styczeń/january nr 298 egz. bezpłatny/FREE COPY NR nakład 5000 egz. www.karnet.krakOw.pl 1 issn 1426-6873 /2021

Rok Lema Orliński i Handel Chopin na skrzypce

2021: Stanisław Lem Year Jakub Józef Orliński sings Chopin on violin George Frideric Handel by Stanisław Słowiński s. / p. 10 s. / p. 8 s. / p. 28 3 4 8

Od redaktora naczelnego Festiwal Opera Rara PLAY KRAKÓW: Editorial Opera Rara Festival Jakub Józef Orliński

10 18 60 66

Rok Stanisława Lema Wydarzenia Kids in Kraków Cracoviana Stanisław Lem Year Events

74 78 c Spis treści / Contents Kraków ze smakiem Informacje turystyczne Information for Tourists

Wydawca / Publisher: Skład, opracowanie graficzne / Typesetting: Krakowskie Biuro Festiwalowe Studio graficzne JMP Design | www.jmp.design ul. Wygrana 2, 30-311 Kraków tel. 12 354 25 00, fax 12 354 25 01 Druk / Printed and bound by: Drukarnia Leyko Redakcja / Editors: ul. Konopnickiej 17, 30-302 Kraków | tel. 12 354 27 30 Reklama / Advertisement: [email protected] Agata Kubec | tel. 511 832 762 | [email protected] Redaktor Naczelny / Editor-in-Chief: Agnieszka Wyrobek-Kaczor | tel. 515 137 990 | Grzegorz Słącz | [email protected] [email protected]

Redagują / Editorial staff: Okładka / Cover: Dorota Dziunikowska | [email protected] Opera Rara 2021, projekt / designed by: Karolina Grzywnowicz Anna Mazur | [email protected] Izabela Osiadły | [email protected] Mapa centrum Krakowa / City map by: Justyna Skalska | [email protected] Amistad Barbara Skowrońska (redaktor prowadzący) | [email protected] „Karnet” można otrzymać pocztą na terenie Polski pod warunkiem dokonania Bartosz Suchecki | [email protected] przedpłaty na pokrycie kosztów wysyłki: 6 zł (w tym VAT 23%) za egzemplarz. Zamówienia: [email protected]. Korekta / Proofread by: You can receive “Karnet” by post in Poland after pre-payment of p&p costs: Dorota Bednarska PLN 6 (incl. VAT 23%) per copy. Orders: [email protected]. Redakcja przyjmuje informacje o imprezach do 8 dnia każdego miesiąca. Rów- Tłumaczenie / Translation and proofreading: nocześnie prosimy o informowanie na bieżąco o wszelkich zmianach i imprezach Caroline Stupnicka dodatkowych. Publikowane wiadomości pochodzą od organizatorów. Redakcja zastrzega sobie prawo do skrótów, selekcji oraz opracowywania dostarczonych Projekt / Design: materiałów. Redakcja nie odpowiada za zmiany repertuarowe oraz za treść reklam. mill studio Organizatorzy zastrzegają sobie możliwość zmian w programach. editorial

EDITORIAL OD REDAKTORA NACZELNEGO d 3

Fot. Michał Ramus Styczniowe pożegnania

Żegnamy rok 2020, który przyniósł tak wiele zmian zarówno w naszym życiu, jak i w obrazie krakowskiej kultury. I choć pandemia zmieniła plany artystów, od- biorców i organizatorów, to doceńmy fakt, że tak wiele wydarzeń odbyło się mimo wszelkich utrudnień: czasem za cenę realizacji tylko części zaplanowanego programu, czasem częściowo lub całkowicie w internecie. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że krajobraz kulturalny zmienia się nieodwracalnie: technologie, ku którym się zwróciliśmy, by zachować łączność ze światem, wkroczyły w nasze życie z większą niż dotąd siłą i często z dobrym skutkiem. To właśnie one – pod postacią platformy PLAY KRAKÓW – umożliwiły odbiorcom udział w takich festiwalach jak January Farewells Sacrum Profanum czy Boska Komedia. W styczniu i lu- tym pomogą nam uczestniczyć w karnawale wydarzeń We finally say goodbye to 2020 – the year which turned Festiwalu Opera Rara. Kraków’s culture and our very lives upside-down. And Wraz ze styczniowym numerem „Karnetu” żegnamy while the pandemic wreaked havoc on plans made by art- nasz miesięcznik – przez blisko 25 lat istnienia spełniał ists, organisers and audiences, let’s rejoice in the fact that swoje zadanie jako wytrawny przewodnik po kulturalnym so many events went ahead despite the wide range of re- Krakowie. Dziękuję wszystkim naszym Czytelnikom, strictions, sometimes with cut-back programmes, other dziękuję pracownikom, współpracownikom i przyja- times held partly or entirely online. We all know that our ciołom redakcji, wszystkim osobom i instytucjom, dzięki cultural landscape is changing irreversibly: the technolo- którym ukazało się 298 (!) numerów pisma. Nasza re- gies we have been turning to to keep us connected have dakcja nie składa broni: zapraszam Państwa do częstych made themselves entirely at home in our lives, frequently wizyt na portalu „Karnetu” – dołożymy starań, by był making them better. And it is technology – under the guise on najlepszym źródłem wiedzy o tym, co najciekawsze of the PLAY KRAKÓW platform – which has made it pos- i najważniejsze w krakowskiej kulturze. Już wkrótce sible for us to take part in events such as Sacrum Profanum dowiedzą się Państwo o nowych inicjatywach – także and Divine Comedy. This January and February, it will wydawniczych – w które się zaangażujemy. present events of the Opera Rara Festival. With this January edition, we also say farewell Do zobaczenia! to the print edition of “Karnet” after it has served as our seasoned guide to Kraków every month for the last Grzegorz Słącz twenty-five years. I would like to extend my warmest Redaktor naczelny thanks to all our readers over the years, and of course to our colleagues, partners and friends – simply to all individuals and institutions who have helped us produce 298 (!) editions of the magazine. And rest assured that we aren’t about to lay down arms: make sure you keep a close eye on our website, as it carries on providing the hottest news on Kraków’s culture. You’ll soon discover our latest initiatives, including new publications. „Doceńmy fakt, że tak wiele wydarzeń odbyło się mimo See you soon – stay safe! wszelkich utrudnień” Grzegorz Słącz Editor-in-Chief 6_zmyslow

4 d FESTIWAL OPERA RARA OPERA RARA FESTIVAL OPERA RARA FESTIVAL FESTIWAL OPERA RARA d 5

Lament Dydony Opera łączy Opera Brings Rzymski mit opowiedziany współczesnym językiem tańca GaGa – taką syntezę proponuje nam spektakl Dido Us Together & Aeneas (28, 30, 31 stycznia, 2 lutego, ICE Kraków). Ope- Wzajemnego porozumienia można rę Henry’ego Purcella, jedno z pierwszych dokonań tego i trzeba poszukiwać w sztuce, poprzez gatunku w Anglii, przygotowała wraz z zespołem Capella We can and must seek common under- śpiew, na scenie – przekonuje Festiwal Cracoviensis Natalia Iwaniec. Reżyserkę i choreografkę standing in art, through singing and on w równym stopniu inspirowała sycylijska architektura Opera Rara. the stage – and the Opera Rara Festi- barokowa i właśnie GaGa, czyli specyficzny język ruchowy stworzony z końcem XX wieku. Tak powstało przedsta- Ten rok przynosi wiele pytań, których nie musieliśmy val is the perfect opportunity! wienie, w którym niezwykle czytelnie wybrzmiewają mię- sobie stawiać jeszcze przed poprzednią edycją. Czy uda dzyludzkie konflikty i emocje zawarte w operze Purcella. się zrealizować wszystkie plany? Czy nie wstrzyma- This year we are faced with a number of questions ją nas kwarantanna lub inne obostrzenia sanitarne? we couldn’t have even imagined asking before the previ- Tak czynią wszystkie Czy będziemy mogli zasiąść na widowni, czy jedynie ous festival. Will we be able to meet all our goals? Will Tą słodko-gorzką konstatacją kończy się Così fan tutte na domowej kanapie przed komputerem? Wymuszona our plans be thwarted by new restrictions or lockdown Wolfganga Amadeusza Mozarta (4, 5, 6, 8 lutego, Teatr okolicznościami rewolucja w sposobie organizacji i od- measures? Will we be able to sit together as an audience, Łaźnia Nowa). Pozornie beztroska farsa, w której dwaj bioru festiwalu nie wpływa jednak na przyświecającą or will we be watching on the computer from the sofa młodzi żołnierze przebierankową intrygą próbują – nie

mu ideę: by poprzez operę opowiedzieć nasz świat, at home? Forced by the circumstances, the completely bez pewnych sukcesów – przywieść do niewierności swoje Lea Desandre, photo by Julien Benhamou a zarazem dać możliwość dostrzeżenia drugiego czło- restructured and reorganised festival doesn’t change its narzeczone (oczywiście w układzie „na krzyż”), pełna jest wieka i jego emocji. main idea: to tell stories about our world through opera, moralnych niejednoznaczności, ambiwalencji uczuć i ab- of the first examples of the genre written in England, has Za motto Festiwalu Opera Rara 2021 (24 stycznia and to see other people and their emotions. surdów libretta. Mimo to (a może właśnie dzięki temu?) been prepared by Natalia Iwaniec with Capella Craco­ – 28 lutego) służą słowa Safony: „Stań jak przyjaciel The motto of the Opera Rara Festival 2021 (24 Janu- doskonale przemawia do współczesnej publiczności. viensis. The director and choreographer seeks inspiration i spójrz mi w oczy – pogodnie, życzliwie” zachęcające ary – 28 February) is a quote from Sappho, “Stand up Zwłaszcza gdy tę wyborną komedię bierze na warsztat from Sicilian Baroque architecture and the GaGa dance do wyciągnięcia ręki i odnajdywania wspólnego języka. and look at me, face to face, my friend”. So let us stand reżysersko-muzyczny duet Cezary Tomaszewski i Jan vocabulary developed in the late 20th century. The perfor- Spójrzmy więc sobie w oczy – choćby przez taflę ekranu, face to face – be it on the screen, wearing masks, in an Tomasz Adamus (zarazem dyrektor artystyczny festiwalu). mance resounds with interpersonal conflict and emotions ponad maseczkami, w operowym zwierciadle, w którym operatic mirror reflecting our reality – and find that which described by Purcell through music. przegląda się nasza rzeczywistość – i poszukajmy tego, brings us together. Miłość i śmierć co nas łączy. Teatr jednego aktora i wielkie wyzwanie dla śpiewaka, Women are like that Free thought który przez blisko godzinę musi utrzymać uwagę słu- This bittersweet statement closes Wolfgang Amadeus Wolna myśl We start with one of two concert manifestos brought chaczy opowieścią o ostatnich latach wojny trojańskiej – Mozart’s Così fan tutte (4, 5, 6, 8 February, Łaźnia Nowa Rozpoczniemy jednym z dwóch koncertów-manife- together by the title Urbi et orbi and the motto “Art, or free w kantacie Benedetta Marcella Cassandra hipnotyzować Theatre). In the seemingly carefree farce, two young officers stów, które zostały spięte w całość wspólnym tytułem thought”. We will seek freedom in George Frideric Handel’s nas będzie charyzmatyczny kontratenor Xavier Sabata. try (not entirely unsuccessfully) to seduce their respective Urbi et orbi oraz hasłem „Sztuka, czyli wolna myśl”. music, joined by the acclaimed mezzo-soprano Lea De- Reżyser Tomasz Cyz połączył barokowe dzieło o pożodze, fiancées to show that women cannot be trusted. The opera Wolności poszukiwać będziemy w muzyce George’a Fri- sandre. She will be accompanied by Capella Cracoviensis śmierci i żałobie z kompozycją współczesnego amerykań- filled with moral ambiguities, ambivalent emotions and derica Handla wraz z cieszącą się już (bardzo zasłużoną) led by Alessandro Moccia (24 January, Juliusz Słowacki skiego twórcy Davida Langa Just, która z urywków Pieśni absurd plot twists seems to be perfectly fit for the modern międzynarodową sławą młodą mezzosopranistką Leą Theatre). The second musical manifesto (7 February, also nad Pieśniami tka czułe wyznanie miłosne. Prezentowany audience. This time, the delicious comedy is produced Desandre. Towarzyszyć jej będzie Capella Cracoviensis Juliusz Słowacki Theatre) features chamber compositions na festiwalu w 2019 roku spektakl zostanie uzupełniony by Cezary Tomaszewski (director) and Jan Tomasz Adamus prowadzona przez koncertmistrza Alessandra Moccię of the Second Viennese School: Alban Berg’s Lyric Suite and (musical director as well as artistic director of the festival). Xavier Sabata, fot. Michal Novak (24 stycznia, Teatr im. J. Słowackiego). Drugi z muzycz- Anton Webern’s Langsamer Satz interpreted by the Airis nych manifestów (7 lutego, także Teatr im. J. Słowackiego) String Quartet. Berg’s composition features the soprano Love and death przyniesie kameralne dzieła kompozytorów drugiej szkoły Dorota Szczepańska, singing a “secret” part handwritten Solo theatre presents a major challenge for the singer wiedeńskiej: Suitę liryczną Albana Berga i Langsamer by the composer on a single copy of the score discovered who in this case has to hold the audience’s attention for Satz Antona Weberna w interpretacji Airis String Quar- in the 1970s. a whole hour with a tale of the final years of the Trojan tet. W utworze Berga do zespołu dołączy sopranistka war. The charismatic countertenor Xavier Sabata throws Dorota Szczepańska, która w jego ostatniej części wykona Dido’s lament down the gauntlet with his performance of Benedetto „utajoną” partię wokalną – zapisaną przez kompozytora The spectacle Dido & Aeneas (28, 30 and 31 Janu- Marcello’s Cassandra. Director Tomasz Cyz combines odręcznie tylko w jednej kopii partytury odnalezionej ary, 2 February) tells the Roman myth through the lan- the Baroque composition focusing on the ravages of war, dopiero w latach 70. XX wieku. guage of contemporary dance. Henry Purcell’s opera, one death and mourning with a contemporary composition 6 d FESTIWAL OPERA RARA OPERA RARA FESTIVAL

nowością: Vanitas Salvatore Sciarrina, poetycką medyta- Just; its author David Lang reaches for excerpts from Krakowski Salon cją nad przemijalnością i przemijaniem świata z solową the Biblical Song of Songs to weave a subtle declaration partią mezzosopranu, którą zaśpiewa Natalia Kawałek of love. Originally presented at the 2019 festival, this year’s (7, 9, 10, 12 lutego, Cricoteka). spectacle also features Salvatore Sciarrino’s Vanitas – a po- Ekonomiczny NBP etic meditation on evanescence and transience featuring #MonteverdiToo? mezzo-soprano part performed by Natalia Kawałek (7, 9, – niezwykłe miejsce Czy opera Claudia Monteverdiego Il ballo delle in- 10, 12 February, Cricoteka). grate faktycznie namawia do promiskuityzmu, swobo- edukacji ekonomicznej dy obyczajów i podporządkowania kobiet zachciankom #MonteverdiToo? mężczyzn? A może w tym dworskim moralitecie drzemie Is Claudio Monteverdi’s opera Il ballo delle ingrate jakaś przewrotność? W dyskusję z XVII-wiecznym dziełem really calling on women to become promiscuous and wchodzą dwie artystki: Magda Szpecht, ciekawa i odważna submit to men’s advances? Or is the message of this courtly reżyserka młodego pokolenia, oraz Teoniki Rożynek, semi-dramatic ballet more subtle than that? The 17th- której współczesne kompozycje uzupełniają barokową century work is explored by two artists: young, bold director partyturę (18, 19, 20, 21 lutego, MOS). Magda Szpecht and Teoniki Rożynek whose contemporary compositions complement the Baroque score (18, 19, 20, Tragikomedia ludzka 21 February, Małopolska Garden of Arts). Chińsko-tajsko-wietnamska restauracja Złoty Smok gdzieś w dowolnym mieście w Europie. Pracujący w kuchni Human tragicomedy Chińczyk cierpi z powodu bólu zęba. Jako nielegalny The setting: a generic oriental restaurant, The Golden imigrant nie chce iść do dentysty, więc ząb usuwają jego Dragon, in an anonymous European city. A Chinese cook współpracownicy. Chińczyk wykrwawia się na śmierć, suffers from terrible toothache but as an illegal immi- a ząb ląduje w zupie pewnej stewardesy… Tragiczna grant he is reluctant to see a dentist. His colleagues step i komiczna zarazem, absurdalna, groteskowa, miejscami in to pull out the offending tooth. The man bleeds to death okrutna opera Der goldene Drache jest niewątpliwie and the tooth lands in a bowl of soup destined for one głosem w dyskusji o imigracji. Niesie także bardziej uni- of the customers… The tragicomic, absurd, grotesque wersalne – i gorzkie – przesłanie. Mówi bowiem o rządach and in places brutal opera Der goldene Drache is an przypadku, niespełnionych marzeniach i braku nadziei. important element in the contemporary discussion on Dzieło węgierskiego kompozytora Pétera Eötvösa reży- immigration, as is its universal – and painful – message. seruje Karolina Sofulak, a zagra Spółdzielnia Muzyczna It explores themes of chance, unfulfilled dreams and contemporary ensemble pod wodzą Edo Frenkla (24, 25, hopelessness. The opera by the Hungarian composer 27, 28 lutego, MOS). Péter Eötvös is directed by Karolina Sofulak and performed *** by the Spółdzielnia Muzyczna contemporary ensemble W chwili, gdy powstaje ten tekst, nie wiemy jeszcze, czy under the baton of Edo Frenkel (24, 25, 27, 28 February, możliwe będą przedstawienia z udziałem publiczności. Małopolska Garden of Arts). Wszystkie spektakle będą natomiast dostępne zgodnie *** z festiwalowym programem jako streamingi na miejskiej As this text goes to print, we don’t know whether platformie PLAY KRAKÓW, na której pojawią się później the performances will be held in front of a live audience. także jako materiały VOD (co oznacza, że będzie można However, all spectacles will be streamed on the PLAY do nich wielokrotnie wracać!). A zatem, osobiście lub KRAKÓW platform, and they’ll be available as VOD until zdalnie, ale zawsze jak przyjaciele, pogodnie i życzliwie the end of the year. Let’s meet at the Opera Rara Festival – spotkajmy się na Festiwalu Opera Rara! (bs) – whether face to face or online, but always as friends! (bs)

24 stycznia – 28 lutego 24 January – 28 February Organizatorzy: Miasto Kraków, Capella Craco- Organisers: City of Kraków, Capella Cracovien- viensis, KBF sis, KBF www.operarara.pl www.operarara.pl www.playkrakow.com www.playkrakow.com 8 d PLAY KRAKÓW: JAKUB JÓZEF ORLIŃSKI

Na dobry początek Starting as We Mean to Go On Popularności przydają mu etykietka „hiphopowca w operze” (tak, on napraw- He owes his popularity to his super- dę tańczy breakdance), wdzięk i sce- model looks, great charisma on- and niczna charyzma oraz aparycja modela. off-stage, and his… breakdancing Jednak najważniejszy jest głos – bez skills. But his dazzling voice is more niego cała reszta byłaby bez znaczenia. important than anything – without it, Historię rozchwytywanego dziś kontratenora Jakuba nothing else would matter. Józefa Orlińskiego opowiedziano już wiele razy: koncerty od najmłodszych lat w chłopięco-męskim chórze Grego- The acclaimed counter-tenor Jakub Józef Orliński rianum, studia wokalne na warszawskim Uniwersytecie started his career singing with the Gregorianum boys’ Muzycznym, które przez pierwsze lata były ciężką harówką and men’s choir in the 1990s. He went on to study vocals (artysta zaczynał bez żadnego formalnego wykształcenia at the Chopin University of Music in Warsaw – a major muzycznego), potem Akademia Operowa Teatru Wielkiego undertaking for a singer with no formal training – and – Opery Narodowej i kuźnia talentów, czyli nowojorska participated in the Opera Academy of the Grand Theatre Juilliard School, zwycięstwo w 2016 Metropolitan Opera – National Opera. Following two years at the illustrious National Council Auditions, słynny występ dla Radio Juilliard School in New York, he won the Grand Finals France podczas festiwalu Aix-en-Provence, który stał się in the Metropolitan Opera National Council Auditions. hitem YouTube’a (Orliński jest ubrany w szorty, akompa- His celebrated performance of Vivaldi’s heart-rending niujący mu pianista gra w klapkach, a raz usłyszana aria aria for Radio France at the Aix-en-Provence Festival, Vivaldiego chwyta za serce i nie chce puścić…), wreszcie featuring Orliński dressed in shorts and trainers, became kontrakt płytowy z cenioną wytwórnią Warner Classics a major YouTube hit. He has also secured a record deal & Erato i zaproszenia z całego świata, w tym do Carnegie with Warner Classics & Erato, and performs at stages all Hall, Oper Frankfurt, San Francisco Opera i Wigmore Hall over the globe, including Carnegie Hall, Oper Frankfurt, oraz na festiwale w Verbier i Glyndebourne. San Francisco Opera and Wigmore Hall and at the Verbier Po powyższej rekomendacji z tym większą radością and Glyndebourne festivals. anonsujemy to piękne muzyczne otwarcie nowego This introduction leads to announcing a great start roku (niech to będzie dobra wróżba na przyszłość!) – to the new year – and hopefully a good omen for the fu- od 6 stycznia na platformie PLAY KRAKÓW możemy ture! Starting from 6 January, we can see and hear Jakub słuchać i oglądać Jakuba Józefa Orlińskiego śpiewającego Józef Orliński perform on the PLAY KRAKÓW platform z towarzyszeniem Capelli Cracoviensis. Program koncertu accompanied by Capella Cracoviensis. The programme wypełnia muzyka George’a Friderica Handla: śpiewak resounds with music by George Frideric Handel: the musi- wraz z krakowskim zespołem zaprezentują fragmenty cians present excerpts from oratorios Samson, Theodora z oratoriów Samson, Teodora i Mesjasz (m.in. zachwyca- and The Messiah, including the captivating aria He was jącą arię He was despised). Recital zarejestrowany w Sali despised. The recital, recorded at the Krzysztof Penderecki Audytoryjnej im. Krzysztofa Pendereckiego Centrum Auditorium Hall at the ICE Kraków Congress Centre, is one Kongresowego ICE Kraków jest jedną z ważniejszych of the most important concert premieres on the platform premier koncertowych na krakowskiej platformie VOD and will be available to users of PLAY KRAKÓW until i pozostanie dostępny dla słuchaczy przez cały rok. (bs) the end of the year. (bs)

Organizatorzy: Miasto Kraków, KBF Organisers: City of Kraków, KBF www.playkrakow.com www.playkrakow.com 10 d ROK STANISŁAWA LEMA STANISŁAW LEM YEAR

Kosmiczny rok Cosmic Year

Nie tylko powieści i opowiadania fan- Science fiction novels and short sto- tastycznonaukowe, lecz także proza ries, realist prose, futurist and philo- realistyczna, eseje futurologiczno­ sophical essays, articles, letters, au- ‑filozoficzne, felietony, autobiografia tobiography… In 2021, we’ll immerse czy listy… W 2021 roku oddamy się lek- ourselves in the writings of Poland’s turze tekstów legendy polskiej litera- legendary author Stanisław Lem. tury science fiction – Stanisława Lema. “Good books tell the truth, even when they’re about „Dobre książki są zawsze prawdziwe, nawet gdyby things that never have been and never will be. They’re opisywały rzeczy, które nigdy nie wydarzyły się i nie wyda- truthful in a different way. When they talk about outer rzą” – deklarował pilot Pirx, bohater opowiadań najsłyn- space, they make you feel the silence, so unlike the Earthly niejszego polskiego twórcy fantastyki naukowej. W roku kind”, according to Pirx the Pilot, protagonist created by Po- 2021, który przez Sejm RP został ogłoszony Rokiem land’s finest SF author. In 2021, declared asStanisław Lem Stanisława Lema, sięgniemy właśnie po taką literaturę, Year by the Polish parliament, we celebrate the centenary by uczcić szczególny jubileusz – stulecie urodzin pisarza of the great writer’s birth. Over the next twelve months, przypadające na 12 września. Przez najbliższe dwanaście we’ll explore his writings in the literary context as well miesięcy będziemy spotykać się z jego twórczością nie as during theatre, music, film and academic events held tylko w kontekście literackim, ale też podczas rozmaitych throughout Poland. Kraków joins in with the celebrations wydarzeń teatralnych, muzycznych, filmowych czy na- at events from the Children’s Literature Festival to Sacrum ukowych w całej Polsce. Urodzinowych akcentów będzie Profanum – after all Lem made our city his home for over szczególnie dużo w Krakowie (od Festiwalu Literatury dla 50 years! The anniversary culminates with Lem’s Birthday Dzieci po Sacrum Profanum), czyli w mieście, w którym held between 12 and 14 September at the ICE Kraków Lem mieszkał przez ponad 50 lat! Kulminacja jubileuszu Congress Centre. You can find full information on events przypadnie na wydarzenia nazwane Urodzinami Lema and initiatives held as part of the anniversary celebrations organizowane między 12 a 14 września w Centrum Kon- on the specially designed website roklema.pl. gresowym ICE Kraków. Wszystkie informacje poświęcone 2021 will also serve as a prelude to extensive discus- inicjatywom w ramach całorocznych obchodów roczni- sions on the subject of the author and his work, moving cowych zbierane są na specjalnie w tym celu utworzonej from bookshops and lecture rooms to the brand-new stronie internetowej roklema.pl. Planet Lem Centre of Literature and Language. The venue Rok 2021 to również preludium do szerszych dyskusji features a multifunctional literary centre and state-of- o pisarzu, prowadzonych już nie tylko we wnętrzach ka- the-art exhibition space. Construction work on this unique meralnych księgarń czy uniwersyteckich sal, lecz w prze- space, combined with the revitalisation of the former strzeni specjalnie do tego przygotowywanej – Centrum Salt Warehouse in Zabłocie, is planned to start in 2021. Literatury i Języka Planeta Lem. Będzie to miejsce sku- Until the opening of Planet Lem, the centre showcasing pione wokół postaci jednego z najwybitniejszych pisarzy the author’s works will be the Potocki Palace, also serv- XX wieku, które połączy wielofunkcyjne centrum literackie ing as the new headquarters of the UNESCO Kraków City z nowoczesną przestrzenią ekspozycyjną. Jego budowa of Literature Team from January onwards. (am) połączona z rewitalizacją dawnego Składu Solnego na Za- błociu ma się rozpocząć właśnie w tym roku – szczegól- nym dla wszystkich lemologów, lemofilów i wielbicieli dobrej literatury. Do inauguracji działań Planety Lem ośrodkiem pomysłów na prezentację twórczości pisarza będzie Pałac Potockich, który od stycznia stanie się nową siedzibą zespołu Krakowa Miasta Literatury UNESCO. (am)

www.roklema.pl www.roklema.pl 12 d ROK STANISŁAWA LEMA STANISŁAW LEM YEAR STANISŁAW LEM YEAR ROK STANISŁAWA LEMA d 13

