe (śmiech) To oczywiście też jeden z ele- dźwięków i teł. To chyba jedno z naj- dookoła siebie ścian, tym bardziej kre- sytuacja, w jakiej się obecnie znajdujemy, koncie. Mam równocześnie nadzieję, że odcinki były pisane na bieżąco, bardzo mentów, które musieliśmy wziąć pod większych wyzwań i najbardziej uciąż- atywnie możemy działać. Zdecydowa- nie odbije się negatywnie na branży. nasze obecne doświadczenia i przeżycia wiele wnieśli od siebie aktorzy. Kiedy uwagę – kto z kim przebywa w kwaran- liwe technicznie zadanie, bo nie byli- nie wolę sytuację, kiedy zamiast pełnej Mam również na myśli kwestie finan- odbiją się na przyszłości raczej w sposób otrzymali swoje postaci, zaczęli wymy- tannie. Tomek mieszka ze swoją rodziną, śmy w stanie dobrze zebrać dźwięku. palety barw, mam do wykorzystania sowe. Serial, który obecnie realizujemy, pozytywny, że będzie się zwracało większą ślać, jakie są między nimi relacje, jakie więc tam też musieliśmy umiejscowić Nie mieliśmy przecież mikrofonów czy tylko cztery czy pięć kolorów. Lubię powstaje z miłości do pracy, często za uwagę na ilość godzin na planie, przemę- mają cechy charakteru, kim są. Dzwo- akcję. Zaczynając pracę nad Co robimy mikroportów. Stąd też ogromna zasługa pracować w naturalnych wnętrzach, darmo czy po bardzo niskich kosztach. czenie ekipy filmowej, że pewnych rzeczy niliśmy do siebie z każdym ciekawym w zamknięciu, nie miałem pojęcia, jak to studia, dzięki ich pracy nasz serial nadaje z improwizacjami, z zaskoczenia, nie Pamiętajmy, że znajdujemy się w bardzo nie można robić, narażając zespół na nie- pomysłem, nasz serial to praca zbiorowa, będzie wyglądało, więc wiele elementów się nie tylko do obejrzenia, ale i wysłu- zagłębiając się zbyt długo w tekst. Dla specyficznej sytuacji. Nie chciałbym usły- bezpieczeństwo. Rzeczy, które powstają a nowa jej odsłona pojawiała się z każ- powstawało w biegu. chania! (śmiech) mnie ta sytuacja jest wręcz komfortowa. szeć po wszystkim, że „da się zrobić serial w epidemii, są robione z miłości. Ale ta dym kolejnym odcinkiem. po kosztach, więc w takim razie w ten miłość to wciąż praca. Jak od strony technicznej wygląda to Z większością aktorów miał pan Zastanawiał się pan już nad tym, jak sposób pracujmy dalej”. To nie jest nor- Byłą dziewczynę Julka i jego córkę przedsięwzięcie? Z jakiego sprzętu realizować w tym czasie projekt będzie się postrzegać pracę w branży malna praca. W tym sensie nie chciał- Rozmawiała Magdalena

grają prawdziwe żona i córka korzystacie? fabularny, zanim nie pokrzyżowano po powrocie do normalności? bym, aby epidemia jakkolwiek wpłynęła Maksimiuk Films (x2) Fot. Rozbrat Fot. Archiwum Ireneusza Grzyba

34 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czewiec 2020 35 NA PLANIE ŚMIERĆ ZYGIELBOJMA

znaczenie dla dramaturgii ryczna i w jaki sposób ją Wojciech Mecwaldowski filmu. Wiąże się z konfliktem postrzegasz? w filmie Śmierć Zygielbojma, wewnętrznym Zygielbojma, Trudno powiedzieć, że tema- reż. Ryszard Brylski narastającym wraz z poczu- tyka historyczna jest jakąś ciem niespełnionej misji, moją specjalnością. To raczej rozłąki z rodziną i napływa- przypadek sprawił, że dwa jącymi informacjami o tra- kolejne realizowane scenariu- gicznej Zagładzie. Formuła sze, do których przyłożyłem dramatu psychologicznego rękę, dotyczą postaci histo- umożliwia nam kolejny rycznej (pierwszy to Zieja zabieg narracyjny, który w reżyserii Roberta Gliń- pozwoli widzowi na emocjo- skiego – przyp. red.). Zadanie nalną identyfikację z dylema- to przypominać może raczej tami bohatera. W filmie obok scenariusz powstały na bazie autentycznych postaci histo- istniejącej literatury. Róż- rycznych występują postaci nica jest taka, że w przypadku fikcyjne, które komentują postaci historycznej, adapta- pierwszej połowie listopada 2019 roku zakończyły się dramat Zygielbojma, nie- cji podlega nie cudzy tekst, Wzdjęcia do kolejnego filmu fabularnego Ryszarda Bryl- jako przejmując jego emocje ale cudze życie. I tak samo skiego – pt. Śmierć Zygielbojma. Tym razem będzie to historia i wewnętrzne rozterki. Jest też jak w przypadku adaptacji życia i samobójczej śmierci Szmula Zygielbojma, żydowskiego aspekt, który możemy nazwać literatury, tworzenie scena- i polskiego bohatera, polityka Bundu, sekretarza generalnego Jack Roth i Marcin Bosak politycznym. Bieżąca akcja riusza staje się mieszanką Sekcji Żydowskiej CKZZ, członka Rady Narodowej RP w Lon- w filmie Śmierć Zygielbojma, rozgrywa się w ciągu kilku dwóch sprzecznych postaw: dynie, walczącego głównie w Anglii o spowodowanie reakcji reż. Ryszard Brylski majowych dni 1943 roku z jednej strony szacunku dla Zachodu na niewyobrażalną tragedię narodu żydowskiego w Londynie, kiedy młody prawdziwego życia, faktów w okresie Holocaustu. Ma to być również obraz walki czło- reporter po śmierci Zygiel- i litery, a z drugiej – pew- wieka z „murem” niewiary, braku wyobraźni i małostkowo- tak i tu odczuwamy potrzebę bojma spotyka związanych nego rodzaju bezczelności, ści możnych tego świata. Autorem scenariusza jest Wojciech dystansu – swoistego emocjo- z nim ludzi i zbiera materiał swobody w doborze zda- Lepianka, zdjęć Piotr Śliskowski, a scenografii Marek Zawieru- NA PLANIE FILMU nalnego filtra. Dlatego w fil- do swojego artykułu, a potem rzeń i konstruowaniu fabuły. cha. W rolach głównych zobaczymy m.in. Wojciecha Mecwal- mie zrezygnowaliśmy z form walczy o jego publikację. To taka mieszanka zdarzeń dowskiego, Karolinę Gruszkę, Aleksandrę Popławską, Willa bezpośredniego, linearnego prawdziwych i tych fikcyj- Browna i Jacka Rotha. Produkcją filmu zajęła się WFDiF (pro- opowiadania historii o Szmulu Jak wyglądały twoje przy- nych, mająca służyć atrakcyj- ducent Włodzimierz Niderhaus), a kierownikiem produkcji jest Zygielbojmie i oddajemy nar- gotowania i praca twór- ności opowiadania. Regułą Leszek Pieszko. Film powstaje we współpracy z Polską Funda- ŚMIERĆ ZYGIELBOJMA rację innym postaciom, które cza nad tematem, który obowiązującą zawsze jest to, cją Narodową. Obraz jest współfinansowany przez PISF. S.N. znały bohatera i które wspo- już wcześniej „wzięły na żeby fikcja służyła prawdzie minają go w retrospekcjach. warsztat” dwie dokumen- o bohaterze. Rozmowa z reżyserem Ryszardem Nośnikiem dramaturgicznym talistki? grafa przy wyborze obiek- Warszawą, w Łodzi, Wro- tej mozaikowej konstrukcji Wojciech Lepianka: Przed Jaką metodą, czy też zabie- tów plenerowych dla cławiu, Krakowie, Pławnio- Brylskim, scenarzystą Wojciechem jest śledztwo koronera, jakie przystąpieniem do pracy nad giem fabularnym chcesz filmu, którego akcja roz- wicach (piękny pałac – grał toczyło się po samobójczej scenariuszem każdego filmu wzbogacić tę tragiczną grywa się w znacznej czę- Caxton Hall). Kawałek Lon- Lepianką i scenografem Markiem śmierci Zygielbojma. Śledztwo dotyczącego postaci histo- postać, znaną dotąd nie- ści poza Polską, a część dynu znalazłem w Niki- takie było w ówczesnej Anglii rycznej oczywista jest praca wielu widzom, głównie zdjęć z wielu powodów szowcu (ulice, pasaże), Zawieruchą czymś oczywistym i wymaga- dokumentacyjna. Do naszych z filmów dokumentalnych? musi być realizowana a Warszawę 1939 roku i getto nym prawem – śmierć samo- lektur na temat postaci W przypadku opowiadania w kraju? warszawskie w Świętochło- kąd zainteresowa- tak o samobójczej śmierci mimo dwóch wcześniej- bójcza była bowiem trakto- Zygielbojma dodaliśmy dwa o Zygielbojmie dodaliśmy Marek Zawierucha: Więk- wicach-Lipinach. Szczegól- nie postacią Zygiel- Zygielbojma pisał jego przy- szych, poruszających doku- wana jak przestępstwo. znakomite filmy dokumen- do koronerskiego śledztwa szość akcji filmu Śmierć nie ten ostatni, to znakomity bojma spośród jaciel Adam Pragier. Zygiel- mentów o tym bohaterze? talne: Mur Mieczysławy prowadzonego po śmierci Zygielbojma rozgrywa się obiekt filmowy: swoisty labi- wielu bohaterów bojm jest niewątpliwie W spektakularnej śmierci Czego będzie dotyczyło Wazacz i Śmierć Zygielbojma Zygielbojma wątek fik- poza Polską, głównie w Lon- rynt ulic, bram, podwórek, S(często mało znanych i nie- postacią tragiczną, ale także Zygielbojma jest jakiś rodzaj twoje przesłanie filmowe? Dżamili Ankiewicz. Obydwa cyjny, niemalże romansowy. dynie i bazie lotniczej tajemniczych przejść – two- docenianych) okrutnych romantyczną, z całym dra- wzniosłości, co sprawia, Czy bardziej sfery marty- okazały się wspaniałą „mapą”, Brzmi to trochę jak herezja, w Northolt. Filmujemy rów- rzył tło, a właściwie ener- czasów drugiej wojny świa- matycznym sztafażem tego że trudno ją zaakceptować rologii dokumentalno-hi- dzięki której mogliśmy się ale mam wrażenie, że zabieg nież podróż bohatera z Pol- gię getta warszawskiego. towej? pojęcia. w kategoriach filmowego storycznej, czy też psy- w miarę swobodnie orien- taki sprawdzi się – pozwoli ski, przez Berlin i Holan- Poszukiwanie obiektów było Ryszard Brylski: Jego dra- widowiska, a co za tym idzie chologicznego studium tować w najważniejszych wejść w tę historię nawet tym dię do Anglii. Część lokacji dużym wyzwaniem, ale to mat wydaje się mieć duży Co w samej postaci Szmula trudno identyfikować się o człowieku walczącym zdarzeniach z życia naszego widzom, którzy mają niejasne musieliśmy jednak umieścić jest jedna z najprzyjemniej- potencjał fabularny na miarę Zygielbojma najbardziej z losem samej postaci. Podob- i świadomym beznadziej- bohatera. pojęcie o naszym bohaterze. w Polsce. Wnętrza londyń- szych prac scenografa. klasycznej tragedii. „Chciał cię zaintrygowało i napa- nie jak w przypadku samego ności swoich działań? skiego mieszkania głównej jakimś rozpaczliwym kro- wało niepokojem, że się- Holocaustu, którego reflek- Myślę, że obu tych spraw, Jakie miejsce w twojej Na czym polegają i czym postaci zostały zbudowane Rozmawiał kiem poruszyć sumienie gnąłeś po formę fabularną syjny odbiór przekracza moż- ale na pewno aspekt psy- twórczości scenariuszowej się charakteryzują prace na hali w WFDiF. Inne loka- Stanisław

Fot. Marcin Makowski/WFDiF świata, które nie istnieje” – opowiedzenia tej historii, liwości zwykłej percepcji, chologiczny ma ogromne zajmuje tematyka histo- przygotowawcze sceno- cje zostały znalezione poza Neugebauer Fot. Marcin Makowski/WFDiF

36 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 37 FESTIWALEPOLONICA ZA GRANICĄ

Sukcesy, nagrody, promocja polskiego POLSCY FILMOWCY NA ŚWIECIE kina za granicą

SIOSTRY NAJLEPSZE kometrażowych obraz otrzy- pisze w swojej eksplikacji tematu uzdrawiania i nieprze- dzynarodowych. Udział w BOŻE CIAŁO Z SUKCESEM W BRAZYLII W IRLANDII mał Jury Prize Clinique de Tomasz Wolski. Reżyser jest niknionych sił życia i śmierci nim ma służyć nawiązaniu Film Michała Hytrosia został Genolier. Nagroda przyzna- autorem m.in. takich nagra- w wyjątkowy, poetycki spo- szerszych znajomości bran- uznany najlepszym dokumen- wana jest najbardziej nowator- dzanych tytułów, jak Pałac, sób – tym bardziej w czasach, żowych i budowaniu sieci tem na Story? – International skim dziełom w swojej kate- Złota rybka czy Lekarze. gdy stoimy na skraju obu tych kontaktów, które mają coraz Student Documentary Festival. gorii. Dokument Wolskiego żywiołów. W Szeptach każda większy wpływ na kinemato- Wydarzenie odbyło się online, to brutalny obraz peerelow- ze scen przypomina żywy grafię europejską. Jak dotąd w skróconym w stosunku do skiego życia na podsłuchu. SZEPTY obraz, to wizualna uczta kolo- spotkania w ramach pro- pierwotnie planowanego cza- Rozmowy kontrolowane i reje- NAGRODZONE rów i kompozycji. Prawdziwy gramu odbywały się pod- sie (23-24 kwietnia). Irlandzka stracje za pomocą ukrytych W NIEMCZECH wyczyn w dziedzinie wirtual- czas MFF w Cannes, którego impreza powstała zaledwie kamer, brudne zapisy przesłu- Dokument VR autorstwa Jacka nej rzeczywistości (…)”. tegoroczna, 73. edycja została dwa lata temu w Cork, na chań i akcji werbunkowych, Nagłowskiego i Patryka Jor- odwołana z powodu korona- Crawford College of Art and oraz filmy instruktażowe dla danowicza otrzymał Open wirusa. Dotychczas producen- Design. To jedyny między- funkcjonariuszy aparatu bez- Frame Award na goEast MARTA HABIOR tami reprezentującymi Polskę narodowy festiwal filmowy pieczeństwa rysują wstrząsa- Film Festival w Wiesbaden W PROGRAMIE w tym programie byli m.in. poświęcony w całości krótkim jącą perspektywę zniewolo- (Festiwal Filmów Central- PRODUCERS ON THE Mariusz Włodarski, Maria studenckim dokumentom. nych umysłów. „Zwyczajny nej i Wschodniej Europy). MOVE Blicharska, Agnieszka Kurzy- W programie można zna- kraj opowiada o fragmentach Niemiecka impreza planowo Zgłoszona przez Polski Insty- dło, Klaudia Śmieja, Mikołaj leźć nie dłuższe niż 15 minut życia Polaków, które zostały miała się odbyć w dniach 5-11 tut Sztuki Filmowej Marta Pokromski, Łukasz Dzięcioł, obrazy dokumentalne z całego nagrane poniekąd przy okazji, maja, ale z powodu pandemii Habior wzięła udział w pro- Marta Plucińska czy Małgo- świata, w tym również te rza- o tych zwykłych, rodzinnych organizatorzy zdecydowali się gramie Producers on the rzata Staroń. dziej realizowane – doku- i uczuciowych sprawach, które na hybrydowy model działa- Move 2020, organizowa- Boże Ciało, reż. Jan Komasa menty animowane. niekoniecznie były w polu nia. Część wydarzeń progra- nym przez European Film zainteresowania SB. To obraz mowych, w tym wybrane filmy Promotion. Polka znalazła ZABIJ TO I WYJEDŹ Polski lat 70. i 80. z punktu i sekcja VR, zostały udostęp- się w gronie 20 europejskich Z TEGO MIASTA zieło Jana Komasy nominowane w tym kursie festiwalu brały udział m.in. takie ZWYCZAJNY KRAJ widzenia operatorów i działań nione uczestnikom w formule producentów, którzy wyjąt- W ANNECY Droku do Oscara – Boże Ciało – zdo- filmy, jak Take Me Somewhere Nice z Bośni, DOCENIONY Służb Bezpieczeństwa, poka- online, podczas gdy m.in. pro- kowo w historii programu, Oprócz kilku krótkome- było Główną Nagrodę Jury oraz Nagrodę Fengas z Brazylii, Blue Breath z Portuga- W SZWAJCARII zujący ustrój totalitarny z per- jekcje obrazów z Konkursu z racji panującej na świe- trażowych polskich anima- Krytyków na Brasília International Film lii czy amerykańsko-turecka Nauczycielka Najnowszy film Tomasza spektywy pracowników, którzy Głównego zostały przesu- cie pandemii, spotkali się cji, które zakwalifikowały Festival. To jedno z najważniejszych wyda- francuskiego. Odnoszący kolejne sukcesy Wolskiego – Zwyczajny kraj – jemu służyli. Postanowiłem nięte na dalszy, jesienny ter- online, w dniach 11-15 maja, się do sekcji konkursowych rzeń filmowych w Brazylii odbywało się na świecie obraz Komasy w Polsce zdobył otrzymał nagrodę na Festi- potraktować oficerów obsłu- min. Do konkursowej sekcji by zaprezentować swoje pro- Festiwalu Filmów Animo- w dniach 21-26 kwietnia, po raz pierw- m.in. rekordową liczbę – aż 11 statuetek – walu Visions du Réel w Nyon, gujących kamery filmowe jako VR zaproszono polski projekt jekty. Producers On The Move wanych we francuskim szy online, z uwagi na pandemię. W kon- Orłów – Polskich Nagród Filmowych. w Szwajcarii. Prezentowany swoistych dokumentalistów Szepty, który otrzymał pierw- to program przeznaczony Annecy, o których pisali- w Międzynarodowym Kon- i tym samym pokazać portret szą nagrodę. Jury przyznało dla producentów z osiągnię- śmy w „Variach” w poprzed- kursie Filmów Średnio- i Krót- naszego kraju ich oczami” – ją jednogłośnie za „ujęcie ciami w koprodukcjach mię- nim numerze „Magazynu…” dołączył teraz pełnometra- sza Wilczyńskiego, któremu kiej liście najlepszych fil- podeszłego wieku i wła- żowy film Mariusza Wilczyń- twórca poświęcił aż 14 lat mów studenckich BAFTA snych problemów ze zdro- ACID RAIN PONOWNIE Z GRAND PRIX Acid Rain, skiego Zabij to i wyjedź z tego pracy. Postaciom animowa- Student Film Awards. wiem, stara się ze wszystkich nimacja Tomka Popakula zdobyła kolejną główną reż. Tomek Popakul miasta. Ta polska produkcja nym w tym dziele swoich gło- W tym roku na tę shortlistę sił, aby ulżyć jej w cierpie- Anagrodę na zagranicznym festiwalu. Tym razem została zaproszona do presti- sów użyczyli m.in. Krystyna dostało się – w trzech kate- niach. Pomaga mu córka, Acid Rain został doceniony przez jurorów Międzynaro- żowego Konkursu Głównego Janda, Andrzej Wajda, Daniel goriach – 60 etiud, wybra- która usiłuje pogodzić dowego Festiwalu Filmów Animowanych w Stuttgarcie. 43. edycji festiwalu. To jedno Olbrychski, Andrzej Chyra, nych spośród prawie 700 opiekę z pracą w szpitalu Niemiecka impreza od lat cieszy się dużym powodzeniem z najważniejszych wydarzeń Gustaw Holoubek, Maja zgłoszeń pochodzących ze oraz swoim życiem rodzin- wśród fanów animacji. Organizatorzy dbają, by program kina animowanego na świecie Ostaszewska czy Małgorzata szkół filmowych z 35 kra- nym. Każde z nich ma był bogaty i różnorodny. Obok konkursów na najlepszą odbędzie się online w dniach Kożuchowska. jów. Animacja Jestem tutaj odmienne poglądy na to, jak animację pełno- i krótkometrażową na widzów czekają też 15-30 czerwca. Światowa pre- Julii Orlik ma szansę trafić powinna wyglądać opieka pokazy specjalne oraz sekcja z filmami dla najmłodszych. miera Zabij to i wyjedź z tego do finałowej trójki, którą nad chorą, co prowadzi do Tegoroczna, 27. edycja festiwalu odbyła się w dniach 5-10 miasta miała miejsce w kon- JESTEM TUTAJ poznamy 16 czerwca. Głów- wielu sprzeczek. maja w internecie. Obok zwycięskiego Acid Rain w progra- kursie Encounters na tego- NA SHORTLIŚCIE nym bohaterem polskiego mie można było również zobaczyć polsko-niemiecko-fran- rocznym, 70. MFF w Berlinie. NAGRÓD BAFTA obrazu jest starszy mężczy- cuską koprodukcję Portret Suzanne Izabeli Plucińskiej. Film jest pełnometrażowym Najnowsza animacja Julii zna, który opiekuje się swoją Oprac. Julia

Fot. Animoon debiutem reżyserskim Mariu- Orlik znalazła się na krót- sparaliżowaną żoną. Mimo Michałowska Film Fot. Andrzej Wencel/Aurum

38 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 39 SHORT MIESIĄCA SYNEK

mi przebicie się przez mur nieufności i kłamstw, które były jego naturalnym PRZEDE WSZYSTKIM: mechanizmem obronnym w środowi- sku, w którym się wychowywał i przeby- wał. Wstydził się swojej sytuacji rodzin- nej, dopiero z czasem wszystko to sobie AUTENTYZM poukładał w życiu i głowie. Odnoszę wra- żenie, że film mu w tym pomógł, dał jakieś Rozmowa z operatorem Pawłem oparcie i wiarę w siebie, co jest dla mnie też istotne. Dziękował mi po tym, gdy pierw- Chorzępą, który zadebiutował jako szy raz go zobaczył. Ojciec zresztą też. reżyser filmem dokumentalnym Synek Nie szukasz sensacji, nie epatujesz chorobą alkoholową ojca… o skłoniło ciebie, operatora, Bo to nie jest film o alkoholizmie, do zajęcia się reżyserią? a o trudnej relacji między ojcem Od dawna o tym myślałem. i synem. To film o świecie Marcina, nie Dobry operator musi myśleć jego rodziny. Ale chciałem też zazna- Cjak reżyser, szczególnie w dokumen- czyć jedną rzecz, którą dostrzegłem już cie. Ten film był dla mnie niesamowitą w trakcie pierwszych spotkań, a także szkołą i czuję, że przeniósł mnie jako fil- potem, gdy przyglądałem się ich rozmo- mowca kilka poziomów wyżej. Bezpo- wom. Ojciec Marcina jest dobrym, cho- średnim impulsem było poznanie Mar- ciaż chorym i zniszczonym przez życie cina, mojego bohatera. Ponad 7 lat temu. człowiekiem. Kocha syna.

Jak do tego doszło? Szanujesz i troszczysz się o swoich Razem z kolegą prowadziliśmy warsz- bohaterów – zupełnie jak Jacek Bła- taty filmowe w domach dziecka. Marcin wut. To jego „szkoła” dokumentu. był jednym z uczestników. Dostrzegłem Jacek Bławut był moim opiekunem arty- Paweł Chorzępa w nim delikatność i wrażliwość kon- stycznym. On też przed laty pchnął mnie trastujące z tym nieprzystępnym świa- w stronę dokumentu. Na trzecim roku tem, w którym się znalazł. Wszystko, co -alkoholikami. Wtedy żyła jeszcze jego miałem kręcić swój dyplom, gdy Marta mówił, było bardzo przejmujące. Zdję- matka. Minorowicz, która była wtedy w Szkole cia zaczęliśmy rok później. Wtedy miał Wajdy, zaproponowała mi pracę przy to być zupełnie inny film: wrzuciłem Wkraczanie z kamerą w tak delikatną Kawałku lata. Odmówiłem – bo termin Marcina w dość sztuczną sytuację. Pro- tkankę to wielka odpowiedzialność dyplomu w Katowicach… Pół godziny jekt wymyślony na papierze nie mógł i praca, aby bohaterowie otworzyli się? później zadzwonił Jacek Bławut. Chociaż się sprawdzić i cały materiał wylądo- Od początku stawiałem na autentyzm – wcześniej pracowałem przy Krajobrazie wał w koszu. W międzyczasie jednak wierzę, że w dokumencie ważne jest to, nizinnym z kołyską, którego był opieku- przyszedł prawdziwy temat. Marcin co żeby przed kamerą pokazać to, co zauważa nem, nie spotkaliśmy się. Tymczasem weekend jeździł do domu rodzinnego – się bez niej, w czasie dokumentacji i roz- w słuchawce usłyszałem: „Załatwię ci kilka razy mu towarzyszyłem i zacząłem mowy z bohaterami. Przez te lata bar- przeniesienie terminów, ale musisz ten obserwować jego relację z rodzicami- dzo zżyłem się z Marcinem. Długo zajęło film robić”. Uznał, że jestem operatorem, u którego przyroda staje się jednym z bohaterów, a tego potrzebował Kawałek lata. I tak to już poszło, a ja dzięki temu kręciłem od Las Vegas po Mongolię.

