tema broja

AKHISAR U VRIJEME HASANA KAFIJE

Fazileta HAFIZOVIĆ UDK 94(497.6 Donji Vakuf)”14/18” 929 Pruscak H.K.

Sažetak: U ovom radu, prema relevantnim izvorima i literaturi, predstavljen je Akhisar (Prusac), mjesto u kojem je rođen a kasnije i živio Hasan Kafi Pruščak (1544–1615/16). Akhisar se dokumentovano spominje u kanun-nami Bosanskog sandžaka iz 1516. godine. Detaljniji podaci o naselju Akhisar nalaze se tek u popisima Kliškog sandžaka, kojemu je ovaj kraj priključen nakon njegovog osnivanja 1537. godine. U prvom popisu Akhisara u okviru Kliškog sandžaka iz 1550. godine, naselje je klasificirano prema važnosti uloge, najprije kao tvrđava, a zatim i varoš. 1574. godine Akhisar je upisan kao kasaba, što znači da je stekao sve uvjete za promjenu statusa iz varoši u kasabu. I nakon Kandijskog rata, dakle i nakon gubitka samog Klisa godine 1648. godine, ostao je u sastavu Kliškog sandžaka. Razvijao se i dalje kao kasaba, a posebno kao kulturno-prosvjetni centar, što posebno pokazuje djelovanje Hasana Kafije Pruščaka i drugih istaknutih učenjaka nakon njega. U namjeri preciznije identifikacije naselja gdje je Kafija radio i živio određeni period, autorica, analizirajući izvore s jednakom pažnjom predstavlja i lokalitet Nevabad/Novasel, i zaključuje da je Hasan Kafija zapravo, djelovao i u Novaselu/Nevabadu, odnosno današnjem Donjem Vakufu. Ključne riječi: Hasan Kafija Pruščak, Kliški sandžak, Akhisar/Prusac, Novasel/Nevabad/Donji Vakuf

rijeme u kojem je živio Ha- bilo je uspostavljeno više sandžaka, Bosanskom sandžaku. Oko vreme- san Kafija Pruščak (1544– osmanskih upravnih jedinica: Bosan- na njegovog dolaska pod osmansku –1615/16) bilo je dobro vrijeme ski, Hercegovački, Kliški i Zvornički vlast postoji neslaganje kod različitih Vza jednog naučnika u Osmanskoj dr- sandžak. U to doba ovi su sandžaci autora. Zna se sigurno da je tvrđava žavi, iako su zapravo nauka i umjetnost pripadali ejaletu Rumelija, koji je, Akhisar, koja je kao utvrda bila od bili cijenjeni ne samo na osmanskom uz Budimski ejalet, bio jedan od dva značaja i u Bosanskom kraljevstvu, dvoru, nego i dvorovima svih ranijih ejaleta u evropskom dijelu Carstva. bila osvojena 1463. godine, a zatim dinastija, prethodnica Osmanlija. Već Međutim, već 1580. godine uspo- vrlo brzo izgubljena; smatra se da pod je poznato da se XVI stoljeće inače stavljen je Bosanski ejalet, kojemu stalnu vlast Osmanlija dolazi krajem smatra stoljećem uspona Osmanske su, uz gore spomenute sandžake, XV stoljeća.1 Tome u prilog govori i carevine, ponajviše zahvaljujući činje- priključeni Požeški i Pakrački sandžak, činjenica da u tvrđavi Akhisar postoji nici da je centralni dio tog stoljeća sandžak Krka/Lika, te nešto kasnije i džamija sultana Bajezida II već 1488. ispunila vladavina sultana Sulejmana Bihaćki sandžak. Pošto je svaki ejalet godine.2 Navedenu džamiju podigao Kanunija (1520–1566). Teritorij drža- imao jedan sandžak koji je smatran je u ime sultana bosanski sandžakbeg ve je značajno proširen, pa su se mogle centralnim – paša sandžak, u Bosan- Skender-paša, koji je u tri navrata poduzeti i aktivnosti na sređivanju skom ejaletu to mjesto je zauzimao bio bosanski sandžakbeg, a vezirom, upravnog i sudskog sistema Države. Bosanski sandžak. odnosno pašom imenovan je baš u Na teritoriju današnje Bosne i Akhisar, što je prijevod starijeg vrijeme Bajazita II.3 Istu džamiju Hercegovine sredinom XVI stoljeća naziva Biograd, najprije je pripadao je 1601/2. godine obnovio upravo

