! De controverse Jan de Vaal ! 100 jaar Visconti ! 1 jaar Talpa ! De camera van Martinez Vignatti ! Brand placement in James Bond ! Wat is cult?

Jaargang 38 nummer 10 december 2006 ¤ 4,90 De hoofdredacteur Inhoudnhoud Haanstra’s 7 spagaat ‘Bert Haanstra was een positivo’, conclu- deerde filmhistoricus Hans Schoots op het door hem georganiseerde symposium ‘Haanstra in Holland’, dat de gedachte onderzocht dat Haanstra (1916-1997) in zijn speelfilms en documentaires bij uitstek 10 de Nederlandse tijdgeest documenteerde. Waren zijn films inderdaad de spiegel van hun tijd? Of idealiseerde Haanstra de La tourneuse de pages Nederlandse samenleving? Vier sprekers 10 Interview met regisseur Denis Dercourt bogen zich hierover in het Filmmuseum en illustreerden hun betoog met enkele korte Anime films en fragmenten uit Alleman (1963). 12 De stijlkenmerken van Japanse animatie Kwesties die weer helemaal actueel zijn, 12 sinds enkele maanden geleden de Canon 100 jaar Visconti van de Nederlandse geschiedenis werd 14 Van Tod in Venedig naar Morte a Venezia gepresenteerd en er weer vol vuur gede- 18 De Nederlandse pers over de films van Visconti batteerd kan worden over onze nationale identiteit. Gekscherend stelde een van de Wat is cult? sprekers voor om Alleman te gebruiken in 22 Een driegesprek met Jan Doense over de definitie de inburgeringcursus: de film zou immi- granten een uitstekend beeld geven van de 14 Jan de Vaal Nederlandse volksaard. 24 De redding van een kunst Al snel werd een van de grondthema’s geformuleerd: het idee dat de films van 28 Een mooi oeuvre Haanstra een onmogelijke spagaat vor- Diego Martínez Vignatti men. Ze documenteren zowel de moderni- sering van de samenleving in de wederop- 32 ‘De cameraman kan een film kapotmaken’ bouwjaren – met films over de inpoldering Eén jaar Talpa en de deltawerken – als een nostalgie naar 22 verdwenen tradities, zoals de oude vissers- 36 De non-fictie cultuur in dorpen als Marken, Volendam en 38 De fictie Urk – slachtoffer van diezelfde inpoldering. Wat is nou de echte Haanstra? De tradi- Product Placement in de Bond-films tionalist, die door een nieuwe generatie 40 Merken maken de man cineasten in de jaren zestig als oubollig werd afgeserveerd, of de modernist, de The Big Sleep filmer die met humane blik zijn medemens 42 In Memoriam vastlegt en gelooft dat alles goed komt, 24 ondanks zijn ervaringen in de Tweede Dagboek Wereldoorlog? De discussie kan volgend 44 Ibrahim Selman jaar worden voortgezet als het Nederlands Film Festival en een aantal filmhuizen tien jaar na zijn dood een retrospectief van zijn 4 oogzweet, weblog 5 werk in uitvoering 6 festivals werk organiseren en zijn oeuvre beschik- 8 rotterdam chronicles 9 schatten uit het filmmuseum baar komt in een dvd-box. André Waardenburg 32 48 in première 50 internet 51 dvd's 54 ten slotte

Hoofdredactie Dagboek), Bastiaan Anink, Vormgeving Abonnementen Deze publicatie werd mede moge- Skrien André Waardenburg Leo Bankersen, Hans Arnoud Beekman Skrien verschijnt tienmaal lijk ge maakt door een bijdrage van Jaargang 38 Beerekamp, Peter van Justine van Heusden per jaar. het ministerie van OC&W. Niets - Jaarabonnement ¤ 47,50 Nummer 10 Eindredactie Bueren, Vincent Crone, Jan John Koning uit deze uitgave mag worden Kees Driessen, Pieter Ekker, Paul van de - Studenten, CJP & 65+ ¤ 38,50 verveelvoudigd en/of openbaar December 2006 Zakelijke leiding Nicole Santé Graaf, Bert Hogenkamp, - Instellingen ¤ 60,00 gemaakt zon der voorafgaande ISSN 0166 1787 Eric Ravestijn Anton Kanis, Laurens van - Buiten Nederland en België schriftelijke toe stem ming van de e [email protected] Uitgave Redactie Laake, Lila Maragoudaki, ¤ 60,00 be trok ken auteurs. Kees Driessen, Colin van Maarten Reesink, Richtje Stichting Skrien Advertenties & sponsoring Abonnementsbeheer Heezik, Gerlinda Heywegen, Reinsma, Ibrahim Selman, Barentszstraat 28 Ingrid Donsu Adreswijziging, opzegging en Skrien heeft getracht de Saskia Legein, Frank Daniel Singelenberg, André 1013 NS e [email protected] vragen over uw abonnement: recht hebbenden van het de Neeve, Nicole Santé, Stufkens, Liedewij Theisens, Amsterdam i www.aboland.nl, knop contact beeld materiaal te achterhalen. Floortje Smit, Kim van Sanne Veerman, Frans Bureaumedewerker t 020 6893831 t 0251 31 39 39 Wie desondanks meent beeld- der Werff Westra, Gertjan Zuilhof Virendra Giebel f 020 6890438 Opzeggen: tot een maand voor recht te kunnen doen gelden, e [email protected] Medewerkers Fotografie Druk het verstrijken van de wordt verzocht contact op te i www.skrien.nl Beatrijs van Agt (redactie Bob Bronshoff, Kris Dewitte De Longte, Dordrecht abonnementsperiode nemen met de redactie.

december 2006 Skrien 3 Rembrandtplein 11 Amsterdam, 30 oktober 2006, 15.35 uur Nadine is een carrièrevrouw: succesvol, onafhankelijk en ambitieus. Tegelijkertijd is ze alleenstaand, de veertig gepasseerd en kinderloos. Haar biologische klok begint als een dolle te tikken en Nadine begaat een even impulsieve als bizarre als extreme daad. Nadine is de langverwachte opvolger van Wilde mossels, Erik de Bruyns succesvolle speelfilmdebuut uit 2000. De titelrol wordt gespeeld door drie verschillende actrices: Monic Hendrickx, Sanne Bos en Halina Reijn. Maar als Little Skrien op de set langskomt, is geen van drieën aanwezig. Miss In nachtclub/discotheek Escape op het Amster- Sunshine damse Rembrandtplein (de Lila Maragoudaki & opnamen vonden verder Richtje Reinsma plaats in Portugal en Bel- Met het zweet nog op de ogen gië) speelt Hadewych Minis maken Richtje Reinsma en een (Phileine zegt sorry, Robert steeds wisselende compagnon Jan Westdijk, 2003; Nachtrit, direct na het consumeren van Dana Nechustan, 2006, en een recente of recent vertoon- binnenkort Kicks van Albert de film een afbeelding. ter Heerdt) een chanson- nière, voor wie de vriend van Nadine valt als hij haar een vermakelijk, zwoel, Brigitte Bardot-achtig nummer hoort zingen. De Bruyn staat rechts naast Minis, cameraman Bert Skrien begint weblog Haitsma links. Het scenario van Nadine Begin november ging Expe- Janine Prins – de beeldre- zaken die komen kijken bij Hoe heeft de techniek invloed bestaande genres bouwen ze werd geschreven door Erik ditie Europa van start, een dacteur van Expeditie Europa het maken van bewegend op de esthetiek? Hoe lang voort? Zullen Direct Cinema de Bruyn en Gwen Eckhaus. reis van een half jaar naar de – een weblog bijhouden over beeld voor internet, door haar kan een video-stream op het en Cinéma Vérité de geijkte De film wordt gemaakt met witte plekken op de culturele de theoretische en praktische ‘videovignetten’ genoemd. net zijn en waarom? Op welke tradities blijken of vallen er een budget van 1,4 miljoen kaart van Europa, op zoek nieuwe vormen te ontdek- euro en geproduceerd door naar zoiets als een gemeen- ken? Rocketta Film van Erik Schut, schappelijke identiteit. Het Het is de bedoeling dat haar in coproductie met de NPS expeditievoertuig is een tot weblog oproept tot levendige en het Vlaamse Serendi- kampeerauto verbouwde, en zinvolle discussies over pity Films. In Portugal wordt dertig jaar oude Mercedes vorm en inhoud. Iedereen samengewerkt met produ- 608D. Aan boord bevinden mag reageren (filmmakers, cent Fillbox, die de laatste zich alle voorzieningen voor filmgekken, academici en films van Manoel de Oliveira twee reizigers om te wonen andere geïnteresseerden) produceerde. A-Film zal de en werken. De expeditieleden – al worden bijdragen van film in het najaar van 2007 in zijn Hans Beerekamp, redac- derden gemodereerd door de de bioscoop uitbrengen. teur van NRC Handelsblad redactie van Skrien voordat Jan Pieter Ekker en medewerker van Skrien ze online komen te staan. (zie pagina 42), en zijn part- De weblog gaat van start Nadine Nederland 2007 (verwacht) regie ner, cultureel antropoloog op de site van Skrien, Erik de Bruyn scenario Erik de Bruyn en filmmaker Janine Prins. www.skrien.nl, vlak na het en Gwen Eckhaus camera Bert Haitsma Ze doen in woord en beeld einde van het International montage Merel Notten geluid Eddy de Cloe production design Daniëlle Schil- verslag van hun ervaringen Documentary Film Festival ling productie Erik Schut distributie A- in een weblog op de site van Amsterdam, rond de uit- FF Film met Hendrickx, Sanne Bos, Halina NRC Handelsblad (www.nrc. komst van dit nummer (9 Reijn, Frank Lammers, Fedja van Huet, nl/ee) en wekelijks op de december), met een prikke- Birgit Schuurman, Rifka Lodeizen, Mar- BRONSHO internationale kunstpagina lend essay over beeldcultuur B leen Scholten, Hadewych Minis, Manou van de zaterdagkrant. in het nieuwe millennium. Kersting en Kurt Rogiers

Speciaal voor Skrien gaat Janine Prins op de Mercedes 608D. André Waardenburg FOTO BO

4 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 5 11de Pusan International Film Festival 60ste Edinburgh International Film Festival Vrees voor het einde van de Amerikaanse filmindustrie ziet independents niet meer staan Koreaanse bloeiperiode Onverwachts doken in de programmering van het festival van Edinburgh dertien frisse onafhankelijke Amerikaanse producties op. Maar een opleving van de inde- pendent scene is dit niet, daarvoor zijn de makers te veel individuen. Bovendien Een commerciële blijven de poorten van Hollywood gesloten. Leo Bankersen markt en zorgen over de halvering van het Bestaat de Amerikaanse independent de hij een aantal afleveringen van de quotasysteem beheers- nog? In de jaren tachtig was het een televisieserie Six Feet Under. Twelve ten de gesprekken in merk vol belofte. Een samenzwering and Holding is voor de internationale Pusan, dat weer veel van creativiteit, die het opnam tegen verkoop opgepikt door Fortissimo, moois te bieden had. Hollywood en die filmmakers voort- dus die zal zijn weg naar de bioscoop Peter van Bueren bracht als Jim Jarmusch (Stranger wel vinden. Than Paradise, 1984), Steven Soder- Het Amerikaanse vakblad Variety wond zich waarin Frankrijk de grote tegenstander van de film) in hetzelfde gebouw plaatsvond. bergh (Sex, Lies, and Videotape, 1989) Hopeloos uitvoerig op toen een medewerker tien minuten VS was, beschouwen de Verenigde Staten film De tien zalen die de marktvertoningen in beslag en Spike Lee (Joe’s Bed-Stuy Bar- Zo zou je bijna gaan geloven in een te laat kwam en dus (zoals iedereen) niet meer als handel. En de lobby van de Amerikaanse namen, gingen ten koste van het festival, met bershop, 1983). Regisseurs die inmid- opleving van de onafhankelijke werd toegelaten tot de zaal (Boos: ‘En wat is nu filmindustrie is zo sterk, dat handelsverdragen als nadelig gevolg dat het totale festivalbe- dels een plekje binnen de gevestigde Amerikaanse film. Festivaldirecteur het gevolg: geen recensie’ – alsof dat een ramp gewoon niet getekend worden als een land zijn zoek minder was dan vorig jaar en nog niet de orde hebben verworven, waarbij ze Danielsen is echter niet al te opti- is, met het erbarmelijke niveau van de Variety- filmindustrie beschermt. gehoopte mijlpaal van 200 duizend haalde. deels een eigen koers blijven varen mistisch. Hoewel hij blij is met zijn recensies), maar besteedde geen letter aan het Niet toevallig werd Lee Chang-dong door de (Bubble, Soderbergh, 2005). ontdekkingen, benadrukt hij dat de enige waarover de Koreaanse filmwereld zich Franse minister van cultuur op 27 oktober, vlak Trefpunt Het merk is intussen wat uit de mode productieomstandigheden nog altijd op het festival van Pusan druk maakte: de aan- na het festival van Pusan, benoemd tot Ridder in Met al deze nieuwe elementen stapte Pusan zijn geraakt. Als er al iets onafhankelijks even hopeloos zijn. Er is ook geen tasting van het quota-systeem. het Legion d’honneur vanwege zijn inspannin- tweede decennium in, op weg naar de plek die uitkomt, zoals het hartveroverende sprake van een samenhangende De Zuid-Koreaanse regering is deze zomer gen om het quotasysteem te verdedigen. het al deels heeft bereikt: het belangrijkste Azi- You and Me and Everyone We Know beweging. De onafhankelijke Ameri- eindelijk gezwicht voor de Verenigde Staten, die Hierover dus geen letter in Variety, dat in Pusan atische onafhankelijke filmfestival, maar tevens (2005) van Miranda July of het uit- kaanse cinema bestaat uit individuen, onder zware druk van Hollywood al jaren wei- dagelijks uitkwam, omdat daar voor het eerst het belangrijkste trefpunt voor de Aziatische dagende Shortbus (2006) van John met concentraties in New York, Texas geren een algemene handelsovereenkomst te de Aziatische Filmmarkt plaats vond. Een nieuw filmindustrie en het centrum voor cinematogra- Cameron Mitchell, lijken dat vooral en het Noordwesten van de Ver- sluiten zolang het quotasysteem wordt gehand- en gewaagd initiatief. Pusan is, als spiegel van fische ontwikkelingen. Volgende doel: de ope- individuele toevalstreffers. Maar op enigde Staten. haafd. De vorige minister van cultuur, tevens Rotterdam, een festival voor de onafhankelijke ning van een prachtig festivalpaleis, waarvan het in augustus gehouden filmfestival Er is volgens Danielsen ook een filmregisseur, Lee Chang-dong was zich blijven film en heeft, net als Rotterdam, al een soort de locatie en het ontwerp bekend zijn, maar de van Edinburgh, dat net als Rotterdam belangrijk verschil met de situatie verzetten, maar zijn opvolger had zich overge- Cinemart, het PPP (Pusan Promotion Plan). In financiering nog niet rond is. De opening wordt de ontwikkeling in de gaten houdt, in de jaren tachtig. Toen mochten geven en de minister van economie en handel navolging van de campus in Berlijn is er sinds geschat in 2009, of hoogstens een jaar later. leek er dit jaar toch een opleving beginnende filmmakers nog hopen vorig jaar ook de Asian Film Academy, waar Intussen bleef de kern natuurlijk intact: de te bespeuren. Zonder dat het een dat hun eerste onafhankelijke werk onder leiding van een gerenommeerde regis- vertoning van recente Koreaanse en andere speerpunt van de programmering een opstapje naar Hollywood zou zijn. In een schitterende stijl, met veel gevoel seur (vorig jaar Hou Hsiao-hsien, dit keer Im Aziatische films, een competitie van jonge Azi- was, doken er plotseling dertien De industrie was buitenstaanders Kwontaek) in een soort workshop voor jonge atische regisseurs, zoals de Tiger competitie in frisse Amerikaanse low-budgetpro- welgezind en omarmde nieuw talent, voor timing, mengt Tan dramatiek met filmers uiteindelijk twee korte films worden Rotterdam, en een verzameling speelfilms en ducties op, zodat het alsnog een klein met de carrière van Steven Soder- humor tot een fraai ironisch melodrama geproduceerd, die tijdens het festival worden documentaires uit de ‘wereldcinema’, waar- thema werd. bergh als een van de belangrijkste afgemaakt en vertoond. onder twee Nederlandse producties: Ober van Toegegeven, die verzamelde voor- voorbeelden. Tegenwoordig is die De Asian Film Market is er echter niet voor de Alex van Warmerdam en Made in Korea: A One beelden van grassroots cinema, zoals interesse verdwenen. Alles draait in had gewonnen. Het bestaande systeem werd onafhankelijke film, maar – net als vergelijk- Way Ticket Seoul-Amsterdam?, een autobiogra- festivaldirecteur Shane Danielsen Hollywood nu om marketing. In het gehalveerd en de hele Koreaanse filmwereld bare markten als de American Film Market fische documentaire van In-Soo Radstake, het noemt, lieten ook zien dat er zelfs huidige, grimmige klimaat maakt stond op straat, wijzend op de overeenkomst in Los Angeles en die van Cannes en Berlijn die ooit als adoptiekind naar Nederland, na voor tegendraadsheid een formule Danielsen zich juist grote zorgen over Twelve and Holding van de UNESCO over culturele diversiteit, waar- – gericht op de commerciële film. Producenten tweeëntwintig jaar terugkeert naar Seoul en is: zet een paar sympathieke, maar de kansen voor de indies. in (opnieuw) is afgesproken dat elk land recht uit de hele wereld kunnen hier hun potentiële zichzelf vagen stelt over zijn identiteit. licht verknipte figuren bij elkaar en je De vraagstelling in het begin was heeft op zijn eigen culturele autonomie. En vol- Aziatische distributeurs treffen, terwijl Aziati- Er was genoeg moois, maar in het algemeen komt al een heel eind. gekozen voor een sprong vooruit in vriendje vindt in het drama juist de dus niet goed. Natuurlijk zullen er gens de Koreaanse filmers is het quotasysteem sche maatschappijen hun distributeurs en sales hield het peil van de nieuwe Koreaanse films niet de tijd, waarna we zouden zien hoe aanleiding om zijn eigen leven in de altijd bevlogen types blijven die tegen een probaat middel om de eigen filmcultuur te agents uit het Westen kunnen vinden. Voor over. Niet getreurd, want minstens vier Kore- Ontdekking de personages als volwassenen nog hand te nemen, al moet hij daarvoor de verdrukking in hun films maken. beschermen tegen vooral Hollywood. Pusan een belangrijke stap, met de bedoeling aanse films zullen in het voorjaar strijden om Twelve and Holding van Michael steeds met hun trauma’s worstelen. zijn moeder in de kelder opsluiten. Waar het om gaat is, krijgen we hun Het quotasysteem bestaat in feite al veertig jaar, Hongkong af te troeven en in Azië een positie in een plaats in de competitie van Cannes. Dan zijn Cuesta, naar een script van Anthony Cuesta en Cipriani dulden echter Het zijn extreme reacties op een werk te zien? maar sinds 1993 moeten bioscopen elk jaar 146 te nemen als Cannes in Europa. nieuwe films klaar van Im Kwontaek, Lee Chang- Cipriani, mag daarentegen een geen uitstel. Zij laten de kinderen zelf extreme gebeurtenis, handelingen Neem The Treatment, ook een heel dagen een Koreaanse film draaien. Mede aan Natuurlijk waren er kinderfouten, zoals de loca- dong, Kim Ki-duk en Park Chan-Wook. onvervalste ontdekking worden die confrontatie aangaan en laten ze die aan absurdisme grenzen maar geslaagde independent. Eerste deze protectiemaatregel is te danken dat het tie (de hoogste vijf verdiepingen van een hotel, In de competitie zeker twee sterke films, die genoemd. Wat begint als een bijna dingen doen die je niet voor mogelijk desondanks ook ontroerend, indrin- speelfilm van documentairemaker aandeel van de Koreaanse film in de jaarrecet- alleen bereikbaar met drie altijd volle liften die ook allebei een prijs wonnen: Betelnut van Heng nostalgische blik op de kindertijd, had gehouden. Juist dat contrast tus- gend en in emotioneel opzicht geloof- Oren Rudavsky. Intelligente romcom tes sinds 1994 opliep tot boven de vijftig procent. mede door de drukte lang op zich lieten wach- Yang (China) en Love Conquers All van Tan Chui met boomhut en al, verandert door sen de jeugd met zijn veronderstelde waardig zijn. Door de kinderen deze voor volwassen kijkers, heerlijke sati- ten) en de afstand tot de bioscoop waar de ver- Mui (Maleisië). De eerste is een fris (maar eerder een tragisch ongeval in een drama onschuld en de wrede grillen van het ongebruikelijke rollen te laten spelen re op de psychoanalyse, verrukkelijke Handel toningen van de marktfilms plaatsvonden (een vertoond) portret van Chinese jongelui heden dat diep en onvoorspelbaar ingrijpt in leven heeft op de kijker een ontrege- krijgt Twelve and Holding tegelijker- New Yorkse sfeer, uitgelezen acteur- Terwijl de Verenigde Staten nauwelijks of geen kwartier per festivalauto). En de vele Aziatische ten dage; Love Conquers All is de ironische titel de levens van de jonge hoofdperso- lende uitwerking. Het verhoogt het tijd de aspecten van een realistisch sensemble met onder andere Famke ruimte geven aan de verspreiding van niet- aanbieders moesten er wel even aan wennen van het dramatische verhaal van een meisje dat nen, van wie er één zijn tweelingbroer bewustzijn en scherpt de blik. drama en een origineel vormgegeven Janssen in een van haar beste rollen. Amerikaanse films in de Amerikaanse bioscoop, dat op zo’n markt nooit meteen tientallen deals in handen komt van een loverboy. In een schit- verloren heeft. In Twelve and Holding besluit een sprookje. En dat alles voor een met veel kunst- is op het hoogste regeringsniveau elke maatre- worden gesloten. terende stijl, met veel gevoel voor timing, mengt De manier waarop de makers die meisje van een jaar of twaalf in alle Cuesta trok in 2001 al de aandacht en vliegwerk bij elkaar gesprokkeld gel ergens anders in de wereld om de plaatse- Een meer principieel probleem is om de schei- Tan dramatiek met humor tot een fraai ironisch verwerking van verlies en dood laten ernst een getraumatiseerde volwas- met zijn meervoudig bekroonde budget van niet meer dan zeshon- lijke film te beschermen een ‘principiële aan- ding tussen deze commerciële markt en het melodrama. Tan is een groot talent en voor mij samenvallen met de eerste stappen sene te verleiden. Een ongeveer even debuut L.I.E. over de relatie tussen derdduizend dollar. Applaus in Edin- tasting van de vrijheid van handel’. Zoals des- niet-commerciële festival helder te houden. Te de verrassing van Pusan. De eerste tip voor de naar volwassenheid is gedurfd en oude jongen bereidt een koelbloedige een vijftienjarige punker en een veel burgh, maar een distributeur had zich tijds ook bleek bij de GATT-onderhandelingen, meer omdat het PPP (voor de onafhankelijke komende Tiger-competitie in Rotterdam. origineel. In veel gevallen zou zijn wraakactie voor. Zijn zwaarlijvige oudere pedofiel. Daarnaast regisseer- nog niet gemeld.

