Projektu Polityki Energetycznej Polski Do 2040 R

– ZAŁĄCZNIK 1 – Strategiczna ocena

oddziaływania na środowisko projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 r.

PROJEKTMinisterstwo Energii Warszawa 2019

Kierownik projektu dr inż. Jacek Jaśkiewicz ATMOTERM S.A.

Zespół autorski mgr inż. Agnieszka Bartocha dr inż. Jacek Jaśkiewicz Magdalena Jaśkiewicz mgr inż. Elżbieta Płuska dr inż. Iwona Rackiewicz mgr inż. Marek Rosicki Thomas Schönfelder (BA) mgr inż. Ireneusz Sobecki mgr Anna Wahlig mgr inż. Magdalena Załupka

EPP2040 Environmental Impact Assessment

Wykaz pojęć i skrótów użytych w opracowaniu ...... 5

1. Streszczenie i wnioski z prognozy oddziaływania na Środowisko polityki energetycznej Polski do 2040 r...... 8

2. Wprowadzenie ...... 13

2.1. Podstawy formalno-prawne opracowania Prognozy oddziaływania na środowisko ...... 13 2.2. Cel i zakres prognozy ...... 13

2.3. Przedmiot prognozy – cele, zawartość oraz powiazania z innymi dokumentami ocenianego projektu PEP2040 ...... 19 2.3.1. Zawartość projektu PEP2040 ...... 19

2.3.2. Główne cele i kierunki działań przyjęte w PEP2040 ...... 19

2.3.3. Powiązania z innymi dokumentami ...... 23

2.4. Metodyka przygotowania oceny oddziaływania na środowisko ...... 24 2.4.1. Tryb i warunki przeprowadzenia prac ...... 24

2.4.2. Założenia do strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i etapy prac ...... 25

2.5. Cele badawcze ...... 26 2.5.1. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy ...... 27

2.5.2. Zespół wykonujący prognozę ...... 30

3. Analiza i ocena stanu środowiska w Polsce ...... 30

3.1. Stan jakości powietrza ...... 31

3.1.1. Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 i PM2,5 ...... 31

3.1.2. Zanieczyszczenie powietrza ozonem ...... 32

3.1.3. Zanieczyszczenie powietrza benzo(a)pirenem ...... 33

3.1.4. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem azotu ...... 33

3.1.5. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki ...... 33

3.2. Zmiany klimatu ...... 39 3.3. Ochrona przyrody, różnorodność biologiczna, obszary Natura 2000 ...... 44 3.3.1. Główne formy ochrony przyrody ...... 45

3.3.2. Cenne siedliska i gatunki ...... 53

3.3.3. Korytarze ekologiczne ...... 56

| 1 EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.3.4. Lasy ...... 57

3.3.5. Gleby ...... 59

3.4. Zasoby wodne, ochrona przeciw powodziom i suszom oraz zagadnienia gospodarki wodnej ...... 62 3.4.1. Zasoby Wodne ...... 62

3.4.2. Wody powierzchniowe ...... 62

3.4.3. Wody podziemne ...... 65

3.4.4. Wody morskie ...... 69

3.4.5. Jakość wód powierzchniowych i podziemnych (z p. widzenia zaoptrzenia w wodę do picia oraz jakości wód w kąpieliskach? ...... 71

3.4.6. Podsumowanie – czynniki niekorzystnych zmian w środowisku wodnym ...... 73

3.5. Hałas 74 3.6. Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 76 3.7. Budowa geologiczna i zasoby naturalne ...... 77 3.7.1. Budowa geologiczna ...... 77

3.7.2. Zasoby...... 83

3.8. Gospodarka odpadami ...... 88 3.9. Krajobraz, rzeźba i degradacja terenu ...... 89 3.10. Zagrożenia naturalne ...... 91 3.10.1. Zagrożenie powodziowe ...... 91

3.10.2. Ryzyko wystąpienia suszy ...... 93

3.10.3. Osuwiska ...... 96

3.10.4. Sejsmiczność obszaru Polski ...... 99

3.11. Zabytki ...... 101 3.12. Zestawienie problemów w dziedzinie jakości środowiska ...... 103

4. Environmental Impact Assessment ...... 104

4.1. Impact on the environment in case of abandonment of EPP2040 ...... 104

2 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

4.2. Analysis and assessment of the condition of the environment in areas covered by the anticipated significant impact and existing environmental protection problems significant from the point of view of the EPP2040 draft, in particular concerning the areas subject to protection under the Act of 16 April 2004 on Nature Conservation ...... 109

4.3. Analysis and assessment of the environmental objectives set at international, Community and national level, relevant to the EPP2040 draft ...... 112 4.4. Analysis and assessment of predicted significant environmental impacts ...... 115

4.4.1. Impacts on biodiversity, plants and animals including Natura 2000 sites and their integrity ...... 142

4.4.2. Impacts of particular activities with identified negative impact on the environment on biodiversity, plant and animal species, Natura 2000 sites and ecological corridors - detailed approach ...... 151

4.4.3. Impacts on people ...... 197

4.4.4. Impacts on water ...... 201

4.4.5. Effects on air ...... 204

4.4.6. Impacts on land surface and landscape ...... 207

4.4.7. Impact on natural resources ...... 210

4.4.8. Climate impacts ...... 212

4.4.9. Impact on monuments ...... 214

4.4.10. Impacts on material goods ...... 216

4.5. Analysis and assessment of interdependence with the environmental impact assessments of other documents related to the EPP2040 draft ...... 217 4.6. Information on possible transboundary environmental impacts of EPP2040 ..... 219

4.7. Solutions aimed at preventing, limiting or compensating for negative environmental impacts that may result from the implementation of EPP2040 ... 221 4.7.1. Solutions for biodiversity, animals, plants and ecological corridors ...... 224

4.7.2. Methods of preventing and reducing negative impacts on the environment with respect to other elements of the environment (other than nature - described above) ...... 229

4.8. Alternatives to the solutions contained in EPP2040 ...... 232 4.8.1. Justification for the choice ...... 233

4.8.2. Description of the methods of assessment leading to the selection of alternatives ...... 234

| 3 EPP2040 Environmental Impact Assessment

4.8.3. Indication of difficulties encountered due to technical deficiencies or gaps in contemporary knowledge ...... 234

5. Methods envisaged for analysing the impact of EPP2040 implementation and the frequency of the analysis ...... 235

6. Conclusions ...... 236

7. Literature ...... 237

Spis załączników:

Załącznik 1 Analiza i ocena celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektu PEP2040

Załacznik 2. Analizy szczegółowe oddziaływania na środowisko przedsięwzięć mogących zawsze i potencjalnie oddziaływać znacząco na środowisko

Załącznik 3. Streszczenie i wnioski z prognozy oddziaływania na środowisko Polityki energetycznej Polski do 2040 r. (j. angielski)

Załącznik 4. Streszczenie i wnioski z prognozy oddziaływania na środowisko Polityki energetycznej Polski do roku 2040 r. (j. niemiecki)

4 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Wykaz pojęć i skrótów użytych w opracowaniu

BAT – najlepsza dostępna technologia (ang. best available technology)

B(a)P – benzo(a)piren

BEIŚ – Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” przyjęta uchwałą nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie przyjęcia Strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” (M. P. 2014, poz. 469)

Bq – bekerel, jednostka miary aktywności promieniotwórczej w układzie SI

Bq/m2 – jednostka miary aktywność promieniotwórczej w opadzie całkowitym na 1 m2

Bq/m3 – jednostka miary stężenia promieniowania

BZT5 – biochemiczne zapotrzebowanie na tlen

ChZTMn – chemiczne zapotrzebowanie na tlen - manganianowe

CO2– dwutlenek węgla

Dyrektywa CAFE – dyrektywa 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. U. UE L 152 z 11.06.2008, str. 1).

Dyrektywa ramowa o odpadach – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz. U. UE L 312 z 22.11.2008, str. 12)

Dyrektywa Morska – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) (Dz. U. UE L 164 z 25.06.2008, str. 19)

Dyrektywa Powodziowa – dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. U. UE L 288 z 06.11.2007, str. 27)

Dyrektywa Ptasia – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. U. UE L 20 z 26.01.2010, str. 27)

Dyrektywa SEA – dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. U. UE L 193 z 21.07.2001, str. 30)

Dyrektywa Siedliskowa – dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. UE L 206 z 22.07.1992, str. 7)

Dyrektywa Szkodowa – dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu (Dz. U. UE L 143 z 30.04.2004, str. 56)

Dyrektywa Ściekowa – dyrektywa Rady 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. U. UE L 135 z 30.05.1991, str. 40)

| 5 EPP2040 Environmental Impact Assessment

EEA – Europejska Agencja Środowiska

Endemity – gatunki unikatowe dla danego miejsca albo regionu, występujący na ograniczonym obszarze, nigdzie indziej niewystępujący naturalnie

Fitobentos – organizmy roślinne żyjące na dnie zbiorników wodnych

Gospodarka cyrkulacyjna (często definiowana jako gospodarka o obiegu zamkniętym) – to system produkcji i konsumpcji, który wytwarza jak najmniej strat. Stan idealny systemu to taki, w którym prawie wszystko może być ponownie użyte, poddane recyklingowi lub przetworzone do produkcji innych dóbr i w którym przeprojektowanie produktów i procesów produkcyjnych pomoże zminimalizować wytwarzanie odpadów i przetworzyć niewykorzystaną ich część w zasoby (EEA, Resource efficient green economy and EU policies, EEA report No 2/2014)

Gospodarka o obiegu zamkniętym – gospodarka cyrkulacyjna – definicja podana wyżej

GDOŚ – Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska

GIOŚ – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

GUS – Główny Urząd Statystyczny

Gy – grej, jednostka dawki pochłoniętej, oznacza ilość energii promieniowania pochłoniętej przez materię

Gy·h-1 – jednostka mocy dawki pochłoniętej w czasie, oznacza szybkość przekazywania

HF – fluorowodór jcwp – jednolite części wód powierzchniowych jcwpd – jednolite części wód podziemnych

Makrofity – wodne rośliny kwiatowe, mchy, wątrobowce i duże glony mSv – jednostka pochodna od Sv; mSv = 10-3 Sv mSv/rok – jednostka równoważnika dawki promieniowania jonizującego w ciągu roku nGy·h-1 – jednostka pochodna od Gy·h-1; nGy·h-1 = 10-9·Gy·h-1

NMLZO – niemetanowe lotne związki organiczne

NOx – tlenki azotu

NUTS – klasyfikacja jednostek terytorialnych do celów statystycznych

OOŚ – ocena oddziaływania na środowisko (wg ustawy ooś)

OWO – ogólny węgiel organiczny

OZE – odnawialne źródła energii

6 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

PCDD – polichloorowane dibenzodioksyny

PCDF – polichlorowane dibenzofurany

PPEJ – Program polskiej energetyki jądrowej (M. P. z 2014 r. poz. 502)

PEP2040/PEP/Polityka – projekt dokumentu „Polityka energetyczna Polski do 2040 r.”

PLB – obszary specjalnej ochrony ptaków

PLH – specjalne obszary ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

PM2,5 – pył o średnicy aerodynamicznej do 2,5 µm

PM10 – pył o średnicy aerodynamicznej do 10 µm

Przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko – są to przedsięwzięcia ujęte w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397, z późn. zm.). dla tego typu przedsięwzięć obowiązuje procedura oceny oddziaływania na środowisko

Przedsięwzięcie mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko – są to przedsięwzięcia ujęte w § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397, z późn. zm.). dla tego typu przedsięwzięć może (ale nie musi) obowiązywać procedura oceny oddziaływania na środowisko

RDW – Ramowa Dyrektywa Wodna; dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U. UE L 327 z 22.12.2000, str. 1)

SOx – tlenki siarki

SO2 – dwutlenek siarki

SOPO – system osłony przeciwosuwiskowej

SOOŚ – strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (wg ustawy ooś)

Sv – sivert, jednostka równoważnika dawki promieniowania jonizującego wpływającego na organizmy żywe, jednostka pochodna układu SI Ustawa ooś – ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, z późn. zm.)

WWA – wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

Zielona gospodarka – jest to gospodarka, w której polityki i innowacje pozwalają społeczeństwu wykorzystywać efektywnie zasoby, zwiększając dobrobyt człowieka w sposób kompleksowy, przy jednoczesnym zachowaniu naturalnego systemu, który nas utrzymuje (EEA Report no 2/2014)

| 7 EPP2040 Environmental Impact Assessment

1. STRESZCZENIE I WNIOSKI Z PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO POLITYKI ENERGETYCZNEJ POLSKI DO 2040 R.

Prognoza oddziaływania na środowisko jest elementem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 r. (dalej PEP2040). Proces jej przeprowadzenia i zakres oceny określony jest ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko1. Celem Prognozy oddziaływania na środowisko jest kompleksowa analiza możliwego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska projektów i działań wskazanych do realizacji w ramach PEP2040. Analiza ta obejmuje również ocenę występowania oddziaływań skumulowanych, analizę możliwości zastosowania rozwiązań alternatywnych oraz potrzeby działań kompensacyjnych.

Polityka energetyczna Polski do 2040 r.

Oceniany projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 r. (PEP2040) stanowi odpowiedź na najważniejsze wyzwania stojące przed polską energetyką w najbliższych dziesięcioleciach oraz wyznacza kierunki rozwoju sektora energii z uwzględnieniem zadań niezbędnych do realizacji w perspektywie krótkookresowej.

Celem ocenianej Polityki jest zagwarantowanie bezpieczeństwa energetycznego przy zapewnieniu konkurencyjności gospodarki, efektywności energetycznej i zmniejszenia oddziaływania sektora energii na środowisko, przy optymalnym wykorzystaniu własnych zasobów energetycznych.

Za globalną miarę realizacji tego celu przyjęto niżej wymienione wskaźniki:

 56-60% węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej w 2030 r.  21-23% OZE w finalnym zużyciu energii brutto w 2030 r.  Wdrożenie energetyki jądrowej w 2033 r.

 Ograniczenie emisji CO2 o 30% do 2030 r. (w stosunku do 1990 r.)  Wzrost efektywności energetycznej o 23% do 2030 r. (w stosunku do prognoz energii pierwotnej z 2007 r.).

Dokument zawiera: opis stanu sektora energetyki w Polsce, cele polityki energetycznej państwa, kierunki rozwoju, system wdrażania i monitorowania, zasady finansowania realizacji oraz dokumenty związane z realizacją. Obejmuje też wymiar terytorialny, gdyż działania związane z realizacją Polityki energetycznej związane są ściśle z rozwojem lokalnym i regionalnym.

Podsumowanie oddziaływań na środowisko

W ramach analiz oceniono możliwe oddziaływania wszystkich kierunków objętych Polityką na poszczególne elementy środowiska, w tym na: różnorodność biologiczną, integralność obszarów chronionych, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki2 i dobra materialne. Analizy zostały wykonane dla każdego rodzaju przedsięwzięcia, zidentyfikowanego, jako potencjalnie możliwego do realizacji w ramach PEP2040, jak też bardziej szczegółowo dla konkretnych przedsięwzięć wymienionych w dokumencie. dla przedsięwzięć, które

1 Tekst jednolity: Dz. U. 2018 r. poz. 2081, z późn. zm. 2 Pojęcie to obejmuje również zabytki archeologiczne.

8 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

posiadały doprecyzowane lokalizacje przeprowadzono analizy pogłębione. w powyższych przypadkach posłużono się decyzjami i raportami oddziaływania na środowisko, a także prognozami oddziaływania na środowisko dla dokumentów uwzględniających te projekty.

W szczególności przeanalizowano i zidentyfikowano główne zagrożenia mogące potencjalnie negatywnie wpływać na zasoby przyrodnicze. Są one związane, przede wszystkim z etapem prowadzenia prac i dotyczą: zajmowania znacznych powierzchni terenów, co może prowadzić do fragmentacji siedlisk i zajmowania stanowisk i siedlisk gatunków chronionych, płoszenia ptaków i zwierząt. Etap eksploatacji w zależności od projektu, będzie związany głównie z ryzykiem zmian hydrologicznych wpływających na gatunki i siedliska zależne od wód, ryzyka zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych w przypadku działalności wydobywczej, a także kolizji ptaków i nietoperzy z nowo powstałymi sieciami elektroenergetycznymi i turbinami wiatrowymi. Potencjalne negatywne oddziaływania mogą dotyczyć budowy rurociągów, baz paliwowych, pozyskiwania nowych obszarów wydobycia węgla brunatnego i kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego, a także produkcji energii z tradycyjnych i odnawialnych źródeł. Ponadto inwestycje prowadzone na morzu i strefie przybrzeżnej mogą potencjalnie negatywnie wpływać na gatunki ptaków, ssaków morskich oraz ryb.

Ogólnie, w wyniku analiz, stwierdzono, że realizacja Polityki, przyczyni się do zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko i redukcji emisji gazów cieplarnianych z sektora energetycznego, a przez to będzie miała pozytywny wpływ m. in. na jakość powietrza, zdrowie ludzi i ogólnie na zrównoważony rozwój społeczno – gospodarczy. Niemniej szereg działań przewidzianych w niej do realizacji będzie oddziaływało negatywnie. Oddziaływania te będą zróżnicowane i uzależnione od zastosowanej technologii oraz nośnika energii. Według analiz, z punktu widzenia środowiska najmniej negatywne oddziaływania związane będą z rozwojem energetyki odnawialnej i jądrowej, a najbardziej oddziałujące będą przedsięwzięcia związane z wykorzystaniem węgla, jeżeli nie będzie przełomu technologicznego w zakresie czystych technologii węglowych.

Korzystne dla środowiska będą wszystkie działania w kierunku podniesienia efektywności energetycznej, modernizacji źródeł energii, sieci przesyłowych, inteligentnych sieci i energetyki odnawialnej, choć też, wybrane z tych działań, pomimo, że generalnie oddziaływać będą pozytywnie mogą w indywidualnych przypadkach oddziaływać negatywnie na niektóre elementy środowiska.

Wg. wykonanych analiz prognostycznych, w wyniku realizacji PEP2040, do 2040 r. uzyska się ok. 50% redukcję rocznej emisji gazów cieplarnianych (w stosunku do 1990 r.) oraz znacznie zmniejszy się emisję zanieczyszczeń powietrza (np. w zakresie emisji poszczególnych zanieczyszczeń powietrza od 10 do 20%), co wpłynie na poprawę jakości środowiska, a w tym powietrza. Będzie to miało znaczenie dla społeczeństwa z punktu widzenia poprawy jakości życia i zdrowia.

Dla projektów mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których dotychczas nie wskazano dokładnych lokalizacji i nie opracowano dokumentacji inwestycyjnej, konieczna jest szczegółowa ocena oddziaływania na środowisko na etapie projektowania.

Biorąc pod uwagę rodzaje przedsięwzięć i możliwe ich oddziaływanie na środowisko w Prognozie wskazano zalecenia odnośnie eliminacji, minimalizacji i ewentualnych kompensacji negatywnych oddziaływań poszczególnych inwestycji.

Oddziaływania skumulowane

Oddziaływania skumulowane definiowane są jako zmiany w środowisku wywołane wpływem proponowanych działań w połączeniu z innymi oddziaływaniami obecnymi w przestrzeni

| 9 EPP2040 Environmental Impact Assessment

i oddziaływaniami będącymi wynikiem realizacji dokumentów strategicznych przewidzianych do realizacji w przyszłości.

Polityka ma charakter ogólny i nie są w niej dokładnie sprecyzowane wszystkie przedsięwzięcia i ich lokalizacja, w tej sytuacji można jedynie przypuszczać, że kumulacja oddziaływań jest prawdopodobna, jeżeli będą one zlokalizowane w obrębie już istniejących lub przewidywanych w przyszłości kumulacji oddziaływań z istniejącej i planowanej infrastruktury.

W tej sytuacji w Prognozie podjęto próbę zbiorczego zestawienia infrastruktury obecnej i planowanej w zakresie, jaki wynika ze znanych dokumentów i określono hipotetycznie obszary wystąpienia możliwych kumulacji oddziaływań na środowisko.

W celu ograniczenia niekorzystnego wpływu na środowisko kumulacji oddziaływań zalecono prowadzić odpowiednią politykę planowania przestrzennego i oszczędnie gospodarować przestrzenią.

Warianty alternatywne

Ogólny poziom definiowania działań w projekcie PEP2040 nie daje możliwości wyboru wariantów alternatywnych dla poszczególnych przedsięwzięć, w tej sytuacji trudno byłoby przedstawiać w tym zakresie konkretne propozycje.

Jednak proponuje się rozważyć możliwość dalszego zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnej strukturze energetyki do 2040 r., co miałoby pozytywny wpływ na wszystkie elementy środowiska i zdrowie ludzi.

Ocena możliwości wystąpienia oddziaływań transgranicznych

Przeanalizowano możliwości wystąpienia znaczących, transgranicznych oddziaływań na środowisko. Analizy wykazały brak takich oddziaływań, choć ich nie można wykluczyć, co może się okazać na etapie projektowania poszczególnych przedsięwzięć.

Nadmienić należy, że w zakresie energetyki jądrowej dokonano takiej analizy dla Programu polskiej energetyki jądrowej i Program ten poddano konsultacjom międzynarodowym. Również został poddany analizie projekt polskiego odcinka gazociągu Baltic Pipe, w trakcie której nie stwierdzono takich oddziaływań. Projekt ten jest jeszcze w trakcie konsultacji międzynarodowych.

Monitoring skutków realizacji PEP2040

We wdrażaniu Polityki energetycznej istotna będzie kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena skutków realizacji zadań objętych nią na wszystkie elementy środowiska, aby możliwe było szybkie zareagowanie na następujące zmiany negatywne i przedsięwzięcie odpowiednich środków dla ich zminimalizowania oraz ewentualnej kompensacji.

W Prognozie zaproponowano, aby monitoring skutków realizacji Polityki oprzeć na systemie Państwowego Monitoringu Środowiska, a w ramach tego, na corocznie wykonywanie raportów o stanie środowiska w województwach. Jeżeli w jakimś elemencie środowiska następowałyby negatywne zmiany, zalecono dokonanie analiz czy obserwowane zmiany wynikają z realizacji Polityki i w takim przypadku podjęcie odpowiednich działań w celu ich eliminacji, minimalizacji lub ewentualnej kompensacji.

10 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Wnioski

Z przeprowadzonych analiz oddziaływania na środowisko projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 r. można wyciągnąć następujące wnioski:

 Kompleksowa realizacja PEP2040 zabezpieczająca potrzeby energetyczne kraju przyczyni się ogólnie do zmniejszenia presji energetyki na środowisko i przez to poprawy jego stanu, jak też wpłynie na redukcję emisji gazów cieplarnianych, co będzie miało znaczenie w procesie globalnym ograniczenia zmian klimatu. Niemniej, należy zauważyć, że szereg przedsięwzięć w niej zawartych będzie oddziaływało negatywnie, w tym znacząco, na niektóre elementy środowiska. Szczegółowe zalecenia odnośnie ograniczenia tego oddziaływania lub kompensacji zawarto w podrozdziale 4.7 Prognozy.

 Uzyskane wyniki prognoz dla realizacji PEP2040 w zakresie emisji SO2 i NOx w roku 2030 korespondują z docelowymi pułapami emisji 2030, określonymi dla Polski w dyrektywie NEC3. w przypadku braku realizacji PEP2040 krajowe pułapy dla SO2 i NOx w roku 2030 nie będa dotrzymane. Ich dotrzymanie będzie możliwe w późniejszym terminie niż przewiduje to dyrektywa NEC, prawdopodobnie dopiero po roku 2035.

 Polityka realizuje cele środowiskowe krajowych dokumentów strategicznych, w tym Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 z perspektywą do 2030 r. Jest też zgodna kierunkowo i realizuje cele dokumentów strategicznych UE oraz na poziomie globalnym, w tym w zakresie zmian klimatu.

 Analizy wykazały, że wobec ogólnego charakteru dokumentu (poza niżej wymienionymi przedsięwzięciami), nie można wskazać zidentyfikowanych innych oddziaływań na środowisko w aspekcie transgranicznym, ale też nie można ich wykluczyć, co może się okazać dopiero na poziomie projektowania poszczególnych inwestycji. Nadmienić trzeba, że dla Programu polskiej energetyki jądrowej przeprowadzono konsultacje z zainteresowanymi stronami, a dla gazociągu Baltic Pipe konsultacje takie są w toku.

 Analiza spójności wewnętrznej PEP2040 wykazała zgodność i że działania w poszczególnych kierunkach nawzajem się uzupełniają w celu uzyskania założonych celów.

 W związku z tym, że ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko przewiduje, w ramach ocen strategicznych, przedstawienie rozwiązań alternatywnych, proponuje się rozważyć wariant z większym udziałem odnawialnych źródeł energii. Wariant taki byłby korzystniejszy z punktu widzenia ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza, w tym gazów cieplarnianych i wpływu na środowisko.

 Biorąc powyższe pod uwagę należałoby, przy wyborze alternatywnych rozwiązań, uwzględnić koszty zewnętrzne jak np. wpływu na zdrowie, koszty leczenia i absencji chorobowej, korozji materiałów, bezpieczeństwa energetycznego itp.

3 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2284 z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych rodzajów zanieczyszczeń atmosferycznych, zmiany dyrektywy 2003/35/WE oraz uchylenia dyrektywy 2001/81/WE

| 11 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 Biorąc pod uwagę ogólny charakter polityki oraz jej horyzont czasowy, co związane było z przyjęciem szeregu hipotez rozwojowych, również w dziedzinie wymagań ochrony środowiska celowe jest systematyczne aktualizowanie Polityki, aby uwzględniać postęp techniki, nowe wyzwania itp.

 Uwzględniając powyższe, przy wszystkich aktualizacjach Polityki i realizacji przedsięwzięć w niej zawartych należy brać pod uwagę adaptację do postępujących zmian klimatu.

 Zgodnie z ustawą o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej4 ograniczone jest wznoszenie i wykorzystywanie elektrowni wiatrowych na morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym. Jeżeli jednak w ramach Polityki energetycznej będzie przewidywane wykorzystanie odnawialnych zasobów energetycznych na Morzu Bałtyckim oraz lokalizacja innych przedsięwzięć, zgodnie ustawą ooś art. 57 ust 2, Prognoza powinna być uzgadniana z dyrektorami urzędów morskich, którzy są organami właściwymi w sprawach opiniowania i uzgadniania w ramach strategicznych ocen oddziaływania na środowisko.

 Biorąc pod uwagę, że przyszły rozwój zależny jest, w dużej mierze od nowatorskich technologii, wydaje się, że ten kierunek powinien być bardziej podkreślony w realizacji Polityki, gdyż od tego zależna jest konkurencyjność gospodarki, a także oddziaływanie na środowisko.

 Warto też, w celu uzyskania poparcia społeczeństwa i zwiększenia jego świadomości, również w zakresie oddziaływania poszczególnych technik energetycznych na środowisko i zdrowie oraz znaczenia wzorców konsumpcyjnych, w realizacji Polityki położyć większy nacisk na aspekt edukacji społecznej.

4 Dz. U. z 1991 r. Nr 32, poz. 131, z późn. zm. Art. 23 ust. 1a

12 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

2. WPROWADZENIE

2.1. Podstawy formalno-prawne opracowania Prognozy oddziaływania na środowisko

Prognoza oddziaływania na środowisko jest elementem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 r. (dalej PEP2040). Podstawą prawną opracowania Prognozy jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko5 (zwana dalej ustawą ooś), która zawiera transpozycję do prawodawstwa polskiego dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (SEA)6.

Zgodnie z wyżej wymienioną ustawą i dyrektywą, przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagane jest dla polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

Do takich dokumentów należy oceniana PEP2040 i w związku z tym organ opracowujący projekt dokumentu zobowiązany jest do sporządzenia Prognozy oddziaływania jej na środowisko.

Ponadto do formalnej klasyfikacji przedsięwzięć z punktu widzenia ich oddziaływania na środowisko wykorzystano Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko7, wydane na podstawie delegacji art. 60 wyżej wspomnianej ustawy. w zakresie ochrony przyrody oparto się na przepisach Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody8

2.2. Cel i zakres prognozy

Głównym celem opracowania prognozy oddziaływania na środowisko PEP2040 jest ustalenie jej oddziaływania na wszystkie elementy środowiska.

Podstawowy zakres wykonywanych prognoz ustalony jest ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko9. Prognoza, zgodnie z wyżej wspomnianą ustawą zawiera:

 informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami,

 informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy,

 propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania,

5 Tekst jednolity: Dz. U. 2018 r. poz. 2081, z późn. zm. 6 Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich L197/30 z dn. 21.07.2001 r. 7 Tekst jednolity: Dz. U. 2016 r. poz. 71 z późn. zm. 8 Tekst jednolity: Dz. U. 2018 r. poz. 142, z późn. zm. 9 Tekst jednolity: Dz. U. 2018 r. poz. 2081, z późn. zm.

| 13 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko,

 streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym.

Ponadto Prognoza określa, analizuje i ocenia:

 istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu,

 stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem,

 istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody10,

 cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, unijnym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu,

 przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki11 oraz dobra materialne, z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy.

Prognoza przedstawia również:

 rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru,

 rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy.

Zgodnie z ustawą ooś dokonano uzgodnienia zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w Prognozie oddziaływania na środowisko z: Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska, Głównym Inspektorem Sanitarnym oraz dyrektorami urzędów morskich w Gdynii, Słupsku i w Szczecinie.

Zebrane uwagi organów właściwych do uzgodnienia zakresu i szczegółowości Prognozy zostały przedstawione niżej (Fehler! Ungültiger Eigenverweis auf Textmarke.)

10 Tekst jednolity: Dz. U. 2018 r. poz. 142, z późn. zm. 11 Pojęcie to obejmuje również zabytki archeologiczne.

14 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Tabela 1 Wskazania i uwagi organów właściwych odnośnie określenia zakresu i stopnia szczegółowości Prognozy PEP2040

Lp. Treść uwag

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska (pismo z dnia 1 lutego 201 r., znak DOOŚ.TSOOŚ.411.1.2019.TW

Zawarte w prognozie informacje powinny być dostosowane do stopnia szczegółowości zapisów 1.1 projektowanego dokumentu.

Prognoza powinna w pełnym zakresie odpowiadać wymaganiom wynikającym z art. 51 ust. 2 1.2 ustawy ooś, przy zachowaniu warunków, o których mowa w art. 52 ust. 1 i 2. Zalecane jest przy tym przedstawienie zagadnień według kolejności ustalonej w art. 51 ust. 2 ww. ustawy.

Opis stanu środowiska należy przygotować w sposób umożliwiający określenie rodzajów i skali przewidywanych oddziaływań oraz w przyszłości zmian spowodowanych realizacją postanowień PEP. Prognoza powinna zawiera możliwie szczegółowy opis poszczególnych komponentów przyrodniczych występujących na analizowanych terenach, w oparciu o kwerendę materiałów 1.3 źródłowych, które mogą zostać pozyskane m.in. z publikacji naukowych, materiałów kartograficznych, systemów informatycznych, dokumentacji i raportów znajdujących się w zasobach regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, głównego oraz wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, nadleśnictw.

Analiza oddziaływania PEP na formy ochrony przyrody, w zakresie działań o znanych lokalizacjach, winna odnosić się do zakazów i celów ochrony poszczególnych form ochrony przyrody, które zostały ustanowione w stosownych aktach prawnych powołujących formy ochrony przyrody oraz w aktach 1.4 prawnych ustanawiających plany ochrony, zadania ochronne, plany zadań ochronnych oraz w projektach ww. dokumentów. Lokalizację działań przewidzianych do realizacji w PEP, należy przedstawić w formie kartograficznej, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie.

W analizach dotyczących obszarów Natura 2000, uwzględniających przedmioty i cele ochrony tych obszarów oraz ich integralność i spójność, uwzględnić trzeba informacje z aktualnych standardowych formularzy danych oraz wskazać, które przedmioty ochrony mogą podlegać oddziaływaniom wynikającym z założeń PEP. Zagrożenia identyfikowane dla obszarów Natura 1.5 2000, należy odnieść do planowanych w ramach dokumentu działań. w przypadku identyfikacji znaczącego negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000 lub braku możliwości wykluczenia tego oddziaływania, zgodnie z art. 55 ust. 2 ustawy ooś niezbędne jest przeprowadzenie analizy przesłanek, o których mowa w art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 142 ze zm.).

Zgodnie ze wspomnianym przepisem można zezwolić na realizację dokumentu mogącego znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000, jeśli przemawiają za tym niezbędne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym. Powyższa przesłanka może zostać uznana tylko w przypadku braku rozwiązań alternatywnych oraz 1.6 przy zapewnieniu wykonania kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zagwarantowania spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000. w przypadku konieczności zastosowania kompensacji wynikającej z art. 34 ustawy o ochronie przyrody, winna ona dotyczyć wyłącznie tych działań, które wiążą się z naprawą szkodliwego wpływu na przedmioty i cele ochrony obszaru sieci Natura 2000, objęte znaczącym negatywnym oddziaływaniem. Stąd ważnym jest, aby wskazane

| 15 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Lp. Treść uwag

zostało, których przedmiotów ochrony znaczące negatywne oddziaływanie może dotyczyć i zaproponować odpowiednie działania kompensujące. Nie jest wystarczające dokonanie analiz w tym zakresie jedynie na etapie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla konkretnych przedsięwzięć lub w ramach procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000. Przy analizach dotyczących obszarów Natura 2000, konieczne jest wskazanie nie tylko samego negatywnego charakteru oddziaływań na przedmioty ochrony tych obszarów, ale również określenie czy są one znaczące w rozumieniu art. 3 ust. i pkt. 17 ustawy ooś. w przypadku, gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, nadrzędny interes publiczny odnosi się wyłącznie do: ochrony zdrowia i życia ludzi, zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego i uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego. w sytuacji, gdy przyjęcie dokumentu, który może znacząco negatywnie oddziaływać na siedliska i gatunki priorytetowe, wynika z innych koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, przed przyjęciem dokumentu, wymagane jest uzyskanie opinii Komisji Europejskiej. Mając na uwadze przytoczone przepisy, w przypadku stwierdzenia znaczącego negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000, należy w prognozie wyraźnie wykazać i uzasadnić istnienie wymienionych przesłanek odnosząc się również do kwestii rozwiązań alternatywnych.

Prognoza musi uwzględniać aktualne etapy realizacji analizowanych działań wynikających z tworzonego dokumentu oraz, jeżeli jest taka możliwość, również poszczególnych inwestycji w nich uwzględnianych, w tym tych, które uzyskały już decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. w przypadku przedsięwzięć, dla których wydano wspominaną decyzję, a wynikające z ich realizacji i eksploatacji oddziaływania mogą dotyczyć przedmiotów ochrony obszarów Natura 2000, kwestia 1.7 ewentualnego znaczącego negatywnego oddziaływania na nie została już rozstrzygnięta. Dlatego prognoza musi być w tym zakresie zgodna z ustaleniami decyzji administracyjnych. w związku z powyższym organ uważa za zasadne przeanalizowanie oddziaływania przedmiotowego dokumentu na obszary Natura 2000, z uwzględnieniem zapisów decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wydanych dla wskazanych w dokumencie inwestycji oraz wszystkich dostępnych dokumentów pozwalających zidentyfikować możliwy wpływ.

Należy również uwzględnić oddziaływanie na korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne o znaczeniu europejskim, krajowym i regionalnym. Zgodnie z art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. e ustawy ooś, w ramach 1.8 powyższej analizy należy uwzględnić nie tylko bezpośredni wpływ realizacji ustaleń PEP, ale również oddziaływanie pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne.

W prognozie winny zostać przedstawione, zgodnie z treścią art. 51 ust. 2 pkt. 3 ustawy ooś, stosownie do skali projektu dokumentu, kierunki działań i rozwiązań mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub ewentualną kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, 1.9 mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu. w powyższym kontekście trzeba zauważyć, że obowiązek odpowiedniej kompensacji szkód w środowisku nie dotyczy jedynie negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000, bowiem w odniesieniu do innych walorów przyrodniczych zastosowanie znajduje art. 75 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo

16 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Lp. Treść uwag

ochrony środowiska (Dz.U. z 2018 r. poz. 799, ze zm.).

Ponadto, należy przedstawić propozycje w zakresie metod monitoringu skutków realizacji zadań wynikających z PEP. Metody te powinny umożliwić zbadanie rzeczywistych skutków 1.10 środowiskowych realizacji postanowień tego dokumentu oraz ocenę skuteczności zaproponowanych działań minimalizujących.

Opracowując prognozę, należy mieć na względzie zagadnienia specyficzne dla sektora produkcji energii. w związku z tym, szczególnej analizie i charakterystyce powinny podlegać:

• wpływ realizacji PEP na zmiany klimatu, szczególnie w obliczu przewidywanego udziału węgla w wytwarzaniu na poziomie ok. 56-60%;

• skumulowane oddziaływania na środowisko wynikające z realizacji PEP, w tym na stan powietrza i zdrowie ludzi (z uwzględnieniem ustaleń innych planów lub programów zatwierdzonych lub planowanych do zatwierdzenia oraz oddziaływań istniejących obiektów i planowanych przedsięwzięć); 1.11 • rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opisem metod służących dokonaniu oceny, prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych;

• znaczące oddziaływania na środowisko o charakterze transgranicznym, przy czym szczegółowo należy opisać metodykę i zakres przeprowadzonych w tym zakresie analiz i wnioskowania; w przypadku stwierdzenia braku oddziaływań transgranicznych, kwestie te należy rozbudować i poprzeć wynikami analiz; samo stwierdzenie o braku oddziaływań transgranicznych byłoby dalece niewystarczające.

Główny Inspektor Sanitarny (pismo z dnia 19 lipca 2018 r., znak GIS-HŚ-NS-4311-00039/MO/18)

Zakres prognozy uwzględniać powinien również zapis art. 3 ust.2 ustawy ooś, ilekroć w ustawie jest 2.1 mowa o oddziaływaniu na środowisko rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi.

Dyrektor Urzędu Morskiego w Słupsku (pismo z dnia 24 września 2019 r.)

Uwzględnić należy istniejące i projektowane obszary chronione, o których mowa w art. 6 ustawy 3.1 z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018r. poz. 142.), zwanej dalej „ustawą o ochronie przyrody".

W odniesieniu do planowanych do realizacji działań związanych bezpośrednio z ingerencją w ekosystem wód morskich należy określić ich wpływ na stan wód morskich w kontekście zapisów 3.2 wymagań wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz podać klasyfikacje stanu jednolitych części wód powierzchniowych.

Prognoza (...) winna odnosić się do pełnej wersji projektowanego dokumentu i obejmować 3.3 wszystkie planowane działania mogące znacząco oddziaływać na środowisko, a nie tylko działania przewidziane do dofinansowania.

| 17 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Lp. Treść uwag

Uwzględnić należy skutki realizacji przedmiotowego dokumentu na strefę brzegową i procesy 3.4 wzajemnego oddziaływania morze - ląd (integralność ekosystemów morskich i lądowych).

Przeanalizować należy przewidywane znaczące oddziaływania na środowisko, wynikające z projektowanego przeznaczenia terenu, w tym na różnorodność biologiczną, ludzi, wodę, 3.5 powierzchnię Ziemi, krajobraz, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne, z uwzględnienięrn, zależności miçdzy,.tvmi elęrnęntąrni środowiska między oddziaływaniami na te elementy.

Dyrektor Urzędu Morskiego w Szczecinie (pismo z dnia 1 października 2019 r., znak PO.III.070.55.2.19)

Prognoza powinna w pełnym zakresie odpowiadać wymaganiom wynikającym z art. 51 ust. 2 4.1 ustawy ooś, przy zachowaniu warunków, o których mowa w art. 52 ust. 1 ww. ustawy.

W prognozie należy zwrócić szczególną uwagę na diagnozę stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, określenie przewidywanych znaczących 4.2 oddziaływań oraz przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie lub ograniczenie negatywnych oddziaływań mogących być rezultatem realizacji projektu polityki.

W prognozie należy przeanalizować wpływ realizacji ustaleń projektu polityki na poszczególne elementy środowiska, a w szczególności należy zwrócić uwagę na odziaływanie ustaleń dokumentu 4.3 na istniejące i projektowane obszary chronione, o których mowa w art. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 142, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o ochronie przyrody”.

W prognozie należy dokonać oceny projektu polityki w kontekście wskazań i zaleceń zwartych 4.4 w ustanowionych i w projektach planów zadań ochronnych lub planach ochrony dla obszarów Natura 2000.

Przy sporządzaniu prognozy oddziaływania na środowisko zalecanym jest zachowanie układu chronologicznego zawartego w art. 51 ust. 2 ustawy ooś. Informacje zamieszczone w prognozie 4.5 powinny być opracowane stosownie do stanu wiedzy i metod oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektu polityki.

Należy zwrócić uwagę, że prognoza oddziaływania na środowisko powinna określać, analizować i oceniać cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym 4.6 i krajowym, istotne z punkty widzenia projektu polityki oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania projektu polityki.

Dyrektor Urzedu Morskiego w Gdyni (pismo z dnia 25 września 2019 r., znak: INZ1.1.8103.109.2019.ASW) Prognoza powinna określać wpływ ustaleń projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 r. na środowisko morskie, tj. na: 5.1 - wartości przyrodnicze polskich obszarów morskich, w tym na gatunki ich siedliska, będące przedmiotami ochrony w obszarach Natura 2000; - czystośc wód morskich, w tym na realizację celów wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej.

18 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Przy ustalaniu zakresu Prognozy oddziaływania na środowisko ocenianej PEP2040 wykorzystane zostały wytyczne do strategicznych ocen oddziaływania na środowisko12, Poradnik dotyczący uwzględniania problematyki zmian klimatu i różnorodności biologicznej w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko13, wytyczne nt. integracji problemów zmian klimatu i różnorodności biologicznej w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko14, oraz materiały OECD15, jak też wskazania Zamawiającego.

2.3. Przedmiot prognozy – cele, zawartość oraz powiazania z innymi dokumentami ocenianego projektu PEP2040

2.3.1. Zawartość projektu PEP2040

Polityka energetyczna Polski do 2040 r. (PEP2040) stanowi odpowiedź na najważniejsze wyzwania stojące przed polską energetyką w najbliższych dziesięcioleciach oraz wyznacza kierunki rozwoju sektora energii z uwzględnieniem zadań niezbędnych do realizacji w perspektywie krótkookresowej.

PEP jest jedną z dziewięciu zintegrowanych strategii sektorowych, wynikających z przyjętej 14 lutego 2017 r. Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) i koresponduje w szczególności z obszarem energia określonym w SOR.

2.3.2. Główne cele i kierunki działań przyjęte w PEP2040

Celem PEP2040 jest:

BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE PRZY ZAPEWNIENIU KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI, EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ I ZMNIEJSZENIA ODDZIAŁYWANIA SEKTORA ENERGII

NA ŚRODOWISKO, PRZY OPTYMALNYM WYKORZYSTANIU WŁASNYCH ZASOBÓW ENERGETYCZNYCH

Za globalną miarę realizacji tego celu przyjęto niżej wymienione wskaźniki:

 Ok. 56-60% węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej w 2030 r.  21-23% OZE w finalnym zużyciu energii brutto w 2030 r.  Wdrożenie energetyki jądrowej w 2033 r.

 Ograniczenie emisji CO2 o 30% do 2030 r. (w stosunku do 1990 r.)

12 Handbook on SEA for Cohesion Policy 2007 – 2013, GRDP, 2006 http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/working/doc/sea_handbook_final_foreword.pdf 13 Poradnik dotyczący uwzględniania problematyki zmian klimatu i różnorodności biologicznej w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko https://sdr.gdos.gov.pl/Documents/bio-clia_SEA_2015.pdf 14 Guidance on Integrating Climate Change and Biodiversity into strategic Impact Assessment, EU, 2013 http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/SEA%20Guidance.pdf 15 Publikacje OECD https://www.unece.org/env/eia/publications.html

| 19 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 Wzrost efektywności energetycznej o 23% do 2030 r. (w stosunku do prognoz energii pierwotnej z 2007 r.)

Kierunki i cele stawiane do osiągnięcia w ramach tych kierunków oraz przewidywane działania przedstawiono w niżej zamieszczonej tabeli

20 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Tabela 2 Kierunki Polityki energetycznej Polski do 2040 r. [Źródło: PEP2040]

2. Rozbudowa 3. Dywersyfikacja 1. Optymalne 8. Poprawa infrastruktury dostaw gazu i ropy 6. Rozwój 7. Rozwój wykorzystanie 4. Rozwój rynków 5. Wdrożenie efektywności wytwórczej oraz rozbudowa odnawialnych źródeł ciepłownictwa i własnych zasobów energii energetyki jądrowej energetycznej i sieciowej energii infrastruktury energii kogeneracji energetycznych gospodarki elektrycznej sieciowej

obniżenie emisyjności obniżenie emisyjności powszechny dostęp racjonalne pokrycie pokrycie w pełni konkurencyjny sektora sektora do ciepła oraz zwiększenie wykorzystanie zapotrzebowania zapotrzebowania na rynek energii energetycznego oraz energetycznego oraz niskoemisyjne konkurencyjności zasobów na gaz ziemny energię elektryczną elektrycznej, bezpieczeństwo pracy dywersyfikacja wytwarzanie ciepła gospodarki energetycznych i paliwa ciekłe systemu wytwarzania energii w całym kraju

transformacja regionów moce wytwórcze: gaz ziemny: energia elektryczna: − uruchomienie − 21-23%* OZE w − aktywne lokalne − 23% oszczędności górniczych − zdolność pokrycia − możliwość odbioru − wzmocnienie pozycji pierwszego bloku finalnym zużyciu energii planowanie energii pierwotnej vs. węgiel kamienny: popytu własnymi mo- importu (Baltic Pipe, konsumenta jądrowego o mocy brutto w 2030 r. energetyczne prognozy na 2030 r. − rentowność sektora cami (stabilnie, elasty- terminal LNG) − ochrona konkurencyj- 1-1,5 GW do 2033 r. − w ciepłownictwie i − budowa mapy ciepła z 2007 r. − racjonalne eksploa- cznie, ekologicznie) − sprawne połączenia ności przemysłu oraz kolejnych pięciu do chłodnictwie – 1,1 pkt ciepłownictwo − prawne i finansowe tacja, wykorzystanie i − wdrożenie rynku mocy transgraniczne energochłonnego 2043 r. (łącznie ok. 6-9 proc. rocznego przyrostu systemowe: − zachęty do działań dystrybucja − wzrost popytu pokryty − rozbudowa sieci − spłaszczenie krzywej GW) zużycia − wzrost wykorzystania proefektywnościo- − innowacje w wydoby- mocami innymi niż kon- przesyłowej i popytu na moc − zapewnienie warunków − w elektroenergetyce – wysokosprawnej CHP wych ciu i wykorzystaniu wencjonalne węglowe dystrybucyjnej oraz − urynkowienie usług formalno-prawnych oraz zapewnienie wzrostu − wykorzystanie OZE − wzorcowa rola węgiel brunatny: − węgiel – udział 56-60% podziemnych i systemowych finansowych budowy i (szczególnie oraz odpadów jednostek sektora − racjonalna w wytwarzaniu w 2030 r. magazynów gazu − reforma handlu energią funkcjonowania wykorzystanie energii − rozbudowa systemów publicznego eksploatacja − energetyka jądrowa – − impulsy inwestycyjne − plan dot. udostępniania energetyki jądrowej słonecznej i morskiej dostaw ciepła i chłodu − promocja poprawy − innowacje w 6-9 GW w 2043 r. − bezpieczeństwo transgranicznych − wykwalifikowane kadry energetyki wiatrowej) − wykorzystanie efektwyności wykorzystaniu − OZE – wzrost regionalne zdolności przesyłowych − rozwój dozoru jądrowego − w transporcie – magazynów ciepła − intensywna gaz ziemny: wykorzystania, ropa i paliwa ciekłe: gaz ziemny: − zapewnienie 14% w 2030 r. − konkurencyjność do termomodernizacja − poszukiwanie nowych − gaz ziemny – głównie − rozbudowa sieci − liberalizacja rynku składowiska odpadów − rozwój energetyki źródeł indywidulanych mieszkalnictwa złóż (w tym jako moce regulacyjne przesyłu i magazynów − wzmocnienie pozycji nisko i średnioaktywnych rozprposzonej − obowiązek − ograniczenie niskiej niekonwencjonalnie) i infr. sieciowa: ropy naftowej i paliw Polski na europejskim (prosumenci energii przyłączania emisji uzupełnienie krajowej − rozbudowa sieci ciekłych rynku gazu (regional-ne odnawialnej, klastry odbiorców do sieci − redukcja ubóstwa podaży zdywersyfiko- przesyłu i dystrybucji − cykliczne centrum) energii) ciepłownictwo energetycznego wanymi dostawami − bezpieczne połącze-nia prognozowanie − nowe segmenty − zapewnienie indywidulane: ropa naftowa: transgraniczne potrzeb wykorzystania gazu i bilansowania OZE − zwiększenie − poszukiwanie nowych − wzrost jakości sieci (magazyny, źródła wykorzystywania złóż i uzupełnienie dystrybucji i pewności produkty naftowe: regulacyjne) paliw innych niż stałe krajowej podaży dostaw energii − przejrzystość rynku − wsparcie rozwoju OZE –gaz, niepalne OZE, zdywersyfikowanymi − sprawność działań w − rozwój rynku (z zapewnieniem energia elektryczna dostawami sytuacjach awaryjnych perrochemikaliów bezpieczeństwa pracy − skuteczny monitoring biomasa i odpady − rozwój magazynowania − obniżenie emisyjności sieci) emisji zanieczyszczeń nierolnicze: − rozwój inteligentnych − wzrost roli paliw − ograniczenie − racjonalne sieci alternatywnych, w tym wykorzystania paliw wykorzystanie własne biokomponentów i stałych elektromobilności

| 21 EPP2040 Environmental Impact Assessment

22 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

2.3.3. Powiązania z innymi dokumentami

Polityka energetyczna Polski do 2040 r. jest jedną z dziewięciu strategii wynikających z systemu zarządzania rozwojem kraju, dla których podstawę stanowi średniookresowa strategia rozwoju kraju - Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR), której głównym celem jest tworzenie warunków dla wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze społecznym, ekonomicznym, środowiskowym i terytorialnym. Energia jest jednym z obszarów, które wpływają na osiągnięcie tego celu.

Spośród pozostałych strategii wynikających z SOR, PEP najsilniej wiąże się z Polityką ekologiczną państwa 2030 i Strategią zrównoważonego rozwoju transportu do 2030 roku w odniesieniu do redukcji emisji i zanieczyszczeń z sektora energii oraz niskiej emisji, Strategią zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 w odniesieniu do wykorzystania potencjału rolnictwa i obszarów wiejskich na cele energetyczne, Strategią produktywności i Krajową strategią rozwoju regionalnego w kontekście wzajemnych relacji sektora energii i produktywności gospodarki oraz rozwoju kraju.

W sposób bardziej pośredni PEP powiązany jest ze Strategią rozwoju kapitału ludzkiego, Strategią rozwoju kapitału społecznego oraz Strategią „Sprawne i nowoczesne państwo”, które stanowią tło dla PEP. Kapitał ludzki wpływa na ilość i jakość wiedzy, umiejętności i potencjał zawarty w społeczeństwie, które oddziałują na możliwości rozwoju sektora energetycznego. Stan kapitału społecznego wpływa na relacje w społeczeństwie i odpowiedzialność społeczną, które z kolei warunkują sposób wdrażania PEP.

Niżej przedstawiono najważniejsze dokumenty powiązane z PEP2040.

Tabela 3. Główne dokumenty powiązane z PEP204016

Sektor Dokument

Energetyka Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021 – 2030 (projekt)

Efektywność Krajowy plan działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski, ME energetyczna 2017/2018

Transport Strategia zrównoważonego rozwoju transportu do 2030 r. (projekt)

Elektromobilność Pan rozwoju elektromobilności, ME 2017. i paliwa Krajowe ramy polityki rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych, ME 2017. alternatywne Emisje Polityka ekologiczna państwa 2030 zanieczyszczeń Adaptacja Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany do zmian klimatu klimatu do roku 2020, 2013 Krajowy plan postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym Energetyka paliwem jądrowym, 2015. jądrowa Polski program energetyki jądrowej, 2014.

16 Źródło: opracowanie własne na podstawie projektu PEP2040 z uzupełnieniem

| 23 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Dziesięcioletni plan rozwoju sieci o zasięgu wspólnotowym, ENTSO-E 2016.

Plan rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania Energia na energię elektryczną na lata 2016-2025, PSE 2015. elektryczna Regulacja jakościowa w latach 2016-2020 dla Operatorów Systemów Dystrybucyjnych (który dokonali, z dniem 1 lipca 2007 r., rozdzielenia działalności), URE 2015.

Dziesięcioletni plan rozwoju systemu przesyłowego (TYNDP – Ten-Year Network Development Plan), ENTSO-G 2017.

Krajowy dziesięcioletni plan rozwoju systemu przesyłowego 2018-2027, GAZ- Gaz ziemny SYSTEM S.A. 2017.

Plan działań na rzecz integracji bałtyckiego rynku energii – BEMIP (ang. Baltic Energy Market Interconnection Plan), 2009, aktualizacja 2015.

Program dla sektora górnictwa węgla kamiennego w Polsce (perspektywa 2030 r.), 2018. Górnictwo Program dla sektora górnictwa węgla brunatnego w Polsce (perspektywa 2030 r.), 2018.

Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych do 2020 r., Odnawialne źródła energii 2010.

Opady, spalarnie Krajowy plan gospodarki odpadami 2022, 2016 odpadów Ropa i paliwa Polityka Rządu RP dla infrastruktury logistycznej w sektorze naftowym, 2017 naftowe Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej Przyroda wraz z Planem działań na lata 2015–2020, 2015

Dokumenty Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą nadrzędne do 2030 r. – SOR)

W pracach nad prognozą przeanalizowano i wykorzystano wyżej wymienione dokumenty oraz wykonane dla nich prognozy oddziaływania na środowisko. Szczegółowa analiza celów tych dokumentów z punktu widzenia PEP2040 znajduje się w rozdziale 4.3 i w załączniku 1.

2.4. Metodyka przygotowania oceny oddziaływania na środowisko

2.4.1. Tryb i warunki przeprowadzenia prac

Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko PEP2040 wymaga odniesienia się do proponowanych rozwiązań formalno-prawnych, organizacyjnych, instytucjonalnych i proceduralnych dla sektora energetyki oraz nakreślonych kierunków jego rozwoju do 2040 roku.

24 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

PEP2040 jest średniookresowym dokumentem planistycznym, który stanowi integralny element spójnego systemu zarządzania krajowymi dokumentami strategicznymi. Istotą PEP2040 jest wskazanie celu oraz nakreślenie kierunków rozwoju energetyki zgodnie ze Strategią Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 roku).

Do opracowania prognozy wykorzystane zostały również dokumenty powiązane z Polityką energetyczną (szczegółowo przedstawione w rozdziale 4.3) oraz opracowane do nich prognozy oddziaływania na środowisko.

2.4.2. Założenia do strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i etapy prac

Stopień szczegółowości badań do Prognozy określony został w ramach Szczegółowego Opisu Przedmiotu Zamówienia. Prognoza wykonana zostanie zgodnie z obowiązującymi przepisami, głównie Ustawą o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko17 (dalej ustawa ooś) oraz Dyrektywą 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (SEA)18.

Zakres prognozy jest określony w art. 51 wspomnianej wyżej ustawy. Ponadto dokonano uzgodnienia zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych przepisami (na podstawie art. 53 ustawy ooś) w prognozie oddziaływania na środowisko z Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym.

Dodatkowo istotne założenia do Prognozy wynikają z następujących wytycznych oraz innych dokumentów i materiałów:

 Wytycznych Komisji Europejskiej dotyczących włączenia do Strategicznej oceny oddziaływania na środowisko kwestii związanych ze zmianami klimatu i bioróżnorodnością (Guidance on Integrating Climate Change and Biodiversity into PEP2040ategic Environmental Assessment), Komisja Europejska 2013;

 Podręcznika do strategicznych ocen oddziaływania na środowisko dla polityki spójności na lata 2007- 2013 (tłumaczenie podręcznika GRDP) Ministerstwo Środowiska;

 Projektów prognoz oraz prognoz oddziaływania na środowisko strategii sektorowych jak również programów i strategii mogących mieć związek z opracowywanym dokumentem;

 Wytycznych KE dotyczące zagadnień związanych z strategiczna oceną oddziaływania na środowisko, obszarami Natura 2000, Ramową Dyrektywą Wodną oraz przygotowania inwestycji z uwzględnieniem zmian klimatu, przygotowania do tych zmian oraz odporności na klęski żywiołowe;

 Poradników krajowych organów ochrony środowiska związanych ze strategicznymi ocenami oddziaływania na środowisko w zakresie obszarów Natura 2000 oraz przygotowania inwestycji z uwzględnieniem zmian klimatu, przygotowania do tych zmian oraz odporności na klęski żywiołowe;

 Dostępnych wynikach prac badawczych w tym obszarze oraz ocenach stanu środowiska.

