Samenvatting door Henk van Rietschoten van krantenartikelen met betrekking tot het Englandspiel, die door Bert Lankester zijn opgespoord en op de website van de Stichting Speciaal Onderzoek Englandspiel zijn gezet 1

- Heerenveense Koerier 11-7-1945: Smeerenburg, een NSB-rechercheur van politie - die zich toelegde op roof van Joodse eigendommen - had geld, effecten en sieraden ter waarde van ca. 310000 gulden verborgen in een huis in Bilthoven. De Hollandse SS-man Groet is gearresteerd door de Politieke Opsporings Dienst (P.O.D.) en in Harskamp gevangen gezet. Hij had 100000 gulden in papiergeld en 75000 gulden aan sieraden. Groet behoorde tot het Abbau-Kommando van het Duitse Leger en het geld was vermoedelijk afkomstig uit kluizen van banken in Tiel. - Maasbode 17-7-1945: van het hogere politiepersoneel dat in Zuid-Holland op 5 mei 1945 in dienst was is voorlopig 40% gezuiverd. Over 17% van het lagere personeel kan i.v.m. zuiveringsmaatregelen niet worden beschikt. - Trouw 3-8-1945: P.O.D. Velsen vraagt het publiek inlichtingen over foute politiemensen in Z-H, o.a. Spannenburg, Kipp, Moorman, H.F. Jager, A.Visser, en korpschef A. Harriebomee (o.a. nrs. 50, 51,53). - De Waarheid 26-10-1945: verrader S. Bakker en zijn vrouw verschijnen voor het Bijzonder Gerechtshof in Amsterdam. Met name SB wordt ervan beschuldigd namen van anti-NSB personen, o.a. een belastingambtenaar, te hebben doorgegeven aan de Duitse Sicherheitsdienst (SD). Het vonnis van genoemd Hof luidde: de doodstraf voor beiden. - De Waarheid 26-10-1945: Frans Van der Laar, de beul van Amersfoort genoemd, heeft zijn werkgever voor 400000 gulden opgelicht. Hij werd door de Duitsers in de gevangenis van Amersfoort tot ‘kapo’(kampoudste) benoemd en heeft daar medegevangenen ernstig mishandeld. Zijn Duitse werkgever was Reichsministerium Ost in België. - Provinciale Drentse en Asser Courant 30-10-1945: dezelfde Van der Laar heeft in Vught valsheid in geschrifte gepleegd en daarmee verschillende gevangenen gered. Nu is hij door de P.O.D. opgepakt en naar kamp Amersfoort gebracht. - ANP16-11-1945: een niet bij name genoemde verrader van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) is door de afd.recherche van de Utrechtse P.O.D. ontmaskerd. Hij genoot het volste vertrouwen in oud- illegale kringen en heeft zelfs in Duits uniform meegedaan aan overvallen op Duitse wapendepots. Maar in de laatste dagen van de oorlog heeft hij locaties van wapendepots van de BS doorgegeven aan de Duitsers. - Leeuwarder Koerier van 24 nov. 1945 en Heerenveense Koerier van 26 nov. 1945: genoemde verrader (nr. 19) bleek luitenant Gemme te zijn, die in Wezep werd opgepakt.

NB. Er zijn meerdere krantenberichten over dubbelrollen van diverse andere niet bij name genoemde Nederlandse verraders, die door de – Utrechtse – P.O.D. zijn opgepakt. Ook het een en ander over de geruchtmakende zaak (kunsthandel) over Pieter Menten.

- Het Vrije Volk van 10 jan.1946 en De Waarheid van 12 jan.1946: er was soms ook corruptie bij de P.O.D. zelf, o.a. in Velsen: verduistering van goederen of vrijlating van gevangenen tegen betaling. In die plaats werden door de Marechaussee i.o.v. Den Haag diverse personen gearresteerd, onder wie Haak en Van der Voort.

1 Afgekort kan deze stichting ook worden aangeduid met SOE. Waar in deze samenvatting verder wordt gesproken van SOE, wordt echter, tenzij anders vermeld, de in WO ll in Londen opererende Special Operations Executive bedoeld, afdeling SOE Dutch, die zich o.a. bezighield met de uitzending van geheime Nederlandse agenten. Bert en Henk zijn lid van de werkgroep Englandspiel. Henk is tevens notulist van die werkgroep en bestuurslid van de Stichting Speciaal Onderzoek Englandspiel. De op de website vermelde kranenartikelen (link “boeken en kranten”) zijn genummerd van 1 tot en met 380. De geselecteerde samenvatting is gericht op het in beeld krijgen van een aantal belangrijke, wat minder bekende aspecten van het Englandspiel.

Pagina 1 van 19 - Diverse krantenberichten (o.a. nr. 33) maken melding van naoorlogse corruptie in de Nederlandse samenleving in de eerste jaren na WOll2. Zie o.a. ook corruptie bij de Politieke Recherche Afdeling (PRA) Utrecht (nr.77). - De Heerenveensche Koerier 18-3-1946: Gerardus Leonardus Mooyman is in Bodegraven door de P.O.D. Alphen aan den Rijn opgepakt. Hij bleek onderscheiden te zijn met het Duitse IJzeren Kruis eerste en tweede klas wegens zijn verdienste aan het Oostfront. Hij was Rottenführer SS en had aan het Oostfront 13 Russische tanks uitgeschakeld. - Nieuwsblad van het Noorden 23-8-1946: SS-er Boerma zat in kamp Vught. Hij is eruit gehaald door notabene een employé van Bureau Nationale Veiligheid (BNV), waarvan mr. Einthoven Hoofd is. Deze employé heeft Boerma een tijdje laten werken voor BNV zonder hem in dienst te nemen bij BNV. Boerma pleegde in die tussentijd ook nog een zedenmisdrijf. De employé werd ontslagen. (HvR: mr. Einthoven kennelijk niet). - Het Vrije Volk 17-9-1946: ook uit dit krantenartikel blijkt dat er bij de Velser politie verraders werkten, zoals NSB wachtmeester Ko Langendijk. Hij onderhield contacten met Willy van der Meyden, die betrokken was bij het verraden van illegaal werkster Hanny Schaft. Er gaan diverse andere krantenartikelen (nr. 50 e.a.) over de corrupte politie in Velsen. - Vrije Stemmen van Schouwen-Duiveland 2 okt.1946: het Bijzonder Gerechtshof Amsterdam veroordeelt Willy van der Meyden tot 20 jaar gevangenisstraf wegens het verraden van Nederlandse burgers. Tot 1945 had zij weliswaar illegaal werk verricht, maar daarna kwam ze onder invloed te staan van Langendijk (nr.42). - Dagblad Batavia 13 nov. 1946: Frau Louise Grasiti is door de Arnhemse Politieke Recherche Afdeling (PRA) gearresteerd. Zij heeft meegedaan aan de plundering van Arnhem in de winter 1944- 1945. Ook zijn er een aantal Duitse oorlogsmisdadigers opgepakt: Gerard Müller, Ludwig Hommrich, Willy Monnich en Johann Parusel. - Het VrijeVolk 16 nov.1946: Oud-hoofdcommissaris van de Rotterdamse politie, mr. L. Einthoven, kreeg de leiding van BNV, gevestigd in Grand Hotel in Scheveningen. Oud-hoofdinspecteur van politie, W.E. Sanders werd zijn naaste medewerker en werd chef van de opsporingsdienst van BNV. Het boterde niet tussen Einthoven en zijn sous-chef Gerritsen (die lag overhoop met Sanders), die hij in dienst had genomen op aanbeveling van Prins Bernhard. Einthoven hield hem voor een andere Gerritsen, die lid was van de Generale Staf. Sous-chef Gerritsen had vanuit het bevrijde Zuiden zijn eigen opsporingsdienst meegenomen naar BNV, die door deze opsporingsdienst werd bespioneerd. Sanders wilde Van der Waals, de belangrijkste Nederlandse verrader, die in Duitsland door de Engelsen gevangen werd gehouden, uitgeleverd krijgen, maar Einthoven hield dit tegen, en deed pas een verzoek tot uitlevering nadat hij Sanders van zijn post had weggewerkt. Over het BNV van mr. Einthoven wordt gezegd dat het daar onder diens leiding een chaos was, aldus het artikel van het Vrije Volk. - De Graafse Bode 22-11-1946: de verhoudingen bij BNV waren dusdanig verstoord dat de Regering besloot de BNV op te heffen. Die dienst was bedoeld om het werk van spionnen voor en tijdens de oorlog in Nederland onmogelijk te maken. Bij BNV waren allerlei schandaaltjes aan het licht gekomen en de relatie tussen Einthoven en Sanders (nr.46) was compleet verstoord. Bij de centrale dienst van BNV werkte een man die de Duitse SD heeft geholpen bij het opsporen van Joden. Spionnen die berucht waren om hun werk in het Englandspiel3 werkten voor BNV om rapporten op te stellen. Ze werden ook gebruikt om verklaringen af te leggen tegen illegale werkers. Spion Protze verstrekte op verzoek van Einthoven advies m.b.t. de organisatie van een nieuwe geheime dienst.

2 HvR: raadpleeg ook o.a. “ 1945 Biografie van een jaar “ door Ian Buruma. Oorspr. Uitg. Atlas Contact, Amsterdam- Antwerpen. Nederlandse Vertaling Arthur Wevers 2013, vierde druk 2013. Hierin staat een enorme hoeveelheid corruptie en wreedheden beschreven die in de diverse - Europese - landen (Italië, Polen, Frankrijk, Kroatië etc.) en Aziatische landen (Japan-China) in de eerste chaotische naoorlogse jaren zijn bedreven, al dan niet als wraak op eigen burgers of direct gericht tegen Duitsers die toen nog in de andere Europese landen woonden. 3 Voor wat betreft het Englandspiel: in dit overzicht wordt ook dikwijls ingezoomd op topverrader Anton van der Waals en zijn directe opdrachtgever Joseph Schreieder van de Duitse SD in Den Haag. Uit PZC 13 apr. 1949 (nr.214): Schreieder woont met z’n vrouw in München en probeert in dienst te komen bij de Duitse politie.