mu pomagali, poza tym schronienie organizował jego for my biography of Stanisław Lem, and all these texts Mgławica Lem Lem Nebula ojciec Samuel. frequently led me astray. In Highcastle especially, Lem Interesowały mnie też związki pisarza z kobietami przed omitted many issues or turned them into anecdotes. przyjazdem do Krakowa i zaraz po ekspatriacji. Rela- His Lwów period remains the least well known, and his Sto lat temu we Lwowie urodził się Stanisław Lem was born a hundred cje te można prześledzić tylko w niewielkim stopniu, family relations are still largely shrouded in mystery. Stanisław Lem. Jak wyglądało życie years ago this year in Lwów. We talk a z różnych źródeł wynika, że Lem poświęcał im bardzo For example, we still don’t know who helped the Lem autora popularnych powieści science to Dr. Agnieszka Gajewska, author dużo energii i spotykał się z wieloma dziewczynami family hide during the occupation, but they must have i we Lwowie, i w Krakowie. Było to dla mnie istotne, had a vast network of contacts, and major funds, in order fiction? O pracy nad biografią pisarza, of a forthcoming biography of the ac- ponieważ zastanawiałam się chociażby, jak potoczyły to survive. I think there is a simple explanation for this która ukaże się w tym roku, opowiada claimed science fiction author, about się losy dziewczyny, z którą był związany i ukrywał się gap in our knowledge: it is likely that Lem himself didn’t badaczka Agnieszka Gajewska. her work on the book. w czasie okupacji. Jest wiele podobnych, tajemniczych know who the help came from for security reasons, while wydarzeń w jego biografii. Listy, wywiady rzeki i inne shelter was organised by his father Samuel. Karnet: Stanisław Lem mówił o sobie w wywiadach Karnet: Stanisław Lem talked about his life in inter­ rozmowy, z których też korzystałam, czy wspomniany I was also interested in Lem’s relationships with women rzekach, Wysokim Zamku czy listach… Czego jesz­ views, his autobiographical novel Highcastle and Wysoki Zamek to nie były teksty, w których mógł opo- prior to his arrival in Kraków and immediately after ex- cze nie wiemy o pisarzu? numerous letters. Is there much left to be learned wiedzieć o sprawach wstydliwych, o rzeczach, z którymi patriation. Little is known about this, although various Agnieszka Gajewska: Wydaje mi się, że nie wiemy jeszcze about him? sobie nie radził. Jego rozmówcy nie zdawali sobie sprawy sources suggest that Lem devoted a great deal of en- wielu rzeczy. Choć zwykle traktuje się wywiady rzeki jak Agnieszka Gajewska: There are plenty of things we still z jego żydowskiego pochodzenia, nie pytali więc o wiele ergy to them and that he met with many young women teksty autobiograficzne, to w literaturze przedmiotu don’t know. While texts such as interviews are generally kwestii. Kiedy czytałam dzienniki pisarzy z tego same- in Lwów and Kraków. I found it important; for example, istnieje bardzo wyraźne rozróżnienie między wywiadem, regarded as autobiographical, in literature there exists go okresu, na przykład Jana Józefa Szczepańskiego, I wondered what happened to the girl he was involved nawet obszernym, a autobiografią. Wywiady są ograni- a clear distinction between interviews, however extensive, bliskiego przyjaciela Lema, czy Mariana Brandysa, with and was in hiding with during the occupation. His czone do tych pytań, na które autor chciał odpowiedzieć and autobiography. Interviews are limited to questions to ewidentnie widać, że zmagali się sami ze sobą, mieli life features many other mysterious events. But his let- i które zadał mu rozmówca. Dodatkowo Lem zazwy- posed by the interviewer and those the author chose do siebie pretensje o różne rzeczy, choć zapewne zdawali ters, extensive interviews and other discussions I reached czaj używał w nich form bezosobowych, rzadko mówił to answer. Additionally, Lem rarely wrote in the first sobie sprawę, że ktoś kiedyś będzie mógł przeczytać for, or even Highcastle, weren’t texts where he felt free w pierwszej osobie, dlatego trudno niekiedy dowiedzieć person, so it can be difficult to be certain what he re- ich zapiski. Nie sądzę jednak, żeby Lem chciał dokonać to talk about anything he found embarrassing or he się, co naprawdę myślał i jaki miał stosunek emocjonal- ally thought and what he felt regarding certain specific takich wewnętrznych rozrachunków jak wspomniani struggled with. Most of the time, his interviewers had ny do konkretnych wydarzeń. W Wysokim Zamku, który events. Highcastle is an extensive autobiographical es- autorzy, dlatego często nie wiemy, w jakim był stanie no idea about his Jewish roots, so they simply didn’t ask jest z jednej strony esejem autobiograficznym, a z drugiej say and a treatise on remembering and forgetting; Lem ducha i jak sobie radził z różnymi trudnymi sytuacjami. questions which might have proven pertinent. When I read traktatem o zapominaniu i pamiętaniu, Lem podkreślał wrote in the preface that he was describing a single Co sprawiło największą trudność podczas pracy nad memoirs of other authors writing at the same time – for we wstępie, że opisuje tylko jeden z wybranych wątków theme from his youth, so it follows that he kept silent tą biografią? example Marian Brandys or Lem’s close friend Jan Józef swojej młodości, a zatem wiele innych przemilczał. on many others. He also produced an extensive body Biografia to gatunek mocno związany z historią po- Szczepański – it’s clear that they faced internal strug- Lem zostawił też obszerną korespondencję, ale i w tym of correspondence, but here he also shied away from lityczną i społeczną. Jeśli dotyczy pisarza, dochodzą gles; that they were angry with themselves while being przypadku uciekał od spraw osobistych na rzecz zajmo- personal matters, instead focusing on global issues. He do tych rozważań wątki związane z kolejnymi utwo- aware that one day someone will read what they wrote. wania się problemami globalnymi. Nawet do najbliż- rarely wrote about his thoughts and feelings, even to his rami, ich genezą i rezonansem, jaki wywołały. Byłam I don’t think that Lem was aiming to express his inner szych przyjaciół rzadko pisał o tym, co czuł i myślał, closest friends, tending to discuss current events and przekonana, że więcej informacji o jego życiu można struggles the way other authors did, and so we generally zazwyczaj referował bieżące wydarzenia i inspirujące go books he was inspired by. I conducted extensive research znaleźć w beletrystyce niż w esejach wspomnieniowych. don’t know how he was feeling and how he coped with lektury. Podczas pracy nad biografią Stanisława Lema A jednocześnie z tych rozproszonych wątków trzeba było difficult situations. Agnieszka Gajewska, photo by Bartosz Dąbrowski te wszystkie teksty – nawet Wysoki Zamek – potrafiły zbudować przekonującą całość. Musiałam uwzględnić What was the most difficult element of your work on sprowadzić mnie na manowce. Bardzo dużo rzeczy w tej opowieść o przedwojennym Lwowie, poruszyć kwestię the biography? książce Lem pominął albo sprowadził do anegdoty. ekspatriacji, a także odtworzyć sytuację żydowskiego Biography as a genre has close ties with political and Najbardziej tajemniczy pozostaje okres lwowski, a szcze- dziecka dorastającego w dwudziestoleciu międzywo- social history. When it concerns an author, there is gólnie dużo problemów sprawia rekonstrukcja jego jennym, następnie młodego człowieka, który przeżył the added element of examining their oeuvre, its origins relacji rodzinnych. Nadal brakuje też informacji o tym, okupację, a potem dorosłego próbującego całkowicie and impact. I was convinced that I’d find more information kto pomagał Lemom ukrywać się we Lwowie w czasie odciąć się od żydowskiej przeszłości, co w gruncie rze- about his life in his fiction than his memoirs, but I still okupacji i skąd mieli na to środki finansowe. Musieli czy nie było możliwe. Prześledziłam też, co działo się had to build a convincing whole from these disperse frag- dysponować naprawdę ogromną siecią kontaktów, skoro po wojnie w środowisku polskich Żydów. Oczywiście takie ments. I had to take into account tales of pre-war Lwów, udało im się przetrwać. Myślę, że nie wiemy tego wszyst- informacje można zaczerpnąć z książek historycznych, explore the topic of expatriation and try to reconstruct kiego z bardzo prostego powodu: sam Stanisław Lem jednak by zrozumieć, jak Lem funkcjonował, sięgnęłam the life of a Jewish child growing up during the interwar ze względów bezpieczeństwa nie wiedział, jacy ludzie po wspomniane już dzienniki jego rówieśników lub osób period; the child becoming a young man surviving the oc- nieco starszych od pisarza, z którymi łączyły go podobne cupation, and later, as an adult, doing his best to distance 14 d ROK STANISŁAWA LEMA STANISŁAW LEM YEAR STANISŁAW LEM YEAR ROK STANISŁAWA LEMA d 15

doświadczenia. Pracy nie ułatwiało mi zacieranie przez himself from his Jewish past – which was, of course, not Lema śladów żydowskiego pochodzenia oraz niechęć entirely possible. I also studied how the circles of Polish do opowiadania o członkach rodziny, którą łatwo zro- Jews changed after the war. Of course such information zumieć, ponieważ każda taka rozmowa przywoływałaby can be found in history books, but in order to really un- wspomnienia o okupacji, a zatem bolesne przeżycia, derstand Lem I also reached for memoirs written by his które zostawił za sobą. contemporaries or slightly older authors who shared Najtrudniejsza natomiast była rekonstrukcja losów similar experiences. My work was made considerably kobiet otaczających Lema. Ich troskliwość sprawiła, more difficult by the fact that Lem tried to erase his że mimo rozmaitych trudności, wliczając w to problemy Jewish roots and was reluctant to talk about his family zdrowotne, mógł pisać. Niełatwo było zrekonstruować – understandable, since any such conversation would chociażby biografię jego matki Sabiny, która jest jedną have touched upon painful memories of the occupation. z najbardziej tajemniczych postaci w życiu pisarza, choć The most difficult task was reconstructing the fates przecież mieszkała w Krakowie do lat 70. ubiegłego of women surrounding Lem. Their care for him allowed stulecia. Dzięki Joannie Lisek z wrocławskiej Katedry him to work despite various difficulties, including health Judaistyki udało mi się znaleźć dzienniki kobiet, które problems. It has even been difficult to reconstruct the life przed wojną były w podobnym wieku co Sabina, i właśnie of his mother, Sabina; she remains one of the biggest te zapiski pomogły mi odtworzyć jej życie w Przemyślu mysteries in Lem’s life, even though she lived in Kraków i Lwowie. Nawet próba zrekonstruowania faktów o Bar- until the 1970s. Joanna Lisek from the Department of Jew- barze Lem nie powiodłaby się, gdyby nie pomoc rodziny ish Studies at the University of Wrocław helped me i lokalnych historyków. Po kobietach nie zostaje niestety find memoirs and journals of women of a similar age, zbyt dużo śladów, chyba że były albo bardzo bogate, albo and their notes helped me reconstruct Sabina’s life dobrze wykształcone, albo tworzyły, dlatego zależało in Przemyśl and Lwów. It would have been impossible mi, by te wątki pojawiły się w biografii Lema. to learn much about Lem’s wife Barbara if it weren’t for Czy Lem odnosił się – a jeśli tak, to w jaki sposób – help from the family and local historians. Sadly, women do ewentualnej obecności wątków autobiograficznych frequently leave little information behind, unless they w jego utworach fantastycznonaukowych? are very rich, highly educated or are prolific artists, To jest kluczowe pytanie, które stawiałam sobie, pisząc which is why I found it important to include these details moją poprzednią książkę Zagłada i gwiazdy. Tak napraw- in Lem’s biography. dę to amerykański slawista i tłumacz literatury polskiej Did Lem’s writings feature autobiographical themes, na język angielski Michael Kandel, który był oczarowany and if so, how? twórczością Stanisława Lema, dostrzegł wątki autobio- This is the key question I tried to answer in my previous graficzne pojawiające się w jego powieściach. Kandel book The Holocaust and the Stars. The truth was that ze względu na doświadczenia rodzinne i wykształcenie it was Michael Kandel, the great American scholar and znał historię tego regionu Europy, wiedział więc, jak translator of Polish literature into English (including mogło wyglądać życie Lema podczas okupacji. Dlatego Lem’s works), who noted autobiographical themes in his w listach zadawał mu pytania, na które ten odpowiadał novels. Due to his own family experience and education, szczegółowo, co nie znaczy, że jednoznacznie. Często Kandel is highly familiar with the history of this part zmieniał zdanie i w miarę jak obdarzał Kandla coraz of Europe, so he understood what Lem’s life was likely większym zaufaniem, odsłaniał kolejne fragmenty swojej to have been like under the occupation. He asked Lem biografii. Dotyczyło to zwłaszcza Pamiętnika znalezio- many questions in his letters, which the author answered nego w wannie, który był wielokrotnie omawiany w ich in detail – which doesn’t mean his answers were unam- korespondencji, najpierw jako opowieść o czasach stali- biguous. Lem changed his mind frequently, and as his nowskich, a potem jako zapis przeżyć Lema związanych trust in Kandel grew, he revealed more about his own life. z okupacją. Badałam zatem takie tematy i obsesje jak This mainly concerns Memoirs Found in a Bathtub, which bycie ocalałym czy przyglądanie się okrutnym sce- they frequently discussed in their correspondence – first nom, które są obecne w prawie każdej jego powieści as an account of the Stalinist era and later as a record i niektórych opowiadaniach. Czasem pojawiają się one of Lem’s experiences of the occupation. And so I studied na pierwszym planie, czasem na trzecim, przypominają topics and obsessions such as survivor’s guilt and de- nocne koszmary i uparcie powracają w różnych utwo- tailed scenes of violence, featured in almost all of Lem’s Stanisław Lem w roku 1966, zdjęcie udostępnione przez Wojciecha Zemka, sekretarza autora 16 d ROK STANISŁAWA LEMA STANISŁAW LEM YEAR STANISŁAW LEM YEAR ROK STANISŁAWA LEMA d 17

rach. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy zamieszczał novels and in certain short stories. At times they are at kiedy przeprowadzono pierwsze udane transplanta- Wajda. Lem started writing the script around the time te wątki celowo. Jednak Lem we wspomnianych listach the forefront, at others they remain in the background; cje. Zarejestrował i wyolbrzymił wszystkie lęki osób, of the first successful organ transplants in humans. He do Kandla pisał, że swoją biografię rozbijał na różne they are nightmarish and, like nightmares, they keep które były przeciwne tego typu zabiegom. Jego gro- marked and hugely exaggerated fears of people who postaci, bo to z siebie czerpał materiał do tych wszystkich coming back in other writings. It is difficult to be certain teskowa wizja polegała na tym, że przeszczep danego opposed the breakthrough idea. In his grotesque vision, omawianych w powieściach problemów. whether he included these themes deliberately, although organu skutkował przejęciem cech osobowości dawcy, a transplanted organ gives the recipient the donor’s Te same wątki pojawiają się też w twórczości reali- in his letters to Kandel Lem wrote that he spread his a transplantacja między płciami wiązała się z zatarciem personality traits, while transplanting organs between stycznej Lema, czyli Czasie nieutraconym, i również own life experience among different characters; that he granicy między zachowaniami uznanymi za męskie men and women erases differences between the sexes. są rozszczepione na kilka postaci. Nie szukałam jednak was the source material for all the problems discussed i kobiece. Pojawiają się tam też problemy, które i dziś Other themes could just as easily stir debate today, w jego książkach rekonstrukcji wydarzeń, interesowała in his books. potrafią rozpalić debatę publiczną, jak transplantacje such as transplants from animals into humans. It is mnie raczej opowieść o tym, co przeżył i pokazał przez Similar themes appear in Lem’s realist trilogy Time między człowiekiem a zwierzęciem. To jest filozoficzny a philosophical film which explores human fear of new pryzmat emocji. Dlatego tropiłam sceny dotyczące lęku Not Lost and, once again, they are split among several film rejestrujący strach przed nowymi wyzwaniami, challenges faced by medicine and the law. At the same czy paraliżu wewnętrznego. Dzięki socjolożce i psy- characters. I did not search his books for reconstruc- wobec których stają medycyna czy prawo. Jednocześnie time, the film helps us distance ourselves from such fears, cholożce Barbarze Engelking, która zwróciła uwagę tions of events; instead I was interested in his accounts Przekładaniec pomaga się zdystansować od tego typu since these days organ transplants are widely seen as na możliwość traktowania snów jako źródła badań nad of his experiences and emotions, so I sought out scenes lęków, bo przecież transplantologia nie wzbudza już a standard medical treatment. Better still, many elements Zagładą, łatwiej jest zrozumieć powieści Lema mają- exploring fear or inner paralysis. The sociologist and tak silnych emocji. Co ważne, czas okazał się łaskawy of the futuristic vision – such as the stunning costumes ce konstrukcję sennego koszmaru. Dotyczy to przede psychologist Barbara Engelking notes that by treating dla wielu elementów tej futurystycznej wizji, m.in. nie designed by Barbara Hoff – have truly stood the test wszystkim Pamiętnika znalezionego w wannie, ale nie dreams as a source of study of the Holocaust, we can zestarzały się kostiumy zaprojektowane przez Barbarę of time. This is a huge achievement for any film made tylko. Ta struktura upiornego snu, w którym powracają make sense of Lem’s novels which follow the narrative Hoff. A przecież zrealizowanie filmu science fiction, in the 1960s, and especially for a science fiction movie. najbardziej nieoswojone wspomnienia z przeszłości, jest of nightmares. This mainly concerns Memoirs Found który po tylu latach nie byłby anachroniczny w warstwie Przekładaniec is one of the few successful productions według mnie kluczem do zrozumienia tego, co wydarzyło in the Bathtub. The structure of a nightmare, bring- wizualnej, wcale nie jest takie łatwe. of Lem’s film scripts; popular with the author himself, it się we Lwowie w czasie wojny. Podczas okupacji kamuflaż ing back terrifying memories of the past, seems to be Ten jeden z nielicznych udanych i zekranizowanych can offer us something valuable at the time of the pan- czy rozdwojenie tożsamości były podstawą funkcjono- the key to understanding what happened in Lwów during scenariuszy Lema – który na dodatek podobał się jemu demic. First of all, it is available free online! More im- wania. Takie właśnie wątki pojawiają się w książkach the war. During the occupation, concealment or adopt- samemu – może nam dużo zaoferować w naszej pan- portantly, it concerned a medical procedure which Lema – od groteskowych wizji bohatera, który w piątek ing a dual identity were fundamental, and we find these demicznej sytuacji. Po pierwsze, jest dostępny online, ignited the public imagination in 1968 and which has jest inny i spotyka się ze swoją czwartkową wersją, themes in many of Lem’s books: from grotesque visions po drugie, dotyczy problemu medycznego, który w 1968 since become an almost pedestrian procedure; finally, do bardzo poważnych problemów z osobowością jego of the protagonist who encounters his very different self roku rozgrzewał opinię publiczną, a teraz stał się na- it shows us how to distance ourselves from lawyers or postaci. Jeżeli weźmiemy pod uwagę Głos Pana, to dla from the previous day to serious considerations of his szą codziennością, po trzecie, pokazuje, jak można się insurance companies trying to capitalise on the human osób, które czytały tę książkę w latach 60. i na początku characters’ personalities. Let’s consider His Master’s zdystansować od komunikatów prawników bądź firm body. Maybe Przekładaniec can provide a perfect break lat 70. XX wieku, było jasne, że Piotr Hogarth to sam Voice: for people who read the book in the 1960s and early ubezpieczeniowych dotyczących statusu ludzkiego ciała. from the pandemic, allowing us to distance ourselves autor. Lem pisał też do wielu przyjaciół, że zawarta 1970s, it was clear that the character of Peter Hogarth Być może właśnie Przekładaniec będzie szansą na ode- from myriad conspiracy theories concerning the virus, w tej samej powieści retrospekcja profesora Rappaporta represents the book’s author. Lem also wrote to friends, rwanie się od licznych utrudnień związanych z pandemią, and helping us consider the rapidly changing global to jego własne okupacyjne przeżycia, jednak nikt nie saying that Professor Rappaport’s retrospections reflect zdystansowanie się od teorii spiskowych dotyczących situation. podjął tego tematu, co było dla mnie zadziwiające. Jeżeli his very own’s experiences of the war; I was amazed wirusa, a jednocześnie stanie się pretekstem do prze- Interviewed by Anna Mazur spojrzy się na książki Lema z odpowiedniej perspektywy to find that no-one followed up on this. When you look myśleń, jak bardzo zmienia nas ta globalna sytuacja. Full interview: www.karnet.krakow.pl i potraktuje poważnie zawarte w nich wskazówki, to nagle at Lem’s books from the right perspective, the context Rozmawiała Anna Mazur ukazują się nam zupełnie nieoczywiste rzeczy. reveals many surprises. Pełny zapis rozmowy na www.karnet.krakow.pl Rok 2021 został ogłoszony Rokiem Stanisława Lema. 2021 has been announced to be Year of Stanisław Agnieszka Gajewska works at the Institute of Pol- Liczne rozmowy o pisarzu będą toczyć się także w kon­ Lem. Many of the discussions about the author will ish Studies at the Adam Mickiewicz University tekście trwającej pandemii. Co w prozie Lema może be held in the context of the ongoing pandemic. What Agnieszka Gajewska pracuje w Instytucie Filo- in Poznań. She is an assistant professor, liter- nas w tym czasie podnieść na duchu? can we find in Lem’s prose to lift our spirits at this logii Polskiej UAM w Poznaniu, jest profesorką, ary scholar and author of books The Holocaust Prognozy Lema trudno czytać dla poprawy humoru, difficult time? literaturoznawczynią, autorką książek Zagłada and the Stars. The Past in Stanisław Lem’s Fic- wielu krytyków zwracało uwagę na jego mizantropię, Lem’s novels and stories aren’t exactly a light read, and i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema tion (2016) and Motto: Feminism (2008). She was która skądinąd wynikała z jego życiowych doświadczeń many critics have written about his misanthropy, admit- (2016) oraz Hasło: feminizm (2008). Redaktor- the academic editor of an anthology of trans- i trzeźwej oceny zjawisk polityczno-społecznych, choć ting that it was rooted in his life’s experience and a sober ka naukowa antologii przekładów Teorie wywro- lations and a co-editor (with Maciej Michalski) niektórych zapewne pocieszyłyby Cyberiada i jej po- analysis of the socio-political reality. That said, The Cy- towe oraz współredaktorka (razem z Maciejem of a book on gender studies published in 2020. dobnegroteskowe wizje. beriad and grotesque visions spun in other short stories Michalskim) Kultur dziewictwa (2020). Kieruje She heads the Interdisciplinary Centre of Gen- Chciałabym jednak zwrócić uwagę – á propos Lema are filled with humour, fitting in the current situation. Interdyscyplinarnym Centrum Badań Płci Kultu- der and Identity Studies at the Adam Mickiewicz scenarzysty – na Przekładaniec w reżyserii Andrzeja I would also like to note Przekładaniec [Roly Poly – trans.] rowej i Tożsamości UAM. W tym roku ukaże się jej University in Poznań. Her biography of Stanisław Wajdy. Lem rozpoczął prace nad scenariuszem do filmu, – a short science fiction comedy film directed by Andrzej biografia Stanisława Lema. Lem will be published later this year. Wydarzenia

18 d WYDARZENIA EVENTS

niej arii, kompozytor otworzył okno, chwycił primadonnę Operowe ABC wpół i zagroził, że wyrzuci ją na ulicę. Z Handlem nie było żartów, więc Cuzzoni bez dalszych już sprzeciwów przystała na partię, która jeszcze przed chwilą wydała Czy wiecie, że w XVII i XVIII wieku czas się jej za mało wirtuozowska. karnawału był zarazem najważniej- szym i najmodniejszym w roku sezo- Brawa Operowa etykieta dopuszcza, by publiczność wyra- nem operowym? żała entuzjazm w trakcie przedstawienia – nagradzając popisowe arie lub pomiędzy aktami. Zwyczaj ten drażnił Festiwal Opera Rara (patrz s. 4), który odbywa się Richarda Wagnera, który nad wyraz poważnie traktował na przełomie stycznia i lutego, nawiązuje terminem swoje dokonania. Na festiwalu w Bayreuth w 1882 roku, właśnie do tej barokowej spuścizny. Takich opowieści, chcąc utrzymać podniosły i skupiony nastrój premiery historyjek, faktów, ciekawostek i anegdot znajdziemy Parsifala, zapowiedział publice, że nie życzy sobie prze- w dziejach opery całe mnóstwo. Ich zupełnie nieobiek- rywania dzieła oklaskami. Zdezorientowani słuchacze tywny wybór proponujemy poniżej w formie skróconego na wszelki wypadek powstrzymali się od braw… także leksykonu. po zakończeniu spektaklu. Ręczne sterowanie emocjami publiczności zemściło się zresztą na kompozytorze. Gdy Aria podczas kolejnych przedstawień w poszukiwaniu uzna- Forma wokalno-instrumentalna z kantylenowo roz- nia sam po drugim akcie wykrzyknął „Brawo!”, został winiętą partią głosu, stosowana jako zamknięta całość uciszony przez słuchaczy pełnym oburzenia syczeniem. w operze – zza tej krótkiej, wręcz suchej definicji nie (Zob. także: Publiczność). wygląda ani skrawek ogromnych emocji, które od wieków wiążą się z ariami. Przede wszystkim są one tą częścią Chór opery, w której akcja sceniczna zatrzymuje się, aby bohater Jego partie nie zyskują zwykle sławy równej ariom. mógł dać wyraz rozpaczy, radości, gniewowi, miłości, try- Operowemu chórowi trafia się jednak czasem pieśń taka umfowi, nienawiści… Sprawdźcie, ile pasji i intensywności jak Va, pensiero, którą do Nabucco skomponował Giu- mają w sobie takie operowe przeboje, jak Nessun dorma seppe Verdi. Śpiew żydowskich niewolników cierpiących (Turandot), cavatina Figara (Cyrulik sewilski), La donna pod babilońskim jarzmem i wspominających ojczyznę è mobile (Rigoletto), habanera (Carmen), walc Musetty należy do najsłynniejszych operowych melodii w całej (Cyganeria), Casta diva (Norma) czy aria Królowej Nocy historii gatunku. Jest ona tak lubiana, że podczas spek- (Czarodziejski flet). takli często wykonuje się ją dwa razy. A niemal 60 lat Bywało, że emocje brały się nie z libretta, ale wprost po premierze Nabucco, gdy ulicami Mediolanu kroczył z życia. Gdy Francesca Cuzzoni, kapryśna gwiazda Han- kondukt pogrzebowy Verdiego, zebrane tłumy śpiewały dlowskiej opery, odmówiła zaśpiewania napisanej dla właśnie Va, pensiero. (Zob. także: Rewolucja).

Senesino (z lewej) i Francesca Cuzzoni (w środku) podczas wykonania opery Flavio George’a Friderica Handla, anonimowa karykatura z epoki, Długość domena publiczna Najpierw Wagner – Śpiewacy norymberscy: blisko pięć, Parsifal i Lohengrin: minimum cztery, a słynna tetralogia Pierścień Nibelungów to w sumie (a tak jej wykonanie widział kompozytor) 15 godzin muzyki. To jeszcze nic – wykonanie całego cyklu Licht Karlheinza Stockhausena trwałoby mniej więcej 29 godzin (nikt tego jeszcze nie próbował). Czymże są przy tym niespełna cztery godziny Handlowskiego Juliusza Cezara, jednego z operowych „tasiemców” ery baroku? Odtrutką na Wagnerowski (nie- miecki?) gigantyzm niech stanie się Porzucenie Ariadny – Mecenas Partner Główny Patroni medialni Darius Milhaud rozpisał swoją operę na cztery głosy solowe Opery Krakowskiej Opery Krakowskiej Opery Krakowskiej i chóry, a wszystko to zamknął w siedmiu minutach. Można? 20 d WYDARZENIA EVENTS

Figaro Kastraci Narodził się na kartach komedii Pierre’a Beaumar- Źródeł zjawiska „anielskich głosów” upatrywać trzeba chais’go. Francuski dramatopisarz stworzył trzy komedie, w papieskim zakazie występowania kobiet w kościołach. które koncentrują się wokół losów, intryg i sztuczek W XVII i XVIII wieku kastraci zdominowali także scenę sprytnego lokaja hrabiego Almavivy, i wszystkie trzy operową, czarując słuchaczy giętkimi głosami o żeńskiej stały się kanwą oper (doliczyłam się przynajmniej ośmiu). skali (zbliżonymi do sopranu lub altu), które zachowały Nieśmiertelność – bo wersje umuzycznione zdecydowa- jednak męskie donośne brzmienie. Najlepsi – Senesino, nie przyćmiły sławę dramatów – zapewnili mu Mozart Carestini, Caffarelli czy Farinelli – pławili się w sławie w Weselu Figara i Rossini w Cyruliku sewilskim. Wniosek? i uwielbieniu. Zatrzęsienie ról dla kastratów znajdzie- Warto bywać w operze! my u Handla, który pisał dla nich wirtuozowskie partie mitycznych i historycznych bohaterów czy namiętnych Głos kochanków (od Rinalda, którym niemiecki kompozytor Warunek sine qua non opery – musi być przynaj- rozpoczął swoją wielką angielską karierę, po jedną z jego mniej jeden, jak w monodramach Erwartung Arnolda ostatnich oper Serse). Schönberga czy La voix humaine Francisa Poulenca. W połowie XVIII wieku w Europie opinia publiczna Przyjrzyjmy się również drugiemu końcowi tej skali, potępiła kastrację jako barbarzyństwo, sto lat później na którym sytuuje się np. Wojna i pokój Sergiusza Pro- uznano ją za bezprawną i karalną. Kastraci nie zniknęli kofiewa – do ośmiu głównych ról dochodzi tu ponad 70 jednak całkiem ze sceny – proceder po prostu starannie innych postaci wymienionych w libretcie. A i tak jestem ukrywano. Śpiewający w chórze kaplicy Sykstyńskiej pewna, że w porównaniu z powieścią Tołstoja kompozytor „Rzymski Anioł”, czyli Alessandro Moreschi, ostatni znany poczynił poważne skróty… kastrat, zmarł w 1922 roku.

Festiwal Opera Rara 2018, Arnold Schönberg, Erwartung, reż. Paweł Świątek, śpiewa Evelina Dobračeva Klapa Traviata, Carmen, Madama Butterfly, Cyrulik sewilski – co je łączy? Och, to łatwe, powiecie: operowy kanon, największe hity, tytuły najczęściej goszczące na scenach. W rankingu najchętniej wykonywanych oper na świecie, którym serwis Operabase podsumował sezon 2018/2019, zajęły one odpowiednio miejsca pierwsze, czwarte, szóste i siódme. Jest jednak coś jeszcze. Otóż premiery wszystkich czterech dzieł zakończyły się spektakularną porażką… Słuchacze Traviaty uważali, że Verdi wybrał primadonnę stanowczo za starą do roli Violetty (miała wówczas, hm, 38 lat). Publiczność Carmen uraził fakt, że Bizet bohate- rami uczynił ludzi z półświatka o wątpliwej moralności („Złodzieje, Cyganie, robotnice! W Opéra Comique, teatrze rodzinnym!” – wykrzykiwał w oburzeniu dyrektor sceny). Z kolei Puccini klapę Madama Butterfly przypisał zemście nieprzychylnych krytyków. Podobny los spotkał Rossinie- go – na premierze Cyrulika… publicznością zawładnęli zwolennicy jego kolegi po fachu, który stworzył operę do tego samego libretta. Krótko mówiąc, klapa to piękny początek wielkiej kariery!