17 Tekst jednolity: Dz. U. 2018 r. poz. 2081 z późn. zm. 18 Dz. U. UE L 197 z 21.7.2001, s. 30

| 25 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 Uwzględniono także najważniejsze dokumenty strategiczne na poziomie globalnym, UE i Polski. Szczegółowa analiza tych dokumentów przedstawiona jest w dalszej części opracowania.

Biorąc powyższe pod uwagę zaproponowana została struktura Prognozy, która następnie została wykorzystana.

Problemy i niepewności związane z opracowaniem Prognozy przedstawiono w podrozdziale 4.8.3.

Najważniejsze etapy prac:

 Analiza PEP2040 z p. widzenia zgodności z celami dokumentów strategicznych na poziomie globalnym, UE i Polski,

 Analiza PEP2040 w celu identyfikacji typów przedsięwzięć, które mogą być realizowane w ramach dokumentu,

 Identyfikacja przedsięwzięć mogących potencjalnie i zawsze znacząco oddziaływać na środowisko,

 Analiza ich oddziaływania na środowisko,

 Formułowanie wniosków i zaleceń wynikających z analiz.

2.5. Cele badawcze

Poza celami stawianymi ocenom strategicznym w przepisach sformułowano następujące pytania badawcze:

1. Czy zostały w PEP2040 uwzględnione cele prośrodowiskowe adekwatne do potrzeb w tym zakresie i możliwości?

2. Czy w kontekście zrównoważonego rozwoju występuje zgodność pomiędzy diagnozą, celami i proponowanymi kierunkami działań?

3. Czy proponowane działania przyczynią się do efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych, w tym do zmiany wzorów produkcji i konsumpcji oraz zarządzania popytem na te zasoby?

4. Czy proponowane działania przyczynią się do zastępowania wykorzystania nieodnawialnych zasobów zasobami odnawialnymi, a tym samym przyczynia się do bezpośrednio lub pośrednio do zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko?

5. Czy proponowane działania przyczynią się do poprawy stanu powietrz, co jest problemem wielu miast?

6. Czy proponowane w ramach PEP2040 działania nie zakłócą funkcjonowania systemu obszarów chronionych i czy ich realizacja nie będzie pozostawała w sprzeczności z celami i zasadami funkcjonowania systemu obszarów chronionych?

Ocena powinna odnosić się do celów polityki ochrony środowisk ustanowionych na poziomie krajowym, UE, jak również międzynarodowym.

26 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

W analizie celów badawczych uwzględniono również zagadnienia poruszone we wskazaniach i uwagach organów właściwych do spraw ocen strategicznych, co do zakresu i stopnia szczegółowości Prognozy.

2.5.1. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy

Po ustaleniu zakresu Prognozy oddziaływania na środowisko Polityki energetycznej, który wynikał z przepisów dotyczących ocen strategicznych, uzgodnień z organami właściwymi w sprawach ocen strategicznych, wytycznych do strategicznych ocen oddziaływania na środowisko19, wytycznych nt. integracji zagadnień zmian klimatu i różnorodności biologicznej w ocenach strategicznych20i innych oraz doświadczeń własnych przyjęto, że elementami wyjściowymi do oceny będą:

 analiza projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 r.

 analiza aktualnego stanu środowiska.

Analiza projektu PEP2040 w pierwszym etapie objęła jej podstawową strukturę, na podstawie czego z ogólnych sformułowań zakresu działań objętych Polityką wyciągnięto wnioski odnośnie konkretnych przedsięwzięć, jakie mogą być realizowane w jej ramach, aby móc sprecyzować ich możliwe oddziaływania na środowisko. Działania te pogrupowano z punktu widzenia zbliżonego oddziaływania na środowisko oraz jednocześnie dokonano pierwszej, wstępnej oceny (screeningu) w zakresie możliwego znaczącego, negatywnego oddziaływania w zależności od rodzaju działań. Ponieważ Polityka energetyczna obejmuje okres do 2040 roku, a w tak długim czasie niemożliwe jest przewidzenie postępu w stosowanych technologiach, uwzględniając zasadę przezorności, przyjęto do analiz, że oceny będą dokonywane z uwzględnieniem aktualnie najnowszych technologii, nie uwzględniając możliwego postępu w ich wprowadzaniu. Kolejnym założeniem, wobec długiego horyzontu czasowego Polityki, było przyjęcie jednakowego, ogólnego podejścia do wszystkich przedsięwzięć realizowanych w ramach Polityki, w całym okresie jej realizacji. Uzasadnieniem takiego założenia jest fakt, że wszystkie przedsięwzięcia, które mają być realizowane w pierwszej dwudziestce lat, te bardziej dokładnie sprecyzowane, były już poddane ocenom strategicznym w ramach różnych polityk i programów. Zidentyfikowane w ten sposób przedsięwzięcia były podstawą analiz z punktu widzenia ich wpływu na poszczególne elementy środowiska, co zawarte jest w załączniku nr 2 Analizy pogłębione.

W ramach oceny projektu Polityki energetycznej przeprowadzono również analizy jej zgodności z dokumentami strategicznymi na poziomie globalnym, UE oraz Polski. Celem tych analiz było stwierdzenie, w jakim stopniu projekt Polityki realizuje cele tych dokumentów oraz w jakim stopniu jest z nimi spójny.

Analiza obecnego stanu środowiska była drugim podstawowym elementem wyjściowym do Prognozy. Analizą objęto przede wszystkim elementy i dziedziny możliwego negatywnego oddziaływania Polityki na środowisko oraz zagrożenia dla środowiska. Aby możliwe było nawiązanie do trendów zmian w środowisku dokonujących się w skali Europy wykorzystano materiały publikowane przez GIOŚ, Europejską Agencję Środowiska oraz inne publikowane analizy. Generalnym podejściem, modyfikowanym w zależności od specyfiki danego elementu środowiska, była syntetyczna ocena stanu, notowane trendy zmian (zarówno stanu, jak i presji, również z punktu widzenia możliwej kumulacji oddziaływań), podejmowane działania w skali kraju i ich skutki, dotrzymanie obowiązujących przepisów (np. w zakresie

19Handbook on SEA for Cohesion Policy 2007 – 2013, GRDP, 2006 http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/working/doc/sea_handbook_final_foreword.pdf, 20 Guidance on integration Climate Change and Biodiversity into Strategic Environmental Assessment, European Commission 2013.

| 27 EPP2040 Environmental Impact Assessment

jakości powietrza) oraz wnioski w zakresie najważniejszych problemów (biorąc pod uwagę możliwe oddziaływania realizacji Polityki energetycznej, jak i wybór kryteriów do oceny tych oddziaływań).

Kolejnym etapem były szczegółowe analizy oddziaływań poszczególnych grup przedsięwzięć, jakie będą realizowane w ramach Polityki energetycznej, na poszczególne elementy środowiska. Punktem wyjściowym do tych analiz było ustalenie kryteriów oceny. Dokonano tego na podstawie analiz stanu środowiska i najważniejszych problemów, wymogów prawnych, wniosków z analiz dokumentów strategicznych i analiz związanych z pytaniami badawczymi. w celu przeprowadzenia oceny dotyczącej wpływu projektu Polityki na obszary Natura 2000, wykorzystano metodologię rekomendowaną przez Komisję Europejską zawartą w opracowaniu pt. Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000, w Wytycznych metodycznych dotyczących przepisów Artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG opublikowanych w listopadzie 2001 roku przez Generalną Dyrekcję ds. Środowiska21 oraz uwzględniono wskazówki zawarte w opracowaniu pt. Zarządzanie obszarami Natura 2000, a także postanowienia artykułu 6 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG22, jak też korzystano z podręcznika Natura 2000 w ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko23 i innej literatury przedmiotu.

Wyniki analiz przedstawione są w arkuszach analiz szczegółowych, które stanowią załącznik 2 do Prognozy.

Na podstawie analiz szczegółowych przeprowadzono analizy sumarycznego oddziaływania całej Polityki na poszczególne elementy środowiska oraz rozważono możliwe działania zapobiegawcze (ograniczające negatywne oddziaływanie) lub kompensacyjne. w ramach tych analiz określono efekty realizacji Polityki np. w zakresie emisji zanieczyszczeń powietrza lub emisji gazów cieplarniach.

W ramach analiz dokonano także oceny skutków pozytywnych realizacji Polityki, głównie z punktu widzenia ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Wnioski z tych analiz wykorzystano do dalszych prac nad Prognozą.

Dokonując analiz oddziaływania na środowisko wzięto pod uwagę możliwość wystąpienia negatywnych oddziaływań skumulowanych działań objętych Polityką, jak i innych znanych przedsięwzięć planowanych do realizacji. Niemniej trzeba podkreślić, że możliwości przeprowadzenia takiej, w pełni realnej, analizy była ograniczona, ze względu na ogólny charakter Polityki, a szczególnie brak lokalizacji i charakteru wszystkich przedsięwzięć, które mogą powstać na skutek jej wdrożenia. Podobne trudności związane były z analizą możliwości wystąpienia negatywnych oddziaływań na środowisko w aspekcie transgranicznym.

Oceniono też skutki w przypadku braku realizacji Polityki.

Dla zapewnienia możliwie szybkiego reagowania na negatywne skutki dla środowiska, wynikające z realizacji Polityki energetycznej, przedstawiono metody analizy skutków jej realizacji. Przyjęto, że wykorzystany do tego powinien być krajowy system monitoringu środowiska, ponieważ w tak długiej

21 European Communities, Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów Artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG, polski przekład: WWF Polska, 2005 r. 22 European Communities, Zarządzanie obszarami Natura 2000, polski przekład: WWF Polska, 2007 r. 23 Engel J., Natura 2000 w ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009 r.

28 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

perspektywie czasu, przy nieznanej charakterystyce wszystkich przedsięwzięć i braku ich lokalizacji nieuzasadnione wydaje się tworzenie dodatkowego systemu monitoringu.

W ramach analiz problemów badawczych, poza zasadniczymi celami, dokonano, przede wszystkim, oceny wpływu realizacji Polityki energetycznej na zrównoważony rozwój kraju i przejścia na zieloną i cyrkulacyjną gospodarkę.

Podsumowaniem prognozy będą wnioski ogólne oraz wskazane zostaną rekomendacje wynikające z przeprowadzonej ocen.

Do analiz wykorzystane zostaną wnioski z przeprowadzonych prognoz oddziaływania na środowisko dokumentów powiązanych, a szczególnie dla projektu PEP 2050.

Niżej w formie tabelarycznej przedstawiono metody badawcze, które wykorzystaną zostaną w trakcie prac nad Prognozą oddziaływania na środowisko (Fehler! Ungültiger Eigenverweis auf Textmarke.).

Tabela 4 Metody badawcze wykorzystane w Prognozie

Lp. Metoda badawcza Sposób uwzględnienia w badaniu

Tabele porównawcze korelacji zawierające zestawienie kierunków 1. Tabela korelacji o badanego dokumentu w kontekście badanych obszarów, dokumentów programowych krajowych i wspólnotowych

Analiza dokumentów źródłowych, selekcja istotnych danych 2. Desk Research w kontekście badanych obszarów, problemów

Opisy wraz z tabelami i wykresy opis oddziaływania, tabele z wnioskami 3. Analiza statystyczna z Prognozy

Analiza Opis rozwiązań, tabela odpowiedzi na postawione pytania badawcze, 4. porównawcza/treści wnioski i rekomendacje z badania

Metoda stosowana do określenia oddziaływań celów, kierunków interwencji i zadań PEP2040 na wszystkie komponenty środowiska (w 5. Macierz relacyjna tym na obszary Natura 2000, Morze Bałtyckie, klimat) oraz na zdrowie człowieka. Przeprowadzona zostanie także ocena skumulowanych skutków, w tym dla 9 kluczowych kierunków PEP2040.

Indywidualne oceny i konsultacje (wywiady) z ekspertami tematycznymi 6. Oceny eksperckie (IDI) w zakresie uzyskanych wyników ich analiz, trendów i ocen źródłowych

Mapy prezentujące lokalizację głównych działań na tle wybranych komponentów środowiska, ze wskazaniem ewentualnych miejsc konfliktowych. 7. Analizy przestrzenne (GIS) Mapa prezentująca ewentualne oddziaływania skumulowane wynikających z realizacji zaplanowanych działań.

| 29 EPP2040 Environmental Impact Assessment

2.5.2. Zespół wykonujący prognozę

Zespół opracowujący prognozę PEP2040 objął swoimi specjalnościami zarówno wszystkie dziedziny środowiska jak i wszystkie rodzaje działań przewidzianych do realizacji w ramach Polityki energetycznej. Skład zespołu przedstawiono niżej.

Tabela 5 Wykaz członków zespołu zaangażowanego w przygotowanie Prognozy PEP2040

Imię i nazwisko L.p. Rola w projekcie i zakres wykonywanych czynności eksperta

Kierownik zespołu

1 Jacek Jaśkiewicz Opracowanie metodyki oceny, analiza dot. stanu aktualnego oraz oddziaływania na środowisko, analiza dokumentów strategicznych, analizy prognoz powiązanych, ocena oddziaływań transgranicznych.

2 Elżbieta Płuska Weryfikacja całości Prognozy

3 Agnieszka Bartocha Analizy stanu środowiska

Analizy dot. stanu aktualnego oraz oddziaływania na jakość powietrza, 4. Magdalena Załupka ludzi, dobra materialne, zabytki, krajobraz

Analiza dot. stanu aktualnego oraz oddziaływania na klimat oraz 5. Iwona Rackiewicz dostosowania do zmian klimatu

Analiza dot. stanu aktualnego oraz prognozy oddziaływania na powietrze 6. Marek Rosicki i zmiany klimatu

Analiza dot. ochrony przyrody, stanu aktualnego oraz oddziaływań 7. Anna Wahlig na różnorodność biologiczną, obszary Natura 2000, zwierzęta, roślinność

8. Ireneusz Sobecki Analiza przestrzenna GIS, przygotowanie map

9. Magdalena Jaśkiewicz Analiza dokumentów strategicznych i powiązania z innymi prognozami

3. ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA W POLSCE

Celem analizy jest zidentyfikowanie czynników powodujących niekorzystne zmiany w środowisku. Analiza stanu środowiska może stanowić podstawę oceny możliwości wpływania ocenianego dokumentu na rozwiązanie występujących problemów i zagrożeń, jak również oceny potencjalnych negatywnych oddziaływań projektowanych inwestycji na środowisko. Wyniki analizy przedstawiono niżej w odniesieniu do poszczególnych dziedzin ochrony środowiska w układzie stosowanym przez Europejską Agencję Środowiska (EEA).

30 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.1. Stan jakości powietrza

Dane europejskie wskazują na zmniejszenie się zanieczyszczenia wody i powietrza w okresie ostatnich 20 lat. Nastąpiło m.in. znaczące obniżenie poziomów koncentracji dwutlenku siarki i tlenku węgla w powietrzu, jak również odnotowano niższe stężenia tlenków azotu i pyłów. w związku z wprowadzeniem do użytku benzyny bezołowiowej znacznie zmniejszyło się również stężenie ołowiu mierzone w pyle zawieszonym PM10.

Jakość powietrza i wody pozostaje jednak niedostateczna? w szczególności trudna jest sytuacja mieszkańców miast narażonych na nadmiernie wysokie poziomy niektórych zanieczyszczeń powietrza. Najpoważniejsze konsekwencje zdrowotne wynikają z narażenia na obecność pyłu, benzo(a)pirenu i ozonu w powietrzu, co wiąże się ze skróceniem oczekiwanej długości życia, schorzeniami układu oddechowego, chorobami układu krążenia oraz innymi dolegliwościami.

W Polsce najważniejszym problemem są zanieczyszczenia pyłowe: PM2,5, PM10 oraz B(a)P, których głównym źródłem jest spalanie paliw stałych w kotłach nieprzystosowanych do tego, jak również nielegalne spalanie odpadów. Wysokie stężenia obserwowane są przede wszystkim w rejonach górskich i podgórskich Polski Południowej, w dużych miastach i rejonach przemysłowych (Śląsk). Stężenia dwutlenku azotu przekraczają normy na stacjach monitoringowych najczęściej komunikacyjnych w kilku miastach. w okresie letnim, w zależności od warunków meteorologicznych, pojawiają się epizody wyższych stężeń ozonu, który jako zanieczyszczenie wtórne powstaje w wyniku reakcji fizykochemicznych atmosfery z przenoszonych na znaczne odległości zanieczyszczeń. Lokalnie mierzone są okresowo przekroczenia innych substancji takich jak benzen czy arsen pochodzących z emisji z miejscowych zakładów przemysłowych.

3.1.1. Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 i PM2,5

Od wielu lat najistotniejszym problemem jakości powietrza w Polsce są przekroczenia w północnej części kraju, w tym przekroczenia norm dla pyłu PM10, PM2,5. Przekroczenia te mają miejsce zarówno 3 3 w odniesieniu do standardu dobowego (np. PM10 – 50 µg/m <35 razy), jak i rocznego (PM10 – 40 µg/m ) i dotyczą przede wszystkim obszarów śródmiejskich dużych miast i aglomeracji oraz zabudowanych obszarów podgórskich i górskich południowej Polski.

Przekroczenia dopuszczalnych wartości dobowych stężeń pyłu PM10 z reguły mają miejsce w okresie zimowym i są związane z emisją pyłu z indywidualnego ogrzewania budynków oraz w dużych miastach/aglomeracjach z transportu. na niektórych obszarach zaznacza się również wpływ emisji pierwotnej pochodzącej z zakładów przemysłowych, ciepłowni i elektrowni, a także emisji niezorganizowanej z działalności rolniczej.

W zakresie pyłu zawieszonego PM2,5 wartość krajowego wskaźnika średniego narażenia na pył PM2,5 dla 2017 roku kształtowała się na poziomie 22 μg/m3, czyli wyższym niż pułap stężenia ekspozycji (20 3 3 μg/m - standard obowiązujący od 2015 roku) i krajowy cel redukcji narażenia na pył PM2,5 (18 μg/m ), do osiągnięcia do roku 2020. Rozkład zmierzonych stężeń średniorocznych pyłu PM10 na stacjach Państwowego Monitoringu Środowiska w roku 2017 pokazano na mapie (Rysunek 2). Najwyższe stężenia odnotowano w województwach małopolskim, śląskim i łódzkim. Podobnie sytuacja kształtowała się w przypadku zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2,5 (Rysunek 3). Najniższe wartości stężeń zanieczyszczeń pyłowych wystąpiły w północnej części kraju. Ilość ludzi narażonych na ponadnormatywne

| 31 EPP2040 Environmental Impact Assessment

24 stężenia pyłem PM10 w roku 2017 to ok. 16,3 mln, na PM2,5 - 7,4 mln . Pozytywnym aspektem jest zaobserwowany niewielki malejący trend w poziomie zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym. w przypadku pyłu PM2,5 obserwuje się regularne zmniejszanie krajowego wskaźnika średniego narażenia 3 3 25 od wartości 28 μg/m w roku 2010 do 22 μg/m w roku 2016 i 2017 . w przypadku PM10, trend malejący nie jest aż tak wyraźny – co przedstawiono na rysunku poniżej. Fluktuacje stężeń wiążą się m.in. ze zmiennymi warunkami meteorologicznymi w danym roku.

Rysunek 1. Uśrednione stężenia PM10 dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców w latach 2008 – 201726 3.1.2. Zanieczyszczenie powietrza ozonem

Poziom stężenia ozonu troposferycznego w danym okresie i miejscu zależy przede wszystkim od warunków meteorologicznych (natężenie promieniowania słonecznego, temperatura powietrza), a także od stopnia zanieczyszczenia prekursorami ozonu (głównie NOx, NMLZO), z których ozon powstaje na skutek procesów fotochemicznych. Stopień zanieczyszczenia powietrza ozonem mierzony jest wskaźnikami odnoszącymi stężenia ozonu do różnych skal czasowych. Powszechnie używanym wskaźnikiem jest określana w skali roku, liczba przekroczeń wartości 120 µg/m3 przez maksima dzienne wyznaczane ze stężeń 8-godzinnych, przy czym dopuszczalna liczba przekroczeń wynosi 25. Dane pomiarowe, jak również wyniki modelowania za okres 2015-2017 wskazują na ponadnormatywne

24 Raport z modelowania stężeń PM10, PM2,5, SO2, NO2, B(A)P w skali kraju. Rok 2017, opracowany przez ATMOTERM S.A. dla GIOŚ , Opole 2018 25 Wskaźniki średniego narażenia na pył PM2,5 dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców i aglomeracji oraz krajowy wskaźnik średniego narażenia w 2017 roku, IOŚ, Warszawa, 2018 26 Jakość powietrza w Polsce w roku 2017 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, IOŚ, Warszawa, 2018

32 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

poziomy ww. wskaźnika w południowo-zachodniej i południowej części kraju. Najwyższe wartości stężeń ozonu rejestrowane były od początku kwietnia do końca sierpnia 2017 roku i trwały maksymalnie 3 dni. Epizody wysokich stężeń ozonu w tych okresach były zjawiskiem o dużym zasięgu przestrzennym, obejmującym znaczną część kontynentu i związane były z występowaniem specyficznych dla tego zanieczyszczenia warunków meteorologicznych.

3.1.3. Zanieczyszczenie powietrza benzo(a)pirenem

Benzo(a)piren powstaje w trakcie niepełnego procesu spalania różnych paliw. Jest to szkodliwa substancja z grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) o działaniu rakotwórczym. Średnie roczne stężenia benzo(a)pirenu (zawartego w pyle PM10), uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2017 roku na stanowiskach pomiarowych w kraju, były wysokie i wynosiły od 0,58 ng/m3 do 22,72 ng/m3 (przy wartości docelowej wynoszącej 1,0 ng/m3). Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi27 wartość niższą od poziomu docelowego w 2017 roku uzyskano jedynie z pomiarów na 9 (spośród 263) stanowiskach w kraju. Bardzo duża część populacji Polski jest narażona na ponadnormatywne stężenia B(a)P – ponad 30 mln osób – na podstawie modelowania do rocznej oceny jakości powietrza28. Ich rozmieszczenie i zakres stężeń zaprezentowano na mapie (Rysunek 4).

3.1.4. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem azotu

Dwutlenek azotu to silnie toksyczny gaz, szkodliwie wpływa na zdrowie ludzkie i rośliny. Jego źródłem emisji jest głównie transport drogowy, energetyka zawodowa i w niewielkim stopniu lokalne źródła grzewcze. w 2017 roku przekroczenie wartości normowanej stężenia średniorocznego (40 µg/m3) przekroczone zostało na 5 stacjach monitoringu. Wszystkie z nich znajdują się na terenach dużych aglomeracji miejskich (Wrocław, Katowice, Kraków oraz Warszawa) w sąsiedztwie ruchliwych ulic (Rysunek 5).

3.1.5. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki

Dwutlenek siarki to silnie trujący gaz, niekorzystnie wpływający również na rośliny. Głównym źródłem powstawania obecności dwutlenku siarki w powietrzu jest spalanie paliw kopalnych o wysokiej zawartości siarki. w 2017 roku zarejestrowano przekroczenia wartości dopuszczalnej w odniesieniu do normy 24- godzinnej na stacjach zlokalizowanych w województwie śląskim, na pozostałym terenie kraju nie zaobserwowano przekroczeń (Rysunek 6).

27 Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej do decyzji 2011/850/UE przekroczenie normy jakości powietrza występuję wtedy, gdy wartość odpowiedniej statystyki (np. średniej rocznej) po zaokrągleniu do ilości miejsc znaczących z jaką podana jest norma przekracza wartość normowaną, np. poziom docelowy dla benzo(a)pirenu wynosi 1 ng/m3, jeżeli stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu na stanowisku pomiarowym wynosi 1,50 ng/m3 to zgodnie z ww. wytycznymi otrzymany wynik zaokrągla się do 2 ng/m3 (co jest przekroczeniem normy), jeżeli stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu na stanowisku pomiarowym wynosi 1,48 ng/m3 to otrzymany wynik zaokrągla się do 1 ng/m3 (co nie jest przekroczeniem normy). 28 Raport z modelowania stężeń PM10, PM2,5, SO2, NO2, B(A)P w skali kraju. Rok 2015, Rok 2016, Rok 2017, opracowany przez ATMOTERM S.A. dla GIOŚ, Opole 2018

| 33 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 2. Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich29

29 Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ

34 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 3. Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich30

30 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ

| 35 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 4. Średnie roczne stężenia benzo(a)pirenu w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich31

31 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ

36 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 5. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich32

32 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ

| 37 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 6. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich33

33 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ

38 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.2. Zmiany klimatu

W Europie i na świecie coraz bardziej odczuwalne stają się skutki zmian klimatu. Średnia roczna temperatura na świecie, która obecnie jest wyższa ok. 0,8°C od poziomu sprzed epoki przemysłowej w dalszym ciągu rośnie34. w ciągu ostatniej dekady (2002-2011) temperatura powierzchni gruntów w Europie wynosiła średnio 1,3°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej, co oznacza, że wzrost temperatury w Europie przebiega szybciej w porównaniu ze średnią światową. Zmieniają się naturalne procesy i struktury opadów, lodowce topnieją, podnosi się poziom morza. Obserwowany wzrost średniej temperatury powietrza sprzyja większej częstotliwości niektórych ekstremalnych zjawisk pogodowych jak częstsze fale upałów i mrozów, trąby powietrzne, gradobicia, burze, ulewne deszcze, susze czy powodzie. Większa liczba takich zjawisk doprowadzi prawdopodobnie do zwiększenia skali klęsk żywiołowych, co z kolei spowoduje znaczące straty gospodarcze i problemy związane ze zdrowiem publicznym.

W Polsce zmiany klimatu można zaobserwować poprzez: wzrost średniej rocznej temperatury powietrza, zmianę struktury opadów atmosferycznych oraz zwiększenie częstości występowania zjawisk ekstremalnych. w latach 1951-2017 średnia roczna temperatura wzrosła o ok. 1 °C na większości obszaru Polski (Rysunek 7). Trend wzrostowy średniej rocznej temperatury jest widoczny zarówno na stacjach meteorologicznych położonych na obrzeżach miast, jak i tych usytuowanych w obszarach ograniczonych wpływów antropogenicznych, jak np. na Śnieżce, gdzie wzrost ten wyniósł 0,6oC/100 lat. Podobny wzrost średniej rocznej temperatury zanotowano na stacjach położonych nad Bałtykiem dysponujących długimi seriami pomiarowymi (Gdańsk Wrzeszcz, Hel i Koszalin), jak również na stacji Warszawa-Okęcie.

Rysunek 7. Średnia obszarowa temperatura powietrza w Polsce w kolejnych dziesięcioleciach35

W zakresie zjawisk ekstremalnych obserwuje się m.in. fale upałów i dni upalne występujące najczęściej w południowo-zachodniej części Polski, najrzadziej natomiast w rejonie wybrzeża i w górach. Trend wzrostowy ilości dni upalnych przedstawia niżej zamieszczony rysunek (Rysunek 8). Jednocześnie

34 Raport EEA nr 13/2017, [https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2017] 35 Źródło: Stan Środowiska w Polsce, Sygnały 2018, GIOŚ 2018 z IMGW-PIB

| 39 EPP2040 Environmental Impact Assessment

na większości obszaru Polski obserwuje się tendencje spadkowe liczby dni mroźnych i bardzo mroźnych, z wyjątkiem obszarów górskich i południowo-zachodniej części Polski. Długość okresów mroźnych ulega natomiast nieznacznemu wydłużeniu (z wyjątkiem obszarów nadmorskich). Wzrost temperatury powoduje wzrost długości okresu wegetacyjnego – w 2016 roku wiosna rozpoczęła się o 25 dni wczesniej, a jesień o 15 dni względem średniej wieloletniej36 .

Rysunek 8. Zmienność liczby dni upalnych (temp. max≥30°C) w Polsce w latach 1971-201037

Nastąpił także zdecydowany wzrost liczby dni z opadem o dużym natężeniu, szczególnie w Polsce południowej i centralnej, miejscami na północy. Przykładowo liczba dni z opadem dobowym ≥10 mm i ≥20 mm zwiększyła się odpowiednio: do 10 i do 4 dni na dekadę prawie w całej Polsce. Wzrost częstotliwości opadów o dużym natężeniu zwiększa ryzyko wystąpienia nagłych powodzi powodujących znaczne szkody o zasięgu lokalnym w tym: erozję zboczy i wywoływanie osuwisk, zniszczenia drzewostanów zwłaszcza na obszarach górskich, a na obszarach zurbanizowanych podtopienia i zalania. z kolei wysokie i intensywne opady występujące w strefie frontów atmosferycznych powodują rozlegle i długotrwałe powodzie w dolinach rzecznych. Zaobserwowano również wzrost częstości występowania bardzo wysokich wezbrań sztormowych na zachodnim wybrzeżu. Analizując wieloletnie przebiegi opadów na terenie kraju (2061 – 2010) widać wyraźną zmienność w poszczególnych latach, równocześnie obserwuje sie nieznaczny trend wzrostowy. Poszczególne regiony kraju mogą charakteryzowac się

36 Źródło: IMGW-PIB/ Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018 37 Źródło: IMGW-PIB/ Stan środowiska w Polsce. Raport 2014, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2014

40 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

zrożnicowanniem np. Wyżyna Śląsko-Krakowska charakteryzuje się spadkową tendencją opadów a Zewnętrzne Karpaty Zachodnie wzrostem38.

Nadzwyczajne zagrożenie stanowią huragany o prędkości wiatru okresowo przekraczającej 30-35 m/s. w ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się również wzrost częstości występowania wiatru o dużych prędkościach i trąb powietrznych (Rysunek 9).

Rysunek 9. Trąby powietrzne w Polsce w latach 1971-201639

Zmiany warunków termicznych i opadowych powodują z kolei zmiany w bilansie wodnym – wzrasta parowanie i w kosekwencji zmniejszają się zasoby wodne40. Okresowe pojawianie się susz w ostatnich dziesięcioleciach jest cechą charakterystyczną zmiany klimatu. w latach 1951-1981 susze wystąpiły 6 razy, a w latach 1982-2011 – 18 razy w różnych regionach kraju41.

Wybrzeże morskie również dotykają efekty zmian klimatu – z jednej strony zmniejsza się ilość występowania zjawisk lodowych wzdłuż wybrzeża, z drugiej strony obserwowany jest wzrost poziomu Bałtyku42.

Międzyrządowy Panel Ekspertów ds. Zmian Klimatu (IPCC) stwierdza, z wysokim prawdopodobieństwem, że przyczyną obecnych i przewidywanych zmian klimatu, obok czynników naturalnych, jest aktywność człowieka, a przede wszystkim emisja gazów cieplarnianych43, spowodowana, przede wszystkim spalaniem

38 Źródło: IMGW-PIB/ Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018 39 Źródło: IMGW-PIB/ Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018 40 źŹódło: IMGW-PIB/ Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018 41 Stan środowiska w Polsce. Raport 2014, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2014 42 Źródło: IMGW-PIB/ Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018 43 Climate Change 2007, Synthesis Report (Fourth) IPCC – http://www.ipcc.ch/pdf/assessment- report/ar4/syr/ar4_syr_spm.pdf, IPCC report 2018,

| 41 EPP2040 Environmental Impact Assessment

paliw kopalnych, niekorzystnymi zmianami w użytkowaniu gruntów i powodowana przez rolnictwo oraz potęgowana zmniejszeniem potencjału sekwestracji poprzez wylesienia. w wyniku tego rośnie stężenie gazów cieplarnianych w atmosferze powodujące zmiany klimatu.

W zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych Polska zredukowała swoją emisję o ok. 30% w stosunku do roku 1988 (roku bazowego przyjętego przez Polskę w Protokole z Kioto do Konwencji Klimatycznej). Emisja gazów cieplarnianych w Polsce wg KOBIZE przedstawiona została w niżej (Rysunek 10). w 2016 r. ogólna emisja gazów cieplarnianych w Polsce (bez uwzględnienia LULUCF – użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo), przeliczona na ekwiwalent CO2, wynosiła 397,7

MtCO2eq i była mniejsza o 30,4% od emisji z roku 1988 (rok bazowy dla Polski wg Protokołu z Kioto), o 15,1% od emisji z 1990 roku (rok bazowy dla Pakietu Energetyczno-Klimatycznego) oraz o 0,4% od emisji w 2005 r. Odpowiednio z uwzględnieniem LULUCF wielkość emisji w roku 2016 wynosiła 369,75 MtCO2eq i była mniejsza w stosunku do roku bazowego 1988 o 33,4%, od roku 1990 – o 16,2% oraz większa niż w roku 2005 o 4,9%44.

Generalnie krajowa emisja GHG wykazywała trend spadkowy do roku 2002. Przez ostanie dwie dekady emisja GHG utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie oscylując wokół wartości 400 Mt CO2eq.

Głównym, antropogenicznym, źródłem emisji gazów cieplarnianych w Polsce jest sektor energetyczny, w tym spalanie paliw (ok. 327 mln Mt CO2eq w 2016 roku, co stanowi ok. 82% całej emisji gazów 45 cieplarnianych w przeliczeniu na CO2) .

file:///D:/kopia%20ze%20starego%20laptopa/d/RB/3.%20PROD/Projekty/SOOS%20POP2040/PROD/Materiały/IOCC %20report%202018%20summary.pdf 44 Obliczenia własne na podstawie Poland’s National Inventory Report, Report 2018, Greenhouse Gas Inventory for 1988-2015 Submission under the UN Framework Convention on Climate Change and its Kyoto Protocol, National Centre for Emission Management (KOBiZE) at the Institute of Environmental Protection – National Research Institute, Warsaw, 2018 45 Obliczeia własne na podstawie Poland’s National Inventory Report, Report 2018, Greenhouse Gas Inventory for 1988-2015 Submission under the UN Framework Convention on Climate Change and its Kyoto Protocol, National Centre for Emission Management (KOBiZE) at the Institute of Environmental Protection – National Research Institute, Warsaw, 2018r.

42 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 10. Emisja gazów cieplarnianych w Polsce od roku 1998 (bez kategorii LULUCF)46

W ramach prac nad strategicznym planem adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 203047 sprecyzowano możliwe szkody powodowane przez zjawiska pogodowe dla najbardziej wrażliwych sektorów (Tabela 6).

Tabela 6. Zjawiska pogodowe i klimatyczne powodujące szkody społeczne oraz gospodarcze48

Rolnictwo, Zdrowie, różnorodność Sektor Leśnictwo społeczność Infrastruktura biologiczna, zasoby lokalna wodne

46 Poland’s National Inventory Report, Report 2018, Greenhouse Gas Inventory for 1988-2015 Submission under the UN Framework Convention on Climate Change and its Kyoto Protocol, National Centre for Emission Management (KOBiZE) at the Institute of Environmental Protection – National Research Institute, Warsaw, 2018 47 http://www.mos.gov.pl/g2/big/2013_03/e436258f57966ff3703b84123f642e81.pdf] 48 Źródło: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030, za E. Siwiec (IOŚ- PIB)

| 43 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rolnictwo, Zdrowie, różnorodność Sektor Leśnictwo społeczność Infrastruktura biologiczna, zasoby lokalna wodne powódź huragan piorun fale upału (wyładowania powódź fale zimna atmosferyczne) silne wiatry (huragan, trąba powódź zdarzenia susza powietrzna) podtopienia ekstremalne zjawisko ujemne skutki susza huragan powodujące powodujące przezimowania podtopienia i osunięcia gruntu wyładowania szkody szkody przymrozki (spowodowane deszczem atmosferyczne psychospołeczne wiosenne nawalnym) (powódź, silne gradobicia deszcz nawalny okiść, intensywne opady śniegu wiatry, (powodujący piorun gradobicie) podtopienia, obsunięcia ziemi) grad

Wraz ze wzrostem temperatury nasilać się będą niekorzystne zjawiska eutrofizacji wód śródlądowych i morskich, zwiększać się będą zagrożenia dla życia i zdrowia w wyniku stresów termicznych, wzrostu zanieczyszczenia powietrza ozonem, a także chorób. Wzrośnie zapotrzebowanie na energię elektryczną w porze letniej. Pogorszone będą warunki chłodzenia elektrowni cieplnych, co powodować może ograniczenia produkcji energii.

Biorąc pod uwagę trudności w uzgodnieniu globalnego porozumienia nt. ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i obserwowany trend wzrostu emisji, nie można liczyć, że w przewidywalnej perspektywie emisja gazów cieplarnianych w skali światowej zostanie tak zredukowana, aby zahamować zmiany klimatu. w tej sytuacji, do priorytetów należą działania adaptacyjne do tych zmian. Problem stanowi też adaptacja ekosystemów do następujących zmian klimatu i wynikające stąd zagrożenia dla gatunków i siedlisk.

3.3. Ochrona przyrody, różnorodność biologiczna, obszary Natura 2000

Polska jest krajem o stosunkowo dużej różnorodności biologicznej. Wynika to z przejściowego klimatu, zróżnicowanej rzeźby terenu, budowy geologicznej oraz zmienności podłoża glebowego, przy jednoczesnym braku naturalnych barier geograficznych. w Polsce różnorodność biologiczna jest kształtowana przede wszystkim przez posiadające stosunkowo dużą powierzchnię: lasy i obszary wodno- błotne, jak również ekstensywnie użytkowane obszary rolnicze, których wciąż zachowana jest mozaikowatość siedlisk i związana z tym liczba ekotonów stwarzają dogodne warunki dla bytowania wielu gatunków roślin i zwierząt o różnych wymaganiach. Większość z nich objęto różnymi formami ochrony

44 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

przyrody o łącznej powierzchni 10 182,3 tys. ha49, co stanowi 32,6% powierzchni ogólnej kraju. dla porównania obszary chronione na terenie Unii Europejskiej stanowią 21% jej powierzchni.

3.3.1. Główne formy ochrony przyrody

W polskim prawodawstwie przewidzianych jest 9 obszarowych form ochrony przyrody. Poniżej (Tabela 7) przedstawiono liczbę obiektów objętych poszczególnymi formami ochrony oraz ich powierzchnię.

Tabela 7. Formy ochrony przyrody w Polsce50

Powierzchnia Odsetek Lp. Forma ochrony przyrody Liczba obiektów51 [tys. ha] powierzchni kraju

1. Parki narodowe 23 315.1 1.0%

2. Rezerwaty przyrody 1,499 169.1 0.5%

3. Parki krajobrazowe 124 2,611.5 8.4%

Obszary chronionego 4. 406 7,092.4 22.7% krajobrazu

145 obszary specjalnej 5,559.8 17.8% ochrony ptaków (PLB) 5. Obszary Natura 2000 849 specjalne obszary ochrony siedlisk (PLH) 3,850.9 12.3%

6. Pomniki przyrody 31,682 - -

7. Stanowiska dokumentacyjne 178 0.95 -

8. Użytki ekologiczne 7,669 54.8 0.2%

Zespoły przyrodniczo- 9. 264 118.9 0.4% krajobrazowe

49 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, stan na dzień 31.12.2018 r.; Powierzchnia obszarów prawnie chronionych ogółem dla Polski, w celu wyeliminowania podwójnego liczenia tej samej powierzchni nie uwzględnia rezerwatów przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych położonych w granicach parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Bez powierzchni dla obszarów Natura 2000. 50 Źródło: GUS, Bank danych lokalnych stan na dzień 31.12.2017 r.; https://www.gdos.gov.pl/formy-ochrony-przyrody 51 Liczba form ochrony przyrody wg: GDOŚ https://www.gdos.gov.pl/formy-ochrony-przyrody

| 45 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 11. Parki narodowe w Polsce52

Parki narodowe stanowią obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha. Celem tworzenia parków narodowych jest nie tylko zachowanie różnorodności biologicznej, przyrody nieożywionej

52 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z http://geoserwis.gdos.gov.pl

46 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

i walorów krajobrazowych na obszarze objętym ich granicami, ale także odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów. w Polsce znajdują się 23 parki narodowe, zajmujące łącznie 1 % powierzchni kraju, z czego największe powierzchniowo obszary zlokalizowane są w Polsce wschodniej (Rysunek 11).

Rysunek 12. Parki krajobrazowe na terenie Polski53

Parki krajobrazowe (Rysunek 12) są to obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe. Powoływane są w drodze uchwały sejmiku województwa, który przyjmuje również plan ochrony dla parku krajobrazowego. Oprócz ochrony wartości przyrodniczych, głównymi celami funkcjonowania parków krajobrazowych jest zachowanie tradycyjnego krajobrazu oraz

53 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z http://geoserwis.gdos.gov.pl

| 47 EPP2040 Environmental Impact Assessment

udostępnienie społeczeństwu obszaru parku w celach rekreacyjnych, zgodnie z obowiązującymi zasadami. Ważną rolą zarządów parków krajobrazowych jest prowadzenie działań w zakresie edukacji przyrodniczej i krajobrazowej. w parku krajobrazowym jest prowadzona działalność zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, natomiast ograniczenia w zainwestowaniu parków krajobrazowych wynikają z zapisów rozporządzeń wprowadzanych dla poszczególnych parków krajobrazowych.

48 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 13. Rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne i zespoły przyrodniczo – krajobrazowe na terenie Polski54

Rezerwaty przyrody (Rysunek 13) stanowią obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje, a także siedliska roślin, zwierząt i grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Wspólnie z parkami narodowymi, rezerwaty przyrody

54 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z http://geoserwis.gdos.gov.pl

| 49 EPP2040 Environmental Impact Assessment

to najważniejsze obszarowe formy ochrony przyrody. Pełnią bardzo istotną funkcję ochronną dla siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, ale również dla przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych.

Największymi powierzchniowo formami ochrony przyrody na terenie Polski są obszary chronionego krajobrazu (22,7% powierzchni kraju). Obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach oraz wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Obszary te obejmują w przeważającej części tereny użytkowane gospodarczo, przy uwzględnieniu zakazów określonych w akcie ustanawiającym. Stanowią jednocześnie ważne obszary migracji organizmów żywych (w szczególności zwierząt). Podobnie jak parki krajobrazowe powoływane są w drodze uchwały sejmiku województwa.

Znaczącą powierzchnię kraju obejmują obszary Natura 2000 – 17,8% obszary specjalnej ochrony ptaków (PLB - OSOP) oraz 12,3% specjalne obszary ochrony siedlisk (PLH - SOOS), tzw. obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. Część powierzchni tych obszarów nakłada się na siebie i wchodzi w skład parków narodowych lub innych form ochrony przyrody. Niżej przedstawiono rozmieszczenie obu typów obszarów Natura 2000 w Polsce (Rysunek 14)

50 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 14 Obszary Natura 200055

Największa powierzchnia zajmowana przez obszary Natura 2000 znajduje się na północy kraju, na terenach górskich, w dolinach rzecznych oraz na obszarach morskich. Tereny te pokrywają się w głównej mierze z korytarzami ekologicznymi – Korytarzem Północnym i Korytarzem Karpackim.

55 Opracowanie własne na podstawie danych GDOŚ (https://www.gdos.gov.pl/dane-i-metadane)

| 51 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 15. Rozmieszczenie obszarów RAMSAR na terenie Polski56

W 1978 roku Polska przystąpiła do krajów, które podpisały ustalenia Konwencji Ramsarskiej. Jej celem jest ochrona i zrównoważone użytkowanie wszystkich mokradeł poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym oraz współpraca międzynarodowa. Działania te stanowią wkład w osiągnięcie zrównoważonego

56 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z http://geoserwis.gdos.gov.pl

52 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

rozwoju na całym świecie. Zgodnie z Konwencją obszarami wodno-błotnymi są: „...tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne, tak naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów”. Strony Konwencji, w tym również Polska, zobowiązane są m.in. do:  wyznaczenia odpowiednich obszarów w celu włączenia ich do listy obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu:

 wdrożenia planowania mającego na celu ochronę obszarów wodno-błotnych umieszczonych na liście;

 racjonalnego użytkowania wszystkich mokradeł;

 współpracy międzynarodowej w zakresie wdrażania Konwencji.

W Polsce wyznaczono 19 obszarów wodno-błotnych (Rysunek 15), których największe powierzchnie zlokalizowane są w północno-wschodniej Polsce.57

3.3.2. Cenne siedliska i gatunki

Zgodnie z danymi GIOŚ58 Polska charakteryzuje się stosunkowo dużą różnorodnością biologiczną: na obszarze kraju można znaleźć ok. 63 tys. gatunków roślin i ok. 35,4 tys. gatunków dziko żyjących zwierząt, z czego 98% zwierząt to bezkręgowce, a jedynie 2% stanowią kręgowce.

Zagrożonych lub narażonych na wyginięcie jest 1 159 gatunków zwierząt, z czego 1 080 gatunków to bezkręgowce (w tym 784 gatunki owadów) i 79 gatunków kręgowców (13 gatunków ssaków, 34 gatunki ptaków, 3 gatunki gadów i 29 gatunków ryb). w przypadku roślin zagrożonych jest 335 gatunków roślin naczyniowych, 62 gatunki mchów, 545 gatunków porostów, 637 gatunków grzybów wielkoowocnikowych i 232 gatunki glonów. Ochrona ścisła lub częściowa dotyczy:

 około 322 gatunków grzybów

 około 715 gatunków roślin

 około 802 gatunków zwierząt59

Część siedlisk i gatunków na terenie Polski stanowi przedmioty ochrony na tzw. „siedliskowych” obszarach Natura 2000, ze względu na objęcie ich ochroną na mocy Dyrektywy Siedliskowej60. Jest to 81 typów siedlisk przyrodniczych, 48 gatunków roślin i 141 gatunków zwierząt (bez ptaków), które są zagrożone w skali Europy.

Wkład Polski w ochronę zasobów przyrodniczych UE jest kluczowy w odniesieniu do niżej wymienionych gatunków i typów siedlisk przyrodniczych, które charakteryzują się znaczącym udziałem areału siedliska lub populacji w Unii Europejskiej, i jednocześnie wymagają działań ochronnych:

57 Źródło: https://www.gdos.gov.pl/konwencja-ramsarska 58 Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018 59 Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018 60 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

| 53 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 12 typów siedlisk przyrodniczych: m.in.: wyżynny jodłowy bór mieszany, sosnowy bór chrobotkowy, ciepłolubne dąbrowy, bory i lasy bagienne, brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne; łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe, kwaśne dąbrowy, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe, niżowe i górskie świeże łąki, użytkowane ekstensywnie, górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie, starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami, lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich;

 5 gatunków roślin: dziewięćsił popłocholistny, rzepik szczeciniasty, przytulia krakowska, lnica wonna, dzwonek karkonoski;

 8 gatunków zwierząt: konarek tajgowy, suseł perełkowany, średzinka, strzebla błotna, ponurek, pogrzybnica, rozmiazg kolneński, modraszek eroides.

Dyrektywa Siedliskowa obliguje Polskę do utrzymywania odpowiedniego stanu zachowania gatunków i siedlisk. Uzyskane do tej pory wyniki monitoringu27 pokazują, że na terenie regionu kontynentalnego (97% powierzchni Polski) większość siedlisk i gatunków jest w niezadowalającym stanie ochrony. Lepiej zachowane są gatunki i siedliska w regionie alpejskim (Karpaty), który obejmuje jedynie 3% powierzchni kraju. Stan gatunków jest wyżej oceniany niż stan siedlisk przyrodniczych (Rysunek 16).

Rysunek 16. Ocena stanu ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych występujących w Polsce61

Legenda do rysunku: FV – stan właściwy, U1 – stan niezadowalający, U2 – stan zły, XX – stan nieokreślony.

61 Źródło: Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018/ GIOŚ/PMŚ, Raport dla KE 2013

54 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Jak wynika z powyższego wykresu, najlepiej zachowane są w Polsce siedliska w regionie alpejskim, gdzie we właściwym stanie ochrony jest 39% spośród 41 typów siedlisk. w przypadku regionu kontynentalnego, w który wpisuje się znaczna większość obszarów Natura 2000, jedynie 10% siedlisk przyrodniczych znajduje się we właściwym stanie ochrony. w obszarze morskim Morza Bałtyckiego przeważa zła ocena stanu ochrony zwierząt (dotyczy to kręgowców). Wg wyników monitoringu najgorszą kondycję wykazują siedliska: łąkowe i murawowe oraz torfowiskowe i źródliskowe.

W przypadku gatunków roślin również roślinność wysokogórska cechuje się najlepszą kondycją (około 60% gatunków w dobrym stanie). Inaczej wygląda sytuacja roślin w regionie kontynentalnym, gdzie niewiele ponad 20% gatunków posiada właściwy stan ochrony.

W przypadku zwierząt około jedna trzecia gatunków, które występują na terenie Polski, wykazuje właściwy stan ochrony. Problemem jest niepełna wiedza o wielu gatunkach zwierząt, zwłaszcza w regionie alpejskim, gdzie dla aż 38% monitorowanych gatunków wskazano ocenę „stan nieznany”. w regionie kontynentalnym status „stan nieznany” dotyczy tylko 17% gatunków.

Ptaki

W Polsce występuje ok 458 gatunków ptaków, z czego 82 gatuki wymienione są w załączniku i Dyrektywy Ptasiej oraz utworzono dla nich 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Siedliska ptaków na terenach podmokłych chronione są dodatkowo na mocy Konwencji Ramsarskiej na 19 obszarach wodno-błotnych. Status: zagrożony lub bliski zagrożenia ma 15 gatunków spośród regularnie lęgowych w naszym kraju, wpisanych na Czerwoną Listę Ptaków Europy. 62 Analizując wyniki monitoringu przyrodniczego:

 W zakresie 110 najpospolitszych gatunków lęgowych gatunków w Polsce ok. 50 gatunków wykazuje trend wzrostowy, a 31 – spadkowy, przy czym generalne tempo wzrostu jest znacząco wyższe na obszarach specjalnej ochrony ptaków OSO

 Ptaki krajobrazu rolniczego: od momentu prowadzenia monitoringu (2000 r.) obserwuje się spadek wskaźnika liczebności tych ptaków (w 2017 r. ok. 80% wskaźnika wyjściowego)

 Ptaki leśnych siedlisk – wskaźnik liczebności ptaków lesnych utrzymuje trend wzrostowy osiągając w 2017 r 130% wartości wyjściowej z 2000 r.

 Ptaki drapieżne – w zależności od gatuku wykazują różne trendy liczebności

 Ptaki wodne i terenów podmokłych – wykazują najgwałtowniejszy spadek liczebności ok. 2% rocznie w latach 2007 – 2016

 Ptaki przelotne i zimujące - wykazują najczęściej zmienną liczebność w zależności od warunków pogodowych. ze względu na brak danych z sąsiadujących krajów, trudno określić trendy w liczebności tych ptaków

Zagrożenie bioróżnorodności

Wśród najważnieszych zagrożeń bioróżnorodności w Polsce wymienia się nastepujące:

62 Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018/ wg danych Komisji Faunistycznej Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego

| 55 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 dzialania w zakresie rolnictwa m.in.:

o intensywne koszenie, ścinanie i wypas na łąkach i pastwiskach lub zaniechanie tych praktyk, nieprawidłowa gospodarka woda (nadmierny pobór, odwadnianie i osuszanie zwłaszcza obszarów wodno-błotnych), dopływ biogenów, eutrofizacja, fragmentacja siedlisk, zmniejszanie się powierzchni łąk i pastwisk (np. na cele nierolnicze);

o intensyfikacja rolnictwa: monokulturowe uprawy, upraszczanie płodozmianu, chów zwierząt, środki ochrony roślin, nadmierne nawożenie;

 regulacja cieków: przegradzanie, zanieczyszczenie wód; intensywna gospodarka stawowa, rosnąca liczba elektrowni wodnych i innych budowli hydrotechnicznych na rzekach;

 budowa dróg, rozwój innej infrastruktury, budowa elektrowni wiatrowych, budowa grodzeń;

 nadmierny połów ryb i przyłów ptaków i ssaków na wodach morskich; morskie farmy wiatrowe;

 inwazja gatunków obcych;

 turystyka, wędkarstwo, płoszenie, odłów okazów rzadkich gatunków;

 usuwanie starodrzewu oraz martwych i umierających drzew i inne niekorzystne działania w gospodarce leśnej;

3.3.3. Korytarze ekologiczne

Jednym Jednym z warunków skutecznej ochrony zasobów przyrodniczych jest zapewnienie powiązań oraz ciągłości ekosystemów. Łączność pomiędzy obszarami o wysokiej różnorodności biologicznej jest niezbędna dla wymiany genowej w obrębie metapopulacji roślin i zwierząt, wpływa też na zwiększenie stabilności ekosystemów. Istnienie ciągłych obszarów naturalnego krajobrazu w formie korytarzy ekologicznych jest szczególnie ważne dla wędrownych gatunków zwierząt. Sieć korytarzy w miarę równomiernie pokrywa teren kraju, choć największe zagęszczenie występuje na północy (Rysunek 17). Korytarze główne łączą się z pozostałymi korytarzami wyznaczanymi na poziomie kraju i województw w celu zapewnienia wariantowości dróg migracji. Łącznie około 83% powierzchni korytarzy ekologicznych podlega ochronie prawnej ze względu na przebieg głównie przez tereny leśne (55%) oraz obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000 i inne formy ochrony przyrody, z czego znaczna część (42%) to łąki, pastwiska i uprawy rolne63.

63 W. Jędrzejewski, D. Ławreszuk, Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża, 2009

56 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 17. Korytarze ekologiczne w Polsce64

3.3.4. Lasy

W warunkach klimatycznych naszego kraju lasy pełnią istotną funkcję zapewnienia równowagi biologicznej. Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9 459,5 tys. ha65, co odpowiada lesistości na poziomie 29,6%, podczas gdy w Europie (bez Rosji) wynosi 32,2%. Rozmieszczenie lasów jest

64 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDOŚ 65 Źródło: GUS, Leśnictwo – stan na dzień 31.12.2018r.

| 57 EPP2040 Environmental Impact Assessment

nierównomierne, największa lesistość występuje w północno-zachodniej Polsce oraz na terenach górskich i w rejonie północno-wschodnim, co obrazuje kolejna mapa

Rysunek 18).

Rysunek 18. Rozmieszczenie lasów w Polsce66

66 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy

58 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

W składzie gatunkowym dominują drzewa iglaste, które występują na ponad 3/4 powierzchni lasów (w tym ponad 60% stanowi sosna), jednak można obserwować stopniowy wzrost udziału gatunków liściastych. Zwiększanie powierzchni lasów następuje wskutek zalesiania gruntów nieleśnych użytkowanych rolniczo lub stanowiących nieużytki, a także, jako efekt przekwalifikowania na lasy innych gruntów pokrytych roślinnością leśną.

Do najważniejszych zagrożeń antropogenicznych lasów można zaliczyć:

 zanieczyszczenia powietrza pochodzące z sektorów energetyki, gospodarki komunalnej i transportu;

 zanieczyszczenie wód i gleb wynikające z działalności przemysłowej, gospodarki komunalnej i rolnictwa;

 przekształcenia powierzchni ziemi (np. górnictwo odkrywkowe);

 pożary lasu;

 szkodnictwo leśne: kłusownictwo i kradzieże, nadmierna rekreacja, masowe grzybobrania;

 niewłaściwą gospodarkę leśną: schematyczne postępowanie, nadmierne użytkowanie, zaniechanie pielęgnacji.

Zmiany klimatyczne, w szczególności wysokość opadów atmosferycznych mająca wpływ na stopień zaspokojenia potrzeb wodnych drzewostanów, należą do czynników mających wpływ na stan zdrowotny lasów. Przy spadku sumy opadów i wzroście średniej temperatury rocznej zdrowotność drzewostanów może się pogorszyć.

3.3.5. Gleby

Gleba pełni różnorodne ważne funkcje – zarówno przyrodnicze, jak i społeczno-ekonomiczne oraz kulturowe. Stanowi źródło pożywienia, biomasy, surowców. Poza swoją rolą w działalności człowieka, jest też naturalnym siedliskiem dla wielu organizmów i „ostoją” dla ich zasobów genetycznych. Gleba magazynuje, filtruje i przekształca wiele substancji, w tym wodę, składniki odżywcze i węgiel.