Pagina 2 van 19 Dossiers verdwenen of werden niet doorgegeven. Tegen Vorrink moest een dossier komen waarin stond dat hij met Rauter had samengewerkt om Nederlanders te verraden. De beruchte Nederlandse verraders Poos en Slagter werden op hun woord geloofd. Een vrouw die voor de SD had gewerkt werd door BNV naar Wenen gezonden om daar een Duitse SD-er te instrueren over welke aanklachten tegen Sanders moesten worden ingediend. De minister van Justitie, Mr. Van Maarseveen, beloofde de Tweede Kamer een onderzoekscommissie in te stellen. Nog iets over Schreieder: die heeft volgens Sanders tegenover hem verklaard dat hij de groep Vorrink met één trek van het net had afgehaald. Schreieder verklaarde voorts tegenover Sanders dat Vorrink c.s. niet voor de rechtbank waren gedaagd omdat de Duitsers van een vonnis of slechte behandeling van dit politieke kopstuk van de illegaliteit een ongunstige uitwerking bij de Nederlandse bevolking verwachtten. Schreieder verklaarde bij Sanders ook dat Vorrink op verzoek van Einthoven een rapport had geschreven naar de Reichssicherungshauptamt (de hoofdzetel van de SD), waarin als slotzin stond: “ Duitsland en Hitler zullen sterven aan het nationaal-socialisme”. Volgens Sanders werd volgens Schreieder kolonel Einthoven woedend toen hij die verklaring las, die in een proces verbaal was vastgelegd, en riep dat hij wel voor een paar andere verklaringen zou zorgen. - De Waarheid 23-11-1946: hierin worden opnieuw de wantoestanden bij BNV vermeld en geconstateerd dat Einthoven de strijd met Sanders heeft gewonnen. Voorts wordt nog vermeld dat Einthoven als chef van BNV weigerde om onderzoek te doen naar de vooroorlogse Duitse spionagediensten. Er zaten namelijk nu alweer personeelsleden van die dienst in de katholieke democratische partij in Duitsland. - Nieuwsblad van het Zuiden 4 februari 1947: het Bijzonder Gerechtshof van Maastricht heeft de 25 jarige Hans Willem Vastenhout veroordeeld tot de doodstraf. Hij had de SD geholpen bij het opsporen van illegale personen en geallieerde piloten. Een aantal van hen is naar Duitsland overgebracht en kwam nooit meer terug. Vastenhout heeft ook een rol gespeeld in het z.g. Englandspiel. Hij maakte gebruik van in beslag genomen radiocodes zodat men in Londen valse mededelingen kon doorgeven bestemd voor de Nederlandse illegaliteit. - Het Vrije Volk 4 juni 1947: binnen de PRA Amsterdam zelf was ook corruptie. Zo gaf inspecteur v.d.Voort van de PRA valse identiteitspapieren aan een ontvluchte Duitser. Er zijn meer voorbeelden van foute politiemensen, zoals de chef van de politie van Roermond, A. Roselle (nr.62) die een slaafse medewerker bleek te zijn van de Duitse SD. - een verslag (nr. 63) door Wim Schouten van zijn bezoek in 1947 met Willem Nagel en een zekere Geert aan de in Keulen wonende Giskes, het hoofd van de Duitse contra-spionage dienst in Nederland. Die geeft alle schuld van het drama Englandspiel aan zijn ondergeschikte Schreieder, volgens het drietal een nazi, terwijl Giskes volgens hen geen lid was van de Nazi-partij. Giskes beloofde het drietal een boek over het ES te schrijven. Dat kwam in 1948 uit onder de titel ‘Abwehr lll F’. Volgens de eerst gevangen genomen ES-agent Lauwers waren hierin de feiten over het ES goed weergegeven. - Het Vrije Woord 17 maart 1948: het drama Englandspiel (o.a. ook nr. 71) is veroorzaakt door blunders in Nederlandse verzetskringen, maar vooral door de briljante Giskes en zijn intelligente medewerker Schreieder en de inzet van de intelligente Nederlandse verraders Anton Van der Waals, Poos, Slagter en Lindemans (bijnaam King Kong). Ze kregen tonnen voor hun verraderswerk. Vorrink vertrouwde topverrader Van der Waals (o.a. nr. 67 en 68). Door het verraderswerk werden tal van verzetsmensen gearresteerd, o.a. leden van de verzetsgroep Stijkel (ook nr. 66) en ‘Wim’. Zie nr. 68: vooral Schreieder had direct de ‘kwaliteiten’ van Anton van der Waals door en benutte hem optimaal (ook nr. 70) voor het verraderswerk. Schreieder heeft Poos ook optimaal ingezet om de groep ES- agenten in regio Haarlem (‘Akkie’, ‘Pijl’ etc.) op te rollen (nr.72). Hij hield nauwgezet toezicht op het radiocontact met Londen (nr.73) en was betrokken bij tal van arrestaties van ES-agenten (nr. 75). - Het Vrije Woord 1april 1948 (nr.76) : Hier staat op de website als kop van het krantenartikel: “Poos levert 2 Ned. Agenten aan de Duitsers”. NB: Maar doorlinken naar het artikel zelf laat een andere titel zien, nl. “ Rauter staat terecht op de Kneuterdijk”.

Pagina 3 van 19 - Het Vrije Woord 8 april 1948 (p.3/6): de Rotterdamse politieman Jan van den Ende vertrouwde Anton van der Waals al niet voordat deze goed en wel aan zijn verraderswerk was begonnen. Hij waarschuwde diverse verzetsmensen, o.a. advocaat mr. Otto Verdoorn, die een mislukte poging deed om Van der Waals te liquideren. - Provinciale Zeeuwse Courant 9 april 1948 (p.5/24): bij de Nederlandse MID en de Engelse SOE in Londen was de argeloosheid groter dan haar wijsheid. Veelvuldig werden dezelfde droppingsvelden gebruikt en werd telkens gebruik gemaakt van ontvangstcomités. Men liet marconisten ongestoord 2 uur lang uitzenden, terwijl het maximum 10 minuten mocht zijn. Schreieder had radiozenders genoeg die door Londen werd vertrouwd. - Het Vrije Woord 10 april 1948: Anton van der Waals speelde het klaar om het vertrouwen te winnen van de door de SD koortsachtig gezochte Haagse neuroloog dr. Kastein. Van der Waals verlinkte dr. Kastein bij Schreieder, maar die wilde Kastein nog een tijdje zijn gang laten gaan om andere verzetsmensen op het spoor te komen. Dr. Kastein wist toch nog tijdig onder te duiken. Het sterkte vermoeden bestaat dat Van der Waals heeft geprobeerd om dr. Kastein in contact te brengen met de communistische verzetsman Piet Wapperom, die kort daarvoor echter was gearresteerd. - De Vrije Alkmaarder 11 april 1948: in het Rotterdamse beursgebouw sprak de rerserve majoor X. de Graaf, eertijds waarnemend Hoofd BBO in Londen. De Graaf vond dat de Engelsen niet nalatig zijn geweest m.b.t. het Englandspiel en er evenmin sprake is geweest van een Englandspiel-complot. De Graaf beschuldigt majoor Seymour Bingham ervan een hoofdrol te hebben gespeeld in het Englandspiel. Dr. Somer, hoofd Bureau Inlichtingen (BBO) in Londen, heeft volgens De Graaf evenmin een kwalijke rol in het Englandspiel gespeeld en de marine-officieren De Bruyne, Schilp en Lieftinck kunnen ook niet verantwoordelijk worden gesteld voor het Englandspiel. Volgens De Graaf had een wat soepeler houding van Somer ten opzichte van andere Diensten misschien het Englandspiel kunnen voorkomen. Volgens De Graaf hebben presidenten van bijzondere gerechtshoven en advocaten niet toelaatbare uitlatingen gebezigd tegenover de geheime agenten van het Englandspiel, waartegen zij zich niet hebben kunnen verweren. De Graaf heeft enkele agenten die ontkomen zijn aan de sadist Schreieder zonder succes voorgedragen voor de Militaire Willemsorde. Schreieder zou volgens De Graaf volgens sommige berichten via Engeland en Duitsland ontkomen zijn naar Amerika. Hij heeft de Nederlandse Regering rapporten overhandigd, maar die wil hierover vooralsnog geen overleg met de Engelse Regering. Ze zouden in handen moeten worden gesteld van de Parlementaire Enquête Commissie, zodat het Nederlandse volk de ware toedracht kan vernemen. - Het Vrije Woord 13 april 1948: Kees Dutilh, zoon van een Rotterdams gemeenteraadslid, verrichtte spionagewerk voor de geallieerden. Hij werd opgeleid door de bekwame, vaderlandslievende reserve-officier L. Pot. Dutilh vertrouwde verrader Anton van der Waals, en verstrekte hem veel spionagemateriaal, dat Van der Waals doorgaf aan Schreieder, die Van der Waals vorstelijk betaalde voor zijn verraderswerk. Schreieder liet Dutilh uiteindelijke arresteren en op een zomerse dag werd Dutilh geëxecuteerd. In dit artikel staat ook de arrestatie in Rotterdam van geheim ES-agent Ernst de Jonge. Hij kwam in februari 1942 in Katwijk aan land, maar werd door toedoen van Van der Waals in Rotterdam gearresteerd. Ernst de Jonge werkte nauw samen met Pot. - Het Vrije Woord 14 april 1948: Van der Waals werkte zogenaamd voor een Nederlandse spionagegroep, die met een bom in Rotterdam een Duitse mijnenveger wilde vernietigen, dat mislukte, het schip werd wel zwaar beschadigd. Van der Waals was quasi verontwaardigd over de mislukking maar werkte ondertussen samen met Schreieder. Over die samenwerking wordt in dit krantenartikel uitvoerig verder geschreven. - Het Vrije Woord 14 april 948: Van der Waals zal op 16 april 1948 worden verhoord in het Gerechtsgebouw aan de Rotterdamse Noordsingel. Hij heeft honderden slachtoffers gemaakt. Ook zijn opdrachtgever Joseph Schreieder zal als getuige worden verhoord. - Het Vrije Woord van 15 april 1948: hieruit blijkt voorts dat Schreieder en Van der Waals ook de verzetsgroep Pahud de Montagne in Rotterdam in de val hebben laten lopen.

Pagina 4 van 19 - Het Vrije Woord 16 april 1948: ES-agent George Dessing heeft in 1942 kennis gemaakt met Koos Vorrink. Deze wilde graag naar Londen berichten doorseinen voor de vorming van een Nationaal Comité. - De Bommelerwaard 16 oktober 1948: Schreieder kwam al in een vroege fase in het bezit van bepaalde geheime agenten en was zodoende op de hoogte van geplande droppingsplaatsen voor de agenten. Hij was veelal beter op de hoogte van wat er in verzetskringen gebeurde dan verzetsmensen zelf. - De Gelderlander16 april 1948 (nr.97 e.v.), volgens enkele artikelen over het proces tegen verrader Anton van der Waals: zijn proces begon op 16 april 1948: hij heeft veel verzetsmensen laten arresteren, o.a. Koos Vorrink en diverse leden van het Nationaal Comité, gaf codes van geheime agenten door aan Schreieder, werkte onder verschillende schuilnamen en werd zogenaamd vermoord. - Het Vrije Woord 17 april 1948: uitvoerig verhaal over Van der Waals, die het vertrouwen won van Koos Vorrink, en zijn contacten met laatstgenoemde, o.a. over het Nationaal Comité (ook nrs. 105 t/m 109). - Het Vrije Woord 17 april 1948: het proces tegen Van der Waals vond plaats in het Rotterdamse Paleis van Justitie. De aanklacht is dat hij een groot aantal mensen uit het verzet heeft blootgesteld aan opsporing, vervolging en vrijheidsberoving. Schreieder werd onderworpen aan het getuigenverhoor. Hij verklaarde dat hij tevreden was over het werk van Van der Waals en deze hiervoor geldelijke beloning ontving. - De Gelderlander 20 april 1948: volgens Schreieder heeft Van der Waals nooit seincontact gehad met Londen. Van der Waals verklaart dat hij alles deed in opdracht van Schreieder. Kolonel Somer verklaart niet te begrijpen waarom Londen is doorgegaan met het droppen van agenten. - Het Vrije Woord 20 april 1948: Kolonel J.M.Somer is als getuige-deskundige aanwezig bij de zitting over Van der Waals. Schreieder verklaart dat hij geheim agent Lauwers op 8 maart 1942 heeft gearresteerd en vanaf 27 maart de droppings kon opwachten. In totaal werden 53 agenten door de Duitsers gegrepen, ze waren door BBO afgeworpen. Zeven anderen werden door de Nederlandse spionagedienst gedropt. Kolonel J.M. Somer verklaart dat 43 agenten door zijn dienst zijn afgeworpen die nooit door de Duitsers zijn gearresteerd terwijl er radioverbindingen zijn geweest waarvan de Duitsers niets afwisten (ook nr. 104: Provinciale Zeeuwse Courant - PZC - van 20 april 1948). Schreieder merkt op dat midden 1943 agenten zijn afgezet die niets met het Englandspiel te maken hadden. De president van de rechtbank vraagt Somer of hij kan verklaren waarom Londen nooit argwaan heeft gekoesterd. Somer zegt geen verklaring te weten omdat hij geen hoofd van de dienst was4. De president werpt tegen dat er na de oorlog toch wel zal zijn gesproken over die afwezige argwaan. Somer antwoordt dat hij hierover in Londen reeds contact heeft gehad met de regering en er verder niets over wil meedelen. - Het Vrije Woord 20 april 1948: dit krantenartikel lijkt een commentaar te bevatten van de schrijver ervan: volgens deze was Schreieder ook stomverbaasd dat Londen gewoon doorging en niemand van de radiospecialisten in Londen iets verdachts merkte aan de telegrammen. Verder wordt in dit artikel een verslag gegeven van de arrestatie van geheim agent Wim Niermeyer5. - PZC 22 april 1948: gaat weer over Vorrink en Nat. Com. Hier verklaart Schreieder op de vierde zittingsdag van het proces tegen Van der Waals dat hij het Englanspiel speelde om het Nationaal Comité te kunnen benaderen. - Het Vrije Woord 23 april 1948 (geen zittingsverslag, maar een artikel van een journalist: het spionagemateriaal van het Nationaal Comité en de groep Vorrink is zeer aanzienlijk en Schreieder en Giskes hebben er flink op zitten studeren. In Londen begint medio 1943 wrevel te ontstaan over het feit dat MID haar werk voortzet naast Bureau Inlichtingen (BI). Bij KB van november 1942 mocht BI zich alleen maar bezighouden met het onderhouden van verbindingen met bezet gebied. De regering