1 3 Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk, Sa- gradskih naselja u Bosni u XVI sto- Safvet-beg Bašagić, Znameniti Hrvati, rajevo 1982, 43. ljeću – Uloga države i vakufa”, POF Bošnjaci i Hercegovci u Turskoj carevini, 2 Adem Handžić, “O formiranju nekih XXV/1975., OIS, Sarajevo 1977, 137. Sarajevo 1986., 423–424.

3 Novi Muallim • zima 2015 • god. XVI • br. 64 tema broja

Hasan Kafija, kao kadija kadiluka Seoska naselja imala su izrazito Upravo u tom periodu rođen je i Akhisar.4 Nakon rušenja džamije, veliki broj domaćinstava, u nekim Hasan Kafi, čiji su preci u Prusac došli u vrijeme koje nije tačno poznato, slučajevima ih je bilo više nego u iz sela Zib, kako je poznato iz litera- kameni tarih same džamije prenesen pojedinim kasabama, samo nisu imala ture.9 Danas selo Zib ne postoji, ali u je u Kafijino turbe.5 sadržaje neophodne za kasabu, te popisima osmanskog perioda uvijek je Akhisar se dokumentovano spo- je isključivo zanimanje stanovnika navođeno zajedno sa selom Goruša.10 minje u kanun-nami Bosanskog u njima bilo poljoprivreda. Nahija Nije imalo ni tada status sela, nego sandžaka iz 1516. godine, kojom je Uskopje pripadala je carskim haso- je navođeno kao mezra – selište, čije naređeno da po pedeset vojnika čuva vima. U popisu iz 1550. godine upi- zemljište su koristili stanovnici Go- grad Akhisar na smjenu. Tvrđava se sana je ispod naslova Hasovi njegove ruše.11 eSama j Goruša spadala među i u popisu iz 1530. godine navodi sa ekselencije cara, čuvara svijeta, neka brojnije naseljena sela, sa pretežnim svojom posadom od šezdeset posa­ vječno traje njegova vlast, u livi Klis.7 udjelom domaćina muslimana. dnika, od kojih su trojica bila topdžije, Te godine bila je u pravnim poslo- Što se tiče samog Akhisara, on što takođe govori o strateškoj važnosti vima podložna kadiluku Neretva, a je 1574. godine upisan kao kasaba, same utvrde.6 kao takva je zabilježena i u popisu iz što znači da je stekao sve uvjete za Međutim, podatke o naselju 1574, dok je 1585. pripadala kadiluku promjenu statusa iz varoši u kasabu. Akhisar nalazimo tek u popisima Akhisar, koji je, izgleda, tek bio i Imao je tri džamije, te tako i tri ma- Kliškog sandžaka, kojemu je ovaj kraj osnovan 1580. godine, u vrijeme širih hale formirane oko njih. To su bile priključen nakon njegovog osnivanja promjena granica administrativne i već spomenuta časna džamija sultana 1537. godine. Akhisar je bio centar sudske djelatnosti. Bajezid-hana, zatim časna džamija nahije Uskopje, budući da je imao Dakle, u prvom popisu Akhisara umrlog Jahja-paše,12 te džamija Bali- važnu utvrdu, te vremenom postao i u okviru Kliškog sandžaka iz 1550. -age, brata umrlog Rustem-paše.13 prosperitetna kasaba. Uskopje je bilo godine, naselje je klasificirano prema Kasaba je imala veći broj sta- nahija sa najvećim brojem sela u Kli­ važnosti uloge, najprije kao tvrđava, novnika od svih drugih kasaba u škom sandžaku, i teritorijalno najveća a zatim i varoš.8 Varoš je svakako sandžaku, izuzevši Livno.14 Imala je nahija. Zbog svog položaja i konfi- predstavljala podgrađe tvrđave, u razvijeno zanatstvo, te je, uz to što guracije tla bila je izrazito pogodna kojem gradska privreda još nije do- je bila vojni i administrativni centar, za naseljavanje i život stanovništva, stigla viši stepen razvijenosti. U samoj postala i jedan od najznačajnijih kul- što se vidi po broju ne samo seoskih, varoši je u najvećem procentu bilo turnih centara ovog sandžaka.15 Taj nego i naselja gradskog tipa, kao naseljeno muslimansko stanovništvo. status je podrazumijevao postojanje što su bile kasaba Oborčan/Oborci, Prihvatanje islama od strane domaćeg škola višeg nivoa obrazovanja. Čak tvrđava Susid, te kasaba Novasel/ stanovništva u ovo doba već je bilo se, prilikom upisa stanovnika u ka- Donji Vakuf i kasaba Česta/Gornji dostiglo vrhunac, s obzirom na to tastarske deftere, uz imena nekih od Vakuf, koje su se počele razvijati kra- da je ovaj proces ovdje počeo dosta domaćina stavljala odrednica talibul- jem XVI stoljeća, te u XVII stoljeću ranije u odnosu na krajeve koji su -ilm, koja je stajala umjesto oznake doživjele svoj veliki razvoj. kasnije osvojeni. zanata kojim se dotični bavio.16