Libretto Na operowych afiszach z XVII, a nawet jeszcze z XVIII wieku nazwisko kompozytora umieszczano drob- nym drukiem na dole, natomiast na honorowym miej- 22 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 23

scu widniało nazwisko librecisty. Właśnie tak – chodzi Krzysztofa Pendereckiego, która już na zawsze pozostanie by spotkać znajomych, pozałatwiać interesy, pokazać się o autorów tych niepojętych historii, w których roi się w sferze niespełnienia. w towarzystwie, wygrać/przegrać w karty małą fortunę, od piętrowych intryg, nieprawdopodobnych zwrotów zjeść kolację, poplotkować i poflirtować… Co na to twór- akcji, niewiarygodnych przebieranek, dzieci odnalezio- Orfeusz cy? Cóż, musieli się dopasować. Ważnych arii nie warto nych cudem po latach, absurdalnych boskich interwen- Po prostu musiał stać się jednym z haseł naszej pod- było umieszczać w pierwszym akcie, ponieważ przybycie cji i dozgonnych miłości, które można podważyć jedną ręcznej operowej encyklopedii. Opowieść o nieszczęśliwym do teatru na czas uważano w XVIII wieku za brak smaku. niemądrą plotką. małżonku, który gotów jest wydrzeć ukochaną bogom Obowiązkowy w operze francuskiej fragment baletowy Nie bądźmy jednak zbyt surowi – libretto to specyficzna Hadesu, to jeden z najchętniej umuzycznianych greckich także musiał znaleźć się przynajmniej w drugim akcie – forma literacka i może także przyczynić się do sukcesu mitów w historii (zob. także: Mitologia). Wspomnieliśmy wcześniej towarzystwo raczyło się kolacją. A że podczas całości. Bo czy z taką samą uwagą śledzilibyśmy losy już o pionierze Perim i jego Euridice. Od tej samej opo- trwania dzieła słuchacze potrzebowali czasem krótkiej Figara i Don Giovanniego, gdyby libretta Mozartowskich wieści rozpoczął sceniczną karierę ojciec opery Claudio przerwy (kupno napojów, wyprawa do toalety), Włosi oper wyszły spod pióra kogoś innego niż Lorenzo Da Monteverdi (L’Orfeo, 1607). Kolejne 400 lat dało ponad wymyślili arię di sorbetto: mało istotną dla przebiegu Ponte? Czy nieśmiertelności Carmen (mimo jej śmierci 20 dzieł skupiających się na losach Orfeusza i Eurydy- akcji i śpiewaną przez drugoplanową postać. Akurat w ostatniej scenie) nie zapewnili pospołu Bizet oraz duet ki, w tym genialną interpretację Christopha Willibalda w sam raz, by na chwilę opuścić widownię bez ryzyka, pisarski Ludovic Halévy i Henri Meilhac? Czy wzruszałyby Glucka (1762), ostatnią operę Josepha Haydna (1791), że coś istotnego nam umknie. Nie do pomyślenia? Ale nas losy Toski i Cio-Cio-San, gdyby dla Pucciniego nie operę konkretną Pierre’a Henry’ego i Pierre’a Schaeffera za to jakie praktyczne! opisali ich Giuseppe Giacosa i Luigi Illica? (Zob. także: (1953) oraz kameralną wersję Philipa Glassa (1993). Nie Metastasio). zapominajmy także o operetce Orfeusz w piekle (1858), Rewolucja w której Jacques Offenbach wykorzystał nieśmiertelny Ależ tak! Niejedna opera pod historycznym lub mi- Metastasio Iacopo Peri jako Arion, na wpół mityczny grecki poeta i kitarzysta mit, by bez litości wykpić paryskie elity, ich dwulicowość tologicznym płaszczykiem niosła jej iskrę, nawoływała na szkicu Bernarda Buontalenti, 1589, domena publiczna Absolutny dominator XVIII-wiecznej sceny operowej: i nadużycia u władzy. Gromy oburzenia, które posypały do budowania barykad, chwycenia za broń, zrzucenia stworzył na jej potrzeby blisko 30 librett, a także liczne w sumie ponad 800 razy! Niepodrabialny styl i technika, się na kompozytora, długo nie milkły, za to publika waliła obcej niewoli, obalenia sprawujących władzę, niejedna kantaty, oratoria czy serenaty, które umuzyczniono dramatyzm i psychologiczny zarys postaci sprawiały, drzwiami i oknami. Od ponad 150 lat nie milknie więc też doprowadziła do politycznych zawirowań. Wystawienie że po jego libretta sięgały rzesze kompozytorów, w tym także słynna operetka Offenbacha, której przesłanie wciąż w Paryżu w 1647 roku L’Orfeo Luigiego Rossiego zakoń- Metastasio (wł. Pietro Antonio Domenico Trapassi, 1698-1782), źródło: Österreichische Nationalbibliothek, domena publiczna takie sławy opera seria, jak Leonardo Vinci, Nicola pozostaje dojmująco aktualne. czyło się atakiem na prowłoskie stronnictwo kardynała Porpora, Antonio Caldara czy Johann Adolph Hasse. Mazarina. W wyniku zamieszek dwór i muzycy musieli Oszałamiająca popularność Metastasia trwała niemal Publiczność salwować się ucieczką. Wkrótce potem zaczęła się fronda. całe XVIII stulecie, przygasła dopiero za sprawą reformy Gdybyśmy zasiedli na widowni w czasach Handla, W 1830 roku podczas wykonania w brukselskim teatrze operowej Glucka, rosnącej popularności opera buffa Mozarta czy Rossiniego, przeżylibyśmy prawdziwy La Monnaie opery Niema z Portici Daniela Aubera wy- i zmieniających się gustów publiczności. Warto jed- szok – spektakl operowy był wówczas głównie okazją, buchły zamieszki – nim spektakl dobiegł końca, na ulicach nak przypomnieć, że po tekst librecisty wszech czasów szalała już rewolucja belgijska, która doprowadziła kraj The Laughing Audience, akwaforta Williama Hogartha, 1733, sięgnął jeszcze w 1791 roku Mozart, pisząc Łaskawość domena publiczna do niepodległości. Va, pensiero, chóralną pieśń Verdie- Tytusa. go z Nabucco (1842), obrali za hymn działacze okresu Risorgimento (walk o zjednoczenie Italii w XIX wieku), Mitologia widząc w niej metaforę losów swojego kraju pod oku- Towarzyszy operze od samych narodzin: za pierwsze pacją austriacką (zob. także: Chór). A Fidelio, jedyna dzieło w historii tego gatunku (zachowane jedynie we frag- opera Beethovena, której libretto brzmi jak broszura mentach) uchodzi Dafne Iacopa Periego wystawiona propagandowa rewolucji francuskiej? Czy nadal uważacie, we Florencji podczas karnawału 1597/1598. Historia nimfy że opera to tylko rozrywka? umykającej przed zalotami Apollina podana w ten nowy sposób spodobała się słuchaczom, więc dwa lata później Śmierć Peri dał im Euridice (zob. także: Orfeusz). Potem już poszło Mezzosopranistka Kristen Seikaly na swoim blogu z górki… Grecka i rzymska mitologia do dziś pozostają dla przeanalizowała fabuły 42 najchętniej wystawianych kompozytorów i librecistów źródłem inspiracji, by przy- na świecie oper. Według jej badań najczęstszą przyczyną wołać kilka tylko przykładów z XX i XXI wieku: Elektra, śmierci na scenie jest morderstwo (52%), następnie sa- Daphne, Ariadna na Naxos Richarda Straussa, Déjanire mobójstwo (24%) i choroba (tylko 17%, ale za to z dwiema Camille’a Saint-Saënsa, Amphion Arthura Honeggera, słynnymi przedstawicielkami: Violettą z Traviaty i Mimì Oedipus auf Kolonos Wolfganga Michaela Rihma, The Mi- z Cyganerii). Najpopularniejsze narzędzie zabójcy to nóż notaur Harrisona Birtwistle’a czy planowana latami Fedra lub sztylet, użyte w blisko 60% zbadanych morderstw (giną 24 d WYDARZENIA EVENTS

od niego Carmen, Nedda z Pajaców, Lulu, Maria, ukochana Opowieści o teatrach można snuć bez liku, dla sma- Wozzecka, czy szwarccharakter Toski baron Scarpia). ku przytoczmy tylko kilka. Praga może się poszczycić Często zdarza się, że scena śmierci trwa… i trwa… jedyną wciąż istniejącą sceną, na której występował

i trwa. Bohater (prawdę mówiąc, częściej bohaterka) Mozart (Stavovské divadlo). W paryskim Palais Garnier SZCZĘŚLIWEGO ma bowiem jeszcze mnóstwo do zrobienia: zrelacjono- z najwyższego piętra balkonów w ogóle nie widać sceny wać swoje życie, rozdać błogosławieństwa, wybaczyć – miejsca te kupowano, by oglądać… innych, na ogół wszystkim dookoła, wyznać miłość, wspomnieć rodziców, zamożniejszych widzów (i rzucać w nich zgniłymi jajkami NOWEGO ROKU zdradzić sekrety, rzucić klątwę, uff... Tak żegnają się i pomidorami, przed budynkiem stały nawet stragany ze światem m.in. wspomniane Violetta i Mimì, tytułowa sprzedające ten asortyment). W wiedeńskiej Staatsoper Aida u Verdiego czy Gilda w Rigoletcie Pucciniego. Życie zabrzmiała najdłuższa na świecie owacja: w 1991 roku (i śmierć) operowej heroiny jest zaiste niełatwe! po wykonaniu tytułowej roli w Otellu Verdiego Plácido Domingo został wywołany z kulis aż 101 razy, a brawa Teatr trwały godzinę i 20 minut. U swoich bardzo wczesnych początków opera była atrakcją czysto prywatną – prezentowaną dla wąskiego Zachwyt grona w pałacach arystokracji. Szybko jednak uległa „Przyjemności i podziwu, jakie zrodziło w duszach demokratyzacji i stała się rozrywką publiczną (zob. tak- słuchaczy to nowe widowisko Dafne, nie da się wyrazić; że: Publiczność). San Cassiano, pierwszy teatr opero- wystarczy powiedzieć, że wielokrotnie przedstawiane wy dostępny dla wszystkich (których było na to stać), zawsze budziło ten sam zachwyt i tę samą przyjemność”. otwarł podwoje w Wenecji w 1637 roku. Najstarszą W ten sposób moment narodzin nowego gatunku, czyli wciąż działającą sceną jest natomiast założony w 1737 prezentację pionierskiego dzieła Iacopa Periego (zob. tak- roku Teatro di San Carlo w Neapolu. Cieszył się naj- że: Mitologia), relacjonował inny kompozytor Marco da większym we Włoszech prestiżem, jednak tylko przez Gagliano. Tak jak opera oczarowała naocznego świadka 40 lat – do powstania mediolańskiej La Scali, której tamtych wydarzeń sprzed ponad 400 lat, tak nie przestaje wymagająca publika do dziś decyduje o być albo nie nas zachwycać i współcześnie, czy to w karnawale czy być śpiewaków i spektakli. poza nim – bo sezon i moda na operę trwają cały rok! (bs)

Teatro alla Scala w Mediolanie, anonimowa grafika, XIX wiek, domena publiczna

Informacje tel. 12 422 27 44 | 574 363 961 C E AM N A 574 364 684 Z K Y A W S [email protected] www.scenastu.pl Z PREMIERĄ

KRAKOWSKI TEATR SCENA STU – INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA 26 d WYDARZENIA EVENTS

kompozycje z Opola (Jaka róża, taki cierń Edyty Geppert Życie jest piosenką czy Mrok Ryszarda Rynkowskiego) oraz utwory z re- pertuaru Zbigniewa Wodeckiego, Grzegorza Turnaua, Człowiek słowa i muzyki, pisze prozą i wierszem, tworzy Stanisława Soyki i zespołu Kombi. Będziemy podróżować musicale, libretta i spektakle teatralne. Na pierwszym po świecie (C’est la vie – Paryż z pocztówki Andrzeja miejscu od zawsze stawiał jednak piosenkę. Jacek Cygan, Zauchy, Historia de un Amor panamskiego kompozytora autor tekstów do ponad tysiąca utworów, żartobliwie Carlosa Almarána oraz Ja jestem Cor­leone, czyli pastisz mówi, że pomysły na nie ściąga z chmur. Poszukiwania utworu L’Italiano Toto Cutugno) i nucić klasykę polskiej w cirrusach i cumulusach rozpoczynał z zespołem poezji piosenki (m.in. Czas nas uczy pogody, Dotyk, Łatwopalni) śpiewanej Nasza Basia Kochana, który w 1976 roku zdobył skomponowaną do słów Jacka Cygana przez Krzesimira I nagrodę na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie. Dębskiego, Włodzimierza Korcza, Piotra Rubika, Jerzego Rok później Program III Polskiego Radia wyróżnił piosenkę Filara czy „ostatniego klezmera Galicji” Leopolda Ko- Rozmowa przy ściemnionych światłach napisaną z Elż- złowskiego. bietą Adamiak. Nagród, tytułów i odznaczeń przybywało W przestrzeni ICE Kraków zaprezentują się: Elżbieta w imponującym tempie – są wśród nich triumfy na Kra- Adamiak, Kamila Klimczak, Zofia Nowakowska, Beata jowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu i II miejsce Rybotycka, Alicja Wojnowska, Jerzy Filar, Marcin Janusz- w konkursie Eurowizji (To nie ja w wykonaniu Edyty Gór- kiewicz, Krzysztof Kwiatkowski, Mariusz Patyra, Grzegorz niak). Młodsi melomani kojarzyli Cygana z telerankowej Skawiński, Stanisław Soyka i Jacek Wójcicki. Na scenie „Dyskoteki Pana Jacka” czy serii płytowej Smerfne hity, w roli wykonawcy wystąpi również dostojny jubilat. Soli- a do wielomilionowej publiczności trafił jako juror popu- stom towarzyszyć będą Kameleon Quintet, którym pokie- larnego programu „Idol”. ruje Radosław Labahua, oraz kwintet smyczkowy Mariusza Z okazji pewnej rocznicy barwna kariera artysty docze- Patyry. W przerwach między utworami prowadząca Magda kała się podsumowania. „Urodziny Jacka Cygana na BIS Miśka-Jackowska porozmawia z Jackiem Cyganem o tym, to nie są właściwie urodziny moje, tylko moich piosenek” jak się pisze piosenki i co drzemie w duszy artysty. Gościem – mówi kończący 70 lat jubilat o koncercie, który 22 stycz- specjalnym koncertu będzie Anna Dymna. (bsu) nia zostanie bezpłatnie udostępniony na platformie PLAY KRAKÓW. W programie pojawią się piosenki o szczególnym www.playkrakow.com znaczeniu dla twórcy i jego słuchaczy, m.in. zwycięskie

Rejestracja koncertu Urodziny Jacka Cygana na BIS, fot. Joanna Gałuszka 28 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 29

Chopin na skrzypce Wiatr w skrzydłach Communing

Poprzedni rok miał być barwny lin Avantgarde. Po stronie niezre- with a Genius i pomimo tego, że wpisy w kalen- alizowanych przedsięwzięć znalazła O spotkaniu młodego skrzypka z poetą darzu nieraz trzeba było kreślić, się m.in. azjatycka trasa koncertowa, fortepianu mówi Stanisław Słowiński. Stanisław Słowiński nie dał za wy- na którą artysta przygotował własne The young violinist Stanisław Słowiński graną. Ze względu na ograniczone utwory i autorskie interpretacje dzieł Karnet: W ostatnich miesiącach wiele uwagi poświęciłeś describes his encounter with the poet możliwości podróżowania udzielał się Fryderyka Chopina. Wyjazd na wschód Fryderykowi Chopinowi – planowałeś go zaprezentować of the piano. na scenie lokalnej – w lecie mogliśmy został przełożony, jednak Słowiński publiczności azjatyckiej, a wkrótce będzie bohaterem go usłyszeć m.in. podczas festiwalu nie rozstał się z polskim kompozyto- twojego „polskiego” projektu. Dlaczego właśnie ten Karnet: In recent months you have been devoting EtnoKraków/Rozstaje czy w koncercie rem. 30 stycznia na platformie PLAY kompozytor? a lot of attention to Fryderyk Chopin: you were hop­ Directions in Music poświęconym po- KRAKÓW obejrzymy premierę progra- Stanisław Słowiński: Idea tego koncertu powstała w ra- ing to present him to audiences in Asia, and he is staci Zbigniewa Seiferta, a w interne- mu Chopin Impressions, w którym mach naszej wieloletniej współpracy z projektem Jazz- the protagonist of your next “Polish” project. Why cie wciąż dostępne są występy skrzyp- skrzypek wraz z zespołem i orkiestrą popolsku i Fundacją Plateaux. Dzięki niej razem z moim choose this composer? ka w ramach programu „Partnerstwo kameralną zaprezentują interpretacje zespołem już od kilku lat regularnie gramy trasy koncer- Stanisław Słowiński: The idea of the concert was dla Muzyki 2.0”. Jesienią na rynku dziesięciu kompozycji mistrza (więcej towe w Azji. To naprawdę świetne doświadczenie, bardzo raised after many years of working with the Jazz- ukazał się jego nowy album Solo Vio- na następnej stronie). (bsu) inspirujące i budujące ze względu na totalną różnorodność popolsku project and the Plateaux Foundation. As part kulturową, z którą możemy wówczas obcować. Z roku of the collaboration, my ensemble has been touring na rok harmonogram naszych azjatyckich tras stawał się Asia regularly for several years. It’s a fantastic, inspi- Chopin on Violin coraz bardziej rozbudowany, do tego stopnia, że obecnie rational experience allowing us to immerse ourselves to Chiny są drugim po Polsce krajem na świecie, gdzie fully in a completely different culture. Every year our Last year was supposed to be the pandemic forced him to cancel zagraliśmy największą liczbę koncertów. repertoire has been expanding to the point that China busy and colourful, and although his his concert tour in Asia for which Myśląc o kolejnej trasie, chcieliśmy przygotować coś is now the second country after Poland where we have calendar was full of cancellations, he’d written fresh compositions and naprawdę wyjątkowego – tak narodził się projekt Cho- performed the highest number of concerts. Stanisław Słowiński never gave up. brand-new interpretations of works pin’s Visions, w którym zderzamy moją autorską mu- When we were planning our next tour, we wanted Due to travel limitations, he held by Fryderyk Chopin. Although the tour zykę z kompozycjami Chopina w moich aranżacjach to prepare something very special, so we created several performances locally: he has been postponed, Słowiński hasn’t i opracowaniach. Wszystko to w rozbudowanym skła- the Chopin’s Visions programme which intertwines appeared at the EtnoKrakow/Cross- parted ways with the composer. On dzie: 7-osobowe combo jazzowe i orkiestra kameralna. my compositions with Chopin’s music in my own ar- roads festival, took part in the con- 30 January, PLAY KRAKÓW presents Planowaliśmy na 2020 rok dużą trasę, wielkie sceny. rangements, presented by a jazz septet and a chamber cert Directions in Music dedicated a premiere of the programme Chopin Z oczywistych względów te plany musieliśmy zmodyfi- orchestra. We were planning a huge tour on grand to Zbigniew Seifert, and his “Partner- Impressions, where the violinist is kować i przełożyć tournée. stages for 2020, but for obvious reasons we had ship for Music 2.0” performances are joined by his ensemble and a chamber Praca nad tym materiałem dała mi niezwykle dużo to change our plans and postpone. still available online. In autumn he orchestra to present their interpreta- radości, była bardzo inspirująca. Chopin to niepod- Working on this material has been incredibly joyful. also launched his latest album Solo tions of ten works by the maestro ważalnie genialny kompozytor. Nie mówię tu jedynie There can be no doubt that Chopin was a genius. Violin Avantgarde. On the flip side, (more on the next page). (bsu) o jego warsztacie kompozytorskim czy, co oczywiste, And I’m not just talking about the complexity of his umiejętnościach instrumentalnych, których echa od- compositions or his own incredible skill as a pianist, bijają się w jego dziełach. W jego muzyce najbardziej reflected in his works. His music is stunningly sensitive www.playkrakow.com ujmuje mnie niezwykła wrażliwość na frazę, na kolory- to phrasing, colours and textures of harmonies and, stykę i fakturę stosowanych rozwiązań harmonicznych more than anything, it conveys emotions strongly Recording session of the Chopin Impressions concert, photo by Jakub Byczek (InfraArt) i przede wszystkim niezwykle mocny i bezpośredni and directly, making it beloved by audiences all over przekaz emocjonalny, dzięki któremu jest ona uwiel- the globe. It is a true music of the soul. biana przez słuchaczy na całym globie. To prawdziwa What’s it like to transpose Chopin’s compositions for „muzyka duszy”. the violin? Did you feel pressure because of the ech­ Jak to jest przenosić kompozycje mistrza na skrzypce? elon of the material you were working with? Odczuwałeś presję związaną z kalibrem materiału? I can’t say I felt pressure – more excitement to be Nie mogę powiedzieć, żebym czuł presję – bardziej eks- creatively involved with art of the highest order. Such cytację związaną z twórczym obcowaniem z naprawdę projects are always a great opportunity to find new in- najwyższej próby sztuką. Takie projekty to zawsze zna- spiration and feel buoyed by communing with a genius. 30 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 31

komita okazja, aby zaczerpnąć inspiracji, poczuć wiatr I am not a fan of putting great works on a pedestal i Fundacją Plateaux. Tak jak powiedziałeś, to bardzo rangements. We frequently perform in China, which w skrzydłach, dotykając owoców czyjegoś geniuszu. and viewing them as though in a museum. Quite gościnne strony, a publika jest głodna poznawania jazzu is just fantastic. The sheer scale completely changes Nie jestem zwolennikiem stawiania wielkich dzieł na po- the opposite – I think some of the greatest com- w nowych, świeżych odsłonach. Szczególnie często gra- your point of view. The cities are huge and incredibly stumentach i oglądania ich zza muzealnych szyb. Prze- positions of all time are incredibly open to creative my w Chinach, które są pod tym względem wyjątkowe. diverse. For example, the megacity of Chongqing is ciwnie – jestem zdania, że najwybitniejsze kompozycje interaction. This works on the level of interpretation, Już sama skala, z którą się tam spotykamy, zmienia almost as large as Austria, and it is home to three time w historii muzyki cechuje niezwykła wręcz interaktywność as happens with classical performances, and can be kontekst. Miasta są ogromne i różnorodne. Dla porów- as many residents with around 30 million inhabitants. twórcza. Można się jej poddać w warstwie interpretacji – taken further towards reinterpretation and creating nania: jedno z czterech chińskich miast wydzielonych This gives you an idea of the vastness of the country. jak się to dzieje w przypadku wykonawstwa klasycznego; unique arrangements, which is what we did. Chongqing powierzchnią niemal dorównuje Austrii, It brings completely different possibilities. można dać się jej ponieść, idąc w kierunku reinterpretacji As I was selecting the programme and preparing a pod względem liczby mieszkańców… przewyższa ją po- Jazz is very fashionable in China, and I think its i tworzenia autorskich opracowań – i tak było w tym the arrangements I tried to truly understand each nad trzykrotnie (około 30 milionów mieszkańców). popularity is still increasing, which is great for us. przypadku. piece – to find its very essence. The next step was To dobry obraz skali tego kraju. Rodzą się tam zupełnie Audiences are hungry for new sounds and open to ex- Dobierając program i przygotowując aranżacje, starałem to develop Chopin’s original concept and filtering inne możliwości. periments; their perception is rooted in their personal się jak najpełniej zrozumieć opracowywane utwory – the ideas through my own sensitivities while not Jazz w Chinach staje się coraz bardziej popularny. Wydaje experiences and emotions, and it isn’t tainted with odnaleźć w każdym z nich jego esencję, rdzeń. Kolejnym losing this essence. It has been a demanding but się, że cały czas jego popularność jest tam w etapie needless formalism – this is immediately obvious krokiem jest rozwinięcie zadanej przez Chopina koncepcji, wonderful challenge. rozkwitu, co jest bardzo korzystne. Słuchacze są nie- from the stage. idei i przepuszczenie jej przez własną wrażliwość tak, The Chopin’s Visions project was mainly developed zwykle głodni nowych dźwięków i otwarci na ekspery- Additionally, Polish jazz has become a unique brand żeby jednocześnie nie zatracić jej sedna. To wymagające with China and South Korea in mind. Those countries menty – ich odbiór bazuje na doznaniach, emocjach, in China. Polish artists have performed hundreds i piękne wyzwanie. are welcoming to Polish musicians, aren’t they? What nie jest skażony niepotrzebnym formalizmem, co czuć of concerts at the country’s most important concert Projekt Chopin’s Visions był rozwijany z myślą o Chi­ are your memories of concerts you have performed z perspektywy sceny. halls and festivals as part of the Jazzpopolsku project. nach i Korei Południowej. To chyba gościnne strony dla there, for example the tour promoting your album Jednocześnie polski jazz stał się już w Chinach marką I’m delighted to be a part of this history. polskich jazzmanów? Jak wspominasz koncerty grane Visions? samą w sobie. W ramach projektu Jazzpopolsku w ostat- In January, users of the PLAY KRAKÓW platform will dla tamtejszej publiczności (np. trasę promującą twój As I said, Asia is a regular destination for us thanks nich latach polscy artyści zagrali tam kilkaset koncertów, be able to watch a concert derived from the project album Visions)? to our collaboration with Jazzpopolsku and the Pla- odwiedzając najważniejsze sale koncertowe i festiwale. and dedicated to Poland’s greatest composer. Jak już wspominałem, Azja to nasz stały kierunek pod- teaux Foundation. And yes, they are very welcoming Bardzo się cieszę, że mogę być częścią tej historii. The programme of Chopin Impressions, prepared czas tras koncertowych dzięki współpracy z Jazzpopolsku and the audiences just love hearing jazz in fresh ar- Już w styczniu użytkownicy platformy PLAY KRAKÓW especially for PLAY KRAKÓW, comprises ten composi- będą mogli obejrzeć wywodzący się z omawianych pro­ tions in my own arrangements. Some are premiere Stanisław Słowiński, fot. Robert Słuszniak dla KBF jektów koncert poświęcony postaci najsłynniejszego performances, so users of the platform will be the first polskiego kompozytora. to hear our vision of this music. Na program koncertu Chopin Impressions, który przy- The material is very diverse, but it follows a single gotowaliśmy dla PLAY KRAKÓW, składa się dziesięciu narrative and there are no divisions into strictly “clas- kompozycji Chopina w moich autorskich opracowaniach. sical” and “jazz” sections. Our arrangements explore Część z nich została przygotowana i wykonana zupełnie the themes and motifs of the original compositions, premierowo, więc widzowie platformy będą pierwszymi, leaving us with a wide field for improvisation inspired którzy będą mieli okazję poznać naszą wizję tej muzyki. by some of Chopin’s greatest works. Cały przygotowany materiał mimo swojej różnorodno- The material will be very different, because we did ści jest zbudowany wokół jednej nici narracyjnej – nie not use typical live recording – instead, we prepared ma tu podziałów na części stricte „klasyczne” i „jazzowe”. Chopin Impressions working conceptually in terms Aranżacje przeprowadzają nas przez tematy, myśli, mo- of the music, video narration and technical aspects. tywy oryginalnych kompozycji, zataczając jednocześnie Interviewed by Bartosz Suchecki szerokie kręgi i stwarzając nam pole do improwizacji inspirowanej nieśmiertelnymi dziełami jednego z naj- ważniejszych polskich kompozytorów. Materiał będzie wyjątkowy, nie pracowaliśmy bowiem w formacie typowej rejestracji live. Chopin Impressions przygotowaliśmy, pracując koncepcyjnie, zarówno jeśli chodzi o materiał muzyczny, jak i całą oprawę – narrację wideo czy aspekty techniczne. Rozmawiał Bartosz Suchecki Pełny zapis rozmowy na www.karnet.krakow.pl 32 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 33

Poznaliśmy się w 2016 roku za pośrednictwem Mártona Association, które zrzesza wszystkich organizatorów zajmować muzyką w sposób profesjonalny. Oferujemy Jest moc Náraya, który obecnie reprezentuje w HEMI organizację święta muzyki [w Krakowie odbywającego się pod nazwą zestaw narzędzi, czas ekspertów, godziny spotkań i roz- SoundCzech, przy okazji rozmów nad bliżej nieokre- Wianki – przyp. red.]. Podczas konferencji w Palermo mów, a nie suche panele. Mamy HEMI Music Award, ślonym projektem muzycznym obejmującym Europę dyskutowaliśmy o tym, co możemy zrobić dla spo- czyli program adresowany do muzyków, oraz HEMI O pożytkach z integrowania ludzi Środkowo-Wschodnią. To była próba budowania jakiejś łeczności lokalnych muzyków. Kiedy przedstawiłam Incubator skierowany do specjalistów pracujących opowiadają Maja Łapuszyńska z KBF sieci współpracy w naszej części kontynentu. W burzę projekt „Partnerstwo dla Muzyki”, w którego ramach w branży muzycznej. i Michał Wójcik z fundacji Krakowska mózgów zaangażowało się kilka osób z kilku państw, ale chcieliśmy robić rezydencje muzyczne i wymiany ze- MW: W ramach programu Tak Brzmi Miasto Inkubator wówczas do niczego nie doszło. Na jakiś czas wszystko społów, Georges – odpowiedzialny za koordynację celujemy w tzw. emerging artists, czyli początkujące Scena Muzyczna. ucichło. Pomysł wrócił w 2018 roku – Georges przy- greckiego święta muzyki – zaczął opowiadać o HEMI. kapele mające aspiracje, żeby się rozwijać i wypływać gotował ogromny projekt do programu Kreatywna Na spotkaniu byli również Peter Baroš z SIGIC (Słoweń- na szersze wody. Nie działamy już wyłącznie w Kra- Karnet: Miłośnikom motoryzacji nazwa HEMI kojarzy Europa [unijny program wsparcia dla sektorów kul- skie Centrum Informacji Muzycznej) oraz wspomniany kowie, lecz w kilku miastach w Polsce. Maja skłoniła się z typem silnika. My jednak pozostańmy w sferze tury, audiowizualnego i kreatywnego – przyp. red.], Márton z SoundCzech. Georges przedstawił założenia nas, żeby traktować HEMI jako drugi poziom tej dzia- kultury, w której ten skrót należy odczytać: Hub for który wszyscy ochoczo sygnowali. Nie wiedzieliśmy programowe, a my zaczęliśmy je rozwijać. łalności. HEMI daje możliwość współpracy z dużymi the Exchange of Music Innovation. Międzynarodo­ do końca, na co się piszemy, bo dokument był zawiły, Kiedy przejrzeliśmy projekt-kobyłę złożony do Kre- międzynarodowymi partnerami – np. festiwalem Exit wy projekt łączy artystów i specjalistów pracują­ ale doprowadził do tego, że rzecz, która się wykluwała atywnej Europy, stwierdziliśmy, że dokument w pełni (Serbia), konferencją PIN (Macedonia Północna) czy cych w branży muzycznej. Jak zaczęła się dla was przez cztery lata w głowach kilku osób, od 2020 roku pokrywa się z działalnością KBF, z tym, co robimy organizacją Music Estonia – ale mały zespół z Kra- ta przygoda? zaczęła być wcielana w życie. jako Wianki – Święto Muzyki i dla wsparcia lokalnej kowa czy Suwałk nie będzie na nią gotowy. Musimy Michał Wójcik: Obecność fundacji Krakowska Sce- Maja Łapuszyńska: Dla mnie ten projekt zaistniał społeczności. Zorientowałam się wówczas także, że jako najpierw „wyinkubować” tych artystów w Polsce, żeby na Muzyczna w HEMI jest efektem starej znajomości w okolicach 2017 roku, także za sprawą Georges’a Pe- jedyne państwo jesteśmy reprezentowani przez dwa później pchnąć ich na wyższy międzynarodowy poziom z pomysłodawcą tego projektu Georges’em Perotem. rota. Poznaliśmy się w ramach European Music Day podmioty, a na dodatek oba… z Krakowa. Niesamowity za pomocą większej platformy. Przy TBM Inkubator przypadek, ale dzięki temu jest moc: jeden z podmiotów pracują dwie organizacje: Centrum Kultury „Dworek Spotkanie uczestników projektu HEMI w Lublanie, luty 2020 jest grassrootsowy – Michał ma koneksje i przełożenie Białoprądnicki” i Krakowska Scena Muzyczna, a w HEMI na społeczność lokalną od strony artystycznej – a dru- tych organizacji jest dziesięć w dziewięciu krajach. gi to duża instytucja, która dysponuje narzędziami To większe zasięgi, budżety, złożoność projektu. i wyraża chęć do współpracy z lokalnymi zespołami. Czy marka HEMI przyniesie prestiż artystom, którzy Mamy różne cele, a HEMI pozwala nam je realizować. będą z nią kojarzeni? Co zmieniło wasze przystąpienie do HEMI? MŁ: To nasze marzenie, ale nie oszukujmy się, na ra- MW: Nie pamiętam, czy HEMI było nam prezentowane zie pracujemy nad rozpoznawalnością samej marki. na początku w wersji z KBF, czy ta informacja doszła Projekt powstał dwa lata temu, rok temu zaczęliśmy na pewnym etapie. Nie ma to chyba szczególnego pierwsze działania, teraz wychodzimy do ludzi. Musi- znaczenia, ale pokazuje to, w czym Georges jest dobry my najpierw zbudować wśród artystów świadomość i co jest esencją tego projektu. Networking, budowanie tego, czym jest HEMI, żebyśmy później mogli taki znak rzeczy w oparciu o organizacje i wydarzenia, które już jakości rozdawać. istnieją, i ludzi, którzy chcą coś robić. Georges znalazł W HEMI mamy wielu różnorodnych partnerów – zrze- takie osoby w różnych miejscach, różnych organiza- szamy organizatorów konferencji eksperckich, jak cjach, nadał im wspólny cel, mianownik i zapocząt- wspomniana konferencja PIN czy rumuńska Mastering kował efekt domina. the Music Business, ale mamy też Exit, jeden z naj- MŁ: Esencją projektu jest łączenie ludzi. HEMI daje większych festiwali muzycznych w tej części Europy, nam narzędzia do tego, żebyśmy mogli wspierać pro- porównywalny z polskim Open’erem. W tym momencie, fesjonalizację branży, coś, czego w Polsce brakuje. proponując zespołom udział w HEMI Music Award, Nie możemy iść na studia, by nauczyć się tego, jak dajemy im możliwość trafienia do publiczności ważnych być menadżerem, agentem czy promotorem. Ludzie wydarzeń na arenie europejskiej. To nie tylko nasze są w tej branży dzięki pasji – wiedzę zdobywają metodą lokalne Wianki, ale również Nouvelle Prague, Tallinn prób i błędów, a nie z książek i wykładów. Dla nas jest Music Week czy MENT Ljubljana. O sile HEMI stanowi ważne, by to wszystko usystematyzować, stworzyć więc różnorodność, ale też duże marki stojące za tym, bazę edukacyjną dla branży i profesjonalistów, nie co będziemy budować. tylko muzyków. MW: Dużym wyzwaniem jest zbudowanie na tych fi- HEMI to wstęp do tego, jak kierować decyzjami z per- larach rozpoznawalnej wspólnej marki, która będzie spektywy artysty, menadżera czy osób chcących się znakiem jakości oznaczającym sumaryczne działania 34 d WYDARZENIA EVENTS