4 Somer is wel hoofd van BBO geweest (zie nr. 90). Belangrijk is te weten vanaf wanneer tot wanneer: in welke periode is Somer hoofd BBO geweest? 5 Wim Niermeyer (zie nr.215) is door Schreieder en Anton van der Waals in de val gelokt (PZC 16 apr.1949).

Pagina 5 van 19 grijpt veel te laat in: de MID wordt nu opgeheven en naast BI er komt een nieuwe dienst, Bureau Bijzondere Opdrachten (BBO), die haar activiteiten voortzet op de puinhopen van MID. BBO gaat zich bezighouden met spionagewerk en droppings. Er wordt met veel lof over BBO gesproken. - Het Vrije Woord 24 april 1948: proces tegen Van der Waals is in de eindfase. De procureur- generaal L.W. van Doorn eist tegen v.d.Waals de doodstraf. Van der Waals heeft namelijk ook nog in de gemeente Tienhoven Joseph Marie van der Meer vermoord, met het doel diens identiteit over te nemen zodat hij zijn verdere leven niet meer onder zijn eigen naam kan worden herkend. - Het Vrije Woord 27 april 1948: in de zomer van 1948 vindt de SD bij huiszoekingen foto’s van Van der Waals met een nauwkeurig signalement. Schreieder en zijn chef Giskes van de Duitse contra- spionagedienst trekken hieruit de conclusie dat de Nederlandse illegaliteit Van der Waals heeft ontmaskerd en op hem jaagt. In Nederlandse Dagbladen laten beide heren een bericht publiceren met de mededeling dat er op 19 juli 1943 omstreeks 23.00 uur in de Rotterdamse Zestienhovenstraat op een zekere Van der Waals is geschoten en hij tijdens het vervoer naar het ziekenhuis is overleden. - Leeuwarder Courant 28 april 1948: een niet bij name genoemde journalist reflecteert over het proces tegen Van der Waals en het drama Englandspiel, waarover in Nederlandse dag- en weekbladen druk wordt geschreven. Een storm tegen de Britse houding in Londen is ontbrand. De journalist verwijst ook naar opmerkingen van M. Sluyzer6: de slordig werkende Engelsen onderhielden zelf de radioverbindingen tussen Nederland en Engeland en gaven de door hun ontcijferde codeberichten door aan de Nederlandse instanties. Maar evenzeer is het onbegrijpelijk dat genoemde Nederlandse diensten na jaren nog geen argwaan koesterden m.b.t. de gang van zaken van het Englandspiel. - krantnummers 120 en 121 en 122 gaan over de drie ES-agenten Wegener, Van de Giessen en Jan Jacob van Rietschoten. Ze ontsnappen ’s avonds 22 november 1943 uit de gevangenis in Haaren (nr.121). Op 27 november 1943 worden bijna alle in Haaren gevangen zittende ES-agenten naar Assen overgebracht (nr.122).7 - Het Vrije Woord 8 juni 1948: het ANP bericht dat het Bijzonder Gerechtshof in ’s-Gravenhage Jozeph Schreieder buiten vervolging heeft gesteld. Hij heeft weliswaar deelgenomen aan het knap gespeelde Duitse contra-spionagespel, maar zich daarin gedragen als een correct politieambtenaar en zich niet schuldig gemaakt aan misdadige praktijken. - De Gelderlander 8 juni 1948: de krant bericht dat schrijver A. den Doolaard, zijdelings betrokken bij het Englandspiel, van mening is dat de zaak Schreieder in de doofpot is gestopt. Er is geen openbaar ‘Schreieder-proces’ met getuigenverhoor geweest, zodat oorzaken en gevolgen van Schreieder’s optreden onzichtbaar bleven. - De Vrije Alkmaarder 22 juni 1948: het bekende verhaal dat Lauwers Londen heeft gewaarschuwd. Verder nieuws: Door de vlucht van de ES agenten Ubbink en Dourlein was Engeland op de hoogte van het ES. Ook Engelandvaarders wezen op de catastrofale gevolgen van het ES en kol. Somer, hoofd BI, heeft ook een jaar lang hiervoor gewaarschuwd. Toen de Engelsen inzagen dat het ES niet verder gespeeld kon werden werd volgens Lauwers maj. Bingham ontslagen en werden de verbindingen tussen Engeland en Nederland verbroken. Maj. K. de Graaf, zelf Engelandvaarder, wilde dat niet omdat de Nederlandse illegaliteit dan aan haar lot zou worden overgelaten. BBO werd vervolgens opgericht o.l.v. gen.maj. Van Oorschot en maj. K. de Graaf. Volgens Lauwers was het beslist niet zo dat Schreieder alle verbindingen tussen Nederland en Engeland controleerde. Want gedurende 1942, 1943 en 1944 zijn vele agenten buiten maj. Bingham om gedropt en zijn ze niet in Duitse handen gevallen. - De Gelderlander 10 juli 1948: (zie ook nr. 147 en 180): het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag veroordeelt de chauffeur van Schreieder tot 10 jaar gevangenisstraf8.

6 HvR: Kennelijk wordt Meyer Sluyzer bedoeld, die na de oorlog veelvuldig op een vast tijdstip een radiocommentaar verzorgde. 7 Wegner viel in december 1943 in Luik in Duitse handen en werd weer naar Haaren teruggebracht. Van der Giessen en Van Rietschoten werden door verraad ook opgepakt en eveneens naar Haaren teruggebracht en kort na hun arrestatie op 10 juni door de Duitsers doodgeschoten (zie o.a. mijn brochure van aug.2011). 8 Leeft die chauffeur nog. Zo ja, is die nog op te sporen voor een gesprek of heeft dat al plaats gevonden?

Pagina 6 van 19 - Het Vrije Woord 1 oktober 1948: Het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag eist de doodstraf voor de verraders Poos en Slagter. - Limburgs Dagblad 14 juli 1948: het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag veroordeelt de chauffeur van Schreieder, C. Bregonje genaamd, tot 10 jaar gevangenisstraf. Diverse kranten (nrs. 181 t/m 184 en 192): het gaat over Schreieder. Hij zou als represaille voor aanslagen van de Nederlandse illegaliteit in de buurt van Leeuwarden W.A. Albrecht opdracht hebben gegeven om 14 personen te executeren. Albrecht was chef van de Aussendienststelle in Leeuwarden en had dit eerst onder ede verklaard. Later trok hij die beschuldiging tegen Schreieder in. Aanvankelijk werd tegen Schreieder 15 jaar gevangenisstraf geëist, maar het Bijzonder Gerechtshof in Leeuwarden besluit Schreieder over te dragen aan de politie in Den Haag, de verblijfplaats van Schreieder, zodat hij als ongewenst vreemdeling het land uit kan worden gezet. - Leeuwarder Courant 4 februari 1949 (dit artikel is hetzelfde als de Leeuwarder Courant van 24 februari 1949, zie nr. 193): K. de Graaf, wnd. hoofd BBO in Londen, is van mening dat Schreieder iets te maken heeft gehad met de moord op 50 gevangen agenten in concentratiekamp Mauthausen. Ook vindt hij Schreieder schuldig aan het martelen van verzetsmensen. Volgens K. de Graaf werd de Nederlandse MID door de Engelsen niet toegelaten bij besprekingen over operaties in Nederland. Pas toen de ontsnapte ES-agenten Dourlein en Ubbink in Engeland hun verhaal vertelden kregen Nederlanders inzage in de plannen van de Engelse SOE. Volgens K. de Graaf is maj. Bingham een tijdlang hoofd van SOE Londen geweest. Die had een bloedverwant in Nederland die daar voor de Gestapo werkte (o.a. ook nrs. 203 en 206) !! De twee Binghams zijn - aldus K. de Graaf - thans onvindbaar. Dit artikel is hetzelfde als nr. 193: de Leeuwarder Courant van 24 februari 1949. - De Leeuwarder Courant 5 maart 1949: de ‘Manchester Guardian’ (MG) levert commentaar op de zienswijze van mr. Scharp, de advocaat van Anton van der Waals. MG wijst de beschuldiging van de advocaat dat er sprake is van Brits verraad van de hand. Volgens MG heeft de arrestatie van een enkeling, namelijk de eerste agent (lees Lauwers) van het ES in de zomer van 1942, geleid tot de arrestatie van veel andere ES-agenten!!9. Volgens MG had Londen pas eind 1943 in de gaten dat Lauwers in Duitse handen was. Toen ontsnapten namelijk twee ES-agenten (lees Dourlein en Ubbink, die hun verhaal in Londen overbrachten, en daar werd besloten niemand meer in te lichten over een op handen zijnde dropping van ES-agenten, die echter later ook weer in aanraking kwamen met besmette Nederlandse organisaties. - De Gelderlander van 7 maart 1949: hierin staat een uitgebreide visie van K. de Graaf. Hij schrijft het verraad van het ES toe aan de chef van Section N van de Nederlandse SOE (zie nr.186). Volgens de Graaf hadden alle gevangen genomen ES-agenten hun identiteitschecks veranderd om Londen te waarschuwen. De Nederlandse MID o.l.v. kol. De Bruyne kreeg volgens K. de Graaf argwaan en besloot er bij Section N van SOE Dutch o.l.v. maj. SB op aan te dringen om controle-agenten naar bezet gebied te sturen. Ze kwamen behouden terug en bij hun terugkomst bleek inmiddels BBO te zijn opgericht. Volgens K. de Graaf heeft het te late ingrijpen slechts weinig verliezen opgeleverd. - De Gelderlander 31 maart 1949 (ook nr.204): het ANP deelt mee dat de Nationale Federatieve Raad van het Voormalig Verzet een communiqué heeft uitgegeven waarin wordt gesteld dat het verraad van de Nederlandse geheime agent Willem van der Reyden10 de sleutel is voor het Englandspiel. Hij heeft namelijk de Duitsers volledige informatie gegeven, die de Duitsers in staat stelde het ES op te bouwen. Het ANP heeft bij diverse bevoegde instanties inlichtingen ingewonnen, waaruit het volgende naar voren kwam: W.v.d.R. was in het begin van de oorlog in Nederlands-Indië, alwaar hij bekend stond als N.S.B-er. Hij vertrok naar Engeland waar hij bij de Inlichtingendienst o.l.v. kap. Derksema