4 A. Handžić, “O formiranju nekih grad- uključujući dizdara i njegovog zamjenika. hana upisano je 95 domaćina, u Mahali skih naselja...”, 137. 9 Hazim Šabanović, “Hasan Kafi Pruščak”, časne džamije umrlog Jahja-paše bilo je 5 Džamiju u tvrđavi nije zatekao već POF XIV-XV/1964–65, Sarajevo 1969, 108 domaćina, a u Mahali džamije Bali- E. Čelebija, znači nestala je otprilike 8. U radu je dat i pregled autora koji su -age, brata umrlog Rustem-paše, bila su pedesetak godina nakon ove opravke. pisali o Hasanu Kafiji. 133 domaćina. BOA, TTD No. 622 – Vidjeti: Evlija Čelebi, Putopis, Sarajevo 10 Selo Goruša se nalazi jugoistočno od godine 1586. u prvoj mahali je bilo 80 1996, 132. Prilikom arheoloških istra- Bugojna, a time i od Prusca, udaljeno domaćina, u drugoj 70, a u trećoj svega živanja tvrđave nakon II svjetskog rata od Prusca oko 15 kilometara. 55 domaćina. U popisu iz 1604. – TK, pronađeni su temelji zgrade za koju se 11 . Vidjeti npr BOA TTD No. 622/91–92. TTD No. 475 – u prvoj mahali je bilo pretpostavlja da je bila ova džamija. 12 Jahja-paša je bio bosanski namjesnik 47 kuća i 5 neoženjenih lica; u drugoj 6 Aladin Husić, “Tvrđave Bosanskog san- krajem XV stoljeća u dva navrata: od 55 kuća i 8 neoženjenih pojedinaca, a džaka i njhove posade 1530. godine”, 1482. do 1484. i od 1494. do 1496. u trećoj 50 kuća i ponovo 8 neoženje- POF 49/1999, Sarajevo 2000, 214–216. godiine. nih pojedinaca. 7 . F Dž. Spaho, Opširni popis Kliškog san- 13 , Bali-aga je kako se vidi, u vrijeme po- 15 Omer Nakičević, Arapsko-islamske zna- džaka iz 1550. godine, 23. pisa 1574. godine bio živ, što znači da nosti i glavne škole od XV do XVII vije- 8 Godine 1550. u varoši su upisane 84 je džamiju podigao između ove i 1550. ka (Sarajevo, Mostar, Prusac), Sarajevo kuće muslimana sa 2 neoženjena lica, te godine. Umro je prije 1585.godine, jer 1999, 51–54. 6 kuća nemuslimana. F. Spaho, Opšir- se u defteru iz te godine spominje kao 15 Ovdje se vjerovatno radilo o polaznici- ni popis Kliškog sandžaka, iz 1550. godi- umrli. BOA TTD No. 622/96. ma različitih halki, a ne o pravim stu- ne, 334. U BOA, TTD No. 440 upisani 14 A,TDBO T No. 533 – godine 1574. u dentima, s obzirom na to da su to bili su timari 41 posadnika tvrđave Akhisar, Mahali časne džamije sultana Bajezid nosioci domaćinstva.