6 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 7 Chinese film eert de kunst die gaandeweg (letterlijk en figuurlijk, de film in Volendam voor de stedeling wording is ook een roadmovie) steeds meer wordt van het scenarioschrijven vergeten om plaats te maken voor een oprechte De vroege film opent de wereld voor de toeschouwer. Stedelingen bewon- In de jaren tien van de vorige eeuw begon fascinatie met het einddoel van de tocht. De scena- deren idyllische plekken vanuit de hele wereld en traditie en natuur worden het massatoerisme vorm te krijgen. rioschrijver is Rao Hui en hij wordt gespeeld door belangrijke thema’s. Ook de steden rond de Zuiderzee worden ontdekt als Het echte reizen was in eerste instantie Rao Hui. De stem van Rao is gedurende de hele film alleen weggelegd voor rijken en kunste- te horen, want hij draagt als het ware zijn scenario schilderachtige locaties, waar de mensen nog ‘echt’ zijn. naars, maar in de bioscoop konden ook voor. Een scenario dat schijnbaar in wording is en minder welgestelden de wereld zien. waar natuurlijk een voltooid scenario onder ligt. Veel films spelen zich derhalve af in Rao begint met veel aandacht voor Rao zelf. Rao in havensteden, bad- of kuuroorden, berg- zijn appartement. Rao in de sportschool. Rao tijdens landschappen of woeste bossen. Ook de het mahjongspelen met zijn vrienden. En Rao lus- dorpen rond de Zuiderzee spelen in ver- teloos lummelend en met tegenzin zijn vis voerend. schillende films een belangrijke rol. Daarnaast zijn er beelden van het scenario dat de Het verschil in levensinstelling tussen film-Rao schrijft over een zekere Lin Hao, die op de decadente stedeling en de eerlijke de vlucht is door China omdat hij zijn vrouw heeft Volendamse visser stond meer dan eens vermoord. Hij trekt naar het uiterste noorden, naar garant voor drama in een soort oerland- Rotterdam het plaatsje Mohe, om daar in de sneeuw te bezwij- schap. Jammer genoeg zijn in La voix chronicles ken. Of toch niet? Tijdens zijn tocht heeft hij iets d’or de dorpelingen slechts pittoresk vluchtigs met een Mimi. Mimi wordt in de geest van achtergrondmateriaal. Het is een verhaal deze zelfbespiegelende film gespeeld door regis- van liefde en bedrog, waarin een com- Notities van programmeur Gertjan Zuilhof onderweg seur Guo. De mooiste beelden van de film zijn min ponist zijn geliefde, een zangeres met van het vorige naar het volgende filmfestival van Rotterdam of meer documentair en volgen de treintocht naar gouden stem, helpt door te breken. Tot het ijzige Mohe. Tegen het einde van de film is sce- zijn ontsteltenis wordt hij vervolgens aan Ik bevind mij op een middag in Tokio (maar het had professioneel worden genoemd. En het blijft niet bij narioschrijver Rao alleen nog een stem en nemen de kant gezet voor een dandy. ook Pusan, Rome, New York of Rotterdam kunnen flitsen alleen. Belangstellenden kunnen intekenen de verweerde gezichten van de bewoners van het De confrontatie tussen de componist, zijn zijn) op een bijeenkomst waarop filmprojecten wor- voor een individueel gesprek van een half uur met noordelijke landschap de film over. (ex-)geliefde en haar nieuwe vlam wordt den gepresenteerd – het zogenoemde pitching. Er makers en producenten van specifieke projecten. In Terug naar de pitch. How Is Your Fish Today? kent op het affiche treffend neergezet. De bestaat geen Nederlands woord voor dat fenomeen, Rotterdam is het een beproefd procédé. drie soorten fictie, of drie soorten werkelijkheid zo u dramatiek van het verhaal springt met- al is het bastaardwerkwoord ‘pitchen’ vrij populair. Dat een film uiteindelijk niet flitst, maar lengte heeft wilt. Die van de schrijver en zijn fictionele zelfbeeld. een in het oog: het innige liefdespaar op Tijdens de pitch is het de bedoeling het gehoor in en niet is gebaseerd op een logline, maar op een de achtergrond gaat helemaal in elkaar één ronde knock-out te slaan. Flitsend beeldmate- uitgewerkt en herschreven scenario, valt tijdens het Er zijn scenario’s die het nooit tot film op en de man vooraan is met stomheid riaal helpt, net als een soepele Powerpoint-presen- pitchen soms moeilijk voor te stellen. Zoals het al geslagen (vlak na deze confronterende tatie of een strakke oneliner. Wat niet helpt is uit- even moeilijk is een volledige film te herleiden tot hebben geschopt en die juist daarom scène wordt hij trouwens niet stom maar voerigheid, want dat staat gelijk aan langdradigheid de pitch die het wellicht ooit geweest is. boeiend kunnen zijn wel blind). en dat is dodelijk. De middag was niet eens zo lang. Alles wordt zeer precies neergezet op Na de lunch begonnen en voor de borrel al afge- Worstelende scenarist Die van zijn voor de film-in-de-film verzonnen het grote vlak (het affiche is grandeur rond. Toch pasten er achtentwintig filmprojecten in. Ik probeer het mij voor te stellen bij de nieuwe vluchtelingverhaal. En die van de documentaire nature). Het hele wezen van de man op Zeg, met aftrek van opkomen en afgaan, een dikke Chinese film How Is Your Fish Today? van regisseur die voor de fictie is gemaakt. Zou de logline zijn de voorgrond drukt ontzetting uit. De vijf minuten per project. Vlekkeloos georganiseerd. Guo Xiaolu. Geen toevallig voorbeeld. De film gaat geweest: scenarioschrijver werkt met tegenzin aan wijzende houding van het Volendamse De Tokyo Project Gathering van de Tokyo Inter- over de worsteling van een scenarist met het schrij- mainstream-scenario en droomt ondertussen van meisje wordt versterkt door de lijn van national Film Festival Co-Production Market mag ven van een scenario in opdracht. Een opdracht een documentaire? Het lijkt niet waarschijnlijk. het hek. Ook de rest van de locatie krijgt Waarschijnlijker is dat het scenario in zijn geheel veel aandacht: de achtergrond is zorg- vierentwintig keer is omgedraaid en herschreven. vuldig uitgewerkt (let op de mooie per- Ook de aanwezigheid van Emiliano Battista als spectieflijnen) met veel aandacht voor de coscenarist en editor op de credits wijst in die rich- vakwerkhuizen, de molens en de boeren- ting. meid met de melkemmers (strategisch geplaatst op het echte middelpunt van Hommage het affiche). How Is Your Fish Today? is uiteindelijk niet zozeer Blijkbaar bezat de ontwerper weinig een verhaal over een worstelende schrijver, maar beeldmateriaal van de film. Het dorp een hommage aan de kunst van het scenarioschrij- op de achtergrond lijkt meer op een ven. Een kunst die door alle aandacht op snelle pre- landelijke Britse buitenwijk, de molens sentaties en pitchings in de festivalwereld weinig lijken Spaans en populieren ziet men aandacht krijgt. Daarom stel ik me zo voor dat het ook niet veel aan een zeekust. Zo heeft aardig zou zijn om een aantal filmmakers en schrij- ook dit affiche eraan meegewerkt dat de vers nu eens wel het volledige scenario te laten inwoners van de voormalige Zuiderzee- presenteren. In een soort theatrale lezing, zoals dorpen hun wereld niet herkenden in het dat in de toneelwereld ook wel gebeurd. Er zijn beeld dat toeristen ervan hadden. scenario’s die het nooit tot film hebben geschopt en Bastiaan Anink die juist daarom boeiend kunnen zijn. Niet alle sce- nario’s volgen de modellen van de scenarioscholen La voix d’or Frankrijk 1913 regie Georges André Lacroix en doctoren en zijn alleen daarom al interessant. ontwerper onbekend afmetingen 220x150 cm drukker In een intieme zaal met een misschien klein, maar Imprimerie Gaumont collectie Filmmuseum belangstellend publiek zou het iets moois kunnen Paul van Yperen en Bastiaan Anink, ex-beheerders van opleveren. de affichecollectie van het Filmmuseum, bespreken de En misschien moest ik Rao Hui dan maar eens vra- How Is Your Fish Today? kracht, schoonheid en achtergronden van topstukken gen om zijn echte scenario voor te dragen. uit de verzameling.

8 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 9 Regisseur en altviolist Denis Dercourt over La tourneuse de pages een jong musicus zie, zie ik ook bij haar. Je zegt iets en ze begrijpt het, maar op een die- pere manier dan een ander. Ze voelt aan wat je bedoelt, ook al zeg je het niet helemaal ‘Ik heb goed naar goed. Dat is heel bijzonder.’ Koude akkoorden ‘In de keuze van de muziek heb ik bewust Chopin en Rachmaninov vermeden. Die kom je in alle pianofilms al tegen. Ik koos voor Rebecca gekeken’ Sjostakovitsj, Bach en Schubert. Die gaven voor mij de sfeer van de film ook beter weer: Regisseur Dercourt, zelf altviolist, vermengt in het ingetogene, de spanning van koude La tourneuse de pages de spanning van muziek akkoorden die op elkaar botsen. Ook in de beelden heb ik geprobeerd dat koude, blauw- en musiceren met de hitchcockiaanse suspense achtige te laten doorschemeren.’ van een wraakfilm. De hoofdrol is voor Déborah De psychologie van de hoofdpersoon blijft tot het eind ongrijpbaar. ‘Mélanie is duidelijk François, die eerder opviel in L’enfant. ‘Wat ik heel verknipt. Dat zie je ook als ze een vriend ont- soms bij een jong musicus zie, zie ik ook bij haar.’ moet tegen wie ze overdreven aardig doet waar Ariane bij staat. Je weet niet wie ze Colin van Heezik echt is en misschien is ze wel schizofreen. Maar toch kan de kijker met haar meevoelen en sympathie voor haar opbrengen. Ook als ze Ariane en haar echtgenoot uiteindelijk kapotmaakt.’

‘Ik heb Chopin en Rachmaninov vermeden. Mélanie raakt de piano niet meer aan. Ze Die kom je in alle pianofilms al tegen’ heeft haar auditie verprutst. Niet omdat ze te zenuwachtig was, of omdat ze geen talent had, of omdat ze te weinig had geoefend. De juryvoorzitter, een beroemd pianiste, liet tij- dens Mélanie’s auditie een handtekeningen- jager binnen. Mélanie’s concentratie werd hierdoor zodanig verstoord dat de auditie mislukte. Tien jaar later loopt Mélanie stage op een advocatenkantoor. Een van de partners vraagt of ze een tijdje op zijn zoontje wil passen. Zijn echtgenote is de bekende pianis- voorbeeld, een violist? Dercourt: ‘Een film de pianiste thuis komt repeteren (terwijl Vlees te slaan. Het is misschien een kinderachtige, te, Ariane Fouchécourt, en na een tijdje maken over een violist is niet te doen. De manlief probeert Mélanie te versieren) is een De film heeft iets academisch, in die zin dat al te nadrukkelijke stijlfiguur, maar er gaat wordt Mélanie gevraagd om voor haar de acteurs kunnen dat niet leren. Bij piano kun ‘typisch’ muzikantenstel, volgens Dercourt: de hitchcockiaanse suspense wel erg volgens wel een siddering door de zaal. Een enkeling bladmuziek om te slaan tijdens een belang- je in een aantal weken of maanden nog leren ‘Zogenaamd alleen met de muziek bezig, het boekje is opgebouwd. ‘Het was bewust moet grinniken. rijk concert. Ze wordt vervolgens de vaste doen alsof, maar bij viool is dat onmogelijk. maar ondertussen één en al seksuele frustra- mijn bedoeling een klassieke film te maken. Dercourt zou je met François Ozon en Agnès tourneuse de pages van Ariane. Het is duide- Bovendien heeft de piano nu eenmaal iets tie.’ Dat soort elementen zorgt ook voor de Ik had dan ook alles van te voren uitgedacht Jaoui (Le goût des autres, 2000; Comme une lijk dat een klassiek verhaal van wraak kan filmgenieks, meer dan andere instrumenten.’ nodige comic relief in de benauwde cocon en gestoryboard. Dat zie je niet vaak meer image, 2004) kunnen beschouwen als een ‘Ik speelde al langer met het idee om een beginnen. Het gaat in deze film om spanning: drama- waarin Mélanie en Ariane om elkaar heen cir- tegenwoordig, zeker niet in arthouse-films. nieuwe categorie Franse filmmakers, die art- film over wraak te maken. Het hoefde niet turgisch en muzikaal. Dercourt laat de span- kelen. Spontaniteit is het toverwoord. Natuurlijk house-films voor een breed publiek maken en per se een muziekfilm te worden. Maar dat is Het onderhuidse ning van akkoorden, van snaren, van con- Uiteindelijk is er ook sprake van seksuele wordt het altijd anders dan je denkt, en het daarbij variëren op klassieke registers. Der- nu eenmaal mijn wereld. Ook mijn volgende Denis Dercourt doceert altviool aan het Con- certzenuwen samenvallen met de suspense: spanning. ‘Ik heb al een coming out-verhaal is ook goed dat er iets op de set gebeurt en court geeft toe: ‘Ozon is de meest getalen- film gaat weer over een muzikant, maar dan servatorium van Straatsburg en woont in St. de spanning van een scène, tussen persona- gehoord naar aanleiding van de film, wat dat een natuurtalent als Déborah François teerde van ons allemaal. Maar hij is momen- aan het hof van Napoleon. Dat is een veel Malo. La tourneuse de pages is zijn derde ges, de spanningsbogen in een scenario, het niet verrassend is. Maar mijn intentie was dat meisje een unieke persoonlijkheid ver- teel even de weg kwijt.’ grotere en duurdere productie, een kostuum- film. De film gaat zeker niet op een simpele zodanig achterhouden van informatie dat de niet om een film over lesbische liefde te schaft die op papier niet bestaat. Maar ik ‘Het Franse publiek was erg verrast om film. Maar als ik geen geld had zou ik ook manier uit van de romantiek van de piano of kijker nieuwsgierig blijft, het suggestief maken. De spanning tussen die twee is veel houd ervan om grip op mijn film te houden.’ Catherine Frot (als Ariane) in een serieuze rol een film maken. Gewoon met een DV-came- van de droom om zelf concertpianist te zijn. monteren van beelden zodat de toeschouwer dubbelzinniger. Daarom is het ook goed, Die traditionele stijl verklaart misschien het te zien. Zij zijn haar gewend in komische rol- ra.’ Dat hoeft Dercourt niet meer, want La Het is eerder een hitchcockiaanse thriller. argwaan krijgt. Het is dit gevoel voor span- denk ik, dat ze niet met elkaar naar bed succes van de film: wanneer Ariane in de len, zoals in Un air de famille (1996) van tourneuse de pages is zowel in Frankrijk als Dercourt: ‘Ik heb goed naar Rebecca (1941) ning en compositie dat Dercourt tot zo’n gaan. Ik had dat aanvankelijk wel in beeld keuken aan Mélanie vraagt wat haar vader Cédric Klapisch. Maar hier doet ze het uitste- België een arthouse-hit. Nu Nederland nog. ! gekeken: het huis, de twee vrouwen, het ver- goede filmmaker maakt. willen brengen, maar dat bleek in verband doet, zegt ze ‘slager’ en laat Dercourt in een kend. Ik vind het leuk om zo een nieuwe leden dat opspeelt in het heden en door het met de release in bepaalde landen niet te shot zien hoe zij het vlees met een flinke kant van een actrice te ontdekken. Maar ik La tourneuse de pages Frankrijk 2006 regie en scenario Denis beeld rondspookt zonder zichtbaar te zijn. Pianofilms kunnen. Ik heb toen voor een gekuiste versie mep in tweeën hakt. De kijker snapt: hier denk dat mijn film vooral de unieke gave van Dercourt camera Jérôme Peyrebrune montage François Het onderhuidse dat nooit helemaal tot uit- Je merkt aan La tourneuse de pages dat Der- gekozen, die ik uiteindelijk beter vind. Het komt de wrede Mélanie even naar boven, de Déborah François blootlegt: ik had haar al Gégidier geluid Olivier Mauvezin muziek Jérôme Lemmonier production design Antoine Platteau productie Tom Dercourt drukking komt.’ court het muzikale milieu van binnenuit Franse filmblad Cahiers du Cinéma heeft me Mélanie die op wraak belust is en haar lieve- gezien in Cannes in de film van de gebroe- distributie Benelux Film duur 85’ met Catherine Frot, Déborah Maar waarom nu niet eens een film over, bij- kent. Ook het koppel van muzikanten dat bij het verweten, die wilden seks zien.’ meisjesuiterlijk gebruikt om des te harder toe ders Dardenne, L’enfant. Wat ik heel soms bij François, Pascal Greggory

10 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 11 In de vorige aflevering van dit anime-tweeluik (zie Skrien 7) werd de geschiedenis geschetst van Japanse animatie tot de jaren negentig. Ditmaal gaat het over de stijlkenmerken van dit in het Westen steeds populairdere genre. Over grote ogen, pratende monden en spetterende volanimatie. Kees Driessen

De ontwikkeling van anime deel 2

twee stijlen naast elkaar te zien. De figuren die scheurt, een schedel die barst, hersenen op zoek naar haar grote liefde, die ze ooit voelde dat nog als twee op elkaar geplakte met bolle neuzen zijn trouw aan Tezuka’s ori- die naar buiten puilen, bloedspatten die alle slechts even heeft gekend. Ze rent en rent, werelden, maar hier is de combinatie meestal gineel, maar misstaan naast serieuzere gezich- kanten op vliegen. Ook X the Movie (1996) door eeuwen en scènes, en laat zich niet naadloos, net als in Steamboy, Katsuhiro Ôto- アニメten, die meer lijken op wat in Europa ‘de klare van2 de eerdergenoemde Rintaro pakt pas uit tegenhouden. Telkens is er een man die dat mo’s langverwachte opvolger van Akira, die lijn’ wordt genoemd. Ze passen bovendien wanneer gevechten delen van Tokio op probeert – een samoerai, een agent, een sol- ook in 2004 uitkwam. Het effect is vooral slecht bij de zeer gedetailleerde en dramati- indrukwekkende wijze vernietigen. De films daat – met steeds hetzelfde gezicht. En tel- verdergaand realisme. sche vormgeving van de futuristische stad. bereiken op die momenten een niveau van kens is er een man die haar helpt – gespeeld Daaraan zit ook een keerzijde. Realisme kan Zulke gedetailleerde achtergronden worden detail dat in het Westen eigenlijk niet voor- door de interviewer. Terwijl die opgaat in zijn een valkuil zijn; Steamboy stapte daarin – de in anime vaak op zichzelf getoond. Het is komt. verschillende rollen, krijgt hij daarop com- film hield zich in zijn neiging tot realisme heel gewoon een stilstaand shot van een set- Het volgende moment staan weer twee onbe- mentaar van zijn cameraman die gewoon in aan de beperkingen van een Hollywood- ting te gebruiken. Eventueel wordt er lang- weeglijke figuren met monden als klepperen- zijn moderne plunje in de herinnering mee- actiefilm met veel special-effects. Hij voelde zaam op ingezoomd. Ook op andere momen- de brievenbussen tegenover elkaar. Het wandelt – en alles filmt. De gelaagde struc- daardoor als een getekende live-action film. ten komt alle beweging uit de camera: de effect op de kijker, na enige gewenning, is camera glijdt over de achtergrond of meerde- een ritme van stilstand en beweging; van Regel 2: Wanneer iets wel moet bewegen, dan beweegt het ook voluit re lagen schuiven over elkaar. Of een beeld rust en sfeer naast explosieve kracht; van de trilt om een aardbeving te suggereren. voortdurende dreiging van een overweldigen- tuur blijft probleemloos helder en de film is Ook Ghost in the Shell 2 dreigt af en toe in In andere gevallen wordt er wel geanimeerd, de, monsterlijke macht die de ijle, stille mari- uitstekend geanimeerd, met speelse beeldef- dat Hollywood-keurslijf te blijven steken en Devil Man Millennium Actress maar minimaal: trillende strepen of persona- onetten overspoelt. fecten als wipes en beeldrijm. Een volwassen meer aandacht te besteden aan 3D-camerabe- ges suggereren snelheid, explosies of woede- Dit ritme van stilstand en volanimatie is het en creatief verrassende film. wegingen dan aan 2D-detaillering. Op de kri- In het eerste deel van dit tweeluik over uitbarstingen, ondersteund door muziek en geven wie aan het woord is. Zulke beperkin- meest opvallende stijlkenmerk van Japanse Ten tweede Ghost in the Shell 2: Innocence tische en zeer gedetailleerde commentaart- anime werd de ontwikkeling geschetst van geluidseffecten. In sommige gevallen wordt gen laten ruimte (in tijd en geld) om de teke- animatie en is ook te zien bij Hayao Miyaza- (Inosensu: Kôkaku kidôtai, 2004) van Mamoru rack van de dvd-uitgave bespreekt regisseur anime tot aan de jaren negentig, met als ijk- het aantal beeldjes per seconde verminderd, ningen zelf mooier te maken. De oplossingen ki, de anime-grootmeester wiens films als Oshii, de opvolger van zijn eigen Ghost in the Mamoru Oshii die spanning tussen realisme punten de introductie van de serie Tetsuwan wat een slowmotioneffect oplevert, of van limited animation, zoals het trillen van Spirited Away (Sen to Chihiro no kamikakushi, Shell (Kôkaku kidôtai), die in 1995 de meest en artistieke criteria. Want uiteindelijk is Atom/Mighty Atom (in het Westen bekend beweegt alleen de mond van een stilstaand een beeld of het inzoomen op een gezicht, 2001) en Howl’s Moving Castle (Hauru no succesvolle anime in het Westen werd sinds animatie bij uitstek het genre waar fantasie geworden als Astro Boy) van Osuma Tezuka in karakter. zijn bovendien vaak dramatisch effectief. ugoku shiro, 2004) in het Westen prijzen win- Akira. Deel twee werd geselecteerd voor de ruim baan hoort te krijgen – het werk van 1963 en de internationale doorbraak van Deze beperkte animatie begon als bezuini- nen en in Japan bezoekersrecords breken. festivalcompetitie van Cannes en behoort wel Hayao Miyazaki is daarvan een uitmuntend anime met Katsuhiro Ôtomo’s Akira in 1988. gingsmethode bij Tezuka – die zich zou heb- Volanimatie Maar Miyazaki heeft een eigen, vriendelijker weer tot de Akira-traditie: in een toekomstig voorbeeld. ! Astro Boy introduceerde de grote ogen, afge- ben laten inspireren door de succesvolle limi- Omgekeerd geldt: wanneer iets wel moet toon. Zijn helden zijn meisjes en zijn bood- Tokio bevecht een individualistische held een keken van westerse cartoons als Betty Boop. ted animation van de Amerikaanse Hanna- bewegen, beweegt het ook voluit. Zie de schap is weliswaar ecologisch en kritisch over machtige overkoepelende technologie, die Akira creëerde het archetypische beeld van Barbera-studio (The Flintstones et cetera) – tweedelige Devil Man (Debiruman, Tsutomo techniek, maar minder gewelddadig. Toch mensen vermengt met machines. De held is anime in het Westen: een duister toekomst- maar ontwikkelde zich tot een uitgewerkte Iida, 1987), die uitkwam een jaar voor Akira. wordt ook bij hem gewaarschuwd voor de dit keer echter een volwassen man en de pro- Veel scènes zijn beperkt in vormgeving en ondergang. blematiek van de combinatie van mens en Regel 1: Als het niet hoeft te bewegen, staat het stil beweging. Maar niet de (zeer gewelddadige) machine wordt serieus uitgewerkt. In deze gevechten met mythische demonen. Dan zie Reikwijdte toekomstvisie heeft iedereen technologische visioen, waarin een jonge held strijdt tegen stijlvorm. Wat niet hoeft te bewegen, je adembenemende, beeldvullende animatie Twee andere recente uitgebrachte dvd’s hersenimplantaten, die toegang bieden tot een apocalyptisch kwaad, dat technologische beweegt niet of nauwelijks. Het gaat bij een waarbij alles tegelijkertijd beweegt. Een tonen de reikwijdte van anime. Ten eerste het wereldwijde web. Als resultaat daarvan hoogmoed confronteert met premoderne dialoog meestal niet om de beweging – en hoofd spat uit elkaar, met een oog dat aan Millennium Actress (Sennen joyu, Satshi Kon, zijn de eigen ervaringen echter niet altijd te krachten. dus beweegt alleen de mond, om aan te zijn oogzenuw uit het hoofd tolt, een kaak 2001), die in verhaal ver verwijderd is van vertrouwen en de film speelt daarmee door Akira en vooral opvalt door de bijzondere sommige scènes meermalen opnieuw te laten Tekenstijl vertelstructuur. Een televisieverslaggever beginnen. Het geweld is opnieuw extreem, Elke anime is als anime herkenbaar. Er is een interviewt een oudere actrice, die hij al zijn maar slechts in enkele scènes. Er is evengoed eenheid van stijl, terug te voeren op het hele leven aanbidt. Als zij haar levensverhaal ruimte voor een prachtig geanimeerde scène werk van Tezuka. Toch is die herkenbaarheid vertelt, wandelen de interviewer en zijn waarin de held thuiskomt en zijn hond te geen keurslijf. Hij is net zo goed een inspire- cameraman in een uitstekend werkende ver- eten geeft. Ghost in the Shell 2: Innocence rende invloed, zoals Disney’s ronde, rubberen menging van niveaus met haar jongere zelf vormen een stempel hebben gedrukt op Ame- mee door haar herinneringen. Die gaan moei- Fantasie rikaanse animatie. teloos over van haar eigen leven naar de De film, die na het internationale succes van Dit is het tweede deel van een tweeluik over anime. Het eerste Tezuka zelf werd nog sterk door Disney beïn- films waarin ze een rol speelde, films die zelf deel één kon beschikken over een groter deel verscheen in Skrien 38/07, september 2006. vloed; in de loop der tijd zijn anime-figuren weer de geschiedenis en de filmgeschiedenis budget, gebruikt minder deelanimatie en is Devil Man (2x50’; Tsutomo Iida, 1987), X the Movie (Rintaro, realistischer geworden. In de recente produc- van Japan weerspiegelen. Ondertussen maakt een van de beste voorbeelden tot nu toe van 1996), Millennium Actress (Satshi Kon, 2001) en Ghost in the tie Metropolis (Metoroporisu, Rintaro, 2001), de actrice in haar leven en haar rollen steeds de combinatie van 2D-celanimatie en 3D- Shell 2: Innocence (Mamoru Oshii, 2004) zijn recent door gebaseerd op een manga van Tezuka, zijn die maar één verhaal mee: haar hele leven is ze computeranimatie. In een film als Metropolis A-Film uitgebracht op dvd.