9 Die conclusie kan ook worden getrokken op basis van gegevens van L. de Jong: zie mijn brochure “De kettingreactie in het Englandspiel” van augustus 2011. 10 Willem van der Reyden had zich in 1935 toen hij 19 jaar was opgegeven als lid van de NSB en is dat een paar jaar gebleven. De Britse officieren kol. Rabagliatti (Mi6) en kap. Seymour namen dit voor lief omdat hij een ervaren marconist was. De bekende verzetsman Erik Hazelhoff Roelsema kon prima met Van der Reyden overweg en hielp hem bij het aan land zetten op de Nederlandse kust en aan een onderduikadres (zie o.a.‘Englandspiel’ van Jelte Rep, pp74-79 en 84-98 en mijn genoemde brochure (p.6).

Pagina 7 van 19 terecht kwam. Volgens W.v.d.R. zou hij door hem zijn geprest om geheim agent te worden. Volgens anderen is Van der Reyden echter zonder onderzoek naar zijn antecedenten aangenomen. Maj. Bingham was toen belast met onderzoek naar de antecedenten van buitenlanders. W.v.d.R. werd als officier door kap. E. Hazelfhoff Roelzema boven Nederland gedropt. Van der Reyden verloor zijn zender en viel in Duitse handen en gaf zijn code en identiteitscheck prijs. Na de oorlog heeft de Intelligence Service een geheim rapport opgesteld, maar er zijn geen maatregelen tegen W.v.d. R. getroffen. Sommige kringen uit het verzet hadden hem willen laten uitleveren wegens hoogverraad. - Provinciale Zeeuwse Courant 7 april 1949: commentaar van de PZC op het boek “Carnaval der Desperado’s” van A.J. Noël de Gaulle, pseudoniem voor K. de Graaf, met een voorwoord van de bekende schrijver A. den Doolaard (werkte bij Radio Oranje). De beschuldiging van K. de Graaf tegenover maj. Seymour Bingham (o.a. ook website nr. 207 en 208 en het volgende nr. 210!) wordt door de PZC volstrekt ongegrond gevonden, redenen: a. Bingham had niet eens een broer (ook nr.186) in Nederland, hij was enig kind; b. Bingham heeft niet bij I.G. Farben gewerkt, maar bij de Bruijnzeelfabriek in Zaandam. c. Bovendien werkte Bingham na de oorlog bij de Control Commission Germany, waar hij bijzonder werd gewaardeerd, dat zou onmogelijk zijn geweest als hij een verrader zou zijn geweest - De Gelderlander 9 april 1949 (ook nr.206!): Een verslaggever van het ANP heeft een gesprek gehad met de sedert 1871 in Nederland wonende fam. Bingham. Hun enige zoon is Seymour Bingham jr, ook wel Sim genoemd. Bingham jr. werkte tot 1939 bij Bruijnzeel in Zaandam. Door het dreigende oorlogsgevaar werd hij bij het Engelse consulaat in Nederland ontboden, waar hij gevraagd werd of hij nog steeds de eed van trouw aan de koning gestand deed. Dat was het geval en Bingham jr. kreeg een functie bij het Engelse consulaat. Hij ontdekte dat in de eerste dagen van de oorlog een hoge Gestapo officier in Amsterdam werkte. Bingham jr. waarschuwde zijn vader en bood hem een scheepsgelegenheid naar Engeland aan, maar zijn vader wilde in Nederland blijven. Bingham jr. ging wel in de eerste meidagen van 1940 naar Engeland en ging daar werken bij de Engelse geheime dienst, tot midden 1943 als majoor bij Section Netherlands (Section N van SOE). Daarna werd hij met diverse opdrachten belast in China en Australië. Na de oorlog bezocht Bingham sr. zijn zuster in Engeland en hoorde hij dat zijn zoon bij de Intelligence Service had gewerkt. Hij zag zijn zoon pas in Nederland terug in 1946. Bingham sr. heeft in de oorlog in diverse interneringskampen gezeten, o.a. in Vught, vanwege anti-Duitse uitlatingen. Hij ving na de oorlog geruchten op dat zijn zoon in de oorlog in Nederland is geweest. Maar de familie Bingham acht het uitgesloten dat Bingham jr. in de oorlog in Nederland bij de Duitse contra-spionage heeft gewerkt. Bingham jr. is door de Parlementaire Enquêtecommissie gehoord. - Provinciale Zeeuwse Courant 9 april 1949: de PZC probeert opnieuw de beschuldiging van K. de Graaf t.a.v. majoor Bingham jr. te ontzenuwen. De vader van majoor Bingham jr. had drie broers. De oudste stierf in Engeland kinderloos, de tweede stierf in Zuid-Afrika en liet 1 dochter na, de derde broer woont in Amerika en heeft 2 dochters en een aangenomen zoon die vanaf zijn kinderjaren vrijwel blind is. Bingham sr. zat in kamp Vught in 1943 gevangen. - Provinciale Zeeuwse Courant: PZC interviewt Willem van der Reyden: hij ontkent dat hij een verrader is geweest m.b.t. het Englandspiel. Hij werd op 7 september 1941- in de functie van marine- officier – 12 mijl voor de Nederlandse kust overgezet en afgezet in een dinghy, een rubber bootje, maar die zonk en zijn zender verdween in zee. Bij zijn arrestatie bleken de Duitsers alles van hem te weten, zelfs met welke meisjes hij in Londen op stap was geweest. Van der Reyden ontkent dat hij zijn security-check heeft afgegeven aan de Duitsers. Aangekomen in Nederland werd hij door de Duitsers opgepakt. Hij beek rantsoenen bij zich te hebben die alleen aan Duitse soldaten werden gegeven. Ook bleek hij verouderd Nederlands zilvergeld bij zich te hebben. De redactie van de PZC bestrijdt dit, omdat in september1941het zilveren geld nog niet was omgewisseld in zinkgeld! NB: In de PZC van 7 mei 1949 (kr.art. nr. 221) staat dat Van der Reyden de beschuldiging van maj. Kas de Graaf dat Bingham een verrader is deelt.

Pagina 8 van 19 - PZC 30 april 1949: vermeld wordt dat historicus L. de Jong een intensieve speurtocht in Duitsland heeft ondernomen en veel documenten over het ES en maj. Bingham jr. heeft verzameld. De Jong is - evenals de PZC - tot de conclusie gekomen dat de beschuldiging dat Bingham jr. een verrader is, volstrekt onterecht is. De PZC heeft in het kr.art. van 30 apr.1949 een foto afgedrukt die op 12 maart (ik neem aan 12 maart 1949) stond afgedrukt in het weekblad “De Nieuwe Post”, met het onderschrift dat dit de Nederlandse Bingham zou zijn die door de illegaliteit tijdens de bezetting was gefotografeerd. De PZC stelt echter dat de waarheid is dat de foto in 1938 werd genomen door de zoon (lees: Bingham jr.: Sim genaamd) van de bekende houthandelaar Bingham (lees Bingham sr.) uit Zaandam, die daar bij Bruynzeel werkte. - Provinciale Zeeuwse Courant 6 mei 1949: PZC betiteld het geïllustreerde blad “Van Chaos en Doofpot” als een sensatieblad en legt zelf uit hoe het zit m.b.t. het ES: Giskes, Schreieder, codespecialist May en Huntermann (van de ‘Peiltrupp der Orpo’) waren vrijwel de enigen die echt wisten hoe het ES in elkaar zat. Uitsluitend Giskes en Schreieder gingen over het zendverkeer, Van der Waals kwam er niet aan te pas. De geheime dienst in Engeland gaf aan ieder geheim agent van het ES drie aanloopadressen van betrouwbare Nederlanders mee, bij wie ze terecht konden voor hulp. Schreieder had aan genoemde Engelse dienst weliswaar het huisadres van Van der Waals doorgegeven, maar daar maakte de Engelse geheime dienst geen gebruik van. Die maakte uitsluitend gebruik van aanloopadressen die door Engelandvaarders werden doorgegeven. - PZC 11 mei 1949: volgens de PZC staat het vast dat de leiding – kol. Einthoven - van Bureau Nationale Veiligheid (BNV) vanaf het begin heeft geweten welk spel de Engelsen speelden met Van der Waals. Kap. H. Siedenburg heeft namelijk – volgens PZC met medeweten van Einthoven – twee persoonsbewijzen voor Van der Waals en zijn echtgenote bij het Rotterdamse stadhuis opgehaald en ingevuld en daar voor ontvangst met zijn naam ondertekend, met daarachter: Bureau Nationale Veiligheid. Met deze valse namen konden Wilhelm Eduard Hoffmann (= Van der Waals) en zijn echtgenote Johanna Smit (= Corrie den Held: zie ook website nr.362) aan het einde van de oorlog naar Duitsland vertrekken. Bij zijn huwelijk in 1944 had Van der Waals11 ook al een valse naam gekregen, namelijk dr.ir. Henk van Veen. - PZC 14 juni 1949: PZC wil afrekenen met twee theorieën over het Englandspiel: 1.De theorie van de verdediger van Anton van der Waals, mr. J.E. van der Starp: de Engelsen wilden na WO ll de hegemonie in West-Europa. Om dat doel te bereiken moest er een slachting onder de Nederlandse illegaliteit worden uitgevoerd. PZC verwerpt deze stelling naar het rijk der fabelen: de dood van een groep illegalen kan niet leiden tot de hegemonie over 10 miljoen mensen. Bovendien is het ES niet gedurende de gehele oorlog gespeeld, maar slechts gedurende maart 1942 tot de herfst van 1943. 2. De Engelsen wilden de aandacht van de Duitsers trekken naar het ES om zodoende de Duitsers af te leiden om Engelse spionnen te kunnen droppen voor het grotere werk. De PZC vindt dit ongeloofwaardig omdat er gedurende het ES geen Engelse spionnen zijn gedropt. PZC is evenwel van mening dat het ES vooral is mislukt doordat geheim agent Van der Reyden (zie voorgaande nrs.) in Duitse handen viel. Hij verloor zijn zender en v.d. Reyden gaf zijn code en zendplan prijs. - PZC 22 juni 1949: volgens de PZC kregen de ES-agenten Lauwers en Van der Reyden in de gevangenis in Haaren een voorkeursbehandeling. Terwijl de andere ES-agenten die in Haaren gevangen zaten en via Zwolle op transport werden gezet naar Duitsland, mochten de twee agenten in Haaren blijven. Pas na Dolle Dinsdag werden ze naar kamp Vught gebracht. PZC suggereert vragenderwijs duidelijk dat de twee voor de Duitsers tot nut zijn geweest.