Analiza danych dotyczących kierunków wykorzystania powierzchni kraju (według ewidencji geodezyjnej od 2005 r.) wykazała, że użytkowanie ziemi zdominowane jest przez użytki rolne (60-61% powierzchni kraju), w następnej kolejności lasy i zadrzewienia (29-31%) oraz grunty zabudowane i zurbanizowane stanowiące ok. 5% powierzchni kraju. Relatywnie niewielki odsetek powierzchni kraju stanowią pozostałe grunty m.in.: grunty pod wodami (ok. 2%) i nieużytki (ok. 1,5%). w latach 2005-2016 udział użytków rolnych w strukturze użytkowania gruntów systematycznie malał na korzyść gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych, jak również terenów zabudowanych i zurbanizowanych. w 2005 r. użytki rolne zajmowały w Polsce powierzchnię 19 148 tys. ha, natomiast ww 2017 r. 18 810 tys. ha. Powierzchnia gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych w 2017 r. wynosiła 9 513 tys. ha. Powierzchnia gruntów zabudowanych i zurbanizowanych systematycznie rosnie i od roku 2005 do 2017 wzrosła o 225 tys. ha (przede wszystkim tereny komunikacyjne i mieszkaniowe).

Na terenie Polski występują głównie gleby płowe brunatne, bielicowe i rdzawe, wytworzone przede wszystkim z utworów polodowcowych. Wśród ekosystemów hydrogenicznych (mokradłowych), zwanych bagiennymi, przeważają gleby torfowe (organiczne). Gleby leśne i łąkowe zachowały w dużym stopniu swoje naturalne właściwości. Właściwości gleb na gruntach ornych oraz terenach miejskich

| 59 EPP2040 Environmental Impact Assessment

i przemysłowych zostały natomiast w znacznym stopniu zmienione wskutek dostosowania ich właściwości do wymagań roślin uprawnych lub w wyniku działalności pozarolniczej.

W Polsce przeważają gleby o średniej i niskiej przydatności rolniczej (klasy bonitacyjne IV, V i VI), w większości gleby lekkie, wytworzone z piasków, występujące na ok. 74% powierzchni użytków rolnych. Uważa się, że ze względu na małą produktywność i dużą podatność na degradację grunty orne klasy VI oraz znaczna część najsłabszych gleb klasy V nie powinny być użytkowane rolniczo, lecz zalesiane. Gleby wysokiej jakości użytkowej (gleby klas bonitacyjnych I, II i III) występują na 26% wszystkich użytków rolnych. Zalicza się do nich: gleby lessowe, gleby pyłowe i gliniaste oraz gleby średniozwięzłe, zasobne w próchnicę.

W Polsce ważnym aspektem związanym z degradacją gleb jest jej zakwaszenie – wynikające przede wszystkim z przyczyn naturalnych (skład mineralogiczny skały macierzystej), ale także ze stosowania nawozów mineralnych kwasnych przy jednoczesnym zmniejszeniu zużycia nawozów wapniowych. Stosowanie nawozów azotowych powinno być neutralizowane przez wapno.67

Ze względu na wpływ jakości gleb na jakość płodów rolnych i żywności badania gleb ornych zostały uwzględnione w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Dotychczas uzyskane wyniki (z czterech cykli pomiarowych w 1995, 2000, 2005 i 2010 r.) wskazują na brak istotnych zmian właściwości gleb, szczególnie w kierunku niekorzystnym (wyjałowienie, degradacja). Zmiany, które mają miejsce nie wpływają w znacznym stopniu na przydatność rolniczą gleb. Zdecydowana większość (ponad 96%) gleb ornych charakteryzuje się naturalną lub nieco podwyższoną zawartością metali ciężkich (kadm, miedź, nikiel, ołów, cynk).

Pod względem zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) 76% gleb ornych można uznać za niezanieczyszczone, natomiast 24% za gleby zanieczyszczone w niskim i średnim stopniu. Żadna z badanych gleb nie wykazywała silnego lub bardzo silnego poziomu zanieczyszczenia WWA. Analizując przestrzenną zmienność zawartości próchnicy w glebach, wyraźnie zaznaczają się dwie strefy: województwa pasa środkowego oraz województwa strefy północnej i południowej, w których średnie zawartości próchnicy były wyższe. Fakt ten można wiązać z warunkami klimatycznymi – korzystniejszym bilansem wodnym w regionach południowych i nadmorskich, który sprzyja gromadzeniu się próchnicy lub ogranicza procesy rozkładu materii organicznej. w województwach pasa środkowego nieznaczny był udział gleb o wysokiej i bardzo wysokiej zawartości próchnicy, występowały w nich natomiast gleby o bardzo niskiej zasobności w próchnicę. Obserwuje się także spadek zawartoci siarki w glebach, co może spowodować deficyt pierwiastka u wrażliwych gatunków roślin uprawnych. 68

Główne zagrożenia w zakresie gleb:

 Wzrost zastosowania nawozów azotowych w przeciągu ostatnich lat i związane z tym wzrost zakwaszenia gleb oraz zanieczyszczenie wód powierzchniowych

 Przekształcanie gleb, szczególnie gleb żyznych, na cele nierolne (urbanizacja)

67 Stan środowiska w Polsce, Raport 2018, GIOŚ 2018 68 Stan środowiska w Polsce, Raport 2014, GIOŚ 2014, Stan środowiska w Polsce, Raport 2018, GIOŚ 2018

60 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 19. Gleby w Polsce69

69 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/ESDB_Archive/ESDB/index.htm

| 61 EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.4. Zasoby wodne, ochrona przeciw powodziom i suszom oraz zagadnienia gospodarki wodnej

3.4.1. Zasoby Wodne

Gównym źródłem wody na obszare kraju są opady atmosferyczne. do Polski dopływa jedynie kilka procent wody spoza kraju. Zasoby wodne wynoszą ok. 60 mld m3, co przekłada się na 1500 m3/rok/mieszkańca, co jest jedną z najmniejszych ilość zasobów wodnych w UE (mniejszymi zasobami charakteryzują się jedynie Czechy, Malta i Cypr). na części obszaru kraju obserwuje się trudności w zaopatrzeniu w wodę oraz wysychanie mniejszych rzek. z drugiej strony w czasie opadów występują gwałtowne powodzie związane ze zwiększonym spływem wód oraz zmniejszeniem naturalnej retencji wody.

W Polsce znajduje się dziesięć obszarów dorzeczy, z których wszystkie mają charakter międzynarodowy. Najdłuższymi polskimi rzekami są Wisła i Odra, obszary dorzeczy Wisły zajmują blisko 54% powierzchni kraju, a dorzecza Odry zajmują 33,9% powierzchni kraju. Obie te rzeki odprowadzają wody do Morza Bałtyckiego. na ogólną powierzchnię kraju – 31 268,0 tys. ha, powierzchnię 645,3 tys. ha zajmują grunty pokryte wodami.

Jednym z głównych problemów jest dostarczenie ludności wysokiej jakości wody, mimo spadku jej zużycia zarówno prez przemysł jak i gospodarstwa domowe.70

3.4.2. Wody powierzchniowe

W myśl przepisów ustawy – Prawo wodne71 dla potrzeb gospodarowania wodami, wody dzieli się na jednolite części wód (jcw - oddzielny i znaczący element wód). Podczas tworzenia aktualnie obowiązujących Planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy na terenie Polski wyznaczono 4586 jednolitych części wód dla rzek i 1038 dla jezior72. Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych prowadzi się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Program monitoringu realizowany jest w ramach czterech rodzajów monitoringu (diagnostycznego, operacyjnego, badawczego i obszarów chronionych)73.

Podstawowym pojęciem określającym jakość wód powierzchniowych jest stan wód, który określa się poprzez łączną ocenę stanu ekologicznego (potencjału ekologicznego w przypadku jcw sztucznych i silnie zmienionych) oraz stanu chemicznego. Ocena stanu (potencjału) ekologicznego i stanu chemicznego wymaga oznaczenia szeregu wskaźników i porównania ich z wartościami odniesienia.

Na podstawie badań 1752 jcwp zebranych w ramach monitoringu diagnostycznego rzek w latach 2011- 2016 można stwierdzić, że jedynie 7% badanych jcwp osiągnęła ogólny stan dobry, pozostałe 93% osiągnęło stan zły. w zakresie stanu/potencjału ekologicznego ok. 20% charakteryzuje się stanem dobrym lub bardzo dobrym, 55% stanem umiarkowanym i ok. 25% słabym lub złym stanem/potencjałem ekologicznym. o złym stanie stanu/potencjału ekologicznego dla parametrów biologicznych decydował przede wszystkim stan ichtiofauny. w zakresie wskaźników fizykochemicznych najczęściej normy były

70 Stan środowiska w Polsce, Raport 2018, GIOŚ 2018 71 Ustawa Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r. – Dz. U. z 2017 r. poz. 1566 z późn. zm. 72 http://www.gios.gov.pl/pl/mkoopz/8-pms/98-charakterystyka-kategorii-wod 73 Zgodnie z Rozporządzeniem MŚ z dnia 21 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1558)

62 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

przekraczane dla twardości i odczynu pH – parametrów, które niekoniecznie muszą być związane z antropogenicznym zanieczyszczeniem wody. Dość często obserwowano podwyższone wskaźniki zanieczyszczenia pierwiastkami biogennymi (azot i fosfor) oraz materią organiczną. Generalnie badania wieloletnie wskazują na nieznaczny spadek fosofru ogólnego – szczególnie w Wiśle, azot ogólny i BZT5 natomiast wykazują zmienność stężeń w okresie od 2004 do 2016 bez wyraźnego trendu. w zakresie stanu chemicznego – przebadano 1029 jcwp, przy czym dla 49% jcwp oceniono stan chemiczny jako dobry, pozostałe 51% poniżej dobrego. Stan poniżej dobrego najczęściej był spowodowany przekroczeniami norm substancji z grupy WWA, rtęci, rzadziej kadmu i fluorantenu.

Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych (rzecznych) objętych Państwowym Monitoringiem Środowiska w latach 2010-2015 (dane w formie GIS) przedstawiono na rysunku (Rysunek 20)

Jeziora

Analogiczne wyniki przeprowadzonej oceny stanu 491 jcw jezior w latach 2011-2016 wykazały, że 176 jezior osiągnęło co najmniej dobry stan lub potencjał ekologiczny, a 315 spośród zbadanych jezior nie osiągnęło celu środowiskowego, jakim jest co najmniej dobry stan lub potencjał ekologiczny74. w zakresie stanu chemicznego dla 320 jezior spośród 399 badanych określono stan chemiczny dobry (brak przekroczeń żadnych monitorowanych substancji) dla 79 (20%) odnotowano przekroczenia co najmniej jednej z badanych substancji. Ocena ogólna wykonana dla 470 jezior wykazała dobry stan tylko dla 131 jezor (28%).

Wyniki zrealizowanego monitoringu wskazały, że podstawowym zagrożeniem dla jcw jezior jest w większości przypadków nadmierne obciążenie substancjami biogennymi pochodzenia zarówno rolniczego, jak i komunalnego.

Osady denne

Badania przeprowadzono w latach 2010-2017 w 585 jcwp. Najwyższy odsetek osadów zanieczyszczonych i silnie zanieczyszczonych stwierdzono w dorzeczu Odry (26%), następnie w dorzeczu Pregoły (23%) i najmniejszy w dorzeczu Wisły (15%). w latach 2010-2015 wg kryterium geochemicznego osady rzeczne zanieczyszczone lub silnie zanieczyszczone stanowiły ok. 18%, a osady niezanieczyszczone 47% (pozostałe 35% to osady miernie zanieczyszczone)

W zakresie osadów w zbiornikach zaporowych w latach 2010-2017 pobrano 85 próbek, w tym 30 próbek zawierało osady zanieczyszczone i silnie zanieczyszczne, a 17 próbek osady niezanieczyszczone (38 próbek - osady miernie zanieczyszczone) Osady silnie zanieczyszczone znaleziono w nastepujących zbiornikach zaporowych: Dobczyce, Dzierżno Duże, Kozielno, Kozłowa Góra, Leśna, Lubachów, Międzybrodzie, Siemianówka, Turawa.

Osady w jeziorach wykazują znacznie większe zanieczyszczenie – aż 64% badanych osadów w okresie 2010–2015 według kryterium geochemicznego było zanieczyszczonych i silnie zanieczyszczonych, tylko 6% stanowiły osady niezanieczyszczone.

Za silne zanieczyszczenie osadów zarówno rzecznych jak i jezior odpowiadają przede wszystkim metale (Zn, Cd, Pb, Cr) oraz para’-para’-DDD i WWA, a dodatkowo dla osadów jeziornych: para’-para’-DDE, DDT, Cu i Co.

74 Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Warszawa 2018.

| 63 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Obiekty energetyczne wpływają na wody powierzchniowe zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym. Główny problem w gospodarce wodnej elektrowni cieplnych i elektrociepłowni dotyczy wody chłodzącej. w obiektach energetycznych stosowane są dwa podstawowe rodzaje obiegów chłodzących:

 otwarty – z jednokrotnym użyciem wody pobranej z rzeki,

 zamknięty – z wodą krążącą w układzie skraplacz-chłodnica.

Wpływ zamkniętego obiegu chłodzenia na środowisko, w zależności od zastosowanej technologii, może przejawiać się zmniejszeniem zasobów wodnych regionu, wpływem na mikroklimat, natężeniem hałasu oraz zrzutem ścieków o znacznym zasoleniu. w przypadku stosowania otwartego rzecznego obiegu chłodzenia poniżej miejsca zrzutu wód podgrzanych tworzą się strugi ciepłej i zimnej wody. Strefa chłodzenia w czasie przepływu w rzece może rozciągać się na długości 30-70 km latem oraz 13-30 km w okresie zimowym.

Wprowadzanie do wód powierzchniowych dużych ilości ciepła wpływa na zmiany w ekosystemach wodnych. do najważniejszych parametrów, które ulegają zmianie należą: temperatura wody, gęstość i lepkość wody, zawartość rozpuszczonych gazów – tlenu i dwutlenku węgla, zawartość substancji rozpuszczonych. Wzrost temperatury w rzekach może wynosić 2-4oC, a w zbiornikach bezodpływowych średnio 4-6 oC.75

75 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIOŚ

64 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 20 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych (rzecznych) objętych Państwowym Monitoringiem Środowiska (A – ocena stanu/potencjału ekologicznego, B – ocena stanu chemicznego, C – ocena ogólna)76

3.4.3. Wody podziemne

Zbiorniki wód podziemnych to struktury zasobne w wodę znajdujące się na różnych głębokościach, powstałe na skutek różnych procesów geologicznych. Wody podziemne są uznawane za posiadające wyższą jakość niż wody powierzchniowe, stąd często są wykorzystywane jako źródło wody pitnej. Użytkowe poziomy wodonośne z zasobami wód podziemnych wysokiej jakości występują na ok. 80% powierzchni kraju. Około 70% zasobów wód podziemnych znajduje się w czwartorzędowych warstwach wodonośnych, wykształconych w porowych ośrodkach skalnych. Znajdują się one na głębokości od kilku do nawet ok. 200 m poniżej powierzchni terenu. Należy jednak zauważyć, że płytko położone, słabo

76 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez http://www.apgw.gov.pl/

| 65 EPP2040 Environmental Impact Assessment

izolowane od powierzchni gruntu czwartorzędowe utwory wodonośne bardzo często wykazują dużą wrażliwość na zanieczyszczenie związkami migrującymi z powierzchni ziemi. na mapie niżej (Rysunek 21) przedstawiono w poglądowy sposób rozmieszczenie granic Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.

Rysunek 21. Granice Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP)77

77 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w witrynie PIG-PIB

66 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Istnieje powiązanie pomiędzy systemem wód podziemnych i powierzchniowych. w wielu przypadkach wody podziemne są głównym źródłem zasilania w wodę ekosystemów wód śródlądowych.

Podobnie jak w przypadku wód powierzchniowych, wyróżnia się jednolite części wód podziemnych (jcwpd). Są to jednostki hydrogeologiczne wyodrębnione na podstawie kryterium hydrodynamicznego uwzględniającego system krążenia wód. Niekiedy uwzględnia się dodatkowe kryteria, związane z zasięgiem struktur wodonośnych. na terenie Polski przedmiotem Państwowego Monitoringu Środowiska do roku 2015 było 161 jednolitych części wód podziemnych, a od roku 2016 są 172 jednolite części wód podziemnych, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego (OSN), znajdujących się na terenie niektórych jcwpd.

W odróżnieniu od wód powierzchniowych, dobry stan wód podziemnych jest definiowany poprzez łącznie występujący dobry stan chemiczny i dobry stan ilościowy.

Wyniki oceny stanu jcwpd w roku 2016 dokonał Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. Ocena została dokonana w sposób zgodny z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej78, tzn. po przeprowadzeniu odrębnej oceny stanu chemicznego i stanu ilościowego na podstawie wyników monitoringu chemicznego i ilościowego. w wyniku przeprowadzenia testów klasyfikacyjnych, zgodnie z przyjętą metodyką oceny stanu jednolitych części wód podziemnych w podziale na 172 jcwpd, stan dobry stwierdzono w 150 jcwpd, natomiast stan słaby stwierdzono w 22 jcwpd. Słaby stan chemiczny odnotowano w 14 jcwpd, zaś słaby stan ilościowy odnotowano w 12 jcwpd79. w zakresie stanu chemicznego najczęściej przekraczane były wartości progowe wskaźników: potasu, boru, NO3, NH4, SO4, a także na i Cl. Zasolenie spowodowane może być nadmierną eksploatacją wód podziemnych, natomiast pozostałe zanieczyszczenia mają swoje źródła m.in. w nieprawidłowej gospodarce wodno-ściekowej czy komunalnej, lokalnych emisjach przemysłowych, oraz presji źródeł linowych takich jak drogi, linie kolejowe. Przemysł wydobywczy i zrzut słonych lub kwaśnych wód kopalnianych do rzek lub odstojników również wywiera niekorzystny wpływ na stan wód podziemnych.

Sumaryczna ocena stanu JCWPd w latach 2010-2015 przedstawionana rysunku poniżej nie odbiega znacząco od oceny z roku 2016.

78 Państwowy Instytut Geologiczny, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach, stan na rok 2016, Warszawa 2017 79 Państwowy Instytut Geologiczny, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach, stan na rok 2016, Warszawa 2017

| 67 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 22. Ocena stanu jednolitych części wód podziemnych w latach 2010-201580

Poza kwestiami związanymi z jakością wód podziemnych na części obszaru Polski zauważa się problemy z obniżaniem się zwierciadła wód. Ma to bardzo negatywne konsekwencje, zarówno dla części ekosystemów zależnych od wód podziemnych, jak i dla człowieka. Dobry stan ilościowy stwierdzono w 160 jcwpd, zły w 12 jcwpd. Obniżanie się zwierciadła wód podziemnych jest następstwem zjawisk naturalnych (takich jak utrzymująca się susza hydrologiczna) i wynikiem antropopresji, w tym:

80 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIOŚ

68 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 nadmierne pobory wód w szczególności eksploatacja górnicza

 intensywna eksploatacja wód podziemnych, szczególnie skoncentrowana w aglomeracjach miejsko- przemysłowych i miejskich.

3.4.4. Wody morskie

Akweny morskie są ostatnim odbiorcą wód powierzchniowych wraz z transportowanymi przez nie zanieczyszczeniami. Stąd też są narażone na zanieczyszczenia.

Terytorium Polski leży w 99,7% zlewisku Morza Bałtyckiego. Pozostałe 0,2 i 0,1% leżą w zlewisku Morza Czarnego i Północnego. Oznacza to, że niemal wszystkie wody powierzchniowe z terenu kraju, odprowadzane są do Morza Bałtyckiego.

Morze Bałtyckie jest Morzem Śródlądowym o stosunkowo małej wymianie wód z Wszechoceanem, ze względu na cieśniny potrzeba około 30 lat, aby woda w Bałtyku uległa całkowitej wymianie. Dlatego niezbędny jest jego stały monitoring.

Obowiązek badania i oceny jakości środowiska morskiego Bałtyku w ramach PMŚ wynika z zobowiązań sprawozdawczych Polski określonych w Konwencji "O ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego". Jednocześnie ocena jakości wód Bałtyku - odbiornika zanieczyszczeń odprowadzanych z obszaru jego zlewni, jest wykorzystywana dla potrzeb zarządzania i oceny skuteczności ochrony zasobów wodnych, realizowanej na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne81.82

Badania stanu środowiska morskiego polskiej strefy Bałtyku obejmują monitoring strefy głębokowodnej (stacje badawcze w rejonie Głębi Gotlandzkiej, Bornholmskiej i Gdańskiej) oraz uzupełniający program badań strefy przybrzeżnej, zatok i zalewów (Zatoka Gdańska i Pomorska, Zalew Wiślany i Szczeciński. w ramach programu wykonywane są badania warunków fizyko-chemicznych, tj.: temperatura, zasolenie, stężenie tlenu, widoczność krążka Secchiego, zawartość biogenów, metali ciężkich i trwałych związków organicznych. Prowadzone są także obserwacje parametrów biologicznych środowiska morskiego, tj.: mikrobiologia, fitoplankton, zooplankton, fitobentos, zoobentos, ichtiofauna oraz poziomu substancji szkodliwych w wodzie i organizmach morskich i zawartości radionuklidów w wodzie i osadach. na podstawie uzyskiwanych danych dokonywana jest roczna ocena stanu środowiska Bałtyku.

Stan wszystkich jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych, gdzie najniższa ocena elementu wyznacza ostateczną klasyfikację stanu, otrzymał klasyfikację stan zły. Głównym elementem wpływającym na zły stan ogólny wód przejściowych i przybrzeżnych był zły stan parametrów fizykochemicznych określony dla wszystkich jednolitych części wód. w 2016 roku stan ekologiczny dwóch JCWP sklasyfikowany został jako umiarkowany (Władysławowo-Jastrzębia Góra i Ujście Świny) natomiast 5 JCWP wykazywało słaby stan ekologiczny (zewnętrzna Zatoka Pucka, ujście Wisły, Zalew Szczeciński oraz Dziwa Świna). Pozostałe JCWP charakteryzowały się złym stanem ekologicznym. o ocenie stanu ekologicznego zadecydowały słabe lub złe oceny elementów biologicznych i złe oceny elementów fizykochemicznych:83.

 chlorofil-a

81 Tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r., poz. 1566 z późn. zm. 82 http://www.gios.gov.pl/pl/8-pms/102-baltyk 83 Ocena stanu środowiska polskich obszarów morskich bałtyku na podstawie danych monitoringowych z roku 2016 na tle dziesięciolecia 2006-2015, GIOŚ Warszawa 2017, , Stan środowiska w Polsce, Raport 2018, GIOŚ 2018

| 69 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 liczebność organizmów makrozoobentosowych

 przeźroczystość wód (widzialność krążka Secchiego),

 wskaźnikiw substancji organicznych (OWO),

 epizody przesycenia wód tlenem

 wysokie stężenia substancji biogennych, a w szczególności azotu ogólnego i rozpuszczalnych form azotu (azotu amonowego, azotanowego, mineralnego) oraz fosforu ogólnego.

W zakresie stanu chemicznego wód przybrzeżnych i przejściowych zaobserwowano przekroczenia dla 4 związków (difenyloetery bromowane, rtęć i jej związki, benzo(g,h,i)perylen, heptachlor).

Ocena stanu środowiska południowego Bałtyku w latach 2011 – 2016 uwzględnia kryteria zgodnie z rekomendacjami ramowej dyrektywy ws strategii morskiej. Oceniane były wskaźniki dla wyienionyh 11 cech:

1. różnorodność biologiczna;

2. gatunki obce;

3. komercyjnie eksploatowane gatunki ryb i skorupiaków;

4. łańcuchy pokarmowe;

5. eutrofizacja;

6. integralność dna morskiego;

7. zmiana warunków hydrograficznych;

8. substancje zanieczyszczające i efekty zanieczyszczeń;

9. substancje szkodliwe w rybach i owocach morza;

10. odpady w środowisku morskim;

11. podwodny hałas i inne źródła energii.

Spośród 11 cech, oceny poniżej dobrej lub niezadawalające otrzymały nastepujące:

 Różnorodność biologiczna:

- stan niezadowalający dla ssaków ze względu na wskaźnik stanu reprodukcji forki szarej

- ocena ryb – stan poniżej dobrego

- stany siedlisk dna miękkiego i siedlisk pelagicznych – zostały oceniony stan poniżej dobrego

 gatunki obce - wykazuje stan niezadowalający

70 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 lancuchy pokarmowe – niektóre wskaźniki zostały określone na pozomie niezadowalającym

 eutrofizacja określona na poziomie niezadowalającym

 substancje szkodliwe w rybach i owocach morza – przekroczenia tylko 1 na 9 substancji: suma kongenerów PBDE

Dla pozostałych cech wartości róźnych wskaźników kształtowały się na różych poziomach od stanu dobrego po niezadawalający i często przedstawiano je w sposób opisowy, ze względu na brak jednoznaczych wartości progowych.

3.4.5. Jakość wód powierzchniowych i podziemnych (z p. widzenia zaoptrzenia w wodę do picia oraz jakości wód w kąpieliskach?

Stan jakości wód powierzchniowych i podziemnych pośrednio wpływa na jakość wody pitnej. Stosowanie zaawansowanych technik uzdatniania wody znacząco ogranicza ewentualne zagrożenia zdrowotne dla odbiorców wody przeznaczonej do spożycia. rw Polsce generalnie przez dostawców wody pitnej dotrzymywane. Jak wynika z Raportu Stanu Sanitarnego w kraju w 2017 roku, woda wykorzystywana do zbiorowego zaopatrzenia ludności w 2016 r. w 72% pochodziła z ujęć podziemnych i w 28% z ujęć powierzchniowych. w roku 2017, około 99% ludności miało dostęp do wody po chodzącej z zaopatrzenia zbiorowego, o jakości zgodnej z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Pozostałe 1% miało dostęp do wody warunkowo dopuszczonej do spożycia lub na podstawie czasowych odstępstw wydanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Zbiorniki wodne wykorzystywane do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi przedstawiono na mapie (Rysunek 23).

| 71 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 23. Zbiorniki wodne wykorzystywane do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi84

Z punktu widzenia oceny warunków środowiskowych wpływających na jakość życia i zdrowie istotna jest również jakość wody w kąpieliskach. Wg danych za rok 2017 w Polsce 97% kąpielisk spełniała minimalne

84 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych i geobazy do aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy udostępnianych przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie

72 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

standardy jakości wody. dla 3% kąpielisk wystąpiły przypadki czasowego braku spełnienia wymagań jakości wody. Oceny o nieprzydatności wody do kąpieli były wydawane ze względu na przekroczenie parametrów mikrobiologicznych, jak również na nadmierne zakwity sinic na kąpieliskach.85

3.4.6. Podsumowanie – czynniki niekorzystnych zmian w środowisku wodnym

Zestawienie czynników niekorzystnych zmian w środowisku wodnym przedstawiono poniżej (Tabela 8).

Tabela 8. Czynniki niekorzystnych zmian w środowisku wodnym86

Problem Czynniki niekorzystnych zmian Wody morskie i powierzchniowe Na przestrzeni ostatnich stu lat zawartość związków azotu i fosforu Zanieczyszczenie wód morskich w Morzu Bałtyckim zwiększyła się kilkukrotnie, prowadząc substancjami biogennymi. do eutrofizacji. Skutki eutrofizacji dla środowiska wodnego obejmują Eutrofizacja i niedobory tlenu spadek stężenia tlenu, wzrost ilości glonów nitkowatych i zakwit w głębszych strefach Bałtyku. sinic. Zanieczyszczenia spływające z wodami rzek, depozycja Zły stan wód przybrzeżnych zanieczyszczeń z powietrza, roboty na obszarach morskich, i przejściowych. zanieczyszczenia związane z żeglugą morską, przekształcenia linii brzegowej. Zużycie nawozów mineralnych w rolnictwie, niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych, brak zabezpieczania wód powierzchniowych Zanieczyszczenia obszarowe wód przed zanieczyszczeniami obszarowymi. Problemem są także powierzchniowych. zanieczyszczenia spowodowane transportem drogowym, szczególnie ewentualne wycieki substancji ropopochodnych z niesprawnych pojazdów przedostające się do wód opadowych spływających z dróg. Zły stan większości wód rzecznych Obciążenie substancjami biogennymi pochodzenia rolniczego i jezior. i komunalnego, zrzuty wód podgrzanych i wód kopalnianych. Wody podziemne Słabo izolowane od powierzchni ziemi wody są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia migrujące z powierzchni ziemi. Zagrożenie pogorszenia jakości Wiele GZWP, stanowiących potencjalne źródło wody pitnej wód, zwłaszcza w utworach o wysokiej jakości, określono jako wrażliwe na zanieczyszczenia. czwartorzędowych. Odwadnianie kopalni tj. pokładów węgla kamiennego. Leje depresji w rejonach odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego. Zagrożenie nadmierną Nadmierny pobór wód w stosunku do możliwości odbudowy eksploatacją. zasobów wodnych. Zjawiska ekstremalne i urządzenia hydrotechniczne

85 Raport Stan Sanitarny Kraju w 2017 roku, Główny Inspektorat Sanitarny 2018 86 Źródło: opracowanie własne

| 73 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Problem Czynniki niekorzystnych zmian Zagrożenie powodzią dotyczy powodzi sztormowej, zatorowej, opadowej (szczególnie w obszarach depresyjnych, w miastach – w przypadku niedostatecznie wydolnej kanalizacji deszczowej) oraz Zwiększenie zagrożenia powodzi spowodowanej przejściem fali wezbraniowej w dolinach powodziowego. rzek. Zagrożenie powodziowe będzie wzrastać wraz z podnoszeniem się wód Bałtyku.

Utrata retencji jest związana z przekształceniem powierzchni zlewni: wzrostem intensywności zabudowy, zwłaszcza z rozległymi Stopniowe zmniejszanie się powierzchniami szczelnymi (drogi, lotniska, centra logistyczne, retencyjności zlewni. parkingi, nowe tereny przemysłowe, itp.) oraz osuszaniem terenów podmokłych. Powodzie miejskie są powiązane z występowaniem nawalnych opadów, najczęściej lokalnych. Planując zagospodarowanie obszaru Coraz częstsze występowanie miasta, należy uwzględniać kompensację utraty retencji zlewni. powodzi miejskich i dotkliwość Kanalizacja deszczowa nie jest w stanie odprowadzić nawalnych wód strat. deszczowych. Rola elementów hydrograficznych w wielu miastach wymaga przemodelowania. Prawdopodobne jest zwiększenie się częstotliwości susz z uwagi Zwiększająca się częstotliwość na zmiany klimatyczne. Negatywne skutki suszy są pogłębione przez susz. brak systemowej retencji wód. Podnoszenie się poziomu morza (szczególnie w południowej części Bałtyku), wzrost natężenia i częstości występowania zjawisk Zagrożenie abrazją brzegową ekstremalnych (sztormy, nawalne opady, wichury) sprzyjają zjawisku terenów nadmorskich. abrazji87 . Szczególnie zagrożone abrazją są wybrzeża typu klifowego. z kolei piaszczyste plaże i wydmy narażone są na rozmywanie i erozję eoliczną.

3.5. Hałas

Głównym zagrożeniem wpływającym na stan klimatu akustycznego w Polsce jest oddziaływanie hałasu komunikacyjnego. Hałas drogowy stanowi zagrożenie przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. w większości dużych miast występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu środowiskowego. Przeprowadzone badania wskazują, że narażenie ludności w Polsce na hałas drogowy jest istotnym problemem. z ponad 10 mln osób zamieszkujących aglomeracje o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., blisko 4 mln osób jest narażonych na szczególnie uciążliwy hałas w porze nocnej.88

87 a guide to coastal erosion management practices in Europe January 2004, National Institute of Coastal and Marine Management of the Netherlands, Directorate General Environment European Commission. 88 Stan środowiska w Polsce. Sygnały 2016, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2016.

74 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Hałas drogowy

Badania hałasu przeprowadzone w latach 2012–2016 na ponad 1350 odcinkach dróg o długości łącznej ponad 1350 km wykazały, że 88% zmierzonych odcinków dróg miało poziom emisji powyżej 55 dB w porze nocy, a 95% charakteryzowało się poziomem emisji powyżej 60 dB w porze dnia. Najwięcej głośnych dróg występowało w województwie mazowieckim, natomiast stosunkowe ciche drogi były w województwach lubelskim, opolskim i podkarpackim. z kolei na terenach chronionych akustycznie w wyniku badań krótkookresowych zmierzono występowanie przekroczeń dopuszczalnych poziomów w 62% pomiarów w porze dnia oraz aż w 82% pomiarów w porze nocy stwierdzono Pomiary długookresowe wykazały przekroczenie poziomów dopuszczalnych w 35% przypadków dla badań dobowych i w 47% przypadków dla badań nocnych. Najwięcej przekroczeń zaobserwowano w województwach podlaskim, mazowieckim i kujawsko-pomorskim oraz małopolskim i śląskim. Trendy wieloletnie wykazują spadek liczby poziomów dzwięku przekraczających 70 dB, obserwowany jest natomiast wzrost liczby poziomów hałasu drogowego w przedziale emisji 60 – 70 dB.89

Hałas kolejowy

W latach 2012-2016 w 33% pomiarów w porze dnia oraz w 61% pomiarów w porze nocy stwierdzono występowanie przekroczeń dopuszczalnych poziomów90. Analizy wskazują również na powolne, choć w niektórych przypadkach znaczne (szczególnie w odniesieniu do linii magistralnych), ograniczenie hałasu emitowanego przez ruch kolejowy. Podstawowe przyczyny to rewitalizacja wielu odcinków linii kolejowych (modernizacja nawierzchni kolejowej) oraz systematyczna wymiana taboru na emitujący mniej hałasu.

Hałas samolotowy

Z pomiarów wynika, że na razie ruch lotniczy nie powoduje przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku na terenach mieszkalnych, na których obowiązują dopuszczalne poziomy dźwięku, jednak wzrasta liczba skarg na ten rodzaj hałasu91. Hałas samolotów na terenach otaczających porty lotnicze jest akustycznym zjawiskiem uciążliwym dla ludzi i środowiska. Można oczekiwać systematycznego wzrostu poziomu hałasu z ruchu lotniczego w związku z rozwojem lotnictwa cywilnego, w tym również w zakresie general aviation (małych statków powietrznych). Będzie on jednak hamowany wprowadzaniem nowych technologii.

Hałas przemysłowy

W latach 2012 – 2016 zaobserwowano przekorczenia dopuszczalnych poziomów w ok. 33% badanych zakładach. do najgorszych obiektów pod względem emitowanego hałąsu należą obiekty prowadzące działalność rozrywkową, w nastepnej kolejności sklepy i obiekty handlowe i hurtowe oraz drobne zakłady przemysłowe zlokalizowane blisko osiedli mieszkaniowych. Generalnie obserwuje się trend spadkowy w liczbie zakładów powodujących przekroczenia.

89 Stan środowiska w Polsce 2018, GIOŚ, Warszawa 2018. 90 Stan środowiska w Polsce 2018, GIOŚ, Warszawa 2018 91 Stan środowiska w Polsce 2018, GIOŚ, Warszawa 2018

| 75 EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.6. Promieniowanie elektromagnetyczne

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska92 definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu 0 Hz do 300 GHz. Pole elektromagnetyczne (PEM) jest naturalnym elementem środowiska, jednak w związku z intensywnym rozwojem technologicznym i wzrostem zapotrzebowania na energię elektryczną środowisko poddawane jest coraz większej presji ze strony źródeł sztucznie wytwarzających PEM.

W Polsce poziom PEM w środowisku jest badany i oceniany w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) na trzech typach terenu dostępnych dla ludności:

 w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys.,

 w pozostałych miastach,

 na terenach wiejskich. Pomiarów dokonuje się w przedziale częstotliwości, co najmniej, od 3 MHz do 3 GHz (tj. częstotliwości radiowych).

Najnowsze wyniki monitoringu PEM wskazują, że wartości pól elektromagnetycznych w środowisku (tło elektromagnetyczne) utrzymują się na bardzo niskim poziomie. w żadnym punkcie pomiarowym, w którym wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska wykonały badania monitoringowe nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych poziomów PEM w środowisku. Analizując wyniki monitoringu od 2008 roku obserwujemy dość stabilny poziom pól elektromagnetycznych w środowisku. Wartości składowej elektrycznej dla poszczególnych obszarów na przestrzeni lat nie odbiegają znacząco od siebie. Stała jest tendencja, że na obszarach silnie zurbanizowanych poziomy PEM są zdecydowanie wyższe niż na pozostałych obszarach, co związane jest z większą ilością instalacji emitujących PEM do środowiska.93 w roku 2016 wyniki pomiarów PEM były zbliżone do wartości z roku 2015.

92 Dz. U. z 2017 r. poz. 519, z późn. zm.

76 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 24. Wyniki z monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku wykonanych w latach 2008- 201594 Zdarzają się przypadki przekroczenia wartości dopuszczalnych PEM w pojedynczych obiektach/zakładach (jednostki korzystające ze środowiska). w okresie 2014 – 2017 stwierdzono 10 takich przypadków. Rozwój telefonii komórkowej, rosnąca ilość stacji bazowych oraz planowane wdrożenie sieci 5G może wpłynąć w przyszłości na wzrost poziomu PEM.

3.7. Budowa geologiczna i zasoby naturalne

3.7.1. Budowa geologiczna

Polska charakteryzuje się zróżnicowaną budową geologiczną. na jej obszarze krzyżują się fragmenty trzech wielkich europejskich jednostek geologicznych: proterozoicznej platformy wschodnioeuropejskiej, młodszej, paleozoicznej platformy zachodnioeuropejskiej (wykazującej dodatkowo złożoną, mozaikową budowę) oraz alpejskiego łańcucha Karpat. Dość dokładnie odpowiadają one trzem megaregionom wyróżnianym w podziale fizycznogeograficznym Polski wg Kondrackiego. Przez obszar Polski, przekątnie z północnego zachodu na południowy wschód przebiega główna transeuropejska strefa graniczna między platformą wschodnioeuropejską a platformą zachodnioeuropejską, zwana strefą Teisseyrea-Tornquista (w skrócie strefa TT).

94 Stan środowiska w Polsce. Sygnały 2016, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2016

| 77 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 25. Regiony tektoniczne Polsk95

Platforma wschodnioeuropejska była przez całą erę paleozoiczną, mezozoiczną i kenozoiczną obszarem stabilnym, na którym osadzały się warstwy osadów o stosunkowo niewielkich miąższościach (do 5 km). Platforma ta składa się z dwóch części: krystalicznego fundamentu i pokrywy osadowej. Podłoże tworzą granitoidy oraz zmetemorfizowane skały krystaliczne takie jak gnejsy, łupki krystaliczne czy amfibolity. z kolei obszar platformy zachodnioeuropejskiej jest pokryty grubą warstwą osadów pochodzących z ery mezozoicznej i kenozoicznej. Jedynymi obszarami wydźwigniętymi są Sudety i Góry Świętokrzyskie. Obszar ten w paleozoiku ulegał gwałtownym zmianom, które ukształtowały mozaikową budowę geologiczną tej części Polski. od schyłku paleozoiku, zasadnicze zręby wgłębnej budowy geologicznej podłoża tej części Polski pozostały ukształtowane, natomiast wzdłuż strefy TT w wyniku wzmożonej subsydencji (czyli osiadania podłoża) powstała bruzda środkowopolska. od późnego permu po wczesną kredę utworzyły się w niej osady o znacznej miąższości, znacznie większej niż na pozostałych obszarach platformowych. 96

W okresie orogenezy alpejskiej osady te uległy pofałdowaniu, pocięciu uskokami i wypiętrzeniu tworząc formę znaną dziś jako wał śródpolski. Wypiętrzeniu i pocięciu uskokami uległ obszar dzisiejszych Gór Świętokrzyskich oraz obszar Sudetów i wyżyn: Śląskiej, Krakowsko-Wieluńskiej i Lubelskiej.

95 Źródło: Regionalizacja tektoniczna Polski. A. Żelaźniewicz, P. Aleksandrowski i inni, Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław 2011 96 https://archiwum.mos.gov.pl/drukuj/130_zarys_budowy_geologicznej_ziem_polskich.html

78 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Dynamiczne procesy geotektoniczne zachodziły w czasie orogenezy alpejskiej na obszarze dzisiejszych Karpat. Powstało wtedy w krótkim czasie zapadlisko z grubymi (do 3 km) osadami morskimi, w tym solnymi znanymi z Wieliczki. w pozostałej części Polski, tworzyły się cienkie osady płytkomorskie i lądowe paleogenu i neogenu w tym w tym utwory węglonośne, w których znajdują się złoża węgla brunatnego.97

Przedostatnim etapem rozwoju geologicznego Polski była epoka zlodowaceń – plejstocen, który pozostawił po sobie osady polodowcowe i charakterystyczną rzeźbę terenu, widoczną zwłaszcza w północnej części kraju. Osady czwartorzędowe grubości dochodzącej miejscami do 200 m dominują obecnie na powierzchni Polski98.

Zmiany zachodzące w budowie geologicznej Polski w poszczególnych okresach zobrazowano na mapach (Rysunek 26).

98 http://narkiewicz.eu/geolpolski-mn-23-i-2012.pdf

| 79 EPP2040 Environmental Impact Assessment

A – mapa poddewońska B – mapa bez permu mezozoiku i kenozoiku

C – mapa bez kenozoiku D – mapa bez czwartorzędu

Rysunek 26. Budowa geologiczna obszaru Polski dla poszczególnych okresów99

Mapa A – linia starego szwu tektonicznego TT (lub TTZ) - strefa Teisseyre’a-Tornquista dzieli Polskę na dwie części przekątna linia. na północnym wschodzie od niej rozciąga się platforma wschodnioeuropejska pokryta prekambryjskim podłożem w rejonie północnego Podlasia i Suwalszczyzny. Pozostały obszar płasko przykrywają osady kambru, ordowiku i syluru, wśród których występują czarne skały ilaste (łupki gazowe). na zachód od TTZ skały starszego paleozoiku są silnie sfałdowane w strefie

99 Źródło: http://narkiewicz.eu/geolpolski-mn-23-i-2012.pdf

80 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

górotworu kaledońskiego na Pomorzu albo – jak na południu Polski - leżą na odrębnych niewielkich blokach litosferycznych. Szacuje się, że TTZ jako krawędź platformy wschodnioeuropejskiej powstała ostatecznie ok. 550 mln lat temu. Sama zaś platforma też nie jest monolitem, bowiem składa się na obszarze Polski z dwóch znacznie starszych elementów – płyt litosferycznych zwanych Fennoskandią obejmującą dzisiejszy Płw. Skandynawski i Sarmacją (Podole). Szew między tymi płytami, zaznaczony w rejonie Lubelszczyzny, powstał 1,8 mld lat temu. Niewielki skrawek Polski – ziemia zamojska - zawarty między tym szwem a TTZ – ma w podłożu, na głębokości niecałych dwóch kilometrów, skały krystaliczne o wieku ponad 2 mld lat.

Mapa B – na mapie zaznaczono zarys basenu permskiego – rozległej niecki ciągnącej się od rejonu Morza Północnego wypełnionej różnorodnymi osadami o grubości dochodzącej do 3 km w centrum Polski i na Pomorzu. Wśród nich występują łupki miedzionośne, a także piaskowce i dolomity zawierające złoża gazu ziemnego i ropy oraz osady solne w postaci ogromnych słupów przebijających się do powierzchni Ziemi na przykład w Kłodawie lub w Inowrocławiu. Południowo-zachodnią część Polski zajmuje obszar górotworu (orogenu) waryscyjskiego - strefa silnie sfałdowanych i ponasuwanych na siebie skał karbońskich i starszych. w Sudetach Zachodnich i Środkowych widoczny jest wewnętrzny górotwór o bardzo skomplikowanej, mozaikowej budowie. Przed czołem orogenu na wschodzie powstało zapadlisko górnośląskie z grubymi pokładami węgla karbońskiego. Inne osady (np. wapienie i dolomity wydobywane w Górach Świętokrzyskich i w regionie krakowskim) – zaznaczone są kolorem szarym. na Lubelszczyźnie w skałach tych występują niewielkie złoża ropy i gazu, a w karbonie okolic Łęcznej – węgla.

Mapa C – osady górnokredowe, zaznaczone są na zielono. na południowym zachodzie występują osady starsze, w tym triasowe (różowy), a kreda górna wypełnia mniejsze niecki rozwinięte na różnych skałach starszych. na północnym wschodzie jednolity płaszcz osadów kredy górnej.

Mapa D – na południu górotwór karpacki zbudowany jest w północnej, zewnętrznej części głównie z nasunięć łupkowo-piaskowcowych osadów fliszowych kredy i paleogenu (23-145 mln lat). Część wewnętrzna (Tatry) składa się z ponasuwanych skał starszych, związanych z odrębną płytą litosfery, która dosunęła się do płyty północnej wzdłuż szwu pienińskiego, zaznaczonego grubą czerwoną linią.100

Najważniejsze uskoki zlokalizowane na obszarze Polski pokazano na mapie (Rysunek 27).

100 http://narkiewicz.eu/geolpolski-mn-23-i-2012.pdf

| 81 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 27. Mapa najważniejszych uskoków zlokalizowanych na obszarze Polski101

101 Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.adam.krynicki.net/lo/mapy/pol_tektonika.jpg

82 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.7.2. Zasoby

Obecność zasobów środowiska warunkuje dostęp do surowców dla gospodarki oraz wpływa na jakość życia ludzi.

Zasoby bilansowe i wydobycie ważniejszych kopalin w Polsce według stanu na dzień 31 grudnia 2018 roku przedstawiono poniżej (Tabela 9).

Tabela 9. Zasoby bilansowe i wydobycie ważniejszych kopalin w Polsce w 2018 r. – w mln ton; gaz ziemny i metan w mld m3; ropa i gaz (zasoby wydobywane)102

Liczba złóż Zasoby bilansowe Wydobycie Kopalina Stan na Zagospodaro w tym zasoby (ilość/rok) Razem wane zagospodarowane 31 XII 2018 r.

Surowce energetyczne 5.25 - gazowe 363 230 241.95 133.12 0.94 - ciekłe 86 59 23.56 22.15 - stałe 252 54 83,751.74 23,532.40 125.02

4.93 Gaz ziemny 298 203 139.93 89.88 0.32 Metan z pokładów węgla 65 27 102.02 43.24 0.94 Ropa naftowa 86 59 23.56 22.15 Węgle brunatne 91 9 23,315.52 1,224.50 61.14 Węgle kamienne 161 45 61,436.22 22,307.90 63.88

Surowce metaliczne 33 9 2,540.44 1,677.11 31.78

Rudy cynku i ołowiu 20 3 83.96 14.08 1.59

Rudy miedzi 12 6 1,905.65 1,663.03 30.25

Rudy molibdenowo- 1 - 550.83 - - wolframowo-miedziowe

surowce chemiczne 50 11 91,547.17 14,995.59 4.77

Baryty - 5 - 5.67 - Fluoryt - 2 - 0.54 - Siarka 19 5 502.93 17.57 0.64 Sole potasowo- - 5 - 686.15 - magnezowe 19 6 90,351.88 14,978.02 4.13 Sól kamienna

surowce inne (skalne) 13,351 4,681 61344.59 20,748.36 347.90

W Polsce największy udział ilościowy w wydobyciu mają surowce skalne – ok. 347 mln ton. Kolejną pozycję zajmują surowce energetyczne: węgiel kamienny i brunatny. Polska nadal posiada duże zasoby węgla.

102 Źródło: Bilans zasobów kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2018 r., Państwowy Instytut Geologiczny – PIB, 2019

| 83 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Pozostałe surowce, takie jak konwencjonalny gaz ziemny i ropa naftowa występują w małej ilości. Okres dostępności krajowych zasobów gazu ziemnego szacuje się na 30 lat, przy stałym poziomie importu, a na 10 lat bez dostaw zagranicznych. Natomiast, krajowe zasoby węgla kamiennego i brunatnego pokryją długoterminowo zapotrzebowanie na te surowce.

Rozmieszczenie występowania złóż podstawowych surowców energetycznych w Polsce przedstawiono na rysunku (Rysunek 28).

Pozostałe surowce, takie jak konwencjonalny gaz ziemny i ropa naftowa występują w małej ilości. Rozmieszczenie występowania złóż podstawowych surowców energetycznych w Polsce przedstawiono na niżej zamieszczonych mapach.

Gaz ziemny

Złoża gazu ziemnego zlokalizowane są głównie na obszarze Niżu Polskego, udokumentowano je również na przedgórzu Karpat, a niewielkie zasoby gazu występują także w małych złożach obszaru Karpat oraz w polskiej strefie ekonomicznej Bałtyku. na terenie Niżu znajdują się przede wszystkim złoża gazu ziemnego zaazotowanego zawierającego od 30% do 80% metanu, tylko kilka złóż zawiera gaz ziemny wysokometanowy. z kolei na przedgórzu Karpat i na obszare Karpat zlokalizowane są głównie złoża wysokometanowe. na Bałtyku gaz występuje w złożach samodzielnie lub razem z ropą naftową. Udokumentowane złoża Niżu Polskiego obejmują 72% wydobywanych zasobów gazu ziemnego, przedgórze 23% tych zasobów, natomiast Karpaty i Bałtyk odgrywają podrzędną rolę w zasobach (odpowiednio 3% i 1 %).

W roku 2018 stan wydobywanych zasobów wynosił ok. 142 mld m3, w tym zagospodarowanych złóż ok. 90,6 mld m3, co stanowi 64% ogólnej ilości zasobów wydobywanych. Zasoby przemysłowe złóż gazu ziemnego wyniosły 66.6 mld m3.

W 2018 r. wydobycie gazu ziemnego wynosiło 4,9 mld m3 i było nieco niższe niż w 2017 r.

Ropa naftowa

W roku 2018 było 86 udokumentowanych złóz ropy naftowej, w tym: 29 w Karpatach, 12 na przedgórzu, 43 na Niżu Polskim i 2 na Bałtyku. Złoża w Karpatach i na przedgórzu jako najstarsze są już na wyczerpaniu, największe znaczenie mają złoża zlokalizowane na Niżu Polskim, których wydobywane zasoby wynosiły 66%. Drugie pod względem ważności są złoża wydobywane na Bałtyku (27% zasobów krajowych).

Najbardziej znaczące złoża pod względem zasobowym to: BMB koło Gorzowa Wielkopolskiego (skrót od nazw miejscowości Barnówko-Mostno-Buszewo), Lubiatów, Grotów i Cychry. W złożach zagospodarowanych występuje 92% zasobów krajowych.

W 2018 roku stan wydobywalnych zasobów ropy naftowej i kondensatu wyniósł 23 957 mln t, a wydobycie ze wszystkich złóż - 937,04 tys. t.

Węgiel kamienny

Złoża węgla kamiennego w Polsce wydobywane są w dwóch zagłębiach: Górnośląskim Zagłębiu Węglowym (GZW) oraz w jednej kopalni Bogdanka w Lubelskim Zagłębiu Węglowym (LZW). na terenie trzeciego zagłębia – Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego (DZW) – eksploatacja prowadzona była

84 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

w przeszłości. 80% udokumentowanych zasobów bilansowych węgla kamiennego występuje w GZW. w Lubelskim Zagłębiu Węglowym działa jedna kopalnia – Bogdanka. w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym zaniechano wydobycia w ostatniej kopalni Nowa Ruda w 2000 r. z powodu trudnych warunków geologiczno-górniczych, powodujących nierentowność wydobycia. Prowadzone ostatnio prace poszukiwawczo-rozpoznawcze terenie DZW udokumentowałyo dwa nowe złoża: w 2014 r. – złoże Nowa Ruda Pole Piast Rejon Wacław- Lech, a w 2016 r. - Heddi II.

Zasoby prognostyczne węgla kamiennego w Polsce oszacowane w 2009 r. wynosiły 20 041,7 mln t, a zasoby perspektywiczne 31 652,7 mln t. w ostatnich latach prowadzono prace poszukiwawczo rozpoznawcze i dokumentacyjne, które w nastepnym bilansie mogą zmienić powyższe dane.

Udokumentowane zasoby bilansowe złóż węgla kamiennego w 2018 r. wynosiły 61 436 mln t. Węgle energetyczne stanowią prawie 70% zasobów, węgle koksujące ok. 29%, a inne typy węgli stanowią 1,28% wszystkich zasobów węgla. Zasoby złóż zagospodarowanych wynosiły ok. 36% zasobów bilansowych (22 308 mln t). Zasoby przemysłowe kopalń, ustalone w projektach zagospodarowania złoża (pzz), wynosiły na koniec 2018 r. 3 605,45 mln t., a wydobycie wyniosło 63,88 mln t.

Metan pokładów węgla

Złoża metanu udokumentowane zostały tylko dla Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w Dolnośląskim i Lubelskim rozpoznanie warunków metanowych jest słabe. Wykorzystanie metanu z pokładów wegla jest ważne z dwóch powodów: bezpieczeństwa wydobycia węgla oraz jako pozyskanie energii z niekonwencjonalnego źródła. Udokumentowane zasoby bilansowe wydobywalne w 2018 r. wynosiły 102 021 mln m3, wydobycie metanu (odmetanowanie) - ok. 321 mln m3. w sumie emisja metanu wyniosła 542 mln m3 wliczając emisję z pokładów węgla niskometanowych. Geologiczne zasoby prognostyczne i perspektywiczne metanu w GZW oceniono na koniec 2009 r. na ok. 107 mld m3, znacznie mniejsze prognozy zasobów są określone dla Zagłębia Dolnośląskiego i Lubelskiego.

Wegiel brunatny

Geologiczne zasoby bilansowe węgli brunatnych wynosiły 23 315 mln t, z czego większość (23 315 mln t) stanowiły węgle energetyczne, a pozostałe 0,64 mln t to węgle bitumiczne. Zasoby bilansowe w złożach zagospodarowanych oszacowana na ok. 5% łącznych geologicznych zasobów bilansowych (1 224 mln t) wydobywanych z 5 kopalni: Bełchatów, Turów, Adamów, Konin i Sieniawa. Zasoby przemysłowe w 2018 r. wynosiły 1 048 mln t. Wydobycie węgla brunatnego w 2018 r. kształtowało się na poziomie 61 144 tys. t. w 2018 r. rozpoczęto wydobycie ze złoża Sieniawa 2. Aż 57% łącznego wydobycia pochodzi ze złoża Bełchatów – pole Szczerców, a 20% ze złoża Bełchatów-pole Bełchatów.

Około 16.5% (3 690 mln t) bilansowych zasobów geologicznych złóż węgla brunatnego zlokalizowanych jest w tzw. rowie poznańskim. Są to złoża: Czempin, Gostyń, Krzywin i Mosina. Wg PEP2040 za perspektywiczne uznaje się złoża Złoczew (łódzkie) oraz Ościsłowo (wielkopolskie), a w dalszej kolejności Gubin (lubuskie).

W tabeli zamieszczonej niżej (Tabela 10) wymieniono najważniejsze parametry złóż uznanych za perspektywiczne.

Tabela 10. Charakterystyka złóz perspektywicznych wegla brunatnego103

103 Źródło: Bilans zasobów kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2018 r., Państwowy Instytut Geologiczny – PIB, 2019

| 85 EPP2040 Environmental Impact Assessment

złoże województwo Zasoby geologiczne

bilansowe pozabilansowe

Czempiń Wielkopolskie 1,034,578 93,278

Gostyń Wielkopolskie 1,988,830 61,006

Krzywin Wielkopolskie 666,507 133,239

Złoczew Łódzkie 611,969 12,597

Ościsłowo Wielkopolskie 41,317 18,849

Gubin, Gubin 1 i Gubin 2 Lubuskie 1,613,500 83,732

86 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 28. Złoża surowców energetycznych w Polsce104

104 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PIG-PIB http://dm.pgi.gov.pl/dm/DownloadManager_v1.aspx

| 87 EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.8. Gospodarka odpadami

Na przestrzeni ostatnich lat zauważa się proces wyczerpywania zasobów, w związku z czym odpady coraz bardziej zaczynają być traktowane jako źródło surowców. Dlatego też UE podejmuje działania mające na celu wdrożenie zrównoważonych wzorców konsumpcji i produkcji oraz stopniowe przechodzenie do gospodarki cyrkulacyjnej. w najbliższej przyszłości należy spodziewać się efektów tych działań również w Polsce. Istotne znaczenie ma także potencjał zasobów energii odnawialnej.

Zgodnie z danymi GUS105 za 2017 rok, wytworzono w Polsce 126 mln t wszystkich odpadów (przemysłowych i komunalnych). Odpady przemysłowe stanowią ponad 91% całkowitej masy wszystkich wytworzonych odpadów, odpady komunalne to ok. 12 mln t Ilość odpadów komunalnych i przemysłowych utrzymuje się na podobnym poziomie od roku 2010.