12 Skrien december 2006 Ghost in the Shell 2: Innocence december 2006 Skrien 13 De noodzakelijke

Honderddwaalweg jaar Visconti: van Tod in Venedig naar Morte a Venezia Door af te wijken van de oorspronkelijke novelle wisten regisseur Luchino Visconti en zijn scenarist Nicola Badalucco met Morte a Venezia juist door te dringen tot de kern van Thomas Manns werk. Badalucco: ‘We hebben Mann bewerkt via Mann.’ Liedewij Theisens 14 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 15 De waardering d voor boekverfilmingen is vaak der is het personage Alfried, dat niet voor- menselijke hang naar zekerheid en helder- Aschenbach en op hetzelfde moment zien we ten met syfilis en vanuit zijn ziekelijke toe- vraagt Aschenbach niet alleen zijn Apollini- omgekeerd evenredig met de mate waarin de komt in de novelle, gebaseerd op Arnold heid, orde, schoonheid en grenzen; het Dio- een beeld van Tadzio, waarmee zijn uitspraak stand een geniale vorm van muzikale creativi- sche beteugeling te laten vieren omwille van filmmaker is afgeweken van zijn literaire Schönberg, een van Mahlers trouwste aan- nysische staat daarentegen voor chaos, waan- onmiddellijk ontkracht wordt. Alsof hij aan teit aan de dag legt. Mann heeft dit gegeven zijn kunst, hij moedigt Aschenbach aan zich bronmateriaal. Morte a Venezia (1971) van hangers maar tevens zijn grootste criticus. zin, creativiteit en roes. Hoewel Thomas Mann Tadzio refereert, vervolgt Alfried: ‘Zo wordt gebaseerd op de biografie van Nietzsche, van te laten besmetten en in een toestand te regisseur Luchino Visconti is door sommige Visconti gebruikt het Adagietto uit de Vijfde de knellende banden van cultuur en bescha- schoonheid geboren. Zomaar. Spontaan. Met wie verondersteld wordt dat hij op soortgelij- geraken ‘die onherroepelijk corrupt en ziek critici verguisd als een slap, zinnelijk aftrek- Symfonie van Mahler voor de soundtrack: de ving verafschuwt, erkent hij tegelijkertijd de totale veronachtzaming van jouw en mijn ke wijze door een prostituee is besmet met is... maar een genot voor een kunstenaar’. sel van Der Tod in Venedig (1911), de ingeto- suggestie wordt gewekt dat dit Aschenbachs noodzaak driften te beteugelen. Het wilde, werk. Het gaat vooraf aan onze arrogantie als syfilis. Het concept van ziekte als bron voor In de scène waarin eerst Tadzio en vervolgens gen novelle van Thomas Mann. Maar het ver- werk is. Het Adagietto wordt vijf keer Dionysische verlangen naar vrijheid en over- kunstenaar.’ creativiteit speelde al een rol in Der Tod in Esmeralda Für Elise speelt, legt Visconti haal over een kunstenaar op middelbare leef- gespeeld, waardoor het fungeert als leidmo- gave moet in een Apollinische vorm gegoten Scenarioschrijver Nicola Badalucco omschrijft Venedig, als een soort romantisch, aan het bovendien niet alleen een muzikale, maar ook tijd die ten onder gaat aan zijn liefde voor tief. De indruk dat Mahlers muziek gecompo- worden om constructief te zijn. Aschenbach het afglijden van de kunstenaar als volgt: kunstenaarschap inherent lijden, en was pro- een erotische link tussen de jongen en de een veertienjarige jongen was ‘onvertaalbaar neerd wordt door Aschenbach, wordt tevens vervalt van het ene in het andere uiterste in ‘Onze Aschenbach ziet Tadzio en de schoon- minent aanwezig in Manns Buddenbrooks prostituee, een associatie die versterkt wordt voor film’, aldus Nicola Badalucco, scenario- gewekt op het moment dat Zarathustras Mit- zijn falen een balans te vinden tussen drift en heid, maar hij raakt ook in een crisis, een exi- (1901). In Doktor Faustus wordt ziekte ver- door hun fysieke overeenkomst. schrijver van Morte a Venezia. ‘De ambigue, ternachtslied te horen is terwijl we Aschen- beteugeling. kunstmatige weergave die Mann geeft van bach op het strand aan het werk zien, met In de novelle wordt deze overgang onder Mann had de gelijkenis met Mahler bewust versluierd om de componist niet te compromitteren Aschenbach kan je niet laten zien, omdat die Tadzio in zijn vizier. meer verbeeld in de morele verschuiving die van begin tot eind zwaar leunt op Aschen- zich gaandeweg voordoet in Aschenbachs Volgens filmcriticus Alexander Hutchinson bachs monologue intérieur. En dat is geen Ingetogen uitdrukking van decadentie gedachten. Eerst maakt hij zichzelf wijs dat verbindt Visconti zo de ziekelijke, tot dan toe film.’ Daarom hebben Visconti en Badalucco Mann beschrijft de tekenen van het verval (Tadzio’s) schoonheid voor hem als kunste- verdrongen pedofilie van Manns Aschenbach bij het bewerken van Der Tod in Venedig een van Aschenbach en de wereld om hem heen naar van spirituele aard is en hem inzicht kan met Manns Leverkühn, die het kwaad, de aantal aanpassingen en toevoegingen explicieter dan Visconti. De ontmoeting met verschaffen in het ware en het goede. Later ziekte niet verdringt maar juist omarmt ten gedaan. Dit tot ongenoegen van bijvoorbeeld een roodharige vreemdeling, die in de novelle wordt duidelijk dat Aschenbachs zucht naar behoeve van zijn muzikale prestaties. Viscon- Visconti-biograaf Geoffrey Nowell-Smith, die fungeert als katalysator van Aschenbachs ver- schoonheid onlosmakelijk verbonden is met ti’s Aschenbach is zodoende een combinatie vindt dat Visconti’s werkwijze het discours drongen verlangens, wordt in Morte a Venezia het zinnelijke en hem niet naar het hogere, van de burgerlijke, vooroorlogse kunstenaar van Mann zijn abstractie ontnomen heeft, vervangen door de eerste flashback, waarin maar juist naar de afgrond leidt: ‘Want je en de geniale kunstenaar die willens en waardoor alleen het triviale overblijft: een onwel geworden Aschenbach op een sofa moet weten dat wij dichters de weg van de wetens een verbond sluit met het kwaad. Aschenbachs pedofiele obsessie met Tadzio. ligt. In plaats van Manns junglevisioen met schoonheid niet kunnen gaan zonder dat Eros ‘We hebben Mann bewerkt via Mann’, aldus Toch maken juist deze wijzigingen van Morte een sluipende tijger en ‘vlezig gezwollen en zich als metgezel bij ons voegt en zich als gids Badalucco. Tussen het verschijnen van Der a Venezia méér dan een boekverfilming: ze bizar bloeiende vegetatie’ symboliseert Vis- opwerpt (...). Dat wij noodzakelijk de dwaal- Tod in Venedig in 1911 en Faustus in 1947 zijn de filosofische, politieke en esthetische idee- Morte a Venezia legt de cultuurfilosofische fundamenten van de novelle bloot en van de schrijver ingrijpend veranderd – maar de zoektocht naar schoonheid en het leggen de cultuurfilosofische fundamenten conti vergankelijkheid in deze scènes door idee van ziekte als bron van creativiteit zijn van de novelle bloot en geven tevens een minder seksueel getinte voorwerpen als lelies gebleven. ‘We hebben besloten om Der Tod in commentaar op de vroege Thomas Mann via en een zandloper. Een opvallende aanpassing, Venedig te bekijken door een filter, en dat de late Mann. aangezien Mann over het algemeen geassoci- was Manns Doktor Faustus, waarin Nietzsche eerd wordt met discretie en beteugeling en prominent aanwezig is. Mann gaf ons alle ant- Aschenbach alias Mahler Visconti juist bekendstaat om zijn melodra- woorden, waarom zouden we ze nog elders Een in het oog springend verschil tussen Der matische stijl. zoeken?’ Volgens Badalucco is voor de verfil- Tod in Venedig en Morte a Venezia is dat De decadentie van het vermoeide, verveelde ming van een literair werk ontrouw nodig om hoofdpersoon Gustav von Aschenbach in de Europa aan de vooravond van de Eerste trouw te zijn aan de bron. Om ‘het gevoel aan novelle schrijver is en in de film componist. Wereldoorlog wordt door Mann beschreven en de filmkijker over te brengen dat de filmau- De praktische redenen spreken voor zich: geanalyseerd in de monologue intérieur van stentiële crisis, want hij wordt verliefd, maar heerlijkt door demonische figuren en geasso- teur heeft gevoeld bij het lezen van de roman’ muziek is beter toepasbaar in film en een Aschenbach. Visconti verbeeldt, conform de als puritein voelt hij ook het gevoel van de cieerd met nazigedachtegoed. moet een vertaling plaatsvinden. De familie voice-over die literaire teksten voordraagt afwijkende eisen van het medium film, het zonde. Hij raakt verslagen door die twijfel, die Symbool voor ziekte, besmetting en verval van Mann bleek het hiermee eens. ‘Visconti verveelt snel. Interessanter is het om deze verval en de dood op een andere wijze maar strijd, en sterft dus niet voor niets. Hij sterft staat (Hetaera) Esmeralda, een naam die in en ik waren nogal bezorgd toen de film uit- aanpassing van Visconti te bekijken in het bereikt hetzelfde effect als Manns noodlots- in plaats van aan de tyfus aan een gebroken drie vormen voorkomt in Doktor Faustus: als kwam, omdat Golo Mann naar Rome zou licht van Manns adoratie voor Gustav Mahler, zwangere beschrijvingen. De na een korte, weg nemen, noodzakelijk liederlijk en avon- hart. Als Aschenbach aan het eind van de film mooie, maar bij nader inzien afstotelijke vlin- komen. Hij zal wel kwaad zijn, dachten we, die overleed na een ziekbed in de tijd dat glorieuze bloei snel verdorrende hortensia’s in turiers van het gevoel blijven.’ vanuit zijn ligstoel stervend naar een punt in dersoort, als verleidelijke prostituee en als vanwege alle wijzigingen die we aangebracht Mann Der Tod in Venedig schreef. Zijn hoofd- de lounge van Hotel Des Bains, de net te over- Deze ideeën over de aard van schoonheid de verte wijst, waar Tadzio staat, wijst hij diabolus in musica, een harmonieverstorend hadden ten opzichte van het boek.’ Het persoon Aschenbach is geïnspireerd op dadige kostuums en juwelen van de badgas- komen in Morte a Venezia terug in de flash- naar de schoonheid, die er altijd is geweest. motief in een muzikale compositie. Dit werpt tegendeel bleek het geval, aldus Badalucco: Mahler, zo heeft Mann later zelf toegegeven, ten, de melkachtige plassen ontsmettingsmid- backs van discussies over muziekesthetica De kunstenaar moet weten die terug te vin- licht op de – op het eerste gezicht raadselach- ‘Hij zei: “Dit is de eerste keer dat ik in een maar de gelijkenis is bewust versluierd om de del in de straten van Venetië die verspreiding tussen Aschenbach en Alfried, het door Vis- den, maar kan het niet allemaal alleen. De tige – flashback in Dood in Venetië waarin film het werk van mijn vader herken”.’ ! componist niet te compromitteren. Manns van de epidemie moeten voorkomen: puur- conti ingevoegde personage. Een mooi voor- kunstenaar is geen God. En dat is typisch voor personage Aschenbach is geen musicus, maar heid en onschuld zijn ver te zoeken. Zelfs de beeld is de scène waarin Aschenbach tijdens de crisis van de burgerlijke kunstenaar.’ ‘Aschenbach sterft in plaats van aan de tyfus aan een gebroken hart’ heeft voornaam, uiterlijk en leeftijd met jonge Tadzio lijkt in Morte a Venezia al gecor- zijn eerste diner in Venetië Tadzio constant in Mahler gemeen. rumpeerd door de sfeer van sensuele decaden- de gaten houdt. Alsof de schoonheid van de Creatieve besmetting Aschenbach een prostituee genaamd Esmeral- Dit artikel is gebaseerd op de doctoraalscriptie van Liedewij Theisens, Balanceren tussen roes en beteugeling: Nietzsche Visconti heeft dit gegeven een prominente tie en doodsverlangen die hem omringt. jongen besproken wordt horen we op de ach- Manns wantrouwen ten opzichte van (de da bezoekt, een naam die terugkomt op het in Morte a Venezia (Vrije Universiteit 2004). In dit kader hebben plaats gegeven in Morte a Venezia, waarin tergrond Alfried spreken: ‘Schoonheid. Je overgave aan) het Dionysische blijkt al duide- schip dat hem naar Venetië brengt. Visconti Liedewij Theisens en haar begeleider Ivo Blom in mei 2004 veel verwijzingen zitten naar de persoon van Balanceren tussen drift en beteugeling bedoelt jouw spirituele idee van schoonheid.’ lijk uit Der Tod in Venedig, maar wordt onom- neemt uit Doktor Faustus het ambigue Esme- scenarioschrijver Nicola Badalucco geïnterviewd. Met dank Mahler. De belangrijkste voorbeelden hiervan Friedrich Nietzsche’s concept van het Apolli- ‘Maar ontken je het vermogen van de kunste- wonden zichtbaar in zijn naoorlogse roman ralda-motief over in de betekenis van onheils- aan Ivo Blom. zijn door Visconti geïnterpoleerde scènes die nische en het Dionysische, zoals verwoord in naar om vanuit zijn geest te creëren?’, vraagt Doktor Faustus (1947), waarin hij de onder- brenger, in plaats van de roodharige Todesfi- Morte a Venezia Italië/Frankrijk 1971 regie Luchino Visconti geïnspireerd zijn op Mahlers biografie, zoals zijn debuut Die Geburt der Tragödie (1872), Aschenbach, waarop Alfried antwoordt: ‘Ja gang beschrijft van wat hij ziet als het traditi- guren die Mann opvoert in Der Tod in Venedig. scenario Luchino Visconti, Nicola Badalucco en Enrico Medioli, de flashbacks waarin Aschenbach en zijn vormt het fundament waarop Mann de ont- Gustav, dat is precies wat ik ontken. (...) onele Duitse genie. Hoofdpersoon van deze Ook de zandloper die Visconti aan het begin naar het boek Der Tod in Venedig (1911) van Thomas Mann camera Pasqualino de Santis montage Ruggero Mastroianni vrouw met hun dochtertje spelen en later wikkeling van Aschenbach gebaseerd heeft. Geloof jij werkelijk in schoonheid als het pro- roman is de componist Adrian Leverkühn, die van de film introduceert, staat nu in een production design Ferdinando Scarfiotti productie Mario Gallo treuren bij het doodskistje van het kind. Ver- Apollo is hier de verpersoonlijking van de duct van arbeid?’ ‘Ja... ja, dat doe ik’, zegt zich door een prostituee heeft laten besmet- Faustiaans daglicht. De demonische Alfried met Dirk Bogarde, Björn Andresen, Silvana Mangano

16 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 17 Honderd jaar Visconti: de Nederlandse pers Langmeester miskende Op 2 november werd herdacht dat Luchino Visconti honderd jaar gele- den in Milaan werd geboren, om acht uur ’s avonds. ‘Een uur voordat de gordijnen in La Scala opgingen’, zoals hij graag memoreerde. Hoewel de Italiaanse meester al in de jaren vijftig internationaal doorbrak, sloot de Nederlandse pers hem pas met Il gattopardo in 1964 definitief in de armen. Daniel Singelenberg

In het archief van het Filmmuseum trof ik voor een middelmatig filmer en zelfs voor een bespreking aan van Visconti’s prachtige, een meester om de grote mannen van de zeer poëtische verfilming van Dostojevski’s wereldliteratuur de zaken te laten opknap- Witte nachten, Le notti bianche uit 1957. De pen.’ film won dat jaar de Zilveren Leeuw op het festival van Venetië. Het Belgische Weekblad Autoriteit Cinéma schrijft in haar nummer van 27 sep- A. van Domburg was een enorme autoriteit tember opgetogen dat ‘de film als één der op filmgebied in die tijd. In het interview dat besten van de afgelopen jaren beschouwd Jos van der Burg in september 1998 voor de kan worden’ en doet verslag van de toejui- Filmkrant had met Jan Blokker, zegt deze: chingen die Visconti na afloop in het Palazzo ‘Dat waren voormannen, die op patriarchale del Cinema ten deel vielen. Ook citeert het wijze zeiden wat goed en slecht was. Iemand blad op de voorpagina een zinsnede uit een als Domburg was een hele extreme man met artikel in Le Monde: ‘Indien het doel van de een gesloten systeem van filmopvattingen. Mostra werkelijk is een werk te bekronen dat Bergman wees hij af.’ de zaak der filmkunst dient, kan (en moet In het Critisch Filmbulletin van maart 1958 is zelfs) Le notti bianche de hoogste beloning P. J. van Mullem wat minder negatief. Hij krijgen…’ schrijft dat door ‘het dualisme in de vormge- Tot zover onze zuiderburen. Maar wat kon je ving’ (namelijk het moderne realisme ener- in de Nederlandse kranten en tijdschriften zijds en anderzijds het poëtische irreële) ‘het over dezelfde film lezen? In het nummer van de toeschouwer uiterst moeilijk gemaakt maart 1958 van het gezaghebbende Filmfo- wordt een aangrijpingspunt voor zijn aan- rum schrijft A. van Domburg: ‘Het thema dacht te vinden’. Maar een stuk verderop (…) heeft Visconti niet aangekund. Hij heeft noemt hij Witte nachten toch ‘een interessant er niet veel meer van begrepen dan enkele werk’. Hij constateert dat Visconti van het stemmingen, die hij verbeeldt in langgerekte neorealisme ‘thans in de neo-romantiek is en oppervlakkige dialogen, gesteund door beland’. In het julinummer van dat jaar drukt het halflicht van de witte nacht in een paar het Critisch Filmbulletin de beschouwing van straatjes aan een paar grachtjes, ellendig Dr. H. S. Visscher uit het meinummer van nagebouwd in een uitgebreide studio, die Wending in zijn geheel af. Het artikel heeft men van alle kanten vermoedt.’ En verderop: als kop ‘Een miskende film’ en zet zich af ‘Zodat men concluderen moet, dat Visconti tegen de wijze waarop Witte nachten tot dan ver boven zijn macht gegrepen heeft en toe overwegend besproken is. In de inleiding Dostojefski ten onrechte als bliksemafleider wordt gewag gemaakt van ‘een zekere ver- Il gattopardo heeft gebruikt. Het is beslist onverstandig starring van critische normen’ waardoor de