Novi Muallim • zima 2015 • god. XVI • br. 64 4 tema broja

Iako je u popisu iz 1585. godine je bilo razvijeno i školstvo, što je je, kako se i opisuje u bilješci, bilo na broj upisanih stanovnika smanjen svakako vezano i za zavije, a među raskršću puteva koji su vodili u sve skoro za trećinu, Akhisar se zapravo i stanovnicima nalazimo upisane “one okolne sandžake i dalje.22 Osim toga, dalje razvija, kako po pitanju zanatstva, koji traže znanje”, tâlibu’l-ilm. ta bi dva lokaliteta istog imena bila uz postojanje esnafskog sistema,16 Međutim, popis Kliškog sandžaka u neposrednoj blizini, što je potpuno tako i trgovine: iznos tržne takse je iz 1604. godine daje nove podatke, koji nelogično i u tom periodu se ne su- ove godine trostruko veći u odnosu nisu u saglasnosti s nekim postavkama sreće ni kao pojava, a kamoli praksa.23 na prethodni popis. Do smanjenja u vezi s djelovanjem Hasana Kafije. Ipak, iako je Adem Handžić uočio broja stanovništva vjerovatno je do­ Većina autora smatra da se loka- da se Mahala Hasan-efendije odnosi šlo preseljavanjem, jednim dijelom i litet Nevabad, gdje je Kafija radio upravo na Pruščaka, on nije povezao planski, stanovnika kasabe u novoo- i živio određeni period vremena, ove lokalitete, naprotiv, smatra da se snovane kasabe, kakva je bila Česta, odnosi na lokaciju u samom Pruscu. radi upravo o dva lokaliteta.24 eNaše j kao i kretanjem stanovnika prema Pa i sami naziv, novo naselje, navodi mišljenje da se naziv Nevabad odnosi sjevernijim predjelima Carstva. na takav zaključak. Međutim, u ovom na Donji Vakuf. Kad Evlija Čelebija Kasaba Akhisar/Prusac nastavlja sandžaku, u blizini Prusca, bila je govori o tom lokalitetu, on kaže: “Za i u XVII stoljeću svoj uspon. Godi- osnovana već spomenuta kasaba svoje učenike i stare prijatelje podigao ne 1604. u Akhisaru i dalje postoje Novasel, drugim imenom Nevabad, je (Kafija) na jednom prostranom i tri mahale oko navedenih džamija, današnji Donji Vakuf, koja je od plodnom mjestu novo naselje poput Mahala časne džamije sultana Baje- Prusca udaljena 5-6 kilometara na kasabe, koje zovu Nevâbâd.”25 Na- zid-hana17, Mahala časne džamije sjever. Ta kasaba je upisana u spo- protiv, lokalitet Srt u Pruscu, za koji umrlog Jahja-paše18, te Mahala časne menutome popisu iz 1604. godine, i se uobičajeno misli da je Nevabad, džamije umrlog Bali-age.19 Iako se nema sumnje da se radi o njoj, pošto jeste jedna prirodna izvišica i ne liči i dalje smanjuje broj stanovnika u se u bilješci na samom početku upisa na prostrano i plodno mjesto. Dalje mahalama, doduše neznatno, vidi se navodi rijeka Vrbas i most preko Čelebija navodi: “Kako se ovaj prag da se grad sa svim svojim funkcijama Vrbasa. U njoj se te godine navodi sreće (turbe) nalazi pred Akhisarom razvija i napreduje: upisana je dosta mahala džamije Ibrahim-bega, sina na drumu u kasabu Nevabad, on je visoka tržna taksa, a broj zanatlija Malkočevog, te Mahala Hasan- postao hodočašće Bogu odanih pu­ je prilično visok. Dosta je dućana u -efendije sa džamijom Mehmeda tnika i namjernika”.25 Ovdje je prili­ posjedu vakufa, a u posjedu pojedinaca Čelebije.21 Iako se ovdje ne navode čno jasno naznačeno da ne postoje dva moralo ih je biti i više. Uvakufljeni bliži podaci o spomenutom Hasan- Nevabada. Kako je već spomenuto, su prihodi i karavan-saraja, o kojemu -efendiji, jasno je da je to ličnost koja udaljenost između Prusca i Donjeg defteri pružaju malo podataka. Kara- uživa veliki ugled samom činjenicom Vakufa je zaista mala, te je moguće da van-saraj je dio vakufa Omer-bega, da je mahala nazvana po njemu, a su se aktivnosti Pruščakove odvijale Malkoč-begovog sina, koji je 1585. ne po graditelju džamije. To je vrlo na ova oba lokaliteta. godine upisan kao miralaj live Klis. Uz rijedak slučaj u popisima općenito. Kasaba Novasel je bila značajno njega je vakif dao podići i most preko To znači da je Hasan Kafija za- razvijena, skoro tri četvrtine domaćina potoka u blizini samog Akhisara, te pravo djelovao i radio i u Novaselu/ navedeni su sa svojim zanimanjima, jednu tekiju, odnosno zaviju.20 oT je Nevabadu, odnosno Donjem Vakufu, pa se čini i vrlo razvijenim zanatskim jedina tekija koja se ovdje spominje, što je sasvim logično: naselje je bilo centrom. Zanati su vrlo raznovrsni, a ali ih je vjerovatno bilo više. U kasabi u blizini Prusca, sjedišta kadiluka, ali najbrojniji su prerađivači kože (tabaci,