Tabela 11. Wytworzone odpady (bez odpadów komunalnych) oraz sposoby ich zagospodarowania (w mln t)106 Wytworzone odpady i sposoby ich zagospodarowania 2017 rok [mln t]

Odpady wytworzone w ciągu roku (bez odpadów komunalnych) 113.8

Odzysk 55.8

Unieszkodliwianie (razem) 53.4

a) składowanie 48.4

b) inne 5

Czasowe magazynowanie lub przekazane innym odbiorcom 4.5

Dotychczas składowane (nagromadzone, stan w końcu roku) 1,736.50

W 2017 r. ok. 49% wytworzonych odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych) poddano procesom odzysku, ok. 47% unieszkodliwiono, przy czym ok. 43% unieszkodliwiono poprzez składowanie. Ogólna ilość odpadów dotychczas składowanych (z wyłączeniem odpadów komunalnych) wynosiła na koniec 2016 r. 1736,5 mln t.

Średnio na każdego mieszkańca Polski przypada rocznie 0,31 t odpadów komunalnych. dla porównania średnia ilość odpadów komunalnych na jednego mieszkańca UE w skali roku wynosi 0,48 t.

Wyraźnie zmniejsza się udział odpadów komunalnych poddanych składowaniu, jeszcze w 2012 roku udział odpadów komunalnych poddanych składowaniu w ogólnej liczbie wytworzonych odpadów komunalnych wynosił 62%, natomiast na koniec 2017 roku wynosił 42%. 57% odpadów komunalnych wytworzonych w 2017 roku poddano procesom odzysku, w tym 27% procesom recyklingu, 23% procesom przekształcania

105 GUS: Ochrona środowiska 2018. 106 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Ochrona środowiska 2013

88 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

termicznego z odzyskiem energii, a 7% biologicznym procesom przetwarzania (kompostowania lub fermentacji).

Wzrasta powoli ilość odpadów komunalnych zbieranych selektywnie – od roku 2012 do roku 2017 masa zebranych selektywnie odpadów zwiększyła się z 1 mln t odpadów do ponad 3 mln t (27% ogółu wytworzonych odpadów)

Jako główne obszary problemowe w zakresie gospodarowania odpadami w Polsce należy wskazać następujące zagadnienia:

 nadal jeszcze wysoki udział unieszkodliwiania odpadów poprzez składowanie, w tym przemysłowych  nieefektywne instalacje odzysku odpadów komunalnych,  brak rynku recyklingu odpadów  niewystarczająca jakość odpadów poddanych recyklingowi,  brak zbilansowania instalacji do gospodarowania odpadami w celu osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku i recyklingu,  problem z zagospodarowaniem wzrastającej ilości osadów ściekowych,  brak wystarczających działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów,  brak wystarczającej liczby instalacji do termicznego unieszkodliwiania odpadów,  niewielki wskaźnik selektywnej zbiórki odpadów,  niewystarczający odzysk odpadów przemysłowych.

3.9. Krajobraz, rzeźba i degradacja terenu

Krajobraz oznacza obszar, postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych jak również ludzkich. Typy krajobrazu w Polsce dzieli się na 4 grupy: krajobraz nizin, krajobraz wyżyn i niskich gór, krajobrazy gór średnich i wysokich, krajobrazy dolin i obniżeń. Typy krajobrazów oraz ich lokalizację przedstawiono na mapie (Rysunek 29).

| 89 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 29. Typy krajobrazów Polski107

Ukształtowanie powierzchni Polski cechuje tzw. pasowy układ rzeźby. Pomimo niewielkiego średniego wzniesienia kraju na poziomem morza (173 m.n.p.m.), w Polsce występuje duże zróżnicowanie ukształtowania terenu, występują tu zarówno góry wysokie typu alpejskiego jak i góry niskie, średnie i niziny. Charakterystyczne w ukształtowaniu terenu Polski jest nachylenie obszaru z południowego wschodu na północny zachód. w zdecydowanej większości na terenie Polski występują obszary nizinne

107 Żródło: https://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGWiRL/APW/Rozdzial1/1.4.1.Typy_krajobrazow.png

90 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

(91% powierzchni kraju). Najwyżej położonym punktem w Polsce jest szczyt Rysów – 2499 m n.p.m., najniżej położony punkt leży w depresji o głębokości 1,8 m p.p.m. w Raczkach Elbląskich.

Rysunek 30. Mapa hipsometryczna Polski108

3.10. Zagrożenia naturalne

Zagrożenia naturalne wywołują duże straty ludzkie i materialne. do zagrożeń naturalnych zaliczyć można między innymi powodzie, trzęsienia ziemi, susze czy pożary.

3.10.1. Zagrożenie powodziowe

Powodzie należą do naturalnych zjawisk. Niektóre działania człowieka (np. przyrost zabudowy mieszkaniowej i wzrost wartości majątku na obszarach zalewowych, a także obniżenie naturalnego potencjału retencyjnego zlewni w związku z zagospodarowania przestrzeni) i zmiany klimatyczne przyczyniają się do zwiększenia prawdopodobieństwa występowania powodzi i zaostrzenia ich negatywnych skutków109.

W toku przygotowania wstępnej oceny ryzyka powodziowego w Polsce wykonanej przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w 2011 roku, wydzielono obszary potencjalnie narażone

108 Atlas obszarów wiejskich w polsce, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 109 Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, Dz. U. UE L 288 z 2007 r., PEP2040. 27.

| 91 EPP2040 Environmental Impact Assessment

na niebezpieczeństwo powodzi: 839 rzek o łącznej długości 27 161 km. Przeprowadzone analizy wskazały 548 rzek niezakwalifikowanych jako generujące obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi. Występowanie znaczących powodzi historycznych, powodzi prawdopodobnych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi stwierdzono w 12 regionach wodnych w ramach obszarów dorzeczy 6 rzek: Odry, Łaby, Wisły, Pregoły, Niemna i Dniestru. do obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w i cyklu planistycznym zakwalifikowano 253 rzeki lub odcinki rzek oraz 14,4 tys. km dla morskich wód wewnętrznych i odcinków Przymorza110.Obecnie opracowywana będzie aktualizacja map w ramach II cyklu planistycznego.

Na rysunku poniżej przedstawiono mapę pochodzącą ze wstępnej oceny ryzyka powodziowego z naniesionymi obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi (Rysunek 31).

110 http://powodz.gov.pl/pl/mapy_I_cykl_planistyczny_2013

92 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 31. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi według Wstępnej oceny ryzyka powodziowego111

3.10.2. Ryzyko wystąpienia suszy

Polska jest krajem, dla którego już wiele lat temu określono zagrożenie suszą, a występujące zmiany w klimacie najprawdopodobniej będą to zagrożenie potęgować. Wskaźnikiem, który dobrze określa

111 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze zweryfikowanej oceny ryzyka powodziowego, KZGW; Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej — Państwowy Instytut Badawczy, 2015 http://mapy.isok.gov.pl/imap/

| 93 EPP2040 Environmental Impact Assessment

warunki meteorologiczne powodujące suszę, jest klimatyczny bilans wodny (KBW) — obliczany jako różnica między sumą opadów a sumą ewapotranspiracji potencjalnej w danym okresie. Wskaźnik ten uwzględnia zarówno opad atmosferyczny, jak i temperaturę. Poniżej (Rysunek 32) przedstawiono poglądową mapę klimatycznego bilansu wodnego Polski podczas półrocza letniego, opracowaną według danych z wielolecia 1951-1990112.

Rysunek 32. Rozkład klimatycznego bilansu wodnego Polski podczas półrocza letniego w latach 1951- 1990113

W 2018 roku wysokie temperatury powietrza i znaczne niedobory opadów atmosferycznych spowodowały wystąpienie suszy w wielu rejonach kraju. w kwietniu i maju średnie temperatury w całym kraju przekraczały średnie temperatury z wielolecia. w czerwcu przekraczały średnią wieloletnią o średnio 2,5oC (we Wrocławiu nawet o 3,2oC). Zjawisku ekstremalnie wysokich temperatur towarzyszyły niewielkie i rzadko występujące deszcze, sytuacja ta spowodowała braki wilgoci w glebie. Ubytek wilgoci w wyniku parowania z gleby i roślin w połączeniu z niedostatkiem opadów powodowały utrzymujący się stan suszy glebowej. Wilgotność gleby w warstwie korzeniowej na części obszaru kraju spadła w drugiej połowie maja

112 Rojek M., Rozkład przestrzenny klimatycznych bilansów wodnych na terenie Polski w okresie 1951-1990, Zesz. Nauk. AR Wroc., Inż. Środ. 1994 VI, 243: 9-21. 113 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rojek M., Rozkład przestrzenny klimatycznych bilansów wodnych na terenie Polski w okresie 1951-1990, Zesz. Nauk. AR Wroc., Inż. Środ. 1994 VI, 243:9-21

94 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

nawet poniżej 25% co świadczy o głębokiej suszy glebowej. w czerwcu w Polsce środkowej i północnej, odnotowano sumy opadów atmosferycznych stanowiące około 30% normy.

Susza atmosferyczna (niedobór opadów deszczu), która spowodowała rozwój głębokiej suszy rolniczej, wpłynęła również na spadek stanów wód w rzekach. na głównych rzekach Polski i większości ich dopływów, szczególnie w Polsce południowej, stany wody utrzymywały się w strefie stanów niskich lub na pograniczu niskich i średnich co prezentuje niżej zamieszczona mapa. Przepływy zaczęły spadać poniżej wartości średniej z niskich przepływów z wielolecia, co wskazuje na niżówki hydrologiczne na znacznych odcinkach polskich rzek.114

Rysunek 33. Strefy stanów wody głównych rzek w Polsce w dniu 10 lipca 2018 roku115

W 2019 roku również wystąpiła także susza rolnicza - wg oceny IUNG - średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego dla Polski była ujemna od 21 marca do sierpnia. Ujemny bilans obejmował w okresie letnim obszar środkowej i zachodniej Polski.

114 http://www.imgw.pl/2018/07/13/susze-w-polsce-podsumowanie/ 115 http://www.imgw.pl/2018/07/13/susze-w-polsce-podsumowanie/

| 95 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Susze są jednym z najbardziej dotkliwych zjawisk naturalnych mających ogromny wpływ na rolnictwo i gospodarkę. co więcej, zjawisku suszy nie da się zapobiegać, żadne z działań doraźnych jakie możnaby zastosować nie są skuteczne. Konieczne jest zatem podejmowanie działań długofalowych w perspektywie wieloletniej.

3.10.3. Osuwiska

Osuwiska są jednym ze zjawisk powodujących katastrofy naturalne. Są zaliczane do ruchów masowych ziemi i charakteryzują się nagłym poślizgiem materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuż wyznaczonej strefy osłabienia określanej, jako powierzchnia poślizgu.

Powstanie tej strefy osłabienia może być całkowicie naturalnym zjawiskiem, może też być spowodowane działalnością człowieka.

Osuwiska najczęściej dotyczą naturalnych stoków, zboczy dolin i zbiorników wodnych, źródlisk, wykopów i nasypów oraz wyrobisk, zwłaszcza jeśli warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych występują naprzemiennie. do uaktywnienia osuwiska dochodzi na skutek nagłego obciążenia górnej krawędzi skarpy lub zmniejszenia wytrzymałości na ścinanie, a także w wyniku takich zmian jak podcięcie dolnej części skarpy, znaczne wahania poziomu wód gruntowych, wietrzenie, nasiąknięcie gruntu w wyniku intensywnych opadów, wstrząsy sejsmiczne. Schemat budowy osuwiska zamieszczono poniżej (Rysunek 34).

96 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 34 Budowa osuwiska116 W Polsce osuwiska i tereny zagrożone osuwiskami występują przede wszystkim na obszarze Karpat (osuwiska karpackie stanowią 95% wszystkich osuwisk i terenów zagrożonych w Polsce), w strefie brzegowej Bałtyku oraz na stokach dolin rzek nizinnych.

W 2005 r. liczbę osuwisk i terenów zagrożonych osuwiskami w Karpatach oceniano wstępnie na ponad 20 000. Prace prowadzone w latach 2008-2010 w ramach Projektu SOPO (System Osłony Przeciwosuwiskowej) pozwoliły te dane uszczegółowić na terenie 34 gmin karpackich i dane te ekstrapolować na pozostały obszar Karpat. Obecnie szacuje się, że liczba osuwisk w Karpatach może zawierać się w przedziale 50 000-60 000. Wskaźnik osuwiskowości wyrażający wielkość obszaru objętego i zagrożonego osuwiskami w stosunku do powierzchni terenu ogółem jest w Karpatach szacowany na 30- 40%. z kolei zagrożenia osuwiskowe na wybrzeżu Bałtyku są związane z rzeźbą strefy brzegowej i jej strukturą geologiczną, w tym litologią i miąższością osadów. do rozwoju osuwisk na tym obszarze przyczynia się erozja wybrzeża, a także narastające tempo cofania się klifów w głąb lądu. 117

W pozostałych częściach kraju osuwiska można napotkać na obszarach rzeźby młodoglacjalnej, w północnej i środkowej części kraju oraz wzdłuż dolin dużych rzek. Największe osuwiska występują w okolicach Dobrzynia, Wyszogrodu, Płocka i Sandomierza Jastrzębiej Góry, a także w niektórych częściach Sudetów (np. w Górach Bardzkich) i na obszarach powierzchniowej eksploatacji górniczej (na stokach dużych odkrywek w rejonie Turoszowa i Konina).118

116 Źródło: Highland L.: Landslide Types and Processes, U.S. Geological Survey Fact Sheet 2004, rysunek pobrany z witryny Katedry Geologii Podstawowej, Wydział Nauk o Ziemi UŚ 117 https://www.mos.gov.pl/srodowisko/geologia/osuwiska/gdzie-wystepuja-osuwiska-w-polsce/ 118 https://www.mos.gov.pl/srodowisko/geologia/osuwiska/gdzie-wystepuja-osuwiska-w-polsce/

| 97 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rozmieszczenie obszarów narażonych na występowanie osuwisk w Polsce przedstawiono w sposób poglądowy na mapie (Rysunek 35).

Rysunek 35. Rozmieszczenie obszarów zagrożonych ruchami masowymi ziemi w Polsce119

119 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zamieszczonych w witrynie PIG oraz na stronie projektu SOPO

98 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Skutkiem wystąpienia osuwiska jest przede wszystkim zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi — szybkość osuwania się ziemi jest różna, ale w skrajnych przypadkach może wynosić od kilku centymetrów do kilku metrów na sekundę. Osuwiska powodują zniszczenie posadowionych na ich obszarze obiektów budowlanych oraz infrastruktury (sieć drogowa, kanalizacyjna, linie telekomunikacyjne, elektryczne, gazociągi). Powierzchnia ziemi często wymaga przeprowadzenia rekultywacji. ze względu na częste występowanie osuwisk w rejonie Karpat ocenia się, że występuje tam jedno osuwisko na 5 km drogi jezdnej.

Możliwości przeciwdziałania osunięciom ziemi są ograniczone. Przede wszystkim konieczna jest identyfikacja osuwisk i obszarów ich potencjalnego występowania oraz ich monitorowanie. Celowe jest też zrezygnowanie z zabudowy terenów osuwiskowych, a nawet przeniesienie infrastruktury poza obszar osuwiska.

Wznoszenie budowli na osuwisku czy terenie osuwiskowym jest technicznie możliwe, jeśli następuje po wzmocnieniu zbocza i likwidacji zagrożenia osuwiskowego. Jest to proces często dość kosztowny, jednak niezbędny dla zapewnienia bezpieczeństwa budowli. to samo dotyczy przebiegu dróg i innych inwestycji liniowych, które powinno się projektować z uwzględnieniem oceny zagrożenia osuwiskowego.

Szczególna rola w monitorowaniu i udostępnianiu danych o osuwiskach w Polsce przypada Państwowemu Instytutowi Geologicznemu, który realizuje projekt System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO). Celem tego projektu jest rozpoznanie, udokumentowanie i zaznaczenie na mapie w skali 1 : 10 000 wszystkich osuwisk oraz terenów potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi w Polsce oraz założenie systemu monitoringu wgłębnego i powierzchniowego na 100 wybranych osuwiskach. Rozpoznanie terenu osuwisk w dalszym etapie wspomoże opracowanie systemu prognozowania, oceny i redukcji ryzyka osuwiskowego w Polsce. Etapy i i II Projektu SOPO zakończyły się odpowiednio w 2008 i 2015 r. w kwietniu 2016 rozpoczęto realizację etapu III.120

3.10.4. Sejsmiczność obszaru Polski

Położenie, budowa i ewolucja geologiczna Polski, w której dominują paleozoiczne i mezozoiczne skały osadowe, o miąższości dochodzącej niekiedy do 15 km zalegające na sztywnym podłożu platformy wschodnioeuropejskiej i w miarę ustabilizowanym obecnie fundamencie krystalicznym objętym paleozoicznymi ruchami orogenicznymi, wskazuje na asejsmiczność tego obszaru.

Ostatnie duże trzęsienia ziemi na obszarze kraju związane były z okresem fałdowań alpejskich ok. 150-20 mln lat temu. Wówczas zostały zmienione tektoniczne głównie masywy górskie Sudetów i Gór Świętokrzyskich. Liczne trzęsienia ziemi występowały również w okolicach Pienińskiego Pasa Skałkowego, który tworzy wyraźną granicę tektoniczną między Karpatami Wewnętrznymi a Karpatami Zewnętrznymi.121

Obecnie zjawiska sejsmiczne występują w Polsce pomimo uznania tego obszaru, jako asejsmicznego, jednak zjawiska te nie przybierają takich rozmiarów jak to możemy obserwować na aktywnych obszarach sejsmicznych. w Polsce wyróżnia się 11 regionów sejsmicznych122:

120 Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, System Osłony Przeciwosuwiskowej; http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO 121 Zwoliński, Zb., 1997. Trzęsienia ziemi w Polsce. [Online] http://www.staff.amu.edu.pl/~sgp/gw/tzpl/gwtzpl.html, Instytut Paleogeografii i Geoekologii UAM, Poznań 122 wg V. Schenk, Z. Schenkova, P. Kottnauer, B. Guterch, P. Labak - Earthquake Hazard maps for the Czech Republic, Poland and Slovakia

| 99 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 I Zachodniopomorski  II Białostocki  III Polski Centralnej i Pogranicza  IV Gór Świętokrzyskich  V Karkonoszy i Kotliny Kłodzkiej  VI strzelińsko - Hronowski  VII Śnieżnika  VIII Opawski  IX Cieszyński  X Pieniński  XI Krynicki

Wielkości charakteryzujące trzęsienie ziemi podaje się często w skali Richtera, natomiast w Europie obecnie stosowana jest skala intensywności EMS-98. Skale te określają różny stopień natężenia oraz zasięgu oddziaływania wstrząsów ziemi. Wstrząsy poniżej 2 w skali Richtera określa się jako mało odczuwalne przez człowieka, wstrząsy nieszkodliwe, aczkolwiek odczuwalne mieszczą się w zakresie 4-5, natomiast wstrząsy powyżej 6,2 w skali Richtera są mocno odczuwalne przez ludzi i powodują ogromne zniszczenia.

Analizując dane historyczne dotyczące zjawisk sejsmicznych na terenie Polski, słabe trzęsienia ziemi (najczęściej o sile ok. 4 stopni Richtera) występowały w okolicach Karpat, Sudetów, Karkonoszy i Śląska. Zaobserwowano także zjawiska sejsmiczne na Pomorzu Zachodnim, środkowej Polsce w okolicach Płocka, Kielc, Lublina oraz w okolicach Bełchatowa. Informacje o pierwszych trzęsieniach ziemi pochodzą z roku ok. 1000. w roku 1443 w okolicach Ślęzy wystąpiło najsilniejsze z odnotowanych na ziemiach polskich trzęsień ziemi ok. 6 w skali Richtera. Wg dokumentów historycznych trzęsienie spowodowało rozległe zniszczenia kościołów i kamienic we Wrocławiu, w Krakowie (kościół św. Katarzyny) i Brzegu, zginęło ok. trzydziestu osób123. Przypadki trzęsień ziemi wydarzyło się także na Wysoczyźnie Białostockiej na Równinie Augustowskiej. z ostatnich silniejszych trzęsień ziemi warto odnotować 2 wydarzenia z 2004 roku: w obwodzie kaliningradzkim o sile 5,3 (wg USSG – 5) szeroko odczuwalne w północno-wschodniej Polsce, na Litwie i Białorusi oraz niezależne zjawisko na Podhalu o sile 4,7. Podsumowując obszar Platformy Wschodnioeuropejskiej wykazuje niewielką aktywność sejsmiczną, rejonie strefy Tornquista - Teisseyre’a nie dochodzi do silniejszych wstrząsów, spokojna jest też Platforma Zachodnioeuropejska. w rejonie Sudetów występowanie wstrząsów związane jest ze stosunkowo dużą sejsmicznością Masywu Czeskiego, natomiast obserwacje sejsmiczne prowadzone przez Stację w Książu (Wałbrzych) wskazują na niewielką aktywność ognisk sudeckich w ostatnich latach. Najbardziej aktywne sejsmicznie są Karpaty, co wiąże się z młodym wiekiem tych gór. Ogniska wstrząsów karpackich zlokalizowane są w uskokach i wzdłuż głównych nasunięć tektonicznych. Stacja Sejsmologiczna w Niedzicy stale rejestruje słabe zjawiska z obszaru Karpat, ale trzęsienia o sile wyczuwalnej przez ludzi występują rzadko.124

Podobne wnioski wynikają z analizy mapy trzęsień ziemi w Polsce w latach 1900 – 2012 przygotowanej przez Amerykańską Służbę Geologiczną (USGS). Obserwowane trzęsienia ziemi między 1900 a 2012 rokiem

123 Zwoliński, Zb., 1997. Trzęsienia ziemi w Polsce. [Online] http://www.staff.amu.edu.pl/~sgp/gw/tzpl/gwtzpl.html, Instytut Paleogeografii i Geoekologii UAM, Poznań 124 Sejsmiczność Polski Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk Zakład Sejsmologii i Fizyki Wnętrza Ziemi,

100 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

na ogół zlokalizowane były na Dolnym i Górnym Śląsku, Karpatach i okolicach Bełchatowa. Przy czym wstrząsy te charakteryzowały się siłą od 4 do co najwyżej 5 stopni w skali Richtera, a ich głębokość, nie przekraczała najczęściej 69 km.125 Należy też dodać, że trzęsienia ziemi w Polsce w bardzo niewielkim stopniu mają charakter typowych trzęsień tektonicznych wywołanych naprężeniami w skorupie ziemskiej. Najczęściej są to trzęsienia zapadowe spowodowane przez:

 osiadanie stropu wyrobisk górniczych na obszarach kopalnianych (np. Górny Śląsk),  zapadanie się stropów próżni krasowych (np. Sudety, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska),  zapadliska w obrębie solnych formacji diapirowych (np. Pomorze),  ruchy wielkich mas ziemnych na skutek procesów osuwiskowych (np. Karpaty).126

Sejsmiczność indukowana, jedna z większych tego typu na świecie jest specyfiką Polski i wynika z prowadzenia prac górniczych Wstrząsy górnicze w Polsce występują na Górnym Śląsku, w Legnicko- Głogowskim Okręgu Miedziowym oraz w rejonie Bełchatowa. Są one relatywnie mniejsze od naturalnych. Wynika to z faktu, że górotwór na mniejszej głębokości nie jest w stanie nagromadzić tak wysokich naprężeń, jak na dużej głębokości.127

3.11. Zabytki 128

W Polsce znajdują się liczne obiekty zabytkowe o znaczeniu regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Mają one istotne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego, a także wpływają na możliwości rozwoju sektora turystyki. Rozmieszczenie ważniejszych obiektów zabytkowych w Polsce przedstawiono na mapie (Rysunek 36).

Należy zwrócić uwagę również na zabytki archeologiczne odkryte i nieodkryte, które mogą kolidować z działaniami prowadzonymi w ramach realizacji inwestycji zawartych w PEP2040.

125 USSG, http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/world/poland/seismicity.php 126 Zwoliński, Zb., 1997. Trzęsienia ziemi w Polsce. [Online] http://www.staff.amu.edu.pl/~sgp/gw/tzpl/gwtzpl.html, Instytut Paleogeografii i Geoekologii UAM, Poznań, [10.12.2014 - data odwiedzenia strony] 127 Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk Zakład Sejsmologii i Fizyki Wnętrza Ziemi WSTRZĄSY INDUKOWANE 128 Pod pojęciem tym uwzględnia się również odkryte i nieodkryte zabytki archeologiczne, w tym morskie.

| 101 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 36. Ważniejsze obiekty zabytkowe w Polsce129

129 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Narodowego Instytutu Dziedzictwa i stron internetowych UNESCO http://geopoeral.nid.pl/SDIPortal, http://whc.unesco.org, http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo- kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/polskie-obiekty

102 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

3.12. Zestawienie problemów w dziedzinie jakości środowiska

Niżej, w (Tabela 12) przedstawione zostały najważniejsze problemy zidentyfikowane w obszarze jakości środowiska i wpływu na zdrowie.

Tabela 12. Główne problemy jakości środowiska na obszarze objętym PEP2040130

Problem jakości środowiska Czynniki zmian

Powietrze

Emisje z indywidualnych źródeł ciepła Przekroczenia wartości normatywnych pyłu PM10, pyłu komunalnych i działalności rolniczej, spalanie PM2,5, benzo(a)pirenu i NO2. indywidualne odpadów, emisja komunikacyjna.

Narażenie mieszkańców niektórych miast (w tym grup Gęsta zabudowa, przestarzałe systemy wrażliwych) na ponadnormatywne stężenia ogrzewania, społeczno-ekonomiczny problem zanieczyszczeń powietrza wywołujące poważne skutki przechodzenia na czystsze formy pozyskiwania zdrowotne. energii cieplnej.

Ryzyko wystąpienia długoterminowych skutków Zbyt duże natężenie ruchu pojazdów w centrach zdrowotnych również przy ekspozycji na poziomy miast, emisje zanieczyszczeń do powietrza. zanieczyszczeń niższe od dopuszczalnych (np. NO2). Wysoka emisja gazów cieplarnianych (głównie Oparcie gospodarki energetycznej na węglu. dwutlenku węgla) Hałas

Źródła emisji hałasu transportowego (intensywny Przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu środowiskowego występujące w miastach. ruch samochodowy, tramwaje, rzadziej koleje).

Dynamiczny wzrost międzynarodowego Rosnące negatywne oddziaływanie hałasu lotniczego. i krajowego ruchu lotniczego.

Woda

Przenikanie azotanów z pól uprawnych do gleby, Zagrożenia przekroczenia dopuszczalnej normy a następnie do wód powierzchniowych zawartości azotanów w wodzie pitnej. i gruntowych.

Luki infrastrukturalne, szczególnie w małych Brak dostępu mieszkańców do systemów zbiorowego zaopatrzenia w wodę pitną. miejscowościach i obszarach wiejskich.

Niedostateczne oczyszczanie ścieków, brak Zanieczyszczenie wód powierzchniowych oczyszczalni ścieków, zaległości w realizacji i podziemnych. infrastruktury wodno-ściekowej.

130 Opracowanie własne Atmoterm SA

| 103 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Problem jakości środowiska Czynniki zmian

Eutrofizacja wód powierzchniowych. Spływy powierzchniowe w zlewniach rzek.

4. ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT

4.1. Impact on the environment in case of abandonment of EPP2040

According to the EIA Act, the Assessment should analyse the impact on the environment in the event of failure to implement the provisions of the draft document.

The aim of the Policy is to define development directions of the sector which will meet the expected requirements and conditions in the perspective to 2040. It is not possible to predict detailed requirements in such a long time horizon, however, it is possible to determine certain trends.

From the point of view of the concept of sustainable development and environmental protection, it is clear that the directions will be as follows:

 efficient use of natural resources, including energy and water resources and renewable energy sources,  transition to green and circular economy,  climate protection,  reduction of pollutant emissions, including greenhouse gases,  protecting the nature, including biodiversity.

These directions stem from global and EU documents (discussed in section 4.3). Although not all of them were accepted as binding, it can be expected that sooner or later they will be taken into account and hypothetically these directions should be considered when shaping the Polish Energy Policy for the future.

In this situation, it would be difficult to consider what the condition of the environment would have been if the Energy Policy had not been adopted. It could only be said that the development of the sector would progress in line with the strategic documents adopted so far. However, it would not take into account a perspective beyond 2030, and it should be noted that, as mentioned above, the lifetime of the projects currently under construction should reach the middle of the century. Therefore, it is important to define future directions and requirements in order to be able to optimize the development of the energy sector from the point of view of future challenges. At the same time, a comprehensive approach is important, taking into account not only the sector, but also its links with the social and economic development.

The starting point for the assessment of the effects of the implementation of the Energy Policy is the current state of the environment and its problems, especially those related to the failure to meet the air quality standards resulting from the Polish law and the EU law.

The impact of the Energy Policy on all elements of the environment is analysed in Chapter 4.

The positive effects of the implementation of the Energy Policy will depend primarily on the comprehensive implementation of all directions and actions set out in the Policy and the adopted technologies. It can be assumed that, to some extent, the positive effects can be expressed by calculating the benefits of eliminating external costs and, from this point of view, the choice of appropriate technologies is crucial. These costs for certain energy technologies have been calculated for the purpose

104 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

of analysing the effects of the CAFE131 Directive. Although this study is from 2008, it may give an idea of how the assessment of individual technologies should look like from the point of view of the state, i.e. taking into account all costs, including external costs.

The results of implementation of the Policy can be particularly clearly determined on the basis of the following analyses of greenhouse gas emissions and other air pollutants for the variants of implementing and not implementing the Policy.

For the purpose of the Assessment, own analysis concerning forecast greenhouse gas and other air pollution emissions in 2040 was prepared. The emission forecasts take into account the full implementation of the Industrial Emissions Directive (IED)132 and other existing and draft regulations concerning reduction of emissions from combustion of fuels in stationary plants and means of transport (including the Medium Combustion Plants Directive - MCP) in Poland. It was also assumed that until 2040 the problem of pollutant emissions from households and local boiler plants would be comprehensively solved, which would result in the emission performance of this sector being similar to that of the commercial and industrial power sectors.

The Assessment is based on the following additional assumptions:

 percentage shares of the energy mix in the scenarios - derived from the descriptions in the Policy;

 CO2 emission forecasts - adopted according to the National Energy and Climate Plan;

 integrated emission factors for SO2, NOx and PM10 for combustion of particular fuel types - estimated based on EMEP/EEA133 guidelines and national publications on individual combustion sources.

The results are presented in the table below.

Table 13 Forecasts of major air pollutants and carbon dioxide emissions in 2030 and 2040134

2030 2040 PM1 SO NO PM1 CO Emission SO2 NO CO2 Scenario x 0 2 0 2 balance x mil. thou. T mil. thou. T T T total 319 455 147 268 181 377 103 209 Implementation of EPP2040 combustio 312 394 109 246 174 316 65 187 n of fuels total 471 574 197 353 345 485 155 292 Non-implementation of combustio EPP2040 464 513 159 327 338 424 117 267 n of fuels

The results of the assessments for the EPP2040 scenario for SO2 and NOx emissions in 2030 correspond to the 2030 emission targets set for Poland in the NEC135 Directive. In the event that EPP2040 is not met, the

131 Cost Assessment for Sustainable Energy Systems (CASES), Newsletter No 3/2008 132 Directive 2010/75/EC of the European Parliament and of the Council of 24 November 2010 on industrial emissions (OJ L 334, 17.12.2010, p. 17). 133 The EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2016 134 Own elaboration by Atmoterm SA 135 Directive 2016/2284 of the European Parliament and of the Council of 14 December 2016 on the reduction of national emissions of certain atmospheric pollutants, amending Directive 2003/35/EC and repealing Directive 2001/81/EC

| 105 EPP2040 Environmental Impact Assessment

national ceilings for SO2 and NOx in 2030 will not be met. These can be met later than the NEC Directive provides, probably only after 2035.

In terms of the reduction of carbon dioxide emissions in relation to 1990, the forecasts prepared give the results presented in the table below:

Table 14. Forecast reductions in carbon dioxide emissions136 in relation to 1990137

CO2 emissions 1990 CO2 emissions 2030 CO2 emissions 2040

Variant Reduction vs [mil. Reduction vs [mil. T] [mil. T] 1990 [%] T] 1990 [%]

Implementation of 377 268 29 209 45 EPP2040 Non- implementation of 377 353 6.4 292 23 EPP2040

In order to assess the impact of the Energy Policy implementation on air quality in Poland, a series of calculations using the CALPUFF pollution dispersion model was carried out. The annual average concentrations of PM2,5 particulate matter were selected as the indicative parameter.

The calculated differences present a quantitative effect of air quality improvement with and without EPP2040. It is a reduction of concentrations in the country at the average level of about 10-20%, which can be considered a moderately beneficial effect. Locally, this effect may be more significant, especially in regions with high fuel combustion activity.

Differences in the effects of the implementation of particular scenarios of the Policy implementation are presented on the maps below.

136 including the LULUCF sector 137 Source: Own elaboration

106 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 37. Distribution of average annual concentrations of PM2.5 on a national scale in 2040 in the EPP2040 implementation scenario138]

138 Source: Own elaboration

| 107 EPP2040 Environmental Impact Assessment

108 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 38. Distribution of average annual concentrations of PM2.5 on a national scale in 2040 in the EPP2040 non-implementation scenario139

Reductions of pollutant emissions will translate into improvement of many air quality parameters, which will bring measurable benefits, mainly in the field of human health protection and prevention of degradation of valuable natural areas. Across the European Union, the benefits for human health of implementing the Clean Air Program for Europe (CAPE) are estimated at between €15-60 billion per year140 depending on the adopted scenario. Assuming that national emission reduction scenarios are compatible with EU scenarios and taking into account the percentage of the Polish population in the EU, national health benefits can be estimated at €1.1-3.0 billion per year. The analysis carried out for the PM2.5 reduction scenarios taking into account only the benefits from avoided health care costs and missed working days141 showed annual health benefits of €0.3-0.4 billion/year.

The economy is currently characterised by a steadily decreasing level of pressure on the environment from industrial sources, with moderately increasing pressure related to individual consumption and the development of public services and urbanisation processes.

The main pressures on the environment are exerted by:

 energy sector (professional, industrial and district heating) - currently consumes the largest amount of fossil fuel resources and introduces into the environment significant pollution loads originating from

the combustion of fuels (CO2, SO2, NOx, particulate matter), with the highest share in surface water intake;

 municipal and household management sector - generates over 55% of all domestic sewage requiring treatment and about 10 mil. tons of waste, and emits significant amounts of pollutants into the air;

 road transport - affects the increase in air pollution caused by fuel combustion products, smog phenomena and local acoustic climate deterioration;

 agriculture sector - intensification of agricultural production causes such phenomena as acidification and soil chemicalisation, surface erosion, eutrophication of surface waters and deterioration of biodiversity indicators;

139 Source: Own elaboration 140 Impact Assessment accompanying the document “Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions – a Clean Air Program for Europe”; Brussels 2013 141 Assessment of the effectiveness of the implementation of the objectives of the EU Thematic Strategy on Air Pollution and the resulting Directive 2008/50/EC of the European Parliament and of the Council of 21 May 2008 on ambient air quality and cleaner air for Europe (CAFE), with particular emphasis on the air quality standards for fine particulate matter PM2,5; ATMOTERM S.A. 2013

| 109 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 urbanisation - results in a change in the current character of space use, fragmentation of ecosystems and a decline in biodiversity;

 industry and services - is a source of significant air and water pollution and a consumer of a significant amount of non-renewable resources.

The reinforcement of environmental protection and eco-innovation legislation systematically implemented in the recent years has contributed to increasing resource productivity as expressed in the relative “decoupling” of indicators for natural resource use, emissions and waste generation from economic growth rates in certain areas. Complete "decoupling" and the transition to a circular economy, however, remains a challenge not only in the household sector. This outlines an area for action aimed at improving production processes and changing consumption and production patterns in order to reduce pressure on the environment.

Table 15. Identified existing environmental protection problems relevant for the EPP2040 draft

Environmental quality problem Factors of change Air Emissions from individual (municipal) heat

Exceedances of the standard values for PM10, PM2,5, sources benzo(a)pyrene, SO2 and NO2. and agricultural activity, individual incineration of waste, transport emissions. Exposure of residents of certain cities (including Dense buildings, obsolete heating systems, the sensitive groups) to non-normative concentrations of socio-economic problem of the transition to air pollutants causing serious health effects. cleaner forms of heat generation. Risk of long-term health effects also from exposure to Excessive traffic in city centres, emissions of levels of contaminants below the limit (e.g. NO2). pollutants into the air. Noise Exceedances of acceptable environmental noise levels Sources of transport noise emission (intensive car occurring in cities. traffic, trams, less frequently railways). Increasing negative impact of aviation noise. Dynamic growth of international air traffic. Water Risk of exceeding the permissible standard for nitrate The permeation of nitrates from farmland to soil in drinking water. and then to surface and groundwater. Lack of access of residents to collective drinking water Infrastructure gaps, especially in small towns and supply systems. rural areas. Insufficient wastewater treatment, lack of Pollution of surface water and groundwater. wastewater treatment plants, delays in the implementation of wastewater infrastructure. Eutrophication of surface waters. Surface run-off in river basins.

110 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

The main threats to natural habitats and plant and animal species identified on the basis of the results of the National Environmental Monitoring conducted on trial plots on a national scale, concerning the pressure from economic sectors, are primarily:

 intensive mowing, cutting and grazing on meadows and pastures or abandonment of these practices;

 secondary succession due to abandonment of use (e.g. semi-natural habitats);

 excessive water intake, drainage and dehydration, especially of wetlands;

 lowering water and ground levels, nutrient supply, eutrophication, habitat fragmentation, use of agricultural land for non-agricultural purposes, in particular decreasing areas of meadows and pastures;

 regulation of watercourses: partitioning (steps, dams, bars leading to the disturbance of the continuity of the watercourse and water flow);

 water pollution; intensive pond management, increasing number of hydroelectric power stations and other hydrotechnical structures on rivers;

 construction of roads, especially expressways and motorways, development of other infrastructure, construction of wind power plants, construction of fencing;

 overfishing and by-catching of birds and mammals in sea waters; offshore wind farms;

 competition of native species with invasive alien species; predation by invasive species;

 intensification of agriculture: increase of homogeneous, monoculture crops, simplification of crop rotation, specialisation in animal husbandry, increased use of plant protection products, over- fertilisation;

 tourism, fishing, disturbing, collecting - catching specimens of rare species;

 removal of old trees and dead and dying trees, as well as other activities detrimental to the protection of species and natural habitats in forest management;

 expansion of invasive and alien species along transport routes, thus increasing competition with native species.

This is also compounded by climate change, which is causing increasingly rapid meteorological phenomena such as floods, hurricane winds and droughts. This requires the preparation of appropriate response measures and a long-term strategy. Despite the existing threats, the pace of these changes in Poland is slower than in many European countries and covers a smaller area.142All the more so in the context of the above mentioned environmental problems - mainly related to air pollution and growing climate threats, it seems important to ensure a stable and resilient domestic energy system.

In the context of the draft document it seems significant that the degree of identification and monitoring of protected habitats and species is in many cases unspecified. Despite many years of work on the plans of protection tasks for Natura 2000 sites, many areas in the country still do not have such planning

142 The State of the Environment in Poland, Report 2014, Chief Inspectorate of Environmental Protection

| 111 EPP2040 Environmental Impact Assessment

documents. Therefore, many investments will require the detailed identification of the objects of protection prior to the commencement of works.

The areas of high natural value are connected with the forest areas, on which the activities in the field of energy also have a significant impact. The condition of tree stands is significantly affected by hurricane winds, long-lasting and intensive rainfall and snowfall. The most unfavourable anthropogenic factors include air, water and soil pollution, fires, deposits of eutrophying biogenic compounds.

The implementation of the assumptions of the document will also be important from the point of view of problems related to air protection and climate change.

The policy assumes the implementation of projects also in maritime areas. In the marine environment, it is possible to identify problems which should be taken into account when designing solutions concerning the expansion of fuel bases or the location of wind farms. Over the last hundred years, the content of nitrogen and phosphorus compounds in the Baltic Sea has increased several times, leading to eutrophication. The causes of oversupply of sea waters with phosphorus and nitrogen compounds lie in surface runoffs from areas used for agricultural purposes, where excessive fertilization of soils causes the penetration of pollutants into surface waters. The effects of eutrophication on the aquatic environment include a decrease in oxygen concentration, an increase in the number of filamentous algae and cyanobacterial bloom. It should be remembered that 80% of marine water pollution is caused by land-based activities and pollution penetrating from land (sewage, surface run-off, waste). To a lesser extent, marine water pollution concerns the deposition of pollution from the air and the penetration into the environment of pollution related to shipping and coastal line transformation.

The threats associated with the development of shipping, including gas and oil transport, also relate to the risk of alien species being transferred together with ballast water of seagoing vessels and on the hulls of seagoing vessels, as well as the risk of spills and accidents polluting sea waters.

4.3. Analysis and assessment of the environmental objectives set at international, Community and national level, relevant to the EPP2040 draft

The aim of the analysis is to assess the compliance of the draft Energy Policy of Poland with the objectives of the most important strategic documents, especially from the point of view of the Environmental Impact Assessment. The following documents were analysed:

On a global level:

 Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015 70/1. Transforming our world: Agenda for Sustainable Development 2030,

 United Nations Framework Convention on Climate Change,

 The Paris Agreement,

 Convention on Biological Diversity,

 European Landscape Convention,

 Convention on Long-range Transboundary Air Pollution,

112 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 The Minamata Convention on mercury.

At European Union level:

 Europe 2020 Strategy - A strategy for smart, sustainable and inclusive growth,

 Commission Communication A Clean Planet for All A European long-term strategic vision for a prosperous, modern, competitive and climate-neutral economy,

 The EU climate change adaptation strategy,

 VII General EU Environment Action Program to 2020. Good quality of life, taking into account the limits of our planet,

 Our life insurance, our natural capital - EU biodiversity strategy to 2020,

 Package of Clean air EU regulations of the European Commission,

 Conclusions of the European Council of 23 and 24 October 2014,

 Package of EU regulations Clean energy for all Europeans,

 Horizon 2020 - The Framework Program for Research and Innovation.

At the national level:

 Strategy for responsible development until 2020 (with a 2030 perspective) - SRD,

 Energy Security and Environment Strategy,

 A strategic adaptation plan for sectors and areas vulnerable to climate change by 2020 with a 2030 perspective (draft),

 National strategy for regional development 2030,

 Strategy for the sustainable development of transport by 2030,

 National renewable energy action plan,

 National action plan for Polish energy efficiency,

 Polish Nuclear Energy Programme,

 Electromobility development plan,

 National policy framework for the development of alternative fuel infrastructure,

 National ecological policy - development strategy in the area of environment and water management,

 National plan for dealing with radioactive waste and spent nuclear fuel,

 Development programme for the hard coal mining sector in Poland (perspective 2030),

 Program for the brown coal mining sector in Poland (perspective 2030),

| 113 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 National Waste Management Plan 2022,

 Policy of the Government of the Republic of Poland for logistic infrastructure in the oil sector.

Detailed analyses of the above-mentioned documents are presented in Appendix 1 to the Assessment. The analyses show the following conclusions:

 The analysed documents indicate the following, most important challenges and directions of activities: sustainable development (towards green and circular economy), protection and improvement of the state of the environment, including nature and especially biodiversity, reduction of emissions of pollutants to the environment, and especially to the air, including greenhouse gas emissions (in order to counteract climate change), ensuring energy security and safety of the environment, increasing energy efficiency, protection of ecosystems and low-emission solutions.

 It is noted that the EPP2040 generally supports the achievement of the objectives of the documents under consideration, both in terms of reducing greenhouse gas emissions and in terms of additional objectives, such as reducing emissions of pollutants into the air and improving air quality.

 In addition to climate action, the EU is also taking important steps to improve air quality, which results in a reduction of air pollutant emissions. These actions are to some extent synergistic with measures to reduce greenhouse gas emissions. Taking into account the intentions of the EU in this respect presented in the analysed documents, one may expect further reduction of air pollution emissions, which may also have a long-term impact on the future energy structure, all the more so as the current EU air quality standards are milder than the recommendations of the World Health Organization (WHO) from the point of view of health protection.

 Some of the objectives of the above-mentioned documents are not addressed in the Policy, due to the fact that the document refers only to the energy sector.

 It is stated that the proposed Energy Policy of Poland also supports the implementation of the objectives of the analysed documents at the national level.

 Due to the nature of the Policy, it does not address all specific issues presented in the national strategic documents. The Policy supports the implementation of selected key tasks important for the power industry, as well as for the reduction of air and greenhouse gas emissions and environmental protection.

 Despite the fact that no areas of the Policy which are contrary to the objectives of environmental protection of the analysed strategic documents have been identified, it should be stated that the implementation of a number of projects covered by the Policy which may have a significant impact on the environment will require detailed analyses within the framework of the procedure of environmental impact assessment and these analyses may lead to conclusions concerning the adjustment of drafts of these projects to the objectives of environmental documents, including new ones.

114 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

4.4. Analysis and assessment of predicted significant environmental impacts

Due to the general nature of the Energy Policy and its long-term perspective, in order to assess its potential impact on the environment, it was necessary to identify possible projects that could be included in the scope of its implementation. Since it is impossible to predict the progress of technology development over such a long period of time by applying the precautionary principle, the environmental impact assessment is based on current technologies, taking into account the best available techniques (BAT). Taking into account the binding regulations, and mainly the Regulation of the Council of Ministers on projects that may significantly affect the environment and the impact on particular elements of the environment, the preliminary assessment of the impact of the directions and activities covered by the Policy on the environment was made and potential types of projects that may significantly (always or potentially) affect the environment were identified. The list of identified projects was supplemented with investment projects listed in the Policy by name.

On the basis of the analysis, activities which do not have an impact on the environment or which have a positive impact were excluded from further assessments.

| 115 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Table 16 Directions and activities covered by EPP2040 with identification of feasible projects that may have a significant impact on the environment143 Key: • Clear - Directions and projects neutral from the point of view of environmental impact • Green - Directions and projects having a positive impact on the environment • Red - Directions and projects that may significantly affect the environment (always and potentially) in accordance with the Regulation of the Council of Ministers of 9 November 2010 on projects that may significantly affect the environment

Item Directions of EPP2040 and Actions Impact area Main elements of Possible types of projects that may objectives to be achieved in each the environment always or potentially significantly direction affected by the affect the environment, which may activity be implemented within the framework of particular directions

1 Optimal use of domestic energy 1.1 Ensuring the possibility of covering the resources. demand for hard coal: Covering the demand for energy − ensuring the profitability of the hard coal No impact on the environment resources. mining sector; − rational management of active deposits; Extraction areas Water, resources, nature, people − launching new deposits; Areas where resources occur Water, resources, 1.1.1 Modernisation and nature, people construction of hard coal mines. − rational distribution of raw materials; Country area Resources, water, − use or sale of by-products of mining; nature, people − searching for innovation in the extraction Extraction areas and use of raw materials;

143 Own elaboration Atmoterm SA

116 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

1.2 Ensuring the possibility of covering the demand for brown coal: − rational management of active deposits; Extraction areas Water, resources, − launching new deposits and searching for Areas of extraction and occurrence of nature, people 1.2.1 Modernisation and innovative ways of using brown coal; resources, in particular the following construction of brown coal mines, locations: Złoczew, Ościsłowo, Gubin including opencast mining: Złoczew, Ościsłowo, Gubin 1.3 Providing support for the transformation Extraction areas Water, nature, of mining regions. EPP Strategic Project people 1.4 Ensuring the possibility of covering the demand for crude oil and fuels: − optimisation of the use of domestic crude oil Areas where resources occur Water, resources, 1.4.1 Research and use of new fields (in accordance with the principles set nature, people sources of crude oil forth in the national raw material policy); − diversification of sources of supply and No impact on the environment directions of crude oil imports; − use of bio-components and alternative fuels. Country area Resources, air 1.5 Ensuring the possibility of covering the demand for gas: − optimisation of the use of domestic natural Areas where resources occur Resources, air, 1.5.1 Research and exploitation of gas deposits, including the use of water conventional and unconventional unconventional methods of gas extraction (in gas resources accordance with the principles set forth in the national resource policy). - utilisation of domestic potential for the production and injection of biomethane into the gas network;

| 117 EPP2040 Environmental Impact Assessment

− diversification of sources of supply and No impact on the environment directions of natural gas import. 1.6 Ensuring the possibility of covering the Area of the whole country Resources, air, land demand for biomass, assuming: local use of surface raw materials: - use of biomass potential of waste nature (non-agricultural) - maintaining the use of agricultural residues and waste and agricultural and agri-food processing residues and waste. 2A Expansion of the electricity 2A.1 Ensuring the possibility of covering the Areas related to the locations of currently Air, resources, 2A.1.1 Modernisation and generation infrastructure. demand for power using domestic raw existing power plants and heat and power water, land surface, construction of power plants and Electricity demand coverage materials and sources, including the plants nature CHP plants possibility of transboundary exchanges. 2A.2. Ensuring the possibility of covering the Modernisation and construction of increase in demand for power from sources power plants and CHP plants other other than conventional coal-fired power than conventional coal-fired power plants. plants is covered by Section 2A.1.1, RES is covered by Direction 6

118 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

2A.2 Ensuring conditions for shaping the No impact on the environment structure of generation capacities guaranteeing flexibility of system operation - diversification of technologies and generation capacity and activation of recipients on regulated markets. 2A.2 Ensuring conditions for the development Area of the whole country All elements of the of electricity storage technology environment 2A.3 Ensuring adequate and stable electricity No impact on the environment supply by: starting the capacity market (2021), deciding on the need to continue the capacity market two years before the last auction (2023). 2A. EPP 2A Strategic project 2A.4 Ensuring conditions for reducing pollutant emissions from the electricity sector: − modernisation of electricity generation units Area of the whole country All elements of the The modernisation of energy and withdrawal of those with efficiency below environment sources is covered by Section 2A.1.1, 35% (including the use of EU ETS support nuclear power - by Direction 5, RES - mechanisms); by Direction 6 and energy efficiency − implementation of nuclear energy; - by Direction 8

− use of renewable energy sources; Area of the whole country All elements of the The modernisation of energy − improving energy efficiency. Area of the whole country environment sources is covered by Section 2A.1.1,

| 119 EPP2040 Environmental Impact Assessment

2A.5 Ensuring conditions for coal use of Nuclear power plant impact area All elements of the nuclear power - by Direction 5, RES - approximately 56-60% in 2030 in the balance environment by Direction 6 and energy efficiency of electricity generation, taking into account All elements of the - by Direction 8

an emission standard of 450 kg CO2 per MWh environment The modernisation and construction in investment projects undertaken after 2025. of power plants and CHP plants is 2A.6 Ensuring conditions for the covered by 2A.1.1 implementation of nuclear energy in 2033 Nuclear energy is covered by Direction 5. 2A.7 Ensuring conditions for RES Area of the whole country All elements of the RES is covered by Direction 6 development at a level that does not environment endanger system operation safety, including contribution to the EU-wide target to increase the share of RES in energy consumption (see Direction 6). 2A.8 Ensuring conditions for the use of Area of the whole country nature, air, people The use of gas in the production of natural gas, in particular for the regulatory electricity is covered by Section needs of the National Power System. 2A.1.1 and extraction by Section 1.4.1 and Direction 3.