december 2006 Skrien 19 film ‘over het algemeen niet op haar juiste van Visconti in de Nederlandse pers. Je komt De tijgerkat verderop: ‘Il Gattopardo is de ideale verzoe- wijze is geschat’. In de Nederlandse biosco- de naam Visconti voortdurend tegen in com- Heel vermakelijk is de controverse tussen Jan ning van al die boeiende facetten in Visconti’s pen is de film dan inmiddels uitgebracht binatie met de woorden ‘communistisch’, Blokker en B. J. Bertina rond Il gattopardo bij filmpersoonlijkheid, en in zekere zin de sub- onder de titel Nachten zonder liefde. ‘marxistisch’ en ‘links’, vooral in De Telegraaf de uitbreng hier in 1964. In een artikel in de jectiefste, de persoonlijkste film uit zijn oeu- Het zeer originele en erudiete stuk van Dr. en in kranten als Het Binnenhof, Het Haagsch Volkskrant van 16 september met als kop ‘De vre.’ Hij noemt het boek ‘nogal overschat’ en Visscher, waarin zelfs geciteerd wordt uit één Dagblad en De Haagsche Courant. Het was wel Tijgerkat’ pakt B. J. Bertina flink uit tegen de voegt eraan toe dat Di Lampedusa ‘tenslotte der brieven van Paulus aan de Corinthiërs duidelijk, dat aan Visconti een luchtje zat. verfilming door Visconti van het boek van niet veel anders schreef dan een familieroman (‘Het oude is voorbijgegaan – ziet, het is alles Ook over Senso oordeelde de pers al verdeeld. Giuseppe Tomasi di Lampedusa uit 1958, dat met historisch decor’. Dan schetst hij de nieuw geworden’) geeft aan dat er wel dege- Het Critisch Filmbulletin van januari 1956 is hij overigens enerzijds ‘een fijn boek’ noemt opbouw van de film in twee delen, waarbij het lijk mensen waren die met een open blik naar redelijk positief over Roes der zinnen, zoals en met kennelijke instemming gelezen heeft, tweede deel bestaat uit ‘in feite twee lange de meest recente films wilden kijken en de de film hier genoemd wordt. Ook B. J. Berti- maar anderzijds als ‘damesroman’ kenschetst. sequences en een epiloog’. Over het laatste gevoeligheid bezaten om er het bijzondere na, in de Volkskrant van 4 februari 1956, In de tussenkoppen wordt de krantenlezer lange deel schrijft hij dan: ‘Dat bal – een van in te zien. Maar de dagbladpers had over heeft een gunstig oordeel. Men is vooral te eerst met nogal tegengestelde uitlatingen aan sequence van bijna drie kwartier – is een van het algemeen geen goed woord over voor Le spreken over de weelderige vormgeving, de verwarring blootgesteld. Want waar de tweede de meest grandioze stukken film die men zich notti bianche. ‘Waar haalt Visconti de euvele prachtige kostuums en het kleurgebruik. kop het heeft over een ‘Boeiende reconstruc- kan voorstellen.’ En nadat hij omstandig uit- eenzet waarom die balscène en de hele ont- wikkeling die de prins van Salina erin onder- ‘Waar haalt Visconti de euvele moed vandaan Dostojevski te willen verfilmen?’ Vaghe stelle dell'orsa gaat zo essentieel zijn voor de film, en hoe- moed vandaan Dostojevski te willen verfil- Maar in De Nieuwe Eeuw schrijft A. C. Nieu- tie van paleiswereld op Sicilië’ volgt daaron- zeer het ook een portret van Visconti zelf is, men’, stond in één van de krantenberichten. wendijk op 10 maart: ‘Zo is deze film een der in iets kleinere letters de mededeling: schrijft Blokker: ‘Men huivert bij de herinne- iedere film kritiekloos en juichend besproken. dezelfde acteur en hij spreekt van een ‘mees- Boven een ander bericht staat als kop: ‘Witte leerzaam voorbeeld, hoe een neo-realistische ‘Weer zo’n film die eerder in geschreven vorm ring aan de uitspraak van een Nederlandse Zo vindt men algemeen dat Vaghe stelle terwerk’. Hans Saaltink noemt, ook vanuit Nachten. Praten, huilen, wachten in regisseur op historische paden kan verdwalen al alles heeft gezegd’. Maar de laatste kop criticus die vorig jaar voor de televisie ver- dell’orsa (Sandra genoemd, buiten Italië), Cannes, in Accent het camerawerk ‘ongeïnspi- Dostojevski-film’. En het Haagsch Dagblad (…)’. Aan het slot van zijn artikel noemt hij doet definitief de deur dicht: ‘Prentenboek klaarde dat De Tijgerkat een “mooi prenten- waarmee de eerste Cinemanifestatie van Huub reerd en matig’, maar is diep onder de indruk kopt parmantig: ‘Visconti filmt Witte Nachten Senso ‘een goed verzorgde film die nauwe- met bal na’. Het is vooral dit zinnetje geweest boek” was, dat “niets toevoegde aan de film- Bals in Utrecht in 1966 opent, minder van het einde van de film. Voor Ben Kroon in fraai maar niet goed’. In de Volkskrant noemt lijks boven de middenmaat komt’. Zevenen- dat Bertina later nog lelijk zou opbreken. kunst”. Men huivert als men zich realiseert geslaagd is. C. B. Doolaard spreekt in Het De Tijd was het allemaal te veel schoonheid, B. J. Bertina de film in ieder geval nog ‘sfeer- dertig jaar later, in september 1993, naar Het artikel hinkt voortdurend op twee hoe slecht de meeste mensen kijken, om nog Parool van ‘onzuivere emoties door te heftige die hem uiteindelijk ‘volstrekt koud’ liet. vol’. aanleiding van de heruitbreng in Nederland gedachten; het is duidelijk dat Bertina het maar te zwijgen over hoe weinig ze zien.’ Dan spelregie’. Ook De vreemdeling uit 1967 (naar Boven het stuk van Peter van Bueren uit Can- door het Filmmuseum in een nieuwe kopie, niet makkelijk had met Il gattopardo. Zo volgt een boeiende uiteenzetting over het Camus) kan weinig genade vinden, maar daar nes voor NRC Handelsblad van 24 mei staat: Rumoer spreken zowel Huib Stam in de Volkskrant als schrijft hij bewonderend over ‘Visconti’s gebruik van kleur als dramatisch middel bij was Visconti zelf ook niet erg tevreden over. ‘Visconti hoogtepunt in Cannes. Sterven als Het oudste krantenartikel over een film van Hans Beerekamp in NRC Handelsblad hun camerakunst’ en noemt de film ‘in menig Visconti, waardoor van alles wordt meege- The Damned uit 1969 stuit ook op een ver- het mooiste op aarde’. Hij schrijft dat ‘na Visconti in het archief van het Filmmuseum grote bewondering uit voor respectievelijk opzicht een lust voor het oog’. Ook prijst hij deeld over de gemoedstoestand van de hoofd- deelde ontvangst. In het Algemeen Handels- Senso uit 1954 dit het allermooiste (is) wat betreft een stuk uit Het Gooi en Ommeland een ‘top-melodrama’ en een ‘hecht gecon- ‘de voortreffelijke rolbezetting van allerlei figuur. ‘Dit is een kleurgebruik dat überhaupt blad vindt I. Sitniakowski op 20 februari 1970 Visconti ooit gemaakt heeft’ (…) en aan het van 25 september 1954 met als kop: ‘Rumoer strueerd historisch melodrama’. De laatste schilderachtige figuren’. Maar dan komt de zelden is toegepast, maar vermoedelijk nooit dat Visconti het nu ‘al te bont’ maakt, maar eind van het stuk, dat je weliswaar allerlei noemt Senso bovendien ‘een feest voor de aap uit de mouw. Bertina had zich er in Can- met zulk een overtuigingskracht en met Hans Saaltink heeft vijf dagen later in Vrij kritiek kunt hebben op Visconti, maar ‘dat zintuigen, mede dankzij Verdi en Bruckner’. nes vreselijk bij verveeld, want de film was zoveel effect.’ Vervolgens schrijft Blokker dat Nederland bewondering voor het ‘perfectio- het allemaal zo verschrikkelijk fraai is, dat ik Interessant aan het artikel van Nieuwendijk veel te lang! De meeste toeschouwers zouden De Tijgerkat ‘genoeg karaktertrekken (heeft) nisme’ van de regisseur. De Telegraaf spreekt er geen kwaad woord van zeggen kan’. is verder nog de mededeling, dat de naam bij het dansfeest ‘van een uur’ aan het eind van een toekomstige classic.’ Hij wijst dan op van een ‘loodzwaar brok pathos’. Toch is men Opmerkelijk is, dat de krant binnen korte tijd Visconti in Nederland vrijwel onbekend is, van de film in slaap zijn gevallen. Maar geluk- de ‘uiterst progressieve beeldrangschikking – onder de indruk van het vakmanschap, en drie keer over de film geschreven heeft, want ‘omdat tot nu toe’ (1956) ‘slechts een korte kig heeft de distributeur in deze scène flink ook al houdt Visconti vast aan fadings en beseft men dat het zien van zo’n film een er had ook al een stuk van J. J. Peereboom in film van hem in ons land is vertoond (een het mes gezet en hem teruggebracht tot twin- overvloeiers, hij doet dat hoogst modern, met grootse gebeurtenis is. gestaan naar aanleiding van de Londense fragment uit Siame donne)’. Zijn debuutfilm tig minuten. ‘Waarbij de gedachte u uit de Ossessione uit 1943 zou in Nederland pas in slaap houdt: wat een geld zal dit allemaal 1963 in première gaan. Hij werd toen, ‘als hebben gekost!’ Dan schrijft Bertina aan het Je komt in de Nederlandse pers de naam Visconti voortdurend tegen in bakermat van puur realisme’ (C. B. Doolaard eind van zijn stuk: ‘Gerekend al dit goede combinatie met de woorden ‘communistisch’, ‘marxistisch’ en ‘links’ in Het Parool) door de kritiek over het alge- geld is het resultaat toch niet zó dat we blij meen goed ontvangen, al vond men hem, zijn om het feit alleen dat de film werd zeer onverwachte overgangen en bijna altijd Het zou te ver voeren, binnen de context van wereldpremière in bijzijn van de Britse konin- met bijna tweeënhalf uur, wel een hele zit. gemaakt.’ Hij besluit zijn artikel als volgt: met als argumentatie het karakter.’ Ten slotte een tijdschriftartikel, van alle in Nederland gin op 1 maart. Bij de uitbreng in Nederland Ook Rocco en zijn broers uit 1960 kan in ‘Nadat deze pretentieuze filmer zich zo uit- schrijft Blokker nog, dat er ‘in deze film wei- uitgebrachte films van Visconti de persreac- spreekt A. Matthijse in Het Vaderland op 10 Nederland op zeer verdeelde reacties reke- voerig met het boek van di Lampedusa heeft nig decoratieve detaillering (is) aan te wijzen, ties de revue te laten passeren. Laten we tot september van ‘Visconti’s sublieme confronta- nen. Het Vrije Volk spreekt in september 1961 beziggehouden, moet men aan de geschreven die níet functioneel is.’ Hij doet een beroep slot nog even kijken naar de ontvangst van tie met de schoonheid en het verval’. over ‘werk van (een) bezeten en begaafd fil- roman toch de voorkeur blijven geven. Daarin op de filmbezoeker ook werkelijk te kijken. Morte a Venezia/Death in Venice (1971). Op 18 maart 1976 verscheen in NRC Handels- Visconti (links) op het Holland festival in 1955 mer’ en noemt Rocco een ‘heel groot film- vindt men alles wat men over de prins van Dan volgt de, tegen Bertina gerichte, dodelij- Ellen Waller spreekt op 29 mei in NRC Han- blad het bericht van de vermaarde Romeinse werk’. Maar B. J. Bertina heeft het in de Salina en zijn familie wil weten. De verfilming ke uitsmijter: ‘En dan zullen alleen infantiele delsblad van de ‘soms adembenemende correspondent A. H. Luydjens over het over- om filmprijs in Italië’. Het bericht meldt dat Volkskrant nogal smalend over ‘een melo- kan dan hoogstens nog een functie vervullen toeschouwers er een prentenboek in herken- schoonheid van de beelden, de huiveringwek- lijden van Visconti op 69-jarige leeftijd. In de het publiek bij het festival van Venetië met familiedrama van jewelste’. In De Nieuwe voor hen die niet (meer) lezen kunnen of wil- nen – de anderen zien een meesterlijke film.’ kende gratie van sommige camerabewegin- kop wordt hij ‘een der grootste meesters van boegeroep had gereageerd toen niet Viscon- Linie schrijft D. Ouwendijk over ‘dodelijk ver- len.’ gen’ en vindt dat de visuele indrukken die het theater’ genoemd. Opvallend genoeg gaat ti’s Senso de Gouden Leeuw had gekregen, moeide uithalen van Visconti’. De Haagse Waterscheiding Visconti bewerkstelligt ‘grenzen aan het het artikel uitgebreid in op de grote betekenis maar Romeo en Julia van Renato Castellani. Courant meldt ‘zwakke momenten tasten Meesterwerk Het artikel van Blokker is een soort water- ongelooflijke’. Toch vindt ze dat de film van Visconti als opera- en toneelregisseur, De jury werd er algemeen van verdacht, Vis- sfeer aan in familiedrama van Visconti’, maar In de rubriek ‘Film en Filmers’ in het Alge- scheiding of eye-opener in de Nederlandse inhoudelijk niet de zeggingskracht heeft van iets wat in Italië altijd veel meer op de voor- conti de prijs geweigerd te hebben vanwege prijst anderzijds de ‘sterke regie’. Jan Blok- meen Handelsblad van 17 oktober steekt Jan filmkritiek geweest. Na 1964 tref je dat neer- de novelle van Thomas Mann en maakt Bogar- grond is getreden. Zo kreeg Visconti op de diens communistische sympathieën. Waar- ker schrijft voor het Algemeen Handelsblad Blokker zijn grote bewondering voor Il gat- buigende toontje opmerkelijk minder aan in de in haar optiek van Aschenbach een ‘slappe valreep ook nog voor dat aspect van zijn kun- schijnlijk zat de christen-democratische rege- een lovend artikel met als kop: ‘Rocco en het topardo niet onder stoelen of banken. Onder de dagbladrecensies van Visconti’s films. Er is figuur’, waarin ze de ‘spanning’, ‘ijzeren stenaarschap in Nederland erkenning. ! ring erachter. onvoltooide’. En C. B. Doolaard roemt in Vrij de kop ‘Meesterlijke Tijgerkat’ schrijft hij: over het algemeen meer ontzag voor zijn werktucht’ en ‘zelfstrijd’ mist. In het Alge- Daarmee zijn we beland bij een ander opval- Nederland ‘het fascinerend filmvakman- ‘Men kan ten aanzien van Il Gattopardo niets enorme talent en er mag onbekommerd meen Dagblad brengt Constant Wallagh echter Daniel Singelenberg is, behalve freelance filmjournalist, lend aspect van de besprekingen van films schap’. anders zeggen. Een meesterwerk (…)’. En bewonderd worden. Al wordt natuurlijk niet juist ‘grote hulde’ aan de interpretatie door gastdocent op de Filmacademie met als specialisme Visconti en maakte in de jaren zeventig experimentele films.

20 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 21 Driegesprek met Jan Doense over de definitie van cult Kult met de k van Skrien

Wat is cult? Ook in deze Skrien staat Wansmaak Slecht ‘Hij is niet saai. Normaal heb je bij zo’n film bij die laatste film de hardcore liefhebbers Cannibal Holocaust en A Woman’s Torment weer de vaste Kult-pagina, maar Om te beginnen vindt Doense niet dat de Eén belangrijke categorie cultfilms, het soort met de trailer alles wel gezien. Maar Deadly een heel andere film zien dan de massa – die bruuskeren vooral de ethische, Deadly Nacht van de Wansmaak per se cultfilms pro- waarin de Nacht van de Wansmaak grossiert, Weapons is ook leuk als je hem helemaal uit- de film slecht vindt of überhaupt niet wil Weapons en Intensive Care vooral de welke films moeten we daarop grammeert. ‘Kijk, de Ilsa-films (zoals Ilsa, heet ‘zo slecht dat het goed wordt’. Daaron- zit. Dat is uitzonderlijk.’ Met andere woor- zien. esthetische norm (ondanks bloed en bor- bespreken? Een driegesprek met de She Wolf of the SS, Don Edmonds, 1975), dat der valt zeker ook Intensive Care: onnavolg- den: de film is niet zozeer ‘zo slecht dat het Maar ook dit is niet genoeg als definitie, sten). Rond Serenity bestaat wel een Star zijn cultfilms, dat staat als een paal boven bare plotwendingen, een Hollywood-acteur goed wordt’, maar ‘slecht in onderdelen en anders zijn alle arthouse-films ‘cult’. Bij cult- Wars-achtige cultus, maar die film bruus- hoofdredacteur en met Jan Doense, water. Maar Cautiva en la selva (Leo Fleider, (George Kennedy) die na een auto-ongeluk toch boeiend in zijn geheel’. films gaat het echter altijd om films die, keert helemaal niemand. Om ongeveer medeorganisator van de Nacht van de 1969), een Argentijnse film waar ook wat vervangen wordt door een stand-in met een Dat kan toeval zijn, zoals Doense denkt: ‘Ik benadrukt Doense, het publiek heftig verde- dezelfde reden had ook Hard Boiled op de kannibalen doorheen lopen, daar heeft nog masker en het ‘Za’k een pleistertje voor je zie het als een soort alchemie. Mazzel. Tech- len. ‘Die Star Wars-films roepen niet zulke gewone dvd-pagina besproken moeten wor- Wansmaak. ‘Een cultfilm moet voor- nooit iemand van gehoord. Dus dat is geen halen?’ van Nada van Nie tegen een aan alle nisch is de film incompetent.’ Zelf vermoed heftige reacties op als Pink Flamingos (1972) den. Troma is dan weer wel kult: het geeft en tegenstanders kennen.’ cult.’ kanten bloedende Koen Wauters. ik dat Wishman wel degelijk een hand van van John Waters. Het is essentieel dat een niet dat het bedoeld is, zolang hun trucje Kees Driessen Want, volgens de eenvoudigste definitie: een Regisseur Van Rouveroy en producent Ruud regie had en daarmee iets vreemds wist te cultfilm voor- en tegenstanders kent.’ Show- maar niet saai wordt. Ook de releases van de cultfilm is een film waaromheen een cultus is den Drijver waren zo sportief om op de Nacht creëren met eenvoudige middelen. In dat girls werd niet alleen slecht gevonden, maar Nacht van de Wansmaak vallen allemaal ontstaan. Dat verklaart meteen waarom de van de Wansmaak een prijs in ontvangst te geval is de cultstatus niet helemaal ‘onbe- als seksistisch bestreden; porno en kanniba- onder deze definitie van kult, die samen te meeste cultfilms al wat ouder zijn – een cul- nemen. Op de commentaartrack op de dvd doeld’. lenfilms worden bij wet vervolgd. Morele cri- vatten is als: zo slecht, maar toch goed. ! tus vormen kost tijd. Doense: ‘Een van de ontkennen ze echter dat ze een slechte film teria, die door de cultfans anders worden grote misverstanden is het idee van instant- gemaakt hebben. Ze zijn nog steeds trots op Popeye gehanteerd. De cultfilm als een moreel grens- De Nacht van de Wansmaak-releases cult. Nu al de culthit van het jaar! Dat kan hun product. Toch hoeft een cultfilm geen technisch slech- geval. ! De Nacht van de Wansmaak ‘The Very Best of’ Collector’s Edition 2003 per definitie niet, want een cult following Ze hebben dan ook hun best gedaan, de film te film te zijn. Ook mainstream-titels als Maar hoewel de schappen in de cultvideo- ! De Nacht van de Wansmaak – More of the Very Best 2006 moet groeien.’ Geen cult zonder cultus? ‘Nee. is niet als cult bedoeld. Doense: ‘Voor de Showgirls (Paul Verhoeven, 1995) en de live- theek overlopen van bloed en sperma, wijst ! Deadly Weapons (Verenigde Staten 1974 Sinds enkele maanden heeft Skrien een vaste Ja, als Troma of John Waters een nieuwe film action versie van Popeye (Robert Altman, Doense er terecht op dat dit niet geldt voor regie Doris Wishman) pagina voor cult-dvd’s. Dat is mooi, maar uitbrengt, zal dat ook wel weer cult worden. 1980) zijn volgens Doense cult – omdat er Popeye. En ook in de geweldige King Kong- ! Double Agent 73 (Verenigde Staten 1974 daarmee zijn we er nog niet. Want wat is Maar die hebben al een cultus, waarop ze ‘Misschien hebben wij een cultus omheen is ontstaan. Hier lijkt het kloon The Mighty Peking Man (Ho Meng-Hua, regie Doris Wishman) cult? De afgelopen maanden werden titels voort kunnen borduren.’ belangrijkste criterium dat een kleine groep 1977) spelen seks en geweld een bescheiden ! Intensive Care (Nederland rond Intensive Care wel 1991 regie Dorna van intuïtief geselecteerd. Bloederige kanniba- Toch is deze definitie nog onbevredigend: iets anders in die films ziet dan het grote rol. In deze gevallen is het niet de ethiek, Rouveroy) lenfilms (Cannibal Holocaust, Ruggero Deoda- een film is cult omdat mensen hem cult vin- een cultus gecreëerd’ publiek. En misschien ziet die kleine groep maar de esthetiek waarover mensen zich ! The Mighty Peking Man/Xing to, 1979) naast commerciële sciencefiction den. Hij doet denken aan de oude Rang- juist wel wat de maker bedoeld had – zeker opwinden. De wansmaak. Xing Wang Hongkong 1977 (Serenity, Joss Whedon 2005), alternatieve reclame: ‘cult is alleen cult als er cult op Nacht van de Wansmaak geldt: het moet wel bij Popeye is daar veel voor te zeggen. Ook Uit al deze overwegingen is dan toch een regie Ho Meng-Hua) porno (A Woman’s Torment, Roberta Findlay, staat’. Want waarom lenen sommige films per ongeluk gebeurd zijn. Onbedoeld slecht hier kan de cultstatus daarom niet per defini- definitie te destilleren. ! Blood Feast (Verenigde 1976) naast hoogwaardige Hongkong-actie zich voor cultstatus? Die inhoudelijke eigen- en onbedoeld hilarisch. Troma komt er bij- tie ‘onbedoeld’ genoemd worden, een term Staten 1963 regie Herschell Gordon Lewis) De dvd-pagina heet ‘Kult’. Cult met de K van (Hard Boiled, John Woo, 1992). Een duidelij- schappen moeten bepalen of Skrien ze voorbeeld niet meer in, daar proberen ze het die beter uit een definitie weggelaten kan ! Two Thousand Maniacs! ke lijn valt er niet in te ontdekken. bespreekt, omdat Skrien bovenal een kunst- te hard. Wij willen juist materiaal laten zien worden. Skrien. Daarom hier nu de Skrien-definitie (Verenigde Staten 1964 Daarom besloot ik samen met hoofdredacteur zinnig blad is. Wanneer van twee dvd’s met dat serieus bedoeld is, maar volledig de plank Maar wat dan te denken van Star Wars (1977- van een (potentiële) kultfilm: een film die regie Herschell André Waardenburg tot een driegesprek met vergelijkbare vorm en inhoud de eerste wel misslaat.’ 2005)? Rond die filmreeks heeft zich onmis- met stijl en vooral zonder saai te worden de Gordon Lewis) Jan Doense, directeur van het Amsterdam en de tweede geen cultfans heeft, dan wil ik Dat wil natuurlijk niet zeggen dat elke goed kenbaar een cultus gevormd, inclusief het ethische en/of esthetische normen van het Distributie Fantastic Film Festival en medeorganisator ook die tweede kunnen bespreken, als bedoelde, onbedoeld slechte film een cultfilm naspelen van scènes in bijbehorende pakjes. overgrote deel van het publiek overschrijdt. Dutch Filmworks van de Nacht van de Wansmaak. Directe ‘potentiële cultfilm’: een film die een cultsta- is. Louter de aanwezigheid van slechte Toch zou niemand Star Wars een cultfilm aanleiding vormde een pakket dvd’s, tus zou (of had) kunnen bereiken. decors, acteurs, dialogen en shots is niet noemen. Dus: hoewel je geen cult hebt zon- onlangs uitgebracht met een ‘Nacht Eén voorbeeld ligt op tafel: Intensive Care genoeg. Er moet meer aan de hand zijn. der cultus (en geen potentiële cult zonder van de Wansmaak’-sticker: twee trai- (Dorna van Rouveroy, 1991). Doense: ‘Dat is Neem Deadly Weapons (Doris Wishman, denkbare cultus), kun je wel een cultus lerverzamelaars en zes Wansmaak- misschien wel een cultfilm nu, ja. Wij hebben 1974), een film rond cup-G-actrice Chesty hebben zonder cultfilm te zijn. Het klassiekers (zie onderaan het arti- hem gepusht op de Nacht van de Wansmaak. Morgan. De film heeft onmiskenbaar een cruciale verschil tussen Star kel). We hebben een hele tijd geroepen: dit is toch toon, een soort stijl die consequent wordt Wars en Showgirls is dat Wat is cult? Het gesprek schept in wel heel bijzonder. Op een bepaald moment volgehouden, met onscherpe shots, vreemde eerste instantie alleen maar kent iedereen die titel dan. Misschien hebben opnamehoeken en rare geluiden. De film onduidelijkheid. Tot genoegen wij rond Intensive Care wel een cultus gecre- oogt krakkemikkig en goedkoop, maar, zoals van Jan Doense: ‘Ik zaai eerd.’ Met andere woorden: Doense her- Doense onderstreept: graag verwarring.’ kende de film als ‘potentiële cult’. Dat moet hem ergens in zitten. Is Jan de Vaal als pionier van het Filmmuseum jarenlang miskend of juist overschat? Miskend, meenden historicus Bert Hogenkamp en André Stufkens in een open brief aan het Filmmuseum. Overschat, meende journalist Annemieke Hendriks in Skrien. Hogenkamp, Stufkens en onderzoeker Frans Westra breken een filmhistorische lans voor De Vaal. ‘Het Filmmuseum is rijp voor goede geschiedschrijving.’ André Waardenburg HET BEGIN VAN HET FILMMUSEUM: HET NEDERLANDS HISTORISCH FILM ARCHIEF, 1946-1952 ERKENNING VOOR EEN ERFENIS DE POLEMIEK OVER JAN DE VAAL Sinds juli dit jaar woedt een polemiek over de verdiensten van de pioniers van het Nederlands Filmmuseum. Die polemiek ontstond nadat de directeur van de Joris Ivens Stichting, André Stufkens, en mediahistoricus Bert Hogenkamp aan de vooravond van het zes- tigjarige jubileum van het Filmmuseum een persbericht hadden JAN DE VAAL geschreven, waarin het gebrek aan erkenning voor het werk van DE REDDING VAN EEN KUNST Jan de Vaal (1922-2001) werd gehekeld: ‘Een aantal filmliefheb- bers wil dat het Filmmuseum haar eigen geschiedenis op waarde schat en haar eerste directeur eert.’ Het Filmmuseum moest in zijn beginjaren met niet minder dan drie concurrerende Een opinie die journalist Annemieke Hendriks in het verkeerde keelgat schoot. In haar boek De Pioniers, waarvan de interviews initiatieven strijd leveren over het beheer van een nationaal filmarchief. Daaraan zijn eerder werden gepubliceerd in Skrien, schrijft ze dat de rol van onlosmakelijk de namen verbonden van David van Staveren, Paul Kijzer, Piet Meer- Jan de Vaal overschat is; niet hij, maar Piet Meerburg was de eer- ste directeur van het instituut. Zo staat het op de oprichtingsakte burg, Jan de Vaal en Willem Sandberg. Dankzij hen konden in het puriteinse en film- uit 1946 van het Nederlandsch Historisch Film Archief, in de woor- vijandige Nederland een filmarchief en filmmuseum opbloeien. den van Hendriks ‘de naam waaronder het Filmmuseum zijn leven begon’. Bert Hogenkamp en André Stufkens Daarop volgde een ingezonden brief aan Skrien van André Stuf- kens en Bert Hogenkamp: ‘Annemieke Hendriks beschrijft in Skrien 38/8 het ontstaan (van het Filmmuseum – red) op haar manier in een interview met Piet Meerburg. Zoals al eerder in haar journalistieke boekje Huis van Illusies over 50 jaar Filmmu- seum wordt de rol van Jan de Vaal opnieuw bewust gebagatelli- Nu het Filmmuseum zijn zestigjarig bestaan land duurde het nog tot 1919 tot het Neder- in de jaren dertig juist vanuit filmclubs nati- seerd, want hij zou in die jaren nauwelijks een rol van betekenis viert en is uitgegroeid tot internationaal ver- lands Centraal Filmarchief werd opgericht, onale filmarchieven gestart, maar de Neder- hebben gespeeld. Bewijs van het tegendeel staat op een begelei- maard filmarchief lijkt het feit dat deze dat louter documentaires van stedenschoon landse Filmliga zag dat belang nog niet. In dende foto bij het artikel, waarop regisseur Alberto Cavalcanti en instelling het nationaal filmerfgoed beheert en historische momenten wilde bewaren en 1934 waarschuwde filmcriticus L. J. Jordaan Piet Meerburg te zien zijn. Voor het gemak blijft onvermeld dat een vanzelfsprekendheid. Maar bij de start ‘geen detectiveromans en dergelijke’. Het dan ook: ‘Met een lichtzinnigheid en een links Jan de Vaal zichtbaar is, druk aan het werk. Bij de oprich- van het Filmmuseum in 1946 was dit nog NCF werd echter al spoedig gedwarsboomd onverschilligheid waarover het nageslacht tingsvergadering van het NHFA was De Vaal als secretaris aanwe- helemaal geen uitgemaakte zaak: minstens door de Nederlandse Bioscoop Bond. B. D. zich slechts zal verbazen, laat men de merk- zig en hij ging gelijk aan de slag, zonder geld, films of werkplek. vier nieuwe instellingen wierpen zich vlak na Ochse, vooraanstaand lid van de NBB en waardigste historische documenten van een Daarvoor stelde hij zijn eigen adres en een erfenis beschikbaar.’ de oorlog op om oude films te bewaren. Het directeur van N.V. Polygoon, reageerde fel merkwaardig tijdperk tussen de vingers door In het licht van deze polemiek plaatst Skrien in dit nummer twee Filmmuseum heeft zijn eigen positie en die ‘dat het geen pas geeft door parasiterende glippen en op een vuilnisbelt verdwijnen. artikelen die de inbreng van De Vaal filmhistorisch op een rij zet- van de filmkunst moeten bevechten. De sta- middelen ten koste van het Nederlands Film- (...) Gebeurtenissen in de historie der cine- ten. Stufkens en Hogenkamp beschrijven, op basis van onderzoek tus van oudere kunstvormen had zich al ver- bedrijf een filmverzameling in het leven te grafie als de Asta Nielsenfilms, Caligarie (sic) in diverse archieven, hoe in het naoorlogse Nederland gepoogd taald in een gerespecteerd archiveringsstelsel roepen, waaraan slechts door een gering aan- of De Nibelungen, verdienen minstens zozeer werd de overheid te overtuigen van het belang films op te slaan in met musea, bibliotheken en depots. De strijd tal Nederlanders behoefte wordt gevoeld’. voor vernietiging bewaard te blijven, als bijv. een archief, met speciale aandacht voor de rol van De Vaal in dit voor de waardering van de film als kunst- Het NCF, in 1932 omgedoopt tot Rijks Histo- een film over het Landstormfeest of de brand proces. vorm en daarmee voor een nationaal filmar- risch Filmarchief, leidde al spoedig een sla- van het Leids stadhuis’. Niet verwonderlijk Frans Westra creëerde, op eigen initiatief en met langdurige chief was langdurig en vinnig. Slechts aan pend bestaan. In het bestuur van het NCF dat op 17 juni 1938 bij de oprichting van de inspanning, een database van de programmering van het Neder- een handjevol vooruitstrevende geesten – had de sociaal-democraat David van Staveren FIAF, de Internationale Federatie van Filmar- lands Filmmuseum tot 1986. Hij blijft De Vaal ‘de eerste directeur David van Staveren, Paul Kijzer, Piet Meer- zitting, die zich zijn hele leven zou inzetten chieven, geen Nederlands filmarchief aanwe- van het Nederlands Filmmuseum’ noemen, omdat hij als eerste burg, Jan de Vaal en Willem Sandberg – is het voor filmarchivering, met echter de beperkte zig was om zich aan te sluiten. die functie vervulde bij de Stichting Nederlands Film Museum, te danken dat in het puriteinse en filmvijan- visie dat alleen ‘verantwoorde’ films ter ver- opgericht in 1952 uit een fusie van het Nederlandsch Historisch dige Nederland een filmarchief en filmmuse- heffing van het volk de moeite van het bewa- NA DE OORLOG Film Archief en het Uitkijk Archief, en heeft veel waardering voor um konden opbloeien. ren waard waren. Ook het in 1929 door Man- Na de oorlog veranderde de situatie dras-