11 In deze samenvatting wordt volstaan met een weergave van enkele van meer artikelen over Van der Waals. Er is namelijk al veel over hem geschreven in andere bronnen, zoals in het, uiteraard eenzijdige, boek ‘Englandspiel’ van zijn verdediger mr. J.E. van der Starp, die ook ingaat op de vermeende dubbelgangers van Van der Waals: Emiel Verhagen, alias Sweerts etc. (zie volgende artikelen, nrs. 225 e.v., op de website SOE).Van der Waals is diverse keren gescheiden en heeft diverse valse namen gehad (zie o.a. het artikel van David Barnouw: “Waals, Antonius van der (1912-1950)” in recources.huygens.knaw.nl (oorspr. in Biografisch Woordenboek van Nederland (Den Haag 1994).

Pagina 9 van 19 - PZC 5 juli 1949: opvatting PZC: de ellende bij het ES begon met het arresteren van geheim agent Lauwers. Andere factoren: teveel consequente droppings met ontvangstcomités; te lang blijven zenden met zenders, geen of te weinig – onaangekondigde - controles door Brits-Nederlandse diensten (SOE, MID) op het lot van agenten na dropping, geen of te weinig controle op effect van sabotage. - Leeuwarder Courant 15 juli 1950: geciteerd wordt uit het vierde deel van het rapport van de Parlementaire Enquête Commissie: er is geen sprake geweest van opzet of verraad. Wel heeft de vroege arrestatie van de geheime agenten Lauwers en van der Reyden (o.a. nr. 203) sterk bijgedragen aan het mislukken van het ES, zo ook het feit dat de gehele uitvoering van Plan Holland slechts in handen lag van één persoon, te weten Jambroes, die eveneens door de Duitsers werd opgepakt. De Engelse Secret Intelligence Service (SIS) heeft de uitzending van geheim Van der Reyden doorgedreven omdat hij een uitnemend marconist was. Nederlanders, vooral Derksema, het tijdelijk Hoofd van de Centrale Inlichtingendienst waren tegen uitzending van Van der Reyden, aan hem werd getwijfeld. Hij bleek na zijn arrestatie al zijn wetenschap op codetechnisch gebied prijs gegeven te hebben aan de Duitsers. Zijn security gaf hij niet prijs. - Leeuwarder Courant 15 juli 1950: de Parlementaire Enquêtecommissie (PEC) heeft 252 van de 306 personen verhoord. Conclusie PEC: er zijn veel fouten gemaakt, maar er is geen sprake van verraad aan Engelse zijde. PEC concludeert uit de afgenomen verhoren dat het ES is mislukt door diverse oorzaken: 1e.verschillende ambtenaren van Engelse geheime diensten en sommige ES-agenten waren niet voor hun taak berekend. 2de. veel agenten waren niet voldoende technisch getraind. 3e. er werd weinig waarde toegekend aan het vermelden van de security-checks.4e. men merkte niet dat één persoon, een Duitser, tal van berichten overseinde. 5e. aan Nederlandse diensten werd geen waarschuwing gezonden dat de Duitsers lijnen naar Londen beheersten. 6e. primitieve middelen en gehaastheid bij Engelsen om goede Inlichtingendiensten op te zetten. 7e. de Nederlandse Regering had geen maatregelen bedacht om bij vertrek uit Nederland een goede Inlichtingendienst op te zetten en eiste geen inspraak in de verbindingsdienst van Engelse Inlichtingendiensten. 8e. onvoldoende topbezetting bij Engelse diensten. - PZC 15 juli 1950 (ook PZC 19 juli 1950: website nr. 259): de analyse van PZC sluit dicht aan bij de conclusie van PEC. Deze commissie heeft uitvoerig gedurende twee jaar onderzoek gedaan m.b.t. het ES: er is aan Nederlandse zijde geen sprake geweest van opzet of kwade trouw. PEC concludeert verder dat ook bij de Nederlandse Inlichtingendienst en bij Bureau Voorbereiding Terugkeer (BVT), later Militaire Voorbereiding Terugkeer (MVT) geheten, de topbezetting onvoldoende is geweest en men onvoldoende onafhankelijk was van de Engelse SOE. Dit werd beter toen MVT, werd vervangen door Bureau Inlichtingen (BI). De uitzending van ES-agenten werd later overgenomen door het op 15 maart 1944 opgerichte Bureau Bijzondere Opdrachten (BBO). Als andere medebepalende factoren voor het mislukken van het ES worden genoemd: de al te vlotte medewerking van Van der Reyden tijdens het Duitse verhoor, de vroege arrestatie van ES-agent Lauwers en de bekwaamheid van SD-er Joseph Schreieder. - ZC 15 juli 1950: PEC concludeert voorts als zwak punt in het ES ‘Plan Holland’ dat de uitvoering ervan slechts bij één persoon, namelijk ES-agent Jambroes, lag. Men had hem in Londen sneller persoonlijk naar Engeland moeten sturen om rapport uit te brengen. Omstreeks juli 1943 begon Londen wantrouwig te worden en werd met de droppings gestopt. PEC en de officieren van MVT zien geen enkele reden om de beschuldiging van Kas de Graaf (zie voorgaande) dat Bingham een verrader is te ondersteunen. - De Gelderlander 17 juli 1950: een artikel van een onbekende auteur L.F.: er zijn aan Nederlandse en Engelse zijde fouten gemaakt. Bij de Engelsen was er sprake van hooghartige zelfoverschatting en ongelofelijke nonchalance. Auteur L.F. noemt dit het demasqué, de ontmaskering, door PEC van het ES, maar wijst tegelijk op het heldhaftig gedrag van het ES. - PZC 17 juli 1950: vanuit Haaren zijn 51 ES-agenten afgevoerd naar Oost-Duitsland. Van hen zijn er 40 in Mauthausen vermoord en 11 zijn vermoedelijk elders neergeschoten. Op 5 september 1944

Pagina 10 van 19 kwam een transport van 47 personen Mauthausen binnen: 40 Nederlandse en 7 Engelsen, ze kwamen uit Rawicz (dan volgt een verslag van de marteling in de steengroeve). - De Gelderlander 18 juli 1950, naam artikel: “ Den Doolaard over het Englandspiel”. De bekende schrijver en toenmalige in de VS werkende correspondent A. den Doolaard (nr. 206) concludeert: het boterde niet tussen de Nederlandse en Britse Diensten vòòr de periode van BI en BBO. Vanaf de oprichting van deze twee instanties was maj. Bingham hierbij niet meer betrokken en toen ging de samenwerking met de Britten beter, aldus A. den Doolaard. Hij vertelt dat Bingham een keer beschonken in een café luidkeels aan het spreken was over Nederlandse agenten die gedropt moesten worden. Voorts noemt Den Doolaard de grove ondeskundigheid van Nederlandse Diensten, vooral ten tijde van de heren De Bruyne (nr. 265) en Lieftinck. Buitenstaanders merkten volgens Den Doolaard m.b.t. de Nederlandse Inlichtingendienst op dat hun voornaamste bezigheid was de poten onder elkaars stoelen weg te zagen i.p.v. voor goede verbindingen met bezet gebied te zorgen. - PZC 18 juli 1950: PEC constateert ook de zwakte van de Nederlandse Inlichtingendienst voor wat betreft de periode januari 1940 t/m 1942 en is verder van mening dat er geen sprake is geweest van verraad. - Krantnummers 260 t/m 312 gaan over de verhoren door PEC van mr. Sjoerds Gerbrandy (lid 2de Kamer en voorheen voorz. van de Ministerraad) – Koos Vorrink (o.a. oud 1ste Kamerlid, door Van der Waals verraden) – mr. H.R. de Zaaier m.b.t. de Duitse generaal Rauter - verhoor door PEC van Rauter zelf – Gerrit Jan van Heuven Goedhart (hoofdredacteur Het Parool, oud-minister van Justitie) – Dourlein (ES) – Van Randwijk (bekende dichter en verzetsman) – Somer - Van ’t Sant (nr.263: dikwijls omstreden, vanaf juli 1940 hoofd CID). - De Gelderlander 5 augustus 1950: op het kantoor van kolonel De Bruyne, ook hoofd CID geweest, hing een kaart van de kustplaats Katwijk, voor iedereen die in en uitliet opvallend zichtbaar (zie noot nr. 10: denk het aan land zetten van Van der Reyden door Hazelhoff Roelsema). - De Gelderlander 12 augustus 1950: Vorrink geeft toe dat Anton van der Waals zich bij hem heeft gelegitimeerd met een codezin over de radio, sindsdien vertrouwde hij hem. Het was weliswaar geen 100% waterdicht bewijs, aldus Vorrink, maar ik moest toen risico’s nemen, “anders had ik de hele illegaliteit wel in de brandkast kunnen leggen”. - De Gelderlander 19 augustus 1950: mr. Hendrik Roelof de Zaaier, procureur-generaal bij het Gerechtshof Leeuwarden, wordt verhoord omtrent de in Nederland gelegerde Duitse generaal Rauter. Volgens mr. De Zaaier heeft Rauter hem o.a. het volgende verklaard: er is van Engelse zijde geen verraad geweest. Gemiddeld schoten de Duitsers een van de drie droppingsvliegtuigen neer. Als we dat niet hadden gedaan dan hadden de Engelsen geweten dat wij op de hoogte waren van het Englandspiel. We wisten namelijk dat de piloten parachutisten dropten. Bovendien waren de piloten voor de Engelsen veel te kostbaar om ze allemaal in Duitse handen te laten vallen. Rauter kende Schreieder en vond hem vakbekwaam. - De Gelderlander 21 augustus 1950: PEC verhoort nu zelf Rauter: de oud-generaal van de Duitse politie in bezet Nederland, hij is 54 jaar en is gedetineerd in de Bijzondere Strafgevangenis te Scheveningen. Hij weigert om over het ES te spreken omdat het een politioneel-politiek spel is waarover hij niet gaat en waarover niet gesproken werd. - De Gelderlander 23 augustus 1950: Rauter weigert iets te zeggen over Schreieder, omdat Rauter zichzelf ziet als een politie-ambtenaar en Duits onderdaan is, een Duitse legerofficier en daarom niet gedwongen kan worden als getuige verklaringen af te leggen over politiezaken. - De Gelderlander 26 augustus 1950: PEC verhoord de 32 jarige in Rotterdam wonende Pieter Dourlein, vòòr het ES vliegtuigschutter bij de Marine. Na zijn arrestatie door de Duitsers werd hij in Haaren verhoord, veelal in aanwezigheid van de Duitse codespecialist May. Na enige weken bleek dat de Duitsers van de security-checks op de hoogte waren en daarom gaf hij ook zijn code prijs en kort daarna ook zijn vroegere security-check. De instructie van de opleiding in Londen hield in dat de ES- agenten wel hun code onder pressie mochten afgeven, maar zo lang mogelijk hun security-check geheim moesten houden. Dourlein verklaarde tegenover PEC dat hij kort na aankomst in Engeland

Pagina 11 van 19 bedreigingen, zekere uitlatingen, heeft gedaan over Bingham en dat deze toen naar Australië werd uitgezonden. - De Gelderlander 28 augustus 1950: PEC verhoort Dourlein opnieuw. Hij vertelt dat in de gevangenis in Haaren onder medegevangenen wel werd gedacht dat er sprake is geweest van verraad. We kwamen tot de conclusie dat als er iemand fout was, dat het dan Bingham moest zijn. Dourlein vertelt dat ES-agent Boogaart, schuilnaam Bleeker, bij hem in de cel in Haaren zat en dat ze via de verwarmingsbuis een morsebericht hebben gegeven: “stop uitzending van materiaal en agenten, alle agenten zitten in Haaren gevangen, Duitsers zijn in het bezit van alles, ook verbindingen, ook radio- codes”. De voorzitter van PEC merkt op dat een bericht met soortgelijke inhoud in Engeland is aangekomen op 23 juni 1943. PEC concludeert dat als dat uw bericht is geweest, dan is dit bericht in Zwitserland aangekomen en van hieruit in de vorm van een telegram naar Engeland gezonden. De voorzitter van PEC merkt op: “ U schrijft in uw rapport - dat Dourlein in Spanje heeft opgesteld - dat u omstreeks 20 april 1943 met uw medegevangenen in Haaren contact heeft gehad en dat u ongeveer 14 mei 1943 bericht in Londen ontving dat de zaak wordt onderzocht”. Dat klopt niet, want de datum van ontvangst van het telegrambericht is 23 juni 1943. - De Gelderlander 29 augustus 1950 (zie ook nrs. 285 en 286): Dourlein wordt opnieuw verhoord door PEC: hij bevestigt tegenover de voorzitter van PEC dat hij van de medegevangenen in Haaren beneden hem heeft gehoord dat zijn bericht (lees: via de verwarmingsbuis) buiten Haaren is gekomen. Hij vertelt voorts dat er in de cel ook een marconist van de koopvaardij gevangen zat die contact had met een dokter uit Den Briel – jonkvrouw Wittewaal van Stoetwegen noemt de naam Dr. Telligen - vermoedelijk is via hem een morsebericht naar buiten gekomen en heeft dat Londen bereikt, aldus Dourlein. Hij vertelt voorts dat medegevangenen niet volkomen geïsoleerd waren omdat ze soms contact hadden met werklieden en leveranciers, zodat een bericht verder naar buiten kon worden gebracht. In het verslag van PEC is ook te lezen dat Dourlein - na zijn ontsnapping - in Londen lange tijd niet werd vertrouwd omdat hij een paar weken had vertoefd bij een zekere Bilsen, die Londen ervan verdacht een Gestapo-agent te zijn. - Verhoren door PEC (nrs. 287-299) van o.a. mr. Gerrit van Heuven Goedhart de vroegere minister van Justitie (over o.a. de Zwitserse ontsnappingsroute) en tevens redacteur van Het Parool geweest en verhoor door PEC van verzetsman en dichter Van Randwijk. - De Gelderlander (nrs. 300 t/m 302): die gaan over de verhoren door PEC van Dr. Jan Marginus Somer (oud. 48 jaar, wonend te Wassenaar, kolonel infanterie KNIL) m.b.t. generaal Van ’t Sant, particulier secretaris van Hare Majesteit. Somer vertelt dat in Nederland voor Van ’t Sant werd gewaarschuwd en dat hij de een tegen de ander uitspeelde. Maar hij acht het uitgesloten dat Van ’t Sant verraad heeft gepleegd, diens trouw aan de Koningin is boven alle verdenking verheven (nr.300). Persoonsbewijzen voor de vanaf maart 1942 uitgezonden agenten waren volgens Somer niet volmaakt. De Engelsen hadden niet voldoende technische middelen om ze volmaakt te maken (nr.301). Bureau Inlichtingen (BI) beschikte volgens Somer niet over geschikte codedeskundigen, of over deskundigen in falsificaties en radiotelegrafische verbindingen. Daarom hebben de Engelsen zelf de centrale regie in handen genomen (nr.302). - De Gelderlander: uit de nrs. 303 t/m 312: Nr.303: verhoor door PEC van Francois Van ’t Sant (afk. FvS), wonend in Laneswood in Engeland, persoonlijk secretaris van Koningin Wilhelmina. Hij werd direct na aankomst in Engeland hoofd Centrale Inlichtingen Dienst (CID). Nr. 304: diverse getuigen verklaren volgens PEC dat FvS gedurende al in de periode 1914-1918 contact heeft gehad met de Britse Inlichtingendienst en zijn naam ook wordt genoemd m.b.t. diverse onderwerpen, zoals de moeilijke periode van het Englandspiel. Hierop wordt evenwel niet ingegaan, de verhoren richtten zich op andere kwesties (zie volgende nrs.), zoals zijn salaris in genoemde periode en zijn latere contacten in WO ll: Nr.305: FvS merkt op dat voor zijn werk in 1914-1918 slechts een vergoeding werd gegeven voor gemaakte kosten van uitzending van mensen. Soms kreeg hij die zelf, maar gaf dat terug aan zijn

Pagina 12 van 19 Dienst. Ook ontkent hij ten stelligste 25.000 Britse ponden (ca. 2, 5 ton in guldens) ontvangen te hebben. Met medeweten van de Britse en Nederlandse Regering verzamelde hij inlichtingen bij de Britse Inlichtingendienst over koloniën, een wederzijds belang, waarvoor beide Inlichtingendiensten over en weer soms een geldbedrag verstrekten. Nr.306: FvS ontkent de bewering dat hij documenten in WO ll - die uitsluitend bestemd waren voor Koningin Wilhelmina - heeft ingezien, die werden namelijk verzonden in gesloten enveloppen. Nr.307: FvS ontkent in WO ll samengewerkt te hebben met de Duitsers. Nr.308: Vlak na de komst van Koningin Wilhelmina in Engeland kreeg FvS bezoek van een zekere Hooper van de Britse Inl.Dienst, die van hem wilde weten of er in Engeland Nederlanders waren die contacten hadden met de NSB. FvS verbrak na enige tijd de samenwerking omdat hij Hooper niet vertrouwde. Hooper maakt eerder namelijk deel uit van de Britse groep Dalton, die in haar geheel werd ontslagen vanwege onregelmatigheden. Nr.309 t/m 312: “ De Dijxhoorn-kwestie”: uitgebreide verhoren m.b.t. een vroegere vriend van FvS, een zekere Van Buuren, die door de Britten niet werd vertrouwd. Diverse uitspraken van personen worden geciteerd, onder wie die van de Nederlandse minister Dijxhoorn en generaal Van Oorschot, met als inzet de vraag of FvS heeft willen bewerkstelligen om de door de Britten gevangen gehouden Van Buuren al dan niet vrij te krijgen. Na een langdurig debat neemt de voorzitter van PEC genoegen met de conclusie van FvS “ dat het nonsens is dat hij gedaan zou hebben alsof hij Van Buuren eruit wilde halen en het niet heeft gedaan”. - Utrechts Nieuwsblad 19 oktober 1945 (nr.314 en 332 en 333): bij de Bijzondere Strafkamer van de Arrondissementsrechtbank te Utrecht geeft Kriminal-Secretär Heinrich Karl Otto Haubrok toe dat hij omstreeks juni 1942 zonder vorm van proces C.A. van der Giessen en J.J. van Rietschoten in de omgeving van Haaren heeft doodgeschoten. Het bevel tot schieten werd aan Haubrok gegeven door een zekere Kremer12 , die de leiding had en uit angst voor een overval van de LKP zenuwachtig werd en bevel gaf tot ‘Feur’. Haubrok heeft ook gewerkt bij de afdeling IVE (spionagebestrijding) en met Schreieder meegedaan aan verhoren van de illegaliteit in de SD Scheveningse celbarakken. Voorts werd Haubrok ervan verdacht twee zusters mishandeld te hebben die een illegale zender hadden verborgen. De rechtbank besloot de zaak aan te houden tot 30 nov.1945 om nog meer getuigen te kunnen horen. - De Bommelerwaard 2 januari 1951: Poos en Slagter hebben 18 jaar gevangenisstraf opgelegd gekregen. - De Gelderlander 9 januari 1953: aan de uit Arnhem afkomstige kandidaat psychologie dhr. W.F. van Eekelen13 van de Universiteit van Amsterdam is een ere-medaille uitgereikt voor zijn scriptie over het Englandspiel. - PZC 29 januari 195314: De Britse Labourafgevaardigde Lewis stelt Anthony Eden, de Britse minister van Buitenlandse Zaken, vragen over het Englandspiel. Eden antwoordt dat in 1942-1943 (er staat foutief 1952-1943) 54 Britse agenten (bedoeld wordt de bekende Nederlandse geheime agenten uit het Englandspiel) in Duitse handen zijn gevallen, van wie er 47 in concentratiekamp Mauthausen ter dood zijn gebracht. Eden spreekt tegen dat dit het resultaat is van misleiding - door Britse geheime diensten - van geheim agent luitenant Lauwers (een tandarts uit Den Dolder). Deze werd meer dood dan levend uit Mauthausen ontslagen. Lewis stelde zijn vragen n.a.v. het boek “London calling North Pole” van Giskes, hoofd van de Duitse contra-spionage. Hierin schrijft Giskes dat de Duitsers 20 maanden lang geheime radioverbindingen tussen Nederland en Londen hebben beheerst nadat zij Lauwers in 1942 hadden aangehouden. De Britten zouden dat niet hebben gemerkt. Op vragen van Lewis waarom er geen Britten door PEC zijn verhoord antwoordt Eden dat leden van PEC zijn uitgenodigd om naar Londen te komen om vragen te stellen. 12 Zie nrs.332 en 334: Deppner, de chef van Schreieder, gaf bevel tot het doodschoten van J.J. van Rietschoten en Van der Giessen. Kremer nam dit bevel kennelijk later ter plekke over en gaf Haukrot opdracht tot het doodschieten, die het bevel daadwerkelijk uitvoerde. 13 De latere minister van Defensie W.F. van Eekeren. 14 Zie ook de Leeuwarder Courant (nr.319) en het Utrechts Nieuwsblad (nr.320) van dezelfde datum.