120 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

2B.1 Expansion of the internal power Areas related to locations of modernised nature, air 2B.1.1 Modernisation and transmission grid and new power grids construction of electricity networks (implementation of investments to increase (including distribution stations). network density, power evacuation from large power plants and better use of transboundary interconnections. 2B.2 Strengthening of transboundary power Indicated areas of connection with nature, air Covered by 2B.1.1. The indicated connections on the profile with Germany, neighbouring countries locations will be subject to individual Czech Republic, Slovakia and construction of assessment. the Poland-Lithuania submarine connection (Harmony Link) within the framework and synchronisation of the Baltic States with the power system of continental Europe 2B Expansion of the power grid 2B.4 Improving the quality of energy supply No impact on the environment infrastructure to consumers - until 2025 Electricity demand coverage 2B.4 Restoration and expansion of the Area of the whole country nature, air Covered by 2B.1.1 distribution network. 2B.5 Ensuring conditions for efficient Area of the whole country all elements of the emergency response. environment

| 121 EPP2040 Environmental Impact Assessment

2B.6 Pursuing the development of storage Area of the whole country Resources, air, technology - regularisation of the legal status water, nature, land of electricity storage facilities - making it surface possible to achieve a storage level of 10% of installed wind capacity in 2023. (providing conditions for the development of electromobility, smart grids - tasks under Directions 4C, 7). 2B.7 Implementation of smart grids: No impact on the environment establishment of metering information operator, creation of conditions for functioning of Interne.2B. EPP Strategic Project 3A.1 Ensuring contractual diversification of No impact on the environment natural gas supplies 3A.2 Ensuring the possibility of importing Foreseen gas pipeline route area Land surface, land 3A.2.1 Construction of gas pipelines, natural gas through the construction of Baltic and sea waters, including Baltic Pipe. Pipe - Norway-Denmark and Denmark-Poland nature interconnections with expansion of the transmission systems in Denmark and Poland. EPP Strategic Project

122 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

3A Diversification of natural gas 3A.3 Ensuring the possibility of importing Terminal impact area Land and sea 3A.3.1 Expansion of the LNG supplies and expansion of gas natural gas by increasing the regasification waters terminal in Świnoujście infrastructure capacity of the LNG terminal in Świnoujście to Coverage of natural gas demand 7.5 billion m3 annually and increasing the flexibility of work and introducing new functionalities. 3A.4 Expansion of gas connections with Foreseen gas pipeline route area Land surface, land The indicated locations will be neighbouring countries: Slovakia, Lithuania, waters, nature subject to individual assessment the Czech Republic and Ukraine. under 3A.1.1 3A.5 Construction of a Floating Storage Gdańsk Bay area Land surface, land 3A.5.1 Construction of a Floating Regasification Unit in the Gdańsk Bay and sea waters, Storage Regasification Unit in the nature Gdańsk Bay 3A.6 Expansion of the gas transmission network: − in Western, Southern Poland − possibility to Western, Southern and Eastern Poland Land surface, land Covered by 3A.2.1 transport gas from the LNG terminal and Baltic waters, nature Pipe; in North-Eastern Poland − strengthening integration with the Baltic States. 3A.7 Expansion of gas distribution - reduction Area of the whole country Land surface, land of white spots, increase in the percentage of waters and nature gasified communes from 65% to 77% in 2022 through: − expansion and modernisation of the gas Western, Southern and Eastern Poland Land surface, land Covered by 3A.1.1 distribution network; waters, nature − use of LNG regasification stations. Station location area Land surface, land 3A.7.1 Construction of a liquefied Area of gas storage location waters and nature gas regasification station

| 123 EPP2040 Environmental Impact Assessment

3A.8 Expansion of underground gas storage Land waters, land 3A.8.1 Construction of underground facilities to a total capacity of approx. 4 billion surface, nature gas storage facilities m3 and gas offtake capacity from storage Land surface, land facilities to approx. 60 million m3 /day (at full waters, nature UGSF filling) by the winter season 2030/2031. 3A.9 Ensuring a regulatory environment for Area of the whole country Covered by 3A.2.1 investment in gas infrastructure development 3A.10 Preparation of risk assessments and Area of the whole country Land surface, land Covered by 3A.2.1 plans for security of gas supply waters, nature 3B.1 Expansion of crude oil transmission Pomerania Land surface, land 3B.1.1 Design of oil pipelines. The infrastructure - construction of the second line waters, nature indicated locations will be subject to of the Pomeranian oil pipeline. individual assessment. EPP Strategic Project. 3B.2 Expansion of the liquid fuel transmission Boronów - Trzebinia Section Land surface, land 3B.2.1 Extension of the Boronów - infrastructure - extension of the Płock- waters, nature Trzebinia section of the pipeline Koluszki-Boronów fuel pipeline through under 3B. 1.1. construction of the Boronów-Trzebinia section. 3B Diversification of oil supply and 3B.3 Increase of the storage capacity of the Sea and land waters, nature Surrounding area of 3B.3.1 Expansion of the Oil Terminal expansion of oil and liquid fuel Oil Terminal in Gdańsk and the Górki depot to Gdańsk in Gdańsk and the Górki Depot infrastructure 1.9 million m3 in 2020. Coverage of the demand for natural 3B.4 Preparation of a forecast of domestic No impact on the environment gas and liquid fuels demand for storage capacity for intervention and revolving stocks of fuels and crude oil

124 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

4A.1 Empowerment of electricity consumers. No impact on the environment 4A.2 Empowerment of electricity consumers - No impact on the environment 80% of households fitted with smart meters by 2028. 4A Development of the electricity 4A.3 Facilitating switching of energy No impact on the environment market suppliers. Fully competitive market for 4A.4 Ensuring that the competitiveness of No impact on the environment electricity, natural gas and liquid energy-intensive industries is safeguarded. fuels 4A.5 Flattening of the daily power demand No impact on the environment curve. 4A.6 Making system services more No impact on the environment marketable and increasing distributors' balancing skills. 4A.7 Introduction of changes in electricity No impact on the environment trade (price caps on the balancing market, intervention mechanisms). 4A.8 Preparation of an action plan for No impact on the environment achieving the objective of making 70% of transboundary capacity available by the end of 2025. 4A. EPP Strategic Project 4B.1 Abolishing the obligation of official No impact on the environment approval of natural gas prices.

| 125 EPP2040 Environmental Impact Assessment

4B.2 Ensuring regulatory and transactional No impact on the environment conditions for the realisation of the regional transmission and trading centre for natural gas. EPP 4B Strategic Project 4B Development of the natural gas 4B.3 Development of the wholesale gas No impact on the environment markets market Fully competitive market for 4B.4 Ensuring the possibility of increasing No impact on the environment natural gas and liquid fuels natural gas use in emerging market segments 4B.5 Research, development and analysis of No impact on the environment the capacities of gas networks and installations to transport synthetic gases, biomethane and hydrogen 4B.6 Ensuring effective cooperation between No impact on the environment the operation of the gas system and the power system 4C.1 Arranging the ownership structure of No impact on the environment fuel infrastructure. 4C.2 Optimisation of the inventory system No impact on the environment and increasing the role of the ARM President in maintaining inventory

126 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

4C Development of the market for 4C.3 Reduction of the administrative burden No impact on the environment petroleum products and on the fuel sector and ensuring transparency alternative fuels, including bio- of the fuel market. components and electromobility 4C. 4 Increasing production capacity in the No impact on the environment a fully competitive market for area of petrochemicals. natural gas and liquid fuels 4C.5 Ensuring conditions for the development No impact on the environment of technologies allowing to reduce the carbon intensity of production and consumption of conventional fuels 4C.6 Ensuring conditions for the functioning Area of the whole country Nature, air, people and development of the market for bio- components to achieve the target of 14% RES in transport by 2030) 4C.7 Ensuring conditions for functioning and Area of the whole country All elements of the instruments supporting the market of environment alternative fuels, in particular: electromobility, CNG and LNG, synthetic fuels in transport, hydrogen. 4C. EPP Strategic Project 5.1 Introduction of legal changes limiting No impact on the environment delays in the implementation of the NPP construction project due to non-technical (formal) reasons. 5.2 Development of a financial and business No impact on the environment model for the nuclear programme.

| 127 EPP2040 Environmental Impact Assessment

5 Implementation of nuclear power 5.3 Indication of the location of the first No impact on the environment Reducing emissivity of the energy nuclear power plant - Kopalino / Żarnowiec sector and operational safety of the (then selection of the location for the next generation system nuclear power plants. EPP Strategic Project 5.4 Selection of technology and general No impact on the environment contractor for the first nuclear power plant. 5.5 Preparation and commencement of the No impact on the environment implementation of the Human Resources Development Program for Nuclear Power. 5.6 Development of nuclear regulatory and No impact on the environment technical support competencies. 5.7 Launching of a new landfill for low and Area of selected location Groundwater, 5.7.1 Construction of a landfill site intermediate level waste. nature, people for low and intermediate level waste 5.8 Construction and commissioning of Area of selected location All elements of the 5.8.1 Construction of a nuclear nuclear power units: environment power plant − of the first nuclear power unit; Area of selected location Groundwater, 5.7.1 Construction of a landfill site nature, people for low and intermediate level waste − of another five nuclear power units (every Area of selected location All elements of the 5.8.1 Construction of a nuclear two years Area of the whole country environment power plant 6.1 Ensuring conditions for achieving 21-23% All elements of the 6.1.1 RES wind on land RES in gross final energy consumption in environment 6.1.2 RES wind at sea 2030, including: 6.1.3 RES water and energy

128 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

− in heating and cooling - annual increase in resources the share of RES by 1-1.3 percentage points 6.1.4 RES photovoltaics and solar per year, collectors 6.1.5 RES geothermal energy 6.1.6 RES biomass 6.1.7 Construction of waste incineration plants 6 Development of renewable energy − in the power sector - increase in the share of Area of the whole country All elements of the 6.1.1 RES wind on land sources RES in electricity generation, especially after Areas of offshore wind farms environment 6.1.2 RES wind at sea Reducing emissivity of the energy 2022 (due to an increase in the profitability of Area of the whole country marine ecosystems 6.1.3 RES water and energy sector and diversification of the using certain technologies), air, health resources structure of energy production − in transport - achieving 10% share of RES in 6.1.4 RES photovoltaics and solar 2020 and 14% in 2030, including an increase in collectors 6.1.5 RES geothermal the use of advanced biofuels (tasks also energy implemented under Directions 2, 4 and 7) 6.1.6 RES biomass 6.2 Definition of the legal framework for 6.1.7 Construction of waste offshore wind energy incineration plants 6.3 Ensuring the conditions for the development of dispersed energy prosumers market, renewable energy, energy clusters, energy cooperatives. 6.4 Ensuring conditions for balancing Selected locations Groundwater, land 6.4.1 Construction of long-term heat renewable sources - introduction of an surface, nature storage facilities obligation to connect unstable RES with an energy storage facility or other form of power reserve.

| 129 EPP2040 Environmental Impact Assessment

6.4 Ensuring financial support for RES and Area of the whole country air, health improvement of existing forms taking into account technologies in the National Power System (until economic maturity) 7.1 Activation of regions in the area of energy No impact on the environment planning through changes in the obligation to execute planning documents in the area of heat, electricity and gas fuel supply. 7.2 Building a data collection system for heat No impact on the environment map. 7 Development of district heating 7.3 Ensuring conditions for the development Area of the whole country All elements of the Covered by Direction 6 and cogeneration of ecological and efficient heating systems environment Universal access to heat and low- through financial, organisational and legal carbon heat generation throughout support: the country − increasing the use of high-efficiency No impact on the environment cogeneration (support system) − increasing the use of RES and waste in Area of the whole country All elements of the Covered by Direction 6 system heating; environment − adding heat generation function to power Urban areas stations; Air, resources, − modernisation and expansion of heating people, nature systems and development of the technology of producing cold from network heat;

130 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

− popularisation of heat storage and smart grids. 7. EPP Strategic Project 7.4 Providing conditions for increasing the use of system heat: − simplification of procedures in the area of investments in district heating network infrastructure; − changing the heat market model and tariff No impact on the environment policy. 7.5 Creating incentives for the use of other Area of the whole country Air, resources, fuels than solid fuels in individual heating people, nature systems - natural gas, non-flammable RES, electricity. 7.6 Increased monitoring of emissions in Area of the whole country Air, resources, single- and multi-family houses. people, nature 7.7 Reducing the use of solid fuels in Area of the whole country Air, resources, households. people, nature 8.1 Providing support and development of Area of the whole country All elements of the financial support programmes for environment undertakings increasing energy efficiency of the economy. 8.2 Providing legal framework for the Area of the whole country Air, resources, development of energy efficiency in relation people, nature to, inter alia, products and the energy performance of buildings.

| 131 EPP2040 Environmental Impact Assessment

8 Improving the energy efficiency of 8.3 Ensuring an exemplary role of the public Area of the whole country Air, resources, the economy. sector in improving energy efficiency. people, nature Increasing the competitiveness of 8.4 Ensuring smooth functioning of the white Area of the whole country Air, resources, the economy certificates system and possible continuation people, nature beyond 2030 8.5 Promoting energy efficiency Area of the whole country Air, resources, improvements. people, nature 8. EPP Strategic Project 8.6 Supporting universal thermal Area of the whole country Air, resources, modernisation of residential buildings and people, nature searching for new solutions to reduce the nuisance of low emissions. 8.7 Looking for new, effective ways to combat No impact on the environment energy poverty.

132 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Further work has identified criteria for the assessment of the environmental impact on the basis of:

 condition of the environment and the most important identified problems,  legal requirements for actions planned under the Policy,  types of identified projects that may have a significant impact on the environment,  conclusions from the analysis of strategic documents.

The impact assessment criteria adopted for each environmental element are summarised in the following table (Table 17)

Table 17. Selected criteria for assessing the impact of the Energy Policy on individual elements of the environment.

Assessed Item elements of the Assessment criteria environment

1 Biodiversity Impact on species and habitats, especially the ones protected under the Natura 2000 network and other forms of protection. 2 Animals Impact on species, especially the ones protected and threatened with extinction. 3 Plants Impact on natural habitats and endangered habitats.

Integrity of Impact on the cohesion of protected sites and on the permeability of 4 protected areas ecological corridors in general.

1. Impact on surface water and groundwater resources. 2. Impact on the condition of surface waters and groundwaters, including 5 Water their temperature. 3. Impact on coastal sea waters. 4. Impact on land drainage. 5. Impact on increasing the risk of flooding, landslides and drought.

6 Air Impact on air quality, including PM10/PM2,5 rates, especially in exceedance areas. 1. Impact on the occurrence of exceeding standards of air quality, noise, 7 People drinking water, soil pollution. 2. Sensitivity to the possibility of accident. 1. Impact on the shape and development of land surface, land and soil movement, including during construction and decommissioning works. 8 Land surface 2. Impact on the permanent change in the terrain due to the introduction of anthropogenic forms of land relief, creation of new opencast mines, making embankments, cuts, etc. 3. Impact on land stabilization and protection against landslide processes. 9 Landscape Impact on landscape values (deterioration)

1. Effect of reducing CO2 emissions. 10 Climate 2. Impact on improving energy efficiency. 3. Impact on adaptation to climate change (extreme events). 11 Natural resources 1. Impact on the increase in the consumption of rock raw materials used

| 133 EPP2040 Environmental Impact Assessment

at the construction stage. 2. Impact on the reduction of the consumption of energy raw materials for the production of electricity and heat. 1. Impact on the maintenance of good technical condition of historic buildings. Heritage 12 2. Impact of the construction works on the technical condition of items/sites monuments located in the vicinity. 3. Impact of the location of new investments on the exhibition of monuments being a local spatial dominant. 1. Impact on the value of properties (land and buildings) due to the presence or neighbourhood of planned investments. 13 Material goods 2. Impact on the value of building works of any works and activities that may affect their technical condition, both at the stage of construction and operation.

The assessment criteria were complemented by horizontal analyses taking into account the aspects of sustainable development, eco-innovation and green and circular economy, as well as the relations between the indicated elements of the environment and the impacts on these elements (in accordance with Art. 51.2.2e EIA Act)

On the basis of the above-mentioned criteria, detailed analyses of the environmental impact of the projects identified in the table above as having a potential significant impact on the environment were carried out. The results of these analyses are presented in Appendix 2, and the summary from the point of view of the impact of the entire Policy on particular elements of the environment is presented in the sections below.

It should be noted that the assessments included in the detailed analyses are of a review nature, i.e. absence of a significantly negative impact of a given intervention area does not mean that it should be assumed a priori that none of the projects implemented within this area will have a significantly negative impact on the elements of the environment, including on the Natura 2000 sites. Only the assessment of a specific investment project, with the indication of its location, may determine a significant negative impact or lack thereof.

For projects named in the Policy it was possible to approach the analyses in more detail, knowing their location, which allowed for a more detailed assessment. This is reflected in Appendix 2, where, on the one hand, one type of projects has been assessed in general and, on the other hand, detailed information on the impact of a specific project on a specific location has been provided. In these cases, depending on the project, their specific impact on protected sites, including Natura 2000, was taken into account.

It should be noted that a number of activities covered by the Energy Policy in the short and medium term have already been covered by strategic assessments (SEIA) or even environmental impact assessments (EIA) and there were environmental impact reports prepared for them. In the analyses, these projects were treated in the same degree of detail as other projects or excluded from the assessment where implementation has already commenced. This approach makes it possible to generalise the overall assessment of the Policy. The forecasts of environmental impact of relevant strategic documents or reports used are listed in section 4.5 and in detailed analyses of the impact of particular types of projects.

134 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

As a result of detailed analyses, the impact of projects that will be implemented under the Policy on particular elements of the environment has been summarised, which is presented in the table below (Table 18).

| 135 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Table 18 Possible impacts of projects that may significantly affect the environment covered by EPP2040144

Impacts on individual elements of the environment

Direction and Projects likely to have

activity significant impact on the

reference environment

biodiversity animals plants Integrityof protected areas water (including air noise) people landsurface landscape climate natural resources Heritage items/sites Tangible goods 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Direction 1 Optimal use of domestic energy resources 1.1.1 Modernisation and -, >, -, >, -, >>>, none --, >>>, -, >>>, -, >>>, P, -, B, -, >>>, -, >>>, --,>>>, ->>>, -, +, construction of hard coal >>>, o, >>>, o, o, B, P, B, B, P, B, cum. >, o B, B, P, B, P, >>>, P mines B, P, B, P, cum. cum. cum. cum. cum. cum. 1.2.1 Modernisation and --, >>>, --, >>>, --, >>>, --, >>>, --, >>>, -, >>>, --, >>>, --, -, >>>, --, >>>, --, -,>>>, --, construction of brown coal B, P, B, B, B, B, B, P, P, cum. >>>, B P, >>>, P >,>>>, mines, including an cum. cum. cum. cum. cum. B cum. P, B, P opencast mine: Złoczew, cum. Ościsłowo, Gubin 1.4.1 Research and exploitation -, >, -, >, -, >>>, none -, >, -, +, >, -, +, >, --, -, >, -, +, .> -, >>>, +, -, +, -, of new sources of crude oil >>>, o, >>>, o, o, B, P, >>, B, >>>, B, >>>, B, P >>>, >>>, B, >>>, P, B >>>, P >>>, P B, P, B, P, cum. P B, <- <-> B, > 1.5.1 Research and exploitation -, >, -, >, -, >>>, none -, >, -, +, >, -, +, >, --, -, >, -, +, .> -, >>>, +, -, +, -, of new gas sources >>>, o, >>>, o, o, B, P, >>, B, >>>, B, >>>, B, P >>>, >>>, B, >>>, P, B >>>, P >>>, P

144 Own elaboration Atmoterm SA

136 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Impacts on individual elements of the environment

Direction and Projects likely to have

activity significant impact on the

reference environment

biodiversity animals plants Integrityof protected areas water (including air noise) people landsurface landscape climate natural resources Heritage items/sites Tangible goods 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 B, P, B, P, cum. P B, <- <-> B, > Direction 2A Development of electricity generation infrastructure 2A.1.1 Construction, -, >, -, o, <- -, >, none - >, -, >>>, -, +, -, B, -, +, +, P, +, P, +, P, +, P, reconstruction and >>>, B, >, B, P, >>>, B, >>>, B, >, B, P, >>>,>,B, >, o >>>, B, >>>, <- >>>, >>>, >>>, <- modernisation of heat and P, cum. P, P, cum. cum. cum. cum. > <-> lik > power plants and heat cum. cum. plants Direction 2B Expansion of the power grid infrastructure 2B.1.1 Construction of power -, >, -, >, -, >, B, -, >>>, -, B, >, -, >, B, -, >, >>>, ‘-, B, -, >>>, +, P, +, -, +, -, P, grids >>>, >>>, o, cum. <->, B, o cum. B, P, >, o B, >>>, <- >, >>>, P >>>, <- <->, B, <->, B, cum. cum. cum. > >>>, P >, W P, cum. cum. Direction 3A Diversification of natural gas supplies and expansion of gas infrastructure 3A.2.1 Construction of gas -, >, -, >, -, >, -, >, -, B, >, -, +, >, -, +, >, -, B, -, >, B +, P, -, +, +, -, P, pipelines, including Baltic >>>, o, >>>, o, >>>, o, >>>, o, o >>>, B, >>>, B, >, o >>>, <- >>>, P >>>, P >>>, <- Pipe B, P, B, P, B, B, P, cum. P, cum. > >, W cum. cum. cum. cum. 3A.3.1 Expansion of the LNG -, >, B None None None -, >, -, >, B, -, +, >, ‘-, B, -, >>>, +, -, -, B, >, +, None terminal in Świnoujście >>>, B P, cum. >>>, B, >, o B, >>>, P o >>>, P P, cum. cum.

| 137 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Impacts on individual elements of the environment

Direction and Projects likely to have

activity significant impact on the

reference environment

biodiversity animals plants Integrityof protected areas water (including air noise) people landsurface landscape climate natural resources Heritage items/sites Tangible goods 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 3A.5.1 Construction of the floating None -, >>>, -, >>>, None -, >, -, >, B, -, +, >, Non -, >>>, +, -, -, B, >, None None LNG terminal in the Gulf of B B >>>, B cum. >>>, B, e B, >>>, P o Gdansk P, cum. cum. 3A.7.1 Construction of a liquefied -, >, -, >, -, >, None -, >, B -, >, +, -, >, +, -, -, >>>, +, >>>, _, None None gas regasification station >>>, o, >>>, o, >>>, o, >>>, P >>>, P >>>, B P >>>, B B, P B, P B, P B 3A.8.1 Construction of -, >>>, -, >>>, -, >, B, None > - B, +, >>>, +, >>>, -, B, -, >, +, >>>, None None None underground gas storage o, B, P o, B, P, P, >>>, B P P, >, o >>>, B P facilities Direction 3B Diversification of oil supplies and expansion of oil and liquid fuel infrastructure 3B.1.1, Construction of oil -, >, -, >, -, >, -, >, -, B, >, -, +, >, -, +, >, -, B, +, P, -, P, 3B.1.1 pipelines, including >>>, o, >>>, o, >>>, o, >>>, o, o >>>, B, >>>, B, >, o >>>, <- >>>, <- Boronów - Trzebinia B, P, B, P, B, B P, cum. P, cum. > >, W cum. cum. cum. 3B.3.1 Expansion of the oil None None None None -, >, -, >, B, -, >, -, -, >>>, -, >>>, -, >>>, None None terminal in Gdańsk and the >>>, B P, >>>,P, B, >>>, B, P P Górki depot cum. cum. B cum. Direction 5 Implementation of nuclear energy 5.7.1 Construction of a low and -, >>>, -, >>>, -, >, B, None > - B, +, >>>, +, >>>, -, B, -, >, +, >>>, None None -, >>>, intermediate level o, B, P o, B, P, P, >>>, B P P, >, o >>>, B P P

138 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Impacts on individual elements of the environment

Direction and Projects likely to have

activity significant impact on the

reference environment

biodiversity animals plants Integrityof protected areas water (including air noise) people landsurface landscape climate natural resources Heritage items/sites Tangible goods 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 radioactive waste disposal facility 5.8.1 Construction of a nuclear -, >, -, o, <- -, >, -, >>> --, >>>, +, >>>, +, >>>, P -, -, >>>, +, >>>, _, +, _, >>>, power plant >>>, B, >, B, P, >>>, B, B, B, P, P >>>, <->, B P >>>, B >>>, P , P P, cum. P, cum. cum. <->, cum. cum. B Direction 6 Development of renewable energy sources 6.1.1 RES offshore wind farms -, >, -, >, -, >, -, >>>, -, >, B +, >>>, +, >>>, P -, -, >>>, +, >>>, +, None None >>>, B, >>>, B, >>>, B, >>>, B P >>>, B P >>>, P P P P B 6.1.2 RES onshore wind farms - , >>>, -, >>>, -, >>, -, >>>, > -, B +, -, >>>,B -, B, - -, +, P, +, P, +, P, -, +, B, B, B, B, B, >>>,P >, o >>>, >>>, <- >>>, >>>, >>, o, cum. cum. cum. cum. B, > <-> lik lik, W cum. 6.1.3 RES water and energy -, +, -, >>>, -, >, -, >>>, > - B, -, >, B, -, +, -, B, -, +, +, P, +, B, +, P, +, P, resources >>>, B, <->, B, >>>, <- <->, B, >>> +/- cum. >,>>>, B, >, o >>>, B >>>, <- >, o >>>, >>> P, P, >, B, P, P, B i + P cum. > cum. cum. cum. cum. cum.

6.1.4 RES photovoltaics and solar None -, >>>, -, >>>, None None +, >>>, +, >>>, P -, -, >>>, +, >>>, +, +, None collectors <->, B <->, B P >>>, B P >>>, P >>>, P B 6.1.5 RES geothermal energy None -, +, >, -, +, >, None --, >, +, >>>, +, >>>, -, -, >>>, +, >>>, +, +, +, >, P

| 139 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Impacts on individual elements of the environment

Direction and Projects likely to have

activity significant impact on the

reference environment

biodiversity animals plants Integrityof protected areas water (including air noise) people landsurface landscape climate natural resources Heritage items/sites Tangible goods 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 >>>, B, >>>, >>>, B, B, P, B, P, >>>, B, P >>>, P >>>, P P B, P cum. cum. cum. B cum. 6.1.6 RES biomass -, >, -, +, >, -, +, >, -, >, > - B, -, +, -, +, >>>, -, B, -, >>>, +, P, +, P, +, P, -, +, P, >>>, B, >>>, B, >>>, B, >>>, B >>> - B >>>,B, P >, o B, >>>,<- >>>, >>>, >>, lik, P P P + P cum. >, <-> lik W + 6.1.7 Construction of thermal -, >>>, -, >>>, -, -, >>>, > - B, - - , -, +, >, -, B, -, +, B, +, P, +, P, +, P, +, P, waste treatment plants o, P o, B, P >>>, o, B >>> - B >,>>>, >>>, B >, o >>> >>>, <- >>>, >>>, >>>, <- B and + P P, cum. > <-> lik >

6.4.1 Construction of heat None None -, >, B None -, >, B +, >>>, +, >>>, P -, +, >>>, +, >>>, +, +, +, >>>, storage facilities P >>>, P P >>>, P >>>, P P B

Key: Impact Symbol: Type of impact: Symbol: Type of impact: Symbol: positive + direct B short-term > possibly negative - indirect P medium-term >> significant negative - - secondary W long-term >>> both positive and possibly negative + i - cumulated cum. permanent <->

140 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Impacts on individual elements of the environment

Direction and Projects likely to have

activity significant impact on the

reference environment

| 141 EPP2040 Environmental Impact Assessment

4.4.1. Impacts on biodiversity, plants and animals including Natura 2000 sites and their integrity

The draft Policy is a response to development challenges and concerns all areas of economic and social life of the country. Therefore, its area of impact covers the entire territory of Poland. Most of the activities covered by the Policy are formulated in general terms, and even those formulated in specific terms often do not have designated locations and project solutions. Only a small part of the activities relates to the implementation of specific projects in the indicated locations.

For this reason, the overall assessment of the condition of the environment, including protected sites, is presented in Chapter 3. On the other hand, the assessment of the impact on the environment, and especially on protected sites of the projects specifically mentioned in the Policy, was included in the detailed analyses. The map below presents the possible locations of projects envisaged in EPP2040 against the background of protected sites. The map gives an idea of the possibility of occurrence of cumulative impacts resulting also from actions provided for in other strategic documents, e.g. those included in the Infrastructure and Environment Program 2014-2020.

142 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 39 Projects indicated in EPP2040 against the background of protected sites and other projects indicated in strategic documents 145

145 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

| 143 EPP2040 Environmental Impact Assessment

The analysis of impacts on biodiversity, plant species, animal species, Natura 2000 sites and ecological corridors has been carried out in several stages:

Stage I - analysis of EPP2040 Actions in terms of their potential negative impact on natural elements - identification table;

Stage II - analysis of the individual EPP2040 Actions in Detailed Analyses and the impact matrix;

Stage III - Analysis of EPP2040 Actions for which locations were specified

Detailed description of impacts of individual projects and activities planned for implementation within the framework of the planned document and identified as having a negative impact within the framework of detailed analyses (Appendix 2) is presented in the following sections.

4.4.1.1. IMPACT ON BIODIVERSITY

Based on the impact analysis carried out in the impact matrices, it can be concluded that most of the negative impacts on biodiversity will be related to the occupation of biologically active areas, including the risk of the occupation of habitats of protected species, as well as natural habitats and their fragmentation. The actions taken may result in barriers to ecosystems, of surface or linear, continuous or discontinuous type. The negative impacts will result in the following consequences:

 limiting the availability of food bases, breeding sites, etc;  restrictions on the replacement of individuals;  reduction of gene pool in isolated populations;  increased mortality through direct collisions (e.g. of birds with overhead lines or wind turbines).

The intensity of this effect will vary from specie to specie, mobility of the specie and reproductive or feeding requirements. Moreover, the intensity of this phenomenon will be determined by the type of barrier.

For EPP2040 actions where exact project milestones were not determined and they were not specified in detail, the assessment of the impact on natural resources may include only general assumptions. However, the assessment was guided by the precautionary principle that there may be a risk of negative impact on natural resources of the project and activities for which EPP2040 does not indicate the exact location. For some investments it will be possible to precisely determine the impact on biodiversity, habitats, species and permeability of migration corridors at the stage of environmental impact assessment, if the assessment is carried out.

4.4.1.2. IMPACT ON NATURA 2000 SITES

At the stage of preparation of this Assessment, which in most cases evaluates the tasks indicated in EPP2040 at a general level and does not take into account the exact locations and conditions of tasks implementation, it was not definitely concluded that the implementation of the said document will cause a significant negative impact on Natura 2000 sites. The Assessment presents the results of analyses from issued decisions and prepared environmental impact assessments for projects which may have the greatest negative impact on the objects of protection and the integrity of Natura 2000 sites. Due to the high level of generality of the analysed document, attention has been paid to projects whose potential implementation may potentially have a negative impact on Natura 2000 sites, and therefore at the

144 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

investment stage they should be thoroughly analysed in terms of their impact on Natura 2000 sites and their objects of protection. A significant negative impact on Natura 2000 sites was identified in the procedure of obtaining environmental decisions for investments involving the exploitation of new brown coal deposits. As mentioned in the justifications for the decisions issued by the relevant authorities, the investments can only be implemented if effective minimising and compensating measures are ensured in accordance with Art. 34 of the Nature Conservation Act.

Compensation should be applied if the project results in negative environmental impacts. The compensation must be carried out before the project commences and must be appropriate to the damage caused by the project.

When issuing a permit for the execution of a project with a negative impact on the Natura 2000 site and of Community importance, the locally competent regional director of environmental protection, and in maritime areas - the director of the competent maritime office, in consultation with the site manager, in accordance with the scale and type of negative impact on the objectives of protection of the Natura 2000 site, shall determine the scope, place, date and manner of execution of the nature compensation, obliging it to be executed no later than the date of commencement of activities causing the negative impact. The costs of nature compensation shall be borne by the entity implementing the project. It is also responsible for the maintenance of natural habitats, plant and animal habitats created within the framework of nature compensation and for monitoring their condition in accordance with the decisions issued at the stage of implementation of a specific project.

It should be borne in mind that the Nature Conservation Act prohibits the execution of projects that may: deteriorate the condition of natural habitats or habitats of plant and animal species for the protection of which the Natura 2000 site has been designated or negatively affect the species for the protection of which the Natura 2000 site has been designated or deteriorate the integrity of the Natura 2000 site or its links with other areas.

The only case in which projects which have a significant negative impact on the specified elements may be carried out is the so-called "overriding reasons of public interest" (Art. 34.2). However, such an interest must be demonstrated, and, at the same time, an analysis of alternatives must show that they do not exist.

Possible negative impacts on Natura 2000 sites, i.e. those that cannot be excluded at this stage, will be related to the construction of gas pipelines, power lines and LNG terminal extensions.

In the case of gas pipelines that will run through Natura 2000 sites, technologies (ramming, with the use of e.g. jacking, drilling) will be used which should not significantly affect the objects of protection in these areas, as long as they do not cause significant disturbance to water relations.

In the case of power lines, possible negative impacts will include, among others, occupation of the area and possible cutting down of trees for systems, while the area under power lines may be overgrown with vegetation, including small shrubs. In bird areas, if the investments are not implemented with the use of appropriate minimising measures, there may be a negative impact on birds being subject to protection.

The expansion of the LNG terminal will be carried out in the area already developed for these needs, therefore, the impact on natural elements will be similar as before. Report on the implementation of monitoring and protection activities together with the conformity assessment in connection with the implementation of the project entitled "Liquefied natural gas regasification terminal in Świnoujście" indicates that the integrity of the Natura 2000 site of Wolin and Uznam is not threatened, despite some

| 145 EPP2040 Environmental Impact Assessment

changes in biodiversity in relation to the pre-investment period. According to the conducted research, "the implementation of the investment has neither affected the biodiversity of plant species, nor the size of the population of species subject to protection in the area. This also applies to legally protected species.”

4.4.1.3. IMPACT ON HABITATS AND PLANTS

The identification of the impact of the EPP2040 provisions on the flora of the areas covered by the measures shows that the location of the investment, as well as the area to be occupied for the construction, is the greatest determinant of the occurrence of the negative impact on habitats and plants. They may to a large extent lead to fragmentation of habitats and plant positions, including protected ones, and also involve the removal of trees and shrubs, which, apart from their floristic value, are important habitats for insects, birds and bats.

The stage of investment realization to a large extent causes the occurrence of negative impacts as a result of: transforming the area of land (especially when occupying large areas), e.g. exploitation of minerals, construction and expansion of fuel bases, power plants and other facilities), movement of earth masses at construction sites, storage of earth masses, necessity of construction and provision of accompanying infrastructure (access roads), running down of terrain by heavy equipment. Significant impacts on coastal habitats and seabed plants will be exerted by investments located at sea - construction of a floating LNG terminal, sea gas pipelines, wind turbines at sea.

In connection with the construction works, there is a risk of lowering the groundwater level, which is important for the existence of many habitats. In addition, there is a possibility of penetration of pollutants into the water and soil, and directly to the habitats.

The operation stage involves permanent limitation of habitat continuity, and consequently with weakening of the patches formed as a result of fragmentation and limiting of plant species dispersion. The nuisances and identified threats and pressures on the habitats and plants of the areas covered by the activities will be related to the following phenomena:

 occupation of significant areas of land not yet developed for extraction activities - expansion of areas of extraction and storage of waste rock;

 risk of pollution of groundwater and surface water by contaminated and salted waters from mining;

 risk of major accident in case of extended fuel bases and fuel tanks which may cause soil and air pollution, which will deteriorate the conditions for plant growth (short-term impact);

 risk of penetration of pollution into waters, as well as into alien species due to the intensity of ship traffic at sea and in the vicinity of seaports.

It should be noted, however, that the negative impacts generated by new investments may be limited by appropriate choice of location and subsequent application of appropriate mitigation measures. Moreover, the occurrence of the above mentioned potential negative impact on natural habitats can be identified at the stage of environmental assessment of individual investments, after updating information on habitats

146 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

and carrying out an inventory in the field; on this basis it will then be possible to plan mitigation actions and compensatory actions appropriate to the damage caused.

4.4.1.4. IMPACT ON ANIMALS

Mammals

The most significant negative impacts identified in terms of impact on animal species are related to the occupation of species' habitats as a result of new elements of linear infrastructure, expansion of mineral extraction areas, construction of facilities such as power plants, fuel depots, as well as development of infrastructure for transport and storage of fuels in ports. This will result in frightening, reducing the food base, taking up breeding sites, as well as the risk of collision with migration routes. Therefore, it is important to properly identify the occurrence of species and their needs before selecting the location of the investment and to minimize the negative impact already from the stage of project implementation. However, it should be remembered that the majority of projects submitted for implementation under EPP2040 will not cause any significant negative impact on animal migration corridors. The project does not involve the construction of roads, railway lines or airports, and the infrastructure in the form of pipelines and gas pipelines (located underground) or overhead lines does not constitute a barrier that significantly prevents the movement of animals.

Adverse impacts during both implementation and operation will be related with activities in the coastal zone and sea waters. Grey seals and porpoise will be particularly exposed among mammals.

During the operation phase, the most unfavourable impacts on species will be related to the frightening of animals due to the conducted extraction works, occurring in areas which have not been developed to date. In addition, among mammal species, bat species will be the most vulnerable to negative impacts. The risks will be related to the risk of collisions with electricity grids and onshore wind turbines.

Birds

Negative impacts on bird species are most likely to result from the direct occupation of bird habitats for infrastructure construction. Areas of river valleys, water bodies and coastal areas will be most exposed to the risk of occupying nesting and feeding grounds or places of rest on migration routes. The risk of frightening animals will also pose a significant threat.

The operation of infrastructure that is planned in the document may give rise to impacts that cause:

 a change in breeding sites;

 a need to change migration routes;

 loss of feeding and procreation sites due to pollution of surface waters (including sea waters);

 fragmentation of habitats, which may lead to weakening of the population due to deterioration of the food base and the need to extend flight routes to feeding sites (significant energy expenditure);

 increase in mortality of individuals due to collisions with high infrastructure objects: power lines, wind turbines;

 frightening.

| 147 EPP2040 Environmental Impact Assessment

In the case of investments with the greatest impact on bird species (power lines, wind turbines), the scale of the projects is not known exactly, so it is not possible to clearly state to what extent they will affect the national bird populations. Using appropriate mitigation measures and selecting, at the stage of the environmental impact assessment, the location option in consideration of the needs of bird species, negative impacts on their populations can be minimised. It is also important to conduct post-execution monitoring in order to optimize the activities reducing the negative impact or introduce compensatory solutions.

Amphibians and reptiles

The investments indicated in EPP2040 may have a negative impact on the reptile and amphibian populations. Both the stage of implementation and operation of the investment may have an adverse impact. The greatest negative impact will occur at the stage of implementation - during natural works (mainly during the construction of gas pipelines and other pipelines, as well as the expansion of fuel bases). In the operation phase, the greatest negative impact will be related to the occupation of further areas for extraction of minerals and transport related to extraction. In addition, in the case of amphibian species, changes in water conditions and the risk of penetration of pollution from extraction and leakage from fuel transport and storage will be important.

Conditions related to amphibian reproduction determine the sensitivity to changes in the environment. In this case, the disappearance of water reservoirs in amphibian habitats prevents their breeding. In addition, their low mobility prevents populations from moving further away from their investments. Therefore, in order to reduce the risk of loss of local populations of these animals, it is necessary to implement mitigation measures already at the planning stage. At the stage of works, it is important to secure construction sites and places dangerous for amphibians (wells, excavations), as well as to create replacement breeding sites (retention reservoirs).

Most of the investments related to the occupation of undeveloped areas will have a negative impact on amphibian species, due to their prevalence, and these factors inevitably lead to a decrease in the number of local amphibian populations - in extreme cases even to their disappearance. It is therefore necessary to take appropriate conservation measures (protection of amphibians is a legal obligation, as all amphibian species are protected under national law).

Fish

No significant negative impacts on fish species have been identified for the planned onshore investments. The risk of negative impact on fish species is related to the penetration of saline and polluted waters from mineral extraction areas into surface waters, an increase in temperature of water in rivers or water reservoirs where cooling water is discharged from power plants.

The negative impact will also apply to investments related to the development of transport infrastructure and to the storage of fuels at sea and in the coastal zone. The policy also provides for the development of renewable energy sources, including water energy. However, due to the small domestic water potential, the Policy does not provide for a significant increase in the use of flowing water energy. It should be remembered, however, that such activities may cause negative impacts on fish species. The assessment of the impact and the definition of mitigation measures should take place once the local conditions at the location have been identified, but in general it may be indicated that the possibility of movement, reproduction and feeding of fish species should be maintained. The main mitigation measures are the use

148 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

of fish passes and substitute habitats. Negative impacts on fish species associated with projects carried out in the marine environment and rivers will concern:

 changes in fish habitats, including the risk of degradation of spawning and feeding areas as a result of seabed works;

 changes in the coastal zone as a result of hydrotechnical works and coastal reinforcement;

 frightening animals during the work, as well as in connection with increased vessel traffic;

 risk of pollution from ships, including as a result of accidents and catastrophes.

Insects

The investment projects planned in the Policy will potentially occupy positions of protected insect species. However, significant negative impacts on domestic populations are not expected to occur. Negative impacts may be local and site-specific. Impacts on individual populations should therefore be considered at the stage of preparing the environmental impact report, when measures to minimise impacts on insect species can be considered. It is not possible to estimate the real impact of EPP2040 on invertebrate species as they inhabit small areas or occur e.g. on individual trees. It is important to identify their occurrence in the field and determine their protection needs in detail.

Impact on ecological corridors

The main functions of ecological corridors are: protection and development of spatial and functional completeness of the landscape; ensuring genetic exchange between populations; ensuring access to habitats for species; facilitating colonisation of new habitats and repeated succession in areas of abandoned and degraded habitats. The most important function is to enable animals to move around in space. The scale of movements may vary, and the movement of individuals may be local, dispersive or migratory. Ecological corridors are an important part of the Natura 2000 network as they allow organisms to move between habitats. In order to maintain the coherence of the Natura 2000 network, it is important to ensure the permeability between sites, not only from a national perspective, but also from the point of view of the coherence of the network at continental level.

The most important threats, which may concern the interruption of ecological permeability in the system of ecological corridors in the context of the planned Policy, are related to:

 occurrence or intensification of a barrier effect that will occur as a result of the introduction of permanent physical barriers (fences, embankments, ditches, large transformed areas such as mining areas, overhead lines, wind turbines);

 frightening of animals due to excessive noise during construction, and in the course of mining operations;

 introduction of hydropower facilities in riverbeds and transformation of the morphology of river beds, reduction of their naturalness through the use of reinforcements, which may lead to deterioration of fish habitats and their reproductive capacity;

 changes in local systems (disappearance of small water reservoirs, draining), which may pose a threat to amphibian reproduction;

| 149 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 cutting down trees and shrubs, especially espaliers, and the introduction of lighting, which may adversely affect the species of feeding and migratory bats;

 pollution emitted along transport routes.

Natural-space collisions

The maps presented in the next section show potential collisions of projects planned under the Policy with the network of ecological corridors, as well as with the forms of nature protection.

The aim of the analyses carried out for the purposes of this Assessment was to identify the possibilities and scale of occurrence of spatial collisions of areas of high natural values and planned infrastructure. As a result, areas which should be covered by detailed analysis in the case of decisions on the implementation of specific infrastructure investments were indicated on the maps.

The aim of the analyses carried out for the purposes of this Assessment was to identify the possibility and scale of spatial collisions. As a result, it was possible to identify particularly sensitive places for which, in the case of a decision to implement specific infrastructure investments, a detailed risk analysis should be carried out, including, first of all, an assessment of whether the investment may have a significant impact on the Natura 2000 site, as well as whether a significant impact may be avoided. According to the provisions of the Polish law, the execution of investments which may cause such impacts is generally prohibited, unless the conditions specified in Art. 34 of the Nature Conservation Act are jointly fulfilled.

The conducted spatial analyses show that the most significant collisions of the planned investments with ecological corridors will be related to the development of gas infrastructure. However, it should be remembered that gas networks will be mostly underground and will not constitute a permanent barrier for migratory animal species.

Due to the large areas occupied by Natura 2000 sites, the problem resulting from the development of linear elements of electricity, gas and oil transmission infrastructure is the issue of maintaining the cohesion of the Natura 2000 network. The concept of cohesion of the Natura 2000 network of sites applies both to designated bird and habitat areas, which form the most important links in the network, as well as the ecological corridors connecting them. It should be remembered, however, that locating an investment in a given area alone does not mean that the investment will have a negative impact on the objects of protection of that area. At the stage of carrying out the project, it is necessary to identify the protection objectives in the individual Natura 2000 sites, identify potential and existing threats and on this basis assess whether the project will adversely affect the area and its integrity, as well as the cohesion of the network. Natura 2000 sites are not subject to prohibitions of the conducted works; instead, the aims of protection and the needs of the individual protection objects are crucial.

In addition, the nuisance of the newly established network will be significant during the construction phase - during the implementation phase, habitats and species will be able to operate under almost unchanged conditions.

150 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

4.4.2. Impacts of particular activities with identified negative impact on the environment on biodiversity, plant and animal species, Natura 2000 sites and ecological corridors - detailed approach

Below, the activities identified in Chapter 4.4 of the Project Identification Table as projects with negative environmental impact have been analysed in detail. In addition, a thorough analysis was made for those investments for which EPP2040 specifies an approximate or exact location, in the context of the impact on natural resources. The analyses used the issued decisions on environmental conditions, environmental impact reports and environmental impact assessments.

Action: 1.1 Ensuring the possibility of covering the demand for hard coal by:

− launching new deposits;

Action: 1.4 Ensuring the possibility of covering the demand for crude oil and fuels:

− optimisation of the use of domestic crude oil fields (in accordance with the principles set forth in the national raw materials policy)

The negative impact will mainly concern the occupation of new land for mining activities, which in turn will result in the occupation or transformation of land, fragmentation of habitats, as well as the creation of migration barriers for animals.

Negative impacts on biodiversity will be related to possible changes in water relations, which may have a negative impact on habitats and water-dependent species as a result. In addition, hard coal mining may involve a change in the mineral composition of surface waters and an increase in salinity of waters discharged from the mining area, which may also adversely affect species and habitats in the vicinity of mining areas.

In the case of crude oil deposits, however, it should be remembered that they are not very abundant in Poland, and their extraction is performed in a manner having only a small environmental impact; therefore, the risk of occupying large areas of high natural value is not significant.

Action: 1.2 Ensuring the possibility of covering the demand for brown coal:

− rational management of active deposits and the launching of new deposits;

− searching for innovative ways of using brown coal.

(Areas of extraction and occurrence of resources, in particular the following locations: Złoczew, Ościsłowo, Gubin)

Impacts on biodiversity and species and habitats have been identified as in the case of Measure 1.1 described above. The impact of opencast mining excavation sites depends on the direction of their reclamation; the possibilities include creating water reservoirs with the surroundings, creating a habitat conducive to natural succession, as well as reclamation in woodland, agricultural or tourist direction.

The EPP2040 draft provides for possible commencement of brown coal mining in three locations: Złoczew, Ościsłowo and Gubin. During the preparation of this assessment, none of the potential extraction sites presented above had a valid environmental conditions decision.

| 151 EPP2040 Environmental Impact Assessment

The extraction of brown coal by means of opencast mining excavations has a negative impact on the environment, including the flora and fauna. Therefore, the management of mineral resources should be approached in a rational manner, i.e. the natural conditions that determine the exploitation of resources should be taken into account. The issues of negative impact on natural resources, including Natura 2000 sites, are the subject of, among others, supplementations and additional environmental protection expert opinions.

The general risks associated with the open-pit mining method can be divided into:

 total destruction as a result of the destruction of the land surface and habitats (habitats and species sites located directly in the area of an excavation and heap);

 total or partial destruction as a result of changes in habitat conditions by lowering the groundwater level and drying out the surface water or changing the water chemistry (habitats and sites of species located within the boundaries of the depression crater);

 the lowest exposure is only among habitats and species associated with surface waters, mainly flowing waters; there is a risk of adverse impact due to changes in the flow velocity of these waters, their levels and their physico-chemical properties (habitats and species sites outside the depression crater boundaries)146.

Złoczew Deposit

For the project entitled “Brown coal mining from the Złoczew deposit" a decision specifying the environmental conditions for its execution (ref. WOOŚ.420.45.2018.PTa.38). The decision was appealed to the second instance authority (as of 10 October 2019)

146 Source: Environmental impact assessment of the "Lubuskie Province Spatial Development Plan together with spatial development plans of the urban functional area of the provincial centre Zielona Góra and Gorzów Wlkp.", 2017.

152 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 40. Location of the Złoczew brown coal deposit and the planned "Złoczew" Mining Area against the background of protected sites and ecological corridors147

The proposed brown coal mining area lies outside the legal forms of nature protection but is located in the ecological corridor Warta - Jeziorsko. The planned extraction could potentially adversely affect the permeability of the corridor due to land reshaping and possible deforestation.

As mentioned in the above decision, the execution of the investment will result in the destruction of plant sites, fragments of natural habitats and habitats of amphibians and birds. However, these species are common and not at risk of extinction. No significant negative impact on biodiversity, protected sites and Natura 2000 sites was found. In order to ensure proper protection and minimise losses of natural resources, measures to minimise and compensate for the negative impact were identified. These primarily include: execution of substitute habitats for amphibian species at the stage of investment;

 compensatory measures were provided for two habitat patches 91E0-4 (2 ha) and one habitat patch 91D0 (1 ha) - improvement or restoration of the state of preservation of about 6 ha of hydrophilic forests;

 for the expected loss of habitat 7120 with a surface area of 1 ha, a peatbog or other wetland with a surface area of 2 ha should be renaturalised;

147 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and the EPP2040 project

| 153 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 for the expected loss of five patches of habitat 6510-1 with a total area of 3 ha, a renaturation of 6 ha of fresh or flooded meadows should be carried out;

 for the expected loss of a patch of habitat 2330-1 of the area of 0.3 ha, approx. 0.6 ha of psammophilous or xerothermic grasslands should be restored;

 for the planned liquidation of 9 white stork nests outside the mining area, 20 platforms should be placed in locations indicated by an ornithologist;

 environmental supervision on the whole area of the investment and environmental monitoring is to be ensured;

 works in watercourses should be carried out in accordance with the measures described in the decision, in order to preserve natural values

The Investor presented in the Report that the channel of the Oleśnica River will remain unchanged; no regulatory and maintenance works will be carried out in the Warta and Widawka Rivers Interfluve Landscape Park.

Ościsłowo Deposit

For the location of the planned opencast pit in Ościsłowo, the Regional Director for Environmental Protection in Poznań on March 10, 2017 issued a decision refusing to define the environmental conditions for the project entitled “Brown coal and accompanying minerals extraction from Ościsłowo Mine" (ref. WOO-II.4235.9.2015.WM.72). The decision is currently under appeal.

154 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 41. Location of the "Ościsłowo" brown coal deposit against the background of protected sites and ecological corridors148

The deposit is located within the Goplańsko-Kujawski Landscape Protection Area, while, as follows from the justification for the aforementioned decision, the planned mining area is located outside the boundaries of nature protection forms. At a distance of approx. 2 km there is Gopło lake PLH040007 (site of Community importance) and special bird protection area Ostoja Nadgoplańska PLB040004, while at a distance of approx. 6 km there is the Gniezno Lakeland PLH300026. The above mentioned decision indicated a significant negative impact on the environment with regard to the Gniezno Lakeland PLH300026 located within the Natura 2000 site. It is worth noting that only a well-implemented plan of compensation and minimization of negative environmental impact will enable the investor to obtain a positive environmental decision for the Ościsłowo opencast pit, which will be subject to a detailed analysis by the Regional Directorate for Environmental Protection in Poznań

Gubin Deposit

For the investment in Gubin, the Regional Director for Environmental Protection in Gorzów Wielkopolski decided on 19 August 2019 to discontinue all proceedings concerning the issuance of the decision on environmental conditions for the project consisting in the exploitation of the opencast brown coal deposit Gubin (case reference: WZŚ.420.3.2019.AN).

148 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and the EPP2040 project

| 155 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 42. Location of the "Gubin" brown coal deposit against the background of protected sites and ecological corridors149

The area of the deposit is located in the ecological corridor Ziemia Lubuska - center. In addition, it lies in the Protected Landscape Area of the Nysa Valley and the western areas of Lubsko. The planned mining site is located in the Natura 2000 site Brodzkie Lakes PLH080052. Its priority habitats include alder and alder-ash wetland communities, often with an exemplary structure and physiognomy, locally also with frequent presence of ash in the stand. The dominant type of natural habitat are fresh and humid meadows used extensively. Molinia meadows, represented by various forms of the Selino-Molinietum unit, occupy a much smaller area. Undoubtedly, one of the most valuable elements of the plant cover is the water and mud communities of the Isoëto-Nanojuncetea class, represented by units: Eleocharito ovate-Caricetum bohemicae, Littorello-Eleocharitetum acicularis and Cypero-Limoselletum.

They can be found mainly in ponds in Brody, where, in favourable conditions, they can cover almost the entire surface of the pond bottom and its banks, which is unique in the whole country. They gather many endangered or rare plant species in Poland. In Suchodół Lake the presence of a community of Najadetum marinae150 water-nymphs has been noted.

The planned investment could deteriorate the condition of protected habitats and species through possible deforestation, occupation of the habitat area and changes in water conditions. It is therefore

149 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and the EPP2040 project 150 Source: SDF of the Natura 2000 site Brodzkie Lakes PLH080052

156 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

necessary to consider a location option that would exclude part of the deposit from exploitation or to propose effective compensation and minimisation measures.

Action: 1.5 Ensuring the possibility of covering the demand for gas:

− optimisation of the use of domestic natural gas deposits, including the use of unconventional methods of gas extraction (in accordance with the principles set forth in the national raw material policy).

As in the case of crude oil, exploration for new fields will continue (also at the bottom of the Baltic Sea) to replace the depleted fields. As in the case of exploration and production works, a significant negative impact will be related to the risk of fragmentation of natural habitats and taking up significant areas for extraction areas (especially in the case of shale gas production). As a result of unconventional gas production, large quantities of the so-called return fluid will be created. In the long term, adverse changes in water conditions, pollution of surface waters and - incidentally - also of groundwater resources may occur. Such negative impacts can exert a significant pressure on water-dependent habitats and species. The degree of environmental impact, including in particular natural resources, will depend to a large extent on the extraction technology, as well as the exact location of the extraction sites.

Action: 2A.1 Ensuring the possibility of covering the demand for power using domestic raw materials and sources, including the possibility of transboundary exchanges.

Action: 2A.2. Ensuring the possibility of covering the increase in demand for power from sources other than conventional coal-fired power plants.

The measure will mainly relate to the modernisation, construction and extension of power plants and combined heat and power plants. The areas of the above-mentioned tasks will concern both the existing power plants and combined heat and power plants, as well as ones to be constructed. The above activities, as well as the implementation of linear infrastructure (accompanying new facilities) will reduce the area of land previously available for plants, animals and habitats; there may also be disturbances in the continuity and functioning of ecological corridors, as well as in the integrity of protected sites. Indirect impacts may cause changes in water conditions affecting plants, animals and ecosystems, including the system of protected sites. Discharge of pollutants in wastewater and increased water mineralisation and salinity introduced into surface water will affect plants and animals in the aquatic environment; higher temperatures of discharged water from both conventional and nuclear power plants are also important as they will affect species such as aquatic organisms.

Action: 2B.1 Expansion of the internal electricity transmission network - implementation of projects enabling increased network density, power evacuation from large power plants and better use of transboundary interconnections.

Action: 2B.2 Strengthening of transboundary power connections on the profile with Germany, the Czech Republic, Slovakia.

Action: 2B.4 Reconstruction of infrastructure

The construction of new power lines may in the investment phase generate negative impacts on biodiversity and protected sites as a result of direct habitat destruction and mortality, mainly of birds and bats as a result of collisions with cables and poles, and as a result of electric shock. The greatest impact on biodiversity will occur during the project implementation phase. There is a risk of destruction of protected

| 157 EPP2040 Environmental Impact Assessment

plant sites and habitat fragments, as well as removal of tree specimens at the site of foundation of bearing columns and access roads.

Figure 43. Planned course of power grids against the background of protected sites and ecological corridors151

151 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and the EPP2040 project

158 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

The impact is not expected to be significant as these changes will be limited to column locations and will also take up a small amount of space. It will be possible to revalorise the resources with the use of appropriate measures - appropriate planning of the locations of the poles, so that interference with protected habitats is as little as possible, and e.g. by moving valuable specimens of protected plants to other sites.

The draft Policy assumes the implementation of projects related to the development of the power grid so as to improve the capacity of energy transmission between neighbouring countries. In order to determine the scale of impact of the planned investments, a spatial analysis was carried out in which the planned overhead line routes were overlaid on the protected sites. During the preparation of this assessment, there was no detailed technical documentation that would allow to precisely determine which sites would be exposed to the impact of the investment. The analysis assumed the proposed route of the line with the assumption that it can be routed in a 20 km strip.

The proposed power lines would pass through five ecological corridors. As noted in the previous section of the study, power lines do not constitute a permanent migration barrier and the risks are related to collisions of birds and bats. Minimising actions in the form of markings on lines to increase their visibility should be applied.

Table 19. Potential collisions of investments in power networks with ecological corridors152

Corridor name Commune Province

Gryfino Oder Valley - North West Pomerania Banie

Słowińskie Coast Słupsk Pomerania

Szczecin West Pomerania

Wkrzańska Forest Police West Pomerania

Lubań Table Mountains - North Lower Silesia Nowogrodziec

Siekierczyn Table Mountains - west Lower Silesia Platerówka

The analysis of the course of the proposed overhead lines shows that 5 Natura 2000 sites may be crossed. In the case of the Szczeciński Lagoon PLB320009 site, its SDF indicated threat D02.01 (L)153- i.e. the threat from low intensity electrical lines. For Goleniowska Forest PLB320012 site, threat D02.01.01 (H) was

152 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft 153 According to the SDF reference list of risks, pressures and actions, Directorate General of the Environment, European Environment Agency (EEA), latest update: 12.04.2011

| 159 EPP2040 Environmental Impact Assessment

indicated, i.e. high intensity overhead electrical lines. The investment process should therefore analyse in particular this type of risk and the exact location of the network.

Table 20. Potential collisions of investments in power networks with Natura 2000 sites154

Site name Site code Impacts/objects of protection

Szczeciński Lagoon PLB320009 SDF indicates threat D02.01 (L)

Lower Oder Valley PLB320003 SDF does not indicate overhead lines threat

Goleniowska Forest PLB320012 SDF indicates threat D02.01.01 (H)

Tywy Valley PLH320050 SDF does not indicate overhead lines threat

Mouth of Oder River and Szczecin Lagoon PLH320018 SDF does not indicate overhead lines threat

Protected landscape areas

Potentially, the investments may run through protected landscape areas: Przywidzki site and Radunia Valley site. Investments in electricity transmission infrastructure can have a significant impact on landscape values. It should be borne in mind, however, that in accordance with the Nature Conservation Act there is a statutory derogation for the realisation of a public purpose investment within the meaning of Art. 2.5 of the Act of 27 March 2003 on spatial planning and development in the area of landscape parks and protected landscape areas.

Action: 3A.2 Ensuring the possibility of importing natural gas through the construction of Baltic Pipe - Norway-Denmark and Denmark-Poland interconnections with expansion of the transmission systems in Denmark and Poland. 3A EPP Strategic Project

Baltic Pipe consists of five key elements, three of which fall within the scope of the proposed Policy:

 maritime pipeline connecting Denmark and Poland, with a length of approximately 275 km, providing bi-directional gas transport;

 construction of a gas pipeline connecting the submarine gas pipeline with the national transmission system;

 expansion of the Polish transmission system.

Below are described the impacts of individual elements of Baltic Pipe on the basis of available documentation and issued decisions.

Sea pipeline connecting Denmark and Poland, approx. 275 km long, ensuring bi-directional gas transmission

154 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

160 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

The scope of the threats analysed in the Environmental Impact Assessment Report for the project entitled "Baltic Pipe sea pipeline - Polish part"155 concerned the Polish exclusive economic zone (for the Niechorze- Pogorzelica variant - approx. 28.9 km, for the Rogowo variant - approx. 31.7 km), as well as Polish territorial waters (for the Niechorze-Pogorzelica variant - approx. 22.5 km, for the Rogowo variant - approx. 23.5 km). The results of this Report are presented below.

In the documentation, the investor proposed two variants of investment implementation. Taking into account all the environmental effects of the project execution, i.e. not only the direct impact on the natural elements of the environment, but also the impact related to water consumption, energy consumption, waste generation and impact on human health and living conditions, the Niechorze- Pogorzelica variant was considered the most beneficial for the environment. Both alternatives are located in both onshore and offshore Natura 2000 sites. In the offshore section, the scale and significance of potential impacts during construction on Natura 2000 will be comparable for both alternatives.