wszystkich partnerów. Jednak nawet gdyby to się nie różnienie pokroju Grammy czy Fryderyka, co raczej OGLĄDAJ NA udało, to nadal wszystkie działania realizowane w ra- zachęta do działania. mach HEMI mają sens i stanowią realną wartość, bez MW: Nie jest to nagroda typu „zapraszamy na galę, względu na PR-owe postrzeganie samej marki. klepiemy po plecach i czekamy na mowę dziękczynną”, Oprócz programów HEMI Music Award oraz HEMI Incu- to wyróżnienie, które pokazuje uznanie środowiska. bator powstanie również HEMI Digital, czyli platforma Członkowie jury – w Polsce jesteśmy to my z Mają oraz cyfrowa umożliwiająca przegląd tego, co w którym kraju dyrektor muzyczny Antyradia Marcin Bąkiewicz – pracują działa, jego zespołów i ekspertów. Z mojej perspektywy w branży na co dzień, w pozostałych ośmiu krajach jest najważniejsze składniki to networking i mobilność, podobnie. To grono z kilkuset zgłoszeń wybierze najpierw które w 2020 roku z wiadomych względów udały się 27 zespołów, później wyłoni z nich dziewięć, a następ- w umiarkowanym stopniu. Wydaje się, że to dodatek, nie finałowe trzy. Ciężko mówić, czy samo przyznanie a tak naprawdę rzeczy dzieją się właśnie dzięki nim. nagrody, uznanie komisji dają artystom jakieś realne Wniosek do UE to jedna kwestia, natomiast jak bę- korzyści. Sama nagroda pewnie nie. Ale eksperci będą dziemy mogli pojechać, pogadać, poznać dziesiątki mieli okazję posłuchać tych zespołów, przyjrzeć im się nowych ludzi, to zaraz powstaną kolejne projekty, bliżej, co przełoży się na to, że później na Wiankach Nie bo się okaże, że „ja robię to, ty robisz tamto, zróbmy w Krakowie zagrają zespoły z Serbii, w Serbii zapre- taka to razem”. Z takich rozmów i networkingu rodzą się zentują się Węgrzy, a na Węgrzech wystąpią artyści narzędzia, które pomagają działać na rynku. z Polski. To jest ciekawy efekt uboczny tego działania. Swoje działania rozpisaliście na cztery lata (2020­ Mam ze swoim zespołem [Cinemon – przyp. red.] ‑2023). Wybuchu pandemii na samym początku drogi przeszłość konkursową w Polsce. Wiele przeglądów chyba nikt nie brał pod uwagę… wygrywaliśmy, wielu też nie wygrywaliśmy. Wtedy Cicha MŁ: Wspomnieliśmy o głównych założeniach progra- wydawało nam się, że jedziemy do domu z niczym, mu – mobilność, networking, Music Award, Incubator, a po latach widzę, że to nie jest prawda. Nie zgarnęliśmy Digital. Z nich musimy się wywiązać. Mamy jednak 10 tysięcy złotych nagrody, natomiast poznaliśmy kilku KRAKOWSKIE KOLĘDOWANIE dużą przestrzeń do manewrowania szczegółami, które jurorów, oni poznali nas i nagle okazuje się, że znamy możemy dostosowywać do zaistniałej sytuacji. Ta ela- się z kilkunastoma osobami, dziennikarzami, do których W Y S T Ą PIĄ K I E R O W NIC T W O styczność jest niezwykle ważna, co pokazał miniony rok: możemy wysłać nasze nagranie – ktoś puści je w radiu, M U Z Y C Z N E gdyby nie ona, to tego projektu już by nie było. Musimy ktoś o nim napisze, a ktoś zabukuje nas na festiwalu. ANNA MARIA JOP EK się nauczyć funkcjonować w nowej rzeczywistości. W przypadku HEMI jurorami są organizatorzy naprawdę ASIA NAWOJSKA JACEK TARKOWSKI Przez pandemię nie ma mobilności w formie trady- zacnych wydarzeń, a więc dla artystów wzięcie udziału BELA KOMOSZYŃSKA STUDIO SPOT cyjnej, ale ta łączność, bliskość jest paradoksalnie w tym przedsięwzięciu ma totalny sens. EDYTA GÓRECKA o wiele łatwiejsza. Spotykamy się w gronie partnerskim Prestiż też tam jest, tylko świat jeszcze o tym nie wie, GABA KULKA REŻYSERI A na Skypie praktycznie co tydzień. Gdyby to była „zwykła” to właśnie ta PR-owa robota przed nami. Oprócz pre- I S C E N A R I U S Z mobilność, ograniczylibyśmy się zapewne do wpisanych stiżu, uznania i korzyści bukingowych są jeszcze efekty IGOR HERBUT JANUSZ RADEK w projekt kilku spotkań w czasie partnerskich konfe- edukacyjne. Zespoły wchodzą w nasz obieg – w gro- MACIEJ SOBOCIŃSKI rencji, a teraz pracujemy wspólnie niemal cały czas no organizacji, festiwali, ekspertów, z którymi mogą KASIA LINS – jesteśmy w stanie bardziej się zaangażować, widzimy współpracować, zapytać o radę. PIOTR ZIOŁA większe potrzeby tego projektu. HEMI Music Award Do końca 2023 roku będziecie się starali realizować RALPH KAMINSKI jest tego idealnym przykładem. Według pierwotnych założenia, które sobie wyznaczyliście. A co potem? RENATA PRZEMYK założeń zespoły zakwalifikowane do trzeciej fazy miały MŁ: Naszym marzeniem jest to, żeby w momencie za- KROKE zapewnione występy na partnerskich konferencjach, kończenia dofinansowania HEMI była siecią już na tyle TARKOWSKI ORKIEST RA a teraz musimy kombinować – przecież nie wyślemy rozbudowaną i mocną, żeby mogła podejmować własne zespołów w trasę, skoro nie można robić koncertów. działania. Mamy biznesowe podejście. To nie ma być Myślimy więc o alternatywnych drogach dotarcia, projekt, który za trzy lata umrze. Robimy wszystko, żeby promocji, zastanawiamy się, w którą stronę będzie go zakorzenić, wypracować mechanizmy wspierające, zmierzała branża. To fascynujące. żeby po tym czasie mógł niezależnie funkcjonować Tuż przed świętami zamknęliście nabór do HEMI Mu­ w środowisku muzycznym. sic Award, a w ostatnich dniach stycznia poznamy Rozmawiał Bartosz Suchecki Organizator: INSTYTUCJA KULTURY laureatów pierwszej fazy programu. To nie tyle wy­ Pełny zapis rozmowy na www.karnet.krakow.pl MIASTA KRAKOWA 36 d WYDARZENIA EVENTS

Czterech muszkieterów

Portret pamięciowy narysowany przez Stanisława Wy- spiańskiego, pancerz kulotrwały Szczepanika czy list pole- cający od samego cesarza Franciszka Józefa – to atrybuty wielkiej przygody, którą przeżyjemy podczas lektury Białego towaru Mariusza Wollnego. Na przełomie wieku XIX i XX czwórka przyjaciół mierzy się z reperkusjami niebezpieczne- TE go zdarzenia z przeszłości. Lekarz Tadeusz Żeleński (później znany literat), dwóch policjantów z epoki Józef Mohr i Broni- sław Karcz, a także detektyw Olgierd Korsak – jedyna w tym gronie postać fikcyjna – podejmują walkę z międzynarodową ATR organizacją przestępczą i bez wahania ryzykują przy tym życie. Na swej drodze spotykają słynnych mieszkańców Krakowa, jak wspomniany już Wyspiański, Lucjan Rydel, Włodzimierz Tetmajer, Stanisław Przybyszewski, święty KTo brat Albert i ksiądz Siemaszko. Autor nie żałuje miejsca na lokalne anegdoty, opisy sklepowych oficyn, antykwaria- tów, kawiarni i restauracji, a nawet przyśpiewki przekupek z placu Szczepańskiego czy posłańców pod Krzysztofora- mi – z niezwykłą starannością odtwarza przy tym realia Historia w pigułce dawnego Krakowa. A nad tym wszystkim unosi się duch awanturniczych powieści Aleksandra Dumasa i opowiadań Każdy przedmiot opowiada jakąś historię, w którą Arthura Conana Doyle’a. Biały towar jest pierwszym tomem warto się wsłuchać, choć na co dzień pochłonięci bie- nowego cyklu historyczno-kryminalnego o przygodach żącymi sprawami i zanurzeni w rutynie rzadko o tym komisarza Mohra i jego niezwykłych przyjaciół. (am) pamiętamy. Takim błahym i nic nieznaczącym wyda- rzeniem w życiu Karoliny i Karola, bohaterów komiksu 1 I | Nowy Rok | 19.00 | online Tajemnica miecza Artura Wabika i Marcina Wierzchow- WESELISKO skiego, jest szkolna wycieczka na Wawel. Początkowo młodych protagonistów bardziej pochłania informacja 23 I | sobota | 14.00 | Rynek Główny o ponownym przełożeniu premiery Cyberpunka niż opowieść przewodnika o historii królewskiego zamku. PEREGRINUS | wstęp wolny W pewnym momencie udaremniają jednak kradzież (a przynajmniej tak im się wydaje!) miecza koronnego SEKWENSY TEATRALNE zwanego Szczerbcem i przenoszą się w czasie… Ta przy- na scenie Krakowskiej Opery Kameralnej | ul. Miodowa 15 goda pozwala im zrozumieć, że muzealne artefakty są jedynymi świadkami odległych w czasie wydarzeń historycznych i bynajmniej nie pozostają nieme. Przy 23 I | sobota ich pomocy można bowiem zrekonstruować bieg wy- 17.00 Teatr Telewizji. Komedia sensacyjna darzeń i dotknąć realiów, w jakich żyli nasi przodkowie. 20.00 Stroiciel grzebieni Tajemnica miecza to również spotkanie z wydarzeniami historycznymi oglądanymi przez bohaterów na własne oczy. Wartka akcja została przez twórców komiksu uzu- 30 I | sobota pełniona o sekcję z dokładnymi opisami wydarzeń, postaci 17.00 Stroiciel grzebieni i przedmiotów pojawiających się w komiksie. Dzięki temu z łatwością poszerzymy wiedzę historyczną. Komiks został 20.00 Atrament dla leworęcznych. Komedia absurdalna wydany przez Zamek Królewski na Wawelu przy wsparciu Tauron Polska Energia. (am) teatrkto.pl 38 d WYDARZENIA EVENTS

Ludzie teatru szybko nauczyli się pracy z kamerą Zaklęta kurtyna i w drugiej połowie roku nastał czas realizacji cyfrowych. Balet Dworski „Cracovia Danza” stworzył profesjonalne studio filmowe. W grudniu na pierwszej miejskiej plat- Chyba nikt nie ma wątpliwości, że mi- formie VOD PLAY KRAKÓW został zrealizowany w całości niony rok szczególnie dotkliwie do- Festiwal Boska Komedia, który ściągnął przed szklane świadczył teatry. Czy obecny odcza- ekrany prawie 40 tysięcy widzów! Widzieliście nasze Okazało się, że teatr online jest możliwy, choć zmie- ruje ponurą rzeczywistość i przyniesie niają się środki wyrazu. Praca kamery na scenie pozwoliła nowe spektakle on-line? iskierkę nadziei? widzom dostrzec to, co z perspektywy tradycyjnej widowni byłoby niedostrzegalne. Twórcy teatralni twierdzą jednak Pandemia sprawiła, że teatr musiał odnaleźć się zgodnie, że nic nie zastąpi kontaktu z żywą sztuką i wciąż W 2021 roku przyjdźcie w całkowicie obcej rzeczywistości wirtualnej. „Czwarta planują premiery teatralne „w realu”. ściana” została zastąpiona szklanym ekranem laptopów, W płynnej, pandemicznej rzeczywistości nie sposób do teatru zobaczyć je na żywo tabletów i smart TV, które zabrały teatrowi to, co w nim ograniczyć zapowiedzi do samych premier w 2021 roku, najważniejsze: żywy kontakt z publicznością. Oglądając a pominąć spektakle, których gwiazda w ubiegłym roku w domowym zaciszu streamingi spektakli w ramach ledwo rozbłysła, by zgasnąć z powodu kolejnego lockdow- Boskiej Komedii, mogliśmy odkryć, na czym tak naprawdę nu. W natłoku kulturalnych treści łatwo o nich zapomnieć, Agon polega teatr: na wzajemnej wymianie energii między nie pozwólmy więc, by przepadły w niebycie! Patrycja Kowańska • reż. Dominika Knapik aktorami a publicznością. Dla tych pierwszych jej brak okazał się niezwykle bolesny. Inaczej niż zwykle Dużo szczęścia miał spektakl Kochana Wisełko, Naj- Teatr online droższy Zbyszku w reżyserii Mikołaja Grabowskiego, który Autobiografia Krakowskie sceny walczyły więc o przetrwanie, jak doczekał się premiery w październiku. Scenariusz powstał mogły. Pierwszą połowę roku zdominowały spontaniczne na podstawie korespondencji poetki z poetą, w których streamingi i mniej lub bardziej udane archiwalne reje- wcielili się Katarzyna Krzanowska i Jacek Romanowski. na wszelki wypadek stracje spektakli. Później pojawił się serial teatralny. Prym Prawdziwym artystycznym wydarzeniem okazali się Aktorzy tekst i reż. Michał Buszewicz wiodła Łaźnia Nowa, która wraz z aktorką Agnieszką prowincjonalni Michała Borczucha, którzy chyba najlepiej Przepiórską wyprodukowała miniserial literacki W związ- wyrażają tęsknotę ludzi teatru za powrotem do normalno- ku z zaistniałą sytuacją. Bardzo ambitnie do sprawy ści. Kolejną premierę Starego Teatru mogliśmy zobaczyć podszedł Stary Teatr, zapraszając kilkunastu studentów już tylko online podczas Boskiej Komedii. Fiasko w reżyserii Bieguni AST do projektu Młodzi w Starym online, który okazał Magdy Szpecht to pierwsza teatralna adaptacja powieści Olga Tokarczuk • reż. Michał Zadara się ciekawym eksperymentem zrealizowanym przy użyciu Stanisława Lema, mamy więc pewność, że spektakl jeszcze popularnego komunikatora Zoom. zatriumfuje: wszak rok 2021 poświęcony jest najsłynniej- Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, reż. Cezary Tomaszewski (Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie), fot. Bartek Barczyk Bezpieczne miejsce Piotr Froń • reż. Tomasz Fryzeł Powrót do Reims Didier Eribon • reż. Katarzyna Kalwat

TEATR ŁAŹNIA NOWA – INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA

Patronat Teatr Łaźnia Nowa medialny Kraków-Nowa Huta os. Szkolne 25 www.laznianowa.pl 40 d WYDARZENIA EVENTS

szemu polskiemu autorowi science fiction. Wciąż czekamy jak Agon Dominiki Knapik i Bezpieczne miejsce – dzieło na realizację Jeńczyny kultowego duetu Monika Strzępka / współczesnych katastrofistów, do których należą studenci Paweł Demirski. Do tej pory widzowie mieli okazję zobaczyć krakowskiej AST. streaming spektaklu na platformie vod.stary.pl. Jeńczyna Wciąż czekamy na premierę Sceny STU. Spektakl Ci, to nieskrępowana i pełna humoru rozmowa o fantazjach, co mnie niosą w reżyserii Artura „Barona” Więcka na pod- lękach, utajonych fascynacjach i pragnieniach, którym stawie mało znanego opowiadania Sławomira Mrożka towarzyszy społeczny strach i wstyd w mówieniu o seksie. zapowiadany jest jako pełna absurdalnego humoru i me- Jest więc na co czekać! Trzymamy też kciuki za realizację lancholii opowieść o przypadkowości, ulotności i zmienności dwóch przejmujących i bardzo kobiecych spektakli: Sa- ludzkiego losu, na przekór którym wciąż chcemy marzyć, vannah Bay w reżyserii Józefa Opalskiego, który powierzył kochać i śnić. Jak nigdy potrzebujemy dziś takich opowie- role dwóm znakomitym aktorkom – Annie Polony i Alicji ści, dlatego miejmy nadzieję, że zapowiadana pod koniec Wojnarowskiej – oraz Tonącej dziewczyny wciąż młodego stycznia premiera dojdzie do skutku. i obiecującego reżysera Karola Klugowskiego. Baśń, tym razem o Kopciuszku, proponuje nam również Jesienią rzutem na taśmę Katarzynie Szyngierze udało Krakowski Teatr Variété, trzeci teatr w Europie (po Picca- się zrealizować spektakl Jedzonko na deskach Teatru dilly Theatre na londyńskim West Endzie i Stage Theatre im. Juliusza Słowackiego. W grudniu już online mogliśmy an der Elbe w Hamburgu) prezentujący widzom Pretty zobaczyć kameralny monodram Agamemnon w wykonaniu Woman – The Musical, czyli adaptację jednej z najbardziej Marcina Kalisza. Prawdziwą bombą okazał się jednak lubianych komedii romantycznych wszech czasów. „pierwszy polski musical country”: Cud mniemany, czyli Trudno nie wyrazić uznania dla Teatru Groteska, który Krakowiacy i Górale w reżyserii Cezarego Tomaszewskie- podczas pandemii jako jedna z pierwszych krakowskich go pokazany na PLAY KRAKÓW. Warto jednak poczekać scen podbił sieć, wychodząc naprzeciw swym młodym i przy pierwszej możliwej okazji zobaczyć spektakl na żywo, widzom. W ramach projektu Złap Groteskę w sieci teatr bo to już nawet nie prawdziwie muzyczny show, z których publikował piosenki ze swoich spektakli i zaprosił na serię słynie Cezary Tomaszewski, ale istny szał uniesień! Pod internetowych warsztatów, które przygotowywały do stwo- koniec stycznia Teatr Słowackiego zapowiada również rzenia własnego przedstawienia. Również podczas ferii kolejną premierę online: spektakl Spóźnione odwiedziny zimowych mali miłośnicy teatru mogli liczyć na wiele w reżyserii Iwony Kempy na podstawie niewystawianej pożytecznej rozrywki. dotąd w Polsce sztuki młodego kanadyjskiego artysty Teatr Ludowy także wzbogacił ofertę dla najmłod- Jordana Tannahilla. szych, m.in. prezentując jako streamingi swoje najlepsze Po licznych perturbacjach w Teatrze Bagatela (o któ- dziecięce spektakle. rych rozmawiamy z jej nowym dyrektorem Andrzejem Szczęśliwie we wrześniu doszła do skutku 33. ULICA – Wyrobcem, patrz s. 42) wydawać by się mogło, że wszystko Festiwal Teatrów Ulicznych organizowany od lat przez Teatr idzie ku lepszemu: w październiku miała odbyć się dłu- KTO. Możemy tylko ubolewać, że nie weźmiemy udziału go oczekiwana premiera Ich czworo. Finał był smutny: w największym – obok Boskiej Komedii – krakowskim spektakl nie został ostatecznie wystawiony, a wkrótce święcie teatru, czyli Festiwalu Materia Prima, który został potem jego reżyser Giovanny Castellanos przegrał walkę przesunięty na 2023 rok. Pozostaje nam czekać. z koronawirusem. Trzymamy jednak kciuki, by było nam dane zobaczyć nie tylko tę sztukę, ale i zapowiadanego Nowa rzeczywistość na styczeń Rewizora w reżyserii Mikołaja Grabowskiego. Czy świątynie Melpomeny czeka nowa era? Odbijający się Dla środowiska teatralnego walka z pandemią okazała na kulturze kryzys związany z pandemią sprawił, że chcąc się również walką z czasem, zwłaszcza gdy kwarantanna nie chcąc, wraz z nowym rokiem wkraczamy w odmienną, jednego z członków ekipy oznaczała wstrzymanie całego hybrydową rzeczywistość. Internet i nadmiar czasu wol- procesu twórczego. Najlepszym przykładem są dwie pro- nego zwiększyły popyt na sztukę, a każdy teatr miał mimo dukcje Teatru Łaźnia Nowa: Lem vs. P.K. Dick Mateusza wszystko możliwość dotarcia „pod strzechy”. To optymistycz- Pakuły bazująca na biografii i twórczości dwóch pionierów na perspektywa: w tym sensie jeszcze nigdy teatr nie był science fiction oraz Powrót do Reims w reżyserii Katarzyny tak powszechny w pełnym znaczeniu tego słowa! Patrząc Kalwat na podstawie bestsellera francuskiego socjologa z drugiej strony, oby jednak 2021 rok odczarował zaklętą Didiera Eribona. Życzmy sobie, by do repertuaru teatru kurtynę – niech i teatry, i widzowie mają możliwość two- weszły na stałe tak interesujące eksperymenty teatralne, rzenia i obcowania ze sztuką na własnych warunkach. (js) 42 d WYDARZENIA EVENTS

Śmierć Giovanny’ego Castellanosa była dla nas wiel- Na wysokim poziomie kim wstrząsem. W sierpniu 2020 roku rozpoczęliśmy próby do inscenizacji sztuki Gabrieli Zapolskiej Ich czworo. Codzienne spotkania, próby z aktorami, praca O trudach i wyzwaniach minionego ze scenografami, plastykami, zespołem technicznym, roku, planach na przyszłość i wizji rozmowy po pracy – bardzo nas to wszystkich do siebie teatru w „nowej rzeczywistości” roz- zbliżyło. Planowaliśmy premierę na 24 października, ale epidemia pokrzyżowała te plany. 20 października mawiamy z Andrzejem Wyrobcem – mieliśmy ostatnią próbę generalną i pokaz, w któ- nowym dyrektorem Teatru Bagatela. rym Giovanny grał jedną z postaci. Następnego dnia wypiliśmy, jak zawsze, poranną kawę, ustaliliśmy, Karnet: 2020 rok nie oszczędził Teatru Bagatela. że jesteśmy dobrej myśli, uściskaliśmy się mocno… Najpierw zarzuty wobec poprzedniego dyrektora, Po 9 dniach już nie żył. Zmarł z powodu koronawirusa potem wybuch epidemii, pod koniec roku – tragiczna 1 listopada 2020 roku. Miał 40 lat. Był zdrowym, wy- informacja o śmierci Giovanny’ego Castellanosa, sportowanym i pełnym energii chłopakiem. Uroczym, który reżyserował najnowszy spektakl na scenie przy ciepłym i życzliwym człowiekiem. Szok i tragedia ulicy Karmelickiej... Jak wszystkie te trudne sytuacje trudna do opisania. wpływają na pracę nowego dyrektora? Rok 2020 faktycznie nie oszczędził Teatru Bagatela. Andrzej Wyrobiec: Wszystkie wspomniane wydarzenia Na początku było trzęsienie ziemi, w którego następ- złożyły się na sytuację, z którą dotychczas nikt się stwie kandydowałem (konkurując m.in. z Giovannym) w Teatrze Bagatela nie mierzył. Koronawirus nie tylko na stanowisko dyrektora, a potem napięcie już tylko pozbawił nas dochodów, ale również miał ogromny nieprzerwanie rosło. Informacja o planowanym kon- wpływ na stan emocjonalny zespołu. Przyszliśmy [wraz kursie została ogłoszona w styczniu, kiedy jeszcze mało z Krzysztofem Materną – przyp. red.] w momencie, gdy kto wiedział, co znaczy lockdown. Termin składania największą potrzebą było zabranie się do pracy i pro- aplikacji wyznaczono na 16 marca – jak się później dukcja nowych przedstawień, które mogłyby wpłynąć okazało, początek ograniczeń wynikających z rozprze- na konsolidację zespołu. Zostaliśmy jednak bez uregu- strzeniającej się pandemii. Z tego powodu konkurs lowań dotyczących pracy aktorów w okresie pandemii, udało się rozstrzygnąć dopiero w czerwcu i od 1 lipca a to, co robiliśmy, pracując, było sprawą naszej dobrej razem z dyrektorem artystycznym Krzysztofem Materną woli i świadomości, że kontaktując się ze sobą, nara- i dyrektorem ds. organizacyjno-technicznych Włodzi- żamy zdrowie i życie. Wybraliśmy tę drogę, ponieważ mierzem Gorajem zarządzamy Bagatelą. bezczynność nie tylko pogłębiała nie najlepsze nastroje Pandemia brutalnie zmieniła i skomplikowała życie w zespole, ale również stawiała znaki zapytania, kiedy nas wszystkich. Zmusiła do poważnej korekty zamie- rozmawialiśmy o przyszłości Bagateli. rzeń i planów, zweryfikowała priorytety, skłoniła też do refleksji. Wierzę, że wyjdziemy kiedyś z tego stanu Andrzej Wyrobiec, fot. Piotr Kubic zawieszenia – w którym żyjemy od miesięcy – mocniejsi, a dla siebie nawzajem lepsi i bardziej wyrozumiali. To są wyzwania, których nowy dyrektor na pewno się nie spodziewał. Podejmuję je jednak bez wahania i z przekonaniem, że razem z zespołem 120 pracow- ników Teatru Bagatela im sprostamy. Jak mocno koronawirus zrewidował plany repertu­ arowe? Czas pandemii i wprowadzenie reżimu sanitarnego w sposób dojmujący zmienił funkcjonowanie wszystkich instytucji kultury. Przypomnę, że w marcu ubiegłego roku nasza działalność została zawieszona. W maju rząd zezwolił na działalność galerii sztuki, muzeów, kin, potem dopuścił możliwość pracy na planach filmowych, 44 d WYDARZENIA EVENTS

ale teatry musiały czekać na otwarcie aż do 6 czerwca. Po wprowadzeniu kolejnych obostrzeń teatry prze­ Sezon wiosenny tym samym został spisany na straty. niosły się w przestrzeń internetu. Czy Teatr Bagatela Opóźnienie – z powodu pandemii – rozstrzygnięcia kon- również podejmuje działania w sieci, np. streamowa­ kursu na dyrektora teatru i objęcie przeze mnie funkcji nie spektakli online? dopiero w lipcu nie ułatwiło planowania repertuaru Główne założenia programowe Teatru Bagatela defi- na okres wakacyjny. Liczyliśmy na poprawę sytuacji niują nas jako miejsce teatralnej rozrywki na wysokim od września, okazało się jednak, że możemy grać tylko poziomie. Komedia, farsa, przedstawienie muzyczne dla połowy widowni, potem dla 25%, a w październiku – to gatunki, które wymagają kontaktu z publicznością teatry zostały ponownie zamknięte… na żywo, w związku z tym działania online wypaczają Brak możliwości wystawiania spektakli, a co za tym naszym zdaniem istotę pracy aktora. Na dodatek idzie sprzedaży biletów, jest dla Bagateli koszmarem produkcja do internetu ma sens wtedy, kiedy jest finansowym. Dotacja naszego organizatora – gminy realizowana w specjalny sposób, tak jak teatr tele- miejskiej Kraków – pokrywała dotąd tylko połowę kosz- wizji, a niewiele teatrów posiada takie możliwości tów funkcjonowania teatru. W pozostałej części teatr techniczne. Realizacja telewizyjna czy internetowa był finansowany przez naszą wierną publiczność, która przedstawień wymaga poważnych nakładów finan- płaciła za bilety. Bez ogromnego wsparcia finansowego sowych i sprzętu, a my skupiamy się na tym, żeby miasta oraz środków, które otrzymaliśmy z Funduszu w tak trudnych warunkach, na minimalnym pozio- Wsparcia Kultury i Państwowego Funduszu Rozwoju mie finansowym, utrzymać cały zespół pracowników koniec roku byłby bardzo smutny. naszego teatru. Koronawirus zweryfikował zatem nasze plany progra- To, o czym mówię, nie oznacza oczywiście braku naszej mowe o tyle, że po prostu nie możemy otworzyć teatru aktywności w sieci. W tej chwili proponujemy naszym dla widzów. A mamy przecież w repertuarze ponad widzom blisko 30 godzin nagrań bajek, baśni i powieści 40 spektakli! Niektóre z nich zostały zaprezentowane w wykonaniu aktorów Teatru Bagatela. Zapraszamy publiczności tylko kilka razy, jak inscenizacja arcydzie- do wysłuchania Ani z Zielonego Wzgórza Lucy Maud ła Calderóna Życie jest snem w reżyserii litewskiego Montgomery, Komediantki Reymonta, baśni Ander- reżysera Gintarasa Varnasa, docenione przez jury XIV sena i braci Grimm oraz do wysłuchania i obejrzenia Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego pięknie zilustrowanych przez Olgę Kiełek bajek Jeana Dialogi polskie Mikołaja Grabowskiego czy porusza- de La Fontaine’a. Wszystkie te i inne nasze materiały jące przedstawienie Śmierć pięknych saren Oty Pavla są dostępne na naszym fanpage’u na Facebooku, kanale w reżyserii Jana Szurmieja i z główną rolą Krzysztofa YouTube teatru i stronie www.bagatela.pl. Bochenka, za którą otrzymał od Rady Miasta Krakowa Czy pana zdaniem teatry już zawsze będą działać Nagrodę Teatralną im. Stanisława Wyspiańskiego. hybrydowo: częściowo na żywo, częściowo wirtualnie? Gdy do tej listy dodamy jeszcze kolejne tytuły, któ- Jak zapatruje się na to Teatr Bagatela? rych widzowie dotąd nie mieli szansy zobaczyć, czyli Bagatela nie wpisuje się w wizję działań hybrydowych Ich czworo w reżyserii Giovanny’ego Castellanosa, i wirtualnych. Wymagałoby to nie tylko przeorga- rozśpiewaną Bagatelę w spektaklu przygotowanym nizowania stanu osobowego teatru, ale również – przez Krzysztofa Maternę i Rewizora, nad którym o czym mówiłem już wcześniej – całkowitej zmiany pracuje Mikołaj Grabowski, to proszę mi wierzyć: nie linii repertuarowej i profilu naszej działalności. Nasze marzymy o niczym innym, jak tylko o tym, żebyśmy marzenia to powrót do normalności, kontakt z widza- mogli wszyscy, może już zaszczepieni, spotkać się mi i zapewnienie im rozrywki na wysokim poziomie, w teatrze. do czego wspólnie z zespołem jesteśmy przygotowani. W styczniu miała się odbyć premiera Rewizora. A jak będą działać inne teatry? Nie wiem. Mogę przy- Czy prace nad spektaklem trwają, czy też zostały puszczać jedynie, że część z nich w tej hybrydowej wstrzymane? formule pozostanie już na zawsze. Gdy obostrzenia Zapowiadana premiera Rewizora dzięki wspaniałej zostaną zniesione, Bagatela będzie miejscem dobrej pracy reżysera Mikołaja Grabowskiego i całego zespołu teatralnej rozrywki. Pełnym uśmiechniętych widzów, zaangażowanego w ten projekt jest na ukończeniu. dla których pracuje najbardziej doświadczony i oddany Jeśli tylko teatry zostaną otwarte, premiera w końcu swojej profesji zespół. stycznia będzie mogła się odbyć. Rozmawiała Justyna Skalska 46 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 47