16 Već je zapravo 1574. godine u Akhisa- 20 A,TDBO T No. 533/107; BOA, TTD upravo u vezi sa doseljavanjem vlaškog ru zabilježeno postojanje esnafa tabaka. No. 622/102. stanovništva.. Vidjeti opširnije u nave- BOA TTD No. 533. 21 K,TDT T No. 475/79–80. U prvoj ma- denom radu Adema Handžića. 17 Džamija je imala imama, koji je isto- hali bilo je upisano 112 domaćina sa 27 24 A. Handžić, “O formiranju nekih grad- vremeno bio i hatib, i mujezina, a tro­ neoženjenih lica, a u drugoj 40 domaći- skih naselja...”, 150–151. škovi su podmirivani iz prihoda nahije na sa 6 oženjenih lica. 25 , Isto 134. Neretva. TK, TTD No. 475/53. 22 KTDT T No. 475/79. 26 K,TDT T No. 475/79–80. U obje ma- 18 Džamija je imala jednog hatiba, jednog 23 U nahiji Uskopje je, istina, postojalo i hale upisana su 22 tabaka, 6 sarača,18 imama, dva mujezina, kajjima, mutevel­ selo Novasel, drugim imenom Krstjan, kovača, 16 mutapčija, 6 krojača, 1 kr- liju. Prihod njenog vakufa dolazio je od ali se radi o selu naseljenom stanovni­ znar, 12 trgovaca, 9 čizmara, 1 paš- gotovog novca, kirije od deset dućana i štvom vlaškog statusa, za koje se vidi da makčija-obućar, 3 kolara, 2 drvara, 4 karavan-saraja. Isto. je doseljeno upravo po tome što su selu samardžija, 3 čekrčija, 4 grnčara-lon- 19 Isto, 43, 44. Džamija je imala imama/ dali svoje ime, bez obzira na to što je selo čara, 4 kalajdžija, 1 mesar, 1 svjećar. hatiba, mujezina, poslužitelja, a prihod već odranije imalo svoje drugačije ime. Jedan domaćin je upisan kao karban- joj je dolazio od uvakufljenog gotovog To je uobičajena pojava u ovo vrijeme, han, vjerovatno domaćin ili čak i vla- novca, bašče, 2 kuće, 9 dućana i 4 mlina. a posebno se može uočiti u ovoj nahiji, snik nekog prenoćišta.