Figure 44. Planned Baltic Pipe pipeline on Polish territory in the context of protected sites and ecological corridors156

Although the scale of impacts on overwintering birds protected in the Pomeranian Bay area will be slightly higher during construction in the Niechorze-Pogorzelica variant (longer construction time within the Natura 2000 site, greater interference in benthic habitats providing bird feeding grounds), the difference in the scale of impacts will be minor and the impacts will not be significant. It should be remembered, however, that the construction period of the project will be relatively short (impacts during a maximum of

155 Gas Transmission Operator GAZ-SYSTEM S.A., March 2019. 156 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and the EPP2040 project

| 161 EPP2040 Environmental Impact Assessment

two wintering periods) and during the exploitation phase (50 years) the project will not have a negative impact on seabirds. However, it will have a positive impact and in the case of the Niechorze-Pogorzelica variant the scale of the impact will be twice as high. The positive impact will be related to the creation of a safety zone over the gas pipeline, in which it will not be possible to carry out fishing activities. These activities shall be identified as a primary source of additional mortality of seabirds and marine mammals due to by-catches in nets. The Rogowo option is potentially less impacting on the integrity and conservation status of Natura 2000 sites in the onshore part due to the absence of impacts associated with the physical destruction of protected habitats within the area. However, the assessment of the impact of both the variants on the protected habitats of the Trzebiatów-Kołobrzeg Seaside Strip PLH320017 should also take into account the accumulation of impacts from the onshore side of the Baltic Pipe. The Rogowo variant will pass through wetlands, e.g. in the Old Rega Valley, where it may also cause impacts on protected habitats. For the Rogowo Variant, the key factors that increase the scale of the environmental impacts are impacts associated with the construction process, i.e. twice as long microtunnel with which the gas pipeline is to be brought ashore. The need for such a long microtunnel is due to the unfavourable dynamic conditions of the seabed. The zone of high seabed sediment variation in this variant reaches approximately 1,100 m deep into the sea, which poses a significant risk to the stability and thus to the safety of the pipelines. The almost twice as long microtunnel in this variant compared to the Niechorze-Pogorzelica variant translates into significantly longer construction time, higher demand for water, energy and construction materials, larger emissions of noise and air pollutants, as well as larger traffic of delivery lorries. In this variant, due to the location of the ashore point and the valve station construction site in a much closer vicinity of residential and tourist facilities, there is a greater risk of social conflicts resulting from the fear of potential impact on human health and living conditions (noise, exhaust emissions, car traffic).

All the above reasons influence the final indication of the Niechorze-Pogorzelica variant as the most environmentally beneficial one.

The assessment concluded that the project will not give rise to impacts that could reduce biodiversity, i.e.: destruction of ecosystem functions, significant loss of surface area and dispersion of species' habitats and protected natural habitats; isolation of species' habitats and protected natural habitats; reduction of species; loss of genetic diversity within a single species.

Protected sites in marine areas

The project is located within 3 marine protected sites: the Natura 2000 Pomeranian Bay PLB990003 site, Natura 2000 Pomeranian Bay Refuge PLH990002 site and HELCOM Marine Protected site No. 170 Pomeranian Bay site, the purpose of which is to protect habitats and species of birds, mammals and fish. The results of the environmental surveys for sea birds, mammals and fish confirm that there will be no significant impacts on them. This means that the functioning of the protected sites in which they are protected will not be disturbed. Within the HELCOM Pomeranian Bay site, one of the identified pressures on the environment is water pollution from solid waste and microwaste. Waste generated during the construction and operation of the project will not be discarded into water. It will be collected and then handed over for disposal. This means that the Project will not contribute to water pollution in this respect. A potentially dangerous impact is the noise emission from the controlled detonation of unexploded shells, as described earlier in the impact assessment for marine mammals. Therefore, mitigation measures have been proposed to ensure that the impact will not have a significant negative influence on animals, in particular the porpoise, being an object of protection of the Ostoja na Zatoce Pomorskiej Natura 2000 site.

162 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

The pipeline route in the offshore part reaches the sites: Natura 2000 Pomeranian Bay PLB990003, the purpose of which is protecting bird species and their habitats and Natura 2000 Pomeranian Bay Refuge PLH990002, the purpose of which is to protect natural habitat (Sandbanks), porpoise and fish species (twaite). The results of the impact assessments for fish, mammals and seabirds confirm that most of the impacts will be of limited range and will occur in a short period of time. Once the work is completed, the conditions of the marine environment will stabilise, which means that the disturbed species will return to their previous sites. Only in the case of marine mammals, which are the subject of protection of Natura 2000 Pomeranian Bay Refuge PLH990002, there is a risk of significant impacts related to the possible necessity of controlled detonation of munitions left on the seabed. However, this is not a planned activity. Appropriate measures to monitor the presence of mammals and drive them off the site of potential negative impact (if required) have been proposed to mitigate the existing risks. During the operational life of the gas pipeline, there will be a positive impact in the form of reduced pressure from fishing on marine mammals and seabirds in the protection zone established along the gas pipeline, of width reaching 500 m.

Land-based Natura 2000 sites

The project is located within the boundaries of the Natura 2000 site Trzebiatów-Kołobrzeg Seaside Strip PLH320017. This site has been designated for the protection of plant and animal species excluding birds and natural habitats. In the Niechorze-Pogorzelica variant, the project will be located within three protected habitats, with two of them in the area planned for construction:

 2180 - Mixed forests and coniferous forests on coastal dunes;

 2130 - Coastal grey dunes* (small fragment below a cable power line).

For the purpose of the project, an inventory was carried out which confirmed that plants and animals protected in the above habitats are not within the range of impacts caused by the pipeline construction.

The project is also located within the boundaries of the Natura 2000 site Trzebiatów Coast PLB320010. This area has been designated to protect bird species and their habitats. As a result of the inventory, no sites or habitats of bird species that are the subject of protection of this site have been found in the project area and within the range of its impact.

One of the key impacts is the destruction of a relatively small area of natural habitat i.e. mixed forests and coniferous forest on coastal dunes as a result of the construction of the network, access road and power line. There will also be the destruction of a part of the habitat called "grey seaside dunes", where a several dozen meters long section of a power line will be located.

Once the works are completed, the construction site will be restored to its pre-construction condition, meaning that the habitats will be fully or partially restored. However, part of the area will be permanently occupied by the project elements (gas pipeline, access road) or deforested (area directly above the pipeline and cable power line). However, the loss of habitats does not yet mean that the project will have a significant impact on a Natura 2000 site. For this purpose, it is analysed whether the interference in the environment will affect the coherence, integrity of the Natura 2000 network of sites, as well as the objects of protection. The results of the assessment allowed to conclude that the size of the occupied area and the nature of the works will not significantly affect the above-mentioned elements.

Constructionof a gas pipeline connecting the submarine gas pipeline with the national transmission system

| 163 EPP2040 Environmental Impact Assessment

For the project, the Regional Director for Environmental Protection in Szczecin issued a decision ref.: WONS-OŚ.420.3.2019.MB.27 of 17 May 2019 on environmental conditions for the project entitled “Project for constructing the infrastructure necessary for the operation of the international Baltic Pipe gas transmission pipeline, which constitutes the interconnection of the transmission systems of the Republic of Poland and the Kingdom of Denmark - the land part."

The gas pipeline route crosses the following ecological corridors: Western Pomeranian Littoral, Goleniów Forest - Koszalin Forest, Goleniów Forest - Drawa Forest, Northern Corridor. The main impacts on the functionality of the ecological corridors will be related to the construction phase, during which the current condition of habitats will be disturbed and living and migration conditions will be disrupted, especially in the local aspect. However, these will be short-lived, local and reversible impacts. The project will not create permanent barriers that would prevent the movement of organisms, which is true for both the local, as well as the regional and national corridors.

The route of the proposed gas pipeline passes through two Natura 2000 sites: Trzebiatów-Kołobrzeg Seaside Strip PLH320017 and Trzebiatów Coast PLB320010. The plans of protection tasks (hereinafter PPT) for the above-mentioned areas do not identify any threats to the objects of protection connected with the construction and operation of the gas pipeline. Moreover, the project in question will not prevent the implementation of active protection measures planned under the PPT. One of the objects of protection of the Natura 2000 site Trzebiatów-Kołobrzeg Seaside Strip - natural habitat 2180 Mixed forests and coniferous forests on seaside dunes - is located within the reach of the analysed project; its protection status was defined as U1 - unsatisfactory. During the analysis it was shown that the project will not contribute significantly to the reduction of the surface area of the patch of habitat 2180 as a result of felling trees, i.e. by 0.35% in relation to total area of the habitat in the Trzebiatów-Kołobrzeg Seaside Strip. The short-term and reversible occupation of a portion of the habitat will cover approx. 5.78 ha, which will be designated for restoration after construction, while a total of about 0.94 ha of the habitat will be lost permanently. In order to minimize the impact on this element of the environment, the necessity to perform replanting was established.

According to the documentation, the planned investment will not adversely affect the populations and habitats of bird species being the subject of protection of the Natura 2000 site Trzebiatów Coast PLB320010. Two objects of protection of the Trzebiatów Coast site are within the reach of the analysed project: Grus crane and Lanius collurio red-backed shrike. The planned investment does not contribute to the threats identified in the PPT for the red-backed shrike and crane. The habitats of both bird species within the Natura 2000 site are located outside the installation strip and will remain uninterrupted. The construction of the gas pipeline only entails a risk of periodical disturbance of individuals during construction works. The impact of the investment will therefore be short-lived and will cease after the completion of the works.

The analysis carried out did not show any significant negative impact of the project on natural habitats and species of plants and animals for the protection of which the above-mentioned Natura 2000 sites have been designated, and thus will not cause the occurrence of cumulative impact on these areas.

164 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 expansion of the Polish transmission system. and

Action: 3A.4 Expansion of gas connections with neighbouring countries - Slovakia, Lithuania, Czech Republic and Ukraine.

The EPP2040 draft assumes the development of a gas distribution network within the framework of the aforementioned Baltic Pipe project, as well as within the framework of the development of the network connecting the system with neighbouring countries.

As in the case of overhead lines, the proposed route of the network was analysed assuming a 20 km buffer, due to the lack of precisely indicated pipeline routes and technical documentation. The spatial analysis indicated that 33 ecological corridors could potentially be at the intersection with gas networks.

| 165 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 45. Designed transmission pipelines against the background of protected sites and ecological corridors157

157 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and the EPP2040 project

166 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 46. Planned gas network connections with the Czech Republic, Slovakia and Ukraine against the background of protected sites and ecological corridors158

158 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

| 167 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 47 Planned connections of the gas network with Germany against the background of protected sites and ecological corridors159

159 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

168 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 48. Planned gas network connections with Lithuania against the background of protected sites and ecological corridors160

In the case of gas networks, the impact on the functionality of the ecological corridors will not be significant, but will concern the construction phase, during which the current condition of habitats will be disturbed and living and migration conditions of the animals will be disrupted - especially in the local aspect. However, these will be short-term, local and reversible impacts. The project will not create permanent barriers that would prevent the movement of species, which is true for both the local, as well as the regional and national corridors.

Table 21. Potential locations of collisions of planned gas networks with ecological corridors161

Gas pipeline section Ecological corridor Commune Province

Łapy Marshy Narew Turośń Kościelna Poland - Lithuania Podlaskie Valley Dobrzyniewo Duże Choroszcz Poland - Slovakia Bieszczady - South Jaśliska Podkarpackie Kołaczyce Slovakia-Ukraine Bieszczady-Gorce - Brzyska Podkarpackie East Poland - Ukraine Sanok Bukowsko Bieszczady-Ostoja Poland - Slovakia Zarszyn Podkarpackie Magurska Jaśliska

160 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft 161 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

| 169 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Gas pipeline section Ecological corridor Commune Province

Bieszczady-Gorce - Pilzno Podkarpackie Slovakia-Ukraine center 2 Jodłowa Czestochowa - east Siewierz Silesia Milicz Lower Silesia Barycz Valley - Czech Republic-Slovakia-Ukraine Krośnice Lower Silesia north Zawonia Lower Silesia Suchowola Biebrza Valley - Sztabin Knyszyn Forest Dąbrowa Białostocka Podlaskie - Middle East Jasionówka Knyszyn Poświętne Poland - Lithuania Narew Valley Podlaskie Łapy Poświętne Narew Valley - Wyszki Western Dziadkowice Podlaskie Mielno Forest Brańsk Boćki Kościan Obra River Greater Poland Kamieniec Baltic Pipe Płonia Valley and Dolice West Pomerania Miedwie Pełczyce - rural area Bircza Poland – Ukraine Słonne Mountains Sanok Podkarpackie Tyrawa Wołoska Gryfice North Gryfice West Pomerania Skwierzyna Lubuskie Międzychód Greater Poland Baltic Pipe Pszczewskie Lakes and Obra Lviv Greater Poland Valley Przytoczna Lubuskie Kwilcz Greater Poland Bolesław Jura Krakowsko- Poland - Slovakia - Ukraine Olkusz Lesser Poland Częstochowska Klucze Sulmierzyce Krotoszyn Krotoszyn-Pleszew Greater Poland Ostrów Wielkopolski Baltic Pipe Odolanów Goleniów - rural area Southern Maszewo West Pomerania Nowogard Osina Tworóg Siewierz Poland - Slovakia - Ukraine Opole - Katowice Silesia Kalety Miasteczko Śląskie

170 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Gas pipeline section Ecological corridor Commune Province

Koszęcin Ożarowice Woźniki Bircza Poland - Ukraine Przemyśl Foothills Ustrzyki Dolne Podkarpackie Fredropol Myśliborskie Kłodawa Lubuskie Lakeland - Barlinek West Pomerania Baltic Pipe Drawieńsie Strzelce Krajeńskie Lubuskie Lakeland Pełczyce West Pomerania Przemków - rural area Lower Silesia Przemków Szprotawa - rural area Lubuskie Poland - Germany Landscape Park Gromadka Lower Silesia Radwanice Lower Silesia Płaska Suwałki Sztabin Augustów Forest Podlaskie Nowinka Krasnopol Giby Poland - Lithuania Sztabin Augustów Forest - Krasnopol Podlaskie Biebrza Valley Szypliszki Siemiatycze White Forest - Dziadkowice Białowieża Podlaskie Forest Mielnik Nurzec-Stacja Goleniów Forest - Baltic Pipe Płoty West Pomerania Koszalin Forest Knyszyn Poland - Lithuania Knyszyn Forest Podlaskie Dobrzyniewo Duże Wietrzychowice Lesser Poland Poland - Slovakia - Ukraine Niepołomice Forest Opatowiec Świętokrzyskie Piska Forest - Poland - Lithuania Biebrza Valley Dobrzyniewo Duże Podlaskie South Pilzno - rural area Roztocze- Brzostek - rural area Poland - Slovakia - Ukraine Podkarpackie Bieszczady Brzyska Jodłowa Kędzierzyn-Koźle Opolskie Rudy Wielkie and Rudziniec Silesia Poland - Czech Republic - Slovakia - Ukraine Upper Vistula Valley Ujazd Opolskie Toszek Silesia Rudy Wielkie and Poland - Czech Republic Upper Vistula Kędzierzyn-Koźle Opolskie Valley Western Noteć Baltic Pipe Skwierzyna - rural area Lubuskie Forest

Poland - Germany Lubuskie Land - Żagań Lubuskie

| 171 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Gas pipeline section Ecological corridor Commune Province

centre Żary

Spatial analysis of the course of the planned gas pipelines in the context of collisions with national parks indicated a potential risk of the project crossing 4 national parks. Therefore, in the process of planning the detailed course of the investment, it is necessary to consider variants of location outside the indicated parks in order to avoid losing their value. In accordance with the law, national parks are covered by a prohibition of conducting investment projects which do not directly serve its protection. In the case of lack of alternative variants, Art. 15.3.2 of the Act of 16 April 2004 on Nature Conservation (OJ 2018, item 1614) provides that the minister in charge of the environment, after consultation with the director of the national park, may, however, allow derogations from the above prohibitions in the area of the national park if it is justified by the need to implement linear public purpose investments, in the absence of alternative solutions and after guaranteeing natural compensation within the meaning of Art. 3.8 of the Act of 27 April 2001 - Environmental Protection Law.

Table 22. National parks for which potential collision locations of planned gas networks have been identified162

National Park Commune

Suwałki Wigry National Park Krasnopol Giby Łapy Narew National Park Turośń Kościelna Choroszcz Jabłonna Izabelin Kampinos National Park Łomianki Stare Babice

Sztabin Biebrza National Park Dąbrowa Białostocka

Spatial analyses also include the potential route of gas pipelines through Natura 2000 sites. The projects, due to land surface interference and earthworks, will have a greater impact on habitat areas than on bird areas. In the case of the former there may be potential destruction of habitat patches and sites of protected species. It should be remembered, however, that the pipelines will be located underground, so it will be possible to carry out revalorisation and compensation measures. The potential risk of gas pipelines running through habitat areas will affect 39 sites, which represents only 4.6% of all Natura 2000 habitat sites on a national scale. For the habitat sites specified below, their Standard Data Forms have

162 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

172 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

been reviewed and no threats from pipelines (hazard code D.02.02) have been identified in any of the areas163.

No significant negative impact on Natura 2000 (habitat) sites is therefore predicted in connection with the development of gas networks in Poland and connections with neighbouring countries.

Table 23. Habitat sites in the Natura 2000 network, which will potentially be crossed by investments related to the development of the gas network164

Natura 2000 site Site code

Ujęcie Noteci PLH080006 Ostoja Barlinecka PLH080071 Dolina Płoni i Jezioro Miedwie PLH320006 Dolina Krąpieli PLH320005 Dolina Kamionki PLH300031 Uroczyska Płyty Krotoszyńskiej PLH300002 Dolina Mogielnicy PLH300033 Góra Świętej Anny PLH160002 Kumaki Dobrej PLH020078 Kampinoska Dolina Wisły PLH140029 Puszcza Kampinoska PLC140001 Dolny Dunajec PLH120085 Jaroszowiec PLH120006 Wisłoka z Dopływami PLH180052 Jaćmierz PLH180032 Wisłok Środkowy z Dopływami PLH180030 Ostoja Góry Słonne PLH180013 Ostoja Przemyska PLH180012 Rzeka San PLH180007 Lasy Grędzińskie PLH020081 Grądy w Dolinie Odry PLH020017 Dolina Dolnego Bobru PLH080068 Małomickie Łęgi PLH080046 Buczyna Szprotawsko-Piotrowicka PLH080007 Ostoja nad Baryczą PLH020041 Skoroszowskie Łąki PLH020093 Zachodnie Pojezierze Krzywińskie PLH300014 Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski PLH320017 Ostoja Augustowska PLH200005 Ostoja Knyszyńska PLH200006 Narwiańskie Bagna PLH200002 Dolina Szeszupy PLH200016 Ostoja w Dolinie Górnej Narwi PLH200010 Ostoja Wigierska PLH200004 Pojezierze Sejneńskie PLH200007

163 As per the SDF reference list of risks, pressures and actions, DG Environment, European Environment Agency (EEA), latest update: 12.04.2011 164 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

| 173 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Natura 2000 site Site code

Dolina Biebrzy PLH200008 Ostoja Jaśliska PLH180014 Rymanów PLH180016 Patria nad Odrzechowią PLH180028 In the case of bird areas, the potential locations of the gas lines will concern 18 areas, which constitutes 12.4% of the bird sites in the country. For the following bird sites, their Standard Data Forms have been reviewed and no threats from gas pipelines or pipelines have been identified in any of the sites (hazard code D.02.02)165.

No significant negative impact on Natura 2000 sites (birds) is therefore predicted in connection with the development of gas networks in Poland and connections with neighbouring countries.

Table 24. Special bird protection sites in the Natura 2000 network, which will potentially be crossed by investments related to the development of the gas network166

Natura 2000 site Site code

Dolina Dolnej Noteci PLB080002

Puszcza Barlinecka PLB080001

Puszcza Notecka PLB300015

Dąbrowy Krotoszyńskie PLB300007

Dolina Środkowej Wisły PLB140004

Puszcza Kampinoska PLC140001

Przemyśl Foothills PLB180001

Słonne Mountains PLB180003

Grądy Odrzańskie PLB020002

Bory Dolnośląskie PLB020005

Dolina Baryczy PLB020001

Wybrzeże Trzebiatowskie PLB320010

Augustów Forest PLB200002

165 As per the SDF reference list of risks, pressures and actions, DG Environment, European Environment Agency (EEA), latest update: 12.04.2011 166 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

174 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Natura 2000 site Site code

Knyszyn Forest PLB200003

Marshy Narew Valley PLB200001

Dolina Górnej Narwi PLB200007

Ostoja Biebrzańska PLB200006

Beskid Niski PLB180002

The impact on Landscape Parks was not analysed due to a negligible impact of gas networks on landscape values.

Action: 3A.3 Ensuring the possibility of importing natural gas by increasing the regasification capacity of the LNG terminal in Świnoujście to 7.5 billion m3 annually and increasing the flexibility of work and introducing new functionalities (including possible further expansion depending on market analyses.)

The planned project provides for the implementation of ventures consisting in the expansion of the LNG regasification unit in Świnoujście to regasify natural gas, including an increase in its capacity, construction of a tank with the necessary facilities and infrastructure for unloading, as well as expansion of the transmission and gas storage infrastructure.

The projects will be implemented within the boundaries of two Natura 2000 sites, i.e. the land part within the boundaries of the Wolin and Uznam site PLH320019 and the maritime part within the Pomeranian Bay Refuge PLH990002 site. According to the standard data form for the Wolin and Uznam site, the objects of protection are natural habitats with the following codes: 1130, 1210, 1230, 1330, 2110, 2120, 2130, 2140, 2180, 2330, 3140, 3150, 3270, 6120, 6210, 6410, 7110, 7140, 7150, 7230, 9110, 9130, 9150, 9190, 91D0. The objects of protection also include animal species and their habitats, including: twain, bombina bombina, cerambyx cerdo, grey seal, otter, myotis myotis, osmoderma eremita, petromyzon marinus, porpoise, triturus cristatus, unio crassus. Most of these species are associated with the aquatic environment and with the occurrence of trees (in the case of the insects mentioned). In turn, the objects of protection in the Ostoja area in the Pomeranian Bay according to the standard data form for the site is natural habitat code 1110 and animal species such as twain and porpoise and their habitats.

| 175 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 49. Planned location of LNG terminal extension in Świnoujście against the background of protected sites167

Decisions on environmental conditions were issued for particular elements of the project, indicating possible impacts and ways of minimising and compensating for negative impact on natural resources.

For the investment carried out within the framework of the project entitled "Expansion of the LNG Terminal in Świnoujście based on the SCV regasification units system and increasing the regasification capacity”, on 6 November 2017 the Regional Director for Environmental Protection in Szczecin issued a decision on environmental conditions (WONS-OŚ.4211.6.2017.AT.7).

The planned investment is located within the boundaries of the Natura 2000 site Wolin and Uznam PLH320019. The ship's berth and unloading facilities of the LNG Terminal are located within the Natura 2000 site Pomeranian Bay Refuge PLH 990002. Moreover, the following are located nearby: at a distance of approx. 1 km the Natura 2000 site Pomeranian Bay PLB990003, at a distance of approx. 2.5 km the Świna Delta PLB320002, and at a distance of approx. 3.4 km the Wolin National Park. The justification of the decision states that the authors of the EIA report took into account the results of the environmental monitoring including, among others, the assessment of the ongoing changes in biodiversity and the integrity of Natura 2000 sites. Such monitoring was carried out during the construction phase of the Terminal and is carried out during the operation of the facility. It was concluded that the execution of the project will not require cutting down trees, destroying vegetation and natural habitats, as well as

167 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

176 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

interfering with the species of plants and animals subject to protection, as they do not occur in the area of the project and within its direct impact range. The area for the investments is already technically prepared for the task (during the LNG Terminal implementation). The investment area is located far away from well- formed natural habitats. There will also be no negative impacts on Natura 2000 sites and their integrity. The project carried out inside the LNG Terminal complex will also not constitute a barrier to the movement of animals. It has been planned to conduct a natural monitoring for the LNG Terminal for approx. 4 years.

Action 3A.3 also includes an investment project entitled "Expansion of the liquefied natural gas regasification terminal in Świnoujście based on the construction of the third LNG tank along with the necessary facilities and onshore LNG railway loading system”, for which the Regional Director for Environmental Protection in Szczecin on 28 December 2018 issued a decision on environmental conditions (WONS-OŚ.420.63.2018.EP. 12). It stated that there was no need to carry out an environmental impact assessment and specified the conditions for the implementation and operation of the investment.

The planned investment will be located within the boundaries of a site of Community importance: Wolin and Uznam PLH320019. It should be stressed that the planned project is located peripherally to the Natura 2000 site, in the vicinity of port areas, therefore no negative impact of the project on this area has been identified. The course of the railway siding between Barlickiego Street and the Terminal site necessitates disturbing a fragment of the habitat initial patch of seaside coniferous forests 2180 of area approx. 1,000 m2. It is a relatively young phytocenosis with not yet formed vegetation characteristic for a habitat. The condition of the habitat in this patch was assessed as U1 (unsatisfactory). Given the magnitude of the interference, i.e. 0.04% of total habitat sites, its poor conservation status, lack of a properly developed structure, isolation of the patch, proximity of heavily invested industrial areas, the impact of the project on the conservation state of habitat 2180 "Wolin and Uznam" area can be described as insignificant. The project will not threaten the sustainability of this habitat in the Natura 2000 site and the integrity of the site. The decision indicates that within the framework of the minimising activities, the following were envisaged: execution of works under natural supervision, protection of trees in the vicinity of the construction site against mechanical damage, felling of trees outside the bird breeding season, limitation of tree felling to the necessary minimum determined by the course of the track with embankment and the necessary area for operational and manoeuvring activities during the construction. The construction site will be fenced to prevent unnecessary interference in adjacent areas.

The planned project will be located in an urbanised area already subject to significant anthropopressure. The technical and organizational solutions provided by the investor will not cause any danger to the objects of refuge protection. Therefore, in the opinion of the Regional Directorate of Environmental Protection in Szczecin, the execution of the planned investment and its subsequent operation will not threaten the natural values established as objects of protection within the aforementioned Natura 2000 site, nor will it threaten their protection objectives. The implementation of the investment will not deplete any sites convenient for the aforementioned animal species being the objects of refuge protection, nor will it contribute to a significant loss of the area of valuable habitats, and thus will not affect the cohesion and integrity of Natura 2000 sites.

For the third element of expansion of the LNG terminal in Świnoujście, i.e. "Construction of the LNG transmission infrastructure for unloading, loading and bunkering of ships in Świnoujście", a decision on environmental conditions was issued on 14 December 2018 (WONS-OŚ.4231.1.2017. AC. 16).

As indicated in the EIA report, the planned investment variant assumes a perpendicular crossing of the white and grey dune stripes, followed by the location of a flyover along the existing road. The report indicates that in connection with the implementation of the investment there will be a collision with the

| 177 EPP2040 Environmental Impact Assessment

natural habitat 1210 on a small section, where the access road to the pier will run. Due to the ephemeral and dynamic character of this habitat, the area of intervention can only be given as approx. 200 m2, which in the scale of the habitat area related to the Natura 2000 site of Wolin and Uznam amounts to approx. 0.04%. The preservation condition of this habitat as determined by the natural monitoring of the LNG Terminal in Świnoujście was assessed as U2 (bad) on the whole area of its occurrence and this assessment did not change throughout the monitoring period, i.e. from 2010, as there was no characteristic combination of plant species identifying this habitat. A collision will also occur with dune habitats, i.e. 2110 and 2120 on an area of approximately 600 m2 (per habitat) and on an area of approximately 2500 m2 for habitat 2130*, representing 0.012%, 0.013% and 0.031% of the Natura 2000 habitat area respectively. As it results from the existing conditions, it is not possible to implement the project without detriment to the natural elements occurring in this region. However, the variant analysis presents an alternative route for the designed pipeline flyover. The analysis shows that the alternative route would run parallel to the shoreline, resulting in the conservation of the forest in the southern part of the investment site (not constituting a natural habitat), while habitat 2110 would be destroyed to a much greater extent, i.e. in an area of 9,600 m2, which would represent a loss of 0.19% of the Natura 2000 habitat. The above shows that the investment variant would interfere less with natural habitats.

The report indicates that in connection with the implementation of the project it is also necessary to eliminate sites of species that grow in the total area of approximately 6.35 ha, i.e. in the area of the forest to be felled (approximately 3.75 ha) and in the initial stages of the seaside white dunes (approximately 2.6 ha). Therefore, together with the dune and forest habitats, some of the sites of protected plant species, bryophytes, lichens and fungi, such as the Lonicera periclymyme (17 sites), Carex arenaria (17 sites), Epipactis atrorubens (28 sites), Epipactis helleborine (16 sites), Pyrola minor (9 sites), Moneses uniflora (21 sites), Cladonia arbuscula (9 sites), Cladonia portentosa (7 sites), Cakile maritima (14 posts), Goodyera repens (4 sites), Helichrysum arenarium (1 site), Salsola kali L. (31 sites), Pseudoscleropodium purum (7 sites), Pleurozium schreberi (22 sites), Dicranum scoparium (17 sites), Dicranum polysetum Sw. (17 sites), Hylocomium splendens (1 site), Rhytidiadelphus squarrosus (8 sites), Leucobryum glaucum (2 sites). Elymys farctus (54 sites) and Goodyeara repens (4 sites) will also be destroyed. A collision with the above- mentioned sites occurs not only in connection with the construction of the flyover, but also in connection with the necessity of locating the construction facilities in the vicinity of the eastern breakwater.

Art. 33 of the Act on Nature Conservation indicates that it is forbidden to undertake activities that may, separately or in combination with other activities, have a significant negative impact on the objectives of Natura 2000 protection, including in particular: deteriorate the condition of natural habitats or habitats of plant and animal species for whose protection a Natura 2000 site has been designated, or to affect negatively the species for whose protection a Natura 2000 site has been designated, or to deteriorate the integrity of a Natura 2000 site or its links with other sites. The conducted analysis shows that the execution of the project will cause the impact on the objects of protection of the Natura 2000 Wolin and Uznam site, contributing to the fragmentation of certain habitats, however, in the opinion of the local authority this impact will not be significantly negative. The above is confirmed by the scale of impact of the investment - in total approx. 0.096% of the habitat area will be destroyed in the scale of the whole Natura 2000 site.

As shown in the documentation submitted, most of the listed species are present in large numbers in neighbouring areas and therefore it is not justified to take active protection measures for them. Nevertheless, alternative measures have been proposed for rare species with few sites to reduce the need to eliminate their sites. This applies to Goodyera repens and Epipactis helleborine. It is proposed to

178 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

perform a metaplantation to areas convenient for habitat located in the vicinity of the investment. Their location will be indicated within the framework of environmental supervision works, whereas the activities related to performing the metaplantation will be undertaken before the planned tree felling. During construction work, some of Elymus farctus sites may be occupied for construction facilities. It is therefore proposed that, after the completion of the construction and decommissioning of the facilities, the species are resettled to their former sites, preserving the refugium by the central breakwater. This will allow faster recovery of the population in the whole site. No protection measures are proposed for other protected species due to their large population in neighbouring areas.

Although the execution of the project will not cause a significant negative impact on Natura 2000 sites, in order to preserve biodiversity and restore the natural balance within the borders of the investment area, in the opinion of the Regional Directorate of Environmental Protection in Szczecin it is necessary to implement measures which will constitute compensation of damage caused by the implementation of the project, in accordance with Art. 3.8 of the Environmental Protection Law Act of 27 April 2001 (OJ 2018, item 799, as amended). The above-mentioned measures are envisaged to include: improving the condition of natural habitats with codes 2120 and 2130 on an area of approximately 8.5 ha by combating invasive species disturbing the natural composition of phytocenoses, i.e. Salix daphnoides, Eleagnus angustifolius, Primus serotina and Rosa rugosa. In the grey dune habitat beyond the species listed above, measures should also be taken to combat the expansion of the Pinus sihestris pine. The works should be carried out in several turns due to the biological conditions of Salix daphnoides, which shows exceptional vitality and ease of re-growth after cutting; after the works have been completed and the surface has been cleared, the surface of habitat 2110 should be fed with seeds and seedlings of species of appropriate habitat species whose refugium will be preserved in the area outside the area of the works. Therefore, the metaplantation of Elymus farctus should be performed using vegetative propagation (the source of seedlings will be the clumps of mother plants preserved at the central breakwater); also, Honckenya peploides, Salsola kali, Carex arenaria, being species related with the habitat initial stages of seaside white dunes, should be sown on dispersed areas.

With regard to the impact of the project on the fauna found at the site and within the scope of the impact, the project will contribute to the destruction of partially protected habitats for invertebrates: Carabus convexus, Bombus lucorum, Bombus terrestris, Bombus lapidarius, Bombus pratorum, Formica pratensis and Formica rufa. These invertebrate species are not threatened with extinction and their national populations are stable and widespread.

In terms of avifauna biotopes, the studied area is a mosaic of habitats, which determines its composition and population. For birds, the areas of importance are not only the waters of the Baltic Sea, but also the land part of the project, including the coastal strip with a neighbouring forest complex and shrub bushes on the dune. On the basis of the inventory and the nature monitoring carried out so far in this region, it was stated that the area of the planned expansion is an important area on the bird migration route on a regional scale, while for terrestrial species it is not significant in comparison to the neighbouring areas. The most valuable local breeding species, i.e. woodlark and red-backed shrike, in the 2017 season, were found in suboptimal biotopes, which indicates a high demand for biotopes in the local population. These species are also present in other areas in the vicinity of the Terminal. Deforestation will lead to destruction of breeding sites of birds, but these belong mainly to medium numerous and numerous species, as well as to widely spread ones. Impacts will also result from the disturbance of breeding birds. The animal species observed during the natural monitoring carried out for the LNG Terminal were common and commonly found in neighbouring areas. As indicated in the report, the implementation of the planned investment will have little impact on the species of fauna inhabiting or using wooded areas, because in the immediate vicinity of the project there are forest complexes, which are also convenient

| 179 EPP2040 Environmental Impact Assessment

places of habitat not only for avifauna but also for mammals. It was also indicated that the animal species that inhabit the dune and beach areas and stay on the water during the migration period may briefly withdraw or decrease in numbers during the construction period, but they are likely to return to these areas during the operational phase, as shown by the experience gained so far with the Terminal's natural monitoring.

No construction works will be carried out within the scope of the project in question in the maritime part; only installations and devices will be installed in the facilities built by another entity within the framework of the investment "Construction of a ship's berth for LNG export in the external port of Świnoujście", for which a separate procedure is conducted. Therefore, no negative impact of this part of the project on aquatic organisms is expected.

Due to the saturation of the investment area and its vicinity with natural values requiring protection, the project should be carried out under environmental supervision. The environmental supervision will include: training for employees supervising the construction site, protective indications during the works; inspection of construction sites and reports in the form of periodic reports on the stages of construction works; indications for monitoring and reports on the conducted monitoring; all protective measures and reports on the conducted protective measures. In the event of discrepancies between the indications of environmental supervision and the construction management, final solutions will be developed with the participation of the Director of the Regional Directorate for Environmental Protection in Szczecin and the investor.

In view of the animal species identified within the borders and around the investment area, in order to reduce the damage to the habitats of animals settling in this area, the principle of economical land management should be applied. The impact on fauna will depend on the date of commencement of construction works. In the case of commencement of works in the breeding period of animals, their disturbance may occur, as well as the necessity to destroy their habitats, therefore the investor will be obliged to obtain from the nature protection authority decisions on derogations from prohibitions for protected species, issued pursuant to Art. 56 of the Act on Nature Conservation.

Action: 3A.5 Construction of a Floating Storage Regasification Unit in the Gdańsk Bay

The draft Policy assumes the implementation of the concept of the so-called Northern Gate falling within the priority infrastructure concept of the European Union, i.e. North-South Corridor (gas connection of the transmission networks of the countries of Central and South-Eastern Europe). Within the framework of the Northern Gate, the Baltic Pipe investment is planned and the construction of a floating LNG regasification unit (FSRU) is planned in the Gulf of Gdansk.

180 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 50. Planned (probable) location of the floating LNG Regasification unit (FSRU) in the Gulf of Gdańsk168

In the course of preparing the EIA for the EPP2040 draft, the investment in the Gulf of Gdańsk remains at the conceptual stage - therefore, it is impossible to indicate its exact location and the technical parameters of the facility, as well as the impacts on ecosystems.

Considering similar projects and their scale (larger vessels anchored to the seabed), no significant impacts on the seabed, coastal bird habitats and marine mammals are expected. There is no doubt that ship traffic will increase in the Gulf of Gdańsk, as well as in the Baltic Sea, which may cause negative impacts associated with disturbing fish, marine mammals, birds, entanglement of alien and invasive species, as well as the risk of water pollution and emergency situations and catastrophes.

In the spatial analyses it was stated that the terminal will potentially be located in the Natura 2000 site Puck Bay PLB220005, where 32 bird species are under protection. The Standard Data Form indicates as a medium risk for protection objects code D03.02 - shipping lanes. This risk should therefore be taken into account when analysing the location of the terminal and its subsequent supplying.

Action: 3A.6 Expansion of the gas transmission network:

− in western, southern Poland - possibility to transport gas from the LNG terminal and Baltic Pipe; and

168 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

| 181 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Action: 3A.7 Expansion of gas distribution - reduction of white spots, increase in the percentage of gasified communes from 58% to 61% in 2022 through: - use of the LNG liquefied gas regasification station.

The impact of the investment stage will depend strictly on the location, scale and character of individual projects. The development of power and, to a lesser extent, gas networks may involve negative effects on vegetation and some animal species. However, important factors that will affect the effects of such projects are the location, method and timing of the installation. In the case of underground lines (gas pipelines), negative impacts on both animals and plants (and on the integrity of protected sites) will be rather short-lived, occurring during construction works and should not be significant if measures are taken to prevent changes in water conditions. The policy does not indicate the exact location of the network's route, so it cannot be ruled out that there may be a collision with ecological corridors, Natura 2000 sites and other forms of nature protection. Impacts should be analysed at the investment stage, however, taking into account the nature of the activities and their scale, one should not expect any significant negative impact on natural resources and the integrity of protected sites.

Action: 3A.8 Expansion of the UGSF to a total capacity of approx. 4 billion m3 and gas offtake capacity from storage facilities to approx. 60 million m3 /day (at full UGSF filling) by winter 2030/2031.

Within the EPP2040 draft, expansion of the existing gas storage facilities in Wierzchowice and Mogilno is planned. Negative impacts may be associated with the implementation phase - removal of trees and shrubs, occupation of biologically active areas.

182 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 51. Underground Gas Storage Facilities planned for expansion against the background of protected sites and ecological corridors169

Wierzchowice location

The main task of the Wierzchowice Underground Gas Storage Facility is to carry out the process of injection and off-take of natural gas from the deposit. In the process of exploitation in summer, natural gas is injected into the depleted Wierzchowice deposit at a depth of approximately 1,250 m, and in winter it is off-taken and directed for heating purposes in households and industry.

The storage facilities are located in the Natura 2000 site Barycza Refuge PLH020041, as well as in the Barycza Valley Landscape Park; however, no negative impact is expected as the investment will run in the vicinity of an existing storage facility in transformed areas.

Mogilno location

The Cavern Underground Gas Storage Facility Mogilno is located in the communes of Mogilno and Rogowo in the Kujawsko-Pomorskie Province. The facility is located in the area of the ecological corridor Noteć Forest - Zielonka Forest; however, due to the nature of the works (underground tank) and taking into account the fact that it is an extension of an already existing facility, no negative impact on natural resources is predicted.

Action: 3B.1 Expansion of crude oil transmission infrastructure - construction of the second line of the Pomeranian oil pipeline.

The project involves the construction of the second raw material pipeline along the existing line, and Pomeranian Pipeline from the Miszewko Strzałkowskie depot to the Gdańsk depot. It is assumed that the pipeline is to operate in two directions, independently of the first pipeline. According to preliminary

169 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

| 183 EPP2040 Environmental Impact Assessment

estimates, the technical parameters of the pipeline will allow the transport of nearly 25 mil. tonnes of crude oil per year between the Miszewko Strzałkowskie and Gdańsk depots. Conceptual work on the project is currently underway.

Figure 52. Planned expansion of the second line of the Pomeranian gas pipeline against the background of protected sites and ecological corridors170

No significant negative impact on natural resources and Natura 2000 sites is expected due to the expansion of the existing pipeline. Potential negative impacts will occur during the construction phase, will be of short-term duration and will be related primarily to the need to remove trees and shrubs, possibly occupy patches of habitats and sites of protected plants. Introduced mitigation measures (e.g. moving specimens of plants to other convenient locations) may significantly revalorise negative impacts during construction.

Action: 3B.2 Expansion of the liquid fuel transmission infrastructure - extension of the Płock-Koluszki- Boronów fuel pipeline through construction of the Boronów-Trzebinia section.

Construction of the Boronów - Trzebinia product pipeline as a strategic investment in the oil sector is carried out pursuant to the Act of 22 February 2019 on the Preparation and Implementation of Strategic Investments in the Oil Sector, which entered into force on 18 April 2019.

The pipelines will run at a depth of approximately 1 m underground (pipeline diameter 25 cm) for a length of 97 km. The working and safety zone for the pipeline in operation will be 12 m. The pipeline construction will primarily involve the removal of trees and shrubs as well as the top layer of turf and humus. After

170 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

184 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

earthworks, there will be the possibility of resuccession of plants into the pipeline area, but no afforestation of the area and no tree overgrowth on the pipeline will be possible.

The pipeline will not be a barrier to migratory animal species. Negative impacts on animals (especially birds) will only occur during the construction phase and will be due to possible disturbance.

Figure 53. Planned route of the Boronów - Trzebinia pipeline against the background of protected sites and ecological corridors171

The planned pipeline will pass through protected sites:

 Ecological corridor Częstochowa - East;

 Protected landscape areas: buffer zone of Eagles' Nests Landscape Park and Stawki Landscape Park;

 Landscape Parks: Forests over Upper Liswarta, Eagles' Nests Landscape Park - buffer zone;

 Natura 2000 site: Dąbrowa Meadows PLH240041.

The SDF for Natura 2000 site Dąbrowa Meadows PLH240041 does not indicate threat D02.02 (pipelines), therefore, no significant negative impact on the objects of protection of the Natura 2000 site is predicted.

Action: 3B.3 Increasing the storage capacity of the Oil Terminal in Gdańsk and the depot in Górki to a level of 1.9 million m3 in 2020.

171 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

| 185 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Negative impact on biodiversity of the planned investment project is potential and concerns a possible emergency situation consisting in a leak or explosion during the operation of the tanks. In case of such accidents, surface and underground waters, soil, air could be polluted; and in case of an explosion - contamination of surface vegetation with products of incomplete combustion. The area of such special exposure shall not be greater than 2 - 3 km from the location of the fire. The investment will involve increasing the capacity of existing storages located outside protected sites. However, bearing in mind the proximity of protected sites, the plant also currently has appropriate procedures in place to prevent hazardous situations, such as: using floating roofs on storage tanks, monitoring the level of crude oil in tanks (protection against overfilling and overflow), control of the condition of the tanks bottom (protection against penetration of crude oil into the ground and groundwater, equipping tanks with fixed fire-fighting equipment, development of appropriate procedures and technological instructions.

Figure 54. Planned expansion of the oil terminal in Gdańsk and the fuel depot in Górki Zachodnie against the background of protected sites and ecological corridors172

For the given investment, the Regional Director for Environmental Protection in Gdańsk issued on 25 December 2017 the environmental decision: RDOŚ-Gd-WOO.4211.14.2017.MBC.AT.7. The planned investment borders to the east with the Puck Bay Natura 2000 site PLB220005, where 22 bird species are subject to protection. In accordance with the environmental impact report for the given investment project, it was stated with respect to Natura 2000 sites that:

172 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

186 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 the planned project will not result in a change in the indicators of the preservation condition of those habitats and species to such a degree that they would affect the preservation condition of the objects of protection in the Natura 2000 sites;

 the planned activities will not result in habitat transformations or permanent or periodic, direct or indirect threats to habitats or environmental threats;

 no special compensatory or protective measures are required in connection with the implementation of the planned project.

Action: 5.7 Launching of a new cemetery for low and medium active waste

The national plan for radioactive waste and spent nuclear fuel management envisages that low and medium active waste will be stored in a national radioactive waste cemetery, but that the present cemetery will not cover all the needs, therefore a new cemetery for low and medium active waste will be established in the future.

Preparation of the closure concept and final closure of the National Radioactive Waste Cemetery (NRWC) in Różan

Possible negative impacts during the closure process of NRWC Różan may require the transfer of long-life radioactive waste to a new cemetery. In such a case, consideration should be given to possible accidents resulting from leakage of containers and emission of ionising radiation. The location of such events is impossible to predict, as it may take place in the cemetery site, as well as a result of random events during transport. In such cases, adverse effects on plants and animals would be associated with harmful effects of radiation and the possibility of contamination of the site by radioactive isotopes. Such contamination, on the one hand, may cause the accumulation of harmful isotopes in plant tissue. It is also very dangerous for animals that consume such plants, introducing alpha-emitting isotopes into the body. Such a threat is hypothetical and the application of well-established radioactive waste management procedures should reduce the likelihood of zero.

After the final closure of the cemetery, the impact on plants and animals may be related to their destructive activities within the facility. It will therefore be necessary to ensure adequate protection against animals and continuous monitoring of plant succession in the area of the closed cemetery, and counteracting this phenomenon already at the stage of appearance of pioneering plants. As the possibility of covering the cemetery site with a layer of earth is under consideration, the chambers in which radioactive waste is stored should be adequately protected against the destructive effects of plant roots.

Selection of the location, construction and commissioning of a low and medium-active waste cemetery

The National plan for radioactive waste and spent nuclear fuel management does not indicate any potential locations for a new cemetery (New Aboveground Cemetery of Radioactive Waste). The assessment for the above-mentioned Plan indicates, among others, the criteria to be followed when analysing the possible locations. Among them there is also a requirement to eliminate areas of natural value, covered by legal protection and ecological corridors. It can therefore be assumed that the choice of the location will not result in degradation or negative impact on the protected sites.

Negative impacts (both direct and indirect) are possible during the construction phase, will be typical of all such activities and include:

| 187 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 direct destruction or fragmentation of natural habitats,

 changing the manner of using space by animals,

 necessity to cut down trees and bushes;

 disturbing animals as a result of operation of construction machinery.

These impacts are mostly short- and medium-term in nature and some are also long-term when the work creates a permanent barrier changing the possibility of space use by animals.

During the operation of the designed facilities, it is necessary to ensure adequate radiation protection through the application of appropriate radioactive waste management procedures, the use of appropriate barriers, and protection against radionuclide migration to water. Experiences from decades of the operation of NRWC Różan allow us to state that effective protection is possible. Therefore, the main threat of negative impacts is the possibility of emergency situations, so called radiation incidents.

In summary, it can be concluded that for the biodiversity of plants and animals, the actions indicated in the Plan are majorly neutral and the potential negative impacts are of a temporary nature. The only exception is the possibility of accidents that can lead to long-term adverse direct and indirect impacts173.

Action: 5.8 Construction and commissioning of nuclear power units:

− first nuclear power unit;

− another five nuclear power units (every two years).

The choice of location is determined by the availability of cooling water, but also by the possibility of power evacuation and the withdrawal of other capacities in individual parts of the country. For this reason, the main nuclear power unit construction sites considered are the coast (Kopalino or Żarnowiec) and/or the central part of Poland (Bełchatów area).

The impact of the construction and operation of nuclear power units at the above locations is analysed in detail in the document: Environmental Impact Assessment of the draft Polish Nuclear Energy Program.

The construction of a nuclear power plant involves certain environmental nuisances. These may include the impact of such a large investment on flora and fauna, as well as more broadly on the entire biodiversity and Natura 2000 network areas. At this stage, without knowing the exact location of the investment, it is difficult to predict what specific impacts will be associated with it. All the potential locations have different sensitivities and there are few common impacts the occurrence of which in a similar scope can be assumed for all the proposed sites.

Additionally, each stage of the investment implementation is characterized by a set of other negative impacts or their different intensity. The occupation of the area has varying impact on the broadly understood protection of the nature, depending on the stages of the project, including: construction phase, with the strongest transformation of the existing condition of the environment, operation stage,

173 Source: Environmental Impact Assessment of the Draft National plan for radioactive waste and spent fuel management, Ministry of Economy, 2015.

188 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

when the environment has already undergone transformation and is subjected to permanent and repeated impacts from the project, and decommissioning stage, when the transformed and post-stabilised areas are again driven over by heavy construction machinery.

To sum up, it cannot be assumed that every negative impact identified will occur when implementing the Program at any location. Identifying specific risks related to the finally selected locations will be the subject of the EIA stage effort.

| 189 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Figure 55. Planned locations of nuclear power plants against the background of protected sites and ecological corridors174

174 Own elaboration on the basis of http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy and EPP2040 draft

190 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

The individual identified impacts on plants, animals, biodiversity and Natura 2000 network sites generated by the construction of a nuclear power plant in Poland resulting from the assumptions of the Policy have, in their vast majority, a wide spectrum and overlap. In order to avoid duplication of individual impacts with respect to animals, plants, etc., the impacts have been described collectively for all levels significant from the point of view of nature protection, dividing them only into individual stages of the project implementation:

 construction stage,

 operating stage,

 decommissioning stage.

Impacts during the construction stage

The construction stage is a part of the investment process which generates the most negative impacts. The following activities were diagnosed for this stage, which have certain negative impacts on the natural environment:

 occupation of land for permanent and temporary construction objects, machinery and equipment used during construction; occupation of land for construction facilities, access roads, storage of construction materials, resulting in:

 destruction of the integrity of designated sites or their characteristics;

 loss or reduction of population of protected plant and animal species due to the destruction of habitats needed for feeding, breeding, etc;

 direct mortality of animal species as a result of collisions with buildings and machinery (birds, bats);

 loss of vegetation communities;

 landfilling of waste from earthworks and construction resulting in:

 destruction of natural communities (e.g. sandy dunes, coastal meadows, river valley habitats)

 using surface water of natural origin to produce concrete, wash machinery and equipment, resulting in:

 impact on the quality of surface water and groundwater, and thus on habitats, plant and animal species and Natura 2000 sites;

 possibility of pollution of local watercourses and the associated threat to plant and animal species and protected sites of the Natura 2000 network;

 impact on the amount of surface water by lowering the groundwater level at local level;

 installation of infrastructure for the intake and discharge of cooling water, resulting in:

 direct interference in aquatic ecosystems by disturbing the structure of the water-bed;

| 191 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 deterioration of living conditions of aquatic organisms through the movement and dislocation of sediments to plant and animal organisms;

 movement of vehicles, resulting in:

 direct mortality of animals due to collision (birds) or running over

 frightening animals.

Impacts during the operational stage

The operation stage, being already a relatively stable stage in terms of tasks and their scope, generates relatively few negative impacts. For this stage, the following activities, which have certain negative impacts on the natural environment, were diagnosed:

 Occupation of land for the power plant building and associated structures and facilities, resulting in:

 direct mortality of animal species as a result of collisions with buildings and machinery (birds, bats).

 Movement of vehicles, resulting in:

 direct mortality of animals due to collision (birds) or running over;

 frightening animals;

 Occupation of land for access roads and parking spaces (paved), resulting in:

 soil erosion and changes in water quality - possible emission of sediments to water and disturbance of aqueous ecosystems balance;

 flow of pollutants (oils, greases, etc.) to groundwater and surface waters;

 causing deterioration of the condition of plant communities and animal living conditions.

 Occupation of land for overhead transmission line, causing:

 direct mortality of birds and bats from collisions;

 possibility to influence the change of the bird migration route through the barrier effect (numerous, dense and landscape-crossing power lines);

 Noise and vibration from the movement of means of transport and other vehicles, causing:

 reduction of the value of breeding sites, feeding grounds, resting places (birds) or migration routes for a number of animal species;

 disturbance of fish and mammals leading an aquatic and terrestrial-aqueous lifestyle;

 disturbance of terrestrial animals living in the vicinity of the facility;

192 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 Emission of light (terrain lighting, machinery and vehicle lighting), resulting in:

 interfering with the living environment of animals (hunting bats, resting birds, etc.);

 Intake of water into the cooling system, resulting in:

 direct mortality of animals by suction;

 disturbance of the equilibrium of aquatic ecosystems;

 washing out and local soil changes resulting in indirect impacts on flora and fauna;

 Discharges of hot water from cooling systems, resulting in:

 disturbance of the equilibrium of aquatic ecosystems (changes in the population of different species depending on environmental preferences);

 influence on the change of migration habits of birds (possibility of overwintering of waterfowl and risk of increased mortality in case of sudden changes in weather).

Impacts during the decommissioning stage

This stage is connected with the necessity to carry out earthworks again, although due to the reduced environmental values already at the stage of construction, the effects of its implementation are smaller. For this stage the following activities were diagnosed, which entail certain negative impacts on the natural environment:

 Occupation of land for permanent and temporary building structures, machinery and equipment used during decommissioning, occupation of land for structures of the back-up facilities of the decommissioning area, access roads, storage of demolition materials, resulting in:

 direct mortality of animal species as a result of collisions with buildings and machinery (birds, bats)

 Landfill of excavation and demolition waste resulting in:

 settling in temporarily stored earth masses of animals (sand martins and other species living in burrows) and the resulting threat to species;

 Generation of dust during demolition operations, such as: handling of earth masses, reloading of sediments and soil, dismantling of buildings and roads, etc., resulting in:

 dust deposition with negative effects on plants and animals;

 Drainage and surface run-off due to earthworks and earth mass transfer resulting in:

 possible destruction of plant communities by water-borne contaminants (e.g. machine oils);

 soil erosion and changes in water quality - possible emission of sediments to water and disturbance of aqueous ecosystems balance;

 Use of surface water of natural origin for washing machinery and equipment, resulting in:

| 193 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 impact on the quality of surface water and groundwater, and thus on habitats, plant and animal species and Natura 2000 sites;

 possibility of pollution of local watercourses and the associated threat to plant and animal species and protected sites of the Natura 2000 network;

 impact on the amount of surface water by lowering the groundwater level at local level.

 Removal of infrastructure for cooling water intake and discharge, resulting in:

 direct interference in aquatic ecosystems by disturbing the structure of the water-bed;

 deterioration of living conditions of aquatic organisms through the movement and dislocation of sediments to plant and animal organisms;

 Accidental spillage of fuels, oil, chemicals, resulting in:

 pollution of groundwater, surface water (deterioration of water quality), contamination of natural plant communities and poisoning of animals or deterioration of their living conditions through deterioration of habitats;

 Movement of vehicles, resulting in:

 direct mortality of animals due to collision (birds) or running over;

 frightening animals;

 Noise and vibration from explosions, demolition of buildings, cooling water pipeline, as well as from the operation of construction machinery, means of transport and other vehicles, causing:

 decreasing the value of breeding sites, feeding grounds, resting places (birds), or migration routes for a number of animal species; disturbance of fish and mammals leading aquatic and terrestrial-aqueous lifestyle; disturbance of land animals living in the vicinity of the facility.

Impact on Natura 2000 and protected sites

Activities related to the construction and operation of nuclear power plants may, depending on the selected locations, have a negative impact on the Natura 2000 network in Poland. The degree of environmental impact of the specific locations finally selected will be assessed during the EIA phase. This document analyses, on the basis of literature data only, the potential effects on the Natura 2000 network of locations of nuclear power plants at the proposed locations.

The proposed location of the nuclear power unit in Bełchatow is outside Natura 2000 sites or immediate vicinity of those sites.

Kopalino Location

The Lubiatowo-Kopalino location lies in the commune of Choczewo, Wejherowo district, Pomorskie Province. Preliminary analyses show that thanks to its location near the seacoast and sufficient water

194 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

resources, an open cooling water system can be used in the power plant. The proposed location of the power plant would be in the area of the Seaside Protected Landscape Area.

Location on the border of the Baltic Coast Water refuge PLB990002. Small crustaceans dominate in benthic fauna. Large marine mammals - Halichoerus grypus, Phoca hispida and Phocoena phocoena, are rarely observed. The area is a bird refuge of European importance. Key bird species for the Natura 2000 site Baltic Coast Water include:

Gavia stellata, Gavia arctica, Podiceps auritus, Clangula hyemalis, Melanitta nigra, Melanitta fusca, Larus argentatus, Uria aalge and Alca torda.

Like other coastal locations, the location - due to the construction of overhead power lines - may have impact on the mortality of migratory birds.

This location, while having a potential negative impact on the Baltic Coastal Waters Natura 2000 site, does not interfere with the network of ecological corridors. More detailed analyses of the impact of the project on Natura 2000 sites should be carried out at the stage of preparing the Environmental Impact Report for the construction of the power plant at the time of selecting the location. The EIA of the Polish Nuclear Energy Program indicates that - if possible - the exclusion of this location should be considered due to the potential environmental effects of its implementation.

The following protected sites are present in the vicinity of the proposed location:

 Natura 2000 sites: Lębork Forests PLB220006, Sarbska Sandbar PLH220018, Białogóra PLH220003, Choczewskie Lakes PLH220096;

 Seaside Landscape Park buffer.

Due to the nature of the works, no negative impacts on adjacent protected sites have been identified at this stage of the Assessment (these, however, cannot be excluded at the stage of accurate impact assessments).