Halo, tu miasto! Kraków MiMcast to seria podcastów przygotowana przez Mu- zeum Inżynierii Miejskiej, która skupia się na aktualnych na słuchawkach tematach okołourbanistycznych. Ta wyjątkowa w polskim katalogu podcastów propozycja jest nastawiona na inte- rakcję z mieszkańcami Krakowa (m.in. poprzez obecność W ostatnich latach podcasty sztur- w mediach społecznościowych), ale za sprawą uniwersal- mem zdobyły serca milionów słucha- nej tematyki trafia również do zainteresowanych z innych czy na całym świecie. Nic dziwnego, regionów kraju. Twórcy podcastów prostym językiem przedstawiają bieżące zagadnienia związane z innowa- że powstały też słuchowiska poświę- cyjnością i nowoczesnymi technologiami w perspektywie cone różnym obliczom Krakowa. codziennego życia w mieście. Dzięki wyjątkowym gościom wysłuchamy pasjonujących rozmów o transporcie przy- Podcasty to idealna propozycja na długie zimowe szłości, ogrodnictwie miejskim, dostępności w przestrzeni wieczory. Opowieści z nieco innej perspektywy o naj- publicznej, a nawet o patrzeniu na otaczającą nas tkankę Historyczny odsłuch odcinki podcastu opierają się na do- ważniejszych krakowskich zabytkach, historie z dresz- miejską z perspektywy turysty. Jak wyglądało życie mieszkańców niesieniach prasowych lub opowie- czykiem rodem z Nowej Huty czy rozmowy z pełnymi Krakowa i okolic w czasie okupacji? ściach z terenów Nowej Huty spisa- pasji mieszkańcami miasta – do odsłuchania czekają W podcastach Radiostacja Muzeum nych przez Ryszarda Dzieszyńskiego godziny interesujących nagrań poświęconych Krakowowi. AK historycy tej krakowskiej instytucji i Helenę Ściborowską-Mierzwinę. opowiadają o ważnych wydarzeniach Jedyny taki Rynek z okresu II wojny światowej, jak po- Wokół kultury Międzynarodowe Centrum Kultury stworzyło serię wstanie warszawskie czy bitwa o An- Nie zabrakło też podcastów o bie- podcastów W sercu Krakowa inspirowaną największym glię, a także o codzienności różnych żących wydarzeniach festiwalowych Katherine Mansfield placem średniowiecznej Europy. To właśnie Rynek Główny grup mieszkańców miasta – kobiet w Krakowie realizowanych przez KBF. „Opowiadania” – przy którym znajduje się kamienica Pod Kruki, siedziba walczących o niepodległość czy osób Do tej pory pojawiły się nagrania tłum. Magda Heydel MCK – jest kluczem do odkrywania kolejnych warstw z niepełnosprawnościami. Dowiemy w cyklu Spiżarnia poetycka realizo- dziejów Krakowa oraz snucia opowieści o codziennym się też, w jaki sposób w czasie wojny wane w ramach Festiwalu Miłosza, życiu miasta na przestrzeni stuleci. Każdy odcinek sku- Odgłosy z Wawelu ludność miejska pozyskiwała żyw- w których zaprzyjaźnieni z wydarze- pia się na innym obiekcie czy budynku znajdującym się Jakie tajemnice skrywa jeszcze wzgórze? Moc inte- ność, jak funkcjonowały ówczesna niem poeci dyskutowali m.in. o tym, w samym sercu grodu Kraka, czyli właśnie na Rynku. resujących faktów związanych z jego historią i zbiorami prasa i radio oraz jakie były krajowe jak dziś czytać poezję, rozmawiać Usłyszymy o średniowiecznym centrum handlowym muzealnymi usłyszymy dzięki cyklowi podcastów Zamek konsekwencje konfliktu wawelskiego o niej i tropić jej ukryte sensy. Dzięki nazwanym Sukiennicami, Czyncielówce rozsławionej Królewski na Wawelu. Niektóre z nich będą dla nas z 1937 roku. serii poświęconej Sacrum Profanum za sprawą wybitnego lokatora Stanisława Wyspiańskiego zupełną nowością! Dowiemy się, jakie trudności sprawia (m.in. Głosem kuratora i Krótka czy Pałacu Pod Krzysztofory, w którym podobno diabeł konserwacja słynnych arrasów i namiotów tureckich Nowohuckie strachy historia festiwalu) poznaliśmy kulisy Boruta kusił krakowskich „centusiów” swoimi skarbami. (prezentowanych na wystawie Sztuka Wschodu. Namioty Autentyczne wydarzenia, o któ- organizowania tego typu przedsię- Poznamy też wielokulturowe oblicze najważniejszego tureckie), jak żyło się na Wawelu w średniowieczu i re- rych rozpisywały się lokalne gazety, wzięcia, ale też wysłuchaliśmy cie- miejskiego placu, który od wieków jest miejscem spotkań nesansie, a także czyje rzeźbione głowy zdobią strop Sali oraz powtarzane z ust do ust legendy kawych omówień poszczególnych przedstawicieli różnych wyznań, kultur i narodowości. Poselskiej. Podcasty zostały zrealizowane w Wikiprojekcie miejskie – seria podcastów Nowa koncertów. Kolejne odsłony festi- Glam Wiki. Huta z dreszczykiem przygotowa- walowych podcastów KBF pojawią na przez Nowohuckie Laboratorium się już niebawem. Mariusz Wollny Dziedzictwa NCK sięga po straszne *** „Biały towar” opowieści z Dzielnicy XVIII. Odwiedzi- Gdzie bije serce Krakowa? Jak my starą Nową Hutę, Mistrzejowice, kiedyś wyglądało życie jego miesz- KRAKOWSKIE BIURO FESTIWALOWE INSTYTUCJA KULTURY MIASTA Czyżyny czy Pleszów, gdzie spotkamy kańców? Jakich innowacji miejskich KRAKOWA mniej lub bardziej straszne zjawy, możemy się spodziewać w niedalekiej duchy, czarownice, a nawet diabła. przyszłości? Niezależne od tego, jak Poznamy tragiczną historię pięknej dobrze znamy nasze miasto, podca- Zośki oraz dowiemy się, czym był sty o Krakowie z pewnością nieraz słynny „cud na 2. Pułku”. Wszystkie nas zaskoczą! (am) 48 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 49

św. Krzysztofem”, a zarazem do XVI-wiecznego właści- Nowe otwarcia ciela kamienicy Krzysztofa Morsztyna. W zabytkowych wnętrzach powstanie nowoczesne muzeum obejmujące przestrzenie wystawiennicze, biblioteczno-archiwalne, Rok 2020 kojarzyć się będzie z zamy- edukacyjne, administracyjne, handlowe i gastronomiczne. kanymi muzeami – oby ten kolejny Na stałej wystawie oraz wystawach czasowych będziemy obfitował w nowe otwarcia! A w kra- poznawać dziedzictwo i historię miasta oraz samego pałacu. W odnowionej siedzibie organizowane będą także kowskich muzeach szykuje się ich koncerty, spotkania literackie, debaty, lekcje i warsztaty naprawdę sporo. edukacyjne. Start po wakacjach.

Powrót stałych galerii MNK Wydarzeniem w Muzeum Narodowym w Krakowie będzie powrót ważnych galerii stałych – w nowej od- słonie. Już wiosną Muzeum Książąt Czartoryskich odzy- ska wystawę sztuki starożytnej w Arsenale zbudowaną w oparciu o zbiór utworzony przez księcia Władysława Czartoryskiego w drugiej połowie XIX wieku. Ekspozycja uzupełniona będzie przez zespół obiektów z kolekcji MNK Arras Szczęśliwość rajska z serii „Dzieje pierwszych rodziców”, ok. 1550, z kolekcji króla Zygmunta Augusta, wł. Zamku Królewskiego na Wawelu oraz depozyt rodziny Potockich z Krzeszowic obejmujący głównie rzeźby i płaskorzeźby rzymskie, a także kilka- rozwoju sztuki najważniejszych kultur starożytnych. i 60. rocznicę powrotu z Kanady. Tkaniny wykonane naście eksponatów ze zbiorów Instytutu Archeologii UJ. Galeria obejmie szeroki wybór rzemiosła starożytnego: na zamówienie polskiego monarchy w Brukseli w latach Odnowione polichromie w Pałacu Krzysztofory, fot. Muzeum Krakowa Obiekty należące do tych ważnych krakowskich kolekcji kamienną rzeźbę architektoniczną, dekoracyjną, por- 1550-1560 to największy zespół tapiserii, jaki zrealizowano uzupełniają się nawzajem, prezentując pełny przekrój tretową, funeralną, rzeźbę w drewnie, wyroby odlewa- kiedykolwiek na zlecenie jednego władcy. Wraz z trudną Pałac Krzysztofory od nowa ne i wykuwane z brązu, srebra, złota oraz malarstwo polską historią licząca pierwotnie 170 tapiserii kolek- Głowa satyra, Cesarstwo Rzymskie, II w. n.e., wł. Muzeum Narodowego Owiany licznymi legendami Pałac Krzysztofory w Krakowie na drewnie, wyroby gliniane, plecionkarskie, fajanso- cja przechodziła burzliwe dzieje, w XVIII wieku trafiając (tu miał pracownię mistrz Twardowski, a nocami po kom- we i ze szkła. Są to przedmioty kultowe, codziennego do petersburskich pałaców rosyjskiego zaborcy. Odzy- natach snuje się Czarna Dama…) to jedna z najbardziej użytku, dekoracyjne, a także należące do wyposażenia skane na mocy traktatu ryskiego z 1921 roku królewskie monumentalnych budowli w historycznym centrum grobowego. Galerię wzbogaci ekspozycja monet grec- arrasy w czasie II wojny światowej zostały ewakuowane miasta i jedna z najokazalszych rezydencji miejskich kich i rzymskich oraz zespół obiektów z terenu Polski przez obrońców polskiego dziedzictwa – przez Rumunię, w Krakowie. Warto też pamiętać, że od lat 50. ubiegłego pochodzący z kolekcji prehistorycznej księcia Władysława Francję, Wielką Brytanię – aż za ocean. W 1961 roku cen- wieku w piwnicach pałacu odbywały się wystawy II Grupy Czartoryskiego. Czekamy na otwarcie! ne gobeliny na statku MS „Krynica” szczęśliwie wróciły Krakowskiej i premiery teatru Cricot 2. Od 1966 roku A jesienią na mapę Krakowa powróci oczekiwa- do Polski. Do dziś zachowało się 136 obiektów, w tym to także siedziba Muzeum Historycznego Miasta Krakowa na od dawna stała wystawa w Gmachu Głównym: tkaniny figuralne przestawiające wydarzenia z biblijnej (dziś Muzeum Krakowa). Realizowany przez muzeum XX + XXI wiek – Galeria Sztuki Polskiej. Poprzednie od- Księgi Rodzaju, werdiury ze zwierzętami, arrasy z mono- od 2001 roku projekt „Krzysztofory od nowa – Muzeum słony Galerii Sztuki Polskiej XX wieku pozwalały zapo- gramami króla na tle ornamentyki groteskowej i tkaniny kompletne” z jednej strony przywraca temu miejscu znać się z twórczością najwybitniejszych artystów, którzy herbowe z godłami Polski i Litwy. Na wystawie Wszystkie aranżację wnętrz godną zabudowy pałacowej, z drugiej na trwałe weszli do kanonu naszej sztuki, w kontekście arrasy króla. Powroty 2021-1961-1921 po raz pierwszy zapewnia infrastrukturę techniczną pozwalającą na pro- najważniejszych zjawisk artystycznych minionego wieku. w historii pokazane zostaną wszystkie ocalone arrasy, wadzenie w pełni nowoczesnej działalności. Podczas prac Jaką aktualną wizję polskiej sztuki współczesnej z per- także te uszkodzone czy zachowane we fragmentach. remontowych w kilku pomieszczeniach spod warstw daw- spektywy XXI wieku zaproponują nam muzealni kuratorzy? Będą one prezentowane na obu piętrach zamku, zarówno nych przemalowań wydobyto piękne polichromie. Z kolei W dalszych planach MNK zapowiada też nowe stałe w reprezentacyjnych komnatach, jak i prywatnych apar- w piwnicach pałacu wyeksponowano najstarsze relikty wystawy dizajnu i architektury w Kamienicy Szołayskich. tamentach. „W ten sposób chcemy odwołać się do tradycji pierwotnych murów budowli powstałej w XVII wieku wielkich ekspozycji, jakie miały miejsce na Zamku, jak w wyniku połączenia dwóch gotyckich kamienic. Budynek Wszystkie arrasy króla na przykład wystawa z okazji rocznicy odsieczy wiedeń- otrzyma też nową figurkę swojego patrona – wyłoniona Pełną zachowaną kolekcję arcydzieł tkackich ze zbioru skiej (1983)” – tłumaczy dyrektor Zamku Królewskiego w konkursie rzeźba św. Krzysztofa niosącego Dzieciątko, króla Zygmunta Augusta zobaczymy wiosną na wystawie na Wawelu dr hab. Andrzej Betlej. Wystawa arrasów umieszczona we wnęce na frontowej elewacji, nawią- Zamku Królewskiego na Wawelu organizowanej w stu- to zarazem zapowiedź planowanej nowej aranżacji stałych zuje do pierwotnej nazwy sub sancti Christofori – „pod lecie powrotu unikalnych gobelinów z Rosji sowieckiej ekspozycji w zamku. 50 d WYDARZENIA EVENTS

Nowe MuFo tu nowoczesne przestrzenie ekspozycyjne, edukacyjne, W ubiegłym roku Muzeum Fotografii w Krakowie biblioteka z czytelnią, księgarnia i kawiarnia, a wokół po trwających niemal trzy lata pracach zakończyło mo- piękny ogród. dernizację oddziału mieszczącego się w zabytkowej willi przy ulicy Józefitów 16. Gotowy obiekt czeka od jesieni Kulturalny Rynek na możliwość otwarcia dla publiczności. Nie zobaczymy W ubiegłym roku rozpoczęła się długo zapowiadana tu tradycyjnej wystawy, w zamian MuFo oferuje otwarte modernizacja budynku Bunkra Sztuki, jednak miejska ga- dla zwiedzających pracownie i magazyny, w których leria nie zawiesza aktywności. W czasie remontu wystawy można poznać muzeum „od środka”: podpatrzeć pracę i działania edukacyjne będą realizowane w łączącym różne muzealników, a także obejrzeć część przechowywanej dziedziny sztuki nowym krakowskim klastrze kultury – tu kolekcji polskich aparatów fotograficznych, powiększal- Pałacu Potockich przy Rynku Głównym 20. W 2021 roku ników i rzutników oraz polskie i zagraniczne projektory Bunkier Sztuki zaprosi do pięknych ceglanych piwnic filmowe produkowane od początku XX wieku. Podczas pałacu na przekrojowe pokazy rzadko pokazywanej Ko- specjalnych oprowadzań edukatorzy MuFo opowiadać lekcji Bunkra Sztuki oraz wystawy indywidualne artystów będą o „muzealnym życiu” obiektu od chwili, gdy trafia związanych z Krakowem, a pierwszą prezentacją w za- on do kolekcji, aż do momentu zajęcia miejsca w ma- bytkowych podziemiach Pałacu Potockich będzie pokaz gazynie lub na wystawie. W trakcie zwiedzania będzie najnowszych prac Bartka Materki – malarza, fotografa, można wejść do nowoczesnych muzealnych magazynów, projektanta graficznego. Wystawom towarzyszyć będą pracowni konserwacji i digitalizacji, a także zasięgnąć oprowadzania oraz wydarzenia edukacyjne, a także seria fachowej porady na temat opieki nad domowym foto- publikacji poświęconych krakowskim artystom – „biblio- graficznym archiwum. W programie znajdzie się miejsce teka malarzy i artystów krakowskich”. Dyrektor Bunkra na spotkania z fotografami, artystami wizualnymi, teo- Sztuki i MOCAK-u Maria Anna Potocka zapowiada też retykami i naukowcami, na zapoznanie się z klasycznymi na jesień tego roku wspólną z Galerią Starmach wystawę technikami wykonywania zdjęć oraz na specjalny cykl poświęconą koncepcjom artystycznym wywodzącym filmowy o związkach fotografii z obrazem ruchomym. się z myślenia o modzie, której bohaterem będzie Karl Jednocześnie przy ulicy Rakowickiej postępują prace przy Lagerfeld… tworzeniu nowej siedziby głównej MuFo, która obejmuje Po trudnym roku 2020 czekamy niecierpliwie zrewitalizowany budynek dawnej zbrojowni – jej otwarcie na wszystkie dobre wieści z muzeów i galerii w kolej- zaplanowano na drugą połowę 2021 roku. Znajdą się nych miesiącach! (dd)

Wizualizacja budynku MuFo przy ul. Rakowickiej 22 52 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 53

and paints a picture of a world in which something has Wyścig po Oscary Race for the Oscars clearly gone wrong. Krzysztof Gierat Rok 2020 mocno namieszał w przemy- Last year wreaked havoc on the film (Krakow Film Festival) śle filmowym, czego dowodem będzie industry, as the forthcoming Acade- The Krakow Film Festival is Poland’s only event whose najbliższa gala rozdania Oscarów. Fa- my Awards gala will show. We asked winner can become an Oscar candidate for Best Feature (Documentary), so I’ll be keeping my fingers crossed for worytów w wyścigu po złote statuetki Polish film experts about their fa- the winner of this year’s Golden Horn: the Romanian typują dla nas eksperci związani z ro- vourites in the race for the golden production Acasa, My Home directed by Radu Ciorniciuc. dzimą kinematografią. statuettes. It tells the story of nine siblings and their parents liv- ing in a shack in the wilderness of the Bucharest Delta, Do tej pory tylko trzy razy w historii przekładano The Oscar ceremony has only ever been postponed with none of the comforts offered by civilisation. When Nomadland, reż. Chloé Zhao, fot. materiały prasowe rozdanie Oscarów: w 1938 roku, kiedy powódź w Los An- three times in its history: in 1938 following extensive the authorities decide to reclaim the land, they are forced geles spowodowała przesunięcie terminu gali o tydzień, floods in Los Angeles, in 1968 in the wake of the mur- poza wąskimi ramami systemu. O buncie, do którego to abandon their idyllic life and move to the city. The jury, w 1968 roku w związku z zabójstwem Martina Luthera der of Martin Luther King, and in 1981 when plans were człowiek zostaje zmuszony przez okoliczności. O se- led by Łukasz Żal, nominated for Oscars for Best Cinema- Kinga i w roku 1981, kiedy szyki organizatorom pomieszał thwarted by the attempted assassination of President niorach, których emerytury nie są idyllicznym czasem tography for Ida and Cold War, praised the film for present- zamach na prezydenta Ronalda Reagana. Ceremonia Ronald Reagan. Since its launch in 1929, the ceremony odpoczynku i zabawy z wnukami. I o świecie, w którym ing an intimate portrayal of a family striving to maintain od początku swojej historii – czyli od 1929 roku – nigdy has never been cancelled – not even during the Second ewidentnie coś poszło nie tak. their dignity, independence and identity. The Oscars are nie została odwołana, nawet w okresie II wojny światowej. World War. mainly awarded to American films, so a nomination for W 2021 roku organizatorzy chcą udowodnić, że czas In 2021, the organisers want to prove that the era Poleca Krzysztof Gierat this “Cracovian” candidate would count as a huge success! czerwonych dywanów nie minął i czy koronawirus tego of the red carpet is far from over, and LA will host film (Krakowski Festiwal Filmowy) chce, czy nie, w Los Angeles znów zagoszczą gwiazdy. stars whether the coronavirus wants it to or not. According Krakowski Festiwal Filmowy jest jedynym festiwalem Zgodnie z nowym kalendarzem Amerykańskiej Akademii to the latest information, the nominations for the Academy w Polsce, którego laureat może kandydować do Oscara Filmowej nominacje zostaną ogłoszone 15 marca, samą Awards will be announced on 15 March, with a ceremony w kategorii pełnometrażowy film dokumentalny, toteż ceremonię zaplanowano zaś dopiero na 25 kwietnia. planned for 25 April. kciuki trzymać będę za tegorocznego zdobywcę Złotego Z powodu pandemii i obostrzeń, przez które wiele Due to the pandemic and the restrictions which have Rogu, rumuński film Acasa, mój dom w reżyserii Radu premier zostało odwołanych, o złote statuetki wyjątkowo resulted in the cancellation of many premieres, for the first Ciorniciuca. To opowieść o wielodzietnej romskiej rodzinie, będą mogły ubiegać się filmy, które nie były wyświetlane time the awards are open to films which have not been która mieszka na dziko w bukareszteńskim rezerwacie w kinach, dzięki czemu oscarowe szanse otrzymają także screened at cinemas, opening up the field to productions przyrody, zupełnie niekomfortowo, we własnoręcznie produkcje platform streamingowych. Sporo zamieszania shown on VOD platforms. David Fincher’s Mank, pro- skleconej budzie, razem ze zwierzętami domowymi, ale – zwłaszcza w kategoriach technicznych – może wywołać duced by Netflix, is likely to cause quite a stir, especially na swój sposób szczęśliwie. Dramat zaczyna się, gdy trzeba sygnowany przez platformę Netflix Mank Davida Finchera. in the technical categories. Many commentators are also opuścić ten specyficzny raj i zamieszkać w bloku, bo teren Wielu komentatorów na liście oscarowych pewniaków confident thatMa Rainey’s Black Bottom, with Chadwick ma zostać ucywilizowany. Jury pod przewodnictwem wymienia także film Ma Rainey: Matka bluesa z ostatnią Boseman in his final role, will receive a nomination. Po- Łukasza Żala, dwukrotnie nominowanego do Oscara rolą Chadwicka Bosemana. Znamy również polskiego land’s candidate is Małgorzata Szumowska and Michał autora zdjęć za filmy Ida i Zimna wojna, podkreśliło Acasa, My Home, dir. Radu Ciorniciuc, photo courtesy of KFF kandydata: to film Małgorzaty Szumowskiej i Michała Englert’s Never Gonna Snow Again. So what other films w werdykcie intymny charakter obrazu rodziny, która Englerta Śniegu już nigdy nie będzie. Na jakie filmy warto should we be keeping an eye on? stara się zachować godność, poczucie samostanowienia Julia Smoleń (OFF Camera) jeszcze zwrócić uwagę? i tożsamości kulturowej. Amerykańska Akademia Filmowa I think Carlo Mirabella-Davis’ Swallow is a serious Kaja Łuczyńska (Kino Pod Baranami) nagradza na ogół filmy amerykańskie, ale nominacja candidate for this year’s Best Picture. The visually stun- Poleca Kaja Łuczyńska One of my personal favourites which I hope will be dla tego „krakowskiego” kandydata byłaby ogromnym ning film tells the story of a young housewife (portrayed (Kino Pod Baranami) nominated is a very different, traditionally-distributed sukcesem! by the excellent Haley Bennett); inspired by a guidebook Jedną z czołowych pozycji na mojej osobistej liście Nomadland directed by Chloé Zhao. Awarded at the Ven- for expectant mums encouraging spontaneity, one day tytułów, które mogą doczekać się nominacji, zajmuje ice and Toronto film festivals, this 21st-century take on Poleca Julia Smoleń (OFF Camera) she puts a marble in her mouth and decides to swal- kompletnie inny, bardziej „tradycyjny” pod względem a road movie, based on Jessica Bruder’s outstanding Moim zdaniem bardzo poważnym kandydatem low it. Newly pregnant Hunter finds herself compelled sposobu dystrybucji film Nomadland w reżyserii Chloé reportage, is a subtle tale of finding a place for oneself do Oscara będzie film Niedosyt (reż. Carlo Mirabel- to swallow more objects, many far less innocuous than Zhao. To nagrodzone na festiwalach w Wenecji i Toronto outside the system. It explores how circumstances force la-Davis). To wysmakowana wizualnie historia młodej the original marble. Swallow intertwines elements of body kino drogi, oparte na znakomitym reportażu Jessiki Bru- people into exile, reveals the lives of people whose au- kobiety (w tej roli znakomita Haley Bennett!), która horror, grotesque and psychological drama, and it pulls no der, jest subtelną opowieścią o szukaniu dla siebie miejsca tumn years are far from relaxing with the grandchildren, w momencie, gdy dowiaduje się, że jest w ciąży, za radą punches in its exploration of womanhood and motherhood. 54 d WYDARZENIA EVENTS

The narrative gradually shifts from an atmosphere drawing on experiences of 1960s housewives in suburban America and, leaving behind realism, it focuses on the protagonist’s growing fear and desire for emancipation.