diens prestatie als programmeur. L nus Franken en Ed Pelster opgerichte Cen- tisch. ‘Men snakte in die korte periode na de AA V

E VOOR DE OORLOG traal Bureau voor Ligafilms (CBLF) had zich bevrijding naar actie, opbouw en doorbraak. Frans Westra’s database, die door het Filmmuseum wordt overgenomen en is aan- D Na de eerste publieke filmvoorstelling in kunnen opwerken tot filmarchief, zij We wilden alles gezamenlijk inhalen. Slapen gevuld met de gegevens tot 2006, wordt ten doop gehouden tijdens twee Themada- gen in het Filmmuseum, op 8 en 9 december, die onder meer de geschiedenis van ECTIE 1895 kwamen al snel stemmen op uit histo- beschikten immers over een fraaie collectie deden we nauwelijks. Er was een gretige hon- Jan de Vaal in de nieuwe filmkluis van het Nederlands Filmmuseum te Heemskerk, 1981. de Filmmuseum-programmering behandelen. Zie ook www.cinemacontext.nl. COLL risch belang films te gaan bewaren. In Neder- avant-gardefilms. In Parijs en Brussel werden ger naar nieuwe beelden en fantastische

24 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 25 lichting op filmgebied, gezien de meer dan Instituut met Nationaal Filmarchief op te geen geld ter beschikking stelde om deze fat- ‘doet wat hij wil en zoals hij het wil’. Zo HET FILMMUSEUM MOET DE VAAL EREN verbazingwekkende onwetendheid’. Een richten. Van Domburg was ziedend toen hij soenlijk veilig te stellen. kruisten Van Staveren en Sandberg elkaars oplossing diende zich spoedig aan, toen hoorde dat Kijzer ‘met bekwamen spoed’ naar Uit onverwachte hoek kwam hulp: Willem wegen, omdat Sandberg, begonnen bij de Jan de Vaal (1922-2001) begon in 1946 met lege handen en liet na veertig jaar leiding te hebben gegeven aan het Filmmuseum een Kijzer vernam dat de FIAF in het voorjaar van Parijs was afgereisd en noemde het een bla- Sandberg, directeur van het Stedelijk Muse- Cultuurcommissie van de Bioscoopbond, meer collectie na van, volgens ramingen, vijftien miljoen meter film 1946 bijeen zou komen in Parijs. Het aan- mage dat zo’n klein archief Nederland verte- um, zorgde ervoor dat de films konden wor- gegrepen werd door de kunstzinnige film en (waaronder vermaarde collecties als de Desmet-collectie, de films trekkelijke idee via het FIAF-lidmaatschap genwoordigde in de FIAF. ‘Ongetwijfeld zal den ondergebracht in de Cinetone-studio’s, bij het NHFA zijn idealen kon realiseren. uit Nederlands-Indië en de Joris Ivens-collectie), 250 duizend over de internationale filmklassiekers te kun- het nationaal Film Instituut zijnde in zekere waarvan hij als beheerder was aangesteld. De Begin 1948 kon Sandberg met hulp van De foto’s, 40 duizend filmaffiches, de grootse filmbibliotheek van nen beschikken, spoorde Kijzer aan een zin een officieel lichaam als lid worden aan- verkoop van de door de bezetter leeggeroof- Vaal een expositie over vijftig jaar film in zijn Nederland, elfhonderd stuks filmapparatuur, een reisbioscoop, Nederlands filmarchief op te richten. Tegen- genomen’, zo was zijn verwachting. de filmstudio’s bracht Sandberg in contact Stedelijk Museum tonen, met decorontwer- een Kaisercarroussel en vele documenten, scenario’s, bladmuziek en curiosa. De redding van een kunst! over Henri Langlois, die de leiding had van Ook de Nederlandse Bioscoop Bond was van met Bosman. Deze vroeg de mateloos ener- pen van Georges Méliès, Fernand Léger, Pablo In zijn beleid gold de gedreven De Vaal als omnivoor: hij verza- de FIAF, wierp Kijzer zich met bravoure en in plan een Nederlands Film Instituut met gieke Sandberg zitting te nemen in de CAC Picasso en Giorgio de Chirico, kostuums van melde alles en hij vertoonde alles. Voor zijn vele verdiensten werd perfect Frans op om Nederland te vertegen- archief op te richten. Zij had ernstig behoefte om scenario’s te toetsen op kwaliteit. Bij het Asta Nielsen en Greta Garbo en de mise-en- Jan de Vaal benoemd tot erelid van de FIAF, ontving hij een Gouden woordigen. Althans op papier, want Kriterion haar door de oorlog geschonden blazoen te 1948: De Vaal (m) bij de opening van de expositie beoordelen van de filmplannen ging Sand- scène van Das Cabinet des Dr Caligari (Robert Kalf van het Nederlands Film Festival en een lintje van de koningin, kon als commercieel filmtheater nooit tot de zuiveren, collaborerende leden te ontslaan en ‘De Film, de Film’ over 50 jaar filmgeschiedenis bergs voorkeur uit naar experimenten en ver- Wiene, 1920). Het sloot aan bij Sandbergs dat hij echter weigerde omdat hij liever had gezien dat het minis- FIAF toetreden. Dus ontwierp Kijzer in april de filmhonger met een wildgroei aan film- nieuwing. Diezelfde visie bespeurde hij bij museumvisie, een totaalconcept waarin alle terie hem genereuzer had gesteund in zijn strijd voor filmbehoud. Alleen het Filmmuseum zelf heeft nog steeds geen kans gezien De een opzet voor een stichtingsakte van een clubs weer door het reguliere bioscoopbedrijf middelen slechts één instituut deviezen zou Jan de Vaal, toen zij elkaar in juli 1947 ont- kunstvormen, ook film, een plek kregen. Vaal te eren voor zijn titanische pionierswerk. Het Filmmuseum Nederlandsch Historisch Film Archief (NHFA). te laten lenigen. Directeur J. Bosman van de krijgen, was elke partij ervan overtuigd dat zou minimaal zijn studiecentrum met de bibliotheek naar Jan de Op dat moment waren volgens de akte de NBB nam de wederopbouw van het filmbe- het eigen archief daarvoor de meest geëigen- Vaal moeten vernoemen, een filmprogramma moeten samen- oprichters Felix Halverstadt, Paul Kijzer en drijf krachtig ter hand. De vooroorlogse de plek was. WAS VOOR DE OORLOG NIEMAND IN NEDERLAND TE PORREN VOOR EEN stellen met hoogtepunten uit De Vaals verzamel- en program- Piet Meerburg (tevens directeur), kortom de bekrompen houding paste niet meer en voor FILMARCHIEF, NA DE OORLOG BLEEK DE INTERESSE EEN STUK GROTER meerbeleid en opdracht moeten geven tot een onbevooroordeelde volledige directie van Kriterion. Eind mei ‘de culturele verheffing van het bedrijf’ WILLEM SANDBERG geschiedschrijving van het Filmmuseum. haalden zij David van Staveren over de akte richtte hij de Culturele Adviescommissie Vanaf 1947 ging het NHFA voor filmkringen mede te ondertekenen. (CAC) op, om het niveau van het Nederlands in den lande een reguliere verhuur verzorgen moetten op het Internationale Filmfestival Voor de jongeren was hij ‘Pappie van Stave- scenario te verhogen en de belangstelling van films, die De Vaal via de Cinémathèque van Brussel. Een maand later al zaten Sand- ren’, een autoriteit met goede contacten op voor de ‘goede’ film te bevorderen. De CAC française en het BFI had verkregen. Nosfera- berg, De Vaal en Van Staveren om de tafel en het ministerie en in het filmbedrijf. Op het stond onder voorzitterschap van Van Dom- tu, eine Symphonie des Grauens (F. W. Mur- volgden uitgebreide besprekingen om een FIAF-congres medio juli kreeg Kijzer de burg, die nota bene een maand na de oprich- nau, 1922), Pantserkruizer Potemkin (Sergej nieuwe akte op te stellen voor het NHFA. bevestiging dat het NHFA als enig filmarchief ting van het NHFA in augustus 1946 het plan Eisenstein, 1925), Metropolis (Fritz Lang, Binnen één jaar na oprichting klonken de Nederland mocht vertegenwoordigen. Vier voorlegde voor ‘een centrale, welke de verto- 1927), Paris qui dort (René Clair, 1925) en doelen een stuk ambitieuzer en werd de L

dagen na afloop van het congres, op 22 juli ning van alle niet-commerciële films in Der blaue Engel (Josef von Sternberg, 1930) invloed van Sandberg merkbaar. Naast het AA V E

1946, kon de definitieve stichtingakte wor- Nederland regelt en een filmarchief’. Na een stonden op het programma, maar ook een verzamelen en bewaren van al het Neder- D den getekend, waarbij Jan de Vaal aanwezig positief advies van het CAC kon het Neder- recentere film van Len Lye, die rechtstreeks lands filmmateriaal dat in historische zin van was als secretaris. De Vaal, opgeleid bij Multi- lands Film Instituut twee jaar later beginnen. op celluloid schilderde. Een breder publiek belang kon zijn, werd als doelstelling opge- ECTIE COLL

film in Haarlem en neef van Kijzer, werd Als vierde gegadigde voor de oprichting van nomen ‘het verzamelen van esthetisch/his- S O' T

gevraagd de praktische zaken te regelen. Hij een filmarchief meldde zich David van Stave- torische en experimentele films, welke de O F

E

begon met niets: geen geld, geen film en ren zelf, die een vervolg wilde geven aan zijn totale geschiedenis van de FILMKUNST weer- Filmzaal van het Filmmuseum in het Stedelijk Museum, 1963 LL geen werkplek. Hij stelde zijn kamer ter vooroorlogse Cultuurfilmcentrale, om zijn geven’. Tot aan zijn pensionering in 1962 A beschikking van het secretariaat en maakte oude schoolbioscoopfilms te verspreiden. zou Sandberg als voorzitter van het bestuur Sandbergs grote voorbeeld was het Museum een erfenis van een familielid te gelde. Daar- In januari 1947 werd iedereen uitgenodigd met zijn fabelachtige netwerk en internatio- of Modern Art in New York, waar Iris Barry al mee kon De Vaal in de zomer van 1946 een bij het ministerie, dat zich ernstig zorgen nale visie op vele manieren het filmarchief voor de oorlog verantwoordelijk was voor de reis naar Londen betalen, waar hij het profes- begon te maken over de vier verschillende ondersteunen. Hij werkte dag en nacht op Film Library. Zij wist hem over te halen om in sionele National Film Archive onderzocht, filmarchieven die dreigden te ontstaan. Hoe- bijna ascetische wijze. Als hij om twee uur het Stedelijk in 1951 het derde Internationa- Jan de Vaal, december 1955 een onderdeel van het British Film Institute. wel iedereen begreep dat met de schaarse met Jan de Vaal afsprak, bedoelde hij twee le Festival Film d’Art te organiseren. Het In Greenwich wist De Vaal de befaamde regis- uur ’s nachts. ‘En dan kreeg je een druifje of NHFA kreeg de taak het internationale film- nieuwe plannen, dwars door de instellingen seur Alberto Cavalcanti over te halen de ope- een sinaasappel, en om acht uur zat Sand- centrum voor Film d’Art op te richten, met heen’, zo vatte Jan de Vaal het momentum ningsavond van het NHFA op 19 oktober op NA ZIJN VERTREK UIT NEDER- berg weer fris achter zijn bureau’, zo herin- als voorwaarde dat het filmarchief zou wor- Jan de Vaal en Willem Sandberg, 1961 samen. Voordat de oude zuilen en belangen- te luisteren. De Vaal trok daarna tien dagen LAND LIET REGISSEUR CAVAL- nerde De Vaal zich. den ondergebracht in het Stedelijk. Toen Van groepen hun machtsposities hadden kunnen met de regisseur door verwoest Nederland om kreeg in de gaten welke functie het nieuwe Staveren hoorde dat het NHFA onderdak zou herstellen, grepen enkele jonge filmliefheb- in studentensteden diens Film and Reality CANTI ZIJN FILM AND REALITY filmarchief vervulde: het vertonen van hoog- EEN FILMMUSEUM IN HET STEDELIJK vinden in het Stedelijk, kwam vlak daarna bers op het juiste moment hun kans. Direct over filmgeschiedenis te vertonen. Na zijn ACHTER, DE EERSTE AAN- tepunten uit de filmgeschiedenis en het De oprichting van het Nederlands Filminsti- een verzoek van het NFI om in het Stedelijk na de oorlog was de honger naar film groter vertrek liet Cavalcanti deze film achter, de introduceren van filmkunstenaars die in de tuut (NFI) in april 1948 zorgde voor spannin- gehuisvest te worden. De poging mislukte en dan ooit, in 1945 trokken bioscopen 52 mil- eerste aanwinst van de collectie. Paul Kijzer WINST VAN DE COLLECTIE reguliere bioscopen geen kans hadden. Ook gen met het filmarchief van Jan de Vaal. Het Van Staveren vertrok met slaande deuren uit joen bezoekers, een jaar later zelfs 89 mil- en Piet Meerburg hadden al snel geen conservering vormde een acute taak: naarstig pand waar De Vaal het NHFA wilde vestigen, het NHFA. joen. Paul Kijzer, voor de oorlog filmrecen- bemoeienis meer met het filmarchief, omdat werd gezocht naar een oplossing om Van Sta- werd met een kapitaalinjectie van de Bios- Door het samenvoegen, na jarenlang onder- sent, wilde ‘de betere film’ vertonen en nam zij het te druk hadden met andere zaken. In verens oude collectie (het Rijks Historisch coopbond voor zijn neus weggekocht door handelen, van het Uitkijk Archief (met de daarvoor contact op met Piet Meerburg, die juli 1947 benoemden zij de toen vijfentwin- Filmarchief) onder te brengen. ‘Vele dozen het NFI, dat ook subsidies claimde bij het films van de Filmliga) en het NHFA, kon in met hetzelfde doel in het najaar van 1945 tigjarige Jan de Vaal tot directeur, een posi- zijn verroest, sommige verbogen, zodat ze Prins Bernhard Fonds en in oktober 1948 een 1952 onder de nieuwe naam Nederlands Film- studentenbioscoop Kriterion had geopend. tie die hij veertig jaar lang zou bekleden. niet meer zijn af te sluiten. De films voor ’23 brief schreef aan Henri Langlois, waarin het museum een nieuwe fase worden ingegaan. !

Kijzer werd binnengehaald als programmeur, zijn al in ver gevorderde staat van verval. zich opwierp als enige vertegenwoordiger Met dank aan Tineke de Vaal maar hoe aan kwaliteitsfilms te komen zon- CONCURRENTIE Spoedig ingrijpen nodig. Uit kluis vanwege van Nederland in de FIAF. Ondertussen had der deviezen, met een kapot distributienet? Was voor de oorlog niemand in Nederland te explosiegevaar’, rapporteerde De Vaal. Het Van Staveren ook nog eens zitting genomen Dit artikel is gebaseerd op onderzoek in 1993-1995 in het privé- De realiteit ontnuchterde en bovendien sig- porren voor een filmarchief, na de oorlog zou een rode draad vormen door de geschie- in het nieuwe NFI, zodat hij met drie petten archief van Jan de Vaal, de Willem Sandberg Collectie in het Stedelijke Museum, het archief van Kriterion, het Joris Ivens naleerde Kijzer nog het probleem dat ‘er bleek de interesse een stuk groter. Het Natio- denis van het Filmmuseum: het voortdurend op in een onmogelijke positie kwam te verke- Archief, het Nationaal Archief, het FIAF-archief en een inter- dringend behoefte is aan deskundige estheti- naal Instituut gaf de gevreesde filmcriticus achter de feiten aanhollen van een zich sterk ren. Hij voelde zich veel meer thuis bij het view met Piet Meerburg (16 november 1995). Het notenapparaat Filmmaker Alberto Cavalcanti en Jan de Vaal in 1948 sche, technische en vooral historische voor- A. van Domburg opdracht een Nationaal Film uitbreidende collectie, terwijl de overheid Filminstituut en verweet De Vaal dat die is te vinden via www.ivens.nl

26 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 27 PROGRAMMEUR VAN HET NEDERLANDS FILMMUSEUM 1946-1986

JAN DEEEN MOOIVAAL OEUVRE

Vanaf deze maand is alle informatie over de programmering van het Nederlands Filmmuseum publiekelijk beschikbaar via de website van Cinema Context en het Filmmuseum. Op basis daarvan kan worden geconcludeerd dat programmeur Jan de Vaal gedurende vier decennia een mooie prestatie heeft geleverd. Programmaboekje uit 1966 Een overzicht in vogelvlucht. Frans Westra