Żarnowiec location

The area where the proposed power plant in Żarnowiec is to be located has a strong link with the national energy system. The 400/110 kV "Żarnowiec" substation has been designed to connect 4 pumped-storage power plant units and 4 nuclear power plant units to the National Power System. The location of this site is also advantageous for network reasons, as there is no large system power plant in this region of Poland (except for ESP “Żarnowiec”).

Location in the coastal zone certainly means an increased risk of conflicts with ornithophauna - the zone is a very intensively used migratory corridor for birds. 7 to 10 (depending on refuge) species from the Appendix and the Birds Directive (at least 32 species have been found) have been found in the adjacent bird refuges (9-12 km away).

Key bird species identified in three Natura 2000 sites adjacent to the site:

Cygnus cygnus, Ciconia ciconia, Ciconia nigra, Bucephala clangula, Pernis apivorus, Milvus migrans, Milvus Milvus, Haliaeetus albicilla, Circaetus gallicus, Circus aeruginosus, Circus pygargus, Circus cyaneus, Aquila pomarina, Aquila chrysaetos, Pandion haliaetus, Falco vespertinus, Falco peregrinus, Bonasa bonasia, Grus grus, Tringa ochropus, Tringa glareola, Columba oenas, Asio flammeus, Aegolius funereus, Glaucidium

| 195 EPP2040 Environmental Impact Assessment

passerinum, Caprimulgus europaeus, Picus viridis, Dryocopus martius, Lullula arborea, Sylvia nisoria, Ficedula parva, Lanius collurio.

Due to the distance (approximately 9 km) to neighbouring sites, the construction of the power plant is not expected to have a significant impact on the populations of birds nesting there (although such an impact cannot be excluded and this should be an element of detailed study in case of selecting this location); however, the extension of the transmission grids related to this power plant may pose a serious threat to birds migrating in its vicinity - this risk is particularly real for crane populations found to be migrating there. Due to the possible location of the power plant being surrounded by Natura 2000 sites, the development of overhead power lines may also affect the breeding birds of these areas.

A possible discharge of heated water may disturb the balance of the aquatic ecosystem (invertebrates, fish) leading to eutrophication of the waters. Lake Żarnowieckie may become a bird concentration site during harsh winters, which is often observed in the vicinity of plants dumping heated water to the environment. It is difficult to clearly determine whether such an impact has positive or negative environmental effects.

6.1 Ensuring conditions for reaching 15% in 2020 and 21-23% in 2030 share of RES in gross final energy consumption, including:

- in heating and cooling - annual increase in the share of RES by 1-1.3 percentage points per year,

- in power sector - increase of the share of RES in electricity generation, especially after 2022 (due to an increase in the profitability of using certain technologies),

- in transport - achieving 10% share of RES in 2020 and 14% in 2030, including an increase in the use of advanced biofuels (tasks also implemented within Directions 2, 4 and 7)

Production of energy from renewable sources can have the greatest impact on the environment in the case of wind energy, construction of large-scale photovoltaic farms, construction of hydroelectric power plants and biomass production. Wind farms pose a serious threat to many species of birds and bats. Investments in the installation of wind turbines should be located so as not to interfere with bird migration routes or adversely affect other species or habitats in the long term.

Biomass production may contribute to the spread of invasive alien species to areas of natural value and adversely affect the species composition of ecosystems.

The construction of new facilities, i.e. photovoltaic farms, is connected with the occupation of the area, which may also adversely affect the existing habitats and animal species (e.g. by draining the area for construction, felling trees, shrubs).

The development of hydropower may lead to unfavourable changes in the river bed and river valley, including animals, plants, biodiversity and the integrity of areas of natural value.

The changes concern the transformation of the physical environment of rivers and valleys, especially water relations, whose fluctuations or permanent changes directly affect the living conditions of plants and animals.

196 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Their functioning is associated with ensuring a constant high level of water above the structure, which affects the increase of water level in the river and groundwater level (above the level). On the other hand, bottom erosion may occur at the lower level, resulting in lower river and groundwater levels in the valley, with the consequence that the valley becomes dry, older trees die and riparian forests disappear. Hydropower also has a negative impact on fish species and their reproductive capacity, as well as migration and feeding. It is therefore appropriate to maintain specific considerations in the planning of those installations and to ensure appropriate migration and breeding conditions for animals.

The EPP2040 draft also includes investments in the development of prosumer energy, mainly in the form of photovoltaic panels on the roofs of individual residential buildings. The impact of individual investments will not be significant, however, if it concerns the majority of the area's inhabitants, it may significantly weaken the local population of birds and bats that nest or hibernate in attics or under the roofs of buildings. For this reason, care should be taken when installing photovoltaic panels, taking into account the periods of hibernation, breeding and nesting of birds and bats found in the given location.

4.4.3. Impacts on people

The implementation of the directions and activities provided for in EPP2040 affects people, their health and quality of life. Man is a part of the environment, has a strong influence on it, but is also highly dependent on it. In most cases, when pressure on other environmental components decreases, there is also an indirect positive impact on humans. However, when the pressure on the environment increases, there is also a negative impact on people. Man is dependent on individual components of the environment to varying degrees. Human resistance to disturbances in the environment is individual, dependent on the component of the environment and often subjective. Changes in the quality of air and water are usually felt by us the strongest. Depending on the rate of change (deterioration), this impact is noticeable quickly or is postponed over time. It may cause dysfunctions of the organism or disease. It is also possible that pressure exerted on the environment causes less noticeable impact on people - it causes stress, which can be caused by e.g. effect of noise, vibrations, disturbing the space, lack of access to recreational areas and many others. Therefore, the human impact is the weighted sum of the impacts on other environmental components.

The impact of EPP2040 on people will be mainly local, in the vicinity of the construction and operation of the energy infrastructure facilities, but also possible impacts over longer distances and indirect impacts have to be considered.

All the projects to be implemented under EPP2040 will have similar impacts on people during the construction period, but their scale will depend on the size and location of the construction. Impacts from the construction process are related to difficulties during construction works, noise, pollution and vibration emissions.

Noise nuisance is typically of a short-term nature and varies in intensity. Such impacts should be carefully analysed within the environmental impact assessment procedure, especially when housing estates or public utility buildings are located in the vicinity of the constructed or modernized facility. Consideration should also be given to the indirect nuisance caused by the increase in road transport during construction. Temporary acoustic screens should be used where needed. Attention should also be paid to adequate noise protection for employees performing investment tasks, in accordance with the relevant legislation in force. In most cases, construction work is also associated with temporary deterioration of air quality - increase in dust and concentration of pollutants from fuel combustion in construction machinery and vehicles. Consistent use of air-tightness and dust control techniques (e.g. spraying) should be a rule when the building is located in the vicinity of residential and service areas.

| 197 EPP2040 Environmental Impact Assessment

During the operation stage (completion of implementation), the potential negative impacts are mainly related to:

 emissions to air and noise from new or expanded facilities, with indirect health impacts,

 possible loss of tourist value,

 impairment of facilities located in the vicinity of completed projects,

 by mental impact.

Particularly important to people are air pollution impacts, as they directly affect quality of life and life expectancy. Air pollutants associated with fuel combustion mainly includes: sulphur dioxide (SO2), nitrogen oxides (NOx), particulate matters (PM10 and PM2,5), benzo(a)pyrene (BaP) and ozone, which is formed from the so-called precursors of ozone (e.g.: NM VOC and NOx) as a result of photochemical transformations. As mentioned above in section 3.1, in a large part of Poland the standards (World Health Organisation, and Poland/EU) for these pollutants are exceeded. The most dangerous for health is particulate matter PM2,5, which, due to its small diameter

Details of the impact on people of projects which may be implemented under EPP2040 and which may have a significant impact on the environment are presented below.

Modernisation of coal and brown coal mines (Direction 1 - Efficient use of domestic energy resources) and projects related to the modernization of power plants and heat plants (Direction 2A Expansion of the electricity generation infrastructure) should not cause any deterioration of the acoustic impact in comparison to the existing facilities. Rather, an improvement in the acoustic climate can be expected as a result of compliance with legal provisions and best available technology in the area of noise protection. Modernisation projects should also improve air quality in the vicinity of energy facilities.

On the other hand, the construction of new facilities will cause a local worsening of the acoustic climate, especially in the environment of new brown coal opencast mines, new hard coal mines and new power plants and heat and power plants. Indirectly, the use of new resources and the construction of new power plants and CHP plants will generally have a negative impact on air quality and health, but less than the current generation capacity. In particular, for coal-fired power plants and heat plants, the expected increase in air pollution levels in the surroundings of the planned facilities should be analysed in detail as part of the environmental impact assessment. It is also important to bear in mind the significant amounts of heavy metals (including mercury) released to the environment when maintaining a high share of coal in the national energy balance. In addition, when using new opencast sites or modernising existing facilities, the possibility of problems of land expropriation and social conflicts associated with it should be taken into account.

198 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Research and exploitation of new gas and oil sources will also have a local impact in terms of noise emissions and low air pollutant emissions. The exception will be exploration and production of gas from unconventional sources, especially in the case of fracturing, which may be associated with shocks. However, while an increase in gas extraction may have an indirect positive impact on reducing air pollution by eliminating the use of coal for heating purposes, for example, an increase in oil extraction may have the opposite effect in terms of its use for transport, which results in emissions of air pollutants.

The transmission infrastructure projects (Direction 2B - Expansion of the power grid infrastructure, Direction 3A - Gas supply diversification and expansion of the gas infrastructure and Direction 3B - Oil supply diversification and development of the oil and liquid fuels infrastructure) should not have a significant impact on people. All measures in this respect will improve the efficiency of resource management and thus indirectly contribute to the reduction of air pollutant emissions and the resulting reduction of negative impacts on the health of the population. In addition, they will have a positive impact on energy supply and security of supply.

The largest impacts may be related to the expansion of the LNG Terminal in Świnoujście, the expansion of the Oil Terminal in Gdańsk and the Górki depot, the construction of the Floating Terminal in the Gdańsk Bay (with associated facilities), the construction of underground gas storage facilities, and the expansion, modernisation and construction of power substations. These impacts will be limited in scope and will primarily affect the workforce. The exception will be buildings located in the vicinity of residential buildings. Therefore, this issue must be taken into account in the specific design of individual facilities and in their environmental impact assessment.

In terms of electromagnetic radiation from networks and substations, it is assessed that the increased radiation will occur mainly within the boundaries of the proposed projects, where the presence of people is temporary. Since - for each station and high-voltage line project - specific ranges of these fields may arise depending on the characteristics of the building, it is recommended to define at the design stage the areas where the exceedances of standards may occur and where restrictions on housing development should be introduced. According to current knowledge, the health risk from exposure of the population within the limits of the standards is only hypothetical or, in the worst case, negligible. In addition to the health effects of electromagnetic fields, they may cause radio interference, but it is estimated that this will only occur in the immediate vicinity of the objects.

The construction of nuclear power plants (Direction 5 - Implementation of nuclear power) is a new project in Poland. This raises the question of the predicted increase in the level of ionizing radiation in the environment, associated with this project. A detailed analysis of this issue was included in the Environmental Impact Assessment of the Polish Nuclear Energy Programme175. This document presents data indicating that the annual doses of radiation caused during normal operation of EPR, AP1000 and ESBWR reactors (considered for use in Polish nuclear power plants) at a distance of 800 m from the reactor are lower than the permissible value of 0.3 mSv/year.) The doses of radiation caused by the normal operation of reactors are lower than the natural doses occurring in most parts of the country.

The document also analyses the risk of emergencies and their consequences for the release of radioactive substances. It is emphasised that the frequency of accidents for Generation III reactors is extremely low and ranges from 10-8-10-7/reactor-year. Even in the event of a major accident, the emissions of radioactive substances from Generation III reactors are limited by technical solutions and built-in safeguards to ensure that there is no long-term or significant risk to the surrounding population.

175 Environmental Impact Assessment of the Polish Nuclear Energy Program, Fundeko 2010

| 199 EPP2040 Environmental Impact Assessment

It should be stressed that since the execution of the aforementioned Environmental Impact Assessment of the Polish Nuclear Energy Program and additional negative experiences related to failures in nuclear power plants, actions have been taken which have improved the level of safety of these power plants in relation to the level presented in the Assessment.

In the field of radioactive waste, there is an assurance that radioactive waste will be exported by rail or road only in a final packaging meeting the requirements of nuclear supervision. The issues relating to the disposal of radioactive waste have been examined in the framework of the National plan for radioactive waste and spent fuel management, for which a strategic assessment has been carried out.

Attention should also be paid to the negative psychological impact of nuclear power on people in connection with the possibility of a major nuclear accident. This issue is detailed in the Environmental Impact Assessment of the Polish Nuclear Energy Program.

Renewable energy (Direction 6 - Development of renewable energy sources) will be developed through the use of wind energy on sea and land, water energy, solar energy in the form of photovoltaic cells and water solar panels, geothermal energy and biomass energy. In general, it should be assessed that the use of RES will have a positive, indirect impact on people resulting from the replacement of energy from fossil sources, which is connected with the emission of air pollutants and its negative impact on human health.

The use of RES is related to the construction or installation of various objects and installations. A distinction should be made between prosumer installations, whose negative impacts are negligible, and large-scale plants supplying electricity and heat to central or local networks. In this respect, the impact will depend on the type and size of the investment. The focus of this document is primarily on larger projects, classified into a group that may have a significant impact on the environment.

Onshore wind farms may adversely affect people through noise emissions, although existing regulations on distance from buildings seem to eliminate these risks. They also deteriorate the aesthetic reception of the landscape. Similarly, offshore wind energy may disturb the landscape and pose a threat to shipping.

In the case of water energy use, the related construction of water bodies may be beneficial for people from the point of view of creating new recreation places, but can also be related to problems with acquiring land and the resulting social conflicts.

The use of solar energy in the form of large farms should not, in general, have a negative impact on people except for taking up land and changing its use.

The use of biomass may indirectly and negatively affect people through the emission of air pollutants and related health impacts. The use of energy crops may also give rise to negative impacts related to the use of land for cultivation and the introduction of intensive farming in these areas.

Impacts in terms of geothermal energy use will generally be beneficial to humans due to the reduction in the use of fossil fuels as described above and the increase in thermal comfort when used for heating.

For the full use of energy from RES, especially those weather-dependent, it is advisable to use electricity and heat storage facilities. Heat energy storages will have a negligible local impact. Heat energy storages will require constructing tanks - also without significant impact on people.

200 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Within this direction, the construction of thermal waste processing plants is also planned. The impacts on people of this type of objects will be similar to the construction of power plants and combined heat and power plants. In addition to the air emissions of the substances characteristic of the thermal treatment process, attention should be paid to the possibility of odour nuisance in the vicinity of the incineration plant and on the access roads in case of transporting municipal waste by road. The increased traffic volume of waste vehicles also increases the noise nuisance.

Directions: 7 Development of district heating and cogeneration and 8 improvement of energy efficiency - this direction will have a positive impact on people as it will generally improve the quality of air, as well as the quality of thermal comfort. This will involve the coverage of increasingly large areas by district heating networks, the consequent elimination of individual heating systems and the transition from district heating systems to energy-efficient systems with a 50% RES share.

The development of cogeneration will have a significant impact on improving the efficiency of heat and electricity generation, which will result in lower fuel consumption, further resulting in lower emissions of air pollutants.

Measures aimed at increasing energy efficiency will have a similar impact. It should be emphasized that in terms of improving the energy efficiency of buildings, an additional effect will be the improvement of comfort in thermally modernized premises, as such activities are often included in comprehensive modernisation of buildings.

4.4.4. Impacts on water

Most of the measures implemented under EPP2040 will have an impact on water resources, their quality and management in a differentiated way and with a different scope. Some impacts will be temporary or reversible. Some of the impacts will have a complex, sometimes irreversible impact on the availability of water resources and the functioning of water-dependent ecosystems. The impacts related to the phase of implementation of specific investment projects and their many years’ operation will vary. The cumulative impact of overlapping projects and the application of appropriate methods of limiting negative impacts are of large importance. As a result of the implementation of the planned activities, all kinds of failures of operated equipment and installations may occur, as well as leaks, surface run-offs from hardened areas or improper management of investment projects.

During the construction period, most of the projects covered by EPP2040 will have a similar impact on waters. These will be temporary impacts related to excavation and disturbance of surface water and groundwater relations (temporary drainage), construction works and the possibility of water pollution by surface contaminants, sediments and oil derivatives in the event of failure of construction equipment.

More significant will be impacts during the construction of brown coal opencast mines (deep pits and associated drainage of large areas), hard coal mines and operation of gas and oil fields (disruption of water relations), geothermal energy facilities and construction of nuclear power plants (including cooling facilities) as well as the expansion of underground gas storage facilities.

Particular impacts during construction will be related to the implementation of projects in sea waters and the coastal zone. These will concern the following: expansion of the Baltic Pipe gas pipeline, LNG Terminal in Świnoujście, extension of the Oil Terminal in Gdańsk, floating terminal in the Gulf of Gdańsk, construction of a nuclear power plant in case of using for cooling sea waters or lakes and construction of wind farms at sea.

| 201 EPP2040 Environmental Impact Assessment

The following disturbances to the aquatic environment may occur in the case of the construction of these facilities:

 quantity of suspensions and biogenic substances and organic matter may increase periodically,

 turbidity and decrease in transparency may occur,

 deterioration of oxygen conditions of water in the area of conducted works may occur.

Particular risks during the construction of offshore facilities (windmills, Baltic Pipe, LNG floating terminal) may arise from encountering unidentified unexploded shells and containers with combat gases that may have been on the seabed since the Second World War.

The impacts of the EPP2040 drafts are set out below.

Direction 1 - Optimal use of domestic energy resources is associated with the launch of new hard coal and brown coal deposits or simultaneous intensification and development of extraction from the previously exploited mining facilities. This is related to the deepening and extension of the scope of water relations disturbances within a significant radius from hard coal mines and opencast brown coal mines and the availability of water resources for other entities. Apart from unfavourable phenomena of soil drying, depression funnels with a range of many kilometres, there will be various irreversible changes in water conditions, which may result in transformations of ecosystems dependent on water, e.g. marshes, wetlands, peatbogs, etc.

EPP2040 provides for opening new brown coal open pits: Złoczew, Ościsłowo, and later Gubin. None of these projects has received an environmental decision yet. For the Złoczew and Ościsłowo opencast pits, the reason is to identify significant impacts on, among others, the aquatic environment, as mentioned in section 4.4.2.

Another phenomenon accompanying drainage from exploited and newly built coal mines will be the discharge of mine waters to surface waters - rivers, canals, lakes, reservoirs. Apart from transforming hydrographic systems and changing water relations in significant areas, it may result in deterioration of water resources in the scale of catchment areas and even parts of the river basin through discharges of mineralised, saline and polluted waters. Accumulation of impacts may also occur as a result of the discharge of contaminated water from other sources.

Some post-mining facilities - opencast mine excavations or areas settling as a result of mining damage - may be converted into artificial water reservoirs at the end of the exploitation of coal resources.

Activities related to exploration and use of gas and oil fields will have different impacts. These will concern, first of all, the disturbance of groundwater relations. In the case of exploration and use of unconventional gas deposits, especially with the use of fracturing, there may be a worsening of water shortages in significant areas related to high demand for fracturing and to water pollution caused by means used for fracturing.

Within the framework of Direction 2A - Expansion of the electricity generation structure, modernisation and construction of power plants and heat and power plants is envisaged. The main impacts of this group of projects will be related to the demand for cooling water and discharge of heated water, which on the one hand will increase the water deficit, and - on the other hand - raising the temperature of the waters of

202 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

the receivers will disturb the water environment with a significant impact on the ecosystems present in it. Accumulation of impacts may also occur if these sources are used by other water-intensive undertakings.

Moreover, the operation of coal-fired power plants indirectly cause emission of air pollutants, which partially settle and run off with precipitation to surface waters, causing their acidification.

Directions 2B - Expansion of the power grid infrastructure, 3A - Diversification of natural gas supplies and expansion of gas infrastructure and 3B - Diversification of oil supplies and expansion of oil and liquid fuels infrastructure should not, in principle, have a significant impact on waters. More significant pressure may be exerted by: construction of the Baltic Pipe gas pipeline, the expansion of the LNG Terminal in Świnoujście, the construction of the floating terminal in the Gdańsk Bay, the expansion of the Oil Terminal in Gdańsk and the Górki depot. According to the environmental impact assessment carried out for the construction of the Polish section of Baltic Pipe, no significant impacts on waters were found176. The impact of those facilities on waters will also disturb the water environment in the surroundings of the facilities related to, among other things, the transport of products.

Particular attention should be paid to the development of underground gas storage facilities, which requires a great deal of care due to the interference with geological structures. Water pollution may occur as a result of emergency situations during construction (especially during cavern leaching for storages located in salt caverns), but also during the operational phase, which involves injection and offtake of gas from the storage facility. Following the precautionary principle, the monitoring of groundwater and surface water in the vicinity of UGSF should be properly designed.

Directions 4A - Development of the electricity market, 4B - Development of the natural gas market, 4C - Development of the oil products and alternative fuels market will not have a significant impact on water.

Direction 5 Implementation of nuclear power. The process of building a nuclear power plant does not cause any impacts on soil and water relations (drainage, surface runoff, change of local hydrological systems) other than the ones also existing in other types of large industrial facilities, including conventional power plants. In contrast, a nuclear power plant uses much more water in its open cooling processes per unit of energy produced. The larger water resources consumption also occurs in closed cooling systems of nuclear plants.

With the launch of a nuclear power plant, various types of radionuclides may penetrate the aquatic environment, which permeate plants, living organisms, drinking water, food, crops and livestock, and the human body. It should be noted, however, that radionuclides already occur naturally in all the elements of nature mentioned here. In normal operation of nuclear reactors, no correlation can be established between the presence of selected radionuclides in the aquatic environment and the changes observed in the functioning of specific water-dependent ecosystems, since radionuclides from normally operating nuclear facilities do not significantly increase the overall radioactivity of the environment induced by radionuclides of natural origin.

Execution of Direction 6 - Development of renewable energy sources may affect the functioning of the aquatic environment in various ways, depending on the energy source used.

The largest interference will be the construction of water dams for the use of water energy. This will disrupt the entire river ecosystem by building up dams and creating an artificial reservoir. With such

176 Baltic Pipe submarine pipeline, Environmental Impact Report (file:///C:/Users/jaskiewicz/Desktop/SVN/SOOŚ%20EPP%202040/PROD/Materiały/OOŚ%20Baltic%20Pipe.pdf )

| 203 EPP2040 Environmental Impact Assessment

reservoirs it is important to collect sediments, including contaminants. It should be added, however, that the formation of water reservoirs will also have a positive impact on water relations. Aeration of water flowing through the turbines of hydroelectric power plants will also be positive.

The greatest impact of wind farms located at sea will be associated primarily with their construction, when the disturbance of the marine environment occurs. The operational stage will primarily necessitate closing the occupied maritime areas for other uses (fisheries, navigation, water sports).

The use of onshore wind, solar energy and biomass will have a minor impact on water, except that biomass will come from energy crops, which are generally water-intensive.

Directions: 7 Development of heating and cogeneration and 8 - Improvement of energy efficiency will indirectly have a positive impact on water by reducing the demand for energy and thus on limiting the consumption of water resources by the power industry.

4.4.5. Effects on air

The prevailing factor affecting air quality is the emission of pollutants associated with fuel combustion. The share of this emission in the structure of the emission of basic air pollutants in Poland in 2017 177 amounted to 96.3% for SO2, 88.3% for NOx and 67.0% for total dust. It follows that the Energy Policy will be of fundamental importance for the improvement of air quality, as its directions will influence the development of all areas of activity related to the combustion of fuels.

The analyses carried out indicate that the measures proposed in the Policy should definitely result in the reduction of air pollution emissions and thus improve the air quality in Poland. The results of these analyses concerning the reduction of pollutant emissions and improvement of air quality are presented in section 4.1, where the anticipated effects of EPP2040 implementation and the situation in case of its failure to implement it were presented (according to the Greenhouse Gas and Air Pollution Interactions and Synergies [GEINS] model).

It should be added that one of the most important conditions for achieving a significant improvement in air quality in areas with high population density is to undertake, on a large scale, energy efficiency measures, including thermal modernisation of buildings and changes in the way individual households heat is supplied by moving from non-ecological household heat sources to low-emission fuels, system power generation or RES.

The most important impacts on the air quality of the undertakings covered by particular directions of the Policy are presented below.

During the construction period, the impact of all projects on air will be similar. The only difference will be the scale of the venture and the number of people employed to build the equipment. This will include, first of all, the emission of air pollutants from the employed equipment and dust resulting from transport of materials and performed works. It is recommended that dusting is prevented during this period by spraying, which is also the recommended measure for reducing the impact on other elements of the

177 National emission balance for SO2, NOx, CO, NM VOC, NH3, particulate matter, heavy metals and POPs for 2015- 2017 in the SNAP and NFR classification system; National Centre for Balancing and Management of Emissions 2019

204 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

environment. It is also advisable to use low-emission construction equipment, especially for works carried out in the vicinity of residential and protected areas.

The works conducted under Direction 1 Optimal use of domestic energy resources will potentially include modernisation works and constructing hard coal and brown coal mines. Apart from the impacts during the construction process, the implementation of projects under this direction will contribute to greater availability of coal, which will indirectly affect its combustion, and thus negatively affect air pollution emissions and air quality.

Direct emissions will be related to dust emissions during the transport of winning and - for brown coal mines - overburden. Both external and internal transport should be taken into account here. In this respect, appropriate measures should be taken to prevent dust by using enclosures on means of transport, including conveyor belts. An important source of dust can also be overburden storage sites, which should be protected on an ongoing basis.

It should be noted that coal is intended to be used in installations which are adapted to increasingly stringent environmental requirements. This also applies to individual heating, which is also undergoing transformation and is becoming less and less polluting. This is mainly due to the introduced regulations as well as thermal modernisation and replacement of heating sources.

In the case of modernisation, expansion and construction of hard coal mines, the release of methane associated with coal seams may occur. This gas is, above all, important from the point of view of its impact on the greenhouse effect.

The source of all types of air pollution may also be fuel combustion plants for supplying own needs.

The research and use of gas and oil sources, also undertaken under this direction, will show a different type of impact on air. The release of gas can occur in these cases, with its neutralisation by incineration in some instances, further resulting in emissions of air pollutants.

In general, an increase in gas extraction will indirectly have a positive impact on air quality, since it makes it possible to use it as a substitute for coal, which is incomparably more emission-intensive in terms of all the air pollutants. This is particularly important in areas where air pollutant emission standards are exceeded.

Direction 2A Expansion of the electricity generation infrastructure. Within this direction, modernisation and construction of power plants and heat and power plants are envisaged. During the implementation phase of these investments, there will be short-term emission of exhaust fumes and dust during the construction works.

The main problem associated with this is the emission of air pollutants, especially from facilities using hard coal and brown coal. However, it should be assumed that the application of combined heat and power generation and best available techniques (BAT) for combustion technology and flue gas dedusting, desulphurisation and denitrification technologies in the modernised facilities will contribute to a significant decrease in the emission of pollutants into the air from these facilities. As a consequence, air quality will be improved in the vicinity of the existing power plants and heat plants, and the load of pollutants transported over long distances will also be reduced.

Nevertheless, it must be stated that the construction of new coal-fired power plants, despite the application of the latest technologies and the prediction that the EPP2040 will reduce greenhouse gas

| 205 EPP2040 Environmental Impact Assessment

emissions to 450 kg CO2 /MWh (which will have an impact on the reduction of emissions of other air pollutants) will increase the level of air pollution emission.

This also applies to facilities using gas, because although the unit emission of air pollutants from them is lower, it still occurs.

Directions: 2B Expansion of the power grid structure, 3A Diversification of natural gas supplies and expansion of gas infrastructure, 3B Diversification of oil supplies and expansion of oil and liquid fuels infrastructure During the construction period, these projects will have similar air impacts as described above.

During the period of operation, it should be noted that all these measures will improve the efficiency of energy supply and its availability, thus reducing the consumption of highly emission-intensive raw materials. This is particularly important in areas where air pollutant emission standards are exceeded.

Emissions of air pollutants may occur from auxiliary and back-up equipment fuelled by fossil fuels.

However, emergency situations, e.g. in LNG regasification units, regasification stations, underground gas storage facilities, etc. and partly in oil terminals and the depot in Gdańsk, may be a problem. In such cases, temporary releases of gas may occur.

In general, the impact of the introduction of nuclear power (Direction 5: Implementation of nuclear power) on the reduction of domestic pollutant emissions and improvement of air quality should be considered positive due to the possibility of replacing the high-emission coal-fired power industry and thus avoiding emissions from conventional sources generating electricity on the basis of fossil fuel combustion processes. Nuclear power plants emit relatively small amounts of pollutants coming only from technological processes, cooling towers and emergency power generators178. The problem may be only the occurrence of a serious accident with the release of radionuclides, but the probability of its occurrence is low.179 The problem has been considered in detail in the Environmental Impact Assessment of the Nuclear Energy Program and presented in more detail in section 4.4.3.

Direction 6 Development of Renewable Energy Sources. During the construction process, characteristic emissions of air pollutants will occur, depending on the size and characteristics of the facility, as described above. In general, the use of renewable energy sources is positive from the point of view of air quality because they replace the traditional use of high-emission fossil fuels. In the future, it is to be expected that these sources will fully satisfy existing energy needs.

The only exception, from the point of view of the impact on air quality, is the use of biomass for combustion, whose emissions of air pollutants in the form of nitrogen dioxide, sulphur dioxide, dust and other pollutants is similar to coal.

Within the scope of this direction, the construction of thermal waste processing plants is also planned. Despite the use of state-of-the-art technical solutions, however, it is unavoidable to introduce into the air a certain amount of pollutants characteristic for this process, particularly including HCl, HF and

178 Environmental Impact Assessment of the Polish Nuclear Energy Program, Fundeko 2010 179 Ibidem

206 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

PCDD/PCDF. It is recommended to monitor the content of these substances in the air in the vicinity of the thermal waste treatment facilities. However, it should be noted that, according to the EU strategy papers, waste incineration should only be used as the last measure before landfilling.

The other directions of EPP2040 and related activities are neutral or have a positive impact on air quality in general. This applies in particular to energy management measures and improving energy efficiency in the industrial and household sectors, where there is a huge potential for energy savings and the use of this potential could lead to lower consumption of emission-intensive fossil fuels.

4.4.6. Impacts on land surface and landscape

Land surface provides space and access to the resources necessary for people to function and live. It is also the basis for economic development and is necessary to conduct various production processes: crop cultivation, extraction of raw materials, as well as for locating various social and economic human activities: construction of road, railway, industrial, telecommunication, service, housing and recreation infrastructure. The impact of man on the earth's surface by changing its management is a common and multi-dimensional phenomenon, which frequently causes the transformation of its structure, further resulting in a change in the possibility of its use and transformation of the landscape. Physical degradation is also a frequent result. This involves changes in land structure, erosion and the conversion of agricultural and forestry land use into urban areas. Another form of land surface degradation is chemical degradation resulting from soil acidification, salinisation and accumulation of pollutants.

As regards the impact on the landscape, it should be stressed that human activity changes the landscape, causing it to lose its self-regulation capacity. Therefore, it also needs to be protected like other environmental elements.

The impact of the EPP2040 projects on the land surface and landscape will be diverse in terms of magnitude of the transformations and duration. Some of these transformations will relate to the construction period, others will remain permanent.

The most significant transformations of the land surface and landscape will occur in connection with the implementation of Direction 1 Optimal use of domestic energy resources, including the use of brown coal deposits Złoczew, Ościsłowo and possibly Gubin.

In the course of the construction works, there will be a complete change in the shape of the land surface in large areas. There will be excavations, overburden heaps, cross-cuts, translocation of river beds (in the case of the Złoczew deposit), and the land will be moved and compacted. The landscape will be completely transformed, excluding the possibility of using it on a large area for agricultural and recreational purposes. There will also be transformations that are not visible on the surface of the earth, as a result of the emerging depression funnel, even within tens of kilometres, which will affect the use of agricultural land. A small part of the land surface transformation, once construction has been completed and operation commenced, will be cleared up, but the continued exploitation of the deposits will result in further deepening of the changes.

It should be added that the scope of the negative impact of the mine is constantly minimized due to the use of more and more modern and innovative mining technologies. Repair work called reclamation is a very important aspect of opencast and underground mining. Without a prior specification of reclamation plans, a mining entrepreneur cannot obtain a licence for extracting mineral resources from a deposit and thus commence the construction of a mine. Reclamation of post-mining areas is the stage of mining activity which, on the one hand, compensates for unfavourable changes caused by mining activity and, on the other hand, in many cases may be the beginning of a new, often more attractive method of land

| 207 EPP2040 Environmental Impact Assessment

management. At the same time, it creates great opportunities to make the post-mining area, and thus the region, attractive by creating functions of supra-regional range, on the basis of transformations resulting from mining activities.

During the construction process, due to the use of construction and operating equipment, soil surface may be contaminated with oil-derivative substances.

The development and construction of new shafts in hard coal mines will also have a significant impact on the land surface. Significant impact of these activities may concern land drainage and mining damage, which may limit the use of land within the range of a depression crater and above underground excavations. In addition, there will be the impact of the means of transport and the need to build roads for the removal of winning and overburden. There will also be heaps of mining waste (e.g. waste rock) and waste from coal processing.

In terms of impact on the landscape, it should be pointed out that new shaft towers and heaps will be built, which will change the character of the landscape, unless they are located near existing facilities or existing heaps are used.

These will be direct and indirect short-term, long-term or even permanent impacts due to occupation and/or land use change. Cumulative impacts are possible in the event of the presence of multiple mines (including historical ones) in close proximity or other investments affecting the surface of the earth.

Within the framework of reclamation works, the aim should be to manage the overburden (in accordance with the current knowledge on environmentally safe and human health reclamation methods) and to restore the land relief to its original condition or, if this is not possible, through other management (e.g. through flooding) and taking actions aimed at integrating the overburden into the surrounding landscape. Before starting construction work, the soil layer should be removed and secured for reuse.

An important issue with underground hard coal mining is that the works are properly planned so that they do not endanger the stability of the land in built-up areas (especially residential ones).

Direction 2A Expansion of electricity generation infrastructure. It provides for modernisation and construction of power plants and combined heat and power plants. Impacts during the construction of these objects on the land surface will concern typical construction works related to excavations, embankments, soil movement, drainage and other civil works. Once construction is completed, the occupied areas should be tidied up. Therefore, impacts can be qualified as short-term and temporary. At the same time, it is possible that the area will be polluted with oil derivatives, but this should apply only to emergency situations and measures should be taken to prevent such effects.

Permanent impacts of modernisation and construction of power plants and combined heat and power plants will concern the occupation of the area by the facility itself and by the accompanying facilities, e.g. cooling system, depending on the type of cooling applied. This can be related, for example, to the construction of ducts when closed-circuit cooling is used. There may also be landfills for waste, e.g. ash, if they are not used or sent to existing landfills.

From the point of view of the impact on the landscape, permanent transformations will be created. These will be limited in the case of modernisation or expansion projects; however - with new facilities, the landscape may be completely altered by the introduction of an industrial character into it.

208 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Direction 2B Expansion of power grid infrastructure, Direction 3A Diversification of natural gas supplies and expansion of gas infrastructure, 3B Diversification of oil supplies and expansion of oil and liquid fuels infrastructure. The implementation of network investment measures included in these directions will have a negative impact on the land surface and landscape, especially during the construction period.

In the course of construction works, there will be a temporary change in the shape of the land surface. Excavations, foundations, embankments and trenches will be created, and soil and earth moved. There will also be transformations that are not visible on the land surface, such as during the construction of pipelines using trenchless methods. Some of the spatial changes will disappear after the construction works are completed and the terrain will be restored to its original state or to a state similar to its surroundings.

However, many transformations will result in a permanent change in the relief. These will be areas occupied by point objects and partly by power lines. With respect to underground pipelines, these changes will be in fact reversible.

Many of the planned linear projects have been marked out in the footsteps of existing power lines or gas pipelines, and their implementation is expected to result in the extension, modernisation and adaptation of these facilities to higher technical and operational requirements. It will therefore be a secondary transformation of the land surface, which has already had a previously shaped anthropogenic form.

Ground facilities related to linear investments, such as power substations, gas and oil pumping stations, gas storage facilities, etc., will have different impacts. The impacts will be similar to, but on a smaller scale than, those identified above for the modernisation and construction of power plants and combined heat and power plants.

On the other hand, new and lasting changes in land relief and landscape may emerge for investments located in areas where there were no such facilities before. Greater interference with the land surface and landscape will occur in areas of varied relief, especially in the south of Poland.

The implementation of the planned projects should also cover the risk of landslides. Especially in mountainous areas, the choice of location for each new investment requires a detailed analysis of local landslide hazards.

Direction 5 Implementation of nuclear power will affect the surface of the earth and landscape similarly to conventional power engineering, both during construction and operation, but it will also have a specific impact resulting from the nature of the fuel used.

As the environmental impact assessment for the Polish Nuclear Energy Program has already been prepared, the conclusions presented below take its results into account. The radioactive waste generated in the electricity generation process will require appropriate management over a very long period of time (indirect, permanent impact). In 2015, a National plan for radioactive waste and spent fuel management was developed, together with an assessment of its environmental impact. These documents analyse in detail the issues of nuclear waste management.

During normal operation, impacts on the land surface have not been identified, but a potential nuclear accident may cause soil and ground contamination over a significant area (deposition of particles from contaminated air or precipitation with rain or snow). This may result in the long-term exclusion of contaminated areas from use and agricultural production, which may, however, be shortened by appropriate decontamination measures.

| 209 EPP2040 Environmental Impact Assessment

The projects implemented within the framework of Direction 6 Development of renewable energy sources will have various impacts on the land surface and landscape depending on the source used (wind, water, sun, geothermal energy), the magnitude and the pre-existing condition. In general, they will result in land occupation and changes in relief, as well as changes in the landscape.

During construction, they will have a similar effect to most civil works. These impacts will be short-lasting. Changes in the land surface will concern the construction of wind farms, photovoltaic farms and solar panels, ground-based geothermal facilities, biogas plants, etc. Depending on the location, they will alter the existing landscape.

For offshore wind farms, the surface of the seabed will be transformed. RES using water energy will influence changes in river basins.

The other EPP2040 directions will not affect the land surface and landscape.

4.4.7. Impact on natural resources

Natural resources are the backbone of any European and global economy and have an impact on our quality of life. These resources include not only raw materials such as fuels, minerals and metals, but also food, soil, water, air, biomass and ecosystems. The demand for resources continues to grow. If current trends continue, the world population is expected to grow by 30% to around 9 billion until 2050, with a proportional increase in natural resources. Different projections predict that at the current rate of development, some resources will be depleted by the 2050s. In this situation, rational management and saving of resources is a fundamental development challenge, both from the perspective of individual countries and on a global scale. The solution is a complete transformation of the economy into a circular economy (with a “closed circuit”). The energy policy will play a significant role in this by impacting the quantity and rate of use of the available construction and energy resources at the stage of implementing the planned investments and their further operation.

In the course of construction of the facilities covered by all directions of the EPP2040, the main materials used will be rock raw materials, but also metals, including steel and other fossil products. Among the rock raw materials used are crumble raw materials such as sands and gravel. The implementation of the Policy will have a negative impact on the possessed natural resources in view of depletion of the deposits of the above-mentioned raw materials, which are limited. It should also be taken into account that this leads to land transformations and limiting its use for other purposes, including ecosystem resources. In connection with the growing needs in the field of construction, it is expected that if the switch to a circular economy does not take place, in the future there will be a need to resort to deposits of these raw materials existing under already existing objects. Therefore, it is extremely important to replace these raw materials with waste materials from the demolition of buildings, power plant waste, waste from coal mines, existing landfills, etc., in accordance with the principles of a closed-loop economy.

Particular impacts on natural resources of the individual directions of the Policy during operation are presented below.

Direction 1 Optimal use of domestic energy resources, Direction 2A Development of electricity generation infrastructure, Direction 3A Diversification of natural gas supplies and expansion of gas infrastructure, Direction 3B Diversification of oil supplies and development of oil and liquid fuels infrastructure, Direction 5 Implementation of nuclear power, with respect to activities related to

210 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

increasing extraction of energy fossil fuels, will have a negative impact on natural resources through their depletion. However, in the scope of activities related to the improvement of their use, and thus more rational, efficient and hence economical use, their use will have a positive impact. This also applies to measures to modernise power plants and combined heat and power plants, in the course of which new, more efficient and less emission-intensive technological solutions will be introduced. It should also be noted that it is important to optimise the use of individual energy resources, since, for example, greater use of gas may reduce the combustion of coal.

A particular problem may arise with linear facilities, and specifically making sure they do not prevent the use of deposits located directly beneath them. Pursuant to Art. 125 of the Act of 27 April 2001 - Environmental Protection Law180 mineral deposits are subject to protection consisting in rational management of their resources and comprehensive use of minerals. It can be assumed that the overlap of above-ground linear investments in the areas where energy deposits (gas and liquid) occur should not cause significant difficulties in the extraction of these deposits by drilling, as opposed to the deposits extracted by the open-pit method. However, pursuant to Art. 95.1 of the Act of 9 June 2011 - Geological and Mining Law181 documented mineral deposits and documented groundwater within the boundaries of the designed protection zones of intakes and protection areas of groundwater reservoirs, as well as documented complexes of underground carbon dioxide storage, in order to protect them, should appear in the studies of conditions and directions of communal spatial development, local spatial development plans and provincial spatial development plans.

Direction 5: Implementation of nuclear power, on the one hand, it can be assessed that it will be positive for limiting the use of coal and gas resources, but on the other hand, it will be necessary to obtain nuclear fuel from uranium deposits. Exploratory work carried out on the possibility of using domestic resources of uranium and thorium deposits for the purposes of nuclear power has indicated that these resources will probably not be extracted until 2050 (low profitability of deposits in current and projected market conditions). However, if their extraction were to be launched, the environmental effect would be the depletion of these resources in Poland. These would be negative impacts of a long-term and permanent nature.

The182 Polish Nuclear Energy Program Environmental Impact Assessment indicates, in line with Poland's Energy Policy until 2030, that the development of nuclear energy may reduce demand for fossil fuels by 20-25%.

Of particular importance for the efficient use of natural resources and the implementation of one of the leading projects of the Europe 2020 Strategy (A resource-efficient Europe183) will be the projects from Direction 6 Development of renewable energy sources. In addition to the use of building materials during construction, the use of renewable energy sources will have a positive impact on the conservation of resources, as it will reduce the consumption of non-renewable raw materials (fossil fuels) used to produce electricity, heat and cooling. According to the planned measures (construction of installations using renewable energy sources and energy saving measures), they will cause that fossil fuels will be used in a smaller amount. An important element here are the educational and organisational measures to reduce

180 OJ 2008, No. 25, item 150, as amended. 181 OJ 2015, item 196 182 Environmental Impact Assessment of the Polish Nuclear Energy Program, Fundeko 2010 183 A resource-efficient Europe - Flagship initiative under the Europe 2020 Strategy (COM(2011) 21 final) - Commission Communication http://ec.europa.eu/resource-efficient-europe/pdf/resource-efficient_europe_pl.pdf

| 211 EPP2040 Environmental Impact Assessment

the use of non-renewable raw materials as a result of the adoption of sustainable fossil resource management practices and the use of resource-efficient production and consumption models.

The construction of thermal waste processing plants, which is included in this direction, will also reduce the demand for conventional fuels. The general objective should be the circular, i.e. waste-free economy. The negative impacts include the use of rock raw materials at the stage of the construction of the above- mentioned investment project. These will be negative direct, short-term and permanent impacts.

At the stage of decommissioning of individual facilities, the recovered materials should be reused as far as possible in order to avoid treating them as waste. Such actions have a positive impact on the protection of domestic mineral resources.

4.4.8. Climate impacts

The effects of climate change are increasingly being felt in Europe and globally. The average annual global temperature, which is now around 1 °C above pre-industrial levels, continues to rise184. According to the same source, the cause is, among others, anthropogenic emission of greenhouse gases. Natural processes and rainfall patterns are changing, glaciers are melting, sea levels are rising. Over the last decade (2002- 2011), Europe's land surface temperature has averaged 1.3°C above pre-industrial levels, meaning that Europe's temperature increase is faster than the global average. Some extreme weather events and heat waves, forest fires and droughts have become more frequent. Higher precipitation and flooding are expected and the risk of storms and coastal erosion is higher. The increased frequency of these phenomena will lead to an increase in the scale of natural disasters, which in turn will cause significant economic losses and public health problems, but also threaten the ecosystem services on which mankind depends with the current consumption patterns.

As temperatures rise, adverse eutrophication phenomena in inland and sea waters will increase, and threats to life and health will increase as a result of thermal stress and increased ozone pollution. The demand for electricity in summer will increase. The cooling conditions of thermal power plants will deteriorate, which may result in reduced energy production.

185 Since the emission from the fuel combustion sector in Poland amounts to 92.5% of the total CO2 emission, the Energy Policy has an important role to play in its reduction. According to the analyses carried out, the reviewed Policy will contribute to the reduction of greenhouse gas emissions in the perspective of 2040 by 50%, in relation to the emissions in 1990. Detailed data in this respect are presented in section 4.1.

This does not mean, however, that the actions included in EPP2040 can halt the process of climate change, because the concentration of greenhouse gases in the atmosphere is constantly increasing in the absence of cooperation in this area from all countries. In this situation, it is difficult to assess the impact of the implementation of the Policy on climate change (global process) and indirectly the effects in the form

184 IPCC report, Global Warming of 1,5oC https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter1_Low_Res.pdf 185 National Centre for Balancing and Management of Emissions National Inventory Report 2019, (https://www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/krajowa_inwentaryzacja_emisji/NIR_POL_2019_ raport_syntetyczny_23.05.2019.pdf)

212 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

of impact on particular elements of the environment in Poland. Taking into account the progressing climate change, in accordance with the Guidance on Integrating Climate Change and Biodiversity into Strategic Environmental Assessments186, an attempt was made to include projected climate change in the analysis of detailed impacts on particular elements of the environment.

Directions: 1 Optimal use of domestic energy resources, 2A Expansion of production infrastructure, 3A Diversification of natural gas supplies and expansion of gas infrastructure, 3B Diversification of oil supplies and expansion of liquid fuel infrastructure. The greatest negative impact on the climate, through greenhouse gas emissions, will be exerted by projects implemented within those directions, concerning the construction and expansion of hard coal and brown coal mines and the construction of new power plants and combined heat and power plants fired with fuels from these sources. Lower impacts will result from the use of new sources of gas, which is less emission-intensive than coal. The use of new sources of oil will also have negative, though different implications, resulting in increased emission of greenhouse gases from transport.

On the other hand, the modernisation of the existing power plants and combined heat and power plants, especially those fired with coal, should be assessed positively, as the greenhouse gas emission index mentioned in EPP2040 - 450 kg CO2/MWh - and the application of the BAT recommendations will be pursued.

Other activities in these directions can be assessed as positive from the climate point of view, as they improve energy efficiency in energy transmission systems, which contributes to the reduction of greenhouse gas emissions.

Particularly positive for the climate are the activities within the framework of Direction 6 Development of renewable energy sources and 5 Implementation of nuclear power. Actions in this area can contribute to a significant elimination of the process of combustion of high-emission fuels in the power industry in the future. The only exception can be thermal waste treatment, but it should be noted that it partially eliminates methane emissions from landfills and that this gas is more harmful than carbon dioxide from a climate point of view.

Similar assessment can be made for Direction 7 Development of district heating and cogeneration, because although it does not assume total elimination of coal, district heating systems will be promoted to eliminate individual, more emission-intensive heating and to promote efficient district heating systems with 50% share of RES. This will also have an indirect impact on the improvement of air quality.

Direction 8 Improving energy efficiency of the economy will have the same significance.

Moreover, it should be added that all the above directions and activities covered by them, during the construction and decommissioning of projects, will have a negative impact on the climate through the use of fuels and construction materials. These impacts characterise most construction projects and their impact on the climate will be short-lived.

It should be emphasised that the actions covered by EPP2040 will constitute a contribution to global actions to halt climate change, as it would be difficult to determine the effects in this respect on a national scale, but the improvement of air quality should be noticeable on this scale as an indirect effect of climate effort with a positive impact on human health and the condition of the environment.

186 Guidance on Integrating Climate Change and Biodiversity into Strategic Environmental Assessment, European Commission 2013

| 213 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Adaptation to climate change

Given the difficulties in reaching a global and effective agreement on reducing greenhouse gas emissions to a degree that ensures that climate change is halted, and applying the precautionary principle, it is necessary to prepare for possible climate change so that it does not limit the possibility of preserving what we have and future development.

For this purpose, it is advisable to take reasonable measures to protect oneself against progressive changes in the form of intensifying weather phenomena. It seems that the energy sector is one of the most sensitive sectors from the point of view of climate change, as evidenced by the Fukushima disaster or the restrictions on electricity production in Poland in 2017.

In these circumstances, notwithstanding the need to consider climate change adaptation when assessing individual EPP2040 sites, it would be beneficial to develop general guidelines for the energy sector.

4.4.9. Impact on monuments

A monument should be understood as any human product being a testimony of past activity of mankind and which has a historical, scientific, artistic or emotional value. These may include, for example, buildings, including industrial buildings, urban complexes, landscapes, etc. The analysis must also include archaeological sites, both discovered and not yet discovered on land and in marine areas.

The implementation of all investments must take into account, among others, the presence of historic buildings in the space of our country, as they are subject to protection under the Act of 23 July 2003 on the Protection and Care of Monuments187. There are four forms of protection of monuments:

 entry in the register of monuments,  recognition as a monument to history,  creation of a cultural park,  establishing protection in the local spatial development plan or location decision.

At the stage of selecting the exact location of the investment, the location of historic objects (including archaeological sites) should be taken into account and the potential negative impact of the construction works on the state of preservation of these objects should be minimized; the cultural landscape, historic establishments such as parks, tree alleys, etc. and urban systems should also be taken into account.

The directions: 1 Optimal use of domestic energy resources, 2A Expansion of the electricity generation infrastructure, 2B Expansion of the power grid infrastructure, 3A Diversification of natural gas supplies and expansion of gas infrastructure, 3B Diversification of oil supplies and expansion of oil and liquid fuels infrastructure, 5 Development of nuclear energy, 6 Development of renewable energy sources and 7 Development of district heating and cogeneration provide for the construction and expansion of brown coal and hard coal mines, construction of power facilities, network facilities (distribution stations, gas compression stations, pumping stations) and other construction facilities. All these facilities will be located in specific locations and may interfere with existing aboveground, underground and submarine

187 OJ 2003, No. 162, item 1568, as amended.

214 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

monuments. It is therefore essential to identify them and to design the structures so as to avoid collisions or to secure them with the appropriate consent.

During the implementation it is important to protect them against the impact of shocks, mechanical damage, dust and similar effects of construction works. The emission of air pollutants from construction equipment may also have a negative impact on the monuments located close to these facilities.

In the course of operation, the increase of extraction of fossil fuels and combustion plants in the form of emission of pollutants from combustion of extracted, conventional and unconventional energy resources may have an indirect negative impact on the monuments, contributing to their faster corrosion. The stability of historic buildings may be threatened by mining works causing vibrations and sometimes stronger shocks in the surrounding areas. These will be permanent, momentary and indirect interactions.

Large land transformations (e.g. heaps) and new buildings may worsen the conditions for exhibiting monuments. In this case the impact may be indirect and long-term.

Particular impacts on monuments under the Baltic Sea may result from the construction of the Baltic Pipe gas pipeline and the planned floating LNG terminal in the Gulf of Gdansk. The locations of identified shipwrecks are shown on the map below.

Figure 56 Map of the location of shipwrecks in the Baltic Sea in the Polish territorial waters and the Polish economic zone188

188 Source: own elaboration based on data from the Maritime Office in Gdynia and http://www.balticwrecks.com/pl/wraki/

| 215 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Linear investments may have similar impacts, only on a smaller scale, especially those located below the ground.

Positive indirect impacts will result from projects concerning all activities for optimising the use of mineral resources covered by the above-mentioned directions, especially in the scope of modernisation of power plants and CHP plants and within the framework of the Directions: 5 Nuclear energy implementation, 6 Development of renewable energy sources, 7 Development of district heating and cogeneration and 8 Improvement of energy efficiency of the economy. These activities will reduce the use of high-emission fuels, and thus improve air quality and reduce corrosion of historical buildings' facades.

4.4.10. Impacts on material goods

Material goods include, inter alia, all building works, including public utilities, as well as private property, residential buildings, houses, infrastructure of various types (e.g. road, railway, energy, tourism) and other products of man or structures for conducting economic activity.

The implementation of projects and actions indicated in EPP2040 may result in both positive and negative impacts. Positive impacts are usually of an indirect nature.

 increase in the value of some areas due to improved energy availability, e.g. gas,

 creation of areas for the development of entrepreneurship,

 stimulating the development of commercial and tourist infrastructure,

 creation of local jobs,

Potentially negative impact of EPP2040 on material goods results from:

 violation of private property,

 need to demolish existing buildings,

 exclusion of land properties from current use,

 loss of some of the sources of income for existing owners and users,

 permanent exclusion of areas from forest or agricultural use,

 deterioration of soil conditions, e.g. due to drainage,

 breaking the continuity of subordinate roads (e.g. forest, field roads),

 decline in the value of residential properties in the neighbourhood.

The evaluation of some of the activities is very subjective. An example of this is the creation of restricted emission zones and restricted use areas. Such a zone may cause an increase or decrease in the value of properties located therein or nearby, depending on the location and destination of the areas, as well as subjective evaluations. Therefore, the impact of implementing a specific action may be positive or negative.

216 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

The following projects planned under EPP2040 may have a particular negative impact on the value of the land and properties located nearby:

 Opencast brown coal mines - due to the drainage of agricultural land in the depression crater,

 Hard coal mines - due to mining damage,

 Power plants and combined heat and power plants - due to noise and fear of air pollution and landscape change,

 Waste incineration plants - due to the possibility of odours,

 Nuclear power plants - due to fear of accidents,

 Wind farms - due to noise.

Since a detailed assessment of the impact on material goods, including the value of land and real estate of individual projects covered by EPP2040 depends, among others, on the characteristics and design of a given project, as well as on its location and the manner of using the occupied and surrounding area, it will be possible to perform the assessment only at the stage of designing the facility, which should be covered by the environmental impact report for a specific project.

4.5. Analysis and assessment of interdependence with the environmental impact assessments of other documents related to the EPP2040 draft

As part of work on the Environmental Impact Assessment for the EPP2040 draft, analyses, findings and recommendations from the previously developed environmental impact assessments were taken into account for the documents relating to the programmes and measures indicated in EPP2040. In particular, the assessments for the following documents were examined:

 Strategy for Responsible Development189,

 Energy Security and Environment Strategy190,

 National Environmental Policy 2030 (draft)191,

 National Framework for the Development of Alternative Fuels192,

 Energy Policy of Poland until 2030193,

 Energy Policy of the State until 2050 (draft rejected)194,

189 https://www.gov.pl/documents/33377/436740/Prognoza_OOS_SOR.pdf 190 https://archiwum.mos.gov.pl/g2/big/2011_09/da29baeb80af02001ac30fb75dc9a176.pdf 191https://bip.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/bip/prawo/inne_projekty/Polityka_ekologiczna_panstwa_2030/Prog noza_oddzialywania_na_srodowisko.pdf 192https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k9/komisje/2016/kgni/materialy/048/prognoza_oddzialywan ia_2016.08.26.pdf 193 https://archiwum.mos.gov.pl/g2/big/2011_09/da29baeb80af02001ac30fb75dc9a176.pdf 194 https://www.gov.pl/.../33372/...2050.../0288b241-27d2-41e8-a4fc-311893e93dc0

| 217 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 Sustainable transport strategy (draft),

 Strategic adaptation plan for sectors and areas vulnerable to climate change,

 Polish Nuclear Energy Programme,

 National Plan for Radioactive Waste and Spent Fuel Management,

 National Waste Management Plan.

 Expansion of the PERN Oil Terminal in Gdańsk (EKO-KONSULT)

The analysis of the above-mentioned studies was aimed at identifying:

 the main objectives and basic types of projects to be implemented according to documents being the subject of the environmental impact assessment;

 the main types of impacts, specifying the cumulative and transboundary impacts;

 recommended preventive actions, limiting or compensating for negative impact on the environment;

 proposed indicators for monitoring the effects of the implementation of the provisions of a document subject to strategic environmental assessment.

The information contained in the above-mentioned documents was used for environmental impact assessments for the individual components. It has greatly contributed to the assessment of the impacts on humans, elements of nature and waters.