Mateusz Góra (Against Gravity) If I were to choose a favourite for this year’s Oscars, it would have to be I Am Greta. The documentary was made (fortunately!) not in Hollywood, but by Nathan Grossman Niedosyt, reż. Carlo Mirabella-Davis, fot. dzięki uprzejmości OFF Camera from the Stockholm Academy of Dramatic Arts. He met poradnika dla młodych mam postanawia codziennie the young activist when she first started her school strike robić coś zaskakującego. Zaczyna więc… od połknięcia and before anyone had heard of her. By the time he’d raised szklanej kuleczki. Wkrótce kolekcja przedmiotów, które the funds to finish his film, Greta had become a household łyka Hunter, staje się coraz większa. Niedosyt sprawnie name the world over. He finished his documentary with lawiruje między body horrorem, elementami groteski support from the VOD service Hulu. I Am Greta takes us oraz dramatem psychologicznym i bezkompromisowo on a journey in the young woman’s footsteps: from solitary odświeża kulturową figurę żony i matki. Narracja fil- street protest all the way to speaking at some of the most mu z odwagą płynie od silnej inspiracji codziennością important political meetings around the globe. Is Greta kobiet z przedmieść Stanów Zjednoczonych w latach simply a child being manipulated by adults? Or is she an 60. XX wieku w pierwszej części filmu, do symbolicznej inspired visionary showing us the right way forward? Gross- drugiej połowy, która zdecydowanie oddala się od reali- man’s film is a sensitive, telling exploration of the cynicism zmu, zanurzając się w lęki oraz pragnienie emancypacji of contemporary politicians and the ruthlessness with głównej bohaterki. which the media seek out the latest sensation. I Am Greta will soon be available in Poland, distributed by Against Poleca Mateusz Góra Gravity. (ed. js) (Against Gravity) I Am Greta, dir. Nathan Grossman, photo courtesy of Against Gravity Gdybym miał wskazać własnego faworyta w wyści- gu po Oscary, byłby to szwedzki kandydat I Am Greta. Historia Grety Thunberg jest idealnym scenariuszem, który (być może na szczęście) wziął na warsztat nie hol- lywoodzki filmowiec, ale dokumentalista ze Stockholm Academy of Dramatic Arts Nathan Grossman. Spotkał on najsłynniejszą aktywistkę na świecie w momencie, gdy rozpoczynała swój strajk szkolny i jeszcze nikt nie wiedział, kim jest. Gdy reżyser szukał funduszy na ukończenie filmu, o Grecie usłyszał cały świat. Powrócił, wsparty przez internetową telewizję Hulu, i dokończył swą filmową opowieść. Dzięki temu I Am Greta (polskim dystrybutorem zostało Against Gravity, więc dokument będzie niedługo dostępny w naszym kraju!) to wspaniała podróż przez kolejne etapy ścieżki młodej aktywistki: od samotnego protestu ulicznego aż po wystąpienia na najważniejszych wydarzeniach politycznych na świecie. Czy Greta jest sterowanym przez dorosłych, nieświadomym dzieckiem? A może to wizjonerka i prawdziwa geniuszka? Na te pyta- nia znajdziecie odpowiedzi w filmie Grossmana, który jest wzruszający, porywający i celnie pokazuje, jak cyniczni potrafią być współcześni politycy oraz jak bezwzględnie postępują media w poszukiwaniu sensacji. (opr. js) 56 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 57

w instytucjach w mieście wszelkie procedury związane On a more logistical level, another element of support Dalej (się) kręci Still Rolling z realizacją planów zdjęciowych. has been the appointment of the Film Commissioner. Jakie produkcje filmowe w 2020 roku skorzystały Working on behalf of the Mayor of the City of Kraków z pomocy Regionalnego Funduszu Filmowego? and as part of the Krakow Film Commission, he or she Pandemia uderzyła we wszystkie sek- The pandemic has had a major impact W XII konkursie Regionalnego Funduszu Filmowego will support, collect and combine all cinematic activi- tory gospodarki, również w przemysł on all sectors of the economy, includ- w Krakowie w 2020 roku złożono wnioski na ponad ties taking place in Kraków in order to streamline all filmowy. O to, jak branża radzi sobie ing the film industry. We talk to Da- 20 różnych pomysłów. Decyzją komisji konkursowej processes involved in filmmaking. i rady eksperckiej, w której skład w tym roku we- Which cinematic productions received support from ze skutkami obostrzeń, zapytaliśmy riusz Nosal, Director of the Krakow szły takie osoby jak Irena Strzałkowska czy Krzysztof the Regional Film Fund in 2020? Dariusza Nosala, kierownika Krakow Film Commission, about how the sec- Gierat, udało się wesprzeć na zasadzie koprodukcji The 12th competition of the Regional Film Fund Film Commission. tor is dealing with the fallout. osiem projektów, m.in. filmy fabularne (Prime Time, in Kraków received over 20 submissions this year. Delegacja, @miriamfrompoland, Podróż), trzy filmy The competition jury and advisory board, with Irena Karnet: Rok 2020 był trudny również dla branży fil­ Karnet: 2020 was a difficult year for us all. How has dokumentalne: Ziemię ukazującą odchodzący świat Strzałkowska and Krzysztof Gierat joining this year, mowej. W jaki sposób miasto wspiera filmowców Kraków been supporting filmmakers during the pan­ dawnego wiejskiego folkloru, Częstotliwość poświęconą decided to provide co-production support to eight pro- w czasie pandemii? demic? sylwetce aktora Krzysztofa Globisza i słodko-gorzką jects. They include feature filmsPrime Time, Delegation, Dariusz Nosal: Nikt się nie spodziewał, że pande- Dariusz Nosal: No-one expected the coronavirus pan- opowieść o małżeństwie z 40-letnim stażem (Do ślubu), @miriamfrompoland and Journey, documentaries Earth mia koronawirusa odciśnie takie piętno na branży demic to take such a great toll on the audiovisual in- a także film animowany Gonâve, którego producentem presenting disappearing rural folklore, Frequency dedi- audiowizualnej, a jej skutki, co już wiemy na pew- dustry, but we now know that its effects will be felt for jest Stowarzyszenie Kraków Film Klaster. Ta ostatnia cated to the actor Krzysztof Globisz and the bitter-sweet no, będą odczuwane jeszcze przez bardzo długi czas. years to come. The restrictions imposed on individual produkcja skupia się na niesamowitej historii Faustina tale of a long life as a couple Until the Wedding, and Obostrzenia wprowadzane w poszczególnych sek- sectors have forced the entire film industry to completely Wirkusa: górnika i żołnierza amerykańskich marines the animation Gonâve produced by the Krakow Film torach zmusiły podmioty tworzące branżę filmową change the way it works. Producers have had to shift o polskich korzeniach, który został… królem haitań- Cluster. The latter tells the incredible story of Faustin do całkowitej zmiany zaplanowanych działań. Jedne, timelines for new projects, and adapt the way they skiej wyspy. Wirkus – an American Marine of Polish roots who was tak jak firmy producenckie, musiały przesunąć start work on existing ones to fit in with the new conditions Jakie filmy udało się zrealizować, a jakie jeszcze reputedly crowned king of a Haitian island. projektów na czas bliżej nieokreślony, a już rozpoczęte or even abandon them altogether. Cinemas have been czekają na ukończenie? Which films have been completed and which are still realizować w nowych, o wiele bardziej rygorystycznych adapting by moving screenings online and developing Z oczywistych powodów żaden z filmów, który otrzymał under production? warunkach lub całkiem z nich zrezygnować. Inne, tak repertoires around existing films – we have to remember wsparcie w tegorocznej edycji konkursu RFF, nie został For obvious reasons, apart from Prime Time and Jour- jak kina, musiały pomyśleć o zmianie profilu swojej that the majority of upcoming premieres have been jeszcze ukończony, poza filmami fabularnymi Prime ney, none of the films supported by this year’s RFF działalności, przenieść projekcje do internetu, skupić cancelled or postponed until happier times. Time i Podróż – przed ich producentami jednak teraz competition are finished yet – there is still a long road się na tworzeniu programów w oparciu o dostępne już The Department of Culture and National Heritage długa i żmudna praca okresu postprodukcji. ahead for the others. produkcje: musimy zdawać sobie sprawę, że większość of the Municipal Office of Kraków prepared a package To samo dotyczy niestety filmów z zeszłorocznego Unfortunately the pandemic has also affected films premier filmowych została odwołana lub przeniesiona supporting the cultural sector and artists (including konkursu RFF, których realizacja w związku z pan- selected at last year’s RFF competition, and their pro- na lepsze czasy. the audiovisual sector) under the banner “Resistant demią została znacznie przedłużona. Zakończyły się duction is still ongoing. Filming is complete on Wojtek W Krakowie, aby przeciwdziałać skutkom pandemii, Culture”. This campaign helped maintain the budget za to okresy zdjęciowe do takich filmów jak Wesele 2 Smarzowski’s The Wedding 2 and Bartosz Blaschke’s Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu set aside for film productions of the Regional Film Fund Wojtka Smarzowskiego czy Sonata Bartosza Blaschke. Sonata. The fully Cracovian project There Was a Shoe- Miasta Krakowa przygotował pakiet wspierający sek- in Kraków and allowed us hold the RFF competition Trwają również prace postprodukcyjne do projektu maker is now in postproduction. tor kultury i twórców (w tym sektor audiowizualny) as planned. całkowicie krakowskiego pod tytułem Był sobie szewc. Finally, despite concerns, shooting has been completed pod nazwą „Kultura odporna”. Dzięki tym działaniom Ponadto udało się zakończyć zdjęcia – chociaż stało on the film under the working titleReal Life of Angels Dariusz Nosal, photo by Szymon Witkowski udało się utrzymać na zakładanym poziomie wysokość to pod dużym znakiem zapytania – do filmu pod robo- starring Krzysztof Globisz. budżetu zaplanowanego na wspieranie produkcji filmo- czym tytułem Prawdziwe życie aniołów z Krzysztofem In late November last year, we heard rumours that wych przez Regionalny Fundusz Filmowy w Krakowie, Globiszem w roli głównej. Kraków was to be used as a setting for a few brand- a w efekcie ogłosić i przeprowadzić zgodnie z założe- Po koniec listopada ubiegłego roku można było new productions. Can you tell us more about them? niami konkurs RFF. usłyszeć o tym, że w Krakowie kręconych jest kilka Yes, that’s right. Despite the restrictions introduced Dodatkowym elementem wsparcia – ale już bardziej całkiem świeżych produkcji. Jakich? to help combat the pandemic, work is ongoing on na poziomie logistycznym i produkcyjnym – jest po- Tak, to prawda. Pomimo trudnych warunków w ści- the TV dramas Westwall and Erynie. Due to the nature wołanie do życia funkcji komisarza filmowego, który słym reżimie sanitarnym realizowane są nowe plany of the work and restrictions imposed on the producers, z pełnomocnictwa prezydenta miasta ma za zadanie zdjęciowe. W ostatnim czasie Kraków stał się nim I cannot reveal more details, but given the discussions w ramach Krakow Film Commission wspierać, zbie- dla dwóch seriali: Westwall i Erynie. Ze względu and length of time taken to complete filming, many rać i łączyć wszelkie działania filmowe realizowane na charakter prac i obostrzenia nałożone przez pro- Cracovians are likely to encounter film crews about na terenie Krakowa, aby szybciej i sprawniej załatwiać ducentów nie możemy zdradzać szczegółów. Biorąc their business. 58 d WYDARZENIA EVENTS EVENTS WYDARZENIA d 59

jednak pod uwagę rozmach i długość realizowanych Less in the public eye, work is ongoing on animations filmowych w Krakowie, czyli Krakowskiego Festiwalu zdjęć, wielu mieszkańców z pewnością zetknie się (including those co-financed by KBF), which involves Filmowego oraz Mastercard OFF Camera. z ekipą zdjęciową. many quiet hours in the studio. Realizowaliśmy również wydarzenia, które są skiero- Mniej spektakularnie, jednak cały czas powstają także What other initiatives has the Krakow Film Commis­ wane do mieszkańców i turystów, m.in. cykl kina let- zdjęcia do filmów animowanych (m.in. tych współfi- sion launched in 2020? niego z Budżetu Obywatelskiego (pokazy odbywały się nansowanych przez KBF), które wymagają długich As well the 12th RFF competition, Krakow Film Com- w miesiącach letnich w parku Lotników Polskich) oraz godzin realizacyjnych w zaciszach studiów filmowych. mission, as a part of KBF, is involved in a wide range pokazy najlepszych animacji z całego świata w ramach Jakie inne inicjatywy podjęła KFC w 2020 roku? of audiovisual initiatives every year. Despite the dif- cyklu Krakow Summer Animation Days we współpracy Poza ogłoszoną i rozstrzygniętą XII edycją konkursu ficulties faced by the budget due to the pandemic and z organizatorami festiwalu Etiuda&Anima. RFF Krakow Film Commission – działająca w ramach the need to cancel several events or move them online, Pandemia COVID-19 wymusiła na nas również większe The Red Spider, dir. Marcin Koszałka, photo by Adam Golec KBF – jak co roku angażuje się w szereg inicjatyw we have been able to support most of the projects zaangażowanie w działania w sieci. Dlatego w ramach audiowizualnych. Pomimo trudnych warunków bu- we were planning to. The most important ones include nowo powstałej miejskiej platformy multimedialnej part of the Krakow Summer Animation Days in collabo- dżetowych związanych ze skutkami pandemii i szeregu the year-round cycle of international workshops Less PLAY KRAKÓW staramy się wraz z naszymi partnerami ration with the organisers of the Etiuda&Anima festival. odwoływanych lub przeniesionych do sieci wydarzeń Is More, the Screenwriting Atelier workshops, the Film udostępniać jak najwięcej treści filmowych. Udało nam The COVID-19 pandemic has forced us to move many udało nam się wesprzeć większość zaplanowanych Spring Open workshops founded by Sławomir Idziak and się wejść we współpracę z organizatorami Krakowskie- of our activities online. We have been working with our w tym roku projektów. Z tych najważniejszych wymienić the DOC LAB Poland pitches (forming a part of the CE- go Festiwalu Górskiego, już niebawem będziemy mogli partners to provide extensive content on the new multi- można całoroczny cykl warsztatów międzynarodowych DOC Market as of this year). These are all educational prezentować filmy animowane studentów ASP czy media platform PLAY KRAKÓW. We have launched a col- Less Is More, warsztaty Atelier Scenariuszowe, warsz- events for the film industry. Additionally, together with festiwalu Etiuda&Anima, a w przyszłym roku powin- laboration with the organisers of the Kraków Mountain taty Film Spring Open, których pomysłodawcą jest the National Chamber of Audiovisual Producers and niśmy ruszyć z projektem edukacyjnym we współpracy Festival, we will soon start presenting animations made Sławomir Idziak, pitchingi DOC LAB Poland (od tego other regional film commissions, we were able to pre- z Krakowską Fundacją Filmową. by students at the Academy of Fine Arts or screened at roku połączone z CEDOC Market). To wszystko są wy- pare and conduct online training courses for location Zdradź nam na koniec, czy jakieś filmy, w których the Etiuda&Anima festival, and next year we are hoping darzenia edukacyjne skierowane do branży filmowej. managers in Poland who worked with esteemed col- „występuje” Kraków, szczególnie lubisz i polecasz? to launch an educational project alongside the Krakow Dodatkowo we współpracy z Krajową Izbą Producentów leagues from the Location Managers Guild International Zacznę od najbardziej rozpoznawalnego na arenie Film Foundation. Audiowizualnych i innymi regionalnymi komisjami on preparing pitches for international producers. międzynarodowej, wielokrotnie nagradzanego obrazu, To finish, tell us about your favourite films “star­ filmowymi udało nam się przygotować i przeprowadzić We have also worked with the Literary Department czyli Listę Schindlera Stevena Spielberga, który warto ring” Kraków. szkolenie online dla menadżerów lokacyjnych z Polski, of KBF to host Word2Picture. The event brings together zobaczyć ze względu na gwiazdorską obsadę, piękną I’ll start with the most obvious and recognisable on którzy od swoich doświadczonych kolegów z branży the publishing and film industries to introduce film i przejmującą muzykę Johna Williamsa i zdjęcia Janusza the international arena: Steven Spielberg’s multi-award (zrzeszonych w LMGI – gildii location menadżerów) producers to the latest publications with a high potential Kamińskiego. Bardziej mroczna kryminalna historia winning Schindler’s List is a must-see for its star-studded mogli dowiedzieć się, jak dobrze przygotować oferty as screen adaptations. Co-produced by the National z Krakowem w tle to Czerwony pająk w reżyserii Mar- cast, captivating music by John Williams and stun- dla producentów zagranicznych. Chamber of Audiovisual Producers, the event finale cina Koszałki, którego fabuła inspirowana jest postacią ning cinematography by Janusz Kamiński. Marcin Ponadto wraz z Działem Literackim KBF zorganizo- was held during the Conrad Festival. Karola Kota, nastoletniego mordercy z Krakowa. Często Koszałka’s The Red Spider is a thriller set in Kraków waliśmy Word2Picture. To wydarzenie łączy bran- Despite the restrictions, we have also co-organised wracam do komedii sensacyjnej Vinci Juliusza Machul- inspired by the real-life teenage serial killer Karol Kot. że wydawniczą i filmową – przedstawia i przybliża Kraków’s largest cinematic events: the Krakow Film skiego, której chyba nikomu nie trzeba przedstawiać. For light entertainment, one of my favourites is Juliusz producentom filmowym nowości literackie o dużym Festival and Mastercard OFF Camera. Ponieważ jestem fanem twórczości Wojtka Smarzow- Machulski’s heist comedy Vinci. potencjale ekranizacyjnym. Spotkania te, realizowane We have also been working on events aimed at Cracov- skiego, polecam też dwie produkcje zrealizowane w Kra- I’m a big fan of Wojtek Smarzowski’s work, so I’d recom- również we współpracy z KIPA, miały swój finał podczas ians and visitors, such as the cinema cycle from the Civic kowie i Małopolsce: Pod Mocnym Aniołem na podstawie mend two of his films made in Kraków and Małopolska: Festiwalu Conrada. Budget (screenings were held during the summer powieści Jerzego Pilcha oraz Kler, który w roku swojej The Mighty Angel based on the novel by Jerzy Plich, and Jak co roku – pomimo ograniczeń – współpracowa- months at the Polish Aviators’ Park) and presentations premiery pobił wszystkie rekordy frekwencyjne, a tak- Clergy which broke all attendance records on its release liśmy przy organizacji dwóch największych festiwali of the finest animations from around the globe held as że okazał się najbardziej kasowym polskim filmem and went on to become Poland’s highest-grossing film od ponad 30 lat. for over 30 years. Gonâve, reż. Michał Soja i Róża Duda, fot. dzięki uprzejmości KFF Rozmawiała Justyna Skalska Interviewed by Justyna Skalska

Krakow Film Commission – powołana przez KBF The Krakow Film Commission was founded by KBF struktura, której celem jest wsparcie organiza- to provide organisational support for films pro- cyjne produkcji realizowanych na terenie Krako- duced in Kraków and Małopolska. It is the oper- wa i Małopolski; operator Regionalnego Fundu- ator of the Regional Film Fund in Kraków sup- szu Filmowego w Krakowie wspierający branżę porting the local film industry. filmową w Małopolsce. 60 d KIDS IN KRAKÓW KIDS IN KRAKÓW d 61

Hucie. W bliższym lub dalszym sąsiedztwie kieszonkowego www.wokolszopki.pl. Tym razem motywem przewodnim Ahoj, miejska parku trafimy na kolejne nowohuckie atrakcje, które warto dla opowieści o tradycji krakowskiego szopkarstwa jest odwiedzić również zimą, m.in. plac Centralny i aleję Róż, wędrówka śladami krakowskich poetów – „od autora przygodo! Łąki Nowohuckie czy Zalew Nowohucki. Wesela, poprzez twórców słynnych kabaretów XX wie- ku, krakowskich bardów i noblistów, po enfant terrible W szczytowej formie polskiej poezji Marcina Świetlickiego”. A na szopkę wspo- Spotkania z przyrodą, deklamacja Nieco ruchu zapewnią nam wyprawy na cztery kra- minanego wcześniej Jana Kirsza natrafimy w witrynie wiersza w parku, zdobywanie szczytów, kowskie kopce – wielkie ziemne pomniki upamiętniające kamienicy na Rynku Głównym 43. spacer śladem krakowskich szopek legendarne i historyczne postaci związane z Krakowem. Do początków grodu nad Wisłą cofniemy się podczas czy rozświetlone wystawy plenerowe… wycieczki na kopiec Krakusa w Podgórzu, który swoją Zima w mieście nie musi być nudna! nazwę zawdzięcza mitycznemu założycielowi miasta. Wzniesienie zwane kopcem Wandy – na cześć córki tegoż „Hu! hu! ha! / Nasza zima zła! / Szczypie w nosy, Kraka – odwiedzimy podczas wycieczki do Nowej Huty. szczypie w uszy, / Mroźnym śniegiem w oczy prószy, W czasie wspinaczki na kopiec Kościuszki na Zwierzyńcu / Wichrem w polu gna!”. My jednak nie boimy się ani przypomnimy sobie historię słynnego bojownika o polską śniegu, ani chłodu, dlatego radośnie ruszamy w miasto niepodległość. Postać kolejnego wielkiego bohatera na- w poszukiwaniu przygód! rodowego – Józefa Piłsudskiego – przywołamy podczas wchodzenia na kopiec położony w Lesie Wolskim. Radości Pod śniegową pierzynką ze zdobywania krakowskich kopców będą towarzyszyły Ogród Doświadczeń im. S. Lema, Alicja w Krainie Czarów – Ogród Świateł, Założony w 1783 roku Ogród Botaniczny Uniwersytetu piękne widoki z ich szczytów. fot. dzięki uprzejmości organizatora Jagiellońskiego – najstarszy taki obiekt w Polsce – po raz pierwszy od XIX wieku będzie otwarty dla zwiedzających Krakowska stajenka Magia świateł również zimą. I choć w tym czasie rośliny kończą okres Krakowski Ogród Zoologiczny, renifery, fot. Dorota Maszczyk „Nie w lichej stajence / Lecz w złotym pałacu / Dwa zimowe wieczory przeznaczymy na spotkania wegetacji i przechodzą w stan spoczynku, towarzyszące szopkarz Ciebie umieścił / jako króla nieba / tu grają z postaciami z bajek i legend. Najpierw w Ogrodzie Do- temu zjawiska są dla małych przyrodników nie mniej Jedziemy do zoo! Ci skrzypce / góralskiej kapeli / krakowiak ogniście / świadczeń im. Stanisława Lema na wystawie plenerowej interesujące niż fazy wzrostu czy kwitnienia. Sprawdzimy Tygrysy, pingwiny, wielbłądy, renifery, foki, lisy polarne przytupuje obcasem” – pisał poeta i szopkarz Jan Kirsz. Alicja w Krainie Czarów – Ogród Świateł (do 28 lutego) zatem, jak rośliny przystosowują się do przetrwania mroź- czy pantery śnieżne – na mapie miejskich wędrówek nie Szlakiem scenek betlejemskich pośród krakowskiej ar- obejrzymy otoczone multimedialnymi iluminacjami figury nych miesięcy oraz w jaki sposób botanicy zabezpieczają mogło zabraknąć Ogrodu Zoologicznego! Tym bardziej chitektury ruszymy na Stare Miasto, gdzie umieszczono świetlne nawiązujące do słynnej opowieści Lewisa Car- niektóre z nich przed niskimi temperaturami. Będziemy że dla odwiedzających przygotowano specjalną ścieżkę blisko 40 szopek tradycyjnie już w tym okresie ubar- rolla, m.in. Białego Królika u wejścia do Króliczej Nory, też obserwować zimujące w ogrodzie ptaki – być może zimowego zwiedzania, na której napotkamy wymienione wiających witryny sklepów, hoteli i restauracji, a także siedzącego na drzewie Kota z Cheshire czy Królową Kier oprócz stale obecnych sikor bogatek i sikor modraszek wy- wcześniej zwierzęta. Podczas wizyty weźmiemy udział ulice i place miejskie (do 2 lutego). W ich odnalezieniu w swoim zamku. Znajdziemy tam też labirynt świetlny, patrzymy rudzika lub strzyżyka! A na pewno przekonamy w grze terenowej – poznamy zimowe zwyczaje lokatorów pomoże nam spacerownik Wokół Szopki, który znajdziemy multimedialny tunel czy zmieniającą kolory łąkę. Na- się, że Ogród Botaniczny jest piękny o każdej porze roku. krakowskiego zoo, a także sprawdzimy, którzy mieszkańcy w punktach InfoKraków lub – do pobrania – na stronie stępnie wybierzemy się do ogrodu nowohuckiej Nowej preferują niskie temperatury, a którzy wolą cieplejsze Rezydencji na multimedialną i interaktywną wystawę Ogród Botaniczny UJ, fot. Bogusław Binkiewicz zakamarki ogrodowych pawilonów. Odwiedzimy też mini­ Spacer Wokół Szopki 2019, fot. Robert Słuszniak Park Krakowskich Legend (od 16 stycznia do 16 marca), zoo, a w nim gatunki udomowione, jak chociażby osły, gdzie staniemy twarzą w twarz ze Smokiem Wawelskim, alpaki, owce i kozy. Panem Twardowskim czy Bazyliszkiem (choć temu ostat- niemu lepiej nie patrzyć w oczy!). Wizualne doświadczenia Teatr w ogrodzie uzupełni specjalnie skomponowana muzyka i głos nar- W poszukiwaniu teatralnych emocji wyruszymy ratora, który przypomni nam losy legendarnych postaci. do niedawno otwartego parku kieszonkowego w Nowej *** Hucie. Teatralny Ogród Krakowian powstał w bliskim Kraków w zimowej odsłonie ma nam wiele do za- sąsiedztwie Teatru Ludowego w ramach inwestycji Ogrody oferowania – niekiedy będą to spotkania z przyrodą czy Krakowian. To idealne miejsce do ćwiczeń aktorskich czy lokalną tradycją, innym razem długie spacery po parkach deklamacji ulubionego wiersza dzięki miniteatrzykowi dla przykrytych białym puchem lub nieznanych częściach najmłodszych artystów i trybunom dla widowni. Można miasta. Wystarczy tylko wyjść z domu, by na własne oczy tam również znaleźć ławki do krótkiego odpoczynku czy przekonać się, że niesamowita przygoda może czekać tuż tablice informujące o historii rozwoju teatru w Nowej za rogiem! (am) 62 d KIDS IN KRAKÓW KIDS IN KRAKÓW d 63

Domowe spotkania ze sztuką są możliwe dzięki kartom Arkusze z przygodami zadań Do dzieła! publikowanym przez Muzeum Naro- dowe w Krakowie. Dzięki nim młodsze dzieci poznają twórczość Stanisława Wyspiańskiego, odwiedzą pokój Bawią i uczą – proponowane przez Józefa Czapskiego czy zapoznają się ze sztuką użytkową krakowskie instytucje karty pracy dla za sprawą półmiska Kändlera. Proste zadania do wykona- dzieci do wypełnienia samodzielnie nia w domu doskonalą spostrzegawczość młodych gości muzealnych. Dla nieco starszych dzieci przygotowano lub z niewielką pomocą rodziców natomiast rodzinne ścieżki zwiedzania, które prezentują są inspiracją do zwiedzania miasta lub niezwykłe eksponaty ze zbiorów muzeum. Mamy zatem efektywnego spędzania czasu w domu. ścieżkę zimową zatytułowaną Sztuka na sankach, w której odnajdziemy m.in. drewniane sanie pokryte polichromią mogą rozwiązywać samodzielnie Podczas „wycieczki bez wychodze- kultura Odkrywanie miejskich atrakcji i historycznych faktów, z 1740 roku, pejzaż Zakopane w zimie Jana Stanisławskie- lub z niewielką pomocą rodziców. nia z domu” będzie nam towarzy- przyjazna spotkania z przyrodą, sztuką czy lokalnymi tradycjami go, patriotyczną ozdobę choinkową z wydmuszki z 1921 Dowiemy się z nich, jak brzmi na- szył sympatyczny pies Kiba, który rodzinie – dzieci w różnym wieku i o różnych zainteresowaniach roku czy ponad trzystuletnią drewnianą formę pierniko- zwisko konkwistadora, który podbił wcieli się w naszego przewodnika znajdą coś dla siebie wśród edukacyjnych kart pracy wą. Są też propozycje dla tych, którzy uważają, że znają państwo Inków, czym zajmował się po Sapporo, Tokio czy Kioto. Wraz publikowanych na stronach internetowych krakowskich Jana Matejkę, lub nie wierzą, że w muzeum mieszkają wezyr w starożytnym Egipcie, a także z nim wdrapiemy się na górę Fudżi, miejsca, gdzie instytucji. A co najważniejsze, można wybrać arkusze zwierzęta, czy też lubią myszkować po kredensach, cho- jak nazywa się ogromny okręt, któ- odwiedzimy tradycyjny japoński dom dzieci się do wypełnienia w plenerze lub znaleźć takie, które naj- wać się w szafach i zaglądać pod łóżka. Wszystkie karty rym pływali wikingowie. Przy okazji i zobaczymy największą w Japonii nie nudzą młodsi bez problemu uzupełnią w domu. Do wyboru, znajdziemy na stronie www.mnk.pl w zakładce „Edukacja”. można też wybrać się na wirtualny bramę torii. Na końcu czeka na nas do koloru! Eksplorację zbiorów MuFo (Muzeum Fotografii w Kra- spacer po krakowskim muzeum. sekcja kolorowanek wraz z wybra- Jak stać się Kolumbem we własnym mieście? To wcale kowie) bez wychodzenia z domu ułatwią karty działań Do zwiedzania czterech mniej zna- nymi znakami pisma japońskiego. atrakcje nie takie trudne z kartami pracy Odkryj Kraków ofero- dostępne na stronie www.mufo.krakow.pl w zakładce nych dzielnic Krakowa zachęcą nas Przygody psa Kiby znajdziemy w za- Krakowa dla wanymi przez KBF pod marką Kids in Kraków. Dzięki „Edukacja”. Wykorzystane fotografie stanowią punkt interaktywne aplikacje z zadaniami kładce „Edukacja online” na stronie najmłodszych nim poznamy nasze otoczenie poprzez żywy kontakt wyjścia do wykonywania zadań edukacyjnych, m.in. do- do rozwiązania dostępne na stronie www.manggha.pl. z kulturą, przyrodą, historią i lokalnymi atrakcjami. świadczeń w formie zabawy. Poznamy supermoce foto- szpiedzywiedzy.pl. W odkrywaniu To jednak nie koniec dalekich Karty pogrupowane są w cztery bloki tematyczne: Głowa grafa Walerego Rzewuskiego działającego na terenie tajemnic Bronowic, Prądnika Białe- wypraw! Wraz z Centrum Edukacji pełna kultury, Oko do przyrody, Historia w zasięgu ręki Krakowa prawie 200 lat temu, przekonamy się, że dźwięki go, Zwierzyńca i Krowodrzy pomogą Lotniczej Kraków Airport wyruszymy i Uszy szeroko otwarte. Na każdej znajdziemy zadania można sfotografować, zyskamy pewność, że zwierzęta nam rysunkowi dziecięcy bohatero- na zwiedzanie europejskich państw do wykonania, ciekawostki i anegdoty, a także liczne są bardzo fotogeniczne, a także przygotujemy plan po- wie, którzy wcielają się również w role w ramach akcji #CELujzdomu. Od- odniesienia do Krakowa, jego dziejów i zabytków. Jed- witania wiosny! Wspomniane zdjęcia poprowadzą nas lektorów przybliżających ciekawostki wiedzimy Hiszpanię, Włochy, Czechy, ną z takich kart, przybliżającą tajemnice Barbakanu także w głąb historii – dzięki nim zobaczymy, jak niegdyś z poszczególnych rejonów miasta. Niemcy czy Słowację – dzięki kar- i dawnych murów obronnych, znajdziecie na następ- żyli mieszkańcy Krakowa i okolic. Jak wyglądały dawne bronowickie tom pracy publikowanym na stro- nych stronach „Karnetu”. Po jej wypełnieniu możemy Muzeum Archeologiczne w Krakowie na swojej domy pokryte strzechą, czym chleb nie www.krakowairport.pl poznamy sięgnąć po kolejne – dostępne do pobrania na portalu stronie internetowej www.ma.krakow.pl regularnie prądnicki różni się od zwykłego pie- ich historię, geografię, kulturę oraz www.kidsinkrakow.pl. Najlepiej rozwiązywać je w plenerze zamieszcza krzyżówki dla amatorów rekonstruowania czywa, jakie kwiaty rosły w krowoder- najciekawsze atrakcje. Na małych podczas zwiedzania Krakowa! dziejów dawnych cywilizacji, które nieco starsze dzieci skich ogródkach i które krakowskie odkrywców czekają też karty eduka- tradycje wywodzą się ze Zwierzyńca cyjne poświęcone procedurom lotni- – odpowiedzi na te pytania odnajdzie- czym, budowie statków powietrznych, my we własnym domu lub podczas meteorologii, fizyce, historii lotnic- plenerowej wycieczki. Na tej samej twa, kosmosowi, a także nauce języka stronie opublikowano też zadania angielskiego. poświęcone Tadeuszowi Kościusz- Podczas wycieczek po Krakowie ce – idealne do rozwiązania przed albo bez wychodzenia z domu – karty

wycieczką na zwierzyniecki kopiec edukacyjne krakowskich instytucji KRAKOWSKIE BIURO FESTIWALOWE bądź w czasie takiej wyprawy. to doskonały sposób na ciekawe INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA A może podróż do Japonii? spędzenie czasu, a przede wszyst- To możliwe dzięki Muzeum Sztuki kim na świetną zabawa dla każdego i Techniki Japońskiej Manggha! dziecka. (am)

www.kidsinkrakow.pl 64 d KIDS IN KRAKÓW KIDS IN KRAKÓW d 65

a a ) Plan)tyP laDniettly oDwskiietloewski? e? W miejscuW miejscu da wdanwychny chmu mróuwró w b) Alejeb) ATlejerzech T rWzeiesch zWiesz ? ?obrobonrnonychny chobecnie obe cnieznajdują znajdują się: się: czów?czów? c) Placn)tyP laKnratkyo Krako wskiewski? e?