Jan de Vaal (Semarang, 1922) was een fil- lectie bevatte toen al meer dan driehonderd land, België, Polen, Tsjechië, Joegoslavië, menthousiast die direct na de Tweede titels en de distributie van films buiten Zweden, Ierland, Griekenland, Bulgarije. Voor Wereldoorlog contact opnam met zijn neef Amsterdam kwam weliswaar niet volledig ten Spanje en Italië bestond aanvankelijk echter Paul Kijzer, eveneens filmgek en voormalig einde, maar werd wel minder belangrijk. Al relatief weinig aandacht. Dankzij goede rela- filmrecensent. Die maakte samen met onder voor het officiële startschot van de filmverto- ties in Oost-Europa en Joegoslavië kon wel anderen de cinefiel en verzetsheld Piet Meer- ningen in het Stedelijk Museum op 8 maart met name de bloei van animatiefilm en pop- burg deel uit van de directie van de Amster- 1952 werden daar filmvoorstellingen georga- penfilms in Nederland op de voet gevolgd damse bioscoop Kriterion. Hier werd het idee niseerd. De allereerste film die de nieuwe worden. geboren voor het Nederlands Historisch Film stichting vertoonde was A Modern Guide To Naast deze oriëntatie op Europa schonk de Archief, dat in 1946 werd opgericht. De Vaal Health (1947) van John Halas en Joy Batche- programmering ook veel aandacht aan het

was hier van meet af aan bij betrokken en lor op 15 februari 1952. 1951: de deelnemers aan het FIAF-congres en Film belangrijkste filmland ter wereld, de Verenig- L d’Art festival voor de ingang van het Stedelijk Museum AA V

werd in juli 1947 directeur van het archief. de Staten, en daarnaast aan Canada en E Curieus genoeg richtte het archief zich naast EIGEN KOPIEËN ge Amerikaanse film, met name slapstick en Japan. Ook aan de Australische, Chinese en D

het verzamelen van films ook op hun lande- De programmering van het NFM werd in hoge comedy. Films die met grote regelmaat terug- Braziliaanse cinema werden programma’s ECTIE lijke vertoning. De nog bewaarde agenda’s mate bepaald door de beschikbaarheid van komen in de programmering: Jean Vigo, gewijd. Van de continenten kwamen Afrika L COLL

van Jan de Vaal uit de jaren 1948-1952 zijn eigen filmkopieën. De Vaal programmeerde vroege Buñuels, Fritz Lang, F. W. Murnau, en Latijns-Amerika er bekaaid van af. IAA R hiervan een levendige getuige. Elke nieuwe thematisch en bijna al zijn programma’s van Sergej Eisenstein, Vsevolod Poedovkin, Bus- DMATE

film die aan de collectie werd toegevoegd de periode 1952-1986 hebben dan ook een ter Keaton, Charlie Chaplin en in principe elk GENRES L

ging op reis door het land, zonder dat daar- motto. Het gaf hem de vrijheid om zijn voor- jaar een Erich von Stroheim, kennelijk een Geredeneerd naar filmgenres was de program- BEE aan noodzakelijkerwijs een vertoning in raad films te herschikken en in een verschil- favoriete regisseur van Jan de Vaal. In 1953 mering van het NFM breed te noemen. Naast Programmaboekje Yasujiro Ozu, 1963 Programmaboekje uit 1973 over films van de Neue Deutsche Welle Amsterdam voorafging. lende context te vertonen, al dan niet aange- was dat Queen Kelly. ruime aandacht voor de filmgeschiedenis (de vuld met leenkopieën uit het buitenland. Zo Naast alle thematische programma’s waren er belangrijkste taak voor een cinematheek) was TEKENEN DES TIJDS DE EERSTE SERIEUZE RETROSPECTIE- komt een film als Vormittagsspuk (Hans Rich- ook wat je zou kunnen noemen ‘stoppertjes’. er ook volop aandacht voor experimentele Ten aanzien van de Nederlandse film kan VEN WERDEN IN 1958 GEPRESENTEERD ter, 1928) voor in programma’s als ‘Van Cali- Korte programma’s, soms bestaand uit films, kunstfilms, documentaires, muziek- worden opgemerkt dat De Vaal zich sterk gari tot Hitler’ (1952), ‘De bevrijdende lach’ slechts twee films met in de ogen van De Vaal films, tekenfilms, poppenfilms. animatiefilms, concentreerde op vertoning van de Neder- MET DE OVERZICHTSPROGRAMMA’S (1954), ‘De Duitse film’ (1958), ‘Moderne een interessante connectie. films over kunst, korte films, Nederlandse landse filmproductie van voor de Tweede ‘EEN HALVE EEUW ITALIAANSE FILM’ kunst en film’ (1961), ‘Hans Richter’ (1961), Daarnaast waren er langer lopende series van films, westerns, B-films, film noir en heden- Wereldoorlog. Daarnaast had hij oog voor de ‘DADA-programma’ (1969) en ‘De expressio- films met een meer contemporain karakter daagse cinematografie. Dat daarbij ook nogal korte Nederlandse film en wat je Nederlandse EN ‘40 JAAR RUSSISCHE FILM’ nistische film’ (1980). Sterke onderdelen van uit onze buurlanden en andere belangrijke wat films vertoond werden die inmiddels niet avant-gardefilmmakers zou kunnen noemen, zijn collectie waren de Duitse expressionisti- Europese landen: Frankrijk, Engeland, Duits- meer voorkomen in de internationale filmhis- zoals Frans Zwartjes, Johan van der Keuken Agenda pagina 4 maart 1948 sche film, de vroege Russen, de Franse avant- toriografie, moge blijken uit het feit dat ze bij en George Sluizer. Ook jong talent kreeg bij log. In 1964 switchte hij naar films ter her- garde, het oeuvre van Joris Ivens en de vroe- codificatie niet terug bleken te vinden op de hem een kans. Hij vertoonde films uit het denking van de Eerste Wereldoorlog (novem- Zo begon de vertoningsgeschiedenis van wat Internet Movie Database (www.imdb.com). Cinestud-programma van Kriterion en gaf ber) en hierna begon hij meestal in mei films het Nederlands Filmmuseum (NFM) zou wor- IN 1952 VORMDEN HET Dit geldt met name voor de films uit het pro- met grote regelmaat eindexamenfilms van de te vertonen onder de noemer ‘Het Derde den eigenlijk met een netwerk van – soms gramma van het festival van de korte film in Nederlandse Filmacademie een plaats in zijn Rijk’, ‘Nazi-propaganda’ of ‘Film klaagt aan’. door De Vaal geïnitieerde – vertoningen in NEDERLANDS HISTORISCH Oberhausen, waarvan Jan de Vaal vanaf 1963 programmering. Van de naoorlogse generatie Vanaf 1961 verschenen er ook filmprogram- heel Nederland. Dit duurde tot 1952, toen er FILM ARCHIEF EN HET UIT- de prijswinnaars vertoonde. Een sterke relatie vertoonde hij vooral films van onbekende ma’s met joodse of jiddische films. een eigen filmzaal kwam in de aula van het onderhield hij ook met de National Film makers. De Vaal was in zijn programmering ook niet Stedelijk Museum in Amsterdam. Het Neder- KIJK ARCHIEF SAMEN DE Board of Canada, die resulteerde in een rela- Waarschijnlijk vanwege het feit dat hij zelf ongevoelig voor de tekenen des tijds. De lands Historisch Film Archief en het Uitkijk STICHTING NEDERLANDS FILM tief uitbundige vertoning van Canadese (vaak de periode van de Tweede Wereldoorlog Vietnam-oorlog en de linkse beweging in Archief komen bij dan elkaar en vormden de MUSEUM, MET JAN DE VAAL korte) films. Ook werd hierdoor toegang ver- bewust had meegemaakt, was er van 1956 tot Amerika kwamen in zijn programmering Stichting Nederlands Film Museum, waarvan kregen tot een zeldzaam genre: de etnografi- 1963 in het begin van mei steevast een film- terug, alsmede de ‘revolutie’ van 1968. Toen Jan de Vaal de eerste directeur werd. De col- ALS EERSTE DIRECTEUR sche film. programma rond de herdenking van de oor- Film International een belangrijker speler

28 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 29 werd op het terrein van de kunstzinnige film, en een retrospectief van Carl Theodor Dreyer, Vigo, 1933), Aleksandr Nevski (Sergej Eisen- begon hij (vanaf 1976) ook deze films te pro- een jaar later gevolgd door andere Scandina- stein, 1938) of Nosferatu, eine Symphonie des grammeren. vische grootheden als Greta Garbo en Asta Grauens (F. W. Murnau, 1922). Maar dat heeft Blijft nog de vraag of De Vaal, in de program- Nielsen. In de jaren daarop kwam de Ameri- natuurlijk ook te maken gehad met een mering van het NFM, later doorgebroken kaanse film nadrukkelijk in beeld. In 1973 voortdurend schrijnend gebrek aan middelen, regisseurs in Nederland introduceerde. Op dit met een uitgebreid programma over ‘De Ame- waardoor periodiek op de eigen collectie punt lijkt mij dat er enige mythevorming rikaanse zwijgende film’ en in 1974 en 1975 moest worden teruggegrepen. Daarnaast bestaat. Want De Vaal had ongetwijfeld met een zeer uitgebreid retrospectief van de bestaat er uit het oogpunt van programme- goede contacten in Duitsland en een neus RKO-films in de veertiger en vijftiger jaren. ren overigens ook geen bezwaar tegen het voor jong talent – zo bracht hij als eerste het Het lijkt wel alsof Jan de Vaal hiermee de regelmatig vertonen van klassiekers voor werk van de progressieve filmmaker Jean- smaak van het neerzetten van grotere pro- Marie Straub – maar hij was niet de enige die L gramma’s definitief te pakken kreeg. In 1976 AA V zich ontwikkelende filmmakers als Werner E liet hij een uitgebreid programma aan antro- DE RIJKE HISTORIE VAN HET NFM D Herzog en Rainer Werner Fassbinder in pologische films op ons neerdalen, alsmede ALS INSTELLING IS RIJP VOOR GOEDE ECTIE Nederland introduceerde, zoals wel wordt retrospectieven van Karl Valentin en D.W. GESCHIEDSCHRIJVING, OP BASIS VAN

beweerd. Die konden zich in Nederland ver- L COLL Griffith. In het laatste decennium van zijn IAA

heugen in de gelijktijdige belangstelling van R programmeurschap gevolgd door Alberto SERIEUS EN CONTEMPLATIEF ONDER- Huub Bals, eerst vanuit de Cinemanifestatie Cavalcanti, Joris Ivens, ‘80 jaar Braziliaanse ZOEK DOOR EEN KUNDIG GESCHIED- DMATE

in Utrecht en later als eerste directeur (niet L film’, ‘40 jaar National Film Board of Canada’,

oprichter) van Film International/Filmfesti- BEE ‘Tegen het Fascisme’, ‘Australian cinema’, KUNDIGE Programmaboekje NFM, 1984 val Rotterdam. ‘Berlijn-Amsterdam’, Ernst Lubitsch, ‘Het ma’, met daarin films van regisseurs als Ken- beeld van de journalist in de film’, ‘American neth Anger, Andy Warhol, Stan Brakhage en social documentaries’, ‘Aspecten van de steeds nieuwe generaties. Van video, dvd en Ed Emshwiller. De onbekende Nederlandse Japanse film’, ‘Incunabelen van de Franse internet was nog geen sprake. En een goede film werd in 1965 in het zonnetje gezet cinema’, ‘Hommage aan Jean Desmet’, ‘Paris film op televisie was een zeldzaamheid. (Evert Enno van Gelder, Hans Koekoek, Bas vu par le cinéma d’avant-garde’ en George van der Lecq, Mart van den Busken), evenals Stevens, om de belangrijkste te noemen. Het DATABASE de moderne Canadese film. De Russische is natuurlijk een vogelvlucht over een Zo beschouwd moet worden vastgesteld dat cineast Ilja Kopalin kwam naar het NFM. Ook immense hoeveelheid geprogrammeerde degenen die het werk van Jan de Vaal willens in 1966 veel aandacht voor de Nederlandse films, maar het geeft wel een indruk van de en wetens bagatelliseren er kennelijk een film: een Van der Keuken-programma, Louis diversiteit. Hoe deze programmering zich agenda op na houden die niet alleen geba- Een overzicht van het allereerste bezit van het Nederlands Historisch Film Archief van Gasteren als gastprogrammeur en aan- verhoudt met die van andere cinematheken seerd is op historische interesse. Het NFM dacht voor de vooraanstaande Franse produc- valt zo één twee drie niet te zeggen. Wel is bestaat dit jaar zestig jaar. Ter gelegenheid en domweg niet aan het NFM mochten leve- Canadese cinema zijn intrede in de program- tiemaatschappij Argos. De Japanse cineast duidelijk dat in ieder geval in de begintijd daarvan is door mij (met behulp van de gege- ren. Pas toen Huub Bals met Film Internatio- mering van het NFM en viel verder een In Kon Ichikawa en een jaar later zijn landge- van de Fédération Internationale des vens van Bregtje Lameris over de periode nal in 1980 zelf de distributierechten aan- Memoriam-programma voor Mannus Franken noot Yoji Kuri werden geëerd met uitgebreide Archives du Film op de jaarlijkse congressen 1952-1962) een database samengesteld op Koningin Juliana, Jan de Vaal en Willem Sandberg bij de opening O ANP van de filmaffichetentoonstelling in het Stedelijk Museum, 1962 T kocht van films van Hitchcock, Michelangelo op. Afgezien van veel aandacht voor Engelse programma’s, terwijl uit Europa Roberto Ros- veel werd gesproken over programmering en basis van de papieren programma’s van het FO Antonioni en Federico Fellini, ontstonden er documentaires was het vooral Lotte Eisner sellini een retrospectief kreeg. Helmuth dat daarover ook tussentijds werd gecorres- NFM, waarin alle onder verantwoordelijkheid HET WERK VAN DE VAAL IS ONMISKEN- iets meer mogelijkheden. De Vaal vult dit in die in 1955 de aandacht trok met een door Costard en Rosa von Praunheim werden bij pondeerd, al dan niet in samenhang met uit- van Jan de Vaal geprogrammeerde films op BAAR BEÏNVLOED DOOR DE NAUWE 1980 aan met zijn eerste Antonioni-program- haarzelf verzorgd programma over het decor het Nederlandse filmpubliek geïntroduceerd wisseling van filmkopieën. internet zijn te vinden, zodat iedereen zelf in ma, met kopieën uit buitenlandse cinemathe- in de cinema. De etnografische film werd in met een vooruitstrevend filmprogramma van de programmering van het NFM kan grasdui- BAND MET HET STEDELIJK MUSEUM EN ken van films als Gente del Po (1943), I vinti 1956 geïntroduceerd door Jean Rouch met de Hamburger Filmgruppe en uit Frankrijk STEDELIJK MUSEUM nen en zich daarover een eigen oordeel kan DE RELATIE MET DE DIRECTEUR VAN (1953) en Le amiche (1955). enigmatische films als Les fils de l’eau (1958). kwam een protestprogramma. Het was ten- Het werk van De Vaal is onmiskenbaar beïn- vormen. Ook aan Visconti wijdt hij aanvullende pro- De eerste serieuze retrospectieven werden in slotte 1968! vloed door de nauwe band met het Stedelijk Het NFM is bij mijn weten de eerste cinema- DAT MUSEUM, WILLEM SANDBERG grammering. In 1972 vertoont hij de op dat 1958 gepresenteerd met de overzichtspro- Museum en de relatie met de directeur van theek die zich op zo’n digitaal geheugen kan moment in Nederland niet gedistribueerde gramma’s ‘Een halve eeuw Italiaanse film’ en JAREN ZEVENTIG dat museum, Willem Sandberg, zoals ook beroemen. Dat neemt niet weg dat de rijke films Ossessione (1943), Siamo donne (1953) ‘40 jaar Russische film’, in 1959 gevolgd door Bijzonder in het jaar 1970 was een filmpro- blijkt uit de overgeleverde correspondentie. historie van het NFM als instelling rijp is voor en Lo straniero (1967). Van Nederlandse de Poolse en de Zweedse film. gramma rond de kunstenaar Claes Oldenburg In het Stedelijk waren ze goed op de hoogte goede geschiedschrijving. Zo’n boek zou de GROTE MAKERS regisseurs valt op dat uit de naoorlogse peri- van de filmproductie buiten het reguliere vrucht moeten zijn van serieus en contem- Grote regisseurs lijken in de programmering ode Fons Rademakers en Bert Haanstra gro- JAREN ZESTIG bioscoopbedrijf en werd film als kunstvorm platief onderzoek door een kundig geschied- van vooroorlogse films voldoende vertegen- tendeels in het palet ontbreken (en dat ter- In 1960 kreeg een overzichtsprogramma met serieus genomen. De Vaal moet verder een kundige, die hiervoor gedurende een langere woordigd. Voor de periode daarna was het wijl Haanstra’s Pantha rhei deel uitmaakte veel vooroorlogse Nederlandse producties een goede hand hebben gehad in het kiezen van periode wordt vrijgesteld. Ik spreek de wens natuurlijk voor een contemporain program- van de openingsvoorstelling van het NFM op prominente plaats in de programmering met mensen die hem ondersteunden in de altijd uit dat bij de vijfenzeventigste verjaardag meur moeilijker om die regisseurs neer te 8 maart 1952). het onderdeel ‘Het Toneelmuseum te gast bij volop aanwezige begeleidende informatie van het NFM een dergelijk boek zal verschij- zetten die wij vanuit de eenentwintigste het NFM’. In hetzelfde jaar werd ook een ten- rondom de programma’s. Ten slotte had hij nen. ! eeuw beschouwen als de meesters van de JAREN VIJFTIG toonstelling georganiseerd, inclusief filmver- een goede neus voor het overnemen van tweede helft van de twintigste eeuw. Ten In dat eerste jaar waren de belangrijkste pro- toningen, over Jiri Trnka. Akira Kurosawa integrale programma’s van collega-archieven. Frans Westra is directeur van het Groningse filmthea- aanzien van Akira Kurosawa had De Vaal suc- gramma’s gewijd aan de experimentele film, werd in 1961 voor het eerst serieus gepro- Uit het oogpunt van een programmeur (ik ter Images. Dit artikel is gebaseerd op het onderzoek ces. Maar van Alfred Hitchcock, François met de vertoning van tien films van Norman grammeerd, evenals een aantal Cubaanse spreek inmiddels uit bijna dertig jaar erva- dat hij heeft verricht naar het programmabeleid van Truffaut, Luchino Visconti en Ingmar Berg- McLaren en de ontwikkeling van de teken- films uit de periode 1959-1961. ring) lijkt mij dat hier een mooi oeuvre is Jan de Vaal en waarvan de resultaten in een database man was minder te zien. Dit kan grotendeels film sinds 1906. Het werk van Eisenstein In 1963 organiseerde De Vaal voor het eerst neergezet. Uiteraard kun je vraagtekens zet- zijn verwerkt. Voor het vervaardigen van de database verklaard worden doordat de films van deze werd in 1953 belicht door Marie Seton aan de een hommage aan Georges Méliès, die hij ten bij zeventien Ivens-programma’s in nog en het schrijven van dit artikel is gebruikgemaakt van de privécollectie Jan de Vaal, het archief van het Film- regisseurs in Nederland in handen waren van hand van fragmenten uit vijf van zijn later in zijn carrière nog een paar keer zou geen veertig jaar tijd of het met een grote museum en het archief van het Stedelijk Museum commerciële filmdistributeurs, die aangeslo- beroemdste films, die later nog vele keren herhalen. Het opvallendste programma in regelmaat herhalen van films als L’âge d’or Amsterdam. De database is op internet consulteerbaar ten waren bij de Nederlandse Bioscoopbond vertoond zouden worden. In 1954 deed de 1964 was gewijd aan de ‘New American Cine- (Luis Buñuel, 1930), Zéro de conduite (Jean via www.cinemacontext.nl en www.filmmuseum.nl

Programmaboekje 1970 met tekening Vondelpark december 2006 Skrien 31 30 Skrien december 2006 Paviljoen, waar het Filmmuseum enkele jaren later gehuisvest zou worden ‘Het liefst had ik de camera in het personage gestopt’ De dwalende camera van Diego Martínez Vignatti

Jápon

‘Ik vind het vreemd dat ze mij voor die com- Wat is dat, cameraman zijn? Director of photography Diego marea. Een eveneens in Argentinië gefilmd ook het eerdere werk van een regisseur zijn erachteraan gegaan hoe wij dat ook zouden merciële films vragen. Ik weet niet waarom verhaal over een door verdriet overmande of het feit dat je je helemaal kunt vinden in kunnen gebruiken. Bij Batalla vond ik juist ik gevraagd wordt, ze zeggen het niet. Zo Martínez Vignatti is vooral bekend voor de films die hij maakte vrouw die haar leven amper nog weet op te iemands visuele aanpak. Met Reygadas heb dat er niets wijds moest zijn. Dat paste niet veel heb ik nu ook weer niet gemaakt. Ik met regisseur Carlos Reygadas, Jápon en Batalla en el cielo. bouwen. ik uren, zelfs dagen gesproken over de visue- bij wat Reygadas wilde vertellen. Er moest draai nu een grote film (U.V. van Gilles Martínez Vignatti praat het liefst over het le wereld die we zouden gaan scheppen. Die weinig ruimte naast de personages bestaan. Paquet-Brenner – GH) in Frankrijk. Voor die Hij vertelt geëngageerd, driftig en aanstekelijk over zijn vak. werk, het filmen zelf. Over hoe moeilijk hij wereld is vooral gebaseerd op schilderijen. Maar ik koos voor 1,85 en niet voor 1,66, opdracht ging het tussen mij en Yorgos Arva- ‘De D.O.P. kan een film kapotmaken. Dat is veel macht.’ het soms vindt voor iemand anders te filmen. omdat dat dan weer overdreven zou zijn. nitis (die werkt met Theo Angelopoulos en Gerlinda Heywegen ‘Het geeft me snel een gevoel van: help!’ Hij Voor La marea heb ik weer 16mm-scoop Catherine Breillat en vorig jaar The Great omschrijft het werken op een set als complex. gekozen. Net zoals Jápon had dit verhaal dat Ecstacy of Robert Carmichael van Thomas Clay Een film is nooit van één iemand. Een D.O.P. formaat nodig.’ draaide – GH). Ze kozen mij! Kun je dat gelo- en een regisseur maken allebei niet precies ven? Yorgos is toch de beste.’ wat ze willen, dus het resultaat laat zich las- ‘U.V. was heel leuk om te draaien. Ik vond het door de Mexicaan Carlos Reygadas. Samen In die woonkamer hangt aan de ene muur tig beschrijven als ‘van de een’ of ‘van de ‘Filmen voor iemand anders geeft fantastisch om met acteur Jacques Dutronc begonnen ze ooit in Brussel met filmmaken. een groot affiche van Nosotros. In de film ander’. Maar, zegt hij, ‘natuurlijk ligt het me snel een gevoel van: help!’ te werken. Acteurs zijn blij met een goede Martínez Vignatti vertelt met veel plezier en volgt Martínez Vignatti een aantal Argentij- besluit voor wat dan ook uiteindelijk bij de regie en een goede D.O.P.. Ik schoot gewoon liefde over Reygadas en hun films. Hoe ze nen, onder wie Eugenia Ramirez Miori, die regisseur.’ wat de regisseur van me vroeg. Hoe, dat was bepaalde keuzes maakten, welke kleur scè- later zijn vrouw zou worden. Ook als je dat ‘De kleur van Batalla is verre van realistisch. mijn beslissing. We voerden veel gesprekken, nes moesten hebben, welke camerabewegin- niet weet, is duidelijk dat de filmmaker en Schilders Daarvan vonden we allebei dat het voor een maar dat was er juist zo leuk aan.’ Is Martí- gen. Tussen beide films door filmde Martínez de tangodanseres tijdens het filmen op ‘Carlos en ik zijn vrienden. We zijn samen vreemd soort droomwereld moest zorgen. nez Vignatti’s stijl in U.V. herkenbaar? ‘Voor Vignatti Tenja (2004) van de Franse regisseur elkaar verliefd werden. Martínez Vignatti ver- begonnen met korte films maken. Dat was Carlos wilde de kleuren van Tintoretto, ik mij wel, maar ik kan echt niet zeggen waar Hassan Legzouli. En hij maakte zijn eigen telt aan het begin van de film dat Nosotros ontzettend leuk, maar eentje is er ook zo Daar houden we allebei vreselijk veel van.’ van El Greco. Ik wees hem ook op het schil- ’m dat in zit.’ film, de documentaire Nosotros (2002). Wat gaat over de miljoenen immigranten die in slecht dat ik die tot nog toe niet eens aan Martínez Vignatti vertelt dat hij voor zowel derij dat zo prominent in de film is te zien, de Argentijn nu vooral bezighoudt, is zijn het begin van de twintigste eeuw in Buenos mijn vrouw heb durven laten zien. Reygadas Jápon als Batalla het filmformaat koos. Fel: dat van Christus terwijl Marcos zijn vrouw Verliefd eerste eigen speelfilm La marea. Die schoot Aires arriveerden en de tango uitvonden, stuurde me voor Jápon en Batalla en el cielo ‘Er wordt gezegd dat Carlos en ik het 16mm- neukt. We zijn naar het Prado in Madrid De Argentijn Diego Martínez Vignatti is de hij in februari van dit jaar. Nu is hij hem aan over hoe hij een erfgenaam is van die cultuur. zijn scenario’s, maar dat vond ik helemaal scoop-formaat hebben uitgevonden, maar dat gegaan om ernaar te kijken. De uiteindelijke director of photography van Jápon (2002) en het afmonteren. Zijn Brusselse huiskamer is Maar uiteindelijk gaat de film vooral over niet belangrijk. Er moet een basis zijn, een is helemaal niet waar! Ik had het gezien in kleuren van de film hebben we gebaseerd op Batalla en el cielo (2005), beide geregisseerd omgetoverd tot montagekamer. Eugenia, die ook de hoofdrol speelt in La idee van wat je gaat filmen. Die basis kan Seul contre tous van Gaspar Noé en ben het werk van El Greco.’