Pagina 13 van 19 - Leeuwarder Courant 3 maart 1953: de Engelse Regering heeft gisteren geweigerd om het onderzoek naar het Englandspiel te heropenen. Minister Lloyd gaf n.a.v. vragen wel toe dat er fouten zijn gemaakt, maar er geen reden was om te veronderstellen dat er van Engelse of Nederlandse zijde gemene zaak met de Duitse contra-spionage is gemaakt. - Zeeuws Dagblad 1 juli 1953: in dit nummer staan tal van namen van onder andere ES-agenten aan wie bij Koninklijk Besluit – postuum – het Bronzen Kruis (een dapperheidsonderscheiding) is uitgereikt. - De Gelderlander 5 november 1955: PEC vindt dat de Nederlandse Regering in Londen (afk.NRL) tekort is geschoten in het onderhouden van contacten met in Nederland achtergebleven topambtenaren. PEC is het ermee eens dat NRL de Nederlandse bevolking niet heeft aangespoord zich te onthouden van verzetsdaden en is het er tevens mee eens dat NRL de Nederlandse bevolking niet het parool heeft gegeven tot sabotage omdat NRL die verantwoordelijkheid niet had kunnen dragen. Wel is PEC van mening dat NRL tekort is geschoten in het volmachten van de illegale autoriteit om in Nederland te opereren. PEC vindt tevens dat NRL tekort is geschoten in het geven van morele steun aan de pers in bezet Nederland. Volgens PEC werd dit veroorzaakt door gebrek aan vertrouwen en gebreken in de verbindingen. PEC heeft grote lof voor de spoorwegstaking van 1944. Tenslotte wordt geconstateerd dat het vooral katholieken en protestanten waren die in knokploegen zaten. - De Gelderlander 10 januari 1956: een Italiaanse filmploeg o.l.v. regisseur Coletti wil een film maken over het Englandspiel. A.J. Noël de Gaulie, pseudoniem voor Kas de Graaf, heeft grote bezwaren tegen het draaiboek van de Italiaanse film: veel te pro-Duits en te anti-Brits en de Nederlanders komen er slecht vanaf, ook is gebruik gemaakt van onbetrouwbare bronnen. De RVD zal de Minister adviseren geen medewerking te verlenen aan de opnamen van de film. Kas de Graaf heeft aangeboden mee te helpen aan een betere versie. - Zierikzeesche Nieuwsbode 3 april 1959 (op website ES staat per abuis 4 april 1959): Jean Overton Fuller (afk. JOF) was aanvankelijk een Franse toneelspeelster. Haar vriendin werkte in WO ll, zoals haar later bleek, in Frankrijk als geheim agente onder de schuilnaam ‘Madeleine’. JFO ging op onderzoek uit. Madeleine bleek bij Prosper gewerkt te hebben, dat was een netwerkorganisatie van de Franse SOE, die ca. 10000 leden had. Prosper is de schuilnaam voor de leider ervan, die Francis Suttil heette. Hij en zijn vervanger Archambault werden gearresteerd en naar het hoofdkwartier van de SD in Parijs gebracht. Kieffer, de commandant ervan, deed Prosper een voorstel om hem op de hoogte houden van alle wapenleveranties in ruil voor het sparen van de levens van alle gearresteerde Britse leden van SOE. Prosper stemde ermee in. Britse geheime agenten werden vervolgens bij droppings opgewacht door de Duitsers en vielen in hun handen, evenals de voor de ‘Resistance’ bestemde wapens. Prosper was er achter gekomen dat er bij zijn organisatie in Londen een verrader zat, een voormalige Franse officier, met de schuilnaam ‘Gilbert’. Voor Prosper ook een reden met hem samen te werken om de levens van zijn agenten te sparen. Prosper, diens vervanger en Madeleine vonden niettemin in een concentratiekamp de dood. Zie verder het boek ‘Double webs’ van JOF. - Leeuwarder Courant 17 februari 1962: Schreieder wordt hierin als een uiterst bekwame, sluwe Duitse politieman beschreven die over 18 zenders van ES-agenten met Londen kon communiceren zonder dat ze het daar in de gaten hadden. Een en ander kon mede lukken door het verraderswerk van Anton van de Waals, die hiervoor vorstelijk werd betaald. - Gorinchem e.o.23 maart 1962: het bekende, uitvoerige verhaal over het Englandspiel. Nr. 331. Leeuwarder Courant ook van 23 maart 1962: gaat over mevr. H. Brave-Maks, gehuwd met een Brit en wonend in Engeland gedurende WO ll. Vanaf 1941 is ze 4,5 jaar secretaresse van Prins Bernhard geweest, heeft een boek geschreven, waarin ze ook de opvatting van PB m.b.t. het ES beschrijft: hij had twijfels over de betrouwbaarheid van de verbindingen tussen Engeland (zie ook nr.350). - Leeuwarder Courant 31 maart 1963: Erich Deppner was hoofd afdeling lV van de Aussenstelle van het Reichssicherheitshauptambt in Den Haag (zie nr.334).

Pagina 14 van 19 - PZC 2 januari 1965: Deppner was de chef van Schreieder en hij is degene geweest die bevel gaf om ES-agenten van der Giessen en Jan Jacob van Rietschoten neer te schieten (zie nr.314!). - PZC 25 november 1966: over de Engelse SOE in de Bakerstreet in Londen en haar leiding in het ES wordt niet veel goeds gezegd: een argeloze boevenbende. - Leeuwarder Courant 8 januari 1970: L. de Jong deelt de conclusie van PEC t.a.v. het ES dat er geen sprake is geweest van – boos - opzet of verraad (o.a. ook website nr.346) , maar van - ernstige - fouten. Hij verwijst naar deel lV van zijn KdN waarin hij schrijft dat er sprake is geweest van kapitale blunders. Die mening is hij nog steeds toegedaan. Ook merkt hij nu op dat de Engelse SOE ernstige beleidsfouten heeft gemaakt (zie m.b.t. L. de Jong o.a. ook website nr.349). - PZC 24 februari 1973: hierin wordt gewezen op het boek “Het spel der vossen” van de voormalige Amerikaanse inlichtingenofficier Adislas Farago. Hij vond in het Nationaal Archief in Washington een trommel met 800.000 documenten, waaronder het complete archief van de Duitse Abwehrposten van Bremen en Hamburg. Verder geven de documenten een compleet beeld van de Duitse militaire spionage gedurende 1920-1945. In het boek maakt Farago de opmerking dat de Engelsen het Englandspiel hebben toegestaan om de Duitsers te misleiden: valse informatie geven over invasieplannen. NB: de Duitse geheime dienst de Abwehr werd tot 1944 geleid door admiraal Canaris. Hij werd opgehangen op beschuldiging van een complot tegen Hitler. - PZC 7 februari 1978: in zijn boek over het Englandspiel schrijft journalist-TV programmamaker Jelte Rep dat er aan Nederlandse zijde sprake is geweest van een opeenstapeling van blunders van goedwillende amateurs. Ook aan Engelse zijde zijn er blunders gemaakt. - Leeuwarder Courant 8 januari 1979 (o.a. ook nr. 283! en Dourlein’s uitgebreide verhaal in nr. 347 van de website): ES-agenten Dourlein en Boogaert hadden via via uit de gevangenis in Haaren een gecodeerd telegram bestemd voor kolonel De Bruyne weten te smokkelen waarin stond dat weken geleden (ze waren op 10 maart 1943 bij een dropping gearresteerd) 8 parachutisten, onder wie zijzelf, waren gearresteerd. In Londen vertrouwde Bingham dat telegram niet omdat de Duitsers hem een telegram hadden gestuurd dat Dourlein en Boogaert voor de schijn waren ontsnapt en voor de Duitsers zijn gaan werken. Volgens PEC is het telegram van Dourlein en Boogaert van beslissende betekenis geweest voor het verloop van het ES. Voorts: het was niet SOE, maar de Royal Air Force die eind november 1943 het eerst aandrong op onderzoek omdat er naar verhouding veel toestellen bij geheime missies boven Nederland verloren gingen. - Leeuwarder Courant 17 juli 1980: Mevr. M.H. Brave-Maks heeft een boek over haar ervaringen geschreven: ze deelt niet de conclusies van L. de Jong dat van Engelse zijde geen sprake is van verraad maar van ernstige blunders (zie ook website nr.355). Mevr. B merkt op dat nog steeds niet de gehele waarheid over het ES boven water is gekomen . Volgens haar waren de Nederlandse instanties in Londen al vroeg op de hoogte dat de zaak in bezet gebied hopeloos verkeerd ging. De lasterverhalen over Van ‘t Sant komen volgens haar uit onbetrouwbare bron (o.a. de SD). Hij had tegen haar gezegd “ het gevoel te hebben dat we allemaal voor de Duitsers zitten te werken”. Ze had een keer vernomen dat hij kort voor zijn overlijden in 1966 gezegd zou hebben dat hij “alle geheimen mee in het graf nam”. (zie verder website nr.355 en 356). - PZC 6 mei 1980: Prins Bernhard heeft verklaard dat er geen verraad is geweest inzake de Slag om Arnhem en het Englandspiel. - Artikel (nr.352): dd. 8 november 1980 “Churchill aanleiding Englandspiel” van Kerst Huisman: volgens de nu in de VS wonende oud-Engelandvaarder Pieter Hans Hoet is het Englandspiel in WO ll een door de hoogste Britse legerleiding - in het door Winston Churchill in Londen opgerichte ‘Controlling Section”, waarin MI6 deelnam - uitgedachte operatie geweest om de Duitsers om de tuin te leiden. Bedoeling hiervan was om de Duitsers te doen geloven dat een invasie niet in Normandië, maar in Calais zou plaatsvinden. Dat hebben de Duitsers inderdaad een tijdlang gedacht. Hoets denkt dat de Engelse geheime diensten via Zwitserland rechtstreeks contact hebben gehad met de Duitse Abwehr onder leiding van Canaris, de chef van Giskes. Hoets kan begrijpen dat de Engelsen met het misleidingsdoel de ES-agenten hebben opgeofferd aan de gemeenschap.

Pagina 15 van 19 - Leeuwarder Courant 29 november 1980: M.H. Brave-Maks vindt de bewering van Den Doolaard ten overstaan van de PEC dat Bingham homoseksueel is erg dom. Haar strikt eigen hypothese is dat Bingham een serie agenten heeft verraden uit zuiver sadistische neigingen, dat is erger dan dom, aldus mevr. Brave-Maks. - De Telegraaf 10 december 1980: L. de Jong is het met de beschuldiging van Den Doolaard eens dat Van ’t Sant meineed heeft gepleegd in de kwestie van Prins Hendrik, die een kind verwekt zou hebben bij Elisabeth le Roi. Van ’ t Sant zou dit gedaan hebben om de positie van het Koninklijk Huis te beschermen. L. de Jong zegt blijkens het artikel van B. Lulofs in de Telegraaf toe dat hij in deel 12 van KdN hierop zal terugkomen. - Leeuwarder Courant 13 december 1980, hierin het artikel van Kerst Huisman: tijdens de verhoren van de PEC zijn er ook diverse gunstige verklaringen over van Van ’t Sant afgelegd, zoals door Erik Hazelhoff Roelsema en jonkheer mr. Edgar Michiels van Verduynen. Huisman vraagt zich af of de achtergrond van het Englandspiel misschien kan zijn dat fascistische en/of ultra-rechts ingestelde groeperingen een strijd leveren over de al te ver gaande vernieuwingen in Europa als Duitsland verslagen zal zijn (zie ook website nr.358). - Diverse kranten: nrs.361 t/m 374 gaan (m.u.v. nrs. 362, 366, 368,369 en 370) over onthullingen van plaquettes en herdenkingen m.b.t. het Englandspiel of over uitreiking van onderscheidingen bij diverse plekken in Driebergen-Rijsenburg en landgoed Beukenstein. - Leeuwarder Courant 22 april 1995 (o.a. ook nr. 224: het huwelijk met Corrie den Held), hierin is een artikel opgenomen van Kerst Huisman: Van der Waals heeft onder diverse schuilnamen geopereerd, o.a. de schuilnaam van zijn huisknecht Willem Mossinkolf, die had Van der Waals vermoord en in stukken gezaagd en het gehakte lijk in de Loosdrechtse plassen geworpen. Na de oorlog namen de Engelsen hem in dienst als spion in Duitsland. Dit versterkt de verdenking dat de Engelsen een dubbelspel hebben gespeeld in het Englandpiel. Met behulp van een paar Rotterdammers werd VdW evenwel opgepakt. Huisman schreef het artikel n.a.v. een boek van Auke Kok over Van der Waals: “De verrader. Leven en dood van Anton van der Waals”. - Volkskrant 5 december 1997: De onderzoekers B. de Graaff en dr. C. Wiebes wilden tussen 1948 en1950 onderzoek doen naar de geheime rapporten over het Englandspiel in het archief van de Landmacht Inlichtingendienst (Lamid). Van de minister van defensie Voorhoeve kregen ze te horen dat de geheime rapporten niet aanwezig en niet te vinden waren. De rapporten hadden veel vragen rondom het ES kunnen beantwoorden. - Artikel van Louis Burgers d.d. 8 augustus 1998: Vorige maand opende het Britse Rijksarchief ‘Public Record Office’ talloze archieven van het kat-en muisspel tussen de Duitse Abwehr en de Engelse SOE. Ze geven een onthutsend beeld van de verwarring in Londen en de ruzies tussen de verschillende takken van de geheime diensten en van wat er aan de hand was in Nederland. - Leeuwarder Courant 8 augustus 1998: Berichten van verraad en arrestaties van agenten worden niet geloofd. De hogere leiding van de SOE Dutch en de Britse militaire Inlichtingendienst willen in de zomer van 1943 een onderzoek instellen, maar dat lukt niet vanwege de antipathie tussen majoor Bingham, het hoofd van SOE Dutch, en kapitein Seymour, het hoofd van de Britse Inlichtingendienst (SIS). Dourlein en Ubbink ontsnappen eind augustus 1943 uit Haaren en bereiken eind november 1943 de Nederlandse Ambassade in Bern. Zij rapporteren over gevangenis in Haaren en de arrestaties bij de dropping van agenten en dat hun berichten allemaal afkomstig waren van de Duitsers. Die begrijpen dat het spel voorbij is nu Dourlein en Ubbink zijn ontsnapt.