Będziesz jeszcze reżyserował, czy jednak czujesz się przede wszystkim autorem zdjęć? Myślę i czuję jak operator. Pracuję jako operator – właśnie kończę korekcję Magne- zji w reżyserii Macieja Bochniaka. Zawsze gadam o obrazach, ale… tak, mam nowy temat, który chcę wyreżyserować. Rozmawiała Dagmara

Fot. Sylwia Olszewska/SFP, Studio Munka-SFP Fot. Sylwia Olszewska/SFP, Synek, reż. Paweł Chorzępa Romanowska

40 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 RYNEK FILMOWY SZTUCZNY CZŁOWIEK W POLSKIM KINIE

W DEMONICZNYM mowany, by zwabić wybitnego naukowca do lekarzy z narządów należących do różnych LABORATORIUM laboratorium szalonego docenta jest począt- osób. W rzeczywistości z filmu Wajdy nie da Polscy twórcy nie mieli wprawdzie odpo- kowo pozbawiony jakichkolwiek uczuć się jasno odróżnić człowieka martwego od wiednich warunków finansowych, by reali- wyższych, jednak z czasem otwiera się na żywego – można tu być bowiem martwym PRZEKŁADAŃCY, zować wysokobudżetowe dzieła science bardziej subtelne doznania, a wszystko za np. jedynie w 30 procentach. Sytuacji tej fiction, jednak dysponowali bezcennym sprawą muzyki. Dużą zaletą filmu Majew- doświadcza kierowca rajdowy Fox (Bogumił materiałem literackim w postaci opowia- skiego jest atmosfera rodem z gotyckiego Kobiela), który po kolejnych kraksach jest dań Stanisława Lema, który pasjonował się kina grozy i niemieckiego ekspresjoni- przywracany do życia dzięki transplanta- tematem humanoidów. Filmowcy dostrzegli zmu – delikatny, eteryczny android w kre- cjom narządów innych ofiar wypadków – potencjał twórczości wielkiego pisarza już acji Andrzeja Rausza wyraźnie przypo- brata, przypadkowej kobiety, a nawet… GOLEMY I ANDROIDY w latach 50., ale na pierwsze (jeśli nie liczyć mina somnambulika Cezara z Gabinetu psa. Staje się to przyczyną nie tylko zabu- spektakli telewizyjnych) opowie- rzeń tożsamościowych, ale też oso- ści o sztucznym człowieku trzeba bliwych sytuacji prawnych, ponieważ Fantazje było poczekać do następnej dekady, „złożony” z wielu osób bohater, dzie- kiedy to Studio Małych Form Fil- dziczy także zobowiązania finansowe o powołaniu do mowych Se-ma-for rozpoczęło dawców organów, którzy nie zostają produkcję średniometrażowych uznani za całkowicie zmarłych, skoro życia sztucznego utworów z tzw. serii fantastycz- „żyją” w ciele rajdowca... Przekłada- no-naukowej. W ramach cyklu niec to nie tylko doskonała komedia człowieka powstał m.in Przyjaciel (1965) pełna absurdalnego humoru, ale też Marka Nowickiego i Jerzego Sta- dzieło świetnie dopracowane formal- pojawiały się wickiego, w którym komputer nie nie, w którym umowna, konstrukty- zostaje co prawda jeszcze przyoble- wistyczna scenografia świetnie współ- w kulturze niemal czony w ludzkie ciało, jednak bie- gra z głównym tematem opowieści. gle posługuje się mową i cynicz- Warto dodać, że sam Stanisław Lem od zawsze. nie manipuluje ludźmi. Na przekór uznał film Wajdy za jedyną satysfak- gatunkowym schematom, operator cjonującą adaptację swoich tekstów. Znajdziemy urządzenia daje się zwieść sztucznej inteligencji nie z powodu zaślepie- LUDZKIE je w mitach nia naukową pasją, ale dlatego, że I NIELUDZKIE jest samotny i uznaje maszynę za Sztuczni ludzie, choć sporadycz- i legendach, jedynego prawdziwego przyjaciela. nie, pojawiali się także w polskich Z bardziej klasyczną sytuacją mamy filmach przeznaczonych na duże do czynienia w wyreżyserowanym ekrany. Jeden z pierwszych pol- w ezoterycznych Marta Król w filmieJestem przez tych samych twórców Profe- REN, reż. Piotr Ryczko skich pełnometrażowych utworów pismach sorze Zazulu (1965), opartym na science fiction – Test pilota Pirxa opowiadaniu Lema „Ze wspomnień (1978) Marka Piestraka, oparty na alchemików, Ijona Tichego”. W laboratorium będącym doktora Caligari (1920) Roberta Wiene. opowiadaniu „Rozprawa” Stanisława Lema, skrzyżowaniem pracowni naukowej z gabi- O ile komputer w Przyjacielu i sztuczny bywa traktowany jako polska odpowiedź czy wreszcie netem alchemicznym (o czym świadczą człowiek w Profesorze Zazulu przedsta- na amerykańskie Kino Nowej Przygody. chociażby słoje z homunkulusami) tytułowy wiani byli jako wcielone zło, o tyle robot Co prawda nie zobaczymy w filmie spek- w twórczości Zazul stworzył swój klon, który okazuje się w Docencie H. ma pewien rys tragiczny, takularnych efektów specjalnych, a grani bardziej przebiegły od profesora i zajmuje a najbardziej demoniczną postacią jest jego przez polsko-radziecką obsadę ponurzy science fiction. jego miejsce. Nowicki i Stawicki zapętlają stwórca. Generalnie jednak twórcy wszyst- bohaterowie przypominają raczej stereo- Bogumił Kobiela w filmie narrację, przekraczają granicę jawy i snu, kich trzech filmów Se-ma-fora wskazują typowych rosyjskich uczonych niż wielo- Przekładaniec, reż. Andrzej Wajda i bawią się motywem sztucznie skonstru- przede wszystkim na zagrożenia związane barwną załogę Gwiezdnych wojen (1977), Robert Birkholc owanych sobowtórów, którzy zastępują z eksperymentami naukowymi i badaniami jednak twórcy próbują nadrabiać realiza- ludzi. Brzmi to może jak opis współczesnych nad sztuczną inteligencją. cyjne braki antropologicznymi refleksjami. ocząwszy od ekspresjonistycz- oraz o istotę człowieczeństwa. W polskim w kinie artystycznym, w którym pełniła „narracji schizofrenicznych”, jednak Pro- Lęki związane z rozwojem medycyny Pilot Pirx (Sergiej Desnitski) bierze udział nych filmów o Golemie i horrorów kinie, ze zrozumiałych względów, bohater funkcję symboliczną. Choć science fiction fesor Zazul utrzymany jest w lekkim tonie nowoczesnej znajdują natomiast wyraz w testowym locie, podczas którego ma o potworze Frankensteina, a skoń- tego rodzaju nie zagościł nigdy na dobre, należy do najsłabiej rozwiniętych gatun- i przedstawia temat z dystansem. w komedii Przekładaniec (1968) Andrzeja ocenić, czy wykorzystywanie androidów czywszy na współczesnych opo- jednak nie znaczy to, że nie doczekaliśmy ków polskiego kina, to jednak warto bliżej Humanoid podszywający się pod czło- Wajdy, zrealizowanej w oparciu o opowiada- przy obsłudze statków kosmicznych jest Pwieściach o cyborgach i androidach, motyw się własnych golemów, ożywionych lalek przyjrzeć się rodzimym opowieściom o two- wieka pojawia się też w Docencie H. (1964) nie Stanisława Lema „Czy pan istnieje, Mr. bezpieczne. Ponieważ bohater nie zostaje humanoidów stale towarzyszył również i androidów. Ponieważ trudno byłoby rzonych w laboratoriach humanoidalnych Janusza Majewskiego, zrealizowanym na Johns?”. W tej satyrze na transplantologię poinformowany, kto z załogi został zro- X Muzie. Figura sztucznego człowieka nie nakręcić nad Wisłą produkcję w stylu istotach. Jak polscy filmowcy odnosili się podstawie scenariusza oryginalnego. Pod- Wajda i Lem problematyzują zagadnienie dzony z matki, a kto powstał w laborato- tylko pozwalała tworzyć efektowne futu- Łowcy androidów (1982) Ridleya Scotta, do sztucznego człowieka, jakie konwen- czas gdy w Profesorze Zazulu mieliśmy do podmiotowości w świecie, w którym medy- rium, próbuje odgadnąć naturę kosmonau- rystyczne wizje, ale była też punktem wyj- postać humanoida pojawiała się u nas głów- cje wykorzystywali, i jakie doświadczenia czynienia ze sztucznym człowiekiem pocho- cyna coraz bardziej ingeruje w ludzkie ciało. tów, obserwując ich zachowanie, jednak ścia do zadawania istotnych pytań – przede nie w filmach telewizyjnych, gdzie przed- i lęki próbowali wyrazić poprzez tę archety- dzenia organicznego, w filmie Majewskiego W Przekładańcu człowiek nie jest mecha- różnice są właściwie niedostrzegalne.

Fot. Roman Sumik/Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny Fot. Roman wszystkim o konsekwencje rozwoju nauki stawiana była z przymrużeniem oka, oraz pową postać? występuje postać androida. Robot zaprogra- nicznie konstruowany, ale „składany” przez Piestrak w ślad za Lemem zadaje pyta- Fot. Holly Pictures

42 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 43 RYNEK FILMOWY SZTUCZNY CZŁOWIEK W POLSKIM KINIE

nie często nurtujące twórców opowieści Na pierwszym planie totalitarnym nie ma miejsca dla uczuć do kina science fiction. Główna boha- o humanoidach – skoro androidy prze- Robert Pluciński w filmie i empatii, dlatego Pernat zostaje uznany terka opowieści, Renata (Marta Król), Akademia Pana Kleksa, wyższają ludzi pod względem inteligencji przez swoich konstruktorów za wadliwy wydaje się początkowo zwyczajną żoną reż. Krzysztof Gradowski i wytrzymałości, to co jest cechą wyróż- model zagrażający porządkowi społecz- i matką, jednak w pewnym momencie niającą człowieka? W Teście pilota Pirxa nemu. Choć Szulkin opowiada o świecie przedstawia się jako androidka REN, wyróżnikiem tym okazuje się zwyczajna postapokaliptycznym, to jednak w filmie, zakupiona przez męża idealna sztuczna niedoskonałość. Pirx nie ulega manipula- w groteskowy sposób, odbija się polska kobieta. Kiedy w domu rodziny docho- cjom androida nie dlatego, że przeniknął rzeczywistość. Spójrzcie na siebie, to wy dzi niespodziewanie do dramatycznego jego intencje, ale z powodu właściwym jesteście golemami, automatami, ludźmi wydarzenia, powstaje podejrzenie, że ludziom wahań i wątpliwości. z gliny – zdaje się mówić do widzów reży- winna jest właśnie Renata. Korzystając Z symboliczno-baśniowym ujęciem ser protestujący przeciwko zniewoleniu z poetyki kina artystycznego i narracji sztucznego człowieka mamy natomiast do i wszechobecnej znieczulicy. Surreali- mind-game films, twórcy mnożą pytania czynienia w Akademii Pana Kleksa (1983) styczne obrazy, scenografia Zbigniewa na temat postaci. Czy REN posiada wadę Krzysztofa Gradowskiego, na podstawie Warpechowskiego eksponująca brzydotę produkcyjną i jest niebezpieczna dla bli- powieści Jana Brzechwy. Sielankowy świat obskurnych budynków, oraz monochro- skich? A może sprawcą zła w rodzinie jest Akademii, w którym koszmary są od razu matyczne zdjęcia Zygmunta Samosiuka mąż bohaterki? Ryczko gra z popularnym wymazywane z umysłów śpiących dzieci, czynią z Golema jedno z najciekawszych motywem wykorzystywania androidów a potrawy przyrządza się z kolorowych farb, dzieł artystycznych w historii kina posta- przez ludzi, jednak prowadzi ten wątek ma swój mroczny rewers. Cieniem Pana pokaliptycznego. w innym niż zazwyczaj kierunku. Figura Kleksa jest bowiem demoniczny golarz Filip, androidki jest w Jestem REN symbolicz- złowrogi fryzjer, który posyła do Akade- SZTUCZNY CZŁOWIEK nym wcieleniem marzeń o idealnej pani mii sztucznego człowieka o symbolicznym DZIŚ domu – doskonałej żonie i matce – a jedno- imieniu Adolf (w powieści Alojzy; w tej W XXI wieku, wraz z rozwojem nauki – cześnie staje się świadectwem niemożności roli Robert Pluciński). Stanowiąca wciele- coraz bardziej zacierającej granicę między spełnienia tego ideału. Reżyser nie wpro- nie zła ożywiona lalka jest gotowa utrzeć tym, co ludzkie a tym, co nieludzkie – wadza praktycznie żadnych futurystycz- nosa Pinokiowi, roztopić Królową Śniegu motyw sztucznego człowieka nie tylko nych gadżetów i skupia się wyłącznie na i przekształcić szkołę w trociny. Sztuczny nie traci na znaczeniu, ale wciąż nabiera psychologii postaci, co sprawia, że film człowiek – nazywany przez kulturoznaw- aktualności. Co oczywiste, wysyp opo- trudno właściwie nazwać dziełem fan- ców naszym mrocznym sobowtórem – to wieści o androidach ominął jednak pol- tastycznym. w filmie Gradowskiego symbol wszyst- skie kino, które pod względem rozmachu Demoniczne klony, przekładańcy, kiego, co w nas „nieludzkie”, złe, destruk- nie mogło nigdy konkurować z Holly- sadystyczne lalki, nieszczęśliwe golemy cyjne. Paradoksalnie, to właśnie android wood, a po 1989 roku nie odnowiło tra- i tragiczne androidy… Jak widać, postać staje się w baśniowej Akademii znakiem dycji artystycznego kina science fiction sztucznego człowieka nie ominęła wcale prawdziwego, realnego świata. spod znaku Piotra Szulkina i Andrzeja polskiego kina. Z lepszym lub gorszym Żuławskiego. Wydaje się, że do twórczości skutkiem filmowcy znad Wisły próbo- ROBOT KOLEJKOWY pierwszego reżysera odwołuje się poniekąd wali wypracować własny model fanta- I CZŁOWIEK Z GLINY realistycznym świecie PRL-u – zdaje się dopiero Bodo Kox w Człowieku z magicz- styki naukowej, a figura humanoida W omawianych wyżej filmach figura mówić Bareja, który z właściwą sobie iro- nym pudełkiem (2017), autorskim filmie pozwalała opowiadać o specyficznie pol- sztucznego człowieka skłania do uniwersal- nią odnosi się do motywu science fiction. Postać rozgrywającym się w Warszawie w roku skich doświadczeniach. Twórcy tacy jak nych pytań, które stale zadawali sobie rów- O doświadczeniach obywateli bloku 2030. Wprawdzie główny bohater jest Andrzej Wajda czy Piotr Szulkin udo- nież pisarze i filmowcy zagraniczni zajmu- wschodniego, choć w zupełnie inny, ale- „prawdziwym” człowiekiem przenoszą- wodnili, że aby stworzyć intrygujące kino jący się tym motywem. Postać humanoida goryczny sposób opowiada Piotr Szul- humanoida cym się w czasie z okresu stalinowskiego science fiction niepotrzebne są olbrzy- odbijała jednak niekiedy również specy- kin w Golemie (1979), luźno zainspiro- do równie ponurej przyszłości, jednak mie nakłady środków, lecz wystarczy ficznie polskie doświadczenia i realia. Kto wanym żydowską legendą o człowieku pojawiała się na drugim planie pojawia się też postać spójna idea oraz wyobraźnia pozwala- wie, czy nie najbardziej rozpoznawalnym z gliny oraz powieścią Gustava Meyrinka. humanoida. Sprzątacz Bernard (Sebastian jąca wykreować sugestywny świat przy- polskim sztucznym człowiekiem pozo- Akcja filmu rozgrywa się w szaroburej, u nas głównie Stankiewicz), „gruby, brzydki android po szłości z elementów znanego nam świata staje wszak Ewa 1 z serialu Alternatywy totalitarnej rzeczywistości, w której rząd czterdziestce”, to nieudany robot, który codziennego. Pozostaje mieć nadzieję, 4 (1986) Stanisława Barei. Ta pierwsza eksperymentuje z produkcją sztucznych wydaje się przeciwieństwem wymarzonego, że współcześni polscy twórcy pójdą tym polska androidka miała oszczędzić czas ludzi. Filmowy „golem”, Pernat (Marek w filmach idealnego sztucznego człowieka. W dysto- tropem i odświeżą tradycję kreacyjnego, mieszkańcom peerelowskich blokowisk Walczewski), nie jest wcieleniem zła, ale pijnym świecie Koxa, pełnym odhumani- artystycznego science fiction. Podczas gdy marnującym dużą część życia na staniu kimś w rodzaju księcia Myszkina z „Idioty” telewizyjnych zowanych korpo-ludzi, nieszczęśliwych w okresie PRL-u sztuczny człowiek bywał w kilometrowych kolejkach i została skon- Dostojewskiego – bohater bezinteresownie robotów i prześladowanych outsiderów zwierciadłem pogrążonego w marazmie struowana jako robot do wykonywania pomaga innym, czym wzbudza podejrzli- oraz wszystkie futurystyczne marzenia czło- społeczeństwa, współcześnie staje się ema- zakupów. Ożywiona lalka gubi się jednak wość i powszechne zdziwienie. Odwrot- wieka obracają się wniwecz. nacją lęków przed wyzwaniami nowocze- w zawiłościach absurdalnej polskiej rzenie niż w klasycznych opowieściach Motyw sztucznego człowieka, choć sności. Figura humanoida nadal pozwala czywistości i przegrywa walkę z tłumem o golemie, w dziele Szulkina to sztuczny w kinie Stanisław Milski w filmie w odmienny sposób, wykorzystuje również w atrakcyjny sposób opowiadać nie tylko kolejkowiczów zaprawionych w bojach człowiek uosabia dobro, a „prawdziwi” Profesor Zazul, reż. Marek Piotr Ryczko w Jestem REN (2019), kame- o przyszłości, ale też o teraźniejszości – bo o baleron. Żaden matematyczny algorytm ludzie są istotami pogrążonymi w mara- artystycznym Nowicki, Jerzy Stawicki ralnym filmie, któremu bliżej do artho- czy wszyscy w jakimś stopniu nie jesteśmy Fot. Eugeniusz Gawrysiak/Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowiz ualny nie wystarczy, by nauczyć się żyć w sur- zmie i pustymi wewnętrznie. W państwie usowego dramatu psychologicznego niż ożywionymi automatami? Fot. Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for

44 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 45 RYNEK FILMOWY EUROPA CINEMAS VS. PANDEMIA

więc transparentność stanowi ZMIANA Prawdopodobnie już w waka- małe firmy i indywidualne jeden z naszych priorytetów” – KALENDARZA cje, chociaż konkretne daty nie osoby, na co nalegała w czasie dodaje Djoumer. DOTACYJNEGO są jeszcze znane. Pewna jest jed- dyskusji Verheyen. „Wsparcie dla Europa Cinemas chce też wyjść nak „data” wynoszącego aż 5 tych ludzi musimy przygotować KINO W CZASACH naprzeciw oczekiwaniom wła- mln euro unijnego dodatko- na wymiar. Muszą też otrzymać ZARAZY ścicieli kin w bardziej namacalny wego wsparcia dla kin skupio- pomoc w ich zdobyciu, nie mogą Niektóre działania wdrożono sposób. Po tak długim zamknię- nych w Europa Cinemas – to to być skomplikowane biuro- niemal natychmiast po mar- ciu konieczne zapewne będą rok 2021. „Te pieniądze trafią kratyczne procedury” – nawo- cowych zamknięciach, które zmiany w sposobie oceniania do kin, ale nie wiemy jeszcze, ływała. objęły całą Unię. Wśród nich całorocznej działalności zrzeszo- na jakich dokładnie warunkach. można wymienić umowę nych kin, co przekłada się potem Trwają negocjacje i ustalenia” – POWRÓT? z MUBI – platformą streamin- na wysokość dotacji z sieci. „Na zapowiada Djoumer. Zanim wpłyną dodatkowe gową skupioną na filmach arty- tę chwilę wymogi Europa Cine- środki z UE i przyjdą wiążące stycznych. Z rozwiązania sko- mas nie zmieniają się, ale roz- UNIJNI decyzje z sieci Europa Cine- rzystali i nasi przedstawiciele mawiamy na ten temat. Chcemy SPRZYMIERZEŃCY mas, a także rozwiązania z Pol- Europa Cinemas, m.in. Mikro, jak najmocniej wspierać naszych Europa Cinemas ma bardzo sil- skiego Instytutu Sztuki Filmowej OKF Iluzja czy kino na Zamku członków i na pewno w kolejnych nych sprzymierzeńców. „Europa (sprawa kin jest jednym z waż- Ujazdowskim, wcześniej Kino regulacjach uwzględnimy obecną nie może dopuścić do tego, aby niejszych punktów prac sztabu Pod Baranami. „Część naszych sytuację. Jestem przekonana, że wartości, które ją definiują – kryzysowego), przed kinami kin samodzielnie współpraco- kina będą usatysfakcjonowane czyli bogata, żywa i twórcza, kul- zaczyna się największy test: wała z takimi platformami, naszymi decyzjami” – zapewnia turalna i kreatywna scena – znik- otwarcie. W chwili, gdy poniż- jak Picl w Niderlandach, La Fatima Djoumer. Nieoficjalnie nęły” – tymi słowami debatę na szy tekst znajdzie się w Pań- Toile we Francji, Nettkino kina liczą na to, że w przyszłości temat sytuacji kultury i przemy- stwa rękach, krajobraz kinowy w Norwegii, Curzon Artificial uwzględnione zostaną takie dzia- słów kreatywnych w UE w Par- w Europie na pewno zacznie się Eye w Wielkiej Brytanii, Fil- łania, jak uruchomione w maju lamencie Europejskim otworzyła już powoli odbudowywać. Daty min w Hiszpanii czy MioCi- polskie MOJEeKINO.PL czy 4 maja Sabine Verheyen, wzywa- ciągle są płynne i zależą od stanu nema we Włoszech. Europa działające już od kwietnia E-Kino jąc komisarzy Mariyę Gabriel zagrożenia epidemicznego, ale Cinemas podpisała natomiast Pod Baranami – platformy, dzięki i Thierry’ego Bretona do pod- w maju zaczęła zarysowywać się EUROPEJSKIE KINA umowę z MUBI – na jej mocy którym kina realizują swoją misję jęcia natychmiastowych działań wstępna mapa powrotu. Na czele kina zrzeszone w sieci uzy- i programowanie w świecie wir- w tym zakresie. Komisarze nie peletonu stanęły kina samocho- skały możliwość zaoferowania tualnym. tylko zgodzili się, że przemysły dowe i plenerowe – m.in. w Buł- widzom bezpłatnej subskryp- Pewnym jest, że przyśpie- kulturalne trzeba ratować „za garii, Chorwacji, Niemczech cji na kwartał” – podsumował szony zostanie proces przeka- wszelką cenę”, ale i zapowiedzieli, i w samej Polsce. Nieśmiało projekt Claude-Éric Poiroux. zywania dotacji za miniony rok że zostaną one uwzględnione ruszyły też kina w Czechach i na POD KLUCZEM Na wewnętrznej platfor- dla kin, które już kilka tygo- w całościowym planie napraw- Słowacji. We Włoszech ich dzia- mie komunikacyjnej Europa dni temu przedstawiły raporty czym dla UE, nawet w formie łalność ma zostać wznowiona Cinemas, ale także na jej ofi- ze swojej działalności w 2019. bezpośrednich dotacji. Breton od 15 czerwca, w Estonii od cjalnych profilach społecz- Zwyczajowo przelewy przycho- obiecał ponadto większą flek- 1 lipca, w Wielkiej Brytanii od uż od pierwszych dni stają z dotacji miejskich i rzą- nościowych, kiniarze z całej dzą jesienią – Komisja Euro- syjność w działających obecnie 4 lipca, a w Irlandii – dopiero „Zamknięte, ale otwarte”– kryzysu kina skupione dowych, część działa całkowicie Europy tygodniami wymie- pejska wyraziła zgodę, aby programach i funduszach struk- od 10 sierpnia. Chociaż wszyscy w Europa Cinemas, jak prywatnie, inne w ramach struk- niali się dobrymi praktykami w obecnej sytuacji świadcze- turalnych. Można mieć nadzieję, zdają sobie sprawę, że powrót do napisał pod koniec maja i władze sieci, ruszyły tur większych instytucji kultury. i pomysłami: vouchery, inicja- nie wydane zostało szybciej. że procedury uwzględniać będą sytuacji sprzed pandemii zwią- Jz inicjatywami mającymi na celu Niektóre mogą korzystać z celo- tywy crowdfundingowe, dysku- zany będzie z olbrzymim wysił- w eseju poświęconym podtrzymanie działalności firm wych dotacji rządowych, związa- sje online, webinaria, kampa- kiem i nowym reżimem, o kina i kontaktu z widzami. Nikt nie nych z koronawirusem – Niemcy nie promocyjne i edukacyjne, walczą zarówno producenci, jak europejskim kinom Claude- czekał na „mannę z nieba”, wszy- i Dania dość szybko uruchomiły konkursy filmów krótkometra- i dystrybutorzy oraz instytucje scy zakasali rękawy do pracy, programy ukierunkowane wła- żowych itp. „Nasze kina wysy- filmowe. „Filmy i artyści czekają, ‑Éric Poiroux, dyrektor choć skala problemów i wyzwań śnie na kina. Inne muszą czekać łały widzom mocny komuni- pytania dotyczą publiczności” – jest gigantyczna. „Kina, które na pomoc ogólną, skierowaną do kat, który padał na zaskakująco pisze Claude-Éric Poiroux. generalny Europa Cinemas. należą do naszej sieci łączy euro- firm. Sytuacja w każdym pań- podatny grunt” – podkreśla Właściciele kin wierzą, że pejski repertuar, ale diametralnie stwie jest inna i rozwojowa – Claude-Éric Poiroux. – „Samo- widzowie wrócą. Może nigdy Jak sieć zareagowała na kryzys różnią je ramy funkcjonowa- Szwecja np. kin nie zamknęła, dzielnie lub w grupach znalazły tak naprawdę nie odeszli, co nia” – podkreśla Fatima Djo- chociaż zmieniła warunki ich nowy pomysł na siebie, pod- udowodnili, kupując vouchery związany z COVID-19? umer, która w Europa Cinemas działania. A nasza sieć skupia jęły nowe wyzwania i zaanga- do swoich ulubionych sal i mel- zajmuje się relacjami między- 1232 kin w 43 krajach, także żowały się w nowe partnerstwa, dując się online na spotkaniach Na jaką pomoc liczyć mogą narodowymi. „Naszymi człon- poza Unią Europejską. Zbieramy żeby przetrwać lockdown i tym i seansach... kami są zarówno kameralne, informacje, szukamy rozwiązań samym położyć podwaliny pod kiniarze, także w Polsce? jednosalowe kina, jak i kina i ustalamy procedury. Dyspo- odbudowę, tak niecierpliwie Dagmara Fot. Olga Lionart/Pixabay wielosalowe. Niektóre korzy- nujemy środkami publicznymi, wypatrywaną przez cały rynek”. Romanowska Fot. Piqsels

46 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 47 RYNEK FILMOWY PIOTR JAXA

też powinna się tak nazywać, najpro- ściej jak się da, po prostu – »Cinemato- CINEMATOGRAPHERS – graphers«”. Spodobało mi się to. Zapamiętałeś szczególnie jakieś spotkanie? Tych ważnych spotkań było całe mnó- stwo. Jadę do każdego operatora i spę- OPERATORZY dzam z nim trochę czasu w zależno- ści od dostępności. Mam pomysł na kąd pomysł na twoją słynną w zagrożeniu. Kieślowski, choć miał zdjęcie, ale jestem otwarty na sugestie. już na świecie wystawę foto- Rozmowa tak dobrze osadzone i rozbudowane Fotografie mają mówić prawdę o moich sów z Niebieskiego, Białego scenariusze – co było zasługą również bohaterach. To są „fotograficzne i Czerwonego Krzysztofa Kie- z Piotrem Krzysztofa Piesiewicza – widział w swo- wywiady”. Nie interesuje mnie estety- Sślowskiego? ich bohaterach i w swoich opowieściach zacja ich zawodu czy życia, nie chcę Zobaczyłem fotosy wybrane do promo- Jaxą, operatorem przede wszystkim ludzi. Szukał czło- ingerować w pewien porządek, szukam cji Trzech kolorów i… załamałem się. wieka i pokazywał człowieka. Wiedział prostoty i prawdy w miejscach, które Marin Karmitz, jeden z producentów, filmowym, czego chce, wchodził na plan przygoto- są dla nich ważne. Nie chcę upięk- wynajął specjalną agencję reklamową, wany totalnie. Codziennie po zdjęciach szać, choć nie mam nic przeciwko ilu- która miała zająć się promocją filmów fotografem zamykał się w montażowni i montował. zji, o ile współtworzy ona świat moich Krzysztofa Kieślowskiego. Miało być Widziałem po kilka wersji tego samego bohaterów. Fikcja może stanowić część profesjonalnie i międzynarodowo, ale i fotosistą filmu. Co więcej, w sposób niezwykły prawdy, może ją budować, czy wręcz wybór zdjęć dokonany przez ich spe- traktował wszystkich na planie. Czuły sankcjonować realizm... Na początku, cjalistów do głębi mnie rozczarował. na każdego, szanował ludzi niezależnie aby jakość fotograficzna była na naj- Był rok 1994 i... gał na tym, że dostałem prawa do zdjęć, od ich pozycji, układów czy hierarchii, wyższym poziomie, dużo fotografowa- które zrobiłem na planie! A to nie jest a przy tym był niespotykanie skromnym łem formatową kamerą Sinar 4x5’’ na Postanowiłeś działać? takie oczywiste w przypadku produ- facetem. Nie miał żadnych fanaberii, nie cięte filmy, dziś fotografuję cyfrowym Natychmiast. Wybrałem – według centów! miewał kaprysów. Imponował postawą. aparatem Hasselblad H4D-40. Ważne mnie – 16 najlepszych zdjęć i powięk- Zresztą gdy Krzysztof zaproponował są rozmowy, które prowadzimy podczas szając je do dwumetrowych forma- Krzysztof Kieślowski wiedział, co mi współpracę przy Trzech kolorach, to tych wszystkich spotkań. Chodzimy tów, postanowiłem stworzyć z nich robi, angażując cię do swojej trylo- ja w pierwszym odruchu myślałem, że po mieście, jemy, czekamy na odpo- wystawę. Zakładałem, że taka prezen- gii... proponuje mi zdjęcia. Ale on szybko wiednie światło, zmieniamy lokacje... tacja będzie wsparciem dla filmów, ale Pomysł polegał na tym, że mia- sprostował, że chodzi o fotosy. Żachną- Czas jest tu kluczowy, choć zdarzało mi także zadziała niezależnie od produk- łem wykonać nie tylko fotosy, ale też łem się, powiedziałem: „Krzysiu, ale ja się i z marszu zrobić zdjęcie. Począt- cji. I rzeczywiście, wystawa – najpierw zdjęcia, które później wykorzystano jestem operatorem filmowym, nie foto- kowo trzymałem się pomysłu, by same nosząca tytuł „Kieślowski’s Colors”, w trzech filmach, jak np. wielki pla- sistą”. Ale wróciłem do domu, zacząłem fotografie przemówiły do czytelni- a po śmierci Krzysztofa „Remember- kat z Irène Jacob pokazywany w Czer- na spokojnie myśleć o jego propozycji. ków – w imieniu moich operatorów – ing Krzysztof” – przejechała kawał wonym. Poza tym mieliśmy w pla- I pomyślałem sobie, że być może przede teraz jednak rozważam napisanie kilku świata, była pokazywana m.in. w USA, nach książkę. Niestety nie doszło do tej mną jedna z najważniejszych zawodo- zdań o kulisach każdego ze spotkań. w nowojorskim Lincoln Center, w Izra- publikacji, ale idea była zacna. wych podróży... I tak było! A Krzysz- A wracając do pytania... Pamiętam jak elu, we Włoszech, w Niemczech, tof miał wyjątkowego nosa do ludzi, do Sven Nykvist, którego fotografowałem w Holandii, we Francji i w Szwajcarii. O czym to miało być? tego, jak i kiedy ich angażować. w domu, w ostatnim momencie położył Wciąż zresztą jeździ w różne miejsca, Miał to być album fotograficzny, na oparciu fotela taki jakiś kocyk, szal... w Polsce prezentowana była kilkukrot- „making of” z Trzech kolorów. Wspa- Dotychczas wydałeś trzy albumy Wówczas zupełnie nie zwróciłem na to nie. Jakość fotografii była od początku niała inicjatywa, wciąż siedzi mi w gło- fotograficzne, pracujesz nad czwar- uwagi. Po latach, czytając jego książkę fantastyczna i wówczas, w latach 90., wie. Szczęśliwie całkiem niedawno tym wydawnictwem i to doprawdy „Kult światła” dowiedziałem się, że niespotykana – naklejałem obraz FINA zdigitalizowała wszystkie moje gigantyczny projekt. Piotr Jaxa ten kocyk Sven dostał od Mii Far- fotograficzny na aluminium. To była zdjęcia, czyli około 9 tys. sztuk. Może Nad albumem „Cinematographers” row, z którą przeżył kiedyś płomienny zupełna nowość. Z czasem różne miej- trzeba wrócić do pomysłu? Wiele ksią- („Operatorzy”) pracuję od 1995 roku. romans. sca zaczęły zapraszać mnie z wystawą żek o Krzysztofie napisano, ale taka nie Ma zawierać zbiór portretów opera- reprezentacja współczesnych operato- „Cinematographers / Operatorzy”… niezależnie od pokazu któregokolwiek powstała nigdy. torów filmowych z całego świata. Do rów; coraz więcej jest kobiet. Ostat- Podoba mi się ten prosty tytuł. Co za wspaniały, ukryty komunikat! z Trzech kolorów – jak się okazało, moja tej pory sfotografowałem 140 osób nie zdjęcie to portret Łukasza Żala. Mówi wszystko. Prawda? I każde z tych zdjęć zawiera selekcja zaczęła przemawiać do ludzi W kinie Kieślowskiego przegląda (z 28 krajów i 4 kontynentów). Nie- Wiadomo, że wszystkich nie uda się Początkowo miałem w głowie inny: taką sekretną wiadomość! Bardzo liczę niezależnie od filmów. się kolejne pokolenie filmowców... dawno – przed pandemią – odbyłem tu ująć i zaprezentować, ale umiesz- „Poets of film-light”, czyli „Poeci świa- na to, że już w przyszłym roku uda się Krzysztof rzeczywiście był wyjąt- podróż do Japonii. Gdy tylko otwo- czę w niej wielu wspaniałych arty- tła”. Ale Vittorio Storaro, gdy fotogra- wydać cały album. Być może zdjęcia Jak Karmitz zareagował, że tak kowy. Opowiadał uniwersalne historie rzą granice i względy bezpieczeń- stów. Selekcja należy do mnie, więc fowałem go we Włoszech, spytał mnie trafią też do sieci. wyskakujesz przed szereg? o ludziach. Jego Dekalog jest o ówcze- stwa pozwolą, mam w planach podróż biorę pełną odpowiedzialność za o tytuł i kiedy podałem ten pierwotny, Był bardzo zadowolony. To był bonus snej Polsce, ale również o kondycji do Chin i Australii. Chciałbym, aby wybór. Jestem na etapie poszukiwania wypalił: „Ale ja nie jestem poetą świa- Rozmawiała Anna do promocji. Fenomen Karmitza pole- człowieka będącego w jakiejś opresji, w mojej książce znalazła się pełna wydawcy. tła, jestem operatorem. Twoja książka Serdiukow Fot. Jacek Czerwiński