5 Novi Muallim • zima 2015 • god. XVI • br. 64 tema broja sarači), a zatim građevinci (kovači, nekom obimu, bili su čak svrstani u urušavanja. Korupcija, nepotizam, tesari), te trgovci.26 U blizini kasabe asker, povlaštenu klasu u osmanskom nepoštivanje utvrđenog reda i poretka, dva puta godišnje održavali su se društvu, te su za svoju službu imali doveli su do toga da je Osmanska trgovački sajmovi. plaću, bilo novčanu, bilo u vidu ze- država počela doživljavati poraze i na Kako je stanovništvo kasabe počet- mljišnih posjeda. Te se službe nisu vojnom polju, koji su se onda odrazili kom XVII stoljeća bilo u potpunosti isključivale, dakle vojnik je mogao na svaku ljudsku djelatnost u njoj. muslimansko, znači da se ono kao biti i pjesnik i sufija. Zoran primjer Te negativne pojave nisu dozvolile da takvo zapravo i doseljavalo iz okolnih tome upravo je i sam Pruščak, ali i država prati napredak kojeg su posti- gradskih naselja, te iz sela u okolini, druge ličnosti iz različitih perioda: u gla evropska carstva, njihovi protivnici. koja su već ranije bila islamizirana. vremenu neposredno nakon Prušča- Nakon teškog poraza Osmanlija kod Evlija Čelebija ga navodi pod kove smrti, Aga-dede iz Dobora bio Siska 1593. godine, te nakon Dugog nazivom “Uskopye vakfı” kao “najveću je dizdar tvrđave Dobor u Bosanskom rata sa Austrijom (1593–1606), zapo- kasabu u bosanskom sandžaku”.27 I sandžaku, zatim pjesnik, a bio je i čeo je doduše lagani, ali pokazalo se i pored očitih netačnosti (“bosanski murid šejha Hasana, nastanjenog u neminovni, pad snage ove države, koji sandžak“) i pretjerivanja (“svega Požegi, centru Požeškog sandžaka.28 je rezultirao gubitkom kompletnog trideset džamija“), ovaj Evlijin po- Aga-dede je šejha često posjećivao, što teritorija sjeverno od Save. datak je značajan zbog toga što su činile i ostale njegove pristalice “iz Akhisar je ostao u sastavu Kli­ pokazuje koliko se Novasel razvio bližih i daljih mjesta”. Znači, udalje- škog sandžaka i nakon Kandijskog od početka stoljeća. nost nije bila prepreka za komunika- rata, dakle i nakon gubitka samog U takvom vremenu, kada je i ciju, razmjenu iskustava, savjetovanja. Klisa godine 1648. Razvijao se i ekonomska osnova bila dosta jaka Pogotovo je takva saradnja postojala dalje kao kasaba, a posebno kao i stabilna, moglo se razvijati i obra- između učenjaka, stanovnika bližih kulturno-prosvjetni centar, što po- zovanje i nauka, u područjima koja naselja, kao što su Livno, Sarajevo, sebno pokazuje djelovanje Hasana su tada bila predmet interesovanja Banja Luka, i slično. Kafije Pruščaka i drugih istaknutih naučnika ne samo kod Osmanlija, Međutim, činjenica je da je već učenjaka nakon njega29. nego i šire. Kako su nauku i obra- pred kraj XVI stoljeća došlo do Nakon ukinuća Kliškog sandžaka zovanje podupirali i cijenili i sami urušavanja “idilične” slike u razvoju 1826. godine i administrativnih i dru- osmanski sultani, tako su je gledali i Osmanske države. Upravo činjenice gih reformi, pripadao je Travničkom svi njihovi službenici, višeg ili nižeg koje su navele Hasana Kafiju da piše kajmakamluku, odnosno sandžaku, ranga. Vjerski službenici, koji su se svoja djela, posebno ona koja se tiču ali je i u tom okviru imao značajnu takođe morali baviti naukom bar u upravljanja državom, dovele su do toga ulogu sjedišta kadiluka.

