Die Neerslag Van Art Deco in Suid- Afrika As Manifestasie Van ‘N Internasionale Tydgees En Styl, Met Spesifieke Verwysing Na Die Argitektuur
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DIE NEERSLAG VAN ART DECO IN SUID- AFRIKA AS MANIFESTASIE VAN ‘N INTERNASIONALE TYDGEES EN STYL, MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE ARGITEKTUUR WILLEMLNA VAN DER LINDE (nee DORFLING) Proefskrif ingelewer ter voldoening aan die vereistes vir die Graad D.Phil in die Lettere en Wysbegeerte (Afrikaanse Kultuurgeskiedenis) aan die Universiteit Stellenbosch Promotor: Dr. M. Burden Maart 2000 Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ VERKLARING Ek, die ondergetekende, verklaar hiermee dat die werk in hierdie proefskrif vervat, my eie oorspronklike werk is en dat ek dit nie vantevore in die geheel of gedeeltelik by enige ander universiteit ter verkryging van 'n graad voorgele het nie. HANDTEKENING DATUM Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ OPSOMMING Die term Art Deco is afgelei van die wereldbekende 1925-uitstalling wat in Parys, Frankryk plaasgevind het, naamlik L'Exposition des Arts Decoratifs et Industriels Modernes, en het eers in 1966 in gebruik gekom. Dit verwys na die styl wat gedurende die 1920's ontwikkel het en 'n hoogtepunt in die 1930's bereik het. Art Deco is 'n modemistiese styl en vorm deel van die Modeme Beweging. Daar bestaan vele vervormings, vermengings en vertakkings van die styl. Die gedaantes wat die styl aangeneem het, het van die avant-garde na die klassieke gewissel. Dit was 'n volkome of totale styl wat op diverse terreine van die stoflike en geestelike kultuur tot uiting gekom het, byvoorbeeld in meubelontwerp, kleredrag, motorontwerp en veral ook in die argitektuur. Die tydperk tussen die twee wereldoorloe was tekenend van snelle vooruitgang op tegnologiese gebied, wat aangewend is om Art Deco-produkte te vervaardig. Die era is gekenmerk deur nuwe materiale en boumetodes wat die modemistiese gees van die tyd weerspieel het. Die roaring twenties was die era van die geemansipeerde vrou, bekend as die flapper en die era van skemerpartytjies, jazz en Charleston. Dit was 'n opwindende era waarin die mens van die ellendes van die voorafgaande Wereldoorlog probeer wegkom het. Gedurende die 1920's en 1930's is die Art Deco-styl in argitektuur in Europa, Asie, Brittanje, Amerika, Nieu-Seeland, Australia, Afrika en in die besonder in Suid-Afrika aangewend. Die belangrikste kenmerk waaraan Art Deco-geboue geidentifiseer kan word, is die van beklemtoonde vertikaliteit in fasades. Verskeie kenmerke waaraan Art Deco- geboue gekenmerk word is die elemente van horisontaliteit, geronde hoeke en lyne wat 'n vaartbelynde voorkoms skep. Skeepsstyl-elemente soos die van patryspoortvensters en Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ skeepsrelings wat 'n invloed van ekspressionisme toon, was algemeen in Art Deco- argitektuur. Die ziggoeratvorm of trapvormige terugplasing van boumassas is vrylik gebruik. Geometriese vorms, borswerings, platdakke en die sigsag chevronmotief is in die meeste Art Deco-ontwerpe geinkorporeer. Die Art Deco-styl het op alle terreine van die Suid-Afrikaanse argitektuur gedurende die toepaslike jare 'n neerslag gevind. Dit sluit openbare, kommersiele, residensiele, vermaaklikheids-, sport en ontspanning, kerklike, industriele geboue en monumente in. Alhoewel Suid-Afrikaanse geboue dikwels 'n kleiner formaat as oorsese geboue aangeneem het, was dit volwaardige Art Deco-geboue binne die konteks van 'n internasionale styl. Plaaslik het die styl wel 'n eie karakter aangeneem, veral weens die gebruik van plaaslike boumateriale soos marmer en sandsteen. Ook wat die omamentele aspek betref, het Suid-Afrikaanse argitektuur sy eie stempel op die styl afgedruk aangesien Suid-Afrikaanse flora en fauna as versieringsmotiewe gebruik is. Daar het 'n definitiewe neerslag van die Art Deco-styl in Suid-Afrikaanse argitektuur plaasgevind, wat dit onbetwisbaar 'n manifestasie van 'n internasionale styl maak. Suid- Vfrikaanse Deco neem 'n besondere plek binne die internasionale Art Deco-styl in, waartoe die besondere plaaslike karakter baie bydra. Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ SUMMARY The term Art Deco is derived from the renowned 1925 exhibition that took place in Paris, France namely L'Exposition des Arts Decoratifs et Industriels Modernes and only came about in 1966. It refers to the style that developed during the 1920's and reached a climax in the 1930's. Art Deco was a modernistic style and part of the Modern Movement. Many transformations, mixtures and ramifications of the style exist. The appearance of the style ranged from the avant garde to the classic. It was a complete and total style that manifested in diverse areas of the material and spiritual culture, for example furniture design, clothing, motor design and especially in architecture. The era between the two World Wars was characterised by a vast technological progress which was put to use in creating Art Deco products. The era was distinguished by new materials and building methods that reflected the modernistic time spirit. The roaring twenties was the age of the emancipated woman, known as the