48 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 49 RYNEK FILMOWY DAFILMS.PL

mocne tytuły, jak np. Kraina był w formule online Między- DAFilms klasykę polskiego nej subskrypcji (miesięczny miodu Tamary Kotewskiej narodowy Festiwal Filmów dokumentu oraz etiudy stu- dostęp można wykupić za i Ljubomira Stefanowa, poka- o Prawach Człowieka „Jeden denckie ze szkół filmowych. 6 euro – przyp. A.S.) każdy MOCNE DOKUMENTY zywana od pierwszego marca. svět”, który został wcześniej ma dostęp do anglojęzycznej Ważne są dla mnie również przerwany z powodu wybu- A co w takim razie wyróż- wersji portalu. Te dwie strony bloki tematyczne. chu epidemii koronawirusa. nia programy kuratorskie? muszą być autonomiczne, czy Każdy cykl trwa dwa tygo- może raczej komplementarne Ostatnio oglądam doku- W bieżącej ofercie pol- dnie. Jest eksponowany na względem siebie. NA WYCIĄGNIĘCIE RĘKI menty w ramach świetnego skiego serwisu znajdziemy naszej stronie głównej, przy- programu: Architektura ponad 100 filmów doku- bliżony jest jego temat czy też Na DAFilms.com znajduje i Film. Hasło „Zwiedzaj mentalnych udostępnio- zjawisko, jakie obrazuje lub się już ponad 2 tys. tytu- z DAFilms bez wychodze- nych w naszym ojczystym przedstawia. Był cykl o eko- łów! Rozmowa z Mikołajem nia z domu” – bardzo na języku. logii, był wspominany przez Tak, i cały czas uzupełniany czasie! Nasza oferta jest obecnie ciebie o architekturze. Poza jest katalog filmów! Góralikiem W tych cyklach najważniej- podzielona na trzy kolek- tym prezentujemy sylwetki szy jest temat czy też motyw cje. Światowy dokument – reżyserów, starając się za każ- A na jakie trudności napo- na temat polskiej odsłony wiodący, spajający wszystkie tu znajdują się najgłośniej- dym razem pokazać ich pełną tykasz, komponując polski filmy jakąś myślą przewod- sze festiwalowe odkrycia filmografię. Póki co, przy- katalog? międzynarodowej nią. Zobaczymy, jak to się i filmy na ważne społecznie bliżaliśmy m.in. twórczość Planowanie jest tu klu- sprawdzi w praktyce. Wia- tematy, jak wspomniana Kra- Agnès Vardy i Victora Kos- czowe, bo program musi być platformy streamingowej domo, że w Czechach sytu- ina miodu czy Cała przyjem- sakowskiego, we współpracy rozpisany na półtora mie- acja z platformami wygląda ność po stronie kobiet Barbary z 60. Krakowskim Festiwa- siąca w przód. Co oznacza www.dafilms.pl nieco inaczej niż w Polsce, Miller. W osobnej kolekcji lem Filmowym pokażemy nie tylko, że film musi być w naszym kraju tego typu prezentujemy czeskie doku- retrospektywę Pétera For- z wyprzedzeniem umiesz- pokazywane wcześniej na w nocy. Tu wszystko jest serwisów jest więcej. Poza menty, nie tylko dlatego, że gácsa. Ponadto mamy film czony na platformie – muszę prestiżowych europejskich w jednym miejscu dostępne tym w Czechach, z racji tego, platforma powstała w Cze- tygodnia, który formalnie lub mieć podpisane umowy festiwalach. Czy warun- od ręki. Niezwykle się cie- że platforma działa już od chach, ale także dlatego, że tematycznie zawsze różni się i załatwione wszelkie formal- kiem jest to, by film miał szę, że zostałem kuratorem 15 lat, pełni ona różnora- dokumenty to wciąż słabo od cyklu kuratorskiego. Póki ności związane ze stream uprzednio premierę festi- polskiej odsłony serwisu – kie funkcje dodatkowe, np. znana w Polsce gałąź kine- co w ramach filmu tygodnia ingiem: twórcom odda- walową? póki co stanowię jednooso- wszystkie filmy nominowane matografii naszych sąsiadów. pokazuję zawsze jakąś pol- jemy 60 proc. uzysku, czyli Tak, bo portal DAFilms bową redakcję! Czeska plat- do Czeskiego Lwa (najważ- Trzecią kolekcją, którą staram ską produkcję. Oczywiście funkcjonujemy w oparciu powstał z inicjatywy Doc forma powstała jako pierwsza niejszej nagrody tamtejszego się teraz najintensywniej uzu- moim najważniejszym zamie- o podział kosztów. Nie pła- Alliance zrzeszającego sie- 15 lat temu, od razu także środowiska filmowego – pełniać, są oczywiście pol- rzeniem jest to, by program cimy za licencje filmowe, co dem europejskich festiwali w angielskiej wersji językowej przyp. A.S.) pokazywane są skie dokumenty. Cieszę się, że na polskim serwisie różnił ma plusy i minusy. Powstaje kina dokumentalnego: duń- (www.dafilms.com – przyp. na czeskiej platformie, a więc mamy coraz więcej współcze- się od tego, co jest pokazy- coraz więcej dokumental- ski CPH:DOX, portugalski A.S.). Zresztą uruchamiane także fabuły. W marcu na snych tytułów, ale chciałbym wane na DAFilms.com – nych koprodukcji, ozna- Doc Lisboa, polskie Millen- są kolejne odsłony serwisu, DAFilms.cz kontynuowany móc też zaprezentować na bo w ramach polskojęzycz- cza to, że późniejszy podział nium Docs Against Gravity, od kwietnia działa DAFilms wpływów z emisji jest dość niemiecki DOK Leipzig, fran- Americas (www.americas. trudny i często żmudny. Poza cuski FIDMarseille, czeską dafilms.com – przyp. A.S.), tym nie przeszkadza nam to, Mikołaj Góralik Jihlavę i szwajcarski Visions wkrótce ruszy także plat- że pokazywane u nas tytuły du Réel. I zwykle wszystkie forma na Azję. Różnią się mają odsłony gdzie indziej. filmy prezentowane na naszej one, także wizualnie, sposo- Ale to nie jest reguła – inne nformacja, która obie- się. Stawiamy na jakość. No platformie mają za sobą więk- bem, w jaki prezentowany serwisy często stawiają gła dość szybko media i nie realizujemy, nie produ- szą lub mniejszą festiwalową jest program. Wszystko po embargo. Sporym wyzwa- społecznościowe, kujemy sami filmów – korzy- przeszłość. Według mnie to, aby dotrzeć do amery- niem było i wciąż jest to, mówi o tym, że strona stamy z archiwum tego, fakt, iż kino dokumentalne kańskich czy azjatyckich by za każdym razem dopro- Iwww.dafilms.pl jest lepsza co już powstało. Warto też tak dobrze definiuje i okre- widzów, którym niewiele wadzać do sytuacji, w której niż inne tego typu zachod- zaznaczyć, że udostępniamy śla naszą platformę to wielki mówią np. nazwiska europej- można zobaczyć dany film nie platformy streamin- wyłącznie kino dokumen- atut. Tym samym możemy skich dokumentalistów, ale na naszej platformie, podczas gowe... talne, co w moim odczuciu trafić do odpowiedniej grupy chętnie dowiedzą się, jakie pojedynczego streamingu – (śmiech) Miło słyszeć, choć nie jest w ogóle ogranicza- docelowej albo zainteresować tematy podejmują filmowcy bez wykupywania subskrypcji z nikim nie konkurujemy. jące – raczej profilujące nas tych, których nęci kino doku- na Starym Kontynencie. Ja – całego kanału. Proszę spoj- Nie mamy szans. Jesteśmy już na starcie bardzo precy- mentalne, ale nie potrafią z racji zainteresowań – od rzeć na inne tego typu ser- kameralną, można powie- zyjnie. dotrzeć do tego typu tytułów lat patrzyłem z podziwem na wisy, nie jest to wcale takie dzieć niszową, platformą w kinie lub w telewizji. Wia- zawartość czeskiej platformy oczywiste. streamingową w porównaniu Serwis ruszył 3 lutego. domo, takie produkcje często i na jej cykle. To były zawsze z gigantami takimi jak cho- Udostępniacie najciekaw- dość szybko schodzą z afisza, niezwykle ambitne treści. Rozmawiała Anna Fot. Karolina Kania ciażby Netflix. Ale rozwijamy sze filmy dokumentalne a w telewizji emisje są późno W Polsce też chcę stawiać na Serdiukow Fot. dafilms.pl

50 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 51 SFP-ZAPA

Szanowni Państwo, Stowarzyszenie Filmowców Polskich – Związek Autorów i Producentów Audiowizualnych (SFP-ZAPA) zwraca się z uprzejmą prośbą o zgłaszanie się uprawnionych autorów i producentów, którzy jeszcze nie powierzyli swoich praw autorskich do zbiorowego zarządzania, w celu wypłaty należnych im tantiem. Dotyczy to: reżyserów, autorów scenariusza, operatorów obrazu, scenografów, kostiumografów, dekoratorów wnętrz, montażystów, operatorów dźwięku, producentów oraz ich spadkobierców lub następców prawnych. Na kolejnych stronach przedstawiamy listę osób z podziałem na autorów i producentów, aktualnie zidentyfikowanych, które prosimy o kontakt z biurem SFP-ZAPA: tel. (22) 581-43-60 lub [email protected].

MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 53 SFP-ZAPA AUTORZY A Balcy Otokar Bielińska Halina Borowiec Piotr Burke Irena Cichecki Tomasz Abucewicz Piotr Banasiak Anna Bieńkowski Bohdan Borowiecki Andrzej Burszewska Agnieszka Cichoń Marcin Ackerman Michael Banasik Dariusz Biernat Piotr Borowik Włodzimierz Burzyński Adam Cichowicz Ada Adamek Witold Antoni Baran Jaroslav Biernawski Wojciech Tomasz Borowski Wojciech Butler Bill Cielewicz Tadeusz Adamiak Janusz Baranowska Ewelina Bieszczak Katarzyna Borowski-Herbst Adam Piotr Buttinger Monika Cieplak Adam Adamiak Wojciech Baranowski Bartłomiej Bik Edyta Borysewicz Ewa Buzuk Łukasz Cieplińska Daniela Adamski Przemysław Barlik Aleksandra Bikont Piotr Borzęcki Łukasz Byczyński Łukasz Cierniak Agata Adamski-Chwalibóg Stanisław Bartczak Piotr Roman Bilińska Alicja Borzyszkowski Tomasz Ciesielski Krzysztof Aleksandrowicz Tadeusz Bartel Katarzyna Biliński Grzegorz Bradecki Tadeusz C Cieszkowski Dariusz Ali Semira Barthel Lars Bindek Łukasz Branicka Zofia Cabała Radosław Cimoszko Przemysław Altman Tadeusz Bartnicki Krzysztof Binder Emma Branicki Andrzej Cantu Ed Ciona Łukasz Amiradżibi-Stawińska Helena Bartnicki Michał Biskup Leszek Braun Dagmara Catela Catherine Cotton Andy Andrulewicz Stanisław Bartoszewicz Grzegorz Bisztyga Przebinda Halina Braun Marek Celińska Milena Coulter Michael Andrychowski Marek Bartólewska Iwona Błaszczak Magdalena Bretes Bartosz Cękalska Romana Sylwestra Crugnola Aurelio Antoniszczak Malwina Bartuzin Krzysztof Błaszczyk Anna Brodruck Dorothee Chaberski Emil Cybulak Piotr Antoszczyk Alicja Basa Jacek Błaszczyk Wojciech Brudz Krzysztof Chamot Jacek Cybulska Barbara Armusiewicz Zofia Bednarczyk Piotr Błaszczyńska Alicja Brysiak Stefan Chmielecki Adam Cygal Maciej Arnesen Magnus Bednarczyk Przemysław Bławut Jacek Piotr Brzeska-Klinik Joanna Chodak Marek Cygler Zbigniew Arrigoni Giuseppina Bednarczyk T. Błażej Tomasz Brzezińska Anna Chodkiewicz Jacek Cyrwus Piotr Arwar Andrzej Bednarska Genowefa Maria Bocian Artur Brzeziński Piotr Chodorowicz Katarzyna Czaja Maria Antonina Astori Gabrio Bednarski Andrzej Bogaczyk Grzegorz Brzezowska-Różyłło Ewa Chojnacki Piotr Czapla Wojciech Augustynowicz Anna Belina Brzozowski Jan Bogocz Krzysztof Brzostowski Siergiej Chojnacki Przemysław Czarnecka Joanna Axer Erwin Bełdycki Maciej Boguslu Emine Cansu Brzozowska Karolina Chojnacki Robert Czarnecki Henryk Tadeusz Axer Otto Bem-Jankowska Magdalena Bohan Kess Brzozowski Jarosław Cholewjusz Stanisław Krzysztof Czartoryska Emilia Konstancja Bensch-Stylianu Joanna Bohdanowicz Antoni Brzozowski Zdzisław Chołaściński Wojciech Czeczot Janina B Berndt Krystyna Bojanowska Agnieszka Małgorzata Brzyk Remigiusz Chomczyk Piotr Czeczott Natalia Danuta Bachańska Regina Białek Katarzyna Boksa Szymon Buchowski Marcin Christensen Lise Czekanowski Aleksander Bajak Katarzyna Białousz Michał Bołtowicz-Fransowska Marta Buczkowski Leonard Chruściel Małgorzata Czepukajtis-Potęga Anna Bajak Natalia Białousz Piotr Bonecki Jacek Buczkowski Robert Chrzanowski Andrzej Czernek-Banecka Paulina Bajura Małgorzata Biegańska Irena Bonecki Józef Budnik Mateusz Chudzian Wojciech Czerniatowicz Wojciech Baka Marta Ewa Bielan Łukasz Boni-Marczyńska Jolanta Bujski Marcin Chudziński Wojciech Czernichowski Jarosław Bakanacz-Malinkiewicz Jadwiga Bielawska Iwona Borkowska Dorota Bukojemski Piotr Chuszno Patryk Czerwiński Jan Baker Roy Wadr Bielecki Mariusz Borowczyk Walerian Burakiewicz Jakub Ciałowicz Anna Czerwiński Ryszard

54 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 55 SFP-ZAPA

Czołnik Maria Krystyna Dobek Stanisława Elminowska Justyna Fronczewski Piotr Gołaszewska Katarzyna Grandys Ligia Czuchnowski Mateusz Dobrucki Lesław Evans Stuart Frosztęga-Kmiecik Brygida Gołąbek Krzysztof Grela Dariusz Czyczyło Andrzej Dokowicz Konstanty Fudakowski Piotr Gołębiewski Arkadiusz Grela Przemysław Domagała Marek F Gołębiewski Marcin Grobliński Jan Ć Domaniecka Agnieszka Faber Kazimierz G Gołębiowska Hanna Groszek Jacek Dopierała Jan Ćwikliński Wiesław Faflak Maciej Gabryel Aniela Gomułka Sebastian Groszyńska-Liweń Aneta Doryk Maciej Fajihauer Marek Gabryjelska Renata Gondek Jowita Gruda Józef Dowgiałło Zbigniew D Fandrejewska-Ochnio Karolina Gadowski Witold Gontarz Renata Grudzińska Zofia Dassier Jerome Dreher Maria Faroń Dominika Gajewska Magdalena Gordon Łukasz Gruszecki Jacek Daszkiewicz Michał Drobaczyński Romuald Faruga Wojciech Gajzler Robert Gorlikowski Marian Gruszka Jacek Dawidowicz Michał Drozd Mieczysław Ferlak Barbara Galica Adam Gorski Kris Gryn Michał Dąbrowska Krystyna Drozdowska Agata Fernandez Castellanos Adrian Gałązkowski Janusz Gorządek Agata Gryzowski Jakub Dąbrowska Lucyna Drygalski Henryk Fethke Jan Kazimierz Gałczyński Marcin Gosk Aleksander Grzeszczak Katarzyna Dąbrowska Małgorzata Drzyzga Paweł Fidala Paweł Marek Gałek Jerzy Gosk Teresa Grzybacz Krzysztof Dąbrowska Zofia Dubowski Sławomir Fierek Michał Gapińska Alicja Gotfryd Tomasz Grzybowski Tomasz Dąbrowski Andrzej Ducki Tomasz Duda-Ziętek Anna Filipczak Tomasz Garbacz Paweł Goździk Sławomir Guizar Andrea Dąbrowski Paweł Dunajewska Beata Filipek Włodzimierz Garbaczewski Rafał Górecki Grzegorz Dąbrowski Robert Gulbrandsen Jonas Matzow Durakova Liubov Filipowicz Monika Garbarczyk Piotr Górecki Janusz Dedo Henryk Gulbrandsen Marius Matzow Duret Jean Pierre Filipowicz Rafał Garstecki Jerzy Dejczer-Galewicz Anna Górka Radosław Gwarda Marcin Dwornik Zofia Filler Witold Gassen Svenja Dejmek Kazimierz Górniak Grażyna Gwiazdowicz Tomasz Dybowski Maciej Fitzet Patrycja Gąsiorowska Renata Dekarz Łukasz Górska Maria Gwizd Justyna Dybowski Wacław del Paso Joaquin Fiwek Jerzy Wojciech Generalczyk Jolanta Górski Andrzej Stefan Dyczek Daniel Dembiński Lucjan Flanagan Peter Gibson Michael Graban Monika H Dymek Matylda Demkowicz Mariusz Flanagan Robert Gilewski Piotr Grabarek Paweł Haczyk Ewa Dziedzic Jan Wojciech Dennett Hester Flisak Jerzy Glazer Dariusz Grabowska Anna Halbwachs Jean-Pierre Dziedzic Natalia Forbert Maria Magdalena Gliszczyńska Benedykta Grabowska Ewa Hamera Marek Derbich Dariusz Dziewic Jaromir Ford Aleksander Główczewski Jerzy Grabowska Maria Teresa Hamer-Świecznik Christine Dębiec-Ocias Marzena Dzięcioł Krzysztof Fortuna Venti Głuszek Krystyna Handzlik Grzegorz Dębniak Radosław Dzięciołowski Rafał Grabowski Błażej Krzysztof Dębski Paweł Dziki Waldemar Franciszak Jan Gniazdowski Zbigniew Grabowski Jerzy Hanzl Andrzej Dłużewski Bartosz Dziumowicz Leszek Frankowski Adrian Patryk Gniewkowski Łukasz Grabowski Marek Harasiewicz Wojciech Dłużniewska Grażyna Frankowski Jacek Jacenty Godlewski Bogusław Grabowski Mikołaj Hartwig Janina Dmitroca Eugeniusz E Frątczak-Rodak Monika Goetz Jindrich Grabowski Piotr Hasler Jens Dobek Mirosław Edwards Peter Fret Jarosław Goldberg Jakub Grabowski Stanisław Hassler Jurgen

56 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 57 SFP-ZAPA

Häuser Maria Janczak Mateusz Jeżowski Krzysztof Kanicki Ireneusz Kieszek Marcin Kołas Uładzimir Häuser Paweł Janicki Michał Jodłowski Marek Kantor Tadeusz Marian Kijańska Marta Kołodziej Marian Häuser Piotr Janik Mieczysław Jolie Murenzi Claudine Kapeniak Szymon Kilian Adam Jerzy Kołodziejczyk Jerzy Kilian Jarosław Kołodziejczyk Marcin Hejak Marcin Janiszewski Leszek Jonas Jacek Kaprowicz Kacper Kiselev Andrei Kołodziejczyk Marek Hen Maciej Janiszewski Maciej Jopyk-Misiak Maria Karabasz Kazimierz Mieczysław Kisiel Patrycja Kołodziejczyk Rafał Hendel Radosław Stanisław Janiszewski Mariusz Jordan-Młodzianowska Monika Karaś Roman Kiss Marian Kołtunowicz Łukasz Herhel Irina Jankowska Elżbieta Jóźwiak Grzegorz Karczewski Maciej Kiszkurno Albert Komar Magdalena Hertel Paweł Jankowski Bohdan Jóźwicki Paweł Karmolińska Maria Klata Jan Kompan-Altman Mikołaj Hiperfokal Igor Jankowski Grzegorz Jóźwik Monika Karwańska Elżbieta Klawiński Marcin Konarska Agnieszka Hoang Hgoc Piotr Jankowski Piotr Jurczyk Zbigniew Kasparowicz Dorota Klewar Małgorzata Koncewicz Mirosław Hoder Jan Jankowski Wojciech Jureczka Radosław Kasperek Michał Hoffman Kruszewska Anna Kluza Anna Kononowa Natalia Januszaniec Michał Jurgała Wiesław Kasprzak Cezary Paweł Klynstra-Komarnicki Redbad Konrad Kazimierz Hoffmann Beata Jarmuła Dariusz Kasprzak Mateusz Kłapkowska Karolina Kopaczewski Jarosław Hong Suk-hwa Jarnuszkiewicz Anna K Kasprzycka Maria Hrechorowicz Andrzej Kłodnicki Andrzej Krzysztof Kopeć Łukasz Jarzyna Grzegorz Kabakow Dmitrij Kasta Waldemar Hubka Magdalena Kłos Martyna Koprowicz Hubert Jarzynka Marek Kaczkowska Karolina Kaszuba-Dębska Anna Hussar Irena Kłoskowska Hanna Janina Koral Sylwester Jasińska Luiza Kaczmarek Jagna Kata Konrad Kłujsza Marcin Kornyluk Goria Jasiński Krzysztof Kaczmarek Piotr Katarzyńska Katarzyna I Kłys Bartłomiej Korwin Maciej Jasiński Mariusz Kaczoruk Renata Kaufhold Donata Iłowski Maciej Knabe Piotr Korwin-Piotrowski Krzysztof Jasiukiewicz Piotr Kaczyński Piotr Kawiorska Iwona Irysik Mateusz Kobiela Daniel Korzyb Agnieszka Jaszkowski Marek Kaim Ewa Kazek Józef Iwaszkiewicz Marek Kobierzycka Magdalena Kos Łukasz Kaja Piotr Jaśniak Grzegorz Kazimierczak Alicja Kobylarz Katarzyna Kosiński Bohdan Kaja Ryszard J Jaworek Kamil Kazimierski Maciej Kobylińska Weronika Kossakowska-Sienkiewicz Anna Jabłońska Urszula Jaworska Katarzyna Kalinowski Waldemar Kazimierski Paweł Kochańczyk Agnieszka Kostarczyk Piotr Jackowska Jolanta Jaworski Artur Kalisz Jan Kaźmierczak Wacław Kochańska Ewa Kostowski Paweł Jackowski Wiktor Jaworski Paweł Kaliszewska Iwona Kądziołka Danuta Kocięba Jakub Kostrzewiński Zbigniew Jadczak Krzysztof Jaworski Stanisław Kallstrom Gunnar Keim Krzysztof Kocot Wojciech Kostur Piotr Jagielski Jan Jaworski Ziemowit Kałczak-Kozieł Ewa Kenar Urszula Koenig Joanna Kostyra Magdalena Jakubczak Wojciech Jawoszek Łukasz Kałuski Adam Kępa Krzysztof Kokosiński Piotr Koszczuk Anna Jakubik Arkadiusz Jerzyk Mikołaj Kałuża-Wierzchosławski Roman Kępski Tomasz Kollar Michal Kościa Wanda Jakubik Mirosław Jesipowicz Luiza Kałwa Piotr Kidawa-Błoński Jan jr Kolsicki Waldemar Kościelniak Sławomira Jakubowska Daria Jezior Christine Kamiński Dominik Kielak Bolesław Kolska Zuzanna Jagoda Kotetishvili Tato Jakżyna Tamara Elżbieta Jeziorski Krzysztof Kamiński Janusz Kielar Paweł Kołakowski Maciej Kotowicz Alfreda

58 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 59 SFP-ZAPA

Kotowska Danuta Kretkowski Przemysław Kucaj Krzysztof Lenarczyk Marcin Ł Major Ryszard Kotowska Gabriela Kreutz Maksymilian Kucharski Marek Lenart Tomasz Łagowska Jolanta Makuła Waldemar Kotowska Julia Ewa Kronic Andrzej Kuczera Dariusz Lenica Jan Łagowska Katarzyna Malejko Wojciech Zbigniew Kotys Eryk Król Tomasz Kudaczkin Oleg Leniec Adam Łakomy-Spławski Marcin Malinowska Ewa Kovalenko Alisa Królak Krzysztof Kudlicka Boris Lepiana W. Łapiński Jerzy Malmqvist Jenifer Kovcin Filip Król-Nowińska Faustyna Kudła Mateusz Lesiak Monika Ławniczak Agata Małecka Marzena Kowal Andrzej Kruk Ewa Kudrzycka Jadwiga Leszczyłowski Michał Łuczków Ewa Małek Katarzyna Kowalczyk Jakub Kruk-Nowacki Michał Kufirska Anna Leszczyński Waldemar Łukasiewicz Krzysztof Małycha Zuzanna Kowalczyk Kinga Krukowska Zofia Kujawski Lech Antoni Leśniewska Jadwiga Łukasik Katarzyna Mandes Dariusz Leto Norman Kowalczyk Marcin Krupniewski Maciej Kujawski Ryszard Łukaszewicz Artur Manowski Robert Lewiński Maciej Kowalska Ewa Kruszyński Seweryn Kulak Piotr Łukaszewicz Sylwia Mańczak Maciej Libera Antoni Kowalska Justyna Krwicz Mieczysław Kulik Paweł Łukomska Małgorzata Marduła Halina Libera Zbigniew Łysień Łukasz Marhall Aleksander Kowalski Adam Kryński Adam Kurpas Anna Lichwa Jakub Markowska Aleksandra Kowalski Andrzej Kryszak Paweł Kuś Mariusz Linkowska Hanna M Markowska Justyna Kowalski Tomasz Krzanowski Aleksander Kuzdak Urszula Lipińska-Leidinger Barbara Maciąg Wojciech Marszałek Diana Kowalski Tomasz Krzemień Małgorzata Kwiatkowska Anna Lipiński Łukasz Maciejczyk Ewa Martan Zbigniew Kozakiewicz Marek Krzemińska Lucyna Kwiatkowski Maciej Stanisław Lipka Paweł Maciejewska Anna Masalska Weronika Kozicka Paulina Krzemiński Krzysztof Kwiatkowski Marcin Łukasz Lipowski Aleksander Maciejewska Magdalena Masłowska Marta Kozik Tomasz Krzemiński Łukasz Kwiatkowski Paweł Lisak Jerzy Maciejowska Paulina Mass Anna Kozłowski Grzegorz Krzeptowska Czesława Kwiatkowski Paweł Lisak Przemysław Maciejowska-von Seltmann Masztalerz Krzysztof Kozok Jolanta Krzeptowska-Wisiecka Elżbieta Kwiecień Barbara Gabriela Lisiacki Maciej Matela Łukasz Kozyra Agnieszka Krztoń Anna Kwiecień-Kaniewska Katarzyna Macuk Marcin Lisiecki Mariusz Matkowski Rafał Kozyra Stanisław Krzyczmonik Barbara Maćków Zbigniew Lisowski Filip Matuszak Tomasz Koźmińska Janina Krzysztof Krzysztof L Madejek Piotr Litwin Piotr Matys Michał Krajczok Michał Krzysztofowicz Marek Lachmann Piotr Magier Mariusz Lo Voi Elina Matysiak Piotr Krajdocha Barbara Krzysztofowicz Piotr Landova Milena Magnuszewski Andrzej Loc Hoang Ngoc Piotr Mazowieńska-Wierzbicka Krasiński Marcin Krzyżanowska Halina Laskowska Dominika Lorenc Jakub Magowski Maciej Małgorzata Krassowska Anna Książek Adrianna Laskowska Urszula Lubelska-Chrołowska Maria Maj Aleksander Mazur Krzysztof Krauz Robert Księżak Leonard Laskowska Wanda Lucas Christopher Maj Andrzej Mess Edvard Krawcow Mikołaj Kubiak Adam Latałło Katarzyna Lupa Krystian Maj Jolanta Meyer-Chojnowska Ewa Krawczuk Natalia Kubiak Maria Aleksandra Latałło Paul Lutczyn Edward Maj Magdalena Mialik Sebastian Krawczyk Karolina Kubiak Wojciech Laube Adrianna Lutczyn Paweł Maj Paweł Wojciech Mianowska Agata Krawicz Mieczysław Kubik Janusz Lebon Thierry Lyko Monika Majda Wojciech Miastkowska-Wujec Katarzyna

60 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 61 SFP-ZAPA

Michalak Rafał Mosdorf Halina Niedzielska Wanda Oraczewska-Grabowska Zofia Pałka Karol Pietrzak Jakub Michalec-Chlebik Olga Mosiewicz Magdalena Niedźwiecka Janina Ordyński Ryszard Pałka Piotr Pięta Ewa Michalski Dariusz Motylska Agnieszka Dorota Nierodzińska Małgorzata Orlecki Jerzy Panfiłow Stanisław Pik Lechosław Michnikowski Jakub Moździerz Jarosław Niesiołowski-Spano Łukasz Orłowska Elżbieta Pankiewicz Krzysztof Pilchowski Mikołaj Michnikowski Roch Możdżeński Stanisław Niewińska Grażyna Orłowska Małgorzata Pankow Eugeniusz Pilich Marcin Mickiewicz Witold Mrozek Wojciech Nikolski Roman Orłowski Jacek Paradowicz Tadeusz Zdzisław Piontecka-Lawenda Katarzyna Mierzwiak Wojciech Mrozowska Magdalena Nowak Krzysztof Orłowski Jerzy Paradzińska Katarzyna Piotrowska Aleksandra Migacz Michał Mróz Barbara Nowak Krzysztof Orski Witold Paruch Stefan Piotrowski Łukasz Migalski Dariusz Mróz Lech Nowak Mariusz Orzechowska Katarzyna Pasemann Jan Pitek Anna Migielska-Świrta Leokadia Mróz Paweł Nowak Zuzanna Osajda Mateusz Passini Paweł Piwowarczuk Maciej Migneco Santi Mruk Agnieszka Nowakowski Adam Osiecki Tadeusz Paul Lech Piwowarska Halina Miksiewicz Małgorzata Zofia Muller Jerzy Nowakowski Konrad Osowiecki Andrzej Pawlik Arkadiusz Piwowarski Cyprian Mikulski Włodzimierz Munk Halszka Kazimiera Nowakowski Marek Ossendowski Jakub Pawlik Justyna Planutis Witold Milczarek Sara Murasiewicz Majka Nowakowski Marek Tadeusz Ostanówko Waldemar Pawlikowski Maksymilian Pluciński Wojciech Milencki Jan Jakub Musak Monika Nowakowski Mariusz Ostański Mariusz Pawlina Maryla Płaza Przemysław Ostoja-Zagórski Zbigniew Miller Krzysztof Musialik Michalina Nowicka Irena Maria Pawluk Piotr Ostrowska-Królikowska Płóciennik Mateusz Miłoszewska Marta Musiałowicz Edward Nowicki Łukasz Pawłowska Karolina Małgorzata Podgórska Ewa Minkiewicz Bartosz Musidłowska Maryla Nowogórska-Szczęk Anna Pazmandy Katalin Ośko Łucja Podgórski Jacek Minticz-Skarżyńska Lidia Muszyńska Małgorzata Nowosławski Paweł Pellerin Daniel Oślak Maciej Podolec Marcin Mioduszewska Anna Myszorek Tadeusz Nykowski Antoni Penda Piotr Otocka Wiesława Pogany Gabor Mirowska Aleksandra Perzyna Bartłomiej Owczarczak Artur Pogorielov Andriej Miszczak Szymon Peszek Jan N O Polgar Laszlo Mizielińska Małgorzata Nadolny Marcin Oblowitz Michael Petelska Ewa P Policiński Grzegorz Mleczak Natalia Nadolny Paweł Ogrodowczyk Jacek Pęzińska Joanna Pacewicz Lidia Polijaniuk Jerzy Modrzejewska Jadwiga Wiktoria Nagy Władysław Oktawiec-Kulik Violetta Piasecki Waldemar Pacholski Piotr Polkowski Michał Mojnowska Marta Nalepa Piotr Olejnik Zygmunt Piaseczna Dominika Paciorek-Grabowska Anna Pompiglione Giovanni Mokicz Leonard Napiórkowski Józef Oleszczuk Łukasz Piątek Jacek Paczkowski Paweł Poniedzielski Michał Molenda Maria Nawrocka Halina Olszak Miron Piątek Katarzyna Pająk Bożydar Popławska Monika Mołda Grzegorz Nawrocki Zbigniew Olszewski Olaf Piechura Marcin Pakuła Julian Popławski Janusz Nelson Stephanie Olszewski Olimpiusz Morawczyński Jacek Pakuła Maciej Piegat Marcin Poprawski Zbigniew Morawski Andrzej Piotr Nenow Damian Olszewski Włodzimierz Eugeniusz Palka Jakub Piekarski Jarosław Franciszek Mordak Krzysztof Nędzyński Mariusz Onoszko Monika Palmowska-Knaś Dorota Pierzchanowski Paweł Poraniewska Dorota Mordarski Michał Nhu Vu Nguyne Opałka Mateusz Paluch Paweł Pietrowski Szymon Porczyk Agata

62 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 63 SFP-ZAPA

Porembalski Stanisław Q Roszyk Jarosław S Sienkiewicz Alina Smoliński Damian Poryzała Karolina Quay Stephen Roy Zalewski Witold Sadowski Andrzej Sierociński Krzysztof Smyczek Magdalena Pozdnyakov Aleksander Quay Timothy Roze Tomasz Sajewicz Kamil Siesicki Mateusz Sobański Tomasz Poznański Mieczysław Różalska Agnieszka Sala Grzegorz Sikora Rafał Sobczak Ewa Poznański Tomasz R Różalski Filip Salamandra Paulina Sikorska Anna Sobczyk Piotr Rachel Anna Maria Półrolniczak Adrian Różańska Elżbieta Salawa Krzysztof Sikorska Mirosława Sobecka Agnieszka Radwański Jerzy Prakash Tushar Różewicz Zenon Salge Klaus Sitkowska Anna Sobieszczański Zbigniew Radwański Marcin Prałat Grzegorz Różycki Roman Samborska Magdalena Sabina Siwek Piotr Sobieszek Maja Radwański Ryszard Samojlik Tomasz Prankl Anna Rucki Tomasz Siwicki Marek Sobociński Jerzy Radzinowicz Anatol Preisner Andrzej Sanak Marek Skajnowski Marcin Sobolewski Marek Radziukiewicz Jan Rudnicki Jacek Press Renata Santura Adam Skarżyński Radosław Sokołowski Dawid Rafa Tomas Rudzik Norbert Prochowicz-Ratyńska Maja Sapryk Tomasz Skawiński Rafał Solak Jan Rakowski Andrzej Rus Słomiński Jan Prochowska Agnieszka Sartowa Maria Skonieczny Artur Solarz Klaudia Ramborg Jens Rutkowska Dominika Sasnal Wilhelm Skorupa Małgorzata Solecki Piotr Prosiński Jan Rasch Marta Rutkowski Rafał Sawicki Janusz Skorupski Marek Sołoniewicz Tamara Prus Bolesław Rasiak Jerzy Rużycki Jarosław Schabenbeck Stefan Skotarczak Eryk Sopoćko Agnieszka Pruska Marta Ratajczak Piotr Ryba Andrzej Schaerfl Bernhard Josef Skowron Ewa Sosnowski Paweł Przedpelski Mathieu Jean Reardon Kerry Rybak Urszula Przeradzka-Jędrzejewska Schafer Jorn Skowrońska Emilia Srebrzyński Andrzej Reinhard Stergar Rybarczyk Paweł Jadwiga Sekuła Anna Skowrońska-Zbrowska Hanna Sroka Mieczysław Reszka Kamil Rybicka Cecylia Przesmycki Łukasz Semeniuk Paweł Srokowska Elżbieta Reszka Izabela Skóra Krzysztof Rybkowski Piotr Przęczek Marek Senechal Philippe Retzer Janusz Skrobiński Józef Srokowski Jerzy (Jan) Rychlicka Halina Krystyna Przybora Jeremi Reynolds Andrea Seniuk Anna Skrzypczak Iwona Stacewicz Adam Rydzewski Ryszard Przylipiak Roman Reynolds Sheldon Shakeshaft Glyn Skrzypek Dawid Stachowiak Jakub Rykiel Janek Pstrokońska Lidia Ridan Jerzy Edward Siadak Tomasz Skwarczyńska Agata Stachowski Jacek Rykiel Marek Ptaszek Monika Riege Krzysztof Andrzej Siadak Wojciech Słapczyński Ryszard Stadnik Karol Rymarz Anna Ptaszyńska Alicja Robakiewicz Michał Sieciński Wojciech Sławiec Urszula Stani Arkadiusz Rymaszewski Sławomir Puchacz Marek Robat Klaudia Sieczkowski Roger Słobodzian Jolanta Stankiewicz Grażyna Puchalska Justyna Rogowska Felicja Ryn Grażyna Siek Rafał Słodkowski Marek Stankiewicz Piotr Pudlik Kamil Rok Anna Rzążewska Paulina Siekiera Czesław Słomka Tomasz Stankowa Mira Purzycka Maria Alina Rok Mirosław Rzeczycki Tadeusz Siekierski Edmund Słomowicz Mikołaj Stańczak Marian Putowski Maciej Maria Romaszkiewicz Henryk Rzepecki Krzysztof Sielczak Dominika Słotwiński Józef Starecki Witold Pyda Maria Ronowicz Stefan Rzepliński Rafał Sielicki Ludwik Słupska Iga Starowiejski Franciszek Pysz Marek Rosenfeld Malte Rzeźniczek Marcin Sienicki Artur Smoleński Piotr Starowieyska Ewa

64 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 65 SFP-ZAPA

Stasiak Joanna Szaniewski Józef Szymaniak Zbigniew Tomanek Konrad Urbańczyk Ronald Wesołowska Adrianna Stawiski Jacek Szapliński Paweł Szymanowski Mathew Tomaszewski Henryk Urbański Kazimierz Węgrzyn Radosław Stefaniak Wojciech Szaro Henryk Szymański Edward Tomaszewski Tomasz Urlich Artur Wężowski Dariusz Stefańska Katarzyna Szarzyński Piotr Szymczyk Barbara Torossian Bianca Uszyński Stanisław Wężowski Marcin Stelmaszyński Marcin Szczeblewski Ireneusz Szypiłło Maria Romana Tracz Maciej Wiatrzyk Jan Jakub Stencel Zbigniew Szczepaniak Adrian Trafas Aleksander V Wielowieyski Mateusz Szeller-Gorecka Grażyna Vellucci Ignazio Stevens Roy Ś Trąbicki Paweł Wierchowicz Zofia Szeski Jerzy Ślepowrońska Dagna Maria Verniers Rita Stępczak-Patyk Anna Treugutt Jan Wierzbowski Krzysztof Szetela Bogusław Ślepowrońska Darmiła Agnieszka Vokral Frantisek Stępień Sylwester Trętowicz Dariusz Wierzejski Jan Szewczyk Mirosław Śliwa Tadeusz Volmer Hanna Stępińska Aurelia Trojak Agata Wilk Katarzyna Szewczyk Szymon Śliwiński Orest Jerzy Trusz Krzysztof Stojanovic Marko Wimmerova Lenka Szkopiński Zdzisław Śliwiński Włodzimierz Truszczyński Stefan W Stolarski Robert Winek Marcin Szkudlarczyk Dominik Śmiech Krzysztof Tryzna Olaf Wabersich Natalia Strent Łukasz Rafał Winiewicz Krzysztof Szmit Wiesława Śmigasiewicz Waldemar Trzos-Rastawiecki Andrzej Wajda Leszek Strohmayer Lisa Wirth Alicja Szmitke (Schmitke) Piotr Śniadecki Wiesław Walaszczyk Dariusz Tsagli Michel Wiszniewski Włodzimierz Struczyk Piotr Szostkowska Bożena Śródka-Makówka Barbara Tuliński Michał Walczak Krystian Wincenty Struzik Rufin Szot Arkadiusz Świderski Jan Tur-Kiryłow Janina Walczak Marta Wiśniak Kazimierz Stryczek Andrzej Szota Jerzy Świderski Krzysztof Turow Wiktor Walczak Zuzanna Wiśnicka-Wyrozębska Strzemżalski Wojciech Szpak Andrzej Świdzińska Agnieszka Tuszewski Jerzy Grzegorz Walczuk Krzysztof Maria Barbara Stupiński Adrian Szpakowicz Piotr Świerzawski Łukasz Twardo Paweł Walczyński Michał Wiśniewska Joanna Styrna Damian Szubert Marta Świerzy Waldemar Twardowska Elwira Walendzik-Wiśniewska Marta Wiśniewska Teresa Subotowicz Eliza Szubert Urszula Świetlikowski Grzegorz Tyszkiewicz Artur Walter Mariusz Wiśniewski Bogdan Sulik Bolesław Szudyga Marta Tyszkiewicz Krzysztof Wancerski Grzegorz Wiśniewski Grzegorz Suprun Dominika Szulc Andrzej T Tywoniuk Michał Warpechowski Zbigniew Wiśniewski Krzysztof Surdej Virginia Szulc Grzegorz Talarczyk Robert Wasiela Katarzyna Wiśniewski Robert Szulc Marcin Suski Arkadiusz Talejko Joanna Wasilewska Agata Wit Aleksandra Szulc Mariusz U Suwalska Małgorzata Teperek Marcin Ufnalewska Zofia Wasowski Jerzy Witkowski Artur Szulkin Piotr Swinarski Konrad Tereszkiewicz Mateusz Ułłowicz Andrzej Szumiec-Zielińska Elżbieta Waszyński Michał Własow Janusz Szabarkiewicz Renata Terlecki Marian Uniechowska Felicja Szumińska Dorota Wawrzyniak Cecylia Włoczewska-Dobiecka Szadkowski Tomasz Testa Marco Urban Robert Barbara Zuzanna Szuperski Wojciech Wawrzyniak Daniel Szafrański Dariusz Tingleff Per Urban Roman Wnorowska Wioletta Szutkowski Elżbieta Wąsik Sławomir Szafrański Krzysztof Tkaczyk Jan Urbanek Maria Wohl Andrzej Szwarc-Bronikowski Wąsowski Przemysław Szalsza Piotr Stanisław Józef Tokarzewski Janusz Urbanek Paula Weber Anna Wojciechowski Jerzy Szamburski Piotr Szyma Tadeusz Andrzej Tokarzewski Marek Urbaniak Stanisław Weber Kurt Wojciechowski Marcin

66 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 67 SFP-ZAPA

Wojdal Paweł Z Zawadzki Kamil Wojtasiak Daniel Zabłocki Konrad Zawadzki Remigiusz Wolska-Stefanowicz Irena Zaborowska Ewa Zawidzki Krzysztof Wolski Piotr Zachariasz Szymon Ząbczyk Katarzyna Wołejko Jarosław Zaciera Antoni Zbąska Maria Wołoczko Krzysztof Zaczyk Stanisław Zborowska-Skowrońska Anna Wołoszczuk-Banasiak Anna Zadęcki Dominik Zdenek Marek Wołoszyn Wojciech Zadrowski Witold Zdzinnicki Dariusz Wołowiec Jakub Zadworny Marek Zielecka Katarzyna Worsztynowicz Monika Zagnińska Magdalena Zieliński Jerzy Woyciechowski Paweł Zahorska Michelle Zielonka Radosław Woźniak Dariusz Zając Krystian Ziembiński Marcin Woźniak Krzysztof Zakrzewski Mateusz Zięcina Adam Woźniak Tomasz Zalewska Dorota Ziółkowski Maciej Woźny Izabela Zaniewska-Chwedczuk Ziółkowski Przemysław Wójcik Jakub Xymena Krystyna Zitzman Irena Wójcik Michał Zaniewski Ryszard Zund Lukas Wójcik Tomasz Zankowska Danuta Zwolak Jakub Wójcikowska-Szymczak Hanna Zapała Adam Zygadlewicz Janusz Wójtowicz Krzysztof Zarychta Tomasz Wójtowicz-Janowska Wiktoria Zarzycki Jerzy Ż Wróbel Andrzej Zawada Ernest Żelazek Katarzyna Wróblewski Grzegorz Zawada Ewa Żurek Rafał Wróblewski Jarosław Żyła Piotr Wróblewski Jerzy M. Zawada Piotr Wróblewski Maciej Wróblewski Rafał Wróblewski-Hoffner Katja Gustawa PRODUCENCI Wrześniewski Wojciech Apella Narodowe Centrum Kultury Digital 35 (Divizion Studio Wysocki Marcin Odra Film Filmowe) San Graal Film Finance and Production Y Studio Gołąb Fundacja Między Słowami Yann-Baptiste Seweryn Grupa Warszawa Toromedia Yoshida Izumi NWM Media Vega Inwestments

68 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 69 NIE DO LAMUSA ALEKSANDER HERTZ

iedy nieco ponad sto lat temu agencja wynajmu filmów i laboratorium do stego skandalu. Hertz urodził się w zasymi- podchodził do tworzenia sztuki metodą Polska odzyskała niepodległość, tworzenia polskich napisów w zagranicz- lowanej rodzinie żydowskiej i zdarzało się, ekonomicznej kalkulacji, ale dzięki temu wielu wybitnych ludzi, o któ- nych produkcjach. W krótkim czasie stał że namawiał swych żydowskich pracowni- przyzwyczaił widzów do inwestowania czasu SFINKS WŚRÓD rych dziś pamięta niewielu, roz- się nie tylko siłą napędową firmy, ale także ków, by zmienili nazwiska na polskobrzmią- w „ruchome obrazy” i wyniósł X Muzę do Kpoczęło organizowanie państwa na nowo. jej wizytówką. Miał mnóstwo pomysłów, ce, co wywoływało w Warszawie oburzenie. miana jednej z najważniejszych sił kultu- Kraj odradzał się jednak w wielkich bólach. ewidentny talent menedżerski oraz ambicje, Podobnie jak to, że reżyserię ważnego dla rowych w odradzającym się państwie. Mi- Z jednej strony inflacja, kryzys gospodar- by zmienić jarmarczną sztukę w intratny społeczności żydowskiej Meira Ezofowicza mo że na pogrzebie zmarłego na gruźlicę czy i ubóstwo, a z drugiej walka na naj- biznes. U zarania drugiej dekady XX wie- powierzył oskarżanemu o antysemityzm Jó- Hertza zjawiły się tłumy, w trakcie kolej- wyższych szczeblach o władzę oraz pamięć ku marka „Sfinks” kojarzona była z kro- zefowi Ostoja-Sulnickiemu. Jednak wabieni nych dziesięcioleci pamięć o jego dokona- DYKTATORÓW historyczną. Kto wie, jak potoczyłyby się nikami miejskiego życia oraz dystrybucją skuteczną reklamą widzowie chętnie chodzili niach wyblakła. Z jednej strony dlatego, że losy polskiego kina, gdyby trzeba było wów- zachodnich filmów, które Hertz – kiniarz na filmy Sfinksa, choćby po to, by przekonać pozbawiony siły napędowej Sfinks stracił czas stawiać mu fundamenty od początku? i producent w jednym – sprowadzał do się, o co cały szum (gdy promocja zakazy- w erze kina dźwiękowego na znaczeniu, Inteligent z premedytacją schlebiający Czy byłoby w stanie wytrzymać wszystkie Warszawy m.in. z Rosji i Francji. Nie trze- wała wstępu na seanse młodzieży, młodzież upadając jeszcze w latach 30., a z drugiej późniejsze komercyjne oraz ideologiczne ba było jednak długo czekać na pierwsze rzecz jasna paliła się do obejrzenia danego z tego względu, że w czasie drugiej wojny masowym gustom. Uwielbiany przez naciski? Czy zdążyłoby rozpędzić się na własne produkcje wytwórni. Ekranizacja tytułu). Krytycy nie zostawiali na filmach światowej anihilacji uległa znaczna część tyle, by ukształtować tylu filmowców, któ- powieści Elizy Orzeszkowej – Meir Ezofo- wytwórni suchej nitki, przyrównując je nader polskiej spuścizny filmowej, co ułatwiło tłumy biznesmen o dyktatorskich rzy w latach 30. próbowali mówić za jego wicz – była zapowiedzią cyklu literackich często do powieści brukowych, ale Hertz do- później zadanie twórcom polityki histo- sprawą o rzeczach ważnych, a po tragedii adaptacji, ale kolejne projekty – w tym Pan skonale wyczuwał potrzeby widzów. W ten rycznej Polski Ludowej. zapędach. Umysł ścisły, który kolejnej wojny przekazywać zdobytą wie- Tadeusz i nawiązująca do „Potopu” Obrona dzę nowym pokoleniom? Na całe szczęście Częstochowy – upadały, więc Hertz skiero- Pola Negri w filmieBestia, szlifował aktorskie diamenty i stawiał istniał łącznik pomiędzy nową rzeczywi- wał moce przerobowe Sfinksa na dramaty reż. Aleksander Hertz stością a obiecującym szkieletem kinema- obyczajowe i skutecznie grające na emocjach fundamenty polskiej kinematografii. tografii sprzed pierwszej wojny światowej. melodramaty. Zrozumiawszy, co kusi wi- Mowa o Aleksandrze Hertzu, producencie dza, zaczął także aktywnie szukać młodych, i reżyserze, który w drugiej dekadzie XX charyzmatycznych dziewczyn, z których wieku wypracował szereg skutecznych me- mógłby wykreować gwiazdy. tod, które pozwoliły jego wytwórni filmo- Właśnie dlatego Hertza pamięta się dziś wej Sfinks, jako jedynej w branży, przetrwać głównie za to, że dał szanse i rozwinął talen- wojenną zawieruchę. ty Apolonii Chałupiec (Poli Negri) oraz Ja- Hertz urodził się w 1879 roku w War- dwigi Smosarskiej. Prawda jest jednak taka, szawie, był z wykształcenia prawnikiem że choć sukcesy obu pań bardzo pomogły i w zasadzie nic nie predysponowało go do Sfinksowi w utrzymaniu się na rynku, po- rozpoczęcia działalności filmowej. Zwłasz- pularne aktorki były zaledwie jedną z czę- cza że X Muza była do połowy pierwszej ści składowych biznesowej strategii Hertza. dekady XX wieku uznawana na świecie za Pierwsza z nich uciekła zresztą za granicę, rozrywkę wyjątkowo niskich lotów. Z kolei gdy tylko zyskała status gwiazdy, a druga w Królestwie Polskim panował w tym czasie jest dziś kojarzona na ogół z produkcjami spory chaos – nowe wytwórnie pojawiały nakręconymi już po śmierci Hertza w 1928 się i znikały tak szybko, że nie sposób do- roku. Sfinks przetrwał finansowo Wielką ciec, ile ich rzeczywiście było, zaś realną Wojnę dzięki ideologicznej elastyczności – Hertz miał wiele pomysłów, talent władzę sprawowali w branży właściciele gdy w 1915 roku do Warszawy wkroczyli ostro konkurujących ze sobą kin. Przyszły Niemcy, w produkcjach firmy zaczęła po- menedżerski oraz ambicje, by zmienić monopolista związał się zatem z kinem zu- jawiać się propaganda antyrosyjska – a jego pełnym przypadkiem. W 1908 roku mło- najważniejszym źródłem dochodu w pierw- sztukę jarmarczną w intratny biznes dy, zaangażowany politycznie Hertz trafił szej dekadzie niepodległości była dystry- przed sąd carski za wspomaganie działa- bucja kina zagranicznego. Hertzowi udało czy Polskiej Partii Socjalistycznej, wliczając się m.in. podjąć współpracę ze znajdującą sposób powstała choćby „złota seria” me- Dziś, gdy mamy na wyciągnięcie ręki w to Piłsudskiego. Zmuszony do emigracji się wówczas u szczytu swych możliwości lodramatów Sfinksa, na czele z Trędowatą dostęp do wiedzy o sukcesach Aleksan- wyjechał do Niemiec, gdzie zainteresował niemiecką wytwórnią UFA. Wchodzące na oraz Ziemią obiecaną. dra Hertza, gdy jego najstarszy zachowany się na poważnie biznesowymi możliwościa- polski rynek firmy nie miały szans z tak Można w zasadzie zaryzykować stwier- reżyserski film –Bestia z Polą Negri – ist- mi projekcji filmowych. Rok później wró- sprawnie działającą machiną, więc Sfinks dzenie, że jedynym obszarem, na którym nieje w pięknie odrestaurowanej wersji na cił do kraju i założył z trzema wspólnika- stał się w latach 20. niemalże monopolistą, szef Sfinksa nie zdołał wybić się ponad nośnikach kina domowego, nie możemy mi Warszawskie Towarzystwo Udziałowe a sam Hertz dorobił się miana „dyktatora”. przeciętną, a przynajmniej tak każą są- pozwolić sobie na zapominanie o jego oso- Sfinks. Niedługo potem na mapie kultural- Częściowo słusznie, bowiem faktycznie dzić dawne recenzje i materiały prasowe, bie. Nie musimy zgadzać się z praktykami nej miasta pojawiło się kino Sfinks, a dwa zarządzał osobiście każdym aspektem firmy gdyż sami osądzić nie możemy – do dzi- biznesowymi Hertza ani popularyzować lata później powstała wytwórnia filmowa i nie znosił sprzeciwu, a częściowo dlatego, siaj przetrwały tylko dwa podpisane przez jego podejścia do sztuki filmowej. Po pro- o tej samej nazwie. że był nie tylko wybornym producentem, Hertza filmy – była reżyseria. Był natomiast stu pamiętajmy. Hertz rządził twardą ręką przedsiębior- lecz również zdolnym marketingowcem, niepodważalnie ważną osobowością w hi- Aleksander Hertz Fot. Wikipedia stwem, w skład którego wchodziła także który znał moc szeptanych mitów i soczy- storii polskiego kina, człowiekiem, który Darek Kuźma Fot. Zasoby FINA

70 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 71 PRZEZ SUBIEKTYW CZY PAŃSTWO NAS SŁYSZĄ? PO PIERWSZE DYKCJA

Dźwięk filmowy to iele w dźwięku filmowym ale koń!”. Chociaż są na polu bitwy, ułan gry na instrumentach. Kiedyś czuwano zależy od umiejętności rzuca te słowa jakby ze sceny do ostat- nad tym w szkole. Starożytni Grecy i Rzy- sztuka złożona, a to, „terroryzowania” ekipy nich rzędów. Teatralnie jest też nakręcona mianie ćwiczyli zdolność przemawiania i wykłócania się (naszym rozmowa w pałacu, pomiędzy właścicie- zarówno pod względem treści, formy, jak czego zdarza nam się Wniedościgłym mistrzem jest Andrzej Boh- lem Lotnej (Henryk Cudnowski) i rotmi- i poprawności języka czy artykułowania danowicz nazywany „Baronem”). Żałuję, że strzem (Jerzy Pichelski). U obu aktorów głosek, a oratorzy lub retorzy (Cyceron, słuchać przy okazji w ramach studiów nie było zajęć ze sztuki słychać znakomite opanowanie techniki Demostenes, Kwintylian, Katon Starszy, prowadzenia zwycięskiej dyskusji. Chociaż panowania nad głosem i warsztatu. Tak Perykles), jak ich wtedy nazywano, cieszyli czasem przydałyby się raczej sztuki walki. wysławiała się też polska przedwojenna się wielką estymą. Teraz sztuka ta upada. oglądania filmów, Często w dyskusjach o mankamentach elita, którą obaj reprezentowali. Współcześni Polacy mówią niechlujnie, współczesnego dźwięku podnoszony jest Każdy aktor potwierdzi, że dykcja wiele jest regionalizmów, błędów w gra- zależy od wielu argument, że w starych polskich filmach i impostacja (emisja) to dwa najważniej- matyce, wymawianiu głosek, artykula- było świetnie. Dźwięku to w tych filmach sze przedmioty na studiach aktorskich, cji, akcentacji. Nagminnie błędy popeł- osób i czynników. za dużo nie było, za to był znakomicie bez których trudno uprawiać ten zawód. niają nauczyciele oraz osoby występujące zrozumiały dialog i z tym trudno się nie Wiedzą to śpiewacy i lektorzy, a także w mediach. W wypowiedziach brak jest Oczywiście są w zgodzić. Skromna oprawa dźwiękowa na wykładowcy i nauczyciele. Głos to wibra- melodyki tekstu, która ułatwia zrozu- pewno dialogom ułatwia życie, lecz dziś tej grupie reżyser nikt by sobie na takie oszczędności nie pozwolił. Podstawą tak świetnie wypo- dźwięku, jego sprzęt wiadanych dialogów był sposób, w jaki Nie wszystkie niedoskonałości aktorzy je przekazywali. Powstanie kina i umiejętności, ale dźwiękowego prawie całkowicie wyeli- dykcyjne u aktorów można całkowicie minowało z filmu gwiazdy epoki niemej, ich wpływ na całość bo nie umiały poprawnie mówić (taki los wyrugować. A mikrofon to bezwzględny spotkał jedną z bohaterek Deszczowej pio- sytuacji okazuje się senki) i wygłaszać swoich tekstów w sposób sprawdzian warsztatu naturalny i przekonywujący. I dziś, jeżeli zadziwiająco zatrudniamy amatora, najczęściej musimy go zdubbingować (ochroniarz Gerarda skromny. z filmuDług, reż. Krzysztof Krauze, scena cje wytwarzane przez struny głosowe. Ma mienie i sprawia, że jest on interesujący. morderstwa – Przemysława Modliszew- swoją wysokość, ale jest słaby. W sposób To kolejne takie niedouczone pokolenie. skiego zastąpił Marcin Kudełka; Kasia Bog- naturalny wzmacniają go nasze „rezona- Stąd na wydziałach aktorskich wielu adep- dańska z filmu Panna Nikt, reż. Andrzej tory” (jamy: gardła, nosa i ustna) i nadają tów, którzy są dobrym „materiałem”, ale Wajda, scena opętania przez demona – określoną barwę. Emisja, poprzez świa- wymagają ogromnej pracy, zanim będą Annę Muchę zastąpiła Daria Trafankow- dome działanie, pozwala ukształtować tę mogli pracować głosem. Za to wśród pre- ska), bo choć wygląda dobrze, jego głos barwę w sposób najbardziej pożądany oraz zenterów i lektorów, których przedtem Małgorzata zdradza fałszywe nuty i brak mu panowania wykorzystać optymalną do uzyskania moc. rekrutowano głównie wśród absolwen- nad emocjami, szczególnie jeżeli ma coś Umiejętność prawidłowego wydobywa- tów innych kierunków studiów (Krystyna Przedpełska- zagrać. W ten sposób w filmie dźwiękowym nia głosu ma istotny wpływ na możliwość Czubówna jest prawnikiem, Janusz Szy- -Bieniek pojawili się zawodowi aktorzy teatralni. długotrwałej eksploatacji go, bez wpływu dłowski – fizykiem, Stanisław Olejniczak – Stąd te znakomicie podawane dialogi, dyk- na zdrowie. W czasach, gdy swoje nauki nauczycielem języka rosyjskiego, Tomasz cja (umiejętność poprawnego wymawiania pobierali ci, którzy trafili do filmu w latach Knapik to absolwent i wykładowca Poli- i akcentowania głosek) oraz impostacja 30. XX wieku nie znano jeszcze mikro- techniki Warszawskiej, a Maciej Gudow- (optymalizacja działania narządów i rezo- fonów i wzmacniaczy, a więc ktoś, czyja ski – SGH), obecnie aktorów jest co raz natorów, biorących udział w emisji głosu), emisja nie zapewniała, że był słyszalny więcej (Anna Buczek, Piotr Borowiec, Prze- a także charakterystyczne maniery, jak w całym teatrze, w zawodzie nie istniał. mysław Babiarz, Andrzej Ferenc, Daniel chociażby słynne dźwięczne „ł”, którego Podobnie jest z dykcją. Każdy z nas opa- Kondratiuk, Przemysław Nikiel, Roch Sie- już moje pokolenie wymówić nie potrafi. nowuje dykcję w sposób intuicyjny, ale mianowski), bo mało kto, bez specjalnego Filmy także kręcono inaczej, a w insceniza- można by lepiej. W obu sztukach najlepsze przygotowania, mówi poprawnie. Czy akto- cji scen dialogowych wiele było odniesień efekty osiąga się przy korekcjach w dzie- rzy są idealnym „materiałem” na lektora? teatralnych. Moje ulubione wspomnienie to ciństwie (logopeda), bo wtedy mięśnie Myślę, że w około 30 procentach tak. Nie początek Lotnej (reż. Andrzej Wajda, 1959) i ścięgna są bardziej podatne na ćwicze- wszystkie wypracowywane od dzieciństwa

Fot. Pxfuel i tekst: „Panie rotmistrzu, panie rotmistrzu, nia, co wiadomo z baletu, gimnastyki czy niedoskonałości dadzą się w ramach stu-

72 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 73 PRZEZ SUBIEKTYW CZY PAŃSTWO NAS SŁYSZĄ? PO PIERWSZE DYKCJA

diów całkowicie wyrugować. A mikrofon to (wyręczając mnie) jednemu z aktorów, że czu- w okresie postprodukcji. Nawet ci reżyserzy, bezwzględny sprawdzian warsztatu. Akto- łość mikrofonu nie pomoże, jeżeli się „międli którzy dźwięk traktowali na planie jako zło rzy pracują twarzą, osobowością, świetnie zamiast mówić. Tekst trzeba podawać gło- konieczne, nagle nie chcą słyszeć o postsyn- radzą sobie w dialogach czy dubbingu, ale śno i wyraźnie, a zagrać tak, żeby widz czuł, chronach. Szczególnie, że utrwalili sobie jesz- w przypadkach, kiedy jedyną formą wyrazu że mówimy cicho i ledwo ruszając ustami”. cze treść wszystkich wypowiadanych tekstów staje się czytany tekst, okazuje się, że nagle I w tej sprawie nic się nie zmieniło, a moją w czasie montażu obrazu. Słuchali na małych te wszystkie maleńkie mankamenty stają się mistrzynią jest Barbara Brylska. głośnikach, które przekazują tylko pasmo słyszalne jak przez „szkło powiększające”. W ramach studiów aktorskich podjęto mowy, a eliminują dźwięki wysokie i niskie. W latach słusznie minionych, w Polskim w niewystarczającym stopniu tematykę nagrań Słuchali dość cicho, a całości dopełniał szum Radiu działało „Studio Kubuś”, w którym mikrofonowych, a więc nie wszyscy aktorzy, pracującej aparatury. I nagle dowiadują się od Jan Małkowski kształcił i szlifował formę wykonując polecenia reżyserów, byli (i są) operatora dźwięku, że są dialogi, które trzeba przyszłych, ale i pracujących lektorów. Pro- świadomi efektów swojego działania. Jeżeli nagrać w formie postsynchronów. Jedni, jak wadzono wyrywkowe sprawdzanie nagry- zaczniemy prowadzić „śledztwo”, to daje się pan Janusz Majewski, przyjmują decyzję do wanych audycji, a popełniane błędy były zauważyć pewną prawidłowość. Są aktorzy wiadomości, ale wielu (ich niechlubnym patro- wychwytywane i omawiane. Szkolono, nie zawsze zrozumiali i tacy, którym zdarza się nem jest Andrzej Wajda), zaczyna walczyć karano. Mój maż był lektorem, którego do „smęcenie pod nosem” (najczęściej w scenach z rzeczywistością i to wyprowadzając ciosy zawodu przygotowano w „Kubusiu”. Długa emocjonalnie trudnych), problemy z dykcją poniżej pasa: „to się nie da, kino reżyserskie, to była droga, bo naleciałości kurpiowskie i zamazane wyrazy. Ja wiem, że takie błędy ja decyduję, co będzie w moim filmie itp.”. są bardzo trudne do wyeliminowania, ale się zdarzają, ale operator dźwięku obecny na Co może zrobić w takiej sytuacji operator przy rzetelnej pracy udało się, a przy okazji, planie zwraca na to uwagę i zamiast się z nim dźwięku? ćwicząc z nim, i ja poprawiłam dykcję i emi- handryczyć, należy poprawić. Zagrać, wyko- Rozstać się z produkcją (z awanturą lub sję, co teraz w pracy wykładowcy jest nie rzystując inne atuty swojego aktorskiego arse- bez), wiedząc, że przy większości filmów do przecenienia. Jeszcze w latach 90. w Pol- nału. Wielu aktorów zdobywa tę umiejętność czeka go to samo, a przy okazji pracuje sobie skim Radiu funkcjonowało „pogotowie języ- dopiero w ramach samokształcenia. Słuchają na przydomek „trudny”; kowe”, w którym dyżurował doświadczony swoich nagrań, obserwują bardziej doświad- Na przyszłość kończyć przygodę z fil- lektor, obłożony pomocami naukowymi. Do czonych kolegów na planie i przy nagraniach mem po zdjęciach i nie dyskutować, ale niego dzwoniliśmy po pomoc, ze wszyst- niektórzy, tak jak ja, lubią postprodukcję; kich studiów, które nagrywały słowo. Ale dubbingów, a ten rozwój jest świetnie słyszalny A kiedy w moim studiu (z Radkiem Skło- Dokończyć film i wycofać nazwisko już go nie ma. przed mikrofonami studiów dźwiękowych. dowskim) poprawialiśmy telewizyjną wersję z napisów jak Jan Czerwiński (odc. 5-9 To niechlujne mówienie wkradło się do Niestety nie wszyscy. Pitbulla (2005), bardzo się dziwił, że można serialu 07 zgłoś się, reż. Krzysztof Szma- naszej rzeczywistości po drugiej wojnie świato- Druga prawidłowość dotyczy reżyserów. nagrać postsynchrony dialogów tak wyraźnie gier, 1978); wej. Bohaterami byli chłop i robotnik, i zamiast Są tacy, u których wszyscy aktorzy to wirtu- i jednocześnie przekonywująco, a poza tym Pogodzić się z decyzjami reżysera i zrobić pomóc im w rozwoju, akceptowano brak oby- ozi. Słuchają uważnie filmowej akcji (obecnie połączyć je w niezauważalny sposób z mate- z zakwestionowanymi materiałami to, co się cia, kultury i ułomność języka. Uzdolnieni można korzystać na planie ze słuchawek), riałami 100-procentowymi. Przy następnych da, wiedząc, że nie będzie dobrze (Zemsta, ludzie zdobywali wykształcenie, ale jednocze- a przede wszystkim słuchają swojego ope- tytułach nie skorzystał z tej wiedzy, chociaż reż. Andrzej Wajda, 2002). śnie pozostawały widoczne sygnały pocho- ratora dźwięku i jego uwag. Taki komfort tłumaczyliśmy, że nie należy mówić potocz- Widzowi jest kompletnie wszystko jedno, dzenia, którymi się szczycono, a wśród nich zapewnił mi na planie Sprawy Gorgonowej nie, ale zagrać, że się tak mówi, bo widz oczy- jak wygląda nasza kuchnia filmowa. Obraz była i mowa. Ta nieporadność pojawiała się (1977) Janusz Majewski i tak zawsze jest na wiście chce, żeby było prawdziwie, ale też fabularny to nie dokumentacja, tylko z założe- w filmach lat 50., początkowo jako lepsza lub planach jego filmów. Chce korzystać z mate- chce zrozumieć dialog. Inaczej trzeba do nia kreacja. Reżyser ma wyreżyserować, a aktor gorsza stylizacja. Pod koniec lat 60. zaczęto riałów 100-procentowych i wie, że na sukces filmów dołączać napisy. Dlatego Pitbull jest zagrać i silenie się na udawanie naturalności – kręcić więcej filmów i seriali obyczajowych. trzeba zapracować. Jeżeli pion dźwięku zgła- tak świetnie odbierany za granicą, a w Polsce przez zbyt szybkie i niewyraźne mówienie, Miały zaspokajać potrzeby prostego, maso- sza konieczność zrobienia postsynchronów, gorzej (mało mnie za to nie zabił). z aprobatą reżysera czy bez – to nie sukces, wego widza. Od aktorów oczekiwano przeisto- zawsze są wykonywane i nigdy nie słysza- Problem reżyserów w kontekście zrozu- a zwyczajne braki warsztatowe i nie jest to czenia się w takich bohaterów i naturalnego łam, żeby ktoś miał zastrzeżenia do dźwięku miałości dialogów jest szerszy. Pracują nad powód do chwały. Nie trzeba być lekarzem, dla nich zachowania. A przecież wystar- w jego filmach, a przecież robili je różni reali- filmem długo, często piszą scenariusze, zawsze grając lekarza, muzykiem – muzyka, a pija- czyło dobrze zagrać, bo nikt, nikogo, nigdy zatorzy (Zbigniew Wolski, Jerzy Blaszyński, pracują nad scenopisem i prowadzą próby kiem, gdy gra się pijanego. Podobno pijanych i w żadnej sytuacji nie zwolnił z poprawnej Jan Czerwiński, Wiesław Znyk, Krzysztof z aktorami, a każda wypowiedziana kwestia najlepiej grają abstynenci, bo pozbawieni wła- dykcji, ale o tym nie wiedziano. Bo problem Jastrząb i wielu innych). Zawsze jest pro- jest im świetnie znana. Obudzeni w nocy snych doświadczeń, najwięcej wkładają pracy nie dotyczył wytrawnych graczy, ale aktorów blem ze zrozumieniem dialogów w filmach mogą dokończyć rozpoczęte zdanie, a więc w obserwację i jej twórcze przedstawienie. młodego pokolenia. Nawet dochodziło do Weronika Rosati i Marcin Patryka Vegi i niewyraźnie mówią nawet ci, już w czasie zdjęć nie do końca są obiektyw- Czyli po pierwsze dykcja, a potem nie nie- międzypokoleniowych spięć, które pamię- Dorociński w serialu Pitbull, którzy są mistrzami mowy polskiej. W serialu nymi słuchaczami. Zawsze łatwiej zrozumieć, udolne udawanie rzeczywistości, a kreacja – tam z serialu Dom (reż. Jan Łomnicki, 1980). reż. Patryk Vega Kryminalni dźwięk w reżyserowanych przez co ktoś mówi, jeżeli wiemy, co chce powie- a wtedy i jakość dźwięku w polskim filmie Fot. Wallpaperflare Fot. Wallpaperflare

Fot. TVP/Forum Poirytowany Zygmunt Malanowicz tłumaczył niego odcinkach był od razu rozpoznawalny. dzieć. Jednak prawdziwy dramat zaczyna się sama się poprawi.

74 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 75 PRZEZ SUBIEKTYW CZEGO NIE WIDAĆ KRÓTKOMETRAŻOWCY KELNERZY BIJĄ NA PLANIE Na planie, reż. Jerzy Ziarnik Zamknięcie z racji pandemii zakładów usługowych czy gastronomicznych na pewno zwiększyło uznanie obywateli dla profesji fryzjerów lub kelnerów. A jak przedstawiciele tych zawodów prezentowani są w polskim kinie? Bartosz Żurawiecki

adość, jaką wzbudziła wiadomość zresztą słynna komedia Gangsterzy i filan- Antoniego Krauzego główny bohater trafia o ponownym otwarciu zakła- tropi (1962) Jerzego Hoffmana i Edwarda do prowincjonalnego miasteczka. Idzie do dów fryzjerskich, kosmetycz- Skórzewskiego, gdzie Wiesław Michni- knajpy, tam akurat trwa dancing, Krystyna nych i restauracji, da się porów- kowski, wzięty przypadkowo za kontro- Tkacz śpiewa piosenkę z repertuaru Jacka Rnać z entuzjazmem, z jakim przyjmowane lera Państwowej Inspekcji Handlowej, jest Lecha – „Nie miałeś nic prócz dwojga rąk”. bywa zakończenie wojny. Albo przynaj- w restauracjach nie dość, że obsługiwany Bohater zamawia setę i galaretę. Stawia też mniej zwycięstwo Polski w ważnym meczu poza kolejnością, to jeszcze obdarowywany kolejkę kelnerowi, a ten z niezwykłą ser- piłkarskim. Portale społecznościowe zapeł- „dyskretnymi” prezentami pieniężnymi. decznością radzi mu, by znalazł sobie noc- niły się zdjęciami ostrzyżonych naresz- Ale, oczywiście, mogło też być zupełnie leg w miejscowym hotelu. Osobną historią cie, po miesiącach zarastania, użytkow- inaczej, gdyż w PRL-u trudno było cokol- o kelnerach są, rzecz jasna, Zaklęte rewiry ników i użytkowniczek. Moi towarzyscy wiek przewidzieć. Kelner mógł więc być (1975) Janusza Majewskiego, tyle że tam znajomi dumnie prezentują się przy sto- szarmancki, uprzejmy, trzeźwy i elegancki. rzecz dzieje się przed wojną w zupełnie blemy z aurą i sprzętem, stres i wyczu- likach w pubach, ściskając w ręku butelkę W zapomnianym nieco filmie Strach (1975) innych realiach gastronomicznych. Nieco ponad pół wieku temu Andrzej walna niepewność reżysera („Pokrętne z piwem niczym flagę narodową. Fryzjerzy czy – ściślej rzecz ujmując – to wszystko jest, nie czuję żadnej prawdy A ja sobie myślę o tym, jak polskie fryzjerki ukazywane były na ekra- Wajda, z sobie właściwą reżyserską w tym…”), podenerwowanie i trema akto- kino przedstawiało kelnerów i fryzje- nie w dużo sympatyczniejszy sposób. rów oraz ciągłe napięcie i oczekiwanie rów, których teraz najchętniej byśmy Wiązało się to poniekąd z faktem, że energią, przystąpił do realizacji filmu panujące w ekipie. Za sprawą making ofu wyściskali i wycałowali, gdyby nie w Polsce Ludowej zakłady piękno- doświadczamy wielkiej filmowej przygody, nakaz zachowania dwumetrowego ści mogły działać na nieco swobod- Wszystko na sprzedaż – niezwykłego obserwując z bliska proces powstawania dystansu. Powiedzmy sobie szczerze: niejszych zasadach niż upaństwo- dzieła, odkrywając tajemnice warsztatu nie przedstawiało ich najlepiej. W 1954 wione zakłady gastronomiczne. Ale hommage dla tragicznie zmarłego aktora… i sytuacje, których nie będzie na ekranie. roku powstała komedia satyryczna też fryzjerka i kosmetyczka to była Mówiło się, że Wajda zamierza włą- Sprawa do załatwienia Jana Rybkow- domena kobieca. Miejsce, gdzie zbie- Marek Hendrykowski czyć reportaż Ziarnika do swego auto- skiego i Jana Fethke. Adolf Dymsza rały się panie, nie tylko, aby dodać tematycznego obrazu. Pomysł zdawał zagrał w niej aż dziewięć ról. Dzie- sobie szyku, ale także wymienić bab- szystko na sprzedaż – oso- (1916) z różnych powodów i przy najróż- się doskonale konweniować z nad- więciu typów, którzy zatruwają życie skie plotki. Widać to w różnych fil- biste pożegnanie reżysera ze niejszych okazjach chętnie zagląda do rzędną ideą filmu o filmie. Ostatecznie parze głównych bohaterów. Jednym mach i serialach ukazujących peere- Zbyszkiem Cybulskim, ale filmowej kuchni. Należący do nowszych jednak do połączenia jednego z drugim z tych indywiduów jest „gburowaty lowski konsumpcyjny styl życia, np. prócz tego wydarzenie arty- gatunków krótkiego metrażu making nie doszło. Dzisiaj mamy w archiwum kelner Władysław”. Kelnerzy i kelnerki w Grze (1968) Jerzego Kawalerowi- Wstyczne wielkiego formatu, o którym było of – czyli film o realizacji filmu – to gatu- krajowy i światowy unikat. Pełnowar- byli postrachem PRL-u. Przeważnie cza czy w serialu 40-latek (1974-77) głośno w kraju jeszcze w trakcie zdjęć. Nic nek wymagający, który wysoko zawiesza tościowy dokument o kręceniu Wszyst- niemili, znudzeni, opryskliwi, czasem Jerzego Gruzy. dziwnego, że Wytwórnia Filmów Dokumen- poprzeczkę swemu twórcy. Jego ambicje kiego na sprzedaż był w tamtych cza- wręcz agresywni. Powstało nawet, na Warto natomiast pamiętać, że kie- talnych postanowiła je uwiecznić na taśmie, sięgają bowiem o wiele głębiej i dalej niż sach – mowa o latach 60. – prawdziwą poły tylko żartobliwe, zawołanie: „kel- dyś faceci do fryzjera chodzili głów- powierzając to niełatwe zadanie doświadczo- zwykłe sprawozdanie, na które składa się rzadkością w skali światowej. Jerzy Ziar- nerzy biją!”. Może nie bili tak mocno nie po to, żeby się ogolić (stąd pier- nemu dokumentaliście Jerzemu Ziarnikowi garść reporterskich migawek, podpatry- nik nakręcił świetny making of – poświę- jak ZOMO, tym niemniej, jak się czło- wotna nazwa zawodu – golibroda). i jego ekipie. Za kamerami stanął znakomity wań i niedyskrecji z planu zdjęciowego. cony wybitnemu, jak się okazało, filmowi. wiek kelnerowi nie spodobał, to mógł Jest telewizyjny film Andrzeja Kon- kwartet operatorów Polskiej Kroniki Filmo- Tym, co przede wszystkim odfotogra- P.S. Docenili to uczestnicy pierwszego zostać bez pardonu wyrzucony z lokalu dratiuka, Chciałbym się ogolić (1966), wej: Jerzy Chluski, Jerzy Gościk, Zygmunt fowało się w dokumencie Na planie jest – festiwalu polskich produkcji making of, gastronomicznego. Dość powszechne utrzymany w mojej ulubionej poetyce Samosiuk i Antoni Staśkiewicz. Dzięki temu pokazana od strony niewidocznego dla który odbył się w lutym 2019 roku w Pia- było także przekonanie, że personel makabreski. Ileż może zdziałać brzy- mamy dziś dokument unikatowej wartości widza zaplecza – pełna zawirowań realiza- secznie. Głosami widzów biorących udział barów i restauracji oszukuje na gra- Adolf Dymsza w filmieSprawa do załatwienia, twa w rękach fryzjera! I jakie szczę- i niezwykłego na owe czasy gatunku… cja zdjęć do filmu fabularnego. Codzienna w plebiscycie publiczności dokument Na maturze mięsa i zawartości „wódki reż. Jan Rybkowski, Jan Fethke ście, że wynaleziono maszynki do Kino co najmniej od czasów wspania- krzątanina, przymiarki, poszukiwanie planie uzyskał najwyższe uznanie w postaci Fot. Franciszek Kądziołka/SF Kadr Fot. Franciszek w wódce”. Te machlojki obśmiała golenia. łej burleski Chaplina Charlie gra w filmie najlepszego wariantu ujęcia i sceny, pro- Grand Prix. Fot. WFDiF

76 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 77 PRZEZ SUBIEKTYW WYOBRAŹ SOBIE WĘDRÓWKI FILMOWE PO KRAJU ŚMIERĆ, KTÓRA PYTA O ŻYCIE PERŁA W KINIE

Oyinkan Braithwaite „Moja siostra morduje Pamiętacie Państwo ten dialog z Rejsowej zgaduj-zgaduli? – Jak Wojciech Chmielarz seryjnie”: „Najbardziej kochający rodzice i krewni popełniają morderstwa z uśmie- się nazywa miasto nad Wisłą, dla ułatwienie dodajemy, że nazwa chem na twarzy. Zmu- szają nas do unicestwie- pochodzi od imienia władcy, który zostawił Polskę murowaną? Gdzieś nia osoby, którą jesteśmy naprawdę …najsubtel- w tle: – Panie Kazimierzu, ma pan klucz od kabiny? – Proszę nie niejszy rodzaj zabójstwa”. Można dorzucić jeszcze podpowiadać! – Kluczbork – pada odpowiedź. jedną myśl do zastano- wienia: czy nie zabijamy Jerzy Armata słynące od wieków z tolerancji było mu (Ostatnia misja, 1999), Andrzej Barański sami siebie? W „Wyrwie” szczególnie bliskie. Dobrze pamiętam dzień (Braciszek, 2007), Wojciech Smarzowski spotkacie ludzi, którzy tak pożegnania Krzysztofa, był wtedy siarczy- (Wołyń, 2016), Juliusz Machulski (Volta, bardzo chcieli być dorośli, ednak to nie Kluczborkowi poświęcę sty mróz, po uroczystościach żałobnych 2017) czy Jacek Bromski (Bilet na Księżyc, że zapomnieli o tym, czego ten odcinek filmowych wędrówek, znaleźliśmy schronienie w Starej Łaźni, 2013; Solid Gold, 2019). pragnęli. Całe pokolenie, choć ostatnio na OIOM-ie tamtejszego Domu Pracy Twórczej Stowarzyszenia Fil- Ale przede wszystkim filmem będącym które „żyje w przekonaniu, szpitala miała zdjęcia Joanna Kulig mowców Polskich. listem miłosnym do Kazimierza są Dwa że bycie nieszczęśliwym to Jgrająca główną rolę w Safe Inside, pełno- Filmowcy nie tylko lubią pokazywać księżyce (1993) Andrzeja Barańskiego, zna- ich obowiązek”. Jakie tajemnice kryją przed metrażowym debiucie Renaty Gabryelskiej, w Kazimierzu swoje filmy (kiedyś na Festi- komita ekranizacja znanej książki Marii nami najbliżsi? Co może zrobić człowiek a Kazimierzowi Dolnemu, do którego na walu Filmowym i Artystycznym „Lato Kuncewiczowej. Rozgrywająca się w przed- doprowadzony do ostateczności? – wokół przełomie kwietnia i maja się wybiera- Filmów”, a od kilkunastu lat na Festiwalu wojennym Kazimierzu Dolnym opowieść tych tematów krąży wyobraźnia podczas łem, ale niestety – z wiadomej przyczyny – Filmu i Sztuki „Dwa Brzegi”), często rów- urzeka rozmachem inscenizacyjnym, wycy- lektury. podróż musiałem odłożyć. nież wybierają to miasteczko jako miejsce zelowaniem plastycznym, plejadą wspania- Weronika Wawrzkowicz-Nasternak Wojciech Chmielarz – twórca serii Powszechnie wiadomo, że to miejsce, akcji swoich opowieści. Już przed wojną łych kreacji aktorskich oraz zachowaniem powieści z komisarzem Mortką i detek- którego początki sięgają XI wieku, ukochali Józef Green i Jan Nowina-Przybylski nakrę- wierności klimatu swego literackiego pier- dania z tej książki uruchamiają tywem Wolskim, autor dobrze przyjętej sobie artyści, od Jakuba Balina – XVII- cili tu wzruszającą opowieść miłosną utrzy- wowzoru. Warto dodać, że dom, w któ- Jestem przekonana, wyraziste obrazy. Już pierwszy „Rany” i zekranizowanego przez Canal+ -wiecznego włoskiego architekta, poprzez maną w musicalowej poetyce Judeł gra rym mieszkała pisarka, zwany Kuncewi- rozdział emocjonalnie rozło- „Żmijowiska” nie zwalnia tempa. Jego Benedykta Jerzego Dorysa – jednego z zało- na skrzypcach (1936), a Michał Waszyń- czówką, stanowi dziś oddział Muzeum że na podstawie żył mnie na łopatki. Dawno nie „Wyrwa” każe zadać sobie z pozoru banalne życieli Związku Polskich Artystów Foto- ski Dybuka (1937) – ekranizację znanej Nadwiślańskiego. Zspotkałam się z tak mocnym otwarciem. pytanie: jakim mężem/żoną jestem? Czy grafików, Jana Wołka – znanego malarza, sztuki Szymona An-skiego. Tu realizowali „Kazimierz Dolny nad Wisłą / jak perła „Wyrwy” Wojciecha Młody ojciec staje przed zadaniem, które naprawdę słyszę to, co mówi do mnie poetę i muzyka, po Daniela Olbrychskiego, zdjęcia do swych filmów m.in. Aleksan- między wzgórzami” – tak Marek Grechuta go przerasta. Musi przekazać swoim cór- osoba, z którą dzielę mieszkanie? Pisarz po który przyznaje, że swej letniej „chałupy nie der Ford (Ósmy dzień tygodnia, 1958), zaczyna swą piosenkę poświęconą temu uro- Chmielarza powstanie kom wiadomość o śmierci matki, która mistrzowsku opowiada o poczuciu straty, zamieniłby na żadną willę w Beverly Hills”. Janusz Nasfeter (Małe dramaty, 1958), Sta- czemu miejscu, a kończy ją słowami: „Kazi- serial lub film. Wierzę zginęła w wypadku samochodowym. Oko- bezsilności, rozpaczy i gniewie. Opisuje Tutaj, na miejscowym cmentarzu, zna- nisław Jędryka (Wyspa złoczyńców, 1965; mierzu nasz / ty coś w sobie masz / ci zosta- liczności dramatycznego zdarzenia są nie- konsekwencje przypadkowo rzuconych lazł miejsce spoczynku Krzysztof Krauze. Podróż za jeden uśmiech, 1971), Robert wią serca / którym szczęście dasz”. A więc w producentów jasne, a kolejno odkrywane fakty potęgują słów, małe sprawy, które niepostrzeżenie Choć pochodził z Warszawy, wybrał Kazi- Gliński (Łabędzi śpiew, 1988), Ryszard do rychłego zobaczenia, w tej „perle między grozę sytuacji. Książkowa Janina miała wra- nabierają wielkiego znaczenia. Patrzymy mierz, gdyż to wielokulturowe miasteczko Ber (Żelazną ręką, 1989), Wojciech Wójcik wzgórzami” – czego Państwu i sobie życzę. Fot. Elapros w Polsce, bo mają cać z delegacji spod Krakowa, tymczasem na analityka giełdowego, który nie jest informację o jej śmierci przekazują poli- w stanie zanalizować swojego małżeństwa. nosa do literackich cjanci z Mrągowa. Co żona Macieja Tom- Nowa powieść Chmielarza ukazała się Kazimierz Dolny – skiego, z którego perspektywy śledzimy tę równolegle ze słuchowiskiem „Wyrwa. widok z Góry Trzech Krzyży opowieści, które warto historię, robiła na Mazurach? Próba odpo- Historia Ułana”. Powstało ono według sce- wiedzi na to pytanie determinuje rozwój nariusza autora i jest nietypowym rodzajem przenieść na ekran. literackiej opowieści. prologu do książki. W centrum zaintere- Dziennikarka i pisarka Paulina Wilk, sowania znalazła się jedna z drugoplano- Ale zanim ruszy rekomendując „Wyrwę”, napisała: „Chmie- wych postaci z „Wyrwy”, mająca ogromny larz tropi śmierć, ale odsłania życie, które wpływ na rozwój akcji. Słuchowisko zre- filmowa produkcja, zmienia nas w ludzi, jakimi nie planowa- alizowano dla Empik Go, pojawiają się liśmy być”. Trudno o bardziej esencjonalny w nim m.in. głosy Adama Woronowicza, warto wyświetlić sobie i trafny opis tego psychologicznego thrillera. Katarzyny Warnke i Krzysztofa Czeczota. Czasem mam wrażenie, że fragmenty czy- Mam nadzieję, że więcej wydawców będzie w głowie prywatny tanych po sobie książek ze sobą rozmawiają. się decydować na takie poszerzenie lite- Do klimatu powieści Wojtka pasują mi słowa rackiej rzeczywistości. Dzięki temu można

Fot. Materiały prasowe (x2) seans. Jima Morissona przytoczone w debiucie naprawdę usłyszeć swoje emocje.

78 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 79 STUDIO MUNKA

znał ofiarę, a tajemnica Chło- paka jest także jego tajemnicą. Z kolei Własne śmieci reżyserki filmowej i teatralnej Darii Ko- piec to wysmakowana wizualnie animacja poklatkowa z użyciem plasteliny i wieloplanu. Po ani- mację sięgnęła także Katarzyna Warzecha, realizując obraz We Have One Heart. Film miał pre- mierę na prestiżowym festiwalu Visions du Réel w Szwajca- rii. To dokument z elementami animacji, opowieść o miłości, rozdzieleniu, odkrywaniu tajemnicy i o sile więzi rodzin- Agnieszka Suchora i Olga Bołądź nych. Natomiast wspomniany na planie filmuAlicja i żabka wcześniej Dad You’ve Never Had jest delikatnie opowiedzianą hi- storią o skomplikowanej relacji córki z ojcem. Córka wyrusza w podróż do ojca, który ją kie- dyś odrzucił. Kolejny konkurso- wy na KFF film to Synek Pawła WALCZYMY! Chorzępy. Dokument był już prezentowany na amsterdam- Powoli w zapomnienie odchodzi powiedzenie skim festiwalu IDFA jesienią 2019 roku. To bardzo subtelnie „Jak nie urok, to przemarsz wojsk”. Najazdów opowiedziana historia trudnej miłości między ojcem a synem, obcych wojsk nie ma od lat, ale za to mamy oraz obraz nieustającej walki o wolność. Z kolei Między nami pandemię. Doroty Proby stanowi intymny portret trzech związków. Pary a szczęście żadne wersje dwóch pełnych metraży: pełna symboli i znaczeń sur- decydują się podjąć szczerą roz- zaplanowane zdję- Wiarołoma Piotra Złotorowi- realistyczna opowieść o szyb- mowę zainicjowaną zestawem cia do „Munko- cza (trzecia „sześćdziesiątka”) kim dorastaniu. Kolejny film pozornie prostych pytań. Wśród wych” filmów nie i świetnie zapowiadającej się zaproszony do Krakowa to „krakowskich” dokumentów Nzostały przerwane. Nie doszło komedii Sylwestra Jakimowa „trzydziestka” Kamień Bartosza ze Studia Munka jest też jeden natomiast do premiery kino- Jakoś to będzie. Chcieliśmy oba Kozery o mającym niezwykłe o tematyce historycznej – Wiel- wej naszej znakomitej „sześć- tytuły zgłosić do Gdyni, ale jak właściwości tytułowym przed- ki strach Pawliny Carlucci Sfo- dziesiątki” – Easternu Piotra już wszyscy wiemy, nie mamy miocie. Po cudownym ulecze- rzy. Film opowiada o społecznej Adamskiego. Dystrybutor pod- po co zgłaszać. niu kalekiej zakonnicy, siostra pamięci mordów, jakie miały jął odważną decyzję o przełoże- Nie przejmujemy się więc tym przełożona dokłada wszelkich miejsce po drugiej wojnie świa- niu premiery kinowej na mo- i przygotowujemy dwa kolejne starań, by Watykan oficjalnie towej w lesie Dębrzyna na Pod- ment, kiedy kina zostaną otwar- tytuły z programu 60 Minut, uznał to za cud. Z kolei bohater- karpaciu. te. Ten dystopijny, sugestywny tak aby móc jesienią tego roku ka filmu Martyny Majewskiej – Chociaż w tym roku do Kra- film, ukazujący świat przemocy, wejść na plany filmowe. Maria nie żyje – popełniła sa- kowa nie pojedziemy, trzyma- zemsty, a także ścisłych rygorów Na osłodę przyszła wiadomość, mobójstwo, ale przez kilka dni my kciuki za naszych debiutan- społecznych (czy też antyspo- że aż 10 krótkich metraży Studia pozostaje w swoim żywym cie- tów, uczestnicząc w festiwalu łecznych) znakomicie będzie Munka zakwalifikowało się do le. Nie wiadomo, jak się zabiła, online (31 maja – 7 czerwca). wpisywał się w klimat pande- konkursów 60. Krakowskiego Fe- szuka przyczyn własnej śmierci. Być może za miesiąc będziemy micznego świata. stiwalu Filmowego! W tym dwa Znakomita Noamia to krótko- mogli zapowiedzieć obecność Tymczasem nasi debiutan- do międzynarodowego – fabuła metrażowa fabuła Antonio Gal- „Munkowych” filmów na zna- ci zabrali się za montowanie, Alicja i żabka Olgi Bołądź oraz dameza. W nadmorskim mie- komitych międzynarodowych co w trybie online okazało się dokument Dad You’ve Never Had ście znaleziono ciało martwego festiwalach, o ile oczywiście ta- wyzwaniem dość uciążliwym. Dominiki Łapki. chłopaka. Na miejsce przyby- kowe się odbędą. Ale dzięki temu mogliśmy kil- Alicja i żabka to fabularny de- wa komisarz Delman (Bartek Fot. Bartosz Mrozowski/Studio Munka-SFP ka dni temu obejrzeć kolejne biut reżyserski znanej aktorki, Topa). Szybko orientuje się, że Anna Wróblewska

80 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 10 PYTAŃ DO VANESSY ALEKSANDER

Znałaś przed Salą samobójców. ale jestem pewna, że kiedyś do niego Vanessa Aleksander w filmie Hejterem pierwszą Salę wrócę. Chodzi mi natomiast o to, że czę- 1. Sala samobójców. Hejter, samobójców? reż. Jan Komasa sto nie mamy pojęcia, jak zadziała nasz Tak, zetknęłam się z tym filmem po raz mózg, dlatego granie skrajnej euforii czy pierwszy, gdy byłam w wieku gimnazjal- nienawiści może mieć przełożenie na nym. Miałam 13 albo 14 lat i czułam, sprawy prywatne. że problemy Dominika bardzo mocno dotyczyły mnie i moich rówieśników. Aktorów i aktorki często kojarzy Sala samobójców zrobiła na mnie tak się z konkretnym typem ról. piorunujące wrażenie, że obejrzałam ją 8.Z jakim wizerunkiem nie chciałabyś w kinie trzy razy, a na komputerze mia- być kojarzona? łam folder z „gifami” z Kubą Gierszałem Jakaś forma zaszufladkowania jest w roli Dominika. (śmiech) chyba niestety nieunikniona, szczegól- nie w polskiej branży, w której bardzo Grana przez ciebie Gabrysia łatwo przylepia się aktorom i aktor- Krasucka jest postacią trudną, kom różne etykietki, od których później 2.więcej dzieje się w jej wnętrzu niż trudno uciec. Myślę, że ludzie sugerują na zewnątrz. Jak podeszłaś do się w moim przypadku tym, że wpisuję przygotowań? się we współczesny kanon urody i tym To była długa droga, ale myślę, że naj- determinują większość decyzji, zamiast większy wpływ miała na mnie dieta odważyć się i zaproponować mi rolę, i utrata dziesięciu kilo. W bardzo szyb- którą mogłabym pokazać umiejętno- kim tempie straciłam energię, obniżył się ści aktorskie. Po to studiowałam, żeby poziom serotoniny i endorfin. Dostarcza- korzystać z różnych narzędzi, a nie grać łam ciału niewielkiej ilości kalorii, wyko- ciągle tego samego. Dzisiaj obsadza się nywałam najprostsze czynności. Na nic bezpiecznie. Wielokrotnie słyszałam na innego nie miałam siły. Ten regres kalo- castingach, że jestem za miła, za sym- ryczny mocno naznaczył sposób, w jaki patyczna, za ładna. Miałam szczęście, zagrałam Gabrysię. Ogromne znaczenie że u Janka Komasy udało mi się zerwać miały próby z Jankiem Komasą. Dowie- z wizerunkiem pozytywnej, pewnej działam się o roli półtora roku przed wej- siebie, zawsze uśmiechniętej osoby. ściem na plan, więc odbyliśmy mnóstwo Mam nadzieję, że moja kariera pójdzie spotkań, prób, rozmów telefonicznych. w stronę różnorodności. W momencie kiedy ruszyły zdjęcia, czu- liśmy się z Maćkiem Musiałowskim pew- Gdybyś mogła zagrać nie, mieliśmy klarowny przebieg postaci parkiet. Wybraliśmy ecstasy, ponieważ opowiedział. I że będę mogła wziąć Zwłaszcza że opowiadaliśmy, tak jak będzie, niż to, co było. Wolę patrzeć w kolejnym sezonie już w głowach. Prowadziłam też notat- nie kojarzy się z jakimś energicznym udział w projekcie, który może to wielu mówisz, o tu i teraz. Dążyliśmy do tego, w przód. 9.istniejącego serialu, co by to było? nik, w którym do każdej sceny zapisy- tupotem, lecz chęcią dotykania siebie ludziom uświadomić. Podeszliśmy do żeby wszystko było autentyczne i uczciwe, Aktualnie jestem pochłonięta Sukcesją wałam monologi wewnętrzne Gabrysi. i innych ludzi, z czymś cielesno-zmy- tematu internetu ostrożnie, tym bar- a to nie było łatwe przy historii tak mocno Co jest trudniejsze w aktorstwie: i marzy mi się wejście w strukturę pro- Inspirowała mnie Billie Eilish, która słowym. A to pogłębia jeszcze bardziej dziej, że prace nad Hejterem trwały trzy umoczonej w ciemności. Odczuwaliśmy granie miłości, udawanie jektu z tak wybitnie rozpisanymi dia- wtedy, na przełomie lat 2017 i 2018, biła zagubienie Gabrysi. Wszystko odby- lata i dużo się zmieniało. Ale założyłam tę presję od początku prac nad filmem aż 7.zakochania, obdarzanie kogoś logami, tak barwnymi i różnorodnymi się z myślami samobójczymi, do czego wało się pod czujnym okiem choreografa jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć pro- do momentu premiery, ale myślę, że jesz- pocałunkami, czy wyrażanie twarzą, postaciami. Jestem również wielką fanką przyznała się dopiero ostatnio. Obser- Pawła Sakowicza, który tańczył obok fil Gabrysi na Instagramie, gdzie wciąż cze się jej do końca nie pozbyliśmy. gestem i głosem skrajnej nienawiści? Wielkich kłamstewek i Euforii. Wychodzi, wowałam jej mimikę, gesty, dobór słów. mnie w scenie i był wielkim wsparciem. wrzucam zdjęcia. Obserwuję reakcje Nie potrafię jednoznacznie odpowie- że jestem fanką HBO. (śmiech) Ale nie Wszystkie te rzeczy miały wpływ na to, widzów, jak film ich dotknął, jak wcho- Co cię bardziej interesuje: dzieć. Zależy chyba od projektu. Z tym, bez powodu, oni wiodą obecnie prym jak powstawała Gabrysia. Mateusz Pacewicz i Jan Komasa dzą w interakcję ze mną-aktorką i ze poznawanie mechanizmów że zawód aktora jest w ogóle szalenie w dawaniu aktorom odważnych ról. przyznają w wywiadach, że Hejter mną-Gabrysią. Myślę, że to o czymś 6.przeszłości, które wpłynęły na naszą trudny, ponieważ trzeba być uczciwym Gabrysia przejawia swoje 4.zmienił ich podejście do internetu świadczy. (śmiech) teraźniejszość, czy zastanawianie się w wyrażanych emocjach, co pozosta- Wolisz w kinie lub przed zagubienie również i mediów społecznościowych. A jak nad tym, co przyniesie przyszłość? wia poza planem, w życiu codziennym, telewizorem śmiać się czy bać? 3.w fizyczności, choćby w tańcu. było u ciebie? Debiutowanie Walczę sama ze sobą, żeby nie skupiać jakieś piętno. Studiując w szkole aktor- 10.Wzruszać, niezależnie od tego, czy to Opowiedz o tym aspekcie roli. Bardzo podobnie. Uważam, że nie da się w pełnometrażowym filmie się zanadto na przeszłości, ale jestem skiej, chciałam napisać pracę o działaniu komedia, dramat czy horror. Lubię kibico- Przyjmowaliśmy różne warianty obejrzeć tego filmu i nie przewartościo- 5.fabularnym, w tak ambitnym obrazie perfekcjonistką i myślę nad każdym hormonów podczas grania scen miło- wać bohaterom, wczuwać się w ich sytu- tej sceny. Rozważaliśmy np. założe- wać internetu oraz mediów społeczno- mówiącym o tu i teraz, nie mogło być swoim potknięciem, nad każdą pod- snych. Zauważyłam taki mechanizm, że ację. Doceniam kino, w którym stawia nie Gabrysi butów ze świecącymi ściowych. W moim przypadku było aku- łatwe. Jak wspominasz ten okres? jętą decyzją. I zastanawiam się, jak moje w ich trakcie aktorzy ulegają iluzji, że się na rozwój postaci, daje aktorom dobre podeszwami, w których zainstalowane rat tak, że kwestią fake newsów zaczęłam I ja, i Maciek odczuwaliśmy ogromną wybory przełożą się na przyszłość. Nie znają swojego partnera. Dopiero w domu dialogi. Mogę się śmiać, mogę płakać, ale diody zmieniają kolor przy każdym interesować się tuż przed otrzymaniem presję związaną z Hejterem, ale w dużej chodzi o to, że nie doceniam przeszło- przychodzi refleksja, że nie tęskni się za muszą w tym być prawdziwe emocje. ruchu. Zastanawialiśmy się też, w kon- scenariusza Mateusza Pacewicza, więc mierze sami ją sobie narzuciliśmy. ści, trzeba wyciągać wnioski i groma- aktorem, lecz za postacią, że człowiekowi tekście choreografii tańca, jaką używkę szalenie się cieszyłam, że ktoś w tak bez- Oboje jesteśmy bardzo ambitni i chcie- dzić wiedzę, natomiast bardziej istotne brakuje właśnie iluzji. Szkoła stwierdziła, Pytania zadawał spożywała Gabrysia przed wejściem na kompromisowy i uczciwy sposób o tym liśmy pokazać się z jak najlepszej strony. dla mnie, jako człowieka, jest to, co że to zbyt trudny projekt na magisterkę, Darek Kuźma Fot. Jarosław Sosiński/Naima Film

82 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 83 RECENZJE

FILIP GABRIEL PUDŁO TEORIA PRAKTYKI/THEORY OF PRACTICE „BRUSZEWSKI. SZTUKA GENERATYWNA” POD RED. KATARZYNY MĄKI-MALATYŃSKIEJ WYDAWNICTWO PWSFTviT, 2019 ARTYSTA WYDAWNICTWO PWSFTviT, 2019 KINO BEZ DUBLI zy był on naukowcem dla sztuki, onieważ Szkoła Filmowa w Łodzi artystą dla nauki czy może arty- obchodziła niedawno okrągłą W ciągu siedmiu dekad istnienia stą/inżynierem?” – pyta Filip rocznicę swojego istnienia (70- Gabriel Pudło we wstępie swej CZY NAUKOWIEC? ‑lecie w 2018 roku – przyp. red.), PWSFTviT Wydział Reżyserii opuściły Cfrapującej książki. „Bruszewski. Sztuka Ppostanowiła uczcić ją wyjątkową dwuję- generatywna” to dla mnie lektura szcze- Wojciech Bruszewski był twórcą zyczną publikacją zawierającą prace dyplo- dziesiątki znakomitych twórców, powstały gólna. Warsztat Formy Filmowej, awan- mowe pięciu wybitnych absolwentów. Kiedy gardowa formacja działająca przy łódzkiej niekonwencjonalnym, niespokojnym, Krzysztof Kieślowski, Marcel Łoziński, Woj- też setki dyplomowych dysertacji. Szkole Filmowej w latach 70. ubiegłego ciech Wiszniewski, Grzegorz Królikiewicz wieku, którą współtworzył bohater książki, nienasyconym, ciągle poszukującym i Edward Żebrowski przygotowywali się do jest w stanie rozłożyć tego zjawiska na „frazy montażowe”, twórca uzyskuje efekt to była jedna z moich pierwszych artystycz- egzaminu końcowego, mieli na swoim kon- czynniki pierwsze i po części musi ono semantyczny zintegrowany na wyższym nych fascynacji. Z jej dorobkiem zetknąłem nowych sposobów wypowiedzi. cie już pewien dorobek filmowy – doku- pozostać tajemnicą. poziomie. Szczególnym zainteresowa- się na I Przeglądzie Etiud Studenckich, Fil- mentalny bądź fabularny. Doświadczenie Wiszniewski również podejmuje temat niem Żebrowski darzy proces budowania mów Eksperymentalnych i Filmów Faktu pomina innych – bliskich mi – niekonwen- nowany możliwością generowania dzieła to sprawiło, że ramy ich akademickich ela- relacji: film dokumentalny a rzeczywi- z kinemów ludzkich osobowości, tworze- „Kino Młodych”, zorganizowanym w 1976 cjonalnych artystów, jak choćby Juliana sztuki za pomocą procesów losowych, które boratów zostały rozsadzone od wewnątrz stość, przy czym dokument traktuje nia postaci bohaterów z nacechowanych roku przez DKF „Klaps” w Rzeszowie (był Józefa Antonisza, Lecha Majewskiego czy wprowadzały do jego prac czynniki trudne i rozprawy, które wydawnictwo udostęp- jako ważny instrument polityki społecz- semantycznie znaków. to mój pierwszy wyjazdowy festiwal, w któ- Zbigniewa Rybczyńskiego i Józefa Roba- do przewidzenia” – pisze Pudło. I dodaje: niło czytelnikom, skupiają się na autorskiej nej. Wiąże z tym dużą odpowiedzial- Między luźnymi dywagacjami Królikiewi- rym uczestniczyłem), 15 lat później sam kowskiego – swych przyjaciół z Warsztatu „Pracom o takim charakterze najbliżej do wizji sztuki filmowej, przy czym wrażliwość ność twórcy wobec widza, w kontekście cza, a ujętą w karby naukowego aparatu roz- prezentowałem dorobek łódzkich arty- Formy Filmowej. definicji sztuki generatywnej”. Właśnie artystyczna każdego z autorów rozgrywa pokusy manipulowania postawami i opi- prawą Żebrowskiego jest formalna przepaść, stów pod wodzą Józefa Robakowskiego Niezwykle interesujące w eksperymen- sztuce generatywnej (i permutacyjnej) się na innym planie. nią społeczną. niemniej każda w Teatrze Witkacego w Zakopanem, pod- tach twórczych Bruszewskiego jest zawie- Bruszewskiego – umiejscowionej w szero- Kieślowski jako nadrzędną katego- Królikiewicz zmagał się z podobnymi z prac zawarta czas Przeglądu Filmów o Sztuce. O Bru- rzanie „ślepemu” losowi. „Był zafascy- kim światowym kontekście – poświęca swą rię wskazuje dramaturgię rzeczywisto- dylematami. W jego przypadku zakłama- w tomie „Teo- szewskim przypomniałem sobie kilka lat książkę, a to tylko część boga- ści, „gdzie nic się nie powtarza, gdzie nie nie rzeczywistości może wynikać z samej ria praktyki” – temu, gdy moja żona uczestniczyła w przy- tego dorobku twórcy. Dodajmy, można robić dubli”. Wszystko, co wprowa- natury techniki filmowej. Nie ma kamery, oprócz tego że gotowaniu do druku jego autobiograficznej mało znanego, mało rozumia- dził do sztuki film, a więc element akcji, która pokazywałaby obraz w zakresie 360 książki „Fotograf” (2007), wydanej przez nego i mało opisanego. Pora niespodziankę, pointy, bierze się według stopni, więc to, co znajduje się poza kadrem, krakowską Korporację Ha!art, potem po chyba na następne publikacje. niego z naśladowania świata realnego. Nic pozostaje dla widza na zawsze nie- śmierci artysty poznałem Balbinę, jego Bruszewski potrafił – podnie zostało wymyślone. Stąd tylko krok do dostępne. Ponadto przestrzeń córkę, miałem nawet przyjemność oceniać sumowuje Pudło – „swobodnie stwierdzenia, że życie każdego człowieka przedstawiana w fil- jej artystyczne projekty. Tak więc książka poruszać się w świecie nauk ści- to fabuła. mie widziana jest poświęcona Bruszewskiemu to dla mnie słych i humanistycznych, czer- Łoziński z drugiej strony podejmuje tylko i wyłącznie w pewnym sensie podróż sentymentalna. piąc przy tym korzyści nie- zagadnienie scenariusza filmu dokumen- z punktu widzenia Był artystą renesansowo uzdolnionym. możliwe do osiągnięcia poza talnego i podejścia twórcy do rejestro- obiektywu, co samo Tak jak dla Edwarda Stachury wszystko było tą dychotomią. Przezwyciężał wanych realiów. Od postawy całkowitej w sobie jest jej interpre- poezją, dla Bruszewskiego wszystko było wzajemne animozje tych dwóch inercji, poddawania się wydarzeniom tacją. „O wszystkim stanowi sztuką. Fotografował, realizował filmy, upra- światów i kształtował język i nabywania wiedzy o bohaterach w trak- wyobraźnia widza inspirowana tylko wiał poezję eksperymentalną, kompono- porozumienia – jednocześnie cie realizowanego dokumentu – aż do przez film ograniczony swoją fakturą” – wał równie awangardowe dźwięki, tworzył zachowując postawę poznawczą postrzegania rzeczywistości poprzez konkluduje Królikiewicz. artystyczne instalacje, performance’y, w któ- i krytyczną”. Na postawione we poczynione z góry założenia i dopasowy- Żebrowskiego film interesuje przede rych łączył swe fascynacje lingwistyczne, wstępie pytanie, kim był Bru- wanie do nich w montażu poszczególnych wszystkim jako sposób komunikacji mię- jest emanacją poglądów artystów – muzyczne, wizualne, był twórcą systemu szewski, odpowiada – artystą/ sekwencji. Podejście pośrednie odżegnuje dzyludzkiej następującej poprzez rzu- stanowi per se odbicie ich twórczych tem- kodowania polskich znaków dla kompu- inżynierem i artystą dla nauki. się od improwizacji, jednak pozwala zało- cane na ekran obrazy i płynące z głośni- peramentów. Ważną częścią publikacji są terów Amiga. Realizacjom praktycznym C.B.D.U. (co było do udowod- żeniom ewoluować podczas wkraczania ków dźwięki. Tak jak w języku morfem, komplementarne eseje współczesnych filmo- towarzyszyły rozważania teoretyczne czy nienia). I co udowadnia w swej z kamerą w materię rzeczywistości, tak a w świecie materialnym atom, tak w dziele znawców analizujących późniejsze dokona- bardziej osobiste refleksje, z których naro- znakomitej, efektownie wyda- jak to było chociażby podczas realiza- filmowym reżyser wyróżnia elementarne nia reżyserów pod kątem tez, które zawarli dził się później „Fotograf” – szczególnej nej książce. cji dokumentu o słynnym swego czasu cząstki, które nazywa kinemami – naj- w swoich rozprawach magisterskich. urody artystyczny pamiętnik. Tą wszech- uzdrowicielu Clive’ie Harrisie (Dotknię- krótsze zdarzenia ekranowe stanowiące Fot. Wydawnictwo PWSFTviT stronnością zainteresowań i uzdolnień przy- Jerzy Armata cie). Reżyser w końcu przyznał, że nie całość. Łącząc je ze sobą w „zdania”, Hanna Adamkowska Fot. Wydawnictwo PWSFTviT