The review of the provisions and recommendations contained in the above-mentioned documents indicates the following impact typology, similar in most of the studies:

 fragmentation of landscape and habitats; creation of barriers and narrowing of areas accessible to migratory animals;

 deforestation, structural changes in land use;

 changes in water conditions (drainage, land hydration);

 impact on water balance,

 intensified surface runoff;

 emissions of gaseous and particulate pollutants;

 noise emissions;

 increase in anthropopressure in areas adjacent to investments.

218 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

The group of identified cumulative impacts included:

 intensity of pressure in relation to natural values and assets;

 pressure on natural landscape features;

 increase in the so-called barrier effect, i.e. hindering the free movement of animals;

The analyses also pointed to certain positive aspects of the implementation of the projects indicated in the planning documents and EPP2040, including, among others, the reduction of emissions of pollutants into the air and the improvement of air quality, which will reduce the negative impact of air pollution on human health and the environment.

The works on the Assessment included analysing the activities minimising the negative impact on the environment, which were indicated in the individual documents.

The above-mentioned conclusions were taken into account during further works on the Assessment.

4.6. Information on possible transboundary environmental impacts of EPP2040

The legal act regulating the transboundary environmental impact assessment and the rules of conduct in transboundary environmental impact cases is the EIA Act. Pursuant to Article 104, "in the event of a possibility of significant transboundary environmental impact originating from the territory of the Republic of Poland as a result of the implementation of draft policies, strategies, plans or programmes, a procedure concerning transboundary environmental impact shall be carried out”. The basis for undertaking a transboundary assessment is the determination of the possibility of occurrence of a significant negative impact as a result of implementation of any of the activities indicated in EPP2040 or a request from a party concerned.

This is in line with the Espoo Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context195

Works on the Assessment included assessing the possibility of occurrence of environmental impacts in the transboundary aspect, understood as the impact of projects indicated in EPP2040 on neighbouring countries.

The potential transboundary impact of actions depends primarily on:

 location of the EPP2040 infrastructural facilities,

 nature of the investments which are planned to be carried out,

 scope of impact of the proposed projects at the stage of implementation, operation and in the event of possible failures.

Only after potential locations have been identified can the type and potential extent of the environmental impact be precisely identified and transboundary impacts assessed. EPP2040 in its current form is characterised by a high degree of generality (except for the named investments discussed below), which makes it impossible to identify the nature and scale of potential transboundary impacts in such a case.

195 OJ 1991, item 1110

| 219 EPP2040 Environmental Impact Assessment

The following approach has been used to analyse possible transboundary impacts. First, projects were identified which can be implemented under EPP2040 and which are located in a border area or cross borders (e.g. linear facilities) or the impact of which may cross borders. In this context it was essential to determine the possible scale of the project. Then, all the projects listed in EPP2040 and which meet the above-mentioned criteria were factored in. Then their possible impacts were analysed in the same way as for other projects of this type impacting on the national scale. The analyses carried out within the framework of the Assessment for the projects mentioned by name in the Policy were used. Also used were ready environmental impact reports for projects currently prepared for implementation. On this basis, conclusions were reached.

The results of analyses concerning particular types of projects are presented below:

 construction and expansion of brown coal mines, especially in the border area (this may apply in particular to the Gubin location, being planned under EPP2040 as a reserve deposit). Detailed analyses of the potential environmental impact, including the impact on protected sites, are included in section 4. It should be noted, however, that the procedure for issuing the environmental decision for this opencast mine was discontinued, which raises doubts as to its implementation and possible scope. However, if it is to be carried out, the relevant analyses of transboundary impact will have to be carried out at the stage of obtaining the building permit. Other locations of brown coal opencast mines in the border area were not indicated in EPP2040, but this does not mean that such projects cannot be developed. Without knowing their location, it is difficult to relate to them,

 use of renewable energy sources, especially on border rivers (in EPP2040 there is no information on the location of such facilities). In this situation it is difficult to relate to them,

 construction, expansion and modernisation of power networks (in EPP2040 only the strengthening of existing transboundary connections with Germany, the Czech Republic and Slovakia is mentioned). The information received shows that these will only be investments consisting in increasing the capacity of the existing networks, and therefore will not have significant environmental impacts. The analyses carried out in section 4.4 have indicated that these impacts will not be significant. However, if the scope of the project were to be greater, the possibility of transboundary impacts would have to be analysed),

 construction of the Baltic Pipe. An Environmental196 Impact Report was prepared for the construction of the Polish section of the Baltic Pipe gas pipeline, which states that no significant impacts on any element of the environment have been identified. This report is currently under consultation with the following countries: Denmark, Sweden, Germany. As the Report analyses the possibilities of impact on a much greater level of detail and its consultation on the transboundary impact has already begun, its analysis has been abandoned in the Assessment,

 construction, expansion and modernisation of gas transmission pipelines. EPP2040 mentions expansion of the existing connections with: Slovakia, Czech Republic and Ukraine. According to the

196 Submarine pipeline, Polish part, ESPOO Report (https://www.baltic-pipe.eu/wp-content/uploads/2019/04/Polska- Raport_PL.pdf)

220 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

information available, these will only be investments consisting in increasing the capacity of existing networks. The environmental impact reports prepared for them and the analyses presented in section 4.4 indicate that the implementation of these projects will not have any significant impact on the environment. Similarly, no significant impacts from the construction of the link with Lithuania have been identified. However, if the scope of the project were to be greater, the possibility of transboundary impacts would have to be analysed. This also applies to other gas pipelines, which are not listed in EPP2040, and may be implemented under the Policy,

 construction of nuclear power plants. As the EPP2040 indicates the main potential nuclear power plant locations, it should be noted that these locations were already indicated in the Energy Security and Environment Strategy and in the Polish Nuclear Energy Program. Despite the fact that the Environmental Impact Assessment for the Polish Nuclear Energy Program did not identify any specific possibilities of transboundary impact from the construction of nuclear power plants in the most favourable and probable locations, a transboundary consultation process was still carried out with the following countries: Austria, Czech Republic, Slovakia, Denmark, Sweden, Finland and Germany. Since the Polish Nuclear Energy Program Assessment has been prepared with much higher level of detail, there is no reason to repeat this process for assessing EPP2040.

 construction, expansion and modernisation of power plants, combined heat and power plants and heat plants in the border area. In EPP2040 there is no information concerning the location and concept of these investments, which prevents any assessment, but - as mentioned above - if they were to be implemented, the possibility of their transboundary impact should be assessed at the design stage, especially if they were to be implemented in the border area.

Since, as mentioned above, a process of transboundary consultations has been completed or commenced for the abovementioned projects falling under EPP2040, and other potential investments that may have a transboundary impact have not been identified, there is no justification for transboundary consultations of the whole EPP2040, unless this is requested by a stakeholder.

With respect to EPP2040 projects other than those mentioned above, as already mentioned, the assessment of the degree, type of impact and whether it will occur at all will depend on the characteristics of the individual projects and their location. Since, in view of the general nature of the Energy Policy and its long time horizon, these parameters cannot be determined like in the case of the Energy Security and Environment Strategy Assessment, it must be concluded that at present it is not possible to identify significant transboundary environmental impacts of the Energy Policy of Poland until 2040, although it is possible that such impacts will be identified at the stage of implementation of the individual projects. They will then be subject to the process of detailed environmental impact assessment of specific projects in accordance with the applicable regulations.

4.7. Solutions aimed at preventing, limiting or compensating for negative environmental impacts that may result from the implementation of EPP2040

It is possible to identify, on the basis of the analyses of the state of the environment, problems and challenges, the most important environmental recommendations that should be observed by projects undertaken by investors in the directions indicated by the Policy.

Fulfilment of these recommendations should help to ensure that the projects implemented under the Policy will be pro-ecological, oriented at minimising the impacts burdensome for the environment and human health, or positively affecting the environment.

| 221 EPP2040 Environmental Impact Assessment

The recommendations were systematised as general ones referring to formal and legal, planning and strategic, technical and technological, social, health, natural and environmental management requirements, as well as to particular priority directions of the Policy.

Formal and legal recommendations:

 carrying out a preliminary assessment (screening) for projects qualified as ones that may potentially have a significant impact on the environment or on the Natura 2000 site;

 carrying out an assessment of the impact of projects on a Natura 2000 site, where there is a possibility of their potentially significant impact on the conservation objectives of the site concerned;

 carrying out a full environmental impact assessment procedure in cases where the project (intended investment) is subject to such a procedure;

 assessment of compliance with the environmental quality standards at the stage of project execution and after its completion;

 carrying out an analysis of compliance with emission standards in the event of emissions to the environment.

Planning and strategic recommendations:

 carrying out an analysis of compliance with existing (at the time of project assessment) strategies and national environmental programmes;

 analysis of compliance with existing (at the time of project assessment) land-use plans;

 implementation of the Marine Strategy and compliance with the spatial development plans of maritime areas (in the case of investments at sea),

 for projects involving water use and likely to have an impact on the condition of waters, analysis of compliance with the river basin waters management plans;

 for projects related to water use and likely to have an impact on the condition of waters, an analysis of compliance with water use conditions of the water region or catchment (if any at the time of project assessment);

 for projects located in flood risk areas, their impact on increasing flood risk and their susceptibility to flood risk should be assessed.

Technical and technological recommendations:

 application of best available techniques, in particular where the project involves the construction or upgrading of an installation likely to have significant effects on the environment as a whole;

 promoting the use of eco-innovation to reduce negative environmental impacts;

 use of energy and raw material saving solutions, including water saving;

222 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 use of low-waste and waste-free technologies;

 observance of the waste treatment hierarchy and waste prevention according to the principles of circular economy;

 application of appropriate waste and sewage management measures, in particular ensuring their proper condition and composition before discharge into the environment;

 for projects involving significant interference with the nature or leading to a reduction in the retention capacity of catchment areas, application of appropriate compensatory solutions. Departure from this rule should be particularly justified;

 for projects involving construction works - application of the technology of works ensuring protection of the environment, including water against pollution;

 biomass combustion plants should be subject to a detailed verification of their impact on air quality.

The following parameters should be taken into account when selecting projects: PM10 and PM2,5,

NO2, B(a)P emissions and location, taking into account the occurrence of excessive concentrations of pollutants.

Social and health recommendations:

 providing full information to the public on the impact of the project on the environment - at the stage of implementation and after the completion of the project;

 minimisation of environmental and social conflicts related to the implementation of the project;

 limitation of the size of the population exposed to the impact of factors harmful to health (air pollution, noise) generated by the project;

 application of measures limiting emissions to the environment during investment (construction) works.

Natural recommendations:

 minimising disturbances in ecosystems (e.g. intersections of ecological corridors, fragmentation of ecosystems);

 avoiding interference with and conversion of Natura 2000 habitats most at risk of biodiversity loss at EU level: coastal habitats, wetlands and meadows;

 preservation of landscape values for projects that may cause natural and landscape conflicts (also taking into account the exposition of historic buildings);

 factoring in the need to perform nature compensation where justified;

 factoring in the need for pre- and post-implementation monitoring for projects colliding with the needs of species and natural habitats protection.

Environmental management recommendations:

 adoption of adequate methods of environmental monitoring, including: baseline condition, implementation, operation, shutdown and decommissioning,

| 223 EPP2040 Environmental Impact Assessment

 applying a systemic approach to environmental management during construction and operation of facilities and infrastructure;

 proper identification of environmental aspects related to the construction and operation of the above-mentioned facilities and infrastructure;

 application of the principle of continuous reduction of the impact on the environment and human health in objects and processes, in accordance with the principles of environmental management.

Taking into account the possible impact of potential projects implemented under the Policy on particular elements of the environment, it was assumed that recommendations concerning particular groups of projects will be implemented from the point of view of minimising their impact on the environment. It should be noted, however, that the nature of the Policy is general and therefore the recommendations may seem general and widely known, but it was considered worthwhile to quote them as a starting point for defining proposals of the criteria for selecting solutions. In general, it can be considered that they are in line with the principles of eco design. Below are presented recommendations concerning the individual activities covered by EPP2040 for minimising impacts, in particular on nature and other elements of the environment.

4.7.1. Solutions for biodiversity, animals, plants and ecological corridors

Potential negative impacts on ecosystems and natural values identified in the assessment will mainly concern restrictions in the permeability of migration corridors, the risk of large areas being occupied by construction sites, tree and shrub felling and the emission of excessive noise causing disturbance of animals. Minimising activities should be specified in detail at the stage of preparing the environmental impact report for particular investments (if required), however, it is already possible to indicate the main tasks and activities allowing to limit the negative impact. These include, but are not limited to:

 natural valorisation of the area before the commencement of the investment;

 adapting the timing of works to the breeding and reproductive periods of mammals, birds, amphibians, fish spawning grounds or creating replacement habitats;

 using compensatory measures - e.g. moving valuable specimens of plant species to another favourable location under appropriate supervision;

 observing recommendations concerning the location and technical requirements for wind turbines;

 planning the works in a manner minimising the damage to vegetation, limiting the cutting down of trees and shrubs, green areas and landscape and restoration of destroyed green areas in the vicinity of the investment, including new plantings;

 identifying the occurrence of marine mammals and carrying out works to satisfy their needs, as well as the occurrence of fish breeding sites and flora growing on the seabed;

 introducing the most natural possible measures to stabilise sea and river shores;

 ensuring the visibility of high voltage overhead lines;

224 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 protecting sea waters against pollution from the area of works carried out and from vessels moving around ports;

 reducing noise emissions.

Below (Table 25) are presented methods of prevention, mitigation and compensation of negative impacts on nature assigned to the projects indicated in the assessed EPP2040.

Table 25. Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts on biodiversity, plants, animals and Natura 2000 sites of the projects indicated in EPP2040

Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts, alternative Phase actions Action: 1.1 Ensuring the possibility of covering the demand for hard coal through: − launching new deposits... Action 1.2 Ensuring the possibility of covering the demand for brown coal... Action: 1.4 Ensuring the possibility of covering the demand for crude oil... Action: 1.5 Ensuring the possibility of covering the demand for gas...  natural inventory of the area before commencing implementation (if required);  limiting the occupation of the site to minimise interference with natural habitats of the Appendix I to the Habitats Directive and habitats of protected species;  adapting the timing of the work to the periods of protection of animal reproduction;  using compensatory measures - e.g. moving valuable specimens of plant species to implementation another favourable location under appropriate supervision;  where possible, removal of soil layer to protect it from contamination and to reuse it;  securing the construction site to protect reptiles and amphibians;  ensuring the permeability of bat migration corridors;  protecting the work site against penetration of pollutants into water and soil;  planning appropriate monitoring of the aquatic environment, including water levels, in order to enable rapid response;  planning appropriate methods of reclamation of the excavation and heaps with overburden;  securing extraction areas to prevent saline and polluted water from entering the Operation ecosystems;  compensating for damaged habitats;  planning appropriate protection against dust and noise emissions from transporting extracted minerals;  using native plant species for reclamation. Action: 2A.1 Ensuring the possibility of covering the demand for power using domestic raw materials and sources, including the possibility of transboundary exchanges. Action: 2A.2. Ensuring the possibility of covering the increase in demand for power from sources other than conventional coal-fired power plants.  natural inventory of the area before commencing implementation (if required);  taking into account landscape protection during the planning and implementation of investments;  limiting the occupation of the site to minimise interference with natural habitats of implementation the Appendix I to the Habitats Directive and habitats of protected species;  adapting the timing of the work to the periods of protection of animal reproduction;  using compensatory measures - e.g. moving valuable specimens of plant species to another favourable location under appropriate supervision;

| 225 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts, alternative Phase actions  where possible, removal of soil layer to protect it from contamination and to reuse it;  securing the construction site to protect reptiles and amphibians;  ensuring the permeability of bat migration corridors;  protecting the work site against penetration of pollutants into water and soil;  reducing construction work to the minimum necessary, removal of soil layer to protect it from contamination and to reuse it;  carrying out construction works in a manner consistent with the principles of water protection;  minimising tree and shrub felling;  carrying out work related to the felling of trees outside the bird breeding season;  ensuring adequate visibility of energy networks to avoid negative impacts on birds.  protecting against leaks from equipment using substances hazardous to the environment;  implementing adequate systems for treatment of technological wastewater, in justified cases, carrying out monitoring of water quality;  analysis of potential effects of introducing heated cooling water into the receiver operation and, if the risk of water condition deterioration is identified - analysis of the possibility and legitimacy of bringing these waters to the appropriate temperature (e.g. by building an additional tank or considering the possibility of using waste heat);  creating green belts as buffer zones for adverse impacts. Action: 2B.1 Expansion of the internal power transmission grid Action: 2B.4 Restoration and expansion of the distribution network. Action: 2B.2 Strengthening of transboundary power connections on the profile with Germany, Czech Republic, Slovakia  natural inventory of the area before commencing implementation (if required);  taking into account landscape protection during the planning and implementation of investments;  limiting the occupation of the site to minimise interference with natural habitats of the Appendix I to the Habitats Directive and habitats of protected species;  adapting the timing of the work to the periods of protection of animal reproduction;  using compensatory measures - e.g. moving valuable specimens of plant species to another favourable location under appropriate supervision;  where possible, removal of soil layer to protect it from contamination and to reuse implementation it;  securing the construction site to protect reptiles and amphibians;  ensuring the permeability of bat migration corridors;  protecting the work site against penetration of pollutants into water and soil;  reducing construction work to the minimum necessary, removal of soil layer to protect it from contamination and to reuse it;  carrying out construction works in a manner consistent with the principles of water protection;  minimising tree and shrub felling;  carrying out work related to the felling of trees outside the bird breeding season;  ensuring adequate visibility of energy networks to avoid negative impacts on birds. Action: 3A.2 Ensuring the possibility of importing natural gas through construction of the Norwegian

226 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts, alternative Phase actions Corridor Action: 3A.3 Ensuring the possibility of importing natural gas... Action: 3A.4 Expansion of gas interconnections with neighbouring countries. Action: 3A.6 Expansion of gas transmission network... Action: 3A.7 Expansion of gas distribution - increase in the percentage of gasified communes Action: 3B.1 Expansion of crude oil transmission infrastructure Action: 3B.2 Expansion of liquid fuel transmission infrastructure  reducing construction and land transformation to the necessary minimum, removal of soil layer to protect it against contamination and to reuse it;  carrying out works in such a way as to ensure protection of waters against pollution;  if rinsing and pressure testing with water is required, checking if treatment of consumed water is required before discharging it into the environment; implementation  routing new systems in a manner preventing (or minimising) crossing and defragmenting valuable natural structures, including protected sites and areas of high natural value not covered by protection;  minimising tree and shrub felling;  ensuring that trees are protected from possible damage during construction work;  carrying out construction works outside the bird breeding season, breeding of amphibians. Action: 3A.5 Construction of a Floating Storage Regasification Unit in the Gdańsk Bay  identifying the occurrence of marine mammals, birds and carrying out works to satisfy their needs, as well as the occurrence of fish breeding sites and flora growing on the seabed;  adjusting the timing of works to the protection periods due to spawning of fish, migration and breeding of birds, as well as breeding dates of marine mammals; implementation  creating substitute habitats (e.g. artificial spawning grounds, bird breeding sites, resting places for marine mammals);  reclaiming sites destroyed during the construction phase;  introducing the most natural possible measures to stabilise sea shores;  reconstructing the natural character of shore strips in the area of the works,  protecting seawaters against pollution from the area of the works.  artificial feeding of weakened animal populations (e.g. stocking);  protecting sea waters against pollution from moving vessels and the terminal; operation  monitoring the population of marine mammals and birds in the vicinity of the terminal;  implementing programmes for the protection of marine mammals. Action: 3A.8 Expansion of UGSF Action: 3B.3 Increasing the storage capacity of the Oil Terminal in Gdańsk and the depot in Górki  reducing construction and land transformation to the necessary minimum, removal of soil layer to protect it against contamination and to reuse it;  carrying out construction works in such a way as to minimise the risk for groundwater and surface water; implementation  carrying out the analysis of hydrogeological conditions during the construction of UGSF in order to avoid damage to groundwater that is difficult to revert;  handling the resulting solution (brine) without causing environmental damage during the construction of UGSF by cavern leaching;  minimising tree and shrub felling. operation  ensuring adequate protection against major accidents

| 227 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts, alternative Phase actions  during operation, due to the dynamic nature of changes occurring during the injection and offtake of gas to UGSF, it is necessary to monitor the environment, including groundwater and surface water. Action: 5.7 Launching of a new cemetery for low and medium active waste  planning the location of the investment in consideration of protected sites, green areas and areas of high landscape values; when deciding to cover the NRWC Różan by earth in its entirety following its decommissioning, the use of local earth should be considered to avoid introducing seeds of alien species into the ecosystem; implementation  natural inventory of the area before commencing implementation (if required);  taking into account landscape protection during the planning and implementation of investments;  limiting the occupation of the site to minimise interference with natural habitats of the Appendix I to the Habitats Directive and habitats of protected species;  strictly adhering to radioactive waste management procedures;  using barriers to protect people and the environment from radioactivity; operation  issuing administrative decisions in accordance with the principles and requirements of environmental protection and radiological protection. Action: 5.8 Construction and commissioning of nuclear power units:  natural inventory of the area before commencing implementation (if required);  taking into account landscape protection during the planning and implementation of investments;  limiting the occupation of the site to minimise interference with natural habitats of the Appendix I to the Habitats Directive and habitats of protected species;  carrying out construction works in such a way as to minimise the risk for groundwater and surface water; implementation  analysing the thermal impact of power plant operation (with an open cooling circuit) and water balance impact of the water body used for cooling;  locating the water intake outside endangered areas such as spawning grounds and areas with particularly high numbers of fry at sea shores, or migration routes for eel larvae at river estuaries;  designing the water intake and selecting its location and depth so as to limit the suction of organisms. operation  monitoring the natural resources, including for possible radioactive impact Action: 6.1 Ensuring conditions for reaching 15% in 2020 and 21-23% in 2030 of RES share  reduction of construction work; Renewable  economical use of raw materials at the construction stage; energy sources  avoiding locations on bird migration routes; - wind  avoiding locations within natural and semi-natural habitats - including grasslands onshore and natural pastures, marshland, heathlands and wetlands.  locating outside valuable natural habitats and habitats of Natura 2000 protected Renewable species; energy sources  limiting the scope of construction work, - wind  limiting interference with the marine environment and shoreline, including through offshore energy interconnections;  using raw materials at the construction stage economically,

228 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts, alternative Phase actions  civil works must be carried out in such a way as to protect the water against pollution;  avoiding locations on bird migration routes.  preferring the use of existing dams;  if justified for e.g. natural reasons, designing facilities that enable the watercourse Renewable to perform ecological function and avoiding detriment to its condition when energy sources locating dams; - hydropower  applying appropriate protections and equipment to facilitate fish migration (fish passes);  preserving fish spawning grounds and feeding areas.  locating outside protected habitats and habitats of Natura 2000 protected species; Renewable  avoiding large-scale plantations of energy crops in areas with high natural value; energy sources  avoiding alien and invasive species and genetically modified species; - biomass  limiting construction works and land surface transformation; Renewable  locating larger photovoltaic farms outside protected habitats, animal habitats and energy sources valuable plant species sites; - sun  for prosumer energy solutions, solar systems should be installed on roofs of (photovoltaics buildings in compliance with the regulations on species protection (species of bird and collectors) and bats nesting and hibernating under roofs or in the façades of buildings)

4.7.2. Methods of preventing and reducing negative impacts on the environment with respect to other elements of the environment (other than nature - described above)

The table below (Table 26) presents the methods of preventing and reducing negative impacts of EPP2040 activities on other elements of the environment, apart from nature, which is discussed in more detail above.

Table 26. Methods of preventing and reducing negative impacts on the environment with respect to other elements of the environment (other than nature described above) of the actions indicated in EPP2040

Directions and activities Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts under EPP2040 Direction 1 Optimal use of domestic energy resources • inventory of the environmental resources of the area before commencing the investment; 1.1 Ensuring the possibility • reducing the area occupied by the construction site and the facility; of covering the demand for • removing soil layer to protect it from pollution and to reuse it; hard coal through: − • reducing permanent land de-agriculturalization; launching new deposits... • protection of mineral resources; 1.2 Ensuring the possibility • reducing permanent land de-agriculturalization; of covering the demand for • protecting the area against penetration of pollutants into waters and brown coal... soils and against penetration into the ecosystems of saline and 1.4 Ensuring the possibility polluted waters; of covering the demand for • planning appropriate monitoring of the aquatic environment, crude oil... including water levels, in order to enable rapid response; 1.5 Ensuring the possibility • planning adequate protection against dust and noise pollution from of covering the demand for internal and external transport; gas... • planning appropriate methods of reclamation of the excavation and heaps with overburden;

| 229 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Directions and activities Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts under EPP2040 Direction 2A Development of electricity generation infrastructure • limiting construction works and land surface transformation to the necessary minimum; • removing soil layer to protect it from pollution and to reuse it; • protection of mineral resources; • reduction of tree felling and deforestation; • taking into account landscape protection during the planning and implementation of investments; • minimising interference with the groundwater system; 2A.1 Ensuring the possibility • planning appropriate monitoring of the aquatic environment, of covering the demand for including water levels, in order to enable rapid response; power using domestic raw • protecting the work area against penetration of pollutants into water materials and sources, and soil, including protection against leaks from equipment using including the possibility of substances hazardous to the environment; transboundary exchanges. • planning appropriate land reclamation measures; 2A.2 Ensuring that sources • considering protection against dust and noise pollution; other than conventional • ensuring adequate visibility of energy networks in order to avoid coal-fired power plants can collisions; cover the increase in • implementing adequate systems for treatment of technological electricity demand wastewater, in justified cases, carrying out monitoring of water quality; • analysis of potential effects of introducing heated cooling water into the receiver and, if the risk of water condition deterioration is identified - analysis of the possibility and legitimacy of bringing these waters to the appropriate temperature (e.g. by building an additional tank or considering the possibility of using waste heat); • creating green belts as buffer zones for adverse impacts. 2B Expansion of the power grid infrastructure • reducing construction work to the minimum necessary, removal of 2B.1 Expansion of the soil layer to protect it from contamination and to reuse it; internal power transmission • carrying out construction works in a manner consistent with the grid principles of water protection; 2B.4 Restoration and • minimising tree and shrub felling; expansion of the • ensuring adequate visibility of energy networks in order to avoid distribution network. collisions; 2B.2 Strengthening of • locating power line routes at appropriate distance from protected transboundary power sites, monuments and tourist areas in order to eliminate negative connections on the profile impact on nature and landscape; with Germany, Czech • protecting equipment in which dangerous substances are present Republic, Slovakia (e.g. in transformers); • protecting against electromagnetic fields. Direction 3A Diversification of fuel supply and development of network infrastructure Direction 3B Diversification of crude oil supplies and expansion of oil and liquid fuel infrastructure 3A.2 Ensuring the possibility - reducing construction and land transformation to the necessary of importing natural gas minimum; for excavations: removal of soil layer to protect it against through construction of the contamination and to reuse it; Norwegian Corridor - carrying out work in such a way as to ensure protection of waters against 3A.3 Ensuring the possibility pollution; of importing natural gas... - if rinsing and pressure testing with water is required, checking if

230 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Directions and activities Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts under EPP2040 3A.4 Establishment of gas treatment of consumed water is required before discharging it into the connections with environment; neighbouring countries.. - routing new systems in a manner preventing (or minimising) crossing and 3A.6 Expansion of gas defragmenting valuable natural structures, including protected sites and transmission network... areas of high natural value not covered by protection; 3A.7 Expansion of gas - minimising tree and shrub felling. distribution - increase in the - ensuring that trees are protected from possible damage during percentage of gasified construction work; communes 3B.1 Expansion of crude oil transmission infrastructure 3B.2 Expansion of liquid fuel transmission infrastructure Direction 3A Diversification of fuel supply and development of network infrastructure • identifying marine environmental resources in the surroundings of the terminal and draining pipelines, including historical monuments and war remains; Action: 3A.5 Construction of • reclaiming sites destroyed during the construction phase; a Floating Storage • introducing the most natural possible measures to stabilise sea Regasification Unit in the shores; Gdańsk Bay • reconstructing the natural character of shore strips in the area of the works, • protecting seawaters against pollution from the area of the works. Direction 3A Diversification of fuel supply and development of network infrastructure Direction 3B Diversification of crude oil supplies and expansion of oil and liquid fuel infrastructure • reducing construction and land transformation to the necessary minimum, removal of soil layer to protect it against contamination and to reuse it; • carrying out construction works in such a way as to minimise the risk for groundwater and surface water; • when designing the UGSF, carrying out the analysis of hydrogeological conditions in order to avoid damage to groundwater that is difficult to 3A.8 Expansion of UGSF revert; 3B.3 Increasing the storage • managing the resulting solution (brine) without causing capacity of the Oil Terminal environmental damage, in particular during the construction of UGSF in Gdańsk and the Górki by cavern leaching; depot • during operation, due to the dynamic nature of changes occurring during the injection and offtake of gas to UGSF, it is necessary to monitor the environment, including groundwater and surface water; • implementing a system for managing the risk of environmental damage, mainly in the area of surface waters and groundwater; • minimising tree and shrub felling; • ensuring adequate protection against major accidents Direction 5 Implementation of nuclear energy • developing and presenting to the public (especially locals) reliable information on the environmental impact of the landfill site; 5.7 Launching of a new • carrying out radiological monitoring, including on surface and cemetery for low and groundwater, soil, air, food; medium active waste • strictly adhering to radioactive waste management procedures; • using barriers to protect people and the environment from radioactivity;

| 231 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Directions and activities Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts under EPP2040 • issuing administrative decisions in accordance with the principles and requirements of environmental protection and radiological protection; • and also as for UGSFs sec. 3A.8. • as for 2A.1.1 (construction of thermal power plants) with respect to conventional impacts, and additionally: • developing and presenting to the public (especially locals) reliable information on the environmental impact of the power plant during 5.8 Construction and normal operation and possible failure; commissioning of nuclear • carrying out radiological monitoring, including on surface and power units: groundwater, soil, air, food; • assessing the health status of the surrounding population and monitoring changes, • moreover, with regard to conventional impact - as for thermal power plants (sec. 2A.1.1). Direction 6 Development of renewable energy sources • reduction of construction work; 6.1.1 Renewable energy • economical use of raw materials at the construction stage; sources - onshore wind • avoiding location near houses. • limiting the scope of construction work; • limiting interference with the marine environment and shoreline, 6.1.2 Renewable energy including through energy interconnections; sources - wind at sea • economical use of raw materials at the construction stage; • civil works must be carried out in such a way as to protect the water against pollution. • preferring the use of existing dams; 6.1.3 Renewable energy • taking into account the existing functions of watercourses; sources - hydropower • taking account of weather events resulting from climate change. • avoiding large-scale plantations of energy crops in areas used for 6.1.4 Renewable energy agricultural purposes; sources - biomass • and as for thermal power plants/cogeneration plants (2A.1.1) 6.1.4 Renewable energy • designing in a manner not interfering with the landscape; sources - sun (photovoltaics • for large objects as in 2A1.1. and solar collectors) • as for Actions 2A.1.1; 6.1.5 Geothermal energy • additional protection against the discharge of saline and polluted waters. • as for Actions 2A.1.1; 6.1.6 Use of biomass • additionally, preventing the occupation of land used for agricultural purposes for energy crops. 6.1.7 Construction of waste • as for Actions 2A.1.1; incineration plants • additionally - protection against the emission of odours

4.8. Alternatives to the solutions contained in EPP2040

Pursuant to Art. 51.2.3b of the EIA Act, the Assessment should present alternative solutions to the solutions contained in the draft document together with a justification for their selection and a

232 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

description of the methods of assessment leading to the selection. Pursuant to Art. 52.1 of the aforementioned Act, the information contained in the environmental impact assessment referred to in Art. 51.2 should be prepared in accordance with the present state of knowledge and assessment methods and adjusted to the content and degree of detail of the drafted document and the stage of its adoption in the process of preparing draft documents related to the document.

4.8.1. Justification for the choice

The possibility of indicating alternative solutions to the document being drafted depends on the importance and degree of detail of the document being assessed. In the case of the EPP2040 draft, the assumptions are made in a general way - they allow to estimate how the document may affect particular elements of the environment on a national scale. However, it is difficult to precisely identify other solutions that would constitute an alternative variant beneficial for the environment and fulfil the assumptions of the document without specifying the exact location and scale of activities.

Considering that the main objectives and assumptions of the EPP2040 draft result from national documents of a higher order, as well as national and EU law and implementation documents, it is not possible to present alternative variants for the main objectives, directions and priorities of EPP2040.

However, taking into account global and EU trends in curbing climate change and reducing emissions of greenhouse gases and other air pollutants, it is proposed to consider an alternative version of EPP2040 with a higher share of RES. Nevertheless, it should be remembered that such an option would, due to its economic and social impact, require a comprehensive macroeconomic assessment, which goes beyond the area of this assessment.

This option would have the following advantages:

 It would allow further reductions in greenhouse gas emissions and therefore decouple electricity prices from the increase in emission allowance prices;  It would be in line with global trends in the transition to renewable energy sources, which should

have a positive impact on the environment. In case of a significant increase in CO2 emission allowance prices and technological progress in renewable technologies, it may also be an economically viable development option, if the national potential for developing these sources permits this;  In view of the reduced emissions of air pollutants, it would have a positive impact on the health of the society and would reduce the so-called external costs, including expenditure on health care, treatment, absenteeism at work, corrosion of materials, etc.  This option would also have a positive impact on natural resources and biodiversity, which is under threat in Europe and Poland, with the number of species decreasing;  In line with the principle of sustainable development and the circular economy (also highlighted in the EU 2020 Strategy), savings in the use of energy resources for future generations would be achieved. Despite varying assessments that coal resources in Poland may satisfy energy needs for several dozen or hundreds of years, there is no doubt that these resources are finite;  It would contribute more to the international efforts to halt global warming.

Such a variant would also have disadvantages as most RES are characterised by high variability and dependence on atmospheric conditions (wind, sun, water), which would require adjustment of the entire energy system and entail costs.

| 233 EPP2040 Environmental Impact Assessment

4.8.2. Description of the methods of assessment leading to the selection of alternatives

Due to the general nature of the Policy, and in particular the lack of indications of projects that will be carried out under the Policy and their location, it is only possible to make a general recommendation to consider a variant with a higher share of RES.

It results from the analysis of strategic documents at the global, EU and Polish levels and the observed trends in some countries.

It should be noted that all planned investment projects which may have a significant impact on the environment will be subject to detailed assessment already based on specific designs and then, in accordance with the regulations, the possibility of alternative solutions should be considered.

4.8.3. Indication of difficulties encountered due to technical deficiencies or gaps in contemporary knowledge

The basic problem in developing the Assessment was the general character of the Policy, which manifested itself in the lack of specification of undertakings to be implemented under the Policy in terms of their characteristics and location. Since it is impossible to assess the environmental impact if the types and locations of projects are unknown, for the purpose of the Assessment an attempt was made to hypothetically determine the types of projects that can be implemented. This was done taking into account both the experience from the previous Policy and own experience from the preparation of assessments for various strategies and programmes. It should be noted, however, that in practice, documents with such a long time horizon, dating until 2040, are rarely found.

This gives rise to another problem connected with technological development which is almost unforeseeable in such a long term. With regard to this problem, the analyses for the Assessment, in accordance with the precautionary principle, assumed the present state of modern energy technologies, assuming that in the future, in view of technical progress, the negative impact on the environment may be only smaller.

Another issue related to the long time perspective of the Policy was the lack of equivalent data on planned investments. On the one hand, the undertakings envisaged in various programmes and strategies to be implemented within the next ten or twenty years are quite precisely defined, but those envisaged in the following years do not have either a more precise characterisation or location. This was problematic especially when assessing the accumulation of environmental impacts. In order to solve this problem, a double approach to the assessment of the Policy was adopted. On the one hand, a general assessment of its impact on the environment was made, and on the other hand a detailed one, conducted on the projects named in the Policy for which detailed (though to various extent) information were available.

As far as possible, when preparing the Assessment an attempt was made to treat all projects at the same level of generality. In view of the above problems, it should be stressed that more detailed analyses and assessments of the impact on individual components of the environment may be carried out only after the final location, manner of implementation and operating technology of the facilities have been established at the stage of applying for the decision on environmental conditions.

The problems mentioned above will also concern the analysis of the possibility of environmental impacts in the transboundary aspect.

234 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

It was also difficult to obtain comparable, up-to-date data on the condition of various elements of the environment, therefore in such cases the data were based on recently published data.

Given the uncertainties mentioned above, it would be advisable to regularly update the Policy every few years in order to take account of current developments and technological progress.

5. METHODS ENVISAGED FOR ANALYSING THE IMPACT OF EPP2040 IMPLEMENTATION AND THE FREQUENCY OF THE ANALYSIS

In the implementation of the Energy Policy, it will be important to control the course of this process and assess the effects of the implementation of tasks covered by it on all elements of the environment, so that it is possible to react quickly to emerging negative changes and to take appropriate measures to minimise and possibly compensate for them.

It should be noted that the Energy Policy concerns the whole territory of Poland, and its general character and lack of location of particular projects to be implemented within the framework of the Policy means that practically all elements of the environment and the whole territory of the country should be monitored.

Taking into account the above, it would be difficult to justify the creation of a special system for the Energy Policy to monitor its environmental impact. Therefore, it is proposed to base the monitoring of environmental impacts generally on the system of the State Environmental Monitoring. However, one should be aware that this monitoring covers the results of all activities undertaken in Poland. In this situation, it is proposed that in case of deterioration of the condition of any element of the environment, an analysis of the causes and determination of whether this results from the implementation of the Energy Policy should be carried out.

In addition, it should be noted that the Policy is a general document of a long-term nature (until 2040), defining the main objectives for the Polish energy sector, and that within the framework of the Policy many investments will be implemented which are classified as projects which may always or potentially significantly affect the environment (in accordance with the Regulation of the Council of Ministers on projects which may significantly affect the environment197) and which will be subject to procedures for the environmental impact of specific projects (EIA), which may further result in the need to monitor the effects of these individual projects. In monitoring the effects of the implementation of the Energy Policy, it is also recommended to use the assessments made by the European Environment Agency and to refer to the indicators given in the assessment of the state of the environment presented in Section 4.

In particular, the monitoring of the implementation of the Policy should cover:

 greenhouse gas emissions,

 emission of air pollutants (PM10 and PM2,5, NO2, B(a)P),  production of energy from renewable sources,  production of energy in nuclear power plants  energy savings achieved through energy efficiency measures,  indicators of extraction and consumption of minerals in the energy sector,  changes in nature, including in protected sites.

197 OJ 2010, No. 213, item 1397, as amended.

| 235 EPP2040 Environmental Impact Assessment

6. CONCLUSIONS

The following conclusions may be drawn from the analyses of the environmental impact of the Energy Policy of Poland until 2040:

 The comprehensive implementation of EPP2040 securing the country's energy needs will generally contribute to reducing the pressure on the environment and thus improving its condition, as well as reducing greenhouse gas emissions, which will be important in the global process of limiting climate change. However, it should be noted that a number of projects contained therein will have a negative impact, including a significant impact on certain elements of the environment. Detailed recommendations for limiting this impact or compensation are included in section 4.7 of the Assessment.

 The results of the assessments for the EPP2040 scenario for SO2 and NOx emissions in 2030 correspond to the 2030 emission targets set for Poland in the NEC198 Directive. In the event of non-

implementation of EPP2040, the national ceilings for SO2 and NOx in 2030 will not be met. These can be met later than the NEC Directive provides, probably only after 2035.

 The Policy implements environmental objectives of national strategic documents, including the Strategy for Responsible Development by 2020 with a perspective by 2030. It is also consistent with and implements the objectives of EU and global strategic documents, including those related to climate change.

 The analyses have shown that in view of the general nature of the document (except for the projects listed below), no other identified environmental impacts can be indicated in the transboundary aspect, but they cannot be ruled out; this remains to be seen only at the stage of designing the individual investments. It should be noted that consultations with stakeholders for the Polish Nuclear Energy Programme were conducted, and for the Baltic Pipe gas pipeline such consultations are in progress.

 The analysis of the internal coherence of EPP2040 showed consistency and that the actions in the different directions complement each other in order to achieve the objectives set.

 Since the Act on Access to Information on the Environment and its Protection, Public Participation in Environmental Protection and Environmental Impact Assessments provides, as part of strategic assessments, for the presentation of alternative solutions, it is proposed to consider a variant with a greater share of renewable energy sources. Such a variant would be more beneficial in terms of reducing air pollutant emissions, including greenhouse gases and environmental impacts.

 In view of the above, when selecting alternative solutions the external costs, such as the impact on health, treatment and absenteeism costs, corrosion of materials, energy security, etc. should be taken into account.

198 Directive 2016/2284 of the European Parliament and of the Council of 14 December 2016 on the reduction of national emissions of certain atmospheric pollutants, amending Directive 2003/35/EC and repealing Directive 2001/81/EC

236 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

 Taking into account the general character of the policy and its time horizon, which was related to the adoption of a number of development hypotheses, also in the field of environmental protection requirements, it is advisable to systematically review the Policy in order to take account of technological progress, new challenges, etc.

 Considering the above, every review of the Policy and the projects contained therein should account for the adaptation to the progressing climate changes.

 In accordance with the Act on Maritime Areas of the Republic of Poland and Maritime Administration, the construction and use of wind power plants in internal waters and territorial sea is199 limited. However, if the use of renewable energy resources in the Baltic Sea and the location of other projects is envisaged within the Energy Policy, in accordance with Art. 57.2 EIA Act, the Assessment should be agreed upon with the directors of maritime offices, who are competent authorities for reviewing and consulting strategic environmental impact assessments.

 Taking into account that future development depends, to a large extent, on innovative technologies, it seems that this direction should be more emphasized in the implementation of the Policy, as the competitiveness of the economy as well as the impact on the environment depends on it.

 It is also worth, in order to gain the support of the society and increase its awareness, also in the area of the impact of particular energy techniques on the environment and health and the importance of consumption patterns, to place greater emphasis on the aspect of social education in the implementation of the Policy.

7. LITERATURE

1. Handbook on SEA for Cohesion Policy 2007 – 2013, GRDP, 2006

2. Unia Europejska 2013, Poradnik dotyczący uwzględniania problematyki zmian klimatu i różnorodności biologicznej w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko,

3. European Communities, Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów Artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG, polski przekład: WWF Polska, 2005 r.

4. European Communities, Zarządzanie obszarami Natura 2000, polski przekład: WWF Polska, 2007 r.

5. Engel J., Natura 2000 w ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009 r.

6. Jakość powietrza w Polsce w roku 2017 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, IOŚ, Warszawa, 2018

7. GUS, Ochrona środowiska, 2013

8. Raport EEA nr 12/2012. Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2012

9. Raport EEA nr 13/2017, Air quality in Europe — 2018 report

10. IMGW-PIB/ Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018

199 OJ 1991, No. 32, item 131, as amended Art. 23 item 1a

| 237 EPP2040 Environmental Impact Assessment

11. Konwencja Ramsarska, czyli Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe

12. Climate Change 2007, Synthesis Report (Fourth)

13. Poland’s National Inventory Report, Report 2018, Greenhouse Gas Inventory for 1988-2015 Submission under the UN Framework Convention on Climate Change and its Kyoto Protocol, National Centre for Emission Management (KOBiZE) at the Institute of Environmental Protection – National Research Institute, Warsaw, 2018

14. Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030, za E. Siwiec (IOŚ- PIB)

15. GUS, Bank Danych Lokalnych, stan na dzień 31.12.2018 r.

16. Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018/ GIOŚ/PMŚ, Raport dla KE 2013

17. Stan środowiska w Polsce. Raport 2018, GIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018/ wg danych Komisji Faunistycznej Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego

18. W. Jędrzejewski, D. Ławreszuk, Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża, 2009

19. Dane na podstawie GUS, Leśnictwo – stan na dzień 31.12.2018r.

20. Państwowy Instytut Geologiczny, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach, stan na rok 2016, Warszawa 2017

21. Ocena stanu środowiska polskich obszarów morskich Bałtyku na podstawie danych monitoringowych z roku 2016 na tle dziesięciolecia 2006-2015, GIOŚ Warszawa 2017, , Stan środowiska w Polsce, Raport 2018, GIOŚ 2018

22. Raport Stan Sanitarny Kraju w 2017 roku, Główny Inspektorat Sanitarny 2018

23. A guide to coastal erosion management practices in Europe January 2004, National Institute of Coastal and Marine Management of the Netherlands, Directorate General Environment European Commission.

24. A. Żelaźniewicz, P. Aleksandrowski i inni, Regionalizacja tektoniczna Polski, Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław 2011

25. Bilans zasobów kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2018 r., Państwowy Instytut Geologiczny – PIB, 2019

26. Strategia Bezpiezeństwo Energetyczne i Środowisko - perspektywa do 2020 r., M.P. 2014 poz. 469, Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Środowiska

27. Atlas Obszarów Wiejskich w Polsce, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

238 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

28. Ocena ryzyka powodziowego, KZGW; Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej — Państwowy Instytut Badawczy, 2015

29. Rojek M., Rozkład przestrzenny klimatycznych bilansów wodnych na terenie Polski w okresie 1951- 1990, Zesz. Nauk. AR Wroc., Inż. Środ. 1994 VI, 243: 9-21.

30. Highland L.: Landslide Types and Processes, U.S. Geological Survey Fact Sheet 2004, rysunek pobrany z witryny Katedry Geologii Podstawowej, Wydział Nauk o Ziemi UŚ

31. Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, System Osłony Przeciwosuwiskowej;

32. Zwoliński, Zb., 1997. Trzęsienia ziemi w Polsce, Instytut Paleogeografii i Geoekologii UAM, Poznań

33. V. Schenk, Z. Schenkova, P. Kottnauer, B. Guterch, P. Labak - Earthquake Hazard maps for the Czech Republic, Poland and Slovakia

34. Sejsmiczność Polski Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk Zakład Sejsmologii i Fizyki Wnętrza Ziemi,

35. Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk Zakład Sejsmologii i Fizyki Wnętrza Ziemi WSTRZĄSY INDUKOWANE

36. Cost Assessment for Sustainable Energy Systems (CASES), Newsletter No 3/2008

37. Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2050 roku, Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A., 2013.

38. IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change, Global Worming of 1,5oC

39. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 601/2012 z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie monitorowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych zgodnie z dyrektywą 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

40. The EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2016

41. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2284 z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych rodzajów zanieczyszczeń atmosferycznych, zmiany dyrektywy 2003/35/WE oraz uchylenia dyrektywy 2001/81/WE

42. Impact Assessment accompanying the document “Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions – a Clean Air Programme for Europe”; Brussels 2013

43. Ocena skuteczności realizacji celów Strategii Tematycznej UE dotyczącej zanieczyszczenia powietrza oraz wynikającej z niej Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE) ze szczególnym

uwzględnieniem standardów jakości powietrza w zakresie pyłu drobnego PM2,5; ATMOTERM S.A. 2013

44. Krajowy bilans emisji SO2, NOx, CO, NMLZO, NH3, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2015-2017 w układzie klasyfikacji SNAP i NFR; KOBiZE 2019

| 239 EPP2040 Environmental Impact Assessment

45. Europa efektywnie korzystająca z zasobów – inicjatywa przewodnia strategii „Europa 2020”, (KOM(2011) 21 wersja ostateczna) – komunikat Komisji

46. KOBIZE, Krajowy raport inwentaryzacyjny 2019,

47. Rurociąg podmorski, część polska, Raport ESPOO

240 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

| 241 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Index of tables Tabela 1 Wskazania i uwagi organów właściwych odnośnie określenia zakresu i stopnia szczegółowości Prognozy PEP2040 ...... 15 Tabela 2 Kierunki Polityki energetycznej Polski do 2040 r. [Źródło: PEP2040] ...... 21 Tabela 3. Główne dokumenty powiązane z PEP2040 ...... 23 Tabela 4 Metody badawcze wykorzystane w Prognozie ...... 29 Tabela 5 Wykaz członków zespołu zaangażowanego w przygotowanie Prognozy PEP2040 ...... 30 Tabela 6. Zjawiska pogodowe i klimatyczne powodujące szkody społeczne oraz gospodarcze ...... 43 Tabela 7. Formy ochrony przyrody w Polsce ...... 45 Tabela 8. Czynniki niekorzystnych zmian w środowisku wodnym ...... 73 Tabela 9. Zasoby bilansowe i wydobycie ważniejszych kopalin w Polsce w 2018 r. – w mln ton; gaz ziemny i metan w mld m3; ropa i gaz (zasoby wydobywane) ...... 83 Tabela 10. Charakterystyka złóz perspektywicznych wegla brunatnego ...... 85 Tabela 11. Wytworzone odpady (bez odpadów komunalnych) oraz sposoby ich zagospodarowania (w mln t) ...... 88 Tabela 12. Główne problemy jakości środowiska na obszarze objętym PEP2040 ...... 103 Table 13 Forecasts of major air pollutants and carbon dioxide emissions in 2030 and 2040 ...... 105 Table 14. Forecast reductions in carbon dioxide emissions in relation to 1990 ...... 106 Table 15. Identified existing environmental protection problems relevant for the EPP2040 draft ...... 110 Table 16 Directions and activities covered by EPP2040 with identification of feasible projects that may have a significant impact on the environment ...... 116 Table 17. Selected criteria for assessing the impact of the Energy Policy on individual elements of the environment...... 133 Table 18 Possible impacts of projects that may significantly affect the environment covered by EPP2040 . 136 Table 19. Potential collisions of investments in power networks with ecological corridors ...... 159 Table 20. Potential collisions of investments in power networks with Natura 2000 sites ...... 160 Table 21. Potential locations of collisions of planned gas networks with ecological corridors ...... 169 Table 22. National parks for which potential collision locations of planned gas networks have been identified ...... 172 Table 23. Habitat sites in the Natura 2000 network, which will potentially be crossed by investments related to the development of the gas network ...... 173 Table 24. Special bird protection sites in the Natura 2000 network, which will potentially be crossed by investments related to the development of the gas network ...... 174 Table 25. Methods of preventing, mitigating and compensating of negative impacts on biodiversity, plants, animals and Natura 2000 sites of the projects indicated in EPP2040 ...... 225 Table 26. Methods of preventing and reducing negative impacts on the environment with respect to other elements of the environment (other than nature described above) of the actions indicated in EPP2040 .... 229

242 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Index of figures Rysunek 1. Uśrednione stężenia PM10 dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców w latach 2008 – 2017 ...... 32

Rysunek 2. Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich ...... 34

Rysunek 3. Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich ...... 35 Rysunek 4. Średnie roczne stężenia benzo(a)pirenu w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich ...... 36 Rysunek 5. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich ...... 37 Rysunek 6. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki w 2017 roku na stanowiskach miejskich i podmiejskich ...... 38 Rysunek 7. Średnia obszarowa temperatura powietrza w Polsce w kolejnych dziesięcioleciach ...... 39 Rysunek 8. Zmienność liczby dni upalnych (temp. max≥30°C) w Polsce w latach 1971-2010 ...... 40 Rysunek 9. Trąby powietrzne w Polsce w latach 1971-2016 ...... 41 Rysunek 10. Emisja gazów cieplarnianych w Polsce od roku 1998 (bez kategorii LULUCF) ...... 43 Rysunek 11. Parki narodowe w Polsce ...... 46 Rysunek 12. Parki krajobrazowe na terenie Polski ...... 47 Rysunek 13. Rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne i zespoły przyrodniczo – krajobrazowe na terenie Polski ...... 49 Rysunek 14 Obszary Natura 2000 ...... 51 Rysunek 15. Rozmieszczenie obszarów RAMSAR na terenie Polski ...... 52 Rysunek 16. Ocena stanu ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych występujących w Polsce ...... 54 Rysunek 17. Korytarze ekologiczne w Polsce ...... 57 Rysunek 18. Rozmieszczenie lasów w Polsce ...... 58 Rysunek 19. Gleby w Polsce ...... 61 Rysunek 20 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych (rzecznych) objętych Państwowym Monitoringiem Środowiska (A – ocena stanu/potencjału ekologicznego, B – ocena stanu chemicznego, C – ocena ogólna) ...... 65 Rysunek 21. Granice Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) ...... 66 Rysunek 22. Ocena stanu jednolitych części wód podziemnych w latach 2010-2015 ...... 68 Rysunek 23. Zbiorniki wodne wykorzystywane do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi .... 72 Rysunek 24. Wyniki z monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku wykonanych w latach 2008-2015 ...... 77 Rysunek 25. Regiony tektoniczne Polsk ...... 78 Rysunek 26. Budowa geologiczna obszaru Polski dla poszczególnych okresów ...... 80 Rysunek 27. Mapa najważniejszych uskoków zlokalizowanych na obszarze Polski ...... 82 Rysunek 28. Złoża surowców energetycznych w Polsce ...... 87 Rysunek 29. Typy krajobrazów Polski ...... 90 Rysunek 30. Mapa hipsometryczna Polski ...... 91 Rysunek 31. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi według Wstępnej oceny ryzyka powodziowego ...... 93 Rysunek 32. Rozkład klimatycznego bilansu wodnego Polski podczas półrocza letniego w latach 1951-1990 ...... 94 Rysunek 33. Strefy stanów wody głównych rzek w Polsce w dniu 10 lipca 2018 roku ...... 95

| 243 EPP2040 Environmental Impact Assessment

Rysunek 34 Budowa osuwiska ...... 97 Rysunek 35. Rozmieszczenie obszarów zagrożonych ruchami masowymi ziemi w Polsce ...... 98 Rysunek 36. Ważniejsze obiekty zabytkowe w Polsce ...... 102 Figure 37. Distribution of average annual concentrations of PM2.5 on a national scale in 2040 in the EPP2040 implementation scenario] ...... 107 Figure 38. Distribution of average annual concentrations of PM2.5 on a national scale in 2040 in the EPP2040 non-implementation scenario ...... 109 Figure 39 Projects indicated in EPP2040 against the background of protected sites and other projects indicated in strategic documents ...... 143 Figure 40. Location of the Złoczew brown coal deposit and the planned "Złoczew" Mining Area against the background of protected sites and ecological corridors ...... 153 Figure 41. Location of the "Ościsłowo" brown coal deposit against the background of protected sites and ecological corridors ...... 155 Figure 42. Location of the "Gubin" brown coal deposit against the background of protected sites and ecological corridors ...... 156 Figure 43. Planned course of power grids against the background of protected sites and ecological corridors ...... 158 Figure 44. Planned Baltic Pipe pipeline on Polish territory in the context of protected sites and ecological corridors ...... 161 Figure 45. Designed transmission pipelines against the background of protected sites and ecological corridors ...... 166 Figure 46. Planned gas network connections with the Czech Republic, Slovakia and Ukraine against the background of protected sites and ecological corridors ...... 167 Figure 47 Planned connections of the gas network with Germany against the background of protected sites and ecological corridors ...... 168 Figure 48. Planned gas network connections with Lithuania against the background of protected sites and ecological corridors ...... 169 Figure 49. Planned location of LNG terminal extension in Świnoujście against the background of protected sites ...... 176 Figure 50. Planned (probable) location of the floating LNG Regasification unit (FSRU) in the Gulf of Gdańsk ...... 181 Figure 51. Underground Gas Storage Facilities planned for expansion against the background of protected sites and ecological corridors ...... 183 Figure 52. Planned expansion of the second line of the Pomeranian gas pipeline against the background of protected sites and ecological corridors ...... 184 Figure 53. Planned route of the Boronów - Trzebinia pipeline against the background of protected sites and ecological corridors ...... 185 Figure 54. Planned expansion of the oil terminal in Gdańsk and the fuel depot in Górki Zachodnie against the background of protected sites and ecological corridors ...... 186 Figure 55. Planned locations of nuclear power plants against the background of protected sites and ecological corridors ...... 190 Figure 56 Map of the location of shipwrecks in the Baltic Sea in the Polish territorial waters and the Polish economic zone ...... 215

244 | EPP2040 Environmental Impact Assessment

Warsaw, 25 September 2018

Statement

Pursuant to Art. 66.1.19a of the Act of 3 October 2008 on Access to Information on the Environment and its Protection, Public Participation in Environmental Protection and Environmental Impact Assessment (consolidated text: OJ 2017, item 1405, as amended) with regard to meeting the requirements referred to in Art. 74a.2 of the aforementioned Act.

I, Jacek Jaśkiewicz, declare that as employee of ATMOTERM S.A. and co-author and manager of the team of authors of the environmental impact assessment entitled “Environmental Impact Assessment for the draft Energy Policy of Poland until 2040. Assessment”, satisfy the requirements set out in Art. 74a.2 of the Act of 3 October 2008 on Access to Information on the Environment and its Protection, Public Participation in Environmental Protection and Environmental Impact Assessment (consolidated text: OJ 2017, item 1405, as amended) concerning the required education.

I am aware of the criminal responsibility for making a false statement.

Jacek Jaśkiewicz

| 245