H H i i s s t t o o 33 r r i a i a k i k i w w r e r e z a s i ezgaus i e g u wy wy a a y y ŚredniŚreodniwieoczwineecz muner mur k IV Pr k IV Pr y y obronneobronne na cz naele cz ele enr enrwskim wskim 1288 1288 o o H ostajeH księciemostaje księciem bakbaanemkanem z ak z ak z Baz rBar a a eństeńswo two kr kr wniawniały bezpiły bezpiecz ecz ow ow zapezape 1285 1285 akowaak owa ak ak mieszkańmieszkańcomc Komr Kr t. t. ół Kr ół Kr przezpr ponadzez ponad 300 300la la ok okumocnienia umocnienia

wniano-ziemnewniano-ziemne e e y y wstają w wstają w e dr e dr am am r r Czy doCzygonisz dogonisz krak kowskierakowskie gołębi goełębi? e? po po wsz wsz ObiegnijObiegnij dook doołao kBaołarba Bakranba ik spanr ia wspdź,raw dź, k. 1307k. 1307 OdszukajOdszukaj w Barbakanie w Barbakanie pier pier ? ?ile zajęłoile zajęło Ci to Ci sekund: to sekund: o o Floriańskiej Floriańskiej kamienkamienn n wstanie B wstanie B y hey rheb rb po po KraKkrak owoaw i spar ióbuj spróbuj go prgoze prryszeorwysać:ować: ŚredniaŚre pręddnia kprędość gołębiakość gołębia w locie w locieto ok. to 75 ok. km 75/h, km /h, czyli wcz ciąguyli w ciągu jednej je minudnej tminuy poktyonuje pokonuje więc ejwię niżcej je niżden j eden kilomkilometr! etr! założeniezałożenie ogr ogr miejskichmiejskich zw 1820 zw 1820 14991499 uk uk odó odó od 1810od 1810 ońc ońc budo budo an wan w z z ych ych rozbiórrozbiór BarbakanuBarbakanuenie enie Plan Plan wy wy tami tami śr śr ednio ekadni o ka A A mur muwir e wie CIEKAWOSTKCIEKAWOSTK ządnyząd gonłąby g mołąbusi musi ó ó anu kaażnud yk ażpodry por w Kr wcz Knr czn bak bak ak yachk ych Na dziedzińcuNa dziedzińcu Bar Bar a razya dziennie.razy dziennie. Ptaki Ptaki ow ow ać przynajmniejać przynajmniej kilk kilk ego, ego, a a wylądwoywlądow enrykena IVryk Par IVaw Praw ają tuają na tu po nawr póto wksięciarót księcia H H wił wił czek czek onę i onęwładzę, i władzę, postan postano o oich oich yć koyćr kor zebnejzebnej któryktó chcącry chcąc zdob zdob uzys kuzysaniuk potaniur potr tę sw tę sw cia u ciapapieża. u papieża. W W szukaćszu popakać rpopar o o __-__-______-__-____ ) ) ła muła cza muro czawnica,rownica, zaklinając zaklinając jeg jeg e e o o cz cz y pomoy pomog g y y fortufnortun ariackieariackieg g wpisz dwpisza da pl pl e z koście z koościła Moła M odzin odzin sierpniu sierpniuenie enie . . zy w gzyo łębie,w gołębie, któr któr ur ur i i rycerrycer wie wie ow ow yki zmieniająceyki zmieniające się następnie się następnie y: y: ywałyy wkaamły kam ł ł darz darz wydziowybdziob ozy i ozywyrusz i wyruszy y aszam aszam ak ak ał złotoał złotona w na w lipcu lipcu ow ow dnio dnio 2021 2021 egół egół w złoto.w złoto. Książę Książę zapa kzapak jego wiernajego wierna e e ócił, aócił, a w w dy nied yw nier wr zapr zapr cz cz aju niajug nig na wy na wy urówu rów „Śr „Śr do papieża.do papieża. Do k rDo kr wnychw nmych m da się lubić” sz da się lubić” sz ( ( miejscu miejscu da da kidsinkr kidsinkr drużynadrużyna gromadzi gromadzi się w się w o wypoa wyptruje!atruje! obronobnyrchon ni ynadalch i nadal g g 66 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 67

jak sobie uprzytomnię, że ta dziewczyna z Bronowic, straży ogniowej, by wyprosić intruzów, zrobić miejsce Jak się Kraków „weselił” niby żona Lucka, aleć chłopka przecież – będzie miała dla zaproszonych gości i przywrócić porządek. A to był prawo, ba! obowiązek mianowania mnie ciotką! Wszystko dopiero początek wszystkich perypetii! we mnie zamiera na samą myśl, a tu jeszcze czeka mnie Przed nami 120. rocznica rewolucji! taki ślub i wesele, na które pół Krakowa pobieży, bo Lucek „Na wesele, gdzie muzyka!” 16 marca 1901 roku Stanisław Wy- wszystkich sprasza” – pisała w jednym z listów wyraźnie Uroczystości trwały trzy dni. Już w przeddzień ślu- spiański zaprezentował teatralnym wzburzona Antonina Domańska. bu zorganizowano tańce dla mieszkańców Bronowic. Ślub krakowskiego literata Lucjana Rydla i Jadwigi Słynna zabawa w bronowickiej „rozśpiewanej chacie” widzom premierę Wesela. Mikołajczykówny, chłopki z Bronowic, stał się w Krakowie Włodzimierza Tetmajera, uwieczniona w dramacie Sta- towarzyską sensacją. Trzeba uczciwie odnotować, że nie nisława Wyspiańskiego, odbyła się dopiero 20 listopada Znawcy tematu zgodnie twierdzą, że wystawienie było to pierwsze w tym światku małżeństwo inteligen- podczas oczepin. dramatu na deskach Teatru Miejskiego w Krakowie – dziś ta z wiejską dziewczyną: dziesięć lat wcześniej malarz „Był to widok jedyny w swoim rodzaju (...), kiedy u Tet- Stanisław Wyspiański, Autoportret, 1903, wł. Muzeum Narodowego Teatru im. Juliusza Słowackiego – zmieniło wszystko: Włodzimierz Tetmajer poślubił Annę, starszą siostrę majerów zasiedli przy stole panowie we frakach, a między w Krakowie począwszy od historii polskiego dramatu, kończąc na hi- Jadwigi; z trzecią siostrą, Marią, zaręczony był Ludwik nimi wiejskie kobiety w naszywanych gorsetach i koralach storii Polski. Geniusz Wyspiańskiego olśnił wszystkich. de Laveaux, także malarz; w międzyczasie i po cichu u szyi; panie w sukniach wizytowych i chłopi w sukma- o „Weselu” Wyspiańskiego, eseju, który na wiele lat stał A z geniuszem w parze idzie często talent do wywoływania Stanisław Wyspiański wziął za żonę służącą Teodorę nach” – relacjonował pan młody w liście do Františka się anegdotycznym komentarzem do najważniejszego skandali… Przypomnijmy zatem najbardziej skandaliczne Pytko – matkę swoich nieślubnych (!) dzieci. Wszyscy Vondráčka. W jednej izbie stały stoły z poczęstunkiem, dramatu epoki Młodej Polski. plotki i anegdoty narosłe wokół dzieła, które dziś uchodzi w mieście wiedzieli jednak, że Rydel „robi krok bardzo w drugiej przygrywała do tańca bronowicka kapela. Fraki i kaftany, zapaski i koronki, kolorowe wstążki za arcydzieło literatury narodowej. awanturniczy” i szykowali się na niecodzienne widowisko. Panowały tłok i gwar, wódka powoli rozwiązywała języki i pawie pióra, muzyka i tańce, ludowe przyśpiewki i urywki Kiedy więc 19 listopada 1900 roku pod kościół Mariacki i pomagała zapomnieć o klasowych różnicach, zabawa rozmów o polityce, niezobowiązujące flirty „z rozlewności Ach, co to był za ślub... – w którym mieszkańcy Bronowic tradycyjnie pobierali nabierała rozpędu. towarzyskiej” i zatargi z Żydem i muzykantami. Zabawa „Świat stanął na głowie i nogami fika (...), i jedynie się i chrzcili – zajechał barwny orszak ślubny, gapiów Wśród „miastowych” gości znaleźli się m.in. matka trwa aż po blady świt. „W izbach swąd, a we łbie dym” Kazia Tetmajera stać na oświadczenie, że jemu całkiem na krakowskim Rynku było tak wielu i panowało tak pana młodego Helena Rydlowa i jego siostra, szesnasto- – wesele dobiega końca… Jakże interesujące musiało obojętne, z kim żeni się Lucek. Mnie NIE! (...) Serce pęka, wielkie zamieszanie, że pan młody musiał wezwać pluton letnia Haneczka; Antonina Domańska, autorka poczytnych to być widowisko dla obserwatora z umysłem trzeźwym w swoim czasie powieści dla młodzieży, prywatnie zaś i ostrym jak brzytwa! Taniec wokół Chochoła w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego, Teka Melpomeny. Autolitografie, Kraków 1904, wł. Muzeum Narodowego w Krakowie żona lekarza i radcy miejskiego oraz ciotka Rydla; zwana nieco złośliwie „krakowską Aspazją” Eliza Pareńska, u któ- Domysły i plotki rej chętnie gościli młodopolscy artyści, wraz z córkami: O tym, że myśl o napisaniu dramatu zrodziła się Maryną i Zosią. Obecni byli także redaktor „Czasu” Rudolf w głowie Stanisława Wyspiańskiego podczas wesela Lu- Starzewski, poeta Kazimierz Przerwa-Tetmajer i malarz cjana Rydla, z którym był w zażyłej przyjaźni, plotkowano Tadeusz Noskowski. Spośród wiejskiej ciżby wyróżniali się: od samego początku. Chodziły pogłoski, że bohaterami krewki pisarz gminny Błażej Czepiec, wdowa po wójcie będą autentyczni goście weselni. Domysłów było więc Klimina oraz młodzi drużbowie, „co pawimi piórami co niemiara. Reklamę dramatu zapewnili też pierwsi zamiatają pułapy izb”. Zjawiła się też Pepa Singer, córka jego słuchacze: Eliza Pareńska, Rudolf Starzewski oraz bronowickiego karczmarza Hirsza, która stała się później Jan Stanisławski. pierwowzorem Racheli przywołującej na wesele Chochoła. Wesele powstało w kilka tygodni; już w lutym 1901 Przynajmniej dwóch gości nie było wówczas w nastroju roku autor Warszawianki przyszedł z gotowym tekstem do zabawy: Stanisław Wyspiański, który wracał do zdro- do dyrektora Teatru Miejskiego Józefa Kotarbińskiego, wia po dopiero co przebytej chorobie i tylko uważnie który ponoć „zapalił się” do wystawienia sztuki, mimo przyglądał się innym, oraz Tadeusz Boy-Żeleński, nie- że nie do końca wierzył w jej powodzenie. „Taka sobie szczęśliwie zakochany w Dagny Przybyszewskiej, który sztuka kostiumowo-ludowa, przyjęcie, coś tego – z wódką, z kolei obserwował Wyspiańskiego. samowar... może pójść parę razy” – odpowiadał mętnie „Pamiętam go jak dziś, jak szczelnie zapięty w swój ciekawskim. Reżyserem został Adolf Walewski, który czarny tużurek stał całą noc oparty o futrynę drzwi, w późniejszych latach zrealizował również inne dramaty patrząc swoimi stalowymi, niesamowitymi oczyma. Obok Wyspiańskiego, m.in. Wyzwolenie i Noc listopadową. Jan wrzało weselisko, huczały tańce, a tu do tej izby raz Spitziar specjalnie zaprojektował dekorację sceniczną. po raz wchodziło po parę osób, raz po raz dolatywał Próby rozpoczęły się 3 marca 1901 roku i przebiegały jego uszu strzęp rozmowy. I tam ujrzał i usłyszał swo- w dość nerwowej atmosferze. W spektaklu mieli zagrać ją sztukę” – wspominał później Boy-Żeleński w Plotce najwybitniejsi aktorzy tamtych czasów, m.in. Włodzimierz 68 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 69

karzem, Antonina Domańska – Radczynią itd. Część imion Pareńska z córkami, Helena Rydlowa z Anną i Lucjanem pozostała jednak oryginalna. Rychło więc skojarzono oraz Rudolf Starzewski. Nie zabrakło i profesora Stani- postacie Maryny, Zosi i Haneczki z ich pierwowzorami, sława Tarnowskiego, krytyka literackiego i historyka a reputacja trzech panienek z zacnych mieszczańskich literatury, prezesa Akademii Umiejętności i współautora domów zawisła na włosku. Wówczas Helena Rydlowa słynnej Teki Stańczyka, który ze swej loży bacznie obser- na własny koszt zamówiła druk plakatów ze zmienionymi wował publiczność i scenę. imionami dziewcząt, które zgodnie z zamysłem pani Spektakl rozpoczął się punktualnie o godzinie 19.00. Rydlowej pochodziły rodem z komedii Fredrowskich Już po pierwszym akcie publiczność była zdezorientowa- i Sienkiewiczowskich powieści. W ten sposób Maryna na, a zdania podzielone. Jedni siedzieli jak skamieniali, stała się Klarą, Zosia – Anielą, a Haneczka – Krzysią. innych ogarnęła gorączka. Pani Eliza Pareńska – jakby Nowe afisze rodzina Rydlów rozlepiała po całym mieście przeczuwając, że jej córki na zawsze wejdą do histo- w noc poprzedzającą premierę… rii polskiej dramaturgii – nie mogła ukryć zachwytu. Pani Rydlowa wręcz przeciwnie: paliła się ze wstydu, Skandal w teatrze gdy Haneczka – jej własna córka! – prosiła na scenie Nadeszła długo oczekiwana prapremiera. W przed- do tańca drużbę weselnego, a podchmielone parobki dzień sprzedano 720 biletów, co stanowiło całkiem niezły mówiły o trzech podlotkach z miasta, że „te panny to nos wynik, biorąc pod uwagę fakt, że teatr mógł pomieścić chcom”! Lucjan Rydel był w rozterce: nie chodziło już 936 widzów. 200 darmowych wejściówek dyrektor Kotar- nawet o grającego go Bolesława Zawierskiego – który biński, dbający o dobre układy w mieście, rozdał osobom, chciał pokazać publiczności, „że pod spód więcej nic nie na których życzliwości mu zależało. 16 marca 1901 roku wdziewa” – ale o honor żony i siostry… w imponującym gmachu przy placu św. Ducha zjawił się O ile po pierwszym akcie wydawało się, że Wesele Kraków artystyczny, urzędniczy i naukowy. Na widowni to komedia obyczajowa i źródło rozlicznych towarzyskich Stanisław Wyspiański, Portret Wandy Siemaszkowej w roli Panny Młodej w „Weselu”, 1901, wł. Muzeum Narodowego w Krakowie zasiedli również uczestnicy bronowickiego wesela: Eliza plotek na kolejne tygodnie, o tyle w drugiej odsłonie stało się jasne, że nie o zabawę tu szło, a o sprawy wiel- Afisz w premiery Wesela, 1901, fot. dzięki uprzejmości Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie Sobiesław, Kazimierz Kamiński, Gabriela Morska, Leon kie. Stanisław Tarnowski po scenie z duchem Hetmana Bolesław Zawierski (Pan Młody) i Maria Henryka Przybyłko-Potocka Stępowski, Helena Sulima w roli Racheli oraz sam dy- (widzowie domyślili się, że jest nim zdrajca Franciszek (Panna Młoda) w strojach z Wesela, Atelier „Zofia”, 1901, fot. dzięki uprzejmości Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie rektor Józef Kotarbiński wcielający się w postać Czepca. Ksawery Branicki, dziadek żony Tarnowskiego) wyszedł Trudności interpretacyjne, z którymi się borykali, przy ostentacyjnie z teatru. W trzecim akcie krakowska pu- zinterpretował dramat nie jako narodową szopkę, a mi- braku wskazówek samego autora, który mimo że bywał bliczność zamarła, gdy usłyszała zawodzenie Chochoła sterium, w którym cały ból i rozpacz polskiej duszy miesza na miejscu codziennie, odmawiał jakichkolwiek komen- „Miałeś chamie złoty róg, miałeś chamie czapkę z piór…”. się z cierpką ironią i żartem. Wbrew słowom Henryka tarzy, a nade wszystko brak wiary w powodzenie sztuki O godzinie 22.00 kurtyna opadła. W teatrze zapanowała Sienkiewicza, który nazwał Wyspiańskiego grafomanem, sprawiały, że przetasowania w obsadzie miały miejsce długa, pełna napięcia cisza. Dopiero po jakimś czasie krakowska publiczność osądziła autora Wesela inaczej. niemal do samej premiery. Z roli Panny Młodej – którą rozległy się ogłuszające brawa, widzowie wstali z miejsc. Kiedy po kolejnym spektaklu otrzymał od niej wieniec ostatecznie zagrała Wanda Siemaszkowa – zrezygnowały „Wspaniałe, wspaniałe!” – wołał pobladły Lucjan Ry- z liczbą 44 symbolizującą nadejście czwartego wieszcza wcześniej dwie aktorki. Pokpiwano sobie z dramatu, del, choć już na drugi dzień biegał po Plantach, chcąc narodowego, podjął rzucone mu w ten sposób wyzwanie a sporą porcję złośliwych żartów wypuszczali w miasto przyjacielowi za potwarz uczynioną siostrze „pysk obić”. i rok później napisał Wyzwolenie. sami aktorzy, dowcipkujący, że Wesele to nic innego jak Jednak w sobotni wieczór wszyscy w upojeniu pró- Pierwsze Wesele grano w sumie 35 razy. Popularność komedia o zgubnych skutkach pijaństwa. Grający rolę bowali wywołać Wyspiańskiego, krzycząc „Autor, autor!”, sztuki sprawiła, że wiele cytatów bardzo szybko weszło Gospodarza Włodzimierz Sobiesław z lubością powtarzał, ale ten ani myślał się pokazać. Uciekł chyłkiem z teatru. do potocznego języka krakowian. „Co tam, panie, w poli- że „w tej sztuce nawet może tygrys przejść przez scenę tyce?” – witano się w kawiarniach. „Kto mnie wołał, czego i nikogo to nie powinno dziwić”. Od szopki po misterium chciał?” – zagajali podjeżdżający na wezwanie dorożkarze. Prawdziwy skandal wybuchł, gdy na mieście pojawiły Skandal towarzyski sprawił, że pierwsi recenzenci „Mus mnie woła, mus mnie woła...” – zdarzało się usłyszeć się afisze zapowiadające długo wyczekiwaną premie- nie zwracali uwagi na symboliczną wymowę spektaklu. od spieszących do toalety. Wkrótce jednak życie na kra- rę. Wcześniej Wyspiański nawet nie zadał sobie trudu, „Myślą przewodnią tej sztuczki jest zachęcić inteligencję, kowskich salonach wróciło do normy, a statecznym miesz- by zmienić imiona i nazwiska uczestników prawdziwe- aby się zbliżała da ludu, a choć nie brak przy tym małych czanom długo przyszło czekać na kolejne skandale… (js) go wesela. Dopiero perswazje Kotarbińskiego sprawiły, dysonansów, ale całość się kończy pogodnie wesołym że Jaga Mikołajczykówna została Panną Młodą, Lucjan oberkiem” – komentowała pewna krakowska gazeta. Rydel – Panem Młodym, Włodzimierz i Anna Tetmajerowie Dopiero Rudolf Starzewski – ten sam, który w Weselu Przy pisaniu artykułu korzystałam m.in. z książ- – Gospodarzem i Gospodynią, Rudolf Starzewski – Dzienni- jako Dziennikarz otrzymuje od Stańczyka kaduceusz – ki Moniki Śliwińskiej Muzy Młodej Polski. 70 d CRACOVIANA

Z kolei amatorzy nart zjazdowych jeszcze w latach Taka zima! 70. ubiegłego wieku mieli na Sikorniku do dyspozycji stok z tzw. wyrwirączką, podobny wyciąg zaczepowy działał także na – dziś mocno zarośniętej i częściowo Dawno temu, gdy jeszcze nie oba- zabudowanej – Wesołej Polanie przy ulicy Kasztanowej wialiśmy się, że „śniegu już nigdy nie (przy szlakach prowadzących do Skał Panieńskich oraz będzie”, możliwość uprawiania spor- na Sowiniec). Nawet gdy wyciągi zlikwidowano, miłośnicy zimowego szaleństwa nadal chętnie ćwiczyli tam swoje tów zimowych mieliśmy w Krakowie umiejętności, zadowalając się podchodzeniem „jodełką”. na wyciągnięcie ręki. Na Wesołej Polanie jeszcze pod koniec lat 90. odbywały się zawody o Puchar Kubusia Puchatka. „Amatorowie nart” Przez większość ubiegłego wieku miejscem popu- Pionierzy saneczkarstwa larnym wśród krakowskich narciarzy był Las Wolski Od początków XX wieku „ośle łączki” na Sikorni- – na tutejszych spadzistych polanach można ich było ku i u podnóża Sowińca stanowiły także cel zimowych spotkać jeszcze w latach 80. W krakowskim „Czasie” wypraw saneczkarzy. Ponoć pionierem saneczkarstwa z 29 stycznia 1910 roku czytamy: „Od niedzieli mamy w Polsce był prof. Henryk Jordan, który u stóp kra- doskonały śnieg, który umożliwił narciarzom rozpoczęcie kowskiego kopca Kościuszki zjeżdżał na saneczkach ćwiczeń na stokach góry św. Bronisławy, skał Panień- wraz z „młodzieżą rzemieślniczą”. „Po gładko ujeżdżonej skich i góry bielańskiej. Dzień w dzień ciągną w te strony powierzchni śniegu cały szereg małych saneczek sunie liczni amatorowie saneczek i nart, a droga wojskowa własnym ciężarem, niezaprzężony w konie. Na każdej prowadząca od fortu na kopcu Kościuszki aż pod kościół siedzi jeden lub kilku ludzi i hamuje szalony pęd, doty- Norbertanek jest ulubionym miejscem do zjazdów”. kając ziemi końcami stóp” (Eugeniusz Piasecki, O sporcie Na wzgórzach Sikornika odbywały się przed wojną za- śniegowym, 1900). Zajrzyjmy znów do „Czasu” z 1910 wody narciarskie i… konkursy skoków. Tak, tak, w pobliżu roku: „Sport saneczkowy ma Kraków dopiero od dwu lat, kopca Kościuszki na początku lat 20. powstała profesjo- a dziś sport ten liczy w Krakowie nie mniej zwolenników nalna skocznia narciarska, a startowali tu czołowi polscy od footballu. (…) Pod kopcem Kościuszki znajduje się zawodnicy tamtego czasu, m.in. Henryk Muckenbrunn codziennie conajmniej 150 saneczek. (...) Tu też prócz czy Aleksander Rozmus, który ustanowił pierwszy rekord saneczek prywatnych spotykają saneczki klubowe »Cra- obiektu. Przedwojenna konstrukcja umożliwiająca skoki covii«, wśród których tzw. »lenkey« wielosiedzeniowy, na odległość 30 m była czynna przez trzy dekady. W 1951 zbliżający się typem do bobsleigh’u, budzi powszechną roku rozebraną skocznię zastąpił nowy obiekt o punkcie sensacye”. To właśnie najstarszy polski klub sportowy konstrukcyjnym 40 m, który służył zawodnikom przez mocno przyczynił się do popularyzacji w Krakowie spor- kolejnych kilkanaście lat. Ostatni konkurs skoków odbył tów zimowych, w tym saneczkarstwa. Cracovia wkrótce się tu w 1963 roku. po swoim powstaniu w 1906 roku podjęła m.in. starania o zakup sanek i „rennwolfów” (był to rodzaj saneczko- Narciarze na stokach Sikornika, lata 60. XX wieku, fot. ze zbiorów Muzeum Krakowa wej hulajnogi, dziś nazywanej kicksled) dla „Miejskiego Parku Dra Jordana”. W 1909 roku dzięki działającemu w Krakowie Towarzystwu Saneczkowemu powstał na Woli K Justowskiej profesjonalny, 700-metrowy tor saneczkowy. W Członkowie Cracovii mogli tu raz w tygodniu trenować R Ó bezpłatnie, co było istotnym gestem ze strony towarzy- Ę K stwa, bo normalnie jednorazowy wstęp kosztował aż C I A 2 korony (czyli równowartość np. litra wódki czy kilogra- N A S K R ma słoniny). Obiekt chwalono za doskonałe urządzenie, przystosowane głównie do rozgrywanych tu wyścigów bobslejowych, jednocześnie, jak to w Krakowie, narzekano na znaczne oddalenie od centrum. Zwłaszcza że przewo- www.MuzeumKrakowa.pl • facebook.com/MuzeumKrakowa żenie sanek w tramwaju wymagało dodatkowej opłaty… MUZEUM KRAKOWA · INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA 72 d CRACOVIANA CRACOVIANA d 73

więcej w miejscu dzisiejszego placu zabaw). Łyżwia- jako Wisła – Gwardia, a później Towarzystwo Sportowe rze mieli tu do dyspozycji także restaurację, kawiarnię Wisła w Zakopanem). W barwach zakopiańskiej Wisły i cukiernię. Z kolei w 1894 roku znany krakowski kupiec startowali wybitni sportowcy, mistrzowie i olimpijczycy, Jan Mika w „Głosie Narodu” obwieszczał „Szanownym a jej przedwojennymi sympatykami i działaczami byli Amatorom sportu łyżwiarskiego” otwarcie ślizgaw- członkowie ówczesnych elit, w tym pisarz Kornel Maku- ki na „największym stawie w Krakowie, tj. w ogrodzie szyński, który po 1945 roku usilnie zabiegał o wznowienie realności zwanej »Pałac« za rogatką zwierzyniecką”. przerwanej przez okupację działalności klubu. Obiekt wyposażony był m.in. w ogrzewaną poczekalnię i bufet, garderoby dla dam i mężczyzn, wypożyczalnię Mknąc przez Błonia łyżew, liczne atrakcje dla dzieci oraz rzęsiste oświetlenie. Przedwojenne zimy były mroźne i śnieżne. Najzim- Wygodny dojazd zapewniały kursujące z Rynku omni- niejszym miesiącem w historii polskiej meteorologii był Aleja Waszyngtona zimą zamieniała się w tor saneczkowy, lata 30. busy. W roku 1896 własną działalność zainaugurowało luty 1929 roku: miejscami temperatura spadła do -45 XX wieku, fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego lodowisko Towarzystwa Gimnastycznego Sokół przy ulicy stopni, a w Krakowie termometry pokazały -35 stopni. Pierwsze w Krakowie sztuczne lodowisko przy ulicy Grzegórzeckiej jeszcze bez zadaszenia, lata 60. XX wieku, fot. ze zbiorów Muzeum Przed pierwszą wojną światową saneczkowe sza- Wolskiej (dziś Piłsudskiego). W 1909 roku ślizgawkę Pamiętna zima 1937 roku była z kolei mniej sroga, ale Krakowa leństwo na dobre opanowało krakowian: na Sikornik w parku Krakowskim wydzierżawiła Cracovia, która za to wyjątkowo obfitująca w opady, w mieście two- „raz po raz zajeżdżają automobile i eleganckie pojazdy, najpierw rozgrywała tu mecze hokeja w wersji bandy rzyły się wielkie zaspy. W tamtych czasach, gdy Wisła alei 3 Maja na sczepionych ze sobą i ciągniętych przez z których wysiada młodzież płci obojga, w białe opoń- – z piłką zamiast krążka, a w roku 1912 zorganizowała co rok zamarzała, a auta i dorożki nierzadko utykały konia sankach? Po pokrytych białym puchem Błoniach cze sportowe odziana, i dźwigając saneczki do stero- pierwszy w Krakowie mecz hokeja kanadyjskiego. Klub w pryzmach śniegu na krakowskich ulicach, popularną przemykali też chętnie zwolennicy nart biegowych, które wania tzw. »bobsleighy« pnie się na szczyt wzgórka, proponował też w parku kursy jazdy na lodzie i łyżwiar- atrakcją – szczególnie w zapusty, czyli w ostatnim ty- pojawiły się w Polsce z początkiem XX wieku. skąd za chwile błyskawicznie zjeżdżają na dół” – donosił skie konkursy oraz zabawy i festyny z towarzyszeniem godniu karnawału – były oczywiście kuligi. Krakowskie Takie były kiedyś zimy w Krakowie! (dd) „Ilustrowany Kuryer Codzienny” w 1911 roku. W tamtym wojskowej orkiestry. W popularyzacji łyżwiarstwa pró- Błonia kojarzą nam się dziś z ważnymi wydarzeniami pionierskim czasie to właśnie Kraków był głównym, obok bowała z Cracovią rywalizować Wisła, która – niestety historycznymi i kulturalnymi, letnią rekreacją oraz Lwowa i Zakopanego, ośrodkiem sportu saneczkowego dość niefortunnie – zainwestowała we własną ślizgawkę zimową ślizgawką – a czy ktoś jeszcze pamięta, że nie- Dziękujemy Muzeum Krakowa za fotografie i po- w Galicji. na terenach pofortyfikacyjnych przy ulicy Żabiej (dziś gdyś do tutejszych rozrywek należała jazda wzdłuż moc w opracowaniu artykułu. al. Mickiewicza). Tuż przed pierwszą wojną światową Popularną zabawą w Krakowie były kuligi najczęściej organizowane na Błoniach, al. 3 Maja, lata 30. XX wieku, fot. ze zbiorów Narodowego Na ślizgawce konkurencyjne atrakcje oferowało też prowadzone przez Archiwum Cyfrowego Cracovia to także oczywiście słynna drużyna hokejo- Akademicki Związek Sportowy lodowisko przy ulicy wa, która w okresie międzywojennym mogła poszczycić Oleandry. Od lat 20. XX wieku dużym powodzeniem się wygraną we wszystkich mistrzostwach Krakowa, cieszyła się ślizgawka w parku Bednarskiego w Podgórzu. a także mistrzostwem Polski (1937). Odrębna sekcja Pierwsze sztuczne lodowisko w mieście otwarto w 1961 poświęcona tej dyscyplinie sportu powstała w struktu- roku na ówczesnym boisku Kolejowego Klubu Sportowego rach klubu w 1923 roku, najpierw jednak popularność Olsza Kraków przy ulicy Grzegórzeckiej. Inwestycja była zdobywało łyżwiarstwo. Jednym z pierwszych i naj- przeznaczona głównie dla drużyny hokejowej Cracovii, ale liczniej uczęszczanych lodowisk było to organizowane z obiektu mogli korzystać również „zwykli” krakowianie. w otwartym w 1887 roku parku Krakowskim. Ślizgawkę Prowadzona w realiach PRL-u budowa obiektu trwała urządzano w parkowej sadzawce (znajdującej się mniej długo: zadaszenie nad główną taflą powstało dopiero w roku 1976, ale już wcześniej (w 1966 roku) wzniesiono Lodowisko w parku Krakowskim, 1927, fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego tu małą krytą halę z mniejszym lodowiskiem.