84 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 85 IN MEMORIAM

rodził się 1 maja 1936 roku w Ołyce, na Kresach Wschod- nich II Rzeczypospolitej. Janusz Chodnikiewicz Kinem zainteresował się już Ujako uczeń radomskiego Liceum Ogólno- kształcącego im. Tytusa Chałubińskiego, ZAWSZE po ukończeniu którego dostał się na polo- nistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas studiów z konesera stał się aktyw- nym działaczem filmowym, zakładając W CZOŁÓWCE na uczelni – tuż po przełomie paździer- nikowym – jeden z pierwszych dyskusyjnych klubów filmowych. Należał do Scenarzysta, reżyser i producent, grona członków założycieli powołanej do życia 27 maja 1956 roku Polskiej Federacji niezwykle aktywny działacz DKF-ów, Dyskusyjnych Klubów Filmowych. Został wiceprzewodniczącym jej Rady w pierw- wieloletni wiceprezes Stowarzyszenia szej kadencji. A że na kinie się znał, miał o nim dużą wiedzę i dobry gust, przez Filmowców Polskich, członek Komitetu ćwierć wieku (1956-1981) reprezentował Federację w Filmowej Radzie Repertuaro- Kinematografii. Na wszystkich wej odpowiedzialnej za programy polskich kin. Warto dodać – i nie ma w tym wiel- płaszczyznach swej aktywności kiej przesady – że repertuar naszych kin uchodził powszechnie za jeden z najlep- zawodowej zawsze w czołówce, szych w Europie. I właśnie na klubowym szlaku miałem także tej pisanej dużą literą, bowiem przyjemność go poznać. Przelotnie, w krót- kiej rozmowie, na jednym ze zjazdów PF z wytwórnią o tej nazwie był DKF, a potem – już bliżej – podczas tygo- dniowej filmowej podróży po Czecho- związany blisko pół wieku. Janusz słowacji, gdzie wysłała nas – jako selek- cjonerów – dyrekcja Międzynarodowego Chodnikiewicz – filmowiec-orkiestra – Festiwalu Filmów Krótkometrażowych Janusz Chodnikiewicz (dzisiejszy Krakowski Festiwal Filmowy; odszedł 29 maja. notabene, kiedy piszę te słowa, odbywa się jego jubileuszowa, 60. edycja, z wia- wami. Moje poglądy, zwłaszcza po odbyciu tem Koziarskim – Malwa 13. Ma na swym Ta cywilna tematyka w wojskowej Andrzeja Brzozowskiego o Andrzeju produkcji uczestniczyła również war- domych powodów tylko w sieci). Naszym rocznej służby wojskowej, stały się skrajnie koncie ponad 70 tytułów, które przyniosły wytwórni nie może dziwić, gdyż w 1992 Munku, któremu asystował przy prze- szawska wytwórnia. zadaniem było obejrzenie całej krótkiej pacyfistyczne, a Janusz był od lat związany mu wiele prestiżowych nagród: Żołnierski roku Chodnikiewicz został pierwszym rwanej tragicznym wypadkiem realiza- Przypominam sobie takie drobne zda- produkcji czeskiej i słowackiej zarówno z Wytwórnią Filmową „Czołówka”. trud (1973) został uhonorowany w Wersalu cywilnym – wyłonionym w konkursie – cji Pasażerki; krótki dokument Jestem rzenie z naszej wspólnej filmowej podróży fabularnej, dokumentalnej, jak i animowa- „Poprzez DKF-y trafiłem w 1958 roku do Złotym Słońcem (1975), a w Krakowie – dyrektorem „Czołówki”, którą przeobraził zły (2000) Grzegorza Packa, nagrodzony do Czechosłowacji, a miało to miejsce nej, oraz zaproszenie najlepszych tytułów »Czołówki«, gdzie szybko i niespodziewanie Złotym Kordem (1974), Żołnierskie dni w cywilne studio filmów dokumentalnych w Krakowie Złotym Lajkonikiem (2001); w czasach, gdy w Polsce obowiązywała do festiwalowej selekcji. Wspominam ten awansowałem z kierownika archiwum na (1973) – Brązową Statuetką Artylerzysty i fabularnych. Zresztą warto wspomnieć, że krótka fabuła Mateusza Dymka W krainie tzw. przedpołudniowa prohibicja, tzn. tygodniowy pobyt w Pradze i Bratysławie realizatora Wojskowego Magazynu Filmo- (1975) w Mediolanie, zaś Smakowanie miodu wcześniej realizowali tu swoje filmy m.in. jaskrawych zabawek (2006), uhonoro- zakaz sprzedaży napojów alkoholowych jako jedną długą rozmowę o filmach, nie wego »Radar«” – wspominał w rozmowie (1986) – Syrenką Warszawską (1987). Oczy- Wojciech Wiszniewski (A ona za nim pła- wana w Koszalinie Nagrodą Publiczno- przed godziną trzynastą. Kiedy pewnego tylko o tych, które oglądaliśmy, bo te aku- z Andrzejem Bukowieckim, przeprowadzo- wiście, w dorobku twórczym Chodnikiewi- kała, 1970), Krzysztof Kieślowski (Byłem ści; Męczeństwo Mariana (2006), „trzy- dnia zeszliśmy na śniadanie do hotelo- rat nie były najwyższych lotów, ale o kinie nej przy okazji uhonorowania go w 2012 cza dominują filmy o tematyce wojskowej żołnierzem, 1970), Wojciech Marczewski dziestka” Adriana Panka wyróżniona na wej restauracji, nieco wymęczeni długimi w ogóle. O Tarkowskim, Bergmanie, Fel- roku Nagrodą Stowarzyszenia Filmowców czy historycznej – jak choćby przejmujący (Odejścia, powroty, 1972), Sławomir Idziak „Barejadzie” w Jeleniej Górze (2008); nocnymi rozmowami o kinie, obaj wycią- linim, Wajdzie, francuskiej Nowej Fali, Polskich za osiągnięcia artystyczne i wkład Wyrok na miasto (1968), o oblężeniu Wro- (Papierowy ptak, 1972). Środa, czwartek rano (2007), pełnome- gnęliśmy ręce w kierunku baterii butelek angielskich młodych gniewnych i czeskim w rozwój polskiej kinematografii. A przy- cławia w 1945 roku, czy Berlinerstrasse. 1 Stając się producentem, zaprosił do trażowa fabuła Packa z debiutancką rolą piwa stojących na szwedzkim stole. I w tym nowym kinie, którego Janusz był szczegól- znać trzeba, że środowisko filmowe ma mu maja 1945 (1970), oparty na wspomnieniach współpracy zarówno doświadczonych Joanny Kulig nagrodzoną w Gdyni (2007) samym momencie nasze dłonie zamarły jak nym orędownikiem. Właściwie w ogóle nie wiele do zawdzięczenia. To m.in. dzięki jego uczestników bitwy o Berlin – ale realizo- reżyserów, jak i debiutantów. To w „Czo- i Koszalinie (2008). Za dyrekcji Chodni- w filmowej stop-klatce. Uświadomiliśmy sprzeczaliśmy się, choć przecież różniliśmy ogromnej aktywności uzyskano w 1995 wał także „cywilne” tematy, czego najlep- łówce” powstała m.in. trzygodzinna Piw- kiewicza „Czołówka” była także niezwy- sobie, że dopiero godzina dziesiąta. „Jak się nieco gustami. Tak naprawdę dzieliliśmy licencję na zbiorowe zarządzanie prawami szym przykładem efektowne Smakowa- nica Pod Baranami Piotra Skrzyneckiego kle aktywna na arenie międzynarodo- psy Pawłowa…” – skomentował Janusz. się zachwycającymi chwilami, jakie udało autorskimi. Do 2016 roku Chodnikiewicz nie miodu (1986), o Polkach pracujących (2002) Antoniego Krauzego; ekumeniczny wej, czego najbardziej spektakularnym „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy?” – nam się dzięki kinu przeżyć. Na rozmowę pełnił funkcję wiceprezesa SFP, a następnie w Niemieckiej Republice Demokratycznej dokument Andrzeja Trzosa-Rastawiec- dowodem holendersko-belgijski Cha- zrewanżowałem się Gauguinowską frazą. o obrazach nieudanych szkoda było czasu. był jego wiceprezesem honorowym. i Czechosłowacji; Za Niemca idzie? (1989), kiego Żydzi, chrześcijanie, muzułmanie… rakter Mike’a van Diema (1997), nagro- „Dokąd zmierzamy?”. A przyznam, że jechałem na ten czechosło- Jako reżyser zadebiutował w 1962 krótkim o małżeństwach polsko-niemieckich czy Dzieci Boga (2005); Ostatnie zdjęcia. Bru- dzony Oscarem dla najlepszego filmu wacki maraton filmowy z pewnymi oba- dokumentem – zrealizowanym z Zygmun- Światowy Dzień Zwierząt (1994). lion (2000), przejmujące wspomnienie nieanglojęzycznego (1998), w którego Jerzy Armata Król-Żelazna Studio/SFP Fot. Piotr

86 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 87 IN MEMORIAM

już nie musieliśmy chodzić z pomysłami Włodzimierz Niderhaus tylko do telewizji czy wytwórni prywat- Włodzimierz Niderhaus nych” – mówi Maria Zmarz-Koczanowicz. „Miał też cenną umiejętność szybkiego podejmowania decyzji. Po przeczytaniu WSZYSTKO DLA scenariusza filmu o Żebrowskim powie- dział od razu: »Na mój nos będzie z tego kino, wchodzę w to«” – dodaje reżyserka. ZE ŚWIECĄ SZUKAĆ WYTWÓRNI TAKIEGO DYREKTORA Jako instytucja kultury, WFDiF realizuje Chełmska 21 to Jego ulubiony adres. oprócz filmów bogaty program artystycz- no-edukacyjny. Składa się nań wiele przed- W mieszczącej się tam WFDiF – sięwzięć, m.in. Wytwórnia Scenariuszy i Teatroteka. zmarły 8 maja w Warszawie – „W Szkole Filmowej w Łodzi zlikwido- wano Wyższe Studium Scenariopisarskie, producent lub koproducent prawie więc dyrektor Niderhaus tym chętniej pod- chwycił moją ideę utworzenia na Chełm- 200 filmów fabularnych, dokumentów skiej kursów scenariopisarskich pod nazwą Wytwórnia Scenariuszy. Powiedział do i spektakli TV pracował blisko pół mnie: »Rób w tej sprawie to, co uznasz za słuszne«. Ze świecą szukać dyrektora, który wieku, a 30 lat był jej dyrektorem. daje tak duży kredyt zaufania! Wytwórnia Scenariuszy istnieje już siedem lat, ma łodzimierz Niderhaus uczynił po studiach na Wydziale Mechaniki Pre- świetnych wykładowców i mocną pozycję z Wytwórni Filmów Doku- cyzyjnej Politechniki Warszawskiej, tra- na rynku” – mówi jej kierownik progra- mentalnych i Fabularnych fił do Wytwórni (wtedy jeszcze) Filmów mowo-organizacyjny Michał J. Zabłocki. w Warszawie główny ośrodek Dokumentalnych, do Działu (obecnie „Na pomysł Teatroteki, czyli spekta- Wprodukcji filmowej w Polsce – jeden z najno- Zakładu) Techniki Zdjęciowej. „Był spe- kli rejestrowanych przez młodych reży- wocześniejszych w Europie. „Zastał Wytwór- cjalistą od mechanizmów precyzyjnych, serów w halach zdjęciowych WFDiF, nię analogową, zostawił cyfrową” – twierdzi na których opierają się kamery filmowe, podczas krótkich przestojów w realizacji były kierownik Zakładu Techniki Zdjęciowej a więc kimś pomocnym nam, operatorom. filmów, wpadł sam dyrektor. Reżyserzy Marek Sikorski. – „Modernizacja – podkre- Cenił sobie dobre relacje międzyludzkie pracujący w Teatrotece mieli poczucie, śla – nie sprowadziła się do rewelacyjnego i wkrótce się z nami zaprzyjaźnił” – mówi że otworzył im furtkę do kariery” – mówi wyposażenia technicznego. Dyrektor prze- Jacek Petrycki. jeden z opiekunów artystycznych projektu konał do cyfryzacji starszych pracowników. Na pewien czas Niderhaus odszedł do zdobyło cenne laury: Wesele i Róża Wojcie- śmy Excentryków… Podobnie było z Czar- DOKUMENT WCIĄŻ Maciej Wojtyszko. I dodaje: „Teatroteka, Wykorzystał wielką umiejętność porozumie- Telewizyjnej Wytwórni Filmowej Poltel. cha Smarzowskiego – Polskie Nagrody Fil- nym Mercedesem. Włodek umiał zdobywać RÓWNIE WAŻNY która zapobiegając marnotrawstwu, jed- wania się z ludźmi”. „Kiedy w 1978 roku awansował z kierow- mowe – Orły w kategorii Najlepszy Film; środki na produkcję filmów i sprawnie ją Postawienie na fabułę obniżyło ilość, nocześnie generuje wytwory artystyczne, W roku 2008 Niderhaus z pomocą śro- nika Wydziału Techniki Zdjęciowej na Wszystko, co najważniejsze Roberta Gliń- organizować. Jego odejście to wielka strata ale nie zubożyło wartości filmów doku- odzwierciedla mądry sposób zarządzania dowiska filmowego nie dopuścił do odda- zastępcę dyrektora ds. technicznych, nie skiego, Historie miłosne Jerzego Stuhra, dla całego środowiska” – dodaje reżyser. mentalnych, które wyprodukowano przez Niderhausa całą Wytwórnią. Otóż nia terenów przy Chełmskiej 21 dewelope- zerwał serdecznych kontaktów z dawnymi Komornik Feliksa Falka, Rewers Borysa Lan- Niderhaus był znany z troski o debiuty na Chełmskiej za dyrekcji Włodzimie- dyrektor umiejętnie łączył surowe prawa rom. W 2012 zapewnił Wytwórni, kolejny kolegami” – wspomina jeden z nich, dziś kosza i Różyczka Jana Kidawy-Błońskiego – reżyserskie. Z takich, jak Lincz Krzysztofa rza Niderhausa. My, cichociemni. Głosy rynku z potrzebą tworzenia sztuki. Za to raz zagrożonej likwidacją, bezpieczny status kierownik Bazy Filmowej TVP, Sławomir Złote Lwy na festiwalu w Gdyni. Muzyczny Łukaszewicza, Dziewczyna z szafy Bodo żyjących Pawła Kędzierskiego, Czterna- go podziwiałem”. państwowej instytucji kultury. Nawet gdy Leśniewski. obraz Janusza Majewskiego Excentrycy, Koxa, Jeziorak Michała Otłowskiego czy ście dni. Prowokacja bydgoska Grzego- Włodzimierz Niderhaus był wicepreze- minionej jesieni podjął dyskusyjną decyzję Niderhaus wrócił na Chełmską, by 21 czyli po słonecznej stronie ulicy to jeden Córki Dancingu Agnieszki Smoczyńskiej rza Eberhardta i Jacka Petryckiego czy sem Krajowej Izby Producentów Audiowi- o przyjęciu nominacji na p.o. dyrektora nowej czerwca 1990 roku zostać wyłonionym z filmów nagrodzonych Srebrnymi Lwami, mógł być dumny. „To, że jestem reżyserem, Ostatni klezmer Janusza Majewskiego są zualnych (2000-2019), członkiem Rady Pol- WFDiF – z wchłoniętymi przez nią Studiami w konkursie dyrektorem – teraz już WFDiF. podczas gdy Nagroda Specjalna przypadła zawdzięczam bezspornie panu Włodzimie- dokumentami docenionymi przez krytykę skiego Instytutu Sztuki Filmowej (2005-2008 Filmowymi – powiedział Barbarze Hollender Nie rządził Wytwórnią wyłącznie z gabi- m.in. Malej maturze 1947 tego samego reży- rzowi, który pozwolił mi zadebiutować, choć i publiczność. W warszawskiej Wytwórni i 2014-2017) oraz jej sekretarzem (2005- w wywiadzie (rp.pl, 6.10.2019), iż postąpił tak, netu. Jeździł po kraju na duże i małe festi- sera. „Bez Włodka nie zrobiłbym ani tych nie miałem za sobą studiów filmowych. powstały też niedawno dwa dokumenty ‑2008), wieloletnim członkiem Stowarzysze- „żeby Wytwórnię chronić”. Wyznał: „Wytwór- wale filmowe, gdzie można było go zoba- filmów, ani Czarnego Mercedesa” – mówi Wystarczyło, że przyjrzał się mojej pracy Marii Zmarz-Koczanowicz – Notatki nia Filmowców Polskich. Zasiadał w Polskiej nia była zawsze moim oczkiem w głowie”. czyć gawędzącego z twórcami. Janusz Majewski. „W pewnym wieku chcia- II reżysera przy Operacji Dunaj i przeczy- z życia. Edward Żebrowski oraz Guczo. Akademii Filmowej i Europejskiej Akade- W świetle wszystkiego, co dla niej zrobił, nie łem wycofać się z reżyserii i zakomuniko- tał scenariusz Generała Nila, którego byłem Notatki z życia. Drugi z nich – opowieść mii Filmowej. Został odznaczony Krzyżem sposób temu zaprzeczyć. PASMO SUKCESÓW wałem to Włodkowi. Odparł, żebym nie współautorem, żeby zapytać mnie, czy mam o Auguście Zamoyskim – to ostatni film, Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski Jeśli kino polskie znalazło się na fali wzno- zawracał głowy i przyszedł z nowym pro- projekt własnego filmu. Usłyszawszy odpo- którego producentem był Włodzimierz oraz Złotym Medalem Zasłużony Kultu- DROGA NA SZCZYT szącej, to duża w tym zasługa WFDiF oraz jektem. Przyszedłem z Małą maturą 1947. wiedź twierdzącą, poprosił, abym złożył go Niderhaus. „W WFDiF pan Włodzimierz rze – Gloria Artis. Włodzimierz Niderhaus urodził się 18 samego Niderhausa, który położył nacisk na Po niej oświadczyłem mu, że to już defini- w Wytwórni. Tak powstał Lincz” – wspo- stworzył dokumentalistom alternatywną sierpnia 1944 roku w Warszawie. W 1970, produkcję filmów fabularnych. Wiele z nich tywnie koniec. Znów zaprzeczył i nakręcili- mina Krzysztof Łukaszewicz. możliwość robienia filmów, dzięki czemu Andrzej Bukowiecki Fot. Borys Skrzyński/SFP

88 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 89 IN MEMORIAM IN MEMORIAM

Jerzy Łapiński kwietnia zmarł Henryk Krzysztofa Szmagiera. Następne pro- kwietnia zmarła we Wrocła- 20 Olszewski (97 l.), aktor te- dukcje to C.K. Dezerterzy Janusza 28 wiu Teresa Kujawa (92 l.), tan- atralny, filmowy i telewizyjny. Wystę- Majewskiego, Rzeka kłamstwa Jana cerka, aktorka i choreografka, reży- pował w Teatrach: Miejskim w Byd- Łomnickiego, Piłkarski poker Janu- serka i pedagog szkół baletowych. goszczy (1948-49), Ziemi Pomorskiej sza Zaorskiego, Lawa Tadeusza Kon- Była absolwentką Technikum Kine- Bydgoszcz-Toruń (1949-55), Dra- wickiego, Pierścionek z orłem w koro- matografii w Poznaniu oraz Wydzia- „ŁAPKA” – matycznych w Poznaniu (1955-70). nie i Wielki Tydzień Andrzeja Wajdy. łu Pedagogicznego Państwowej Szko- W latach 1970-72 i 1986-90 związany Na planach tych zdobył doświadcze- ły Baletowej w Warszawie. Jej kreacje był z Teatrem im. Aleksandra Fredry nie, które pozwoliło mu stać się jed- sceniczne poznawali m.in. widzowie w Gnieźnie jako dyrektor, kierow- nym z najznakomitszych i najbardziej Opery Poznańskiej i Theatre d’Art du nik artystyczny, konsultant progra- pożądanych kierowników budowy de- Ballet w Paryżu. Pracowała niemal we AKTOR mowy i aktor. W latach 1972-80 peł- koracji w Polsce. Jego umiejętności wszystkich teatrach operowych w Pol- nił funkcję dyrektora Państwowej cenili najwybitniejsi twórcy kina. Jako sce – najpierw jako tancerka, później Operetki Poznańskiej (Teatru Mu- koordynator lub kierownik budowy jako choreografka. Współpracowała zycznego w Poznaniu). Sporadycznie pracował przy tak znanych produk- z telewizją i kinem. Była konsultantką występował na małym i dużym ekra- cjach, jak Pianista Romana Polańskie- choreograficzną w filmie Stanisława POTRZEBNY nie, w dorobku ma kilka ról w spek- go, Lista Schindlera Stevena Spielber- Różewicza Kobieta w kapeluszu, wy- taklach Teatru Telewizji, w tym m.in. ga, Dekalog Krzysztofa Kieślowskiego, stąpiła w obrazie Sylwestra Chęciń- Mały wielki człowiek polskiego teatru w Oberży pod Śpiewającym Klaunem Europa Europa i Julia wraca do domu skiego Roman i Magda oraz w krót- w reżyserii Jerzego Hoffmana, oraz Agnieszki Holland, Król Olch Volkera kometrażowym filmie baletowym i filmu. A na co dzień skromny, życzliwy, występ filmowy w Śmierci prezydenta Schlöndorffa, Historie miłosne Jerzego Pawana… Pavane pour une infante- Jerzego Kawalerowicza. Stuhra, Pan Tadeusz, Zemsta, Katyń de faule w reżyserii Conrada Drze- czuły, zawsze gotowy do pracy i pomocy. oraz Wałęsa. Człowiek z nadziei Waj- wieckiego. Była ponadto autorką cho- kwietnia zmarł w Skolimowie dy, Ogniem i mieczem Jerzego Hof- reografii w spektaklu Teatru Telewizji Kochany – tak mówiła o Nim młodzież 23 Bohdan Krzywicki (85 l.), ak- fmana, Życie jako śmiertelna choroba Szalona Julka Izabelli Cywińskiej czy Jerzy Łapiński tor teatralny, filmowy i telewizyjny. przenoszona drogą płciową Krzyszto- filmie Nocny gość Różewicza. Tere- aktorska. W 1958 roku zdał egzamin eksterni- fa Zanussiego, Quo vadis Jerzego Ka- sa Kujawa otrzymała za swoją działal- styczny dla aktora dramatu. Wystę- walerowicza, Pornografia Jana Jaku- ność artystyczną i pedagogiczną wiele ego „Łapkę” w tytule po części red.): „Warunki psychofizyczne determi- Anna German czy w roli posła Jemioły pował w Pomorskim Teatrze Młode- ba Kolskiego, Mój Nikifor Krzysztofa nagród, w tym Nagrodę Ministra Kul- objaśnia cytat z Kazimierza nują Jurka, co jest i wadą, i przywilejem. w Złotopolskich. Niedawno przypomniano go Widza w Bydgoszczy (1952-54), Krauzego, Karbala Krzysztofa Łuka- tury i Sztuki oraz Krzyż Kawalerski Kutza: „Niewielkiego tego Reżyserzy cały czas chętnie go obsadzają, arcyzabawny film telewizyjny – Wolna Teatrze im. Stefana Jaracza Olsztyn- szewicza czy Córki Dancingu Agniesz- Orderu Odrodzenia Polski. artystę nazywamy w środo- więc nie narzeka na brak pracy. Należy sobota Leszka Staronia – gdzie Łapiń- -Elbląg (1955-58) oraz w teatrach ki Smoczyńskiej. wiskuT »Łapką«. Szlachetną, zawodową do rozpoznawalnych aktorów. W historii ski z Wojciechem Siemionem stworzyli warszawskich: Powszechnym (1958- kwietnia zmarła Joanna postawę łączy z wielkim człowieczeń- teatru polskiego Łapiński zostawił bardzo świetny duet. Współpraca z telewizją to ‑60), Syrena (1960-61, 1974-78) kwietnia zmarł Andrzej 28 Stasiewicz (61 l.), aktorka-lal- stwem, jest bardzo skupiony na swojej wyraźny ślad. Teatr stanowi treść jego obok filmów i seriali także blisko 100 i Polskim (1961-63). W dorobku 28 Hrydzewicz (87 l.), aktor te- karka, filmowa, telewizyjna i dub- pracy. Dzisiaj »Łapka« wciąż jest aktorem życia, to w nim się spełnia”. W ostatnim spektakli Teatru Telewizji, w tym ostatni ekranowym ma wiele ról drugopla- atralny, filmowy i telewizyjny. W 1952 bingowa. Była absolwentką Wydzia- potrzebnym. O ile uboższy byłby teatr okresie współpracował także ze scenami w dorobku – Inkarno w reżyserii Leny nowych lub epizodycznych w spek- roku ukończył Studium Aktorskie łu Lalkarskiego Akademii Teatralnej bez Niego…”. A dopełnia informacja, że Krystyny Jandy – Polonią i Och-Teatrem. Frankiewicz. Reżyserka tak napisała o arty- taklach Teatru Telewizji oraz w fil- w Katowicach. Występował w Te- w Warszawie (filia w Białymstoku). Jerzy Łapiński był wnukiem legendar- W polskim kinie pojawił się po raz ście: „Odszedł dziś Pan Jerzy Łapiński – mach kinowych i serialach. Warto atrach: Śląskim w Katowicach (1952- W latach 1984-85 występowała w Te- nego aktora scen łódzkich, Stanisława pierwszy w Szatanie z 7-klasy (1960) kochany, wspaniały i mądry Aktor, pełen wymienić takie tytuły, jak Gangste- ‑56), Ludowym w Krakowie-Nowej atrze Lalki i Aktora Baj Pomorski Łapińskiego, zwanego przez wszystkich Marii Kaniewskiej, a później zagrał wiele klasy i dowcipu Człowiek, którego miałam rzy i filantropi Jerzego Hoffmana Hucie (1959-65), oraz wrocławskich: w Toruniu, a w okresie od 1984 do „Łapą”, więc… To zresztą niejedyny czło- wyrazistych ról epizodycznych lub dru- zaszczyt spotkać na swojej drodze. Zawsze i Edwarda Skórzewskiego, Wodzi- Polskim (1965-75, 1977-86) i Współ- 2010 roku była w zespole Teatru La- wiek sceny w rodzinie, matka Jerzego – goplanowych, m.in. u Andrzeja Wajdy pogodny, pełen ciekawości, wyobraźni rej Feliksa Falka, Dziewczyna i chło- czesnym (1976-77, 1986-89). Często lek Arlekin w Łodzi, gdzie stworzyła Krystyna – także była aktorką, związaną (Samson, Krajobraz po bitwie), Stanisława i otwartości na eksperyment. Od pew- pak Stanisława Lotha, Zamach stanu występował na małym i dużym ekra- blisko sto – cenionych przez publicz- z Teatrami: Nowym i Jaracza w Łodzi. Różewicza (Pasja), Romana Załuskiego nego czasu żartował, że póki może grać, Ryszarda Filipskiego, Miś Stanisława nie, grając przeważnie w rolach dru- ność i krytykę oraz wielokrotnie na- W tejże Łodzi Jerzy ukończył studia (Azyl), Agnieszki Holland (Aktorzy pro- póty znajdzie w sobie siłę do wejścia na Barei, Kariera Nikodema Dyzmy Jana goplanowych w spektaklach Teatru gradzanych – ról. Była jednym z ulu- aktorskie i rozpoczął długą, bo ponad wincjonalni), Pawła Pitery (Powrót do Pol- scenę. Podczas naszej ostatniej rozmowy Rybkowskiego i Marka Nowickiego, Telewizji, filmach kinowych oraz se- bionych głosów filmowych produkcji 50-letnią drogę przez sceny, by po krót- ski), Antoniego Krauzego (Dziewczynka telefonicznej poprosił, żeby wspomnieć go Najdłuższa wojna nowoczesnej Euro- rialach. Z jego bogatej filmografii dla dzieci, programów edukacyjnych kich epizodach w Kaliszu i Jeleniej Górze, z hotelu Excelsior), Mirosława Borka (Kon- zawsze, jedząc rydze. Panie Jerzy – będę py Jerzego Sztwiertni, 40-latek. 20 lat warto wymienić takie tytuły, jak Pi- czy filmów animowanych, realizowana niemal 30 lat związać się z Teatrem sul), Doroty Kędzierzawskiej (Diabły, dia- wspominać przy tej i wielu innych oka- później Jerzego Gruzy czy 1920 Bitwa gułki dla Aurelii, Strachy i To ja zanych w dawnym łódzkim Se-ma-fo- Wybrzeże w Gdańsku, mając za partnerów bły), Jerzego Stuhra (Tydzień z życia męż- zjach. Dziękuję za Wszystko”. Warszawska Jerzego Hoffmana. biłem Stanisława Lenartowicza, Jak rze i w TVP. To ona była małym pin- m.in. Halinę Winiarską, Henryka Bistę, czyzny), Natalii Korynckiej-Gruz (Amok), Wszystkie wspomnieniowe wypowiedzi być kochaną i Lalka Wojciecha Jerze- gwinem Pik-Pok, jednym z Trzech Stanisława Michalskiego czy Dorotę Kolak. Anny Wieczur-Bluszcz (Być jak Kazimierz mają wspólny przekaz: zmarły 13 maja kwietnia zmarł Waldemar go Hasa, Panienka z okienka Marii Misiów czy lektorem Supełkowego Od 1997 roku Jerzy Łapiński był w zespole Deyna) czy Krzysztofa Zanussiego (Obce w wieku 79 lat Jerzy Łapiński był wybit- 25 Weiss (64 l.), kierownik bu- Kaniewskiej, Morderca zostawia ślad ABC. Pracowała przy animacji lalek Teatru Narodowego w Warszawie, któ- ciało). Wystąpił także w wielu znanych nym Aktorem, wspaniałym Człowiekiem, dowy dekoracji. Swoją drogę zawo- Aleksandra Ścibora-Rylskiego, Znak w filmowych Podróżach Pana Kleksa rego dyrektor Jan Englert tak go wspomi- serialach telewizyjnych, jak Radio Romans, cudownym Kolegą. dową rozpoczął, współpracując sce- orła Huberta Drapelli czy Zamach Krzysztofa Gradowskiego. Wystąpiła nał (przy okazji jubileuszu 50-lecia pracy Sława i chwała, 13 posterunek, Na dobre nograficznie przy serialu 07 zgłoś się stanu Ryszarda Filipskiego. w kilku spektaklach Teatru Telewizji