- Samenvatting (nr. 375) van Louis Burgers van het proefschrift van Jo Wolters over het ES, waarin de opzethypothese wordt verdedigd.

- Volkskrant 1 januari 2009, het artikel begint met de volgende tekst:

Pagina 16 van 19 “ recensie, 18 april 1995, 00.00, bijgewerkt 15 januari ’09, 21.41. Englandspiel, aflevering 1: het begin. Nederland 1. 22.48 uur. De NCRV herhaalt vanavond de geactualiseerde versie Englandspiel die eertijds in 1979 werd uitgezonden”. Dan volgt de genoemde recensie: Historicus Hans Hoets: er is sprake geweest van een doelgerichte misleiding van de geallieerden waarbij de geheime agenten zijn opgeofferd. De Nederlandse codespecialist Leo Marks bij Special Operations Executive (dezelfde afkorting met SOE) in Londen: ontbrekende codes werden in Londen wel degelijk opgemerkt en Leo Marks heeft toen alarm geslagen, maar dat werd genegeerd. Huub Lauwers: hij werd samen met geheim agent Taconis als eerste gedropt. Het bleek dat ze dezelfde kleren hadden meegekregen, alsmede geld dat allang niet meer in omloop was en zwakke communicatieapparatuur. - Het Parool 17 april 2010 (nr.nrs.378 t/m 380): het naoorlogse Bureau Nationale Veiligheid (BNV) bleek ook na de oorlog niet uit te blinken in het aannemen van bekwame medewerkers. Wim Sanders hielp namelijk de grootste Amsterdamse oorlogsmisdadiger en onderwereldfiguur Dries Riphagen, bijgenaamd ‘Al Capone’, via een lijkkist het land uit smokkelen. Hij had tal van Nederlanders, onder wie enkele honderden Joden verraden. Sanders deed dit in ruil voor informatie, hij aasde op de functie van hoofd BNV (voorloper van de BVD en AIVD), dat werd echter Einthoven en Sanders moest genoegen nemen met de functie van chef Opsporing BNV.

Pagina 17 van 19 Enkele hoofdlijnen uit voorgaande samenvatting van krantenartikelen

*Anthony Eden, de Britse minister van Buitenlandse Zaken spreekt tegen - naar aanleiding van vragen van de Britse Labourafgevaardigde Lewis - dat Nederlandse geheime agenten door misleiding door Britse geheime diensten in Duitse handen zijn gevallen. * er is veelal sprake van corrupte politie-ambtenaren in diverse plaatsen in Nederland. * bij BNV o.l.v. Einthoven heerste een chaotische toestand en bestonden verstoorde verhoudingen. * verrader Van der Waals heeft enorme schade toegebracht aan het ES en de groep Vorrink. Hij heeft diens vertrouwen weten te winnen en dat heeft geleid tot het oprollen van het Nationaal Comité, de beoogde, voorlopige naoorlogse Regering. * Van der Waals penetreerde al in een heel vroeg stadium in de Haagse verzetsgroep, dit leidde mede tot het voortijdig mislukken van het ES. * aan de betrouwbaarheid van geheim agent Van der Reyden - een voormalig NSB-er - wordt meer dan eens sterk getwijfeld. De bekende verzetsman Erik Hazelhoff Roelsema (is adjudant van koningin Wilhelmina geweest) vertrouwde hem wel. * volgens PEC is het uit de gevangenis in Haaren via via door Dourlein en Boogaert naar Londen verstuurde telegram van beslissende betekenis geweest voor het verloop van het ES. * aan het ES ligt een politieke machtsstrijd ten grondslag (PZC), mogelijk tussen politiek ‘links en rechts’ over de hegemonie in (West) Europa (art. Kerst Huisman). * aan de betrouwbaarheid van SOE-Dutch en Bingham jr. wordt meer dan eens sterk getwijfeld, de laatste met name door Kas de Graaf en A. den Doolaard. De PZC vindt dit ongegrond. L. de Jong bestrijdt ten stelligste dat Bingham jr. een verrader is. * volgens A. den Doolaard - schrijver en verzetsman - boterde het niet tussen de Nederlandse en Britse geheime diensten vòòr de periode van BI en BBO. Bij de Nederlandse Inlichtingendienst was o.l.v. De Bruyne sprake van grove ondeskundigheid. * de visie van de PZC: 1. PZC verwerpt de theorie van mr. J.E. Starp, de verdediger van Van der Waals, dat de Britten moedwillig het ES schade heeft willen toebrengen met het doel de hegemonie in West-Europa te verkrijgen. Argument: de dood van een kleine groep illegalen kan niet leiden tot de hegemonie in West-Europa. 2. PZC verwerpt de theorie dat het ES is misbruikt ter wille van een hoger liggend doel, namelijk de aandacht afleiden van het grotere werk. Argument: gedurende het ES werden er geen Engelse spionnen gedropt. 3. Het ES is mislukt doordat geheim agent Van der Reyden in Duitse handen viel. 4. Andere oorzaken die mede het ES deden mislukken: 1e. de vroege arrestatie van Lauwers. 2e. te lange zendtijd. 3e. teveel consequente droppings met ontvangstcomités. 4e. te weinig onaangekondigde controles op Brits-Nederlandse diensten m.b.t. het lot van de agenten en op het effect van hun sabotage. * de Leeuwarder Courant rapporteert over de onderzoeksresultaten van PEC: - de vroege - arrestatie van Lauwers en Van der Reyden heeft sterk bijgedragen aan het mislukken van het ES. De Britse SIS heeft doorgedreven dat Van der Reyden werd uitgezonden omdat hij een uitmuntend marconist is. Derksema, tijdelijk hoofd van de Nederlandse Inlichtingendienst, twijfelde aan Van der Reyden. - Plan Holland was slechts in handen van één persoon, te weten Jamboes. - sommige ES-agenten en ambtenaren van de Engelse geheime dienst waren niet voor hun taak berekend. - veel geheime agenten waren onvoldoende getraind. - weinig aandacht werd besteed aan security-checks. - er werd niet opgemerkt dat telkens één Duitser al de berichten overseinde. - aan Nederlandse diensten werd geen waarschuwing gezonden dat de Duitsers lijnen naar Londen beheersten.

Pagina 18 van 19 - primitieve middelen en gehaastheid bij de Engelse diensten. - De Nederlandse Regering had geen goede Inlichtingendienst opgezet en eiste geen inspraak in de Engelse Inlichtingendienst. - onvoldoende topbezetting bij de Engelse diensten. * Conclusies van PEC die de PZC deelt: - er is geen sprake van opzet of kwade trouw. - bij BVT en MVT onvoldoende topbezetting en onvoldoende onafhankelijkheid van de Engelse SOE. Dit werd beter toen MVT werd vervangen door BI. - PEC ondersteunt niet de beschuldiging tegen Kas de Graaf en Bingham dat ze verraders zijn.

* Conclusies van A. den Doolaard (uit de Gelderlander van 18juli 1950): - Bingham heeft zich zeer onverantwoord gedragen. In een café sprak hij in dronken toestand luidkeels over op handen zijnde droppings. - in Nederlandse Inlichtingendiensten was men bezig om de poten onder elkaars stoelen weg te zagen. - vooral ten tijde van De Bruyne (zie nr. 265) en Lieftinck was er bij de Nederlandse Diensten sprake van grove ondeskundigheid.

* er zijn 51 agenten naar Oost-Duitsland afgevoerd. Van hen zijn er 40 in Mauthausen vermoord en 11 zijn er vermoedelijk neergeschoten. * volgens Vorrink heeft hij Van der Waals zijn vertrouwen gegeven omdat die een codezin kon opzeggen die alleen ingewijden konden weten. * Dourlein kan niet anders concluderen dan dat Bingham fout moet zijn geweest. * volgens Somer (hoofd BI) had BI onvoldoende middelen en codedeskundigen en daarom namen de Engelsen de regie in handen. * Van ’t Sant is uitvoerig door PEC verhoord. Over ES is heel weinig gesproken. Het ging vooral over diens financiële betrouwbaarheid en het feit dat hij een vriend had, een zekere Buuren, die de Engelsen niet vertrouwden. * De Britse Regering verklaart bij monde van Minister Lloyd dat van Engelse en Nederlandse zijde geen gemene zaak is gemaakt met de Duitsers. *De Amerikaanse inlichtingenspion Adislas Farago vond in het Nationaal Archief in Washington een trommel met 800000 documenten over de Duitse Abwehr (de contra-spionage). Hij schreef een boek ‘Het spel der vossen’ waarin hij de stelling poneert dat de Engelsen het ES hebben toegestaan om de Duitsers te misleiden door middel van het verstrekken van valse informatie over invasieplannen. * Pieter Hans Hoets is van mening dat de Engelsen de geheime agenten van het ES inderdaad hebben opgeofferd om de Duitsers te kunnen misleiden omtrent de geallieerde invasieplannen (de opzethypothese ten behoeve van een hoger liggend doel). * Erik Hazelhoff Roelsema spreekt ten aanhore van de PEC een positief oordeel uit over Van ’t Sant. * volgens Louis Burgers geeft het geopende Duitse Rijksarchief een onthutsend beeld van de verwarring in Londen en de ruzies binnen Nederlandse geheime diensten m.b.t. wat er in Nederland aan de hand was. Ook blijkt uit het archief dat er sprake is geweest van een kat- en muisspel tussen de Duitse Abwehr en de Engelse SOE.

Alphen aan den Rijn, Henk van Rietschoten 24 november 2015

Pagina 19 van 19