32 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 33 Martínez Vignatti raakt maar niet uitgepraat tisch was geweest. Het liefst had ik de came- over schilders. En hoe fantastisch het is om ra in het personage gestopt: zien vanuit haar je daardoor te laten inspireren. Hoe zit het ogen, voelen vanuit haar gevoel. Zo ben ik te dan met een andere scène in Batalla, waarin werk gegaan.’ Marcos op een berg staat en in wanhoop zijn Hoewel woorden als ‘intuïtief’ en ‘gevoel’ handen voor zijn ogen slaat? Dat is toch de vaak over zijn lippen komen, geeft hij toe dat hij alle scènes van tevoren heeft uitge- ‘Carlos Reygadas wilde de kleuren dacht. Daardoor kon het ook, dat zeventig procent van de film in één take gefilmd is. van Tintoretto, ik van El Greco’ Het huisje aan zee, waar Eugenia verblijft, heeft hij zelf gebouwd. Een vriend van zijn Duitse romantische schilder Friedrich? Martí- vader, die architect is, heeft het ontworpen nez Vignatti beaamt dat, maar zegt er direct en zo gemaakt dat er stukken uit het dak achteraan: ‘Dat is Reygadas. Ik haat bergen. konden als dat nodig was voor het licht. Een Ik heb afgezien toen we dat filmden.’ wand was uitschuifbaar om de camerabewe- Lachend: ‘Als je dat gefilmd hebt, dan weet Nosotros gingen te kunnen realiseren. De hele film is je pas wat lijden is. Ik hou niet van de alleen met natuurlijk licht geschoten. Er was natuur, ik hou van de stad. La marea speelt mee; voor hen zijn deze dagen cruciaal. ook gewoon geen elektriciteit in de buurt. aan zee, maar dat is waar ik opgegroeid ben In de film dwaalt Eugenia door de natuur. Ze Zelfs reflecterende borden zijn niet gebruikt, in Argentinië. Daar wilde ik graag naar terug. is de stad ontvlucht en probeert zich te red- zoals in Jápon bijvoorbeeld wel gebeurde. Dat is anders.’ den in een klein kot aan zee. Diego heeft Het dak bleef uiteindelijk dicht, maar de Martínez Vignatti vindt het erg moeilijk om haar dertig dagen lang laten lopen. Met een wand is regelmatig uitgeschoven, bijvoor- zijn eigen werk met dat van Reygadas te ver- watercontainer op haar rug of een grote beeld voor een van de mooiste scènes uit de hond in haar armen. Zelf volgde hij haar met film, een scène met de overduidelijke hand- zijn camera. Vaak begint die voor haar tekening van de Argentijn. Eugenia ligt op gezicht om daarna aan haar zijde mee te bed en wordt wakker van geluid bij de deur. lopen. Of hij volgt haar onrustige geren door De camera beweegt van haar af en pant naar Biografie de bossen. Het geluid van haar voetstappen links. Daar staan een man en kind in de Diego Martínez Vignatti werd in 1971 geboren vormt elke keer een ander lied. Het zachte deuropening, het licht is fel. De camera pant in Bahia Blanca, Argentinië. Hij studeerde rechten in Argentinië, ging als jurist werken zand, knisperende takken, droog gras. Euge- terug naar de vrouw, die rechtop zit, om ver- in Madrid en belandde in 1997 uiteindelijk op nia loopt maar, verdrietig en alleen in de volgens weer naar links te gaan waar nie- de filmschool (INSAS) in Brussel. In vier jaar wereld. Emoties die evengoed in haar acteren mand meer staat. Nog eens terug naar Euge- rondde hij zijn opleiding af en na een aantal zitten als in de cameravoering. De camera korte films filmde hij onder meer Jápon begint soms onscherp, om pas later te tonen (2002) en Batalla en el cielo (2005) van Carlos dat zij bijvoorbeeld staat te huilen in een zie- Reygadas. Andere grotere titels zijn U.V. (Gilles Paquet-Brenner, 2007 (verwacht)) en kenhuiskamer. Net zo volgt Martínez Vignat- August und alles danach (Pia Marais, 2006, ti in Batalla en el cielo Marcos in de metro, met Birol Ünel) en zijn eigen films Nosotros Ana op het vliegveld. Eerst onscherp, daarna (2002) en La marea (2007 (verwacht)). nog steeds zoekend. Meer nog dan de feno- menale scènes waarmee hij zo bekend werd (het einde van Jápon, de 360-graden scène in Batalla en el cielo) is vooral dat zoekende gelijken. ‘We werkten zo nauw samen.’ Wel zo herkenbaar. Martínez Vignatti wil een vertelt hij: ‘De korrel, de kleur en de filters ‘open wereld’ aan de kijker geven, door die te Tenja worden door de D.O.P. gekozen. In ieder laten delen in zijn eigen zoektocht. ‘Ik weet geval werkt dat zo bij mij.’ dat niemand filmt zoals ik.’ nia om haar diepe verdriet vast te leggen. Dan besluit hij plotseling de eerste niet-defi- Michelangelo Antonioni zegt in The Architec- Diego Martínez Vignatti windt zich nog één nitieve veertig minuten van La marea te ture of Vision: Writings and Interviews on keer op. ‘Nee, ik wil niet origineel zijn. Dat laten zien. Op de laptop begint muziek van Cinema precies wat Martínez Vignatti daar- betekent niks. Ik wil alleen maar gelukkig Mahler en al snel verschijnt Eugenia in beeld. over wil horen. Over geïnspireerd raken door zijn met wat ik doe en me niet te druk Hoewel Martínez Vignatti er de pest aan zal alleen met de camera en je vrouw zonder maken om wat anderen vinden dat ik zou hebben, doet het aan Reygadas denken. En enig houvast te gaan filmen. Nagenoeg geen moeten doen.’ dat is bijna onvermijdelijk, gezien de type- scenario, een idee in je hoofd en gaan. Dat ‘Ik zou erg graag filmen voor Gus van Sant, rende cameravoering. Het verduidelijkt durven. Hou Hsiao-hsien of David Lynch. Dat lijkt me direct wat Martínez Vignatti’s stempel op de echt geweldig. De cameraman van Van Sant, twee Reygadas-films is. Reygadas’ volgende Mens Harris Savides, is een van mijn favorieten. Zijn film, Stellet Licht, wordt niet door Martínez Tijdens het filmen van La marea besloot stijl zou de mijne kunnen zijn, zeker in Last Vignatti gedraaid. ‘Ik heb het te druk met Martínez Vignatti regelmatig het anders aan Days, Elephant en Gerry.’ Niet voor niets drie mijn eigen films.’ te pakken dan hij van tevoren bedacht had. films waarin gedwaald wordt. Door de woes- ‘Ik wilde La marea met veel stilstaande shots tijn, door gangen en door een bos. ‘Weet je La marea maken, maar ik heb de natuur juist gefilmd dat die man naar Parijs kwam om erachter te Een paar maanden later vindt Martínez het met een bewegende camera. Ik wilde filmen komen hoe we Jápon hadden gefilmd? Hij goed om een van de laatste versies van La hoe nietig een mens is in de natuur. Zo had wilde het precies zo. Zoals Carlos en ik ooit marea te laten zien. Marie-Hélène, de editor, ik het gedroomd. Ik denk dat ik dat nu beter achter de cameraman van Seul contre tous aan- en sound designer Gilles kijken aandachtig heb vastgelegd dan wanneer het meer sta- gingen, zo kreeg ik Savides op mijn dak.’ !

34 Skrien december 2006 Of er nu wel of niet iets Eén jaar Talpa gebeurt in de wereld, voor je gevoel is en blijft Talpa Nu Talpa één jaar oud is, wordt het tijd de balans op te maken. Ook inhoudelijk. Daarom biedt Skrien op de komende pagina’s een overzicht. prima te missen. Op het gebied van fictie verdient John de Mols zender een lintje, constateert Skrien- redacteur Saskia Legein: eigenhandig werd het Nederlands televisiedrama staande gehouden. Dat daarbij ook was losse flodders zijn afgeschoten, viel te verwachten. Op het gebied van non-fictie boekten enkele reality-series succes, maar werd NSE een dramatische mislukking. Maarten Reesink, docent Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam, ziet vooral problemen rond het imago van de zender. Talpa zegt een fami- ROO ETTE T N liezender te willen zijn, maar vertoont te veel programma’s die daarmee niet stroken. O R O

Land van Maas en Geel T FO vuldig omgevormd tot een – weliswaar enigs- zins volkse – zender voor het hele gezin. Talpa daarentegen begint een traditie op te bouwen in het bevuilen van het eigen nest Eén jaar Talpa: de non-fictie met programma’s die zich niet lenen voor consumptie in familieverband. Het plotselin- ge en onverwachte succes van Joling en Gor- don over de vloer blijft nog net aan de goede De tragiek van het imago kant van de streep: de reteplatte relnichten weten grote groepen kijkers aan te spreken met een vorm van humor die wellicht smake- John de Mol wilde het eigenlijk niet zeggen, Als Talpa het afgelopen jaar al eens complimenten kreeg, dan zelden loos is, maar ook volstrekt onschuldig en op maar daarmee zei hij het, bij de presentatie voor zijn non-fictie. Toch zijn met name in het reality-genre goede series sommige momenten zelfs prettig gestoord. van zijn nieuwe televisiezender op 27 juni Maar Talpa komt daarnaast nog altijd met te vorig jaar, stiekem toch: we gaan iets nieuws neergezet en zelfs enkele volstrekt onverwachte successen geboekt. veel programma’s die evident over grenzen beginnen. De gevleugelde woorden van Talpa wist de non-fictie echter nooit in te passen in het imago van de gaan van wat grote groepen kijkers ervaren KNVB-voorzitter Jos Staatsen bij de introduc- zender. Maarten Reesink als familievertier. Zeven plagen, het program- tie van Sport7, de enige echte flop in De Mols ma dat pesten expliciet in zijn naam sugge- carrière als televisieproducent, zullen hem reert, en Op zijn Hollands, de celebritysoap het afgelopen jaar vaker door het hoofd zijn programmering inderdaad aan die hoogge- van de aantallen die ze daarvoor gewend nalistiek in Nederland wel eens even up zou Het probleem is dat er nu, nadat ook Barend rond de Nederlandse pornodiva Kim Holland, geschoten. Ook nu weer blaakte De Mol tij- spannen verwachtingen hebben voldaan, waren. Voor wie even terugkijkt in de Neder- shaken pr-technisch niet zo handig. Het for- & Van Dorp gestopt zijn, geen enkele actuali- zullen Talpa nooit het imago geven dat de dens de presentatie van zelfvertrouwen en mag achteraf gezien als een bijzondere pres- landse televisiegeschiedenis was dat echter mat was zo evident anders dan bestaande teit op Talpa meer te vinden is – op Entertain- zender zegt te beogen. En zo kunnen ook deze keer leek er dan ook echt niets mis te tatie van de makers worden beschouwd. geen verrassing: ook eerdere sterren die (nieuws)formats, dat het in potentie inder- ment live na, dagelijks toch altijd weer goed vraagtekens worden gezet bij De gouden kooi, kunnen gaan: immers, er was een flink aantal Expeditie Robinson, de survival-realityserie (vaak met dezelfde formats) naar gloednieu- daad echt iets nieuws zou toevoegen op de voor zo’n veertigduizend kijkers. En nu Pauw het format dat dus geen ‘pestshow’ mag sterren van de concurrentie weggekocht om die al vijf seizoenen met zo veel succes op de we televisiestations verhuisden, hadden in Nederlandse televisie, maar de combinatie & Witteman met succes in het late night-bor- heten maar daarvoor wel alle ingrediënten Talpa direct vanaf de start op de kaart te zet- zondag van Net5 was geprogrammeerd, deed het begin last van dramatische dalingen in van de verschillende elementen was ook heel reltafelgat gesprongen zijn, is het de vraag of aanreikt: zo leverden de beelden van de ten. Zelfs de topmannen van de publieke het in zijn zesde serie bij Talpa qua kijkcijfers de kijkcijfers. Vraag Henny Huisman nog wat lastiger dan die in het veel lichtvoetiger het al diverse malen uitgestelde Land van scheiding van moeder Natasia van haar twee omroep en RTL verklaarden openlijk zich nauwelijks minder. En ook Big Brother, het maar eens naar zijn overstap van de KRO naar RTL Boulevard. Dus viel te voorzien dat die Maas en Geel daar nog veel aan kan verande- huilende kinderen in de openingsuitzending grote zorgen te maken over de ongetwijfeld ultieme reality-succes van De Mol dat feite- RTL4: volstrekt vergelijkbaar met Barend & mix in ons land anders ingevuld zou moeten ren. Als de wereld zal worden opgeschrikt de nodige commotie en dus publiciteit op, aanzienlijke ‘punt uit de taart’ waarvan deze lijk de komst van Talpa mede mogelijk maak- Van Dorp op Talpa, maar geef het een paar worden dan in de Verenigde Staten, en dat door een nieuwe 9/11, bijvoorbeeld, zal dat maar ze lijken tegelijk funest voor wie zich grote nieuwe speler in de televisiemarkt zich te, maakte een prima comeback. De vijfde jaar en alles komt goed. dit zowel voor de makers als voor de kijkers dus geheel aan Talpa voorbijgaan. En omge- als gezellige familiezender wil profileren. met zijn vele miljoenen had verzekerd. serie, na twee jaar stilte van het Big Brother- de nodige tijd zou kosten. keerd: of er nu iets gebeurt of helemaal niets, Dit is de tragiek van Talpa: er worden genoeg Dat twee van de speerpunten in de nieuwe front, leverde de zender zelfs iets hogere Die tijd heeft NSE niet gekregen. Daarbij was voor je gevoel is en blijft Talpa prima te mis- spannende series gemaakt en interessante kijkcijfers op dan de laatste serie op Yorin, Dat NSE niet langer de het geschuif met het programma in het uit- sen. En dat is niet goed voor het imago. formats bedacht, maar je zou er als kijker lie- en vormde zo een prima ankerpunt in de tijd kreeg, is zonder twijfel zendschema catastrofaal en de uiteindelijke ver niet voor naar Talpa zappen. En dat pro- vooravond van Talpa – inmiddels een van de programmering tegenover het 8 Uur Journaal Imago bleem wordt niet alleen gecreëerd door de grootste pijnpunten. de belangrijkste fout van en GTST fataal. Jammer, want toen het NSE Dat imago dreigt langzaam maar zeker het media of de concurrentie: dat is vooral ook Talpa tot nu toe Nieuws ging heten, begon het wel steeds meer grootste probleem te worden, ook al omdat iets wat de leiding van de zender zich zelf T Kijkcijferkanonnen een eigen vorm en toon te vinden. Alleen er vanaf het begin erg slordig mee is omge- mag aanrekenen. Het zijn immers niet alleen

OOR Maar het succes van de bekende reality-for- miste het toen des te meer een vertrouwde en sprongen. Talpa werd gepresenteerd als de de programma’s die ’t ’m doen, om maar eens SV L mats vormde de uitzondering op de regel: Dat beide heren die tijd niet meer wilden, was betrouwbare journalist van naam om met enig grote nieuwe familiezender van Nederland, een oude TROS-slogan te parafraseren. Een ME

A andere kijkcijferkanonnen van bestaande vooraf al bekend. Dat Beau van Erven Dorens gezag het nieuws te duiden, omdat juist die een zender die de concurrentie met Neder- zender, zeker een nieuwe, moet ook een VAN zenders vielen op Talpa tegen. Jack Spijker- en zijn team die met NSE niet kregen is zon- duiding een toegevoegde waarde begon te land 1, RTL4 en vooruit, ook nog SBS6 moest sterk merk zijn, beter nog: een goed gevoel EN

RO man met zijn nieuwe oude Koppensnellers en der twijfel de belangrijkste fout van Talpa tot worden. Het gescherm met namen als Max aangaan. Die laatste zender is, na zich in de geven. Pas als John & Co erin slagen dat E

O J Barend en Van Dorp met hun vertrouwde late nu toe. Ook hier was de grootse en meesle- Westerman en Charles Groenhuijsen bleek markt te hebben gevochten met softporno en goede gevoel bij de kijkers te creëren, zal T Expeditie Robinson FO night-talkshow bleven steken op een fractie pende aankondiging dat NSE de televisiejour- vergeefs, in april ging de stekker eruit. Jerry Springer, in de laatste jaren zeer zorg- Talpa een succes kunnen worden. !

36 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 37 Column Circus Spijkerman

Jack Spijkerman is een betreurenswaardig man. Niet veel mensen zullen zo veel pek en Eén jaar Talpa: de fictie veren over zich heen hebben gekregen, toen ze van werkgever wisselden. De verwijten wer- den gevoed door een gevoel van verraad, want hoe kon juist Jack de overstap maken van de Gooisch drama VARA naar Talpa? Waarom koos de socialist Spijkerman voor het ‘grote geld’ en verkocht hij zijn ziel aan de duivel John? Het was toch echt Het waren De Lama’s van BNN die in de strijd Sinds Amerikaans televisiedrama onder leiding van HBO aan een renais- dezelfde Jack Spijkerman die met Kopspijkers om de TelevizierRing 2006 Talpa’s Gooische sance is begonnen, verhuizen kwaliteitsscripts en filmtalent steeds vaker altijd als eerste had gewezen op de schijnhei- vrouwen rechts passeerden. Niet geheel onte- ligheid van politici, leden van het Koninklijk recht, want – al valt er over de constante van Hollywood naar de televisie. In Nederland schudde Talpa het ingesuk- Huis en andere BN’ers. Zelfs op zo’n manier kwaliteit van De Lama’s te twisten – de kelde televisiedrama wakker. Wat bracht het gewaagde principe alleen dat Jan Peter Balkenende, als onderdeel van improviserende stand-up komieken brachten producties van eigen bodem uit te zenden allemaal op? Saskia Legein zijn normen en waarden-debat, de satire in het afgelopen jaar in ieder geval vernieuwen- Nederland ter discussie stelde. de en spannende televisie. Toekenning van Jack Spijkerman was iemand om rekening mee de Ring aan Gooische vrouwen zou eerder een te houden. Ondanks dat hij zelf nooit degene Hilversumse erkenning van het Larense Talpa donderdag wel gelijktijdig geprogrammeerd onderzoek in politieseries. Thuis op de bank drama en komedie; het prachtige camera- was die de grappen maakte, was hij wel, als hebben betekend. Zo’n erkenning verdient met het gevierde CSI: New York op RTL 5 en meepuzzelen maakt misdaadseries vanouds werk, de scherpe montage en de goede een circusdirecteur Talpa overigens dubbel en dwars, want in Frans Bauers reality-soap op RTL 4. Chapeau aantrekkelijk vermaak en Boks buit dat inno- acteurs ten spijt. Misschien hadden de rela- die met trots de ver-

weerwil van het dramatische afbreukbeleid voor iedere Nederlandse dramaserie die daar- vatief uit. Kijkers konden voor de laatste tiebeslommeringen van een groep hoogopge- R schillende acts in zijn

bij de publieke omroepen, heeft De Mols zen- tegenover overeind blijft. aflevering van het afgelopen seizoen kiezen leide dertigers het ook beter gedaan op EPKE piste aankondigde, O R uit drie mogelijke daders die op de site van T de aangever die het der het Nederlandse televisiedrama eigen- Ook de onvermijdelijke politieserie is natuur- Nederland 3 en was Talpa gebaat geweest bij R S EUSKE

handig staande gehouden. Sinds de lancering lijk door Talpa opgepikt. Een van de eerste de serie werden geïntroduceerd. De winnende een luchtiger remake van Friends, rond door- gezicht werd van Cir- B Y ANDE O R

was het een komen en gaan van producties: pogingen rammelde aanzienlijk. Het scenario afloop werd vertoond op televisie, de twee snee dertigers. O S cus Spijkerman. Een T O

Man & paard T sommige schoten waren in de roos, andere van Parels & zwijnen bundelde kinderlijke andere ontknopingen waren na de uitzen- In de vooravond staat de komedie/drama FO plek waar vele ima- FO bleken losse flodders. Tijd voor een over- fantasieën over de werelden van politie en ding alsnog online te bekijken. Lotte, de Nederlandse versie van Ugly Betty go’s werden gemaakt zicht. misdaad met matig geacteerde, eendimensio- van het Amerikaanse ABC die het idee weer loopt en de regisseur zich tevredenstelt met en vooral gebroken. Wat is satire nog nale Amsterdamse lefgozers en verleidelijke leende van een Colombiaanse telenovelle. de oefening op het droge. De timing van de Maar nu het circus is als het een onge- Talpaanse Baantjer vrouwen. De pompeuze vormgeving van ver- Lelijk eendje Lotte struikelt door haar onge- grappen, cruciaal voor iedere komedie, is dan verhuisd naar Talpa, Te beginnen bij vlaggenschip Gooische vrou- traagde beelden en indringende muziek wap- makkelijke leven in de mode-industrie, en uit het lood. Een zwakke plek die nog eens zit de tent lang niet vaarlijk en beteke- wen. Van meet af aan is het Linda de Mol- perde daarop als een vlag op een modder- moet het daarbij dagelijks opnemen tegen wordt versterkt door een onduidelijke span- meer zo vol. De leuk- nisloos intermezzo vehikel een kijkcijferkanon. Gooische vrou- schuit. Relatieve nieuwkomers Diederik van goudhaantje RTL Boulevard. Dat gaat haar ningsboog. Andere keren kloppen timing en ste clowns zijn hun is tussen reclames wen is een polderversie van het vreemdere Rooijen (regie) en Simone Kome van Breugel blijkbaar goed af, want de serie is al sinds spanningsboog stukken beter. Dat de acteurs eigen succesvolle Desperate Housewives (HBO) en barst van de (scenario), die samen de geslaagde NPS Kort!- februari een constante factor in Talpa’s pro- er lol in hebben, straalt er hoe dan ook vanaf. circus begonnen en voor wasmiddel en ambitie. Kwaliteitsactrices Annet Malherbe, film Babyphoned (2002) hadden gemaakt, grammering, een prestatie op zich. Ergens doet Man & paard denken aan KRO’s wat overbleef stemt hypotheekadvies? Tjitske Reidinga, Susan Visser en al even ste- hadden er beter aan gedaan langer aan de Splinternieuw is Man & paard van Beau van eveneens nieuwe werkvloerkomedie De afde- treurig. Circusdirec- vig talent in de bijrollen zijn ingezet voor tekentafel door te brengen. Van Speijk deed Erven Dorens over de zelfingenomen hoofdre- ling. Alleen staat de weinig sexy Kees Hulst, teur Jack doet nog pretentieloos escapisme. Er is op film het veel beter en mag zijn zegeningen tellen dacteur van een glossy magazine. Soms wekt als afdelingshoofd bij een niet nader genoem- wel enthousiast, maar het oogt plichtmatig, R gedraaid en nergens is bezuinigd op locaties nu het een tweede seizoen is gegund, want Man & paard de indruk dat de acteurs scènes de gemeente, in schril contrast met de grach- zelfs meelijwekkend. Alsof hij ook wel weet dat EUSKE

en productiedesign. Kom daar nog maar eens ook daarin is Talpa onverbiddelijk: werkt het B nog aan repeteren zijn terwijl de camera al tengordeleigenheimer Beau, en navenant ligt iedereen het witte konijn allang onder de tafel Y O

om bij de publieken. Sex and the City leerde niet, dan rest op zijn best de wachtkamer en R de lach er in De afdeling minder dik op. Man ziet zitten, voordat hij uit de hoge hoed wordt O dat vier verschillende personages zo’n beetje in het slechtste geval een stille aftocht via de Gooische vrouwen T & paard staat net als Gooische vrouwen tegen- getoverd. En de leeuwen grommen nog steeds FO iedere vrouwelijke televisiekijker de moge- achterdeur. Met Boks, sinds april op de buis, Gooische vrouwen is op over Crime Scene Investigation, dus het is nog vervaarlijk op commando, maar de tanden zijn speelt de zender duidelijk op safe. Boks wil Lelijk eendje film gedraaid en nergens afwachten hoe bestendig Beau’s nieuwste bot en vooral ongevaarlijk. de Talpaanse tegenhanger zijn van Baantjer. Behalve Talpa’s bedrijvigheid in drama, pio- Talpa-project is. Uiteraard zijn er nog steeds mensen die met De Mols zender heeft het Bobby Eerhart (Loenatik de Moevie) regisseer- niert de zender ook heel wat af aan de kome- is bezuinigd op locaties en plezier naar dit circus komen kijken, zoals ook de voorheen aardig wat Baantjer-afleverin- diekant. Het afgelopen jaar scheen en doofde Lintje veel mensen genieten van ijsdansende B-ster- Nederlandse televisiedrama gen, maar belangrijker nog is scenarist Simon het levenslicht voor onder meer Lieve lust en productiedesign Met zo veel onverschrokken try-outs in ren. Maar wat is satire nog als het een onge- eigenhandig staande gehouden de Waal. De crime-schrijver is hofleverancier Koppels. Regisseur Mark de Cloe smeerde in drama en komedie verdient Talpa een lintje, vaarlijk en betekenisloos intermezzo is tussen van Baantjer, Grijpstra en De Gier, Russen, Lieve lust lichtzinnige sketches rond seks en maar als nationale zender die een breed reclames voor wasmiddel en hypotheekadvies? Unit 13, Spangen en de speelfilm Lek (Jean lust uit tot een vijfentwintig minuten duren- publiek wil aanspreken, zou ze er goed aan Circus Spijkerman wil nog lang blijven bestaan. lijkheid bieden zich te identificeren. Despera- van de Velde, 2000). Maarten Spanjer speelt de komedie, aaneengesmeed door een ensem- doen eens los te komen van het nadrukkelijk Het is zelfs opvallend dat met Koppensnellers te Housewives en ook Gooische vrouwen de nukkige, aan slapeloosheid lijdende blecast van Amsterdamse twintigers. Door de Amsterdamse decor. Bovendien blijkt de op Talpa de grappen harder zijn geworden knoopten die les goed in de oren. Vertrouwde Amsterdamse inspecteur Martin Boks, die flinterdunne verwikkelingen en lijzige voice- schaarste aan ervaren televisie- en filmtalent en wel erg vaak gaan over de islam, illegalen succesingrediënten als weelderige rijkdom, concurreert met collega-oude-rot Joost Prin- over van Romijn Conen dwaalde de aandacht keer op keer het struikelblok. Als een won- en minderheden. Iets van de dreiging van het intriges, liefdesperikelen en beproevingen sen. Net als bij Baantjer staat iedere afleve- al lang voor de reclame af. Koppels daarente- derlijk fotonegatief van Hilversum is er bij programma moet schijnbaar heroverd worden. deden de rest. ring op zich en trekt er een stoet Bekende gen was een mooie poging en had best een Talpa ambitie, durf, daadkracht en geld Er volgde alleen geen reactie, zelfs geen kritiek Gooische vrouwen concurreert niet met de Nederlanders voorbij. Boks speelt bovendien langere testtijd verdiend. Maar de combinatie genoeg, maar waar blijft het inhoudelijke en dat tekent wat er van Circus Spijkerman is traditionele vrouwenavond van NET 5 op met een vast laboratoriumpersonage handig van de Engelse series Cold Feet en Coupling televisietalent om daar dankbaar gebruik van geworden: het doet er niet meer toe. Parels en zwijnen dinsdag, maar staat in het nieuwe seizoen op in op het door CSI populair gemaakte sporen- maakte Koppels tot een onbestemde mix van te maken? ! Vincent C.A. Crone