27 E. Čelebi, Putopis, 129. monografija, poznata su nam još neka 55–82; Nevena Krstić, “Mustafa ibn 28 Osman A. Sokolović, “Pjesnik Aga- imena, npr. Ibrahim Munib Akhisari, Muhammad al-Aqhisari (Pruščanin): -dede iz Dobor-grada o svome zaviča- Mustafa ibn Muhammed Akhisari, Rasprava o kafi, duvanu i pićima”, ju i pogibiji Osmana II”, Anali GHB I, obojica iz XVIII stoljeća. Vidjeti više: POF XX-XXI/1970-71., OIS, Sarajevo Sarajevo, 1972. H. Šabanović, “Hasan Kafi Pruščak”, 1974., str. 71–107; S. Trako, “Ibrahim 29 Osim Hasana Kafije Pruščaka, o čijem 5–31; isti rad objavljen je na engle- Munib Akhisari..., 215–245. radu postoji veći broj studija i jedna skom jeziku u POF 50/202 (2002),

Summary املــوــجز AKHISAR IN TIME OF HASAN KAFI أقحصار يف زمن حسن اكيف Dr. Fazileta Hafizović د. فاضلة حافظوفيتش This article presents Akhisar (Prusac), a place where Hasan Kafi يقدم هذا ابلحث – استنادا إىل املصادر واملرا عــج املوثوقة – عرضا Pruščak (1544–1615/16), according to the available relevant ملدينة آقحصار )بروستاتس( مسقط رأس حسن اكيف بروشتشاك sources was born and later lived. Documented reference of Akhisar is found in Qanun-nama of Sanjak of Bosnia from the )4451-5161/61(، وماكن عيشه فيما بعد. وقد تم توثيق ذكر آقحصار year 1516. More detailed data of Akhisar settlement is found يف ’قانون نامة’ اخلاص بسنجق ابلوسنة لعام 6151، أما املعلومات in records of census of Sanjak of Klis, to which this area was اتلفصيلية عن آقحصار فقد ذكرت يف إحصاءات سنجق لكيس اذلي adjoined after its establishment in 1537. In the first census of Akhisar within the Sanjak of Klis dating from the year 1550, it أحلقت به هذه املنطقة بعد تأسيسه سنة 7351. فيف أول إحصاء was classified, in terms of significance, first as a fort and later as لسجنق لكيس سنة 0551 تم تصنيف آقحصار ىلع أنها قلعة، ويف اعم

Novi Muallim • zima 2015 • god. XVI • br. 64 6 tema broja

a varoš (settlement). In year 1574 Akhisar is recorded as kasaba 4751 سجلت قصبة مما يعين أنها استوفت الرشوط ذللك. وبعد حرب (small city), what tells us it fulfilled all the requirements for changing the status from varoš to kasaba. After the Cretan War كريت أي بعد خسارة لكيس نفسها سنة 8461 بقيت ضمن سنجق and after the loss of Klis earlier in the year 1648, it remained a لكيس، وتطورت آقحصار تلصبح مركزا ثقافيا تعليميا، ويشهد ىلع part of the Sanjak of Klis. It developed as kasaba, especially as a ذلك عمل حسن اكيف بروشتشاك فيها وغريه من العلماء ابلارزين من cultural and educational centre, which particularly reflects the efforts of Hasan Kafi Pruščak and other eminent scholars that بعده. ومن أ لحتديد ــجأكرث دقة لألماكن اليت اعش وعمل فيها followed. With the intention to determine precise location حسن اكيف فإن الاكتبة حللت املصادر بعناية وقدمت مواقع مثل where Kafi lived and worked a certain period, the author here ,also presents locality of Nevabad/Novasel todays Donji Vakuf نيفاباد/نوفاسيل، وخر ت ــجبنتيجة مفادها أن حسن اكيف إىل ــجانب and concludes that Hasan Kafi actually worked there at the عمله يف آقحصار، قد عمل يف نيفاباد / نوفاسيل / دونيي وقف. same time while living and working in Akhisar. ,Key words: Hasan Kafi Pruščak, Sanjak of Klis, Akhisar/Prusac اللكمات الرئيسة: حسن اكيف بروشتشاك، سنجق لكيس، آقحصار/ Novasel/Nevabad/Donji Vakuf بروساتس، نوفاسيل / نيفاباد / دونيي وقف.

7 Novi Muallim • zima 2015 • god. XVI • br. 64