Fot. Eugeniusz Helbert/Forum artystycznej Łapińskiego w 2014 – przyp. i na złe, Samo życie, 1920. Wojna i miłość, Janusz Kołodziej

90 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 91 IN MEMORIAM VARIA

Wznowienie planów Lepianka. 21 maja, na pod- Akcja Nauka, TVP Muzyka oraz TVP oraz filmie Skrzydła Krzysztofa Woj- dowym Marynarki Wojennej. Zagrał nie nagradzany polsko-francuski film stawie rekomendacji komisji, 4K. TVP Dokument miałby być ciechowskiego i serialu Przystań Fili- w kilku produkcjach telewizyjnych, se- Waldemara Krzystka Zwolnieni z życia, filmowych dyrektor PISF przyznał auto- #KochamPolskieKino kanałem z filmami dokumental- pa Zylbera. rialu Jerzego Gruzy 40-latek. 20 lat a także była współproducentką (wraz d 18 maja wznowiono pracę na rom 10 scenariuszy nagrody rupa TVN Discovery, w odpo- nymi, reportażami i telenowelami później oraz sitcomach: Lokatorzy i Są- z Wojciechem Jerzym Hasem i Grze- Oplanach filmowych z uwzględ- finansowe w wysokości 30 tys. Gwiedzi na apel polskich twór- dokumentalnymi. kwietnia zmarła Lidia Bienias siedzi. Występował również jako pro- gorzem Warchołem), również pol- nieniem rygorów sanitarnych. złotych dla każdego laureata. ców, przygotowała w ofercie pro- 30(88 l.), aktorka teatralna, filmo- wadzący programy estradowe na stat- sko-francuskiego obrazu – Novembre Te właśnie m.in. działania zna- Konkurs adresowany był do gramowej swoich kanałów (TVN, wa i telewizyjna. W 1958 roku zda- ku TSS Stefan Batory. Przez wiele lat w reżyserii Łukasza Karwowskiego. lazły się w III etapie znoszenia osób, które ukończyły studia TVN7, TVN Fabuła) specjalne KINO 2020 – festiwal ła egzamin eksternistyczny dla akto- współpracował z Zakładam Wido- Przy obu wspomnianych tytułach Ja- ograniczeń związanych z epi- scenariopisarskie lub reżyser- pasma z polskimi filmami oraz filmów w czasie ra dramatu. Związana była ze scenami wisk Estradowych w Warszawie, Estra- dwiga Kukułczanka była autorką dialo- demią koronawirusa. Decyzja skie co najmniej na poziomie zakładkę na platformie Player.pl województwa katowickiego. W roku dą Śląską w Katowicach oraz Impar- gów w języku francuskim. zapadła na spotkaniu Rządowego licencjatu oraz w chwili składa- z bogatą kolekcją najnowszych kra- kwarantanny 1960 i w latach 1963-65 występowała tem we Wrocławiu. W ostatnich latach Zespołu Zarządzania Kryzyso- nia wniosku nie ukończyły 35 jowych produkcji. W ramach akcji estiwal Kino 2020 to pierwsza w Teatrze Nowym w Zabrzu, w latach życia zapraszany był do udziału w pro- maja zmarła Romana wego. Jak podkreślił wicepre- lat (przynajmniej jeden z mak- #KochamPolskieKino powstał Finicjatywa, która miała zachę- 1960-62 i 1965-67 w Teatrze Śląskim jektach artystycznych realizowanych 18Próchnicka (87 l.), aktorka te- mier, minister kultury i dzie- symalnie trzech autorów scena- również specjalny cykl filmów cić twórców do pokazania, jak w Katowicach, a w sezonie 1962/63 przy sopockim molo. Tadeusz Dysz- atralna, filmowa i telewizyjna, reży- dzictwa narodowego prof. Piotr riusza musiał spełniać te dwa Studia Munka emitowany w maju wyobrażają sobie kino w cza- oraz w latach 1967-92 w Teatrze Za- kiewicz za swoją działalność twórczą serka teatralna. Była absolwentką Wy- Gliński, obecne zniesienie nie- warunki). Celem konkursu na antenie TVN Fabuła. To krót- sach izolacji. Do 5 maja można głębia w Sosnowcu. W swoim dorob- został odznaczony m.in. Złotym Krzy- działu Aktorskiego PWST w Krakowie. których ograniczeń ma umoż- było powstanie gotowych sce- kometrażowe debiuty fabularne było nadsyłać zgłoszenia, które ku ekranowym ma wiele ról w spek- żem Zasługi oraz Brązowym Medalem Występowała w Starym Teatrze w Kra- liwić maksymalnie bezpieczny nariuszy pełnometrażowych fil- powstałe w programie 30 Minut, następnie jury – w składzie: taklach Teatru Telewizji, jak również Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. kowie (1957-80). Jako reżyser wysta- powrót do częściowej aktywności mów fabularnych, a tym samym którego TVN Discovery jest od 5 Agnieszka Holland, Joanna Kos- filmowych, w tym w takich produk- wiała sztuki w teatrach całego kraju ludzi kultury, co powinno pozy- ożywienie rynku scenariopi- lat partnerem. -Krauze, Agnieszka Smoczyńska, cjach, jak Okrągły tydzień Tadeusza maja zmarł Bogdan Długosz, (m.in. Ziemi Krakowskiej w Tarno- tywnie wpłynąć również na ich sarstwa. Laureaci to: Jędrzej Piotr Domalewski oraz Tomasz Kijańskiego, Odlot Janusza Dymka, 17muzyk, kompozytor, realizator wie, Śląskim w Katowicach, Komedia sytuację ekonomiczną. Na wzna- Napiecek (Król, który uciekł), Wasilewski – dokładnie selek- Blisko, coraz bliżej i Rodzina Kande- dźwięku. Od lat 70. był związany ze i Dramatycznym w Warszawie), a tak- wiających działalność planach Martyna Wojcieszek (Fanta- Powstanie kanał cjonowało i oceniało w pięciu rów Zbigniewa Chmielewskiego, Sław- Starym Teatrem w Krakowie. Współ- że za granicą (np. w Theater La Tri- filmowych zalecane jest m.in. zylum), Emilia Łucja Malisz- kategoriach: komedia, dramat, na jak Sarajewo Janusza Kidawy czy pracował z takimi kompozytorami, bune w Wiedniu, Teatrze Miejskim by wszyscy członkowie ekipy pra- kiewicz (Szychta), Justyna Sta- TVP Dokument dokument, horror oraz science Śmierć jak kromka chleba Kazimierza jak Stanisław Radwan, Zygmunt Ko- w Heidelbergu, Schauspielhaus w Gra- cowali w maseczkach, o ile nie sio-Siga (Zmora), Magdalena elewizja Polska zamierza stwo- fiction. Jury nagrodziło sześć fil- Kutza. Lidia Bienias za swoją pracę ar- nieczny, Jan Kanty Pawluśkiewicz i Ja- zu, Landestheater w Salzburgu). W la- uniemożliwia im to skutecznego Załęcka (Dlaczego ludzie łysieją Trzyć kanał TVP Dokument. mów, przyznając trzy Nagrody tystyczną została odznaczona „Za za- cek Ostaszewski, tworząc muzykę do tach 1980-82 była dyrektorem na- wykonywania ich zadań i obo- i trwają przy sobie), Marta Prus Jak informuje portal Wirtual- Główne w wysokości 5 tys. zło- sługi dla województwa katowickiego” spektakli reżyserowanych przez Jerze- czelnym i artystycznym w Teatrze im. wiązków (wyłączeni są z tego np. (Nocne motyle), Maciej Sobiesz- nemedia.pl, z dokumentu prze- tych. Nagrodę Główną PRO – oraz otrzymała Złoty Krzyż Zasługi. go Jarockiego, Andrzeja Wajdę, Kry- Wojciecha Bogusławskiego w Kali- występujący w filmie aktorzy). czański i Grzegorz Puda (Brat), kazanego przez Krajową Radę dla filmowców i studentów szkół stiana Lupę i Mikołaja Grabowskie- szu. Wystąpiła w filmie Stanisława Ró- Rekomenduje się też maksymalne Dorota Trzaska (Orzeł), Joanna Radiofonii i Telewizji wynika, że filmowych – otrzymała Martyna maja zmarł w Łodzi Tomasz go. Odpowiadał również za dźwięk, żewicza Trzy kobiety, a także w kil- ograniczenie liczby osób na pla- Ziółkowska (Pohuśtaj mnie) publiczna telewizja ma w planach Byczkowska za obraz Kwaran- 11Ogrodowczyk (54 l.), opera- opracowanie muzyczne i realizację na- ku spektaklach Teatru Telewizji. Jeden nie w zależności od charakteru oraz Stefan Łazarski (Wino- uruchomienie czterech nowych tanna Martynki. Nagrodę Główną tor, scenarzysta i reżyser filmów do- grań dla spektakli Teatru Telewizji, fil- z nich – Maria i Magdalena na podsta- realizowanego dnia zdjęciowego wajca). kanałów: TVP Dokument, TVP START dostały filmy Co robić, co kumentalnych, zajmujący się rów- mów animowanych, dokumentalnych wie powieści Magdaleny Samozwaniec i rozmieszczanie ekipy w taki spo- nież ich udźwiękawianiem, montażem, i fabularnych. Był autorem muzyki do o tym samym tytule – wyreżyserowała sób, żeby nie tworzyć większych oraz kierownictwem produkcji, a tak- kilku spektakli telewizyjnych oraz ta- i również w nim zagrała. skupisk, m.in. poprzez wydzie- Platforma kin studyjnych MOJEeKINO.PL że fotograf przyrody. Był absolwentem kich pełnometrażowych dokumentów, lenie stref poruszania się po pla- Wyższego Studium Realizacji Telewi- jak Powrót Śmigłego Krzysztofa Krzy- maja zmarł w Lesznie Mariusz nie. Szczegółowe wytyczne mają towarzyszenie Kin Studyjnych ruszyło z najwięk- zyjnej PWSFTviT w Łodzi. Wyspe- żanowskiego, Patent na przeżycie Do- 25 Podgórny (57 l.), operator, re- być publikowane na www.gov.pl/ Sszym wirtualnym kinem w Polsce, zrzeszającym cjalizował się w dokumentach przy- roty Latour czy ostatnio Przestrze- alizator telewizyjny. Wieloletni pra- web/kultura. 47 kin studyjnych. Platforma – MOJEeKINO.PL rodniczych, realizował je głównie nie wyobraźni Juliana Rachwała (film cownik poznańskiego ośrodka TVP. zainaugurowała swoją działalność 21 maja. Projekt w Ośrodku Rozwojowo-Wdrożenio- powstały z okazji jubileuszu 200-le- Był autorem zdjęć do wielu filmów Stowarzyszenia został dofinansowany przez PISF. wym Lasów Państwowych w Bedoniu. cia Akademii Sztuk Pięknych im. Jana dokumentalnych, w tym takich tytu- Rozstrzygnięcie Za pośrednictwem MOJEeKINO.PL poszczególne Wśród jego wielu autorskich obrazów Matejki w Krakowie). łów, jak Moje Kilimandżaro Marka T. konkursu kina będą realizować swój autorski program, wyko- warto wyróżnić: Moczary i uroczyska, Nowakowskiego, W powstańczej roga- rzystując kontent dostępny na platformie oraz przy- Na skraju lasu, Tajemnice gór, Dzika maja zmarła w Paryżu Jadwiga tywce i niemieckim mundurze Doro- scenariuszowego PISF gotowywać własne wydarzenia. Repertuar będzie słyszących. Obecnie udział w projekcie zadekla- przyroda w sercu Europy, Bagna są do- 17Kukułczanka (87 l.), znana rów- ty Latour i Jerzego Paczki, Stuligrosza nane są już wyniki kon- cyklicznie zmieniany, dodatkowo wzbogacony rowało 47 kin studyjnych z całej Polski, ale wciąż bre! (za ten ostatni tytuł otrzymał na- nież jako Koukou Chanska, tłumaczka, szkoła przetrwania Moniki Górskiej, Zkursu na scenariusz pełno- o spotkania z twórcami, warsztaty, pokazy eduka- zgłaszają się kolejni chętni. Wspólnie ze Stowarzy- grodę na Międzynarodowym Festiwalu poetka, krytyk teatralny, autorka sce- Wyścigi konne …mój biotop Janusza metrażowego filmu fabularnego cyjne oraz festiwale filmowe. Bilet na każdy pokaz szeniem Kin Studyjnych projekt tworzą dystrybu- Filmów Przyrodniczych im. Włodzi- nariuszy i adaptacji, producentka fil- Sidora, Ekologiczna Wielkopolska Jac- o dowolnej tematyce, organi- będzie kosztować 15 złotych. Wirtualne kino ma torzy promujący kino arthousowe, m.in. Aurora mierza Puchalskiego w Łodzi dla „filmowa. Popularyzatorka filmu polskie- ka Szczepaniaka czy Skradzione dzie- zowanego przez Polski Insty- być również szansą na przedłużenie możliwości Films, Mayfly, Hagi, Galapagos, Spectator, Next mu o charakterze edukacyjnym”). go i literatury polskiej we Francji. Była ciństwo i Sendung. Przesyłka Doro- tut Sztuki Filmowej. Wszyst- obejrzenia filmu po otwarciu tradycyjnych kin. Na Film, Stowarzyszenie Nowe Horyzonty czy Velvet tłumaczką wielu sztuk teatralnych, ty Latour. kie zgłoszone prace oceniała platformę będzie można wejść z poziomu strony Spoon. Partnerami są Polska Akademia Filmowa, maja zmarł Tadeusz Dyszkiewicz które wystawiano na polskich scenach, komisja (pod przewodnictwem MOJEeKINO.PL, jak również z witryny każdego Krajowa Izba Producentów Audiowizualnych oraz 13(79 l.), aktor teatralny i telewi- jak również w repertuarze Teatru Te- dyrektora PISF Radosława kina biorącego udział w projekcie. Będzie ona Fundacja Kultury Bez Barier. Partnerem technolo- zyjny oraz artysta estrady, w latach lewizji. Wraz z Jerzym Hoffmanem Oprac. Julia Śmigulskiego), w skład której przystosowana dla osób z niepełnosprawnością gicznym projektu, który podjął się tego niełatwego 1968-71 związany z Zespołem Estra- współprodukowała głośny i wielokrot- Michałowska weszli: Małgorzata Domin, wzroku i słuchu – część filmów wyświetlanych zadania, jest poznańska firma Insys Video Tech-

Andrzej Horubała i Wojciech będzie z audiodeskrypcją oraz napisami dla nie- nologies o bogatym doświadczeniu na tym polu. Fot. MOJEeKINO.PL

92 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 93 VARIA TAJEMNICZY BOX OFFICE VOD

robić Michała Pruszkowskiego oraz 66,6% jawy Jakuba Jasiu- Webinaria z prawa autorskiego kiewicza. Najlepsze prace (14 CO POLACY NAJCHĘTNIEJ tytułów) umieszczono ponadto ilmoteka Narodowa – Insty- alnej (m.in. znaki towarowe, wzory w zakładce na platformie Player. Ftut Audiowizualny (FINA) przemysłowe), takie jak dozwo- pl oraz w dniach 16-17 maja były zaprasza na dwumiesięczny cykl lony użytek prywatny, cytowanie pokazywane na antenie TVN bezpłatnych webinariów m.in. utworów z internetu, współautor- OGLĄDAJĄ W CZASIE PANDEMII? Fabuła, biorąc udział w głosowa- dla artystów, pracowników sek- stwo w prawie autorskim, licen- niu widzów na Nagrodę Publicz- tora kultury, edukatorów, stu- cje i dochodzenie naruszeń prawa ności. Wyróżnienie to, warte 5 dentów. Cykl zainaugurowano autorskiego. Każde z webinariów tys. złotych, ufundowane przez 25 maja. Kolejne z 10 spotkań w ramach cyklu odbędzie się o godz. Odcięci od kina, ale nie od kultury – tak można streścić TVN Discovery trafiło do mini- będą się odbywać co tydzień, do Ksenia Kakareko 12.00 na profilu FINA Wałbrzyska serialu #ZostańWdomu stworzo- 27 lipca. Webinaria są bezpłatne, 3/5 (www.facebook.com/finawal- okres filmowy, w którym się znaleźliśmy. Platformy VOD nego przez aktora Kamila Kulę, dostępne online, w sposób przy- brzyska/). Udział w spotkaniu nie w którym oprócz niego wystą- stępny, dla osób niebędących prawnikami, mają wymaga rejestracji. Webinaria prowadzi dr nauk (od dawna niebędące substytutem doświadczenia kinowego, pili inni znani i lubiani aktorzy, tłumaczyć najczęściej pojawiające się wątpliwości prawnych Ksenia Kakareko, adiunkt w Kate- jak Marta Żmuda Trzebiatowska, z zakresu prawa autorskiego. Spotkania dotyczyć drze Prawa Mediów Wydziału Dziennikarstwa bo istnieją równorzędnie) zanotowały spory wzrost Małgorzata Kożuchowska, Ewa będą szczegółowych zagadnień stosowania szeroko Informacji i Bibliologii UW, specjalista ds. badań Kasprzyk, Agnieszka Więdłocha. rozumianego prawa autorskiego, graniczącego i rozwoju FINA, członek zarządu Stowarzysze- subskrybentów. Czy równie chętnie, co wyświetleniami także z innymi dziedzinami własności intelektu- nia Dziennikarzy i Wydawców Repropol (OZZ). i subskrypcjami, dzielą się one popularnością swoich Nagroda ScripTeast niemieckich funduszy filmowych działalność mogą wznowić kina być odpowiednio przygotowane, zasobów? Cóż, nie do końca. dla Polaków MDM), Simon Perry (były szef (w określonych warunkach sani- ale mniejsze kina czy organizato- Nagrodę ScripTeast im. ACE – europejskiego klubu pro- tarnych). Wicepremier, minister rzy imprez chcieliby jak najszyb- etflix (jak wynika z badań NAJCHĘTNIEJ OGLĄDANE W POLSCE NAJCHĘTNIEJ OGLĄDANE W POLSCE XIV Krzysztofa Kieślowskiego ducentów) oraz szefowie naukowi kultury i dziedzictwa narodo- ciej przejść do działania” – mówił Gemius/PBI) może pochwa- FILMY NA HBO (KWIECIEŃ 2020) SERIALE NA HBO (KWIECIEŃ 2020) za Najlepszy Scenariusz z Europy programu Christian Routh i Tom wego prof. Piotr Gliński pod- podczas konferencji minister lić się kolejnymi rekordami – Wschodniej otrzymali: wielokrot- Abrams. ScripTeast, unikatowy czas konferencji prasowej podał Gliński. Od 6 czerwca działal- w kwietniu odwiedziło go aż 1. PEWNEGO RAZU… W HOLLYWOOD WESTWORLD nie nagradzany na festiwalach na skalę europejską projekt Nie- reguły, które będą obowiązywały ność mogą wznowić w określo- N5,68 mln polskich użytkowników. Na 2. DORA I MIASTO ZŁOTA CO ROBIMY W UKRYCIU w Polsce i za granicą polski sce- zależnej Fundacji Filmowej, jest po otwarciu placówek. Pierwszą nych warunkach sanitarnych całym świecie serwis w pierwszym finan- 3. PRZEMYTNIK CZARNOBYL narzysta i reżyser Maciej Sobiesz- nazywany najbardziej efektyw- z nich jest wypełnienie 50 proc. również wszystkie instytucje sowym kwartale 2020 roku zanotował 4. KRÓL LEW GRA O TRON czański oraz Grzegorz Puda za nym programem treningowym dla miejsc na sali kinowej, drugą teatralne. Możliwa będzie także prawie 16 mln nowych kont. Odpowie- scenariusz do filmu Brat (Bro- scenarzystów w Europie i ma naj- obowiązek noszenia maseczki organizacja targów, wystaw, kon- dzialna za kontakt z mediami Monika 5. SHAZAM! OBSESJA EVE ther). Uhonorowany tekst to pełne wyższy procent filmów zrealizo- podczas wydarzeń. To osoby gresów oraz wydarzeń plenero- Fiedorczuk wyjaśnia, że serwis w zasadzie 6. IRON MAN DEVS emocji studium braterskiej relacji wanych na podstawie scenariuszy zarządzające instytucjami będą wych (ostatnie z rygorem do nie udziela danych na temat oglądalności 7. TOY STORY 4 WATAHA w obliczu wielkiej presji. Jak pod- biorących udział w programie: na mogły podjąć decyzję o otwiera- 150 osób). Od 6 czerwca Sto- swoich produkcji. W oficjalnym komuni- 8. SPIDER-MAN: DALEKO OD DOMU MRS. AMERICA kreśliła przyznająca nagrodę Rada 160 scenariuszy aż 53 zostało sfil- niu placówek. „To nie jest obo- warzyszenie Filmowców Polskich kacie prasowym podano jednak, że ame- 9. LEGO. PRZYGODA 2 RODZICE Artystyczna, to „scenariusz, który mowanych lub są obecnie w pro- wiązek, to jest możliwość dla zaprasza do prowadzonego przez rykański film akcji Tyler Rake: Ocalenie 10. PEŁZAJĄCA ŚMIERĆ ZERO ZERO ZERO wyróżnia się jako dzieło wyjąt- dukcji. Nagroda im. Krzysztofa właścicieli. Oni mogą podejmo- siebie warszawskiego kina Kul- tylko do 2 maja obejrzano na Netflixie kowo poruszające, przedstawiające Kieślowskiego programu Scrip- wać decyzje o tym, żeby te kina tura. w 90 mln domów na świecie. Rodzimą realistyczną i uniwersalną historię Teast po raz pierwszy została wrę- ruszyły. Jedni chcą jak najszyb- branżę producencką ciekawi natomiast, dramatycznych zmagań rodzin- czona online. ScripTeast, zwycza- ciej się otwierać, inni potrzebują Oprac. Julia jak poradził sobie horror W lesie dziś Polsat) również zanotowały wzrost zain- oglądalności poszczególnych tytułów, bo nych. Główny bohater, starając jowo rozgrywający się podczas czasu. Wielkie premiery muszą Michałowska nie zaśnie nikt Bartosza M. Kowalskiego. teresowania, co wywnioskować można to jest informacja handlowa dla dystrybu- się zachować lojalnie wobec skon- trzech sesji, stacjonarnej w Polsce Netflix milczy na ten temat, ale wiadomo, z informacji o zwiększonej sprzedaży tre- torów” – pisze nam Wolfgang Laskowski, fliktowanych stron, musi pogodzić i dwóch kolejnych na najwięk- że obraz, który pierwotnie miał trafić do ści płatnych. Raczkujące jeszcze w Polsce pełnomocnik zarządu ds. rozwoju usług się z rozczarowaniem pierwszą szych światowych festiwalach – kin, był przez chwilę w Top 10 najchęt- Amazon Prime oraz Apple TV+ nie udzie- CDA.pl. Dodaje jednak, że domyślnie miłością i niespełnionymi nadzie- w Berlinie i Cannes – z powodu niej oglądanych w Polsce produkcji do lają informacji na temat oglądalności swo- platforma filtruje najchętniej oglądane jami na lepsze życie”. Najlepszy COVID-19 swoją ostatnią sesję 24 godzin po premierze. ich zasobów w konkretnym kraju. Z kolei filmy w danym okresie. Po włączeniu fil- scenariusz XIV edycji ScripTeast przeniósł w całości do internetu. Lepiej niż w poprzednich latach radzi Agnieszka Niburska z HBO podała nam tru: „pokaż popularne w ciągu ostatnich wybierali członkowie Rady Arty- Więcej informacji na www.scrip- sobie również serwis VOD Telewizji Pol- ogólne informacje na temat najchętniej 30 dni” okazuje się, że najwyżej są obraz stycznej, doświadczeni filmowcy teast.pl. skiej, który zanotował w kwietniu bie- oglądanych w kwietniu filmów i seriali. akcji Guns Akimbo (który nie doczekał się z wybitnym dorobkiem: Doreen żącego roku obecność prawie 2,7 mln Jest wśród nich polski serial sensacyjny polskiej premiery i z powodu pandemii Boonekamp (była szefowa Holen- użytkowników. Zasoby platformy to Wataha. trafił bezpośrednio do streamingu) oraz Rys. Zbigniew Stanisławski derskiego Funduszu Filmowego), Ponowne w większości produkcje serialowe, roz- Również usługa CDA Premium sko- thriller Pasażer. Natomiast polsko-niemiec- Sandy Lieberson (wieloletni szef rywkowe i publicystyczne. Niestety, nie rzystała na pandemii i notuje ogromny ko-rosyjska koprodukcja Sobibór z 2018 20th Century Fox), Antonio Saura otwarcie kin zostały nam udzielone informacje doty- wzrost zainteresowania swoimi płat- roku (reż. Konstantin Chabienski) zała- (producent i szef firmy dystrybu- ramach IV etapu znosze- czące biografii muzycznej Zenek w reżyserii nymi treściami (obecnie jest to 300 tys. pała się na miejsce 13. (stan na: 22 maja). cyjnej Latido), Manfred Schmidt Wnia ograniczeń związa- Jana Hryniaka, która trafiła na platformę aktywnych użytkowników). „Nie poda-

Fot. FINA (były szef jednego z największych nych z COVID-19 od 6 czerwca w kwietniu. TVN Player i Ipla (Cyfrowy jemy dokładnych danych dotyczących Jakub Koisz

94 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 MAGAZYN FILMOWY nr 106/czerwiec 2020 95 WŁOSKA KUCHNIA Z POLSKĄ DUSZĄ

ZNAJDŹ NAS

ADRES Krakowskie Przedmieście 21/23 Warszawa

REZERWACJA BILETÓW [email protected]

ZAPRASZAMY tanie poniedziałki — bilet 12 zł wtorek — piątek do 17:00 bilet normalny —17 zł bilet ulgowy — 14 zł

piątek od 17:00 — niedziela bilet normalny —19 zł bilet ulgowy — 16 zł

Restauracja Cinema Paradiso ul. Krakowskie Przedmieście 21/23, Warszawa Rezerwacje: +48 695 477 799 www.cinemaparadiso.pl

reklama_RESTAURACJA_CINEMA_PARADISO_205x280_styczen_2020.indd 1 15.01.2020 18:08