38 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 39 Product placement in de Bond-films

Heineken, Bollinger-champagne, Sunseeker-boten, Ford, Omega-horloges en een

speciaal voor de film geproduceerde Aston Martin DBS 007. Ook in Casino Royale voorziet (1999) en Die Another Day (2002), zijn school- leven geven merken in films informatie over bevestigt dat hij ook daadwerkelijk de echte een leger aan sponsors James Bond van de middelen waarmee hij zijn missie tot een goed voorbeelden van deze benadering van brand persoonlijke voorkeur, smaak en status en Bond is. Met andere woorden, het personage einde kan brengen. Deze intensieve samenwerking tussen Hollywood en reclamemakers placement waarbij adverteerders niet zomaar kunnen ze gebruikt worden om een reactie gebruikt een merk om voor vol te worden sponsors zijn, maar vooral partners in produc- los te maken. Bonds imago wordt voor een aangezien. Deze scène had deze functies niet is echter niet zonder controverse en zeker niet zonder gevolgen. Anton Kanis tie en promotie. Zo werd een derde van het deel bepaald doordat hij uitsluitend dure en kunnen vervullen met een andere auto. budget voor Tomorrow Never Dies bijeenge- exclusieve merkproducten gebruikt. Zo rijdt bracht door commerciële partners en inves- Bond wel in een Aston Martin of BMW maar Serieus teerden adverteerders honderdtwintig miljoen niet in een Mazda, draagt hij wel een horloge Uiteraard spelen merken niet alleen in Bond- dollar in Die Another Day. van Omega of Rolex maar geen Casio en gaat films een bijzondere rol. Wie erop let kan in Product placements, ook wel brand place- sigaretten en kleding bij kon dragen aan de Bond halverwege de jaren zestig immens Wat krijgen deze bedrijven daarvoor terug? hij wel gekleed in een Brioni-maatpak maar de meeste Hollywood-films merken of merk- ments genoemd, geven aanleiding tot veel status en allure van een personage. Toen in populair was geworden, stonden adverteer- Om te beginnen wereldwijde promotie van niet in H&M. Merken in films verschaffen producten ontdekken. Natuurlijk zijn deze debat en discussie. De één ziet het als onge- de jaren zestig de eerste Bond-verhalen ver- ders in de rij om hun producten met ’s hun merk of product door een van de popu- niet alleen informatie over personages, maar manifestaties van merken lang niet allemaal wenste exploitatie van amusement en een filmd werden, moest Bonds smaak gevisuali- werelds bekendste geheim agent te associë- lairste fictiepersonages uit de geschiedenis. kunnen ook dienen ter ondersteuning van de zo veelzijdig als de DB5 in Goldeneye. Toch onethische marketingtechniek: wanneer we seerd worden. Daarom werd besloten dat ren. Deze trend zette zich in Hollywood voort De kosten van brand placement per duizend setting. In You Only Live Twice (1967) bij- zijn er films waarin een bepaald merk of logo naar de bioscoop gaan of een dvd aanschaf- Bond maatpakken van Savile Row en horloges in de jaren zeventig en tachtig, met steeds kijkers liggen daarbij aanmerkelijk lager dan voorbeeld, gaat Bond naar Japan. Deze omge- meer is dan alleen maar een commerciële fen, betalen we voor een film en niet voor van Rolex zou dragen en in een Aston Martin meer merken en steeds grotere bedragen. In bij conventionele reclame. Bovendien is ving wordt in de film geaccentueerd door uiting. Te denken valt aan FedEx in Castaway reclame. Een ander is juist geamuseerd wan- zou rijden. James Bond werd gekneed tot de de Bond-films is deze ontwikkeling duidelijk brand placement niet tijdelijk: het merk blijft Japanse merken als Toshiba, Sony en Toyota. (2000), Apple in Forrest Gump (1994) en IKEA neer een personage in een film of televisiese- ultieme moderne man: smaakvol, exclusief en waar te nemen. Het aantal placements per voor altijd in de film te zien. Brand place- Merken kunnen ook een toegevoegde waarde in Fight Club (1999). Dit zijn voorbeelden van rie de allernieuwste laptop blijkt te gebrui- film nam toe en er werden steeds grotere ment kan ook niet uitgezet worden, zoals hebben op dramatisch of thematisch niveau. films die, voor dramatische of thematische ken en maakt zich niet druk over de achter- concessies gedaan om merken goed in beeld commercials in andere media. Daarnaast Merken als Martini, Walther en Aston Martin doeleinden, inspelen op de associaties die liggende commerciële intenties. Hoewel kij- te krijgen. In Moonraker (1979) zit een scène omzeilt het lastige reclamewetgeving, die zijn onderdeel geworden van de culturele mensen hebben bij bepaalde merken. Hoewel kers verdeeld zijn, hebben adverteerders Al in Ian Flemings waarin Bond ontvoerd wordt in een ambulan- vrijwel niet geldt voor Hollywood-films. Wan- nalatenschap van 007. Een goed voorbeeld is zulke voorbeelden slechts een klein gedeelte brand placement omarmd. Brand placement is ce. Hoewel de actie zich in het voertuig neer een bedrijf internationaal verschillende Bonds privéauto in het begin van Goldeneye. vormen van de gehele brand placement-indu- al jaren aanwezig in films, televisie, games eerste boek worden afspeelt, worden de kijkers getrakteerd op merknamen gebruikt, hoeft ook dat geen Deze Aston Martin DB5 bevestigt als klassie- strie, onderstrepen ze dat merken een en videoclips en is in de praktijk uitgegroeid 007’s lievelingsmerken shots van de ambulance die langs billboards probleem te zijn. In dat geval kunnen er ke, Britse sportwagen niet alleen Bonds belangrijke toevoeging aan de mise-en-scène tot een miljardenindustrie. Het meest spre- rijdt van 7up, Seiko en Marlboro. In een film meerdere versies van de film uitgebracht smaak en nationaliteit, hij verwijst ook naar kunnen zijn. Dat betekent niet dat iedere kende voorbeeld is de James Bond-franchise. beschreven als For Your Eyes Only (1981) zijn niet minder worden. Zo scheert Bond zich in de Europese eerdere Bond-films. In Goldfinger (1964) en brand placement een artistiek juweeltje is. Aan de hand van die films kan de vraag dan drieëndertig placements te ontdekken, versie van Die Another Day met een Thunderball reed Bond, gespeeld door Sean Wel is het reden genoeg om merken in films, beantwoord worden, of de placements slechts terwijl er in Thunderball (1965) nog slechts Philishave en in de Amerikaanse met een Connery, ook al in deze auto. Het feit dat en daarmee brand placement, voortaan seri- een commerciële dimensie hebben of ook een onverslaanbaar als spion, gokker en minnaar. zestien zaten. Norelco. Het is met al deze voordelen niet Pierce Brosnan in zijn eerste Bond-film eus te nemen. De manier waarop in Casino inhoudelijke waarde, die tot dusver onderbe- Dit imago houdt inmiddels bijna een halve verbazingwekkend dat de Hollywood-film gebruikmaakt van exact dezelfde wagen Royale met brand placement wordt omgegaan licht is gebleven? eeuw stand en nog steeds is deze James Bond Betrokkenheid een geliefd reclamemedium is. zal waarschijnlijk veel zeggen over wat de zeer populair bij een breed mondiaal publiek Vanaf de jaren negentig verandert de strate- komende jaren op dat gebied verwacht kan Kieskeurig en een schare aan adverteerders. gie. Adverteerders proppen niet langer zo veel Toegevoegde waarde Merken als Martini, worden. Blijft Bond commercieel vermaak of Bonds keuze voor luxe merkproducten is niet Ten tijde van de eerste Bond-film was brand mogelijk merken in zo veel mogelijk produc- Gezien de grote aanwezigheid, zeker in verandert 007 langzaam maar zeker in één iets van de laatste jaren. Al in Ian Flemings placement in Hollywood al gebruikelijk. ties, maar kiezen voor meer betrokkenheid bij recente films, is het vreemd dat brand place- Walther en Aston grote, vermakelijke commercial? ! eerste boek, Casino Royale (1952), worden de Bedrijven stelden producten, vervoer of loca- een kleinere groep films. Merkproducten wor- ments over het algemeen gezien worden als 007’s lievelingsmerken beschreven. Fleming ties beschikbaar in ruil voor zichtbaarheid in den nu geïntegreerd in de plot en krijgen geïsoleerde, commerciële uitingen en niet als Martin zijn onderdeel Het bovenstaande artikel is gebaseerd op de doctoraalscriptie gebruikte merken om iets over de personages de betreffende film. Toch was de brand place- daarmee een veel centralere plek. De laatste onderdeel van de mise-en-scène. Merken als geworden van de culturele Brand Bonding. An inquiry into the functions of brand pla- te vertellen. Hij wist uit eigen ervaring dat ment-industrie nog lang niet zo omvangrijk vier Bond-films, Goldeneye (1995), Tomorrow zodanig hebben namelijk wel degelijk een cement in film, filmmaking, and the world of 007 door Anton een voorliefde voor dure en exclusieve auto’s, en kapitaalkrachtig als tegenwoordig. Toen Never Dies (1997), The World is not Enough toegevoegde waarde. Net als in het dagelijks nalatenschap van 007 Kanis onder begeleiding van dr. Charles Forceville.

40 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 41 world (Richard T. Heffron, 1976), A Phyllis Kirk twee Oscars genomineerd, als re- Bridge Too Far (Richard Attenborou- 77/79, WOODLAND HILLS CA, 19 OKTOBER, gisseur en scenarioschrijver van de- gh, 1977), The Champ (Franco Zef- GEVOLGEN VAN EEN HERSENANEURYSMA zelfde film. Als militante communist firelli, 1979), A Little Romance (Geor- Amerikaans actrice, eigenlijk Phyl- tijdens en kort na de Tweede We- ge Roy Hill, 1979), Butch and Sun- lis Kirkegaard. Vooral bekend als de reldoorlog maakte hij veel films met dance: The Early Days (Lester, 1979), door Vincent Price achtervolgde een politieke, vaak antikoloniale Dirty Tricks (Alvin Rakoff, 1981), The blondine in de 3D-griezelklassieker strekking. Was ook van 1992 tot 1996 Amateur (Charles Jarrott, 1981), Ma- House of Wax (André De Toth, 1953) directeur van het Venetiaanse festi- king Love (Arthur Hiller, 1982), One en op televisie als Nora Charles te- val. Aanvankelijk journalist. Debu- Magic Christmas (Phillip Borsos, genover Peter Lawford in de serie teerde in 1956 met La grande strada Adrienne Shelly in The Unbelievable Truth Tina Aumont Het In Memoriam van de internationale filmwereld, James Glennon 1985) en A Fine Mess (Blake Ed- The Thin Man (1959). Aanvankelijk azzurra. Zijn overige films waren 60, PORT-VENDRES, PYRÉNÉES-ORIENTALES, bijgehouden en geselecteerd door film- en 64, ?, ONG. 20 OKTOBER, wards, 1986). contract bij MGM, later bij Warner Kapò (1959) over de concentratie- (2000), naast de lange komedie I’ll FRANKRIJK, 28 OKTOBER, LONGEMBOLIE DOODSOORZAAK ONBEKEND Bros en in Engeland. Tegenover kampen, het op een fameuze ruzie Take You There (1999). Haar laatste Frans-Amerikaans actrice, pseudo- televisiejournalist Hans Beerekamp. Een uitgebreidere Amerikaans cameraman. Zoon van Jerry Lewis in The Sad Sack (Geor- met hoofdrolspeler Marlon Brando film Waitress (2006) verkeert in niem van Maria Christina Salomons, lijst is te vinden op www.skrien.nl. cameraman Bert Glennon (The Ten ge Marshall, 1957) en top-billed in uitgelopen Queimada!/Burn! (1969) postproductie. aanvankelijk optredend als Tina Commandments, 1923; Stagecoach, That Woman Opposite (Compton en Ogro (1980). Marquand. In Beverly Hills geboren 1939). Vooral bekend door zijn werk Bennett, 1957). Philip Strick dochter van acteurs Jean-Pierre de films How Sweet It Is! (Jerry Pa- voor de televisieseries Carnivale Leonard Schrader 67?, LONDEN?, 7 OKTOBER, Aumont en de jong gestorven Maria ris, 1968) en The Grasshopper (Pa- (2003) en Deadwood (Emmy 2005) Nigel Kneale 62, LOS ANGELES, 2 NOVEMBER, DOODSOORZAAK ONBEKEND Jean-Marie Straub Montez, werkte veelal in Italiaanse ris, 1970). Solo schreef Belson de en voor regisseur Alexander Payne: HARTFALEN Engels filmcriticus. Schreef regel- en Danièle Huillet 84, LONDEN?, 29 OKTOBER, cinema. Voormalig underground- klassieke komedie over missverkie- Citizen Ruth (1996), Election (1999) DOODSOORZAAK ONBEKEND Amerikaans scenarioschrijver. Au- matig voor Sight & Sound en was factotum, in ons land vooral bekend zingen Smile (Michael Ritchie, 1975), en About Schmidt (2002). Fotogra- Danièle Huillet Engels schrijver van vooral science- teur van scenario’s voor enkele een expert op vele gebieden, van door haar opvallende aanwezigheid de gitzwarte zelfmoordklucht The feerde ook (hoofdzakelijk indepen- 70, CHOLET, MAINE-ET-LOIRE, 10 OKTOBER, fiction, eigenlijk Tom Kneale. Vooral films van zijn broer Paul Schrader, genrefilm tot Europese auteurs – samen met vriendin Maria Schnei- End (Burt Reynolds, 1978) en Always dent-)films als El Norte (Gregory KANKER bekend door zijn BBC-serie, die zoals Blue Collar (1978) en Mishima, (Bergman, Tarkovski). Publiceerde der – in Rotterdam tijdens Film In- (Steven Spielberg, 1989). Als deel Nava, 1983), Up the Creek (Robert Frans filmmaakster. Vormde sinds door Hammer werd bewerkt tot de A Life in Four Chapters (1985). Os- onder meer de boeken Michelange- ternational 1979. Debuteerde in de van andere teams schreef Belson Butler, 1984), Smooth Talk (Joyce 1963 een regisseursduo met haar klassieke bioscoopfilm The Quater- car-nominatie voor de bewerking lo Antonioni (1963), Science Fiction Daniel Emilfork cultfilm Modesty Blaise (Joseph Lo- Fun with Dick and Jane (Ted Kot- Chopra, 1985), Flight of the Naviga- echtgenoot Jean-Marie Straub, met mass Xperiment (Val Guest, 1955) en van Manuel Puigs roman Kiss of the Movies (1979) en Great Movie sey, 1966). Onder meer te zien in La cheff, 1977; remake Dean Parisot, Sans famille/Alleen op de wereld tor (Randal Kleiser, 1986), A Time of wie ze ook samen films schreef, de door Kneale zelf geschreven ver- Actresses (1982). curée (Roger Vadim, 1966), als 2005) en Smokey and the Bandit II (André Michel, 1958), Le triomphe Destiny (Nava, 1988), Mojave Moon monteerde en produceerde. Hun ri- volgen Quatermass 2 (Guest, 1957), squaw in Texas Across the River (Hal Needham, 1980). Ook schreef de Michel Strogoff (Viktor Tourjans- (Kevin Dowling, 1996), Best Men gide stijlopvattingen leidden tot een Quatermass and the Pit (Roy Ward H. S. Visscher (Michael Gordon, 1966), Partner en regisseerde hij twee films, Dr. ky, 1961), OSS 117 se déchaîne (André (Tamra Davis, 1997), Life without zuivere cinema, waarin traditionele Baker, 1967) en The Quatermass 87, NIJKERK, 26 OKTOBER, DOODSOORZAAK (Bernardo Bertolucci, 1968), Le lit de Jekyll and Mr. Hyde, Together Again Hunebelle, 1963), Château en Suède Dick (Bix Skahill, 2002), The United narratieve structuren werden ver- Conclusion (Piers Haggard, 1979). ONBEKEND la vierge (Philippe Garrel, 1969), In- (1982) en Surrender (1987). Gastrol- (Roger Vadim, 1963), What’s New States of Leland (Matthew Ryan vangen door poëzie van beeld, ge- Ook schreef hij The Abominable Nederlands neerlandicus en film- fanzia, vocazione e prime esperien- len in Smile (als drummer, 1975), Pussycat? (Clive Donner, 1965), Lady Hoge, 2003), Good Boy! (John Ro- luid en woord, die in Nederland bij- Snowman (Guest, 1957) en bewerkte publicist, voluit Harm Saaike (Harry) Leonard Schrader ze di Giacomo Casanova, veneziano Semi-Tough (Ritchie, 1977), Modern L (Peter Ustinov, 1965), Trans-Eu- bert Hoffman, 2003) en The Big voorbeeld navolging vond in het hij John Osborne’s Look Back in An- Visscher. Schreef lange tijd een in- op de set van The Yakuza (Luigi Comencini, 1969), Metello Romance (Albert Brooks, 1981) en rop-Express (Alain Robbe-Grillet, White (Mark Mylod, 2005). werk van Frans van de Staak. Een ger (Tony Richardson, 1958) en van vloedrijke filmkroniek in Trouw en (Mauro Bolognini, 1970), top-billed The Couch Trip (Ritchie, 1988). 1966), Kill! (Romain Gary, 1971), Tra- enkel keer, in Nicht versöhnt (naar dezelfde auteur The Entertainer (Ri- Spider Woman (Hector Babenco, was in Nederland de onbetwiste ex- in L’urlo (Tinto Brass, 1970), Bianco, vels With My Aunt (George Cukor, Arthur Hill Heinrich Böll; 1965) regisseerde ze chardson, 1960). Tevens scenario 1985). Debuteerde in 1974 met het pert over Robert Bresson (zie zijn rosso e... (Alberto Lattuada, 1972), Daryl Duke 1972), Il Casanova di Federico Fellini 84, PACIFIC PALISADES CA, 22 OKTOBER, niet, maar speelde ze wel de hoofd- van H.M.S. Defiant (Lewis Gilbert, script voor The Yakuza (Sydney artikel De totale reductie van Robert Malizia (Salvatore Samperi, 1973), 77, WEST VANCOUVER, 21 OKTOBER, (Fellini, 1976), Who Is Killing the ZIEKTE VAN ALZHEIMER rol. Gezamenlijke filmografie begint 1962), First Men in the Moon (naar Pollack, 1974). Tot zijn overige ver- Bresson in Jaarboek Film 1983). het in Nederland opgenomen Life- LONGAANDOENING Great Chefs of Europe? (Ted Kot- Oorspronkelijk Canadees acteur. met de korte film Machorka Muff H.G. Wells; Nathan Juran, 1964) en filmde scenario’s behoren Old Boy- Publiceerde ook in tijdschriften als span (Sandy Whitelaw, 1974), Les Canadees regisseur. Vooral bekend cheff, 1978), Deux heures moins le Won in 1963 een Tony voor de rol van (naar Böll; 1963). Sindsdien onder The Witches (Cyril Frankel, 1966). friends (Joan Tewkesbury, 1979) en Critisch Filmbulletin, De Revisor en hautes solitudes (Garrel, 1974), Fatti door de miniserie The Thornbirds quart avant Jésus-Christ (Jean Yan- George in de originele Broadway- meer Chronik der Anna Magdalena Liet zijn naam verwijderend uit de de enige film die hij zelf regisseer- Ons Erfgoed. Was als leraar Neder- di gente per bene/La grande bour- (1983). Enkele speelfilms: Payday ne, 1982), La belle captive (Robbe- versie van Who’s Afraid of Virginia Bach (1968), Othon (naar Pierre credits van Halloween III: Season of de, Naked Tango (1991). lands aan de Christelijke HBS te geoise (Bolognini, 1975), Il Messia (1973), The Silent Partner (1978), Grillet, 1983), Pirates (Roman Po- Woolf? en speelde de titelrol in de Corneille; 1970), Geschichtsunter- the Witch (Tommy Lee Wallace, Heemstede, die leerlingen gepassi- (Roberto Rossellini, 1976), Salon Kit- Hard Feelings (1982) en Tai-Pan lanski, 1986), Niezwykla podróz Bal- televisieserie Owen Marshall: Coun- richt (naar Bertolt Brecht; 1972), 1982). Adrienne Shelly oneerd over zijn filmliefde vertelde, ty (Brass, 1976), Cadaveri eccellenti (1986). tazara Kobera/The Tribulations of selor at Law (1971-73), Enkele films: Moses und Aron (naar Arnold 40, NEW YORK, 1 NOVEMBER, van beslissende invloed op de eer- (Francesco Rosi, 1976), A Matter of Balthazar Kober (Wojciech Has, in Engeland The Body Said No! (Val Schönberg, 1975), Fortini/Cani OPGEHANGEN AAN EIGEN DOUCHESTANG, der dit jaar overleden filmjournalist Time (Vincente Minnelli, 1976), Il Ca- Daniel Emilfork 1988) en Taxandria (Raoul Servais, Guest, 1950), The Scarlet Thread (Le- (1976), Dalla nube alla resistenza VERMOEDELIJK VERMOORD en -organisator Jan Heijs. sanova di Federico Fellini (1976) en 82, PARIJS, 17 OKTOBER, 1994). wis Gilbert, 1951), