Levenskroniek Van Elias Canetti 1905-1994 & Postuum
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) De mens is het verwandlungsdier: Elias Canetti over verwandlung, massa en meer Hageraats, G.J.E.M. Publication date 2012 Link to publication Citation for published version (APA): Hageraats, G. J. E. M. (2012). De mens is het verwandlungsdier: Elias Canetti over verwandlung, massa en meer. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:29 Sep 2021 Levenskroniek van Elias Canetti 1905-1994 & postuum ‘Dat anderen aan mijn leven zullen friemelen, vervult mij met weerzin. Onder hun handen zal het een ander leven worden. Ik wil het echter zo hebben als het werkelijk was. Een middel vinden zijn leven zo te verbergen dat het slechts zichtbaar wordt voor degenen die slim genoeg zijn het niet te verminken’. (Canetti, Vliegenpijn, p. 93) 1905 juli 25 • Geboren om 13.00 u. in Roestsjoek (=Rustchuk = Ruse = Roese), Bulgarije (volgens de oude kalender: 12 juli) als sefardisch-joodse oudste zoon van Jacques Canetti (1882-1912) en Mathilde Arditti (1885-1937). 1909 • Broer Nissim (vanaf 1940: Jacques) geboren. Canetti’s geboortehuis in Ruse, Bulgarije Gurkostraat 33 (nu nr. 13) [http://www.3sat.de/ard/sendung/81380/index.html] 1911 januari 23 • Broer Georges geboren. juni • Familie verhuist naar Manchester, waar Elias op de lagere school Engels en van een gouvernante Frans leert. 1912 okt • (Eerste) Balkanoorlog breekt uit. okt 8 • Vader sterft geheel onverwacht. 1913 zomer • Verhuizing naar Lausanne, waar moeder hem Duits leert. herfst • Verhuizing naar Wenen. 1914 aug • Eerste Wereldoorlog. Eerste massa-ervaringen. 1915 • Familiebezoek in Bulgarije. • Naar het gymnasium in Wenen. 1916 zomer • Verhuizing naar Zürich, ‘het paradijs’. 1917 • Realgymnasium Kantonschool Zürich (tot medio 1921). 1919 herfst • Schrijft voor zijn in een sanatorium verblijvende moeder zijn eerste toneelstuk, Junius Brutus (ongepubliceerd), dat hij later erbarmelijk noemt. 1921 herfst • Op aandringen van moeder verhuizing naar Frankfurt; volgt daar het Realgymnasium. 1922 juni 24 • Moord op Walther Rathenau. Inflatie. Massa-ervaringen. 1924 • Eindexamen gymnasium. • Verhuist naar Wenen; gaat daar chemie studeren. april • Eerste bezoek aan lezing van Karl Kraus (er zullen er nog een honderdtal volgen). • Leert op deze lezingen Veza Taubner-Calderon (*1897) kennen. 1925 • Groeiende gedachten – en plannen – over een massa-studie (eig. al sinds 1922). 1927 voorjaar • Huurt kamer (tot 1933: Wien XIII, Hacking, Hagenberggasse 47, 2. Stock) met uitzicht op het Steinhof-gesticht. juli 15 • Brand Weense Paleis van Justitie; oproer; vele doden; massa-observaties. 1928 zomer • Eerste bezoek aan Berlijn. Werkt in de vakantie als Sinclair-vertaler voor het Malik Verlag. Ontmoet o.a. George Grosz (1893-1959), Isaak Babel (1894-1941?) en Bertolt Brecht (1898-1956). Bijlage A - Kroniek 265 • Eerste publikatie, in Berlijnse krant Der Querschnitt: de korte bespreking Upton Sinclair wird 50 Jahre alt. nov • Vertaling van Sinclairs korte vertelling ‘Mein alter Freund’ verschijnt in het ‘Festnummer’ van Mitteilungen der Sektion Favorieten des Verbandes der sozialistischen Studenten Österreichs. 1929 voorjaar • Promotie aan de Weense Universiteit tot Dr.phil.nat. bij Dr. A.F. Franke. Dissertatie: Über die Darstellung des Tertiärbutylcarbinols (ongepubliceerd). zomer • Tweede bezoek aan Berlijn. Vertaalt verder voor het Malik Verlag. 1930 • Bij het Malik Verlag verschijnen zijn vertalingen van Upton Sinclair (1878-1968): Das Geld schreibt. Eine Studie über die amerikanische Literatur ( Money Writes!, 1927). en de roman Leidweg der Liebe (= Love's Pilgrimage, 1911). • Terug in Wenen ontwerpt hij een achtdelige romancyclus als ‘Comédie Humaine an Irren’, wat uiteindelijk één roman wordt: oorspronkelijk ‘Kant fängt Feuer’. 1931 herfst • Die Blendung voltooid, zijn eerste en enige roman. winter • Schrijft aan Hochzeit: in 1932 voltooid en bij S. Fischer als manuscript gedrukt. 1932 • Woont in Wenen het proces bij tegen de treinrampen-veroorzaker Matuschka, waar hem voor het eerst het verband tussen paranoia en macht duidelijk wordt. herfst • Ontmoeting met Hermann Broch (1886-1951). • Vertaling van Sinclairs roman Alkohol (= The Wet Parade, 1931) verschijnt bij Malik. 1933 zomer • Neemt deel aan een door Hermann Scherschen in Straatsburg belegd congres over moderne muziek. • Ontmoet Abraham Sonne (1883-1950; ps: Abraham ben Yitzhak), Fritz Wotruba (1907-1975), Robert Musil (1880-1942) en Alban Berg (1885-1935). herfst • Werkt aan Komödie der Eitelkeit; voltooid in januari 1934, gepubliceerd in 1950. • Bezoekt moeder en broer Georges in Parijs. 1934 febr • Trouwt met Veza: Venetiana Taubner-Calderon. febr • Burgeroorlog in Wenen rondom Dollfuss. • Schrijft 2 filmscripts, waarmee verder niets gedaan is. aug 7 • (Broer Georges schrijft Karl Kraus inzake die Fackel en Dollfuss (gepubliceerd in revue Agone, 35-36, 2006; te vinden op http://revueagone.revues.org/568)) 1935 herfst • Die Blendung verschijnt (gedateerd 1936) bij Verlag Herbert Reichner in Wenen. (Boekband van Alfred Kubin, 1897-1959). 1936 nov • Rede Hermann Broch op diens vijftigste verjaardag. 1937 voorjaar • Bezoek aan Praag i.v.m. de Tsjechische vertaling door Z. Münzrová van Die Blendung: Zaslepení. juni 15 • Moeder sterft in Parijs. • Werkt verder aan de – nooit verschenen – roman Tod-Feind. 1938 maart • Hitler marcheert Wenen binnen. (‘kwam a.h.w. materiaal voor mijn studie aandragen’). voorjaar • Eerste emigratiepoging mislukt omdat Veza geen visum kan krijgen. nov • Verlaat met zijn vrouw Wenen en emigreert via Parijs naar Engeland, in exil. 1939 jan • Aankomst in Londen. Legt zichzelf publicatieverbod op i.v.m. MuM-studie. Schedel in Text + Kritik 156, p. 101: ‘Nachdem sie [= Elias & Veza] anfangs gemeinsam in Hampstead gelebt haben, bezieht EC noch 1939 zwei Zimmer in Amersham, einer Kleinstadt 40 km südöstlich von London, wo er künftig überwiegend arbeiten wird’). • Verwerft Schreber’s Denkwürdigkeiten eines Nervenkranken (1903), dat hij tien jaar later intensief gaat bestuderen. • (Georges Canetti: Les reinfections tuberculeuses latentes du poumon, Paris). 1940 • Hermann Broch spant zich in New York vergeefs in voor een borgtocht die het de Canettis mogelijk zou maken naar de USA te verhuizen. Bijlage A - Kroniek 266 Canetti’s etagewoning in Hampstead, London: Thurlow Road 8, van jaren ’60 tot 1988; eerdere adressen Hyde Park Gardens 31 King Henry’s Road 113 Crawford Street 14 1942 voorjaar • Begint aan dagelijkse notities, Aufzeichnungen, als tegenwicht voor zijn MuM-studie. • Met Franz Werfel, Hermann Broch en Berthold Viertel gekozen in het bestuur van de Oostenrijkse PEN in exil (in London). 1943 • Engelse historica Veronica Wedgwood (1910-1997) vertaalt, i.s.m. Elias en Veza, Die Blendung: Auto-da-Fé (1946). 1946 • (Georges Canetti: Le bacille de Koch dans la lésion tuberculeuse du poumon, Flammarion, Paris). • (Georges Canetti: L’allergie tuberculeuse chez l’homme, Flammarion Paris). mei 5 • Auto-da-Fé verschijnt. sept • Gaat niet in op een aanbod voor verfilming van Die Blendung. 1947 • Amerikaanse uitgave van Die Blendung onder de titel The Tower of Babel. mrt/apr • Veza reist naar Frankrijk, naar Georges. 1948 • (Onder de titel Die Macht und die Herrlichkeit verschijnt bij Verlag Paul Zsolnay Veza’s vertaling (Veza Magd) van Graham Greene’s roman The Power and the Glory). • Heruitgave van Die Blendung bij Willi Weismann Verlag in München. • Marie-Louise von Motesiczky (*1906-1996) – ook minnares van Canetti – schildert olie op doek (49 x 39 cm.): ‘Gespräch in der Bibliothek. Elias Canetti mit Franz Baermann- Steiner’ (1909-1952), en andere portretten van Canetti. april • Elias reist naar broer Georges in Frankrijk. aug. • Proust – Kafka – Joyce. Ein Einführungsvortrag, in de Summer School in Bryanston, Dorset. 1949 • Franse Blendung-vertaling van Paule Arhex: La Tour de Babel verschijnt bij Arthaud. • Ontvangt de ‘Grand Prix International du Club Français du Livre’. 1950 • Satirische Affenoper voltooid (is niet gepubliceerd); Boris Blacher (1903-1975) uit Berlijn schrijft de muziek erbij. • Komödie der Eitelkeit verschijnt bij Willi Weismann in München. 1952 • Die Befristeten geschreven; gepubliceerd in 1964. • Brits staatsburgerschap. 1953-56 • Verhouding met Iris Murdoch (1919-1999). 1954 mrt • Reis naar Marrakesch als begeleider van een filmploeg. Maakt na de reis aantekeningen in Londen; publicatie in 1967/68. 1955 • Kleine monografie ‘Űber Fritz Wotruba’ (met 58 afb.) over de beeldhouwer verschijnt in een Duitse en een Engelse uitgave bij Rosenbaum in Wenen (voorwoord: Klaus Demus). 1956 • Eerste (geflopte) opvoering van Die Befristeten in het Playhouse Oxford: The Numbered. • Iris Murdoch draagt The