flapper and the age of cocktail parties, jazz and Charleston. It was an exciting era where man attempts to escape the sorrows of the previous world war. Art Deco was the prevailing style in architecture during the 1920's and 1930's. It was the style that was applied in architecture in Europa, Asia, Britain, America, New Zealand, Australia, Africa and particularly in South Africa. The most outstanding feature identifying Art Deco buildings was the emphasised verticality in facades. Further features of Art Deco buildings are the features of horizontality and curved lines and rounded corners which created a streamlined appearance. Ship style elements such as porthole windows and ship rails that showed an influence of expressionism were commonly used in Art Deco architecture. The ziggurat shape or stepped back building masses was used frequently. Geometrical shapes, parapets, flat roofs and the zigzag chevron motive were incorporated in designs. The Art Deco-style manifested in all areas of the South African architecture during the applicable Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ years. It embraced public, commercial, residential, entertainment, sport and recreational, ecclesiastical, industrial buildings and monuments. Although South African buildings often were of smaller format, they were fully fledged Art Deco buildings within the context of an international style. South African Art Deco buildings often had their own character due to local building materials such as South African marble and sandstone. South African architecture made its mark on the style of the ornamentation by the usage of local fauna and flora as decorative motifs. A definite manifestation of the Art Deco style occurred in South African architecture as an international style. South African Deco occupies a special place within the international Art Deco style, because of the contribution of the predominant local character. Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ BEDANKINGS Ek wil graag die volgende persone en instansies bedank: • dr M Burden, my promotor, vir haar leiding; • Hendrik van der Linde, my eggenoot, vir sy ondersteuning en aanmoediging; • Erica Baldwin vir die vaardige wyse waarop sy die tikwerk behartig het; • my familie en vriende vir hul belangstelling; • die Universiteit van Stellenbosch vir die toekenning van die JBM Hertzog- en Stellenbosch 2000-beurs; • die Universiteit van Pretoria se Departement van Argitektuur vir die gebruik van hul biblioteek en die beskikbaarstelling van navorsingsmateriaal. FEBRUARIE 2000 W VAN DER LINDE Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ INHOUDSOPGAWE INLEIDING 1 DIE OORSPRONG, ONTWIKKELING EN MANIFESTASIE VAN ART DECO 8 Art Deco as naam vir 'n internasionale styl 8 Art Deco per definisie 9 Die aard (geneigdheid) van Art Deco 11 Die verband tussen Art Nouveau en Art Deco 13 Kunsstrominge waardeur Art Deco bei'nvloed is 16 Kubisme 16 Fauvisme 17 Ekspressionisme 18 Futurisme 19 Konstruktivisme 20 Orphisme 21 Surrealisme 22 Neo-Plastisisme 23 Ander bewegings en faktore wat 'n invloed op Art Deco gehad het 24 Die Ballets Russes 24 Die Bauhaus 26 L’esprit Nouveau 27 De Stijl 28 Kruisbe'invloeding van verskillende dissiplines 29 Die invloed van die masjien 30 Lande en volkere wat tot die ontwikkeling van die Art Deco-styl bygedra het 30 Die Ooste 30 Egipte 33 Afrika en die Nabye Ooste 35 Rooihuide (Indiane) Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ 1.8 Die sosiale klimaat van die tussen-oorlogse jare en die invloed daarvan op die Art Deco-styl 38 1.8.1 Die gees van die tyd 38 1.8.2 Die emansipasie van die vrou 39 1.8.3 Die pasrykes (Nouveaux Riches) 42 1.8.4 Die skemerparty (cocktail party) 43 1.8.5 Jazz, nagklubs, Tango en Charleston 45 1.9 Die ekonomiese klimaat en die invloed daarvan op die Art Deco-styl 49 1.10 Die politieke klimaat van die tussen-oorlogse jare en die invloed daarvan op die Art Deco-styl 53 1.11 Uitstallings wat bygedra het tot die verspreiding en manifestasie van Art Deco 57 1.12 Die herlewing van Art Deco 59 Gevolgtrekking 62 2 DEE MANIFESTASIE VAN ART DECO AS INTERNASIONALE ARGITEKTUURSTYL 63 Inleiding 63 2.1 Die politieke, ekonomiese en sosiale agtergrond in Suid-Afrika 64 2.2 Art Deco-argitektuur op verskillende kontinente 66 2.2.1 Europa (Frankryk, Duitsland en Nederland) 66 2.2.2 Brittanje 67 2.2.3 Amerika 67 2.2.4 Nieu-Seeland en Australie 69 2.2.5 Noord-Afrika en Suia-Afrika 70 2.3 Diverse terreine van die argitektuur waarin Art Deco vergestalt 72 2.3.1 Privaatwonings 72 2.3.2 Wolkekrabbers (kommersiele geboue, hotelle en woonstelgeboue) 74 2.3.3 Bioskoopteaters en ander sake-ondememings 76 2.4 Art Deco-kenmerke 78 2.4.1 Vertikaliteit en horisontaliteit 78 2.4.2 Trapvorm 79 2.4.3 Toringvorm 81 2.4.4 Dakke 81 2.4.5 Beklemtoonde ingange 82 2.4.6 Stoepe 82 Stellenbosch University http://scholar.sun.ac.za/ 2.4.7 Skeepstyl-elemente 82 2.4.8 Bevenstering en geometrie 83 2.4.9 Versiering 84 2.4.10 Kleurgebruik 86 2.4.11 Simmetrie 87 2.5 Drie wereldbekende geboue as Art Deco-prototipes 88 2.5.1 Die Chryslergebou 88 2.5.2 Die Empire Stategebou 92 2.5.3 Die Hoovergebou 94 2.6 Boumateriale wat algemeen in die Art Deco-styl gebruik is 96 Gevolgtrekking 99 3.