Sportowe emocje Kto nie chciał lub nie był stanie czynnie uprawiać fizycznej aktywności, mógł kibicować krakowskim druży- nom sportów zimowych, a ich wybór był szeroki. Sekcje hokeja posiadały Cracovia, Wisła, Sokół, AZS, Olsza, żydowskie kluby Makkabi i Jutrzenka. Od 1926 roku krakowskie Towarzystwo Sportowe Wisła Kraków prowa- dziło także działającą w Zakopanem sekcję narciarską. Po II wojnie światowej została ona osobnym klubem, zachowując jednak pierwotną nazwę (w latach 1948-1991 74 d KRAKÓW ZE SMAKIEM KRAKÓW ZE SMAKIEM d 75

odbywały się przede wszystkim w domach arystokracji. Ciasto: Ach, ten karnawał! Kuchnia serwowała wówczas dziczyznę (w tym dzikie 500 g mąki pszennej ptactwo), śledzie i rozmaite rybne zakąski, sałaty, pasz- 50 ml oleju tety, gulasze, flaczki i – oczywiście – bigos. Z napojów nie pół łyżeczki soli Po święcie Trzech Króli zaczyna się brakowało ponczu i kompotu, ze słodyczy natomiast ciast 250 ml gorącej przegotowanej wody zabawa, także ta kulinarna. Otwórzmy i piętrowych tortów. Współcześnie na karnawałowych się na smaki towarzyszące zapustom imprezowych stołach gości wszystko to, co jest obfite, Przesiej mąkę i dodaj do niej olej oraz sól. Na- tłuste, smażone lub pieczone. Królują galarety, ryby stępnie wlej powoli ok. ⅓ wody i zacznij wyrabiać i sprawdźmy, jakie dania pasują do te- w każdej postaci, faszerowane warzywa i jajka, mięsne ręcznie ciasto. W miarę jak staje się miękkie i pla- gorocznego karnawału! szaszłyki czy gęste, rozgrzewające zupy. Zapusty to także styczne, dolewaj resztę wody. Podsypuj je mąką, aż słodkości w postaci naleśników, faworków (w Krakowie przestanie się kleić. Uformuj ciasto w gładką kulę, Karnawał, nazywany też dawniej zapustami (dziś i okolicach znanych jako chrust), blinów, pampuchów po czym podziel je na mniejsze części (najlepiej 3 lub tym terminem określamy zwykle jego ostatnie dni) lub czy pączków. 4) i odstaw na ok. 30 min pod przykryciem. Po tym mięsopustem, zaczyna się 6 stycznia, w święto Trzech czasie rozwałkuj jedną z nich i wytnij foremką kółka. Króli, kończy zaś dzień przed Środą Popielcową, która Pierogowe szaleństwo w 2021 roku wypada 17 lutego. W Polsce pierwsze ob- Dopiero co jedliśmy postne wigilijne pierogi, pora Farsz: chody zapustów sięgają początków XIII wieku, prawdziwy na ich obfite i tłuste wersje karnawałowe, pełne farszów pół wędzonej makreli rozkwit nastąpił jednak na przełomie XVII i XVIII wieku, łączących wiele smaków. Prym wiodą pierogi na słodko 100 g kaszy gryczanej w czasach szlachty sarmackiej, która pomiędzy kuligami – z serem, owocami lub konfiturami. Dodatkowo pola- 3 łyżki bułki tartej i polowaniami organizowanymi podczas mroźnej zimy ne śmietaną, roztopionym masłem i posypane cukrem 4 duże pieczarki zasiadała do stołu zastawionego półmiskami kapusty, przyprawią o szeroki uśmiech niejednego łasucha. Spo- 1 cebula kiełbas, szynek, boczku czy słoniny. Obowiązkowym da- śród pierogów wytrawnych najlepiej sprawdzą się te natka pietruszki niem był staropolski bigos, często z dodatkiem dziczyzny wypełnione mięsem, fasolą czy soczewicą. Spróbujcie 2 + 1 łyżka masła i wędzonych śliwek. Nie szczędzono także jaj, masła również pierogów z bogatym farszem, na który składają szczypta soli Fot. Karolina Grabowska i słodyczy. Na początku XX wieku karnawałowe uczty się: makrela, kasza gryczana i pieczarki. szczypta pieprzu Fot. Karolina Grabowska Fot. Daria Yakovleva Ugotuj kaszę gryczaną do miękkości. Pokrój cebulę i obrane pieczarki w małą kostkę, po czym podsmaż na jednej łyżce masła na patelni. Odsącz z nadmiaru wody, jeśli trzeba. Dodaj ugotowaną i ostygłą kaszę, a także obraną z ości i skóry, rozdrobnioną widelcem makrelę. W osobnym garnku rozpuść 2 łyżki masła, dodaj 3 łyżki bułki tartej i wymieszaj. Dodaj bułkę do reszty farszu. Umyj i drobno posiekaj natkę pie- truszki, połącz z pozostałymi składnikami. Dopraw solą i pieprzem, wymieszaj. Ulepione pierogi wrzuć do garnka z osoloną, gotu- jącą się wodą. Czekaj kilka minut do ich wypłynięcia na powierzchnię, po czym wyłów i przełóż na cedzak. W karnawałowym czasie koniecznie podawaj polane masłem, a także posypane skwarkami i smażoną cebulką.

Combrowy Czwartek Słynny dzień, w którym wybacza się wszystkie do- datkowe kalorie (a za sprawą cukierniczych przysma- ków bywa ich niemało!), czyli tłusty czwartek, wypada w tym roku 11 lutego. W Krakowie do połowy XIX wieku nazywano go także Combrowym Czwartkiem. Według 76 d KRAKÓW ZE SMAKIEM

legendy w XVII wieku przy Wawelu żył okrutny wójt o na- marmolada lub konfitura owocowa zwisku Comber, który źle traktował miejskie handlarki cukier puder do posypania i przekupki. Gdy zmarł w czwartek poprzedzający Środę Popielcową, zorganizowano na rynku huczną zabawę. Rozczyn drożdżowy: podgrzane mleko wlej do mi- Kobiety przebierały się za mężczyzn, tańczono, nie żało- ski, dodaj roztarte drożdże, łyżkę mąki i łyżkę cukru. wano napitków i wszelkiego jedzenia. Współcześnie tłusty Dokładnie wymieszaj do rozpuszczenia, po czym przy- czwartek kojarzony jest w Małopolsce przede wszystkim kryj rozczyn ściereczką i odstaw w ciepłe miejsce ze smażeniem pączków, chrustu (czyli faworków) czy do wyrośnięcia i spienienia się. racuchów. Warto wiedzieć, że dawniej pączki nadziewano Ciasto: przesiej mąkę do miski, dodaj rozczyn, słoniną i boczkiem. Dopiero w XVI wieku zaczęto jeść 4 żółtka, 2 łyżki cukru, łyżkę cukru waniliowego je na słodko. W ich wnętrzu niekiedy krył się migdał i szczyptę soli. Po wymieszaniu składników zacznij lub orzech – taki pączek przynosił znalazcy szczęście. wyrabiać ręcznie ciasto. Po chwili dodaj do niego roz- Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby cieszyć się słod- topione i przestudzone masło oraz spirytus. Dokończ kościami przez cały karnawał! Zdecydowanie najlepsze wyrabianie ciasta ręcznie lub w mikserze. Ciasto po- są pączki domowej roboty, które wbrew pozorom nie winno być lśniące, gładkie i lepkie. Ponownie przykryj są wcale tak trudne w przygotowaniu. je ściereczką i odstaw na nieco ponad godzinę w cie- płe miejsce do wyrośnięcia. Po tym czasie przygotuj Pączki domowej roboty: stolnicę, oprósz ją mąką, wyłóż ciasto i rozwałkuj 45 g bardzo świeżych drożdży je na placek o grubości 2 cm. Foremką lub szklanką 250 ml mleka o średnicy 6-7 cm wykrój kółka. Na środek placuszków 500 g mąki pszennej daj łyżeczkę nadzienia, po czym zawiń ciasto i ulep 3 łyżki cukru kulki. Odstaw do wyrośnięcia na około 10-15 minut. 4 żółtka Smażenie: rozgrzej olej w szerokim garnku 1 łyżka cukru waniliowego do temp. 180°C. Wkładaj po kilka kulek ciasta jedno- ¼ kostki masła cześnie i smaż z obu stron w sumie około 2-3 minuty aż 2 łyżki spirytusu do zarumienienia. Po wyciągnięciu pączków cedzakiem szczypta soli przełóż je na talerze wyłożone papierowym ręcznikiem. ok. 1 l oleju do smażenia Oprósz pączki cukrem pudrem. Smacznego! (io)

Fot. Karolina Grabowska Turystyka

78 d INFORMACJE TURYSTYCZNE INFORMATION FOR TOURISTS INFORMATION FOR TOURISTS INFORMACJE TURYSTYCZNE d 79

SANKTUARIA I KOŚCIOŁY CERKIEW OGRÓD BOTANICZNY UJ Informacje turystyczne SANCTUARIES AND GRECKOKATOLICKA BOTANICAL GARDEN CHURCHES GREEK-CATHOLIC CHURCH www.ogrod.uj.edu.pl Information for Tourists ul. Wiślna 11 | tel. 12 429 28 61 ul. Kopernika 27 | tel. 12 421 26 20 SANKTUARIUM › Św. Liturgia: nd. 10.00, 17.00 pn.-nd. 9.00-15.00, szklarnie i ekspozycja TELEFONY ALARMOWE I INFORMACYJNE BOŻEGO MIŁOSIERDZIA › Holy Liturgy: Sun 10am, 5pm muzealna nieczynne | bilety 9/5 zł, EMERGENCY AND INFORMATION LINES SANCTUARY OF DIVINE rodzinny 25 zł MERCY CERKIEW PRAWOSŁAWNA Mon-Sun 9am-3pm, greenhouses and NUMER ALARMOWY / EMERGENCY SERVICES 112 www.milosierdzie.pl ORTHODOX CHURCH museum closed | tickets PLN 9/5, family POGOTOWIE RATUNKOWE / AMBULANCE SERVICE 999 ul. Siostry Faustyny 3 | punkt informacyj- www.krakow-cerkiew.pl PLN 25 POLICJA / NATIONAL POLICE 997 ny: tel. 12 252 33 11, 12 252 33 33 ul. Szpitalna 24 | tel. 12 422 72 77 STRAŻ POŻARNA / FIRE BRIGADE 998 › Msze św.: pn.-sb. 9.00, 10.30, 12.00, › Św. Liturgia: nd. i święta 9.00, 17.00 OGRÓD DOŚWIADCZEŃ STRAŻ MIEJSKA / MUNICIPAL POLICE 986 15.20, 18.00, nd. i święta 9.00, 10.30, › Holy Liturgy: Sun and holidays IM. S. LEMA / S. LEM INFORMACJA MEDYCZNA / MEDICAL INFORMATION LINE 12 661 22 40 12.00, 13.30, 15.20, 18.00 9am, 5pm GARDEN OF EXPERIENCES MPK / KRAKÓW BUSES AND TRAMS 12 191 50 information desk: phone www.ogroddoswiadczen.pl PKP INTERCITY / INTERCITY TRAINS 703 200 200 +48 12 252 33 11, +48 12 252 33 33 KOPCE I OGRODY Park Lotników Polskich, al. Pokoju 67 dla sieci zagranicznych / non-Polish numbers +48 22 391 97 57 › Holy Masses: Mon-Sat 9am, MOUNDS AND GARDENS tel. 12 346 12 85 DWORZEC MDA / MDA COACH STATION 703 403 030 10:30am, noon, 3:20pm, 6pm, Sun and pn.-nd. 16.00-21.00 | bilety pn.-cz. MIĘDZYNARODOWY PORT LOTNICZY KRAKÓW-BALICE 12 295 58 00 holidays 9am, 10:30am, noon, 1:30pm, KOPIEC KOŚCIUSZKI 24/19 zł, rodzinny 75 zł, pt.-nd. 29/24 zł, INTERNATIONAL AIRPORT KRAKÓW-BALICE 801 055 000 3:20pm, 6pm KOŚCIUSZKO MOUND rodzinny 95 zł (całodobowa informacja lotniskowa / 24h airport information) www.kopieckosciuszki.pl › Alicja w Krainie Czarów – Ogród SANKTUARIUM al. Waszyngtona 1 | tel. 12 425 11 16 Świateł, wystawa świetlna. Sieć INFORMACJI MIEJSKIEJ ŚW. JANA PAWŁA II pn.-nd. 9.30-15.30 | bilety 9/7 Mon-Sun 4-9pm | tickets Mon-Thu TOURIST INFORMATION network SANCTUARY Mon-Sun 9:30am-3:30pm | PLN 24/19, family PLN 75, Fri-Sun OF ST JOHN PAUL II tickets PLN 9/7 PLN 29/24, family PLN 95 www.infokrakow.pl www.sanktuariumjp2.pl › Alice in Wonderland – Garden POWIŚLE 11 ul. Totus Tuus 32 | tel. 12 257 53 15 POZOSTAŁE KOPCE of Lights, light exhibition. ul. Powiśle 11 | tel. 12 354 27 10 otwarte 7.30-18.00 OTHER MOUNDS pn.-nd. 9.00-17.00 / Mon-Sun 9am-5pm › Msze św.: pn.-sb. 8.00, 10.00, 12.00, › Kopiec Krakusa (przy ul. Wielickiej, OGRÓD ZOOLOGICZNY UL. JÓZEFA 7 17.00, nd. i święta 8.00, 9.30, 11.00 (dla Podgórze) › Kopiec Piłsudskiego ZOOLOGICAL GARDEN tel. 12 354 27 28 | pn.-nd. 9.00-17.00 rodzin z dziećmi), 12.30, 17.00, 20.00 (w Lesie Wolskim, dojście szlakiem www.zoo-krakow.pl PAWILON WYSPIAŃSKIEGO Mon-Sun 9am-5pm open 7:30am-6pm od ZOO) › Kopiec Wandy (ul. Ujastek, Las Wolski / Wolski Forest WYSPIAŃSKI PAVILION ZGODY 7 › Holy Masses: Mon-Sat 8am, 10am, Nowa Huta) | ogólnodostępne ul. Kasy Oszczędności Miasta Krakowa 14 pl. Wszystkich Świętych 2 os. Zgody 7/11 | tel. 12 354 27 14 noon, 5pm, Sun and holidays 8am, › Krakus Mound in Podgórze tel. 12 425 35 51 | pn.-nd. 9.00-15.00 | tel. 12 354 27 23 | pn.-nd. 9.00-17.00 pn.-nd. 10.00-19.00 / Mon-Sun 9:30am, 11am (for families with (Wielicka St.) › Piłsudski Mound bilety 18/10 zł Mon-Sun 9am-5pm 10am-7pm children), 12:30pm, 5pm, 8pm in the Wolski Forest (follow directions Mon-Sun 9am-3pm | tickets PLN 18/10 UL. ŚW. JANA 2 CENTRUM KONGRESOWE ICE KRAKÓW from the Zoological Garden) › Wanda MINI ZOO tel. 12 354 27 25 | pn.-nd. 9.00-19.00 ICE KRAKÓW CONGRESS CENTRE KOŚCIÓŁ Mound in Nowa Huta (Ujastek St.) | pn.-nd. 9.00-15.00 Mon-Sun 9am-7pm ul. Konopnickiej 17 EWANGELICKO‑AUGSBURSKI generally accessible Mon-Sun 9am-3pm SUKIENNICE / CLOTH HALL nieczynne do odwołania EVANGELICAL‑AUGSBURG tel. 12 354 27 16 | pn.-nd. 9.00-17.00 closed until further notice CHURCH Mon-Sun 9am-5pm www.krakow.luteranie.pl UL. SZPITALNA 25 ul. Grodzka 58 | tel. 12 446 64 30 tel. 12 354 27 20 | pn.-nd. 9.00-17.00 › Nabożeństwa: nd. i święta 10.00, Mon-Sun 9am-5pm 13.00 › Liturgies: Sun and holidays 10am, 1pm K r o rzy Rynek Park o upia w K w Ł sk a g ego Bi o r D Krakowski ie to o Kurniki k Ba d Kleparski na b e ł a a s A ef u MDA t i w S z r s g o o s Stary Kleparz Kochanowskiego Paderewskiego w d INFORMACJE TURYSTYCZNE INFORMATION FOR TOURISTS b a 80 n nn’a k w Fe ra a Kraków Główny y a s G P K k k a a a a k r ASP W c m e o Basztowa r a e pl. Matejki z ce łowskiego s ll s li o Basztowa i a Mapa krakowskiej guide. Full list available on the website Wyskocz za Kraków to pomysł na spę- c g o Czarnowiejska k a e c a sk i a B ar k Planty rb s Z pl. Nowaka - Micha a

gastronomii of the Federation of Tourist Guide As- dzenie wolnego czasu zarówno dla a G w Pijarska - Jeziorańskiego

z e Barbakan Dolnych j

c

i a

n Lubicz

w kościół oo.

KRAKÓW sociations. mieszkańców Krakowa, jak i turystów. u Brama Floriańska

D Pijarska

ie

Rajska Karmelitów

k

a Lubicz

c

i n Planty

GASTRONOMIC MAP Idealne narzędzie do zaplanowania Małopolski Ogród Reformacka

Młynów a

M

J

Sztuki

Pałac Sztuki

Dom Jana Matejki

Reymonta . św. Marka

APLIKACJE O KRAKOWIE kilkugodzinnej wycieczki za miasto. Teatr

pl. Szczepański w

Czysta S Teatr im.

Bagatela z ś Bunkier

c Sławkowska

Juliusza Słowackiego fa z o

a L S T A R E M I A S T O nh e

j Sztuki a me o

www.jedzenie.krakow.pl Kraków apps p a Za

r *** e e a Kamienica k n l Teatr Dom e l ń l

s t Stary s

a a a S Szołayskich a Józefa k ń t

Groteska ń z a i w e Teatr a

s a a Kuchnia polska, włoska, meksykań- When you’re in Kraków, make sure you Mehoffera R a w i p ż

k d k z s r y

c a z Skłodowskiej-Curie i o k s Pałac św a n św. Anny a ń lo z up P . T S r d r o Krzysztofory o K ska czy japońska – najsmaczniejsze Będąc w Krakowie, warto skorzystać reach for the free apps introducing K a ll F m z nck a o i e ś e w tud w i s g S . g za Rynek Główny e i A t ł a ł n kam. Hipolitów ę o Planty n J i dania znajdziemy na mapie krakowskiej z jednej z licznych bezpłatnych aplikacji the city, its customs and events. They’ll iego Kapucyńska y Galeria Sztuki w ulsk Sukiennice w b s Cy Polskiej XIX w. KFK Ś k Europeum e Collegium Maius kościół Mariacki t a gastronomii. Serwis mapowy Branża przybliżających miasto i jego zwyczaje. help you discover new places and fas- Teatr Ludowy Mikoła t j a sk l Scena Pod Ratuszem pl. a B Collegium Mały p Biblioteka Wenecja G Mariacki r K rnika li ope c gastronomiczna w Krakowie to zbiór Pomogą one odkryć nowe miejsca cinating events, and they will guide you Jabłonowskich Novum o Rynek te ł Międzynarodowe h Jagiellońska ęb św. Wojciecha s ja ia S e ta Centrum Kultury P ie Z łą asa a n y oł przydatnych i praktycznych informacji i ciekawe wydarzenia. W Krakowie zabytki through the city. Kraków’s monuments ż B k n W b a iela a l K a k i Straszewskiego n a s k o l r ieg k ie a

Muzeum sk ś G a Planty w k

d i c y

łsu l i łt

i c r a o P o produktach i usługach lokalnych re- mówią same za siebie! speak for themselves! o z o Narodowe PWST W r t a S Librowszczyzna d B Retoryka Muzeum im. S kościół i klasztor E. Hutten-Czapskiego z stauracji. I co najważniejsze, aromatyczne Kraków.pl zawiera podstawowe opisy Kraków.pl lists essential descriptions k oo. Dominikanów 3 Maja szkańska a ńsk nci mole ra W curry, świeże sushi czy swojskie pierogi zabytków, kościołów, pomników i ulic of sites of interest, churches, monuments Muzeum S F pl. Wszystkich Dominikańska ie Focha lo Witrażu Felicjanek Świętych Błonia, Filharmonia po park Jordana, Krakowska y le zamówimy bezpośrednio od producenta. Starego Miasta. Oprócz tego w aplikacji and streets of the Old Town. It also d Tauron kościół i klasztor u Las Wolski r t Arena a oo. Franciszkanów r Starowiślna ck Poselska e Hala Kraków G G Smacznego! znajdziemy informacje o komunikacji provides up-to-date public transport ie rz

. Targowa e

Retoryka n lska g

y ose w P ó a

z ś r rze k Syrokomli e Muzeum Polish, Italian, Mexican, Japanese miejskiej, najważniejsze telefony, a także information, emergency numbers and i Senacka Metalowców c a w T Archeologiczne Stary Teatr l Z a św.św. Apostołów e rło Scena Kameralna j w cuisine… you’ll find the all the tastiest lokalne wiadomości. local news. Dunin-Wąsowicza a Piotra i Pawła Dietla s Planty pl. św. W K k rz a Sa es r Marii Magdaleny reg iń a o s ka dishes on Kraków’s gastronomic map! Kraków dla niepełnosprawnych to prze- Kraków for people with disabilities is s S i a ń Pałac Biskupa Teatr Bagatela i Scena z św. Andrzeja e s c Scena na Sarego 7 d STU k pl. Na Erazma Ciołka i G ks. Gurgacza The online service is a guide to Kraków’s wodnik po najciekawszych miejscach an essential guide to Kraków featuring l i n Planty Starowiślna e e o r Groblach o g c n k o d a i restaurants and culinary delights. Order Krakowa z dołączonymi informacjami z ś e information on accessibility to people Włóczków K w. S P k ebasti g a o ow a latarnia na iśle umarłych Muzeum aromatic curries, fresh sushi or homely na temat dostępności obiektów dla osób using wheelchairs and support for peo- Podzamcze Bu Przyrodnicze ś lw w a a . z r S ic pierogi straight from the kitchen! Bon poruszających się na wózkach inwa- ple with impaired sight and/or hearing. most Dębnicki C e z ś b w e w as le rw . e katedra I ti s i d an Nowy e z o appétit! lidzkich oraz udogodnień oferowanych is an interactive i a J Krakow Travel Guide ń e Cmentarz

s g

Zamek Królewski o k u k ie B Żydowski Kościuszki i na Wawelu am Stradomska z osobom z problemami ze wzrokiem lub guide to Kraków and its surrounding Z a e r o k z klasztor oo. Kamedułów D s rz na Bielanach, a ń o pałac Landauów g y b a o rd d z kościół i klasztor ss. Norbertanek, r a o l o e KRAKÓW ZAWSZE słuchem. areas. The app includes a broad range D rn synagoga w kościół Najświętszego Salwatora Dietla j e P Cmentarz a kaplica św. Małgorzaty i Judyty B Tempel a Wielka Mykwa

ś I Remuh H g Kraków Travel Guide to interaktywny of sites of interest, activities, restaurants, w J Z PRZEWODNIKIEM a synagoga Remuh a n . synagoga Kupa r a e l a A S i u k c S a c zK g k B a rs u z e x m a Konopnickiej k n a u e CRACOW ONLY WITH przewodnik po Krakowie i okolicach. pubs etc. u te w W b synagoga Poppera g o ki le i o g o e E pa r z l o K a o e w d o i d s k n c o s D Rynek Barska a Sukiennicza z i pl. Nowy k s la z t ń r synagoga a Aplikacja zawiera opisy m.in. zabytków, Krakow Map and Walks is an app which r k M e Starowiślna a y u A GUIDE a i Stara z K Dębnicki P r Izaaka s r y a o pomnik psa a Synagoga N k lw Tyniecka l sa aa B aktywności, restauracji i pubów. presents several self-guided walking e l Iz D u Różana Dżoka e o a s is synagoga B a k K e w W r M t Wysoka j o Skwerowa i r a w a ą Dietla s www.fsp.krakow.pl Krakow Map and Walks to aplika- tours to see the best of Kraków. s ó k Muzeum Sztuki i Techniki z k r o a a w K A Z I M I E R Z Żydowskie Japońskiej „Manggha” O efa B a Gdzie król chodził piechotą, kim jest cja prezentująca kilka pieszych tras Traseo helps you find tourist trails and r s z c Muzeum z ó ń k J o y e Bożego Ciała z ż Bałuckiego ś s a awr Galicja w z e W k w. . o g tajemniczo uśmiechnięta dama z obrazu po mieście, dzięki którym zobaczysz to, record your own routes, and provides Pułaskiego ś S w

św. Katarzyny Aleksandryjskiej o

e

t A a

W a j Muzeum Inżynierii k n i św. Małgorzaty u C s a i r Leonarda da Vinci, ile metrów mierzył co w Krakowie najlepsze. s sł a g i ó offline access to official maps. Let’s go! Konfederacka k a Miejskiej il a s u g e w iń ł d w ul s a o s most Grunwaldzki a a t Ratusz P Zagrody i k Kilińskiego P a smok wawelski – o Krakowie wiedzą umożliwia wyszukiwanie tras presents rondo G Traseo Szlaki Turystyczne Małopolski ie na pl. Wolnica a cz ń sk g łe eń a a s ch o Grunwaldzkie k o z S k B B Muzeum o a o wszystko i opowiedzą to w 20 językach! turystycznych, nagrywanie własnych all hiking trails located in the province n M a i w k Etnograficzne f rs r o ka a s a e t Szwedzka oo. Paulinów na Skałce Pi im. S. Udzieli e to r ICE Kraków s w k Warto zwiedzać Kraków z licencjono- spacerów oraz korzystanie z profesjo- of Małopolska and information about (św. Michała Archanioła i św. Stanisława BM) a a Cricoteka (dawna ka ska s r S awiń ynita elektrownia miejska) wanym przewodnikiem! Lista dostępna nalnych map offline. Już dziś można 1800 objects of interesting sightseeing r o Dębowa Sk K T a k l B o B r ńs n Monte Cassino a a uł Ojca Bernatka l a g a W ś k i MitkowskiegoMieszczańska e a kładka i w na stronie wyruszyć na szlak! r Federacji Stowarzyszeń and nature places near trails. h k i o k d s i s k i rs k l a a e w z o N s k ó d d ka t g n a opactwo a o w o s d a n a o rl P iw . oo. Benedyktynów o r k P u r P pre- brings ideas for Przewodnickich Szlaki Turystyczne Małopolski Wyskocz za Kraków w a K a w Tyńcu, d B a r lw

r a u o K u Zakrzówek a w B a lw ul g w o w a SCKM B r Where the kings walked, who the mys- zentują przebieg szlaków turystycznych spending free time, both for Kraków T o most Marszałka b n r In i Józefińsk a rz o fl ak a T a b Piłsudskiego ie p nc y W ki R Józefa terious smiling lady in Leonardo da na terenie województwa małopolskie- residents and tourists. The perfect tool Komandosów n ka i ors c W w k i s y D i d e ł a go k Vinci’s painting is, how tall the Wawel go oraz blisko 1800 interesujących for planning a several hour trip outside C oW wskie L Liman e j

Szwedzka e t i a m i ln n sk a ęg a Boczna ol e n LUDWINÓW B od o Dragon was – they know everything P B w krajoznawczo obiektów i miejsc w pobliżu the city. r i a a a Rynek lw e s u . r B k Centrum Kultury k s a ls Podgórski r ie k w s s g K w o k no llego W Podgórza i o k k Dworska a w Ś about Kraków, and in over 20 languages! szlaków. o R o a ud a S n a n r a L n ta k P O D G Ó R Z E o a D e ej js Rękawka p k ń y Kraków is even better with a licensed s łu c R r

n r g z a P

K o św. Józefa i y w t o l a c k o a ie s a KRAKÓW k Z Wilga z a K r Poteb k n m n i i ś a o e o g o a i e j i pl. Serkowskiego k w n w s Stare Miasto - Kazimierz - Podgórze y a d o zed m o r a 0 100 200 300 400 m s P o Z ó g S e w i S D S t i e p k r m c m o k kopiec Krakusa, i i n b s m kamieniołom Liban, o kolej punkt widokowy s o o w k a lk a i obóz Płaszów sk a r i m ie tramwaj targowisko Sanktuarium Bożego K go e Miłosierdzia z Sanktuarium św. Jana Pawła II r K