CEMİL KOÇAK • Uzlaşma İletişim Yayınları 2284 • Araştırma-İnceleme Dizisi 377 ISBN-13: 978-975-05-1906-2 • ISBN-13: 978-975-05-0758-8 (Tk
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
CEMİL KOÇAK • Uzlaşma İletişim Yayınları 2284 • Araştırma-İnceleme Dizisi 377 ISBN-13: 978-975-05-1906-2 • ISBN-13: 978-975-05-0758-8 (Tk. No.) © 2016 İletişim Yayıncılık A. Ş. 1. BASKI 2016, İstanbul EDİTÖR Kerem Ünüvar KAPAK Suat Aysu UYGULAMA Hüsnü Abbas DÜZELTİ Remzi Abbas DİZİN Ayla Duru Karadağ BASKI ve CİLT Ayhan Matbaası · SERTİFİKA NO. 22749 Mahmutbey Mahallesi, Devekaldırımı Caddesi, Gelincik Sokak, No: 6/3 Bağcılar, İstanbul Tel: 212.445 32 38 • Faks: 212.445 05 63 İletişim Yayınları · SERTİFİKA NO. 10721 Binbirdirek Meydanı Sokak, İletişim Han 3, Fatih 34122 İstanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 • Faks: 212.516 12 58 e-mail: [email protected] • web: www.iletisim.com.tr CEMİL KOÇAK Uzlaşma Türkiye’de İki Partili Siyâsî Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) CİLT 5 CEMİL KOÇAK 1956’da İzmir’de doğdu. Orta öğrenimini İzmir’de tamamladıktan sonra, 1978’de SBF Basın-Yayın Yüksek Okulu’ndan mezun oldu. SBF’de yüksek lisans ve doktora eğitimine devâm etti (1978-1980). Âfet İnan Târih Araştırmaları Ödülü’nü kazanan (1990) Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938-1945) yazarın doktora tezidir (1985). Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi doktorasından sonra, 1991 yılında Siyasal ve Sosyal Bilimler doçenti oldu. Abdülhamid’in Mirası (1990) ile Sedat Simavi Vakfı Sosyal Bilimler Ödülü’nü kazanan (1991) Türk-Alman İlişkileri (1923-1939) (1991) adlı araştırmaları yayımlandı. Makaleleri ve kitap tanıtım yazıları, başta Ta- rih ve Toplum ve Toplumsal Tarih olmak üzere, çeşitli dergilerde yayımlandı. Samet Ağaoğlu’nun Siyâsî Günlük; Demokrat Parti’nin Kuruluşu adını taşıyan günlüğünü (1992) ve Haldun Derin’in Çankaya Özel Kalemini Anımsarken (1933-1951) adlı anılarını (1995) yayına hazırladı. Sabancı Üniversitesi tarafından 1998 yılında ya- yımlanan Birinci Meclis adlı kitabın da editörlüğünü yaptı. 2003 yılında İletişim Ya- yınları tarafından Umûmî Müfettişlikler (1927-1952) adlı kitabı yayımlandı. Belgelerle Heyeti Mahsusalar kitabı da yine aynı yayınevinden 2005 yılında çıktı. Bunu Belge- lerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası kitabı (2006) izledi. Geçmişiniz İtinayla Temizlenir (2009) ve Tek Parti Döneminde Muhalif Sesler (2011) başlıklı kitaplarında çeşitli yazılarını bir araya topladı. Türkiye’de İki Partili Siyâsî Sistemin Kuruluş Yılları: İkinci Parti (cilt 1) adlı çalışması 2010’da, serinin ikinci cildi İktidar ve Demokratlar 2012’de, üçüncü cilt Rejim Krizi adıyla 2013’te, dördüncü cilt de Dönüşüm: Ordu, Din, Hukuk, Ekonomi ve Politika adıyla 2015’te yılında yayımlandı. 1984-1999 yılları arasında TÜBİTAK’ta çalışan ve 2007’de profesör olan yazar, halen Sabancı Üniver- sitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak, yakın dönem siyâsî târihimizle ilgili araştırmalarını sürdürmektedir. YAZARIN KAYNAKÇA NOTU: Okuyucuların tam bir kaynakça künyesi elde edebilmeleri için son cilde kadar sabretmeleri gerekecek. Gerçi her cildin dipnotlarında kaynakları olabildiğince açık bir şekilde belirtiyorum, fakat yine de tam künyelerine ancak son ciltte yer verebileceğim. Bununla bir- likte her cildin ayrı bir dizini bulunmaktadır. İÇİNDEKİLER GİRİŞ ........................................................................................................................................... 9 BİRİNCİ BÖLÜM UZLAŞMA: 12 TEMMUZ BEYANNÂMESİ ...................11 1. 12 TEMMUZ’A DOĞRU ...................................................................................12 Haziran Görüşmeleri ........................................................................................13 Temmuz Görüşmeleri ......................................................................................35 2. 12 TEMMUZ BEYANNÂMESİ ......................................................................50 ARA EK I: 12 Temmuz Beyannâmesi (11 Temmuz 1947) ..................................51 İKİNCİ BÖLÜM İKTİDARDA ÇATLAMALAR .............................................................63 1. CHP’DE YOL AYRIMI .........................................................................................63 2. PARTİ İÇİ MUHALEFET: 35’LER .................................................................80 3. PEKER HÜKÛMETİ’NDE DEĞİŞİKLİK ....................................................93 4. PEKER HÜKÛMETİ’NİN İSTİFÂSI ..............................................................99 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MUHALEFETTE KIRILMALAR ..................................................109 1. DP’DE YOL AYRIMI .........................................................................................109 2. DP’DE AYRILIK SİNYALLERİ .....................................................................117 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BİRİNCİ HASAN SAKA HÜKÛMETİ ................................125 1. BİRİNCİ HASAN SAKA HÜKÛMETİ’NİN KURULUŞU ............125 2. BİRİNCİ HASAN SAKA HÜKÛMETİ’NİN PROGRAMI ............137 BEŞİNCİ BÖLÜM CHP YEDİNCİ BÜYÜK KURULTAYI ................................151 1. KURULTAY ÖNCESİNDE CHP’DE VE BASINDA TARTIŞMALAR ...............................................151 2. CHP YEDİNCİ BÜYÜK KURULTAYI’NIN AÇILIŞI .......................175 3. YENİ ZİHNİYETİN İLK TEZÂHÜRLERİ .................................................177 4. CHP GENEL BAŞKANI İSMET İNÖNÜ’NÜN KONUŞMASI .........................................................................................................183 5. YENİ ZİHNİYETİN TEZÂHÜRLERİ DEVÂM EDİYOR: KOMİSYONLARIN SEÇİMİ, AÇIK VE GİZLİ OYLAMA TARTIŞMALARI VE CHP UMÛMÎ İDÂRE HEYETİ’NİN FAALİYET RAPORU ..........................................................................................185 6. CHP GENEL SEKRETERİ HİLMİ URAN’IN “PARTİ İŞLERİNE DÂİR SÖYLEVİ” ........................................................188 7. “PARTİ İŞLERİNE DÂİR” GÖRÜŞLER, ELEŞTİRİLER VE TARTIŞMALAR ............................................................190 8. HALKEVLERİ KOMİSYONU RAPORU VE HALKEVLERİ ÜZERİNE GÖRÜŞLER, ELEŞTİRİLER VE TARTIŞMALAR ............................................................207 9. HALKEVLERİ VE SONRASI .........................................................................215 10. TÜZÜK KOMİSYONU RAPORU VE TÜZÜK TASARISI ÜZERİNDE GÖRÜŞLER, ELEŞTİRİLER VE TARTIŞMALAR ............................................................216 ARA EK II: CHP Tüzüğü (1947) ..................................................................................288 11. PROGRAM KOMİSYONU RAPORU VE PROGRAM ÜZERİNDEKİ GÖRÜŞLER, ELEŞTİRİLER VE TARTIŞMALAR ............................................................307 ARA EK III: CHP Programı (1947) ............................................................................317 12. SEÇİMLER .................................................................................................................329 13. RECEP PEKER’İN İSTİFÂSI VESİLESİYLE PARTİ İÇİNDE YAŞANAN TARTIŞMALARIN GÖRÜŞÜLMESİ ....................................................................................................339 14. KURULTAY SONRASINDA CHP TEŞKİLÂTI VE PARTİDE DEĞİŞİKLİKLER ....................................................................351 15. KURULTAY SONRASINDA PARTİ İÇİ AYRIŞMALAR: RECEP PEKER-NİHAT ERİM POLEMİĞİ .............................................360 ALTINCI BÖLÜM PARTİLER ARASINDA YAKINLAŞMA ...........................367 1. SIKIYÖNETİMİN KALDIRILMASI ...........................................................368 2. MİLLETVEKİLİ MAAŞLARINA ZAM: DP’DE AYRIŞMANIN BAŞLANGICI ......................................................369 3. 1948 YILI BÜTÇE KÂNUNU TASARISI ÜZERİNDEKİ GÖRÜŞMELER VE TARTIŞMALAR ......................373 4. POLİS VAZİFE VE SALÂHİYET KÂNUNU’NUN 18. MADDESİNİN KALDIRILMASI ........................................................376 5. SEÇİM KÂNUNUNDA DEĞİŞİKLİK (I) ................................................383 YEDİNCİ BÖLÜM ÜÇÜNCÜ PARTİ ..............................................................................................399 1. DP’DE MUHALEFETİN İSYÂNI ................................................................400 2. “ÜÇÜNCÜ PARTİ”: MİLLET PARTİSİ’NİN KURULUŞU ..........465 Millet Partisi’nin Programı .......................................................................477 ARA EK IV: Millet Partisi Programı .........................................................................480 Millet Partisi’nin Tüzüğü ...........................................................................493 ARA EK V: Millet Partisi Tüzüğü ...............................................................................494 SEKİZİNCİ BÖLÜM DEMOKRAT PARTİ İKİNCİ BÜYÜK KONGRESİ ...........................................................507 1. KONGRE ÖNCESİNDEKİ ÇATLAMA VE PARÇALANMA ....509 Demokrat Parti Kurucuları Bu Dâvânın Adamı Değildirler .............................................................509 2. DP İKİNCİ BÜYÜK KONGRESİ .................................................................522 ARA EK VI: [Demokrat Parti] İkinci Büyük Kongre[si] Müzâkere Usûlleri .....................................................................................................522 ARA EK VII: Demokrat Parti Birinci Büyük Kongresi’nde Kabûl Edilen Ana Dâvâlar Komisyonu Raporu: Hürriyet Misâkı (Millî Teminat Andı) ..................................................................536 3. YENİ PARTİ PROGRAMI ...............................................................................538 4. YENİ PARTİ TÜZÜĞÜ ......................................................................................550 ARA EK IX: Demokrat Parti Tüzüğü (1949) ..........................................................555 5. DP’NİN YENİ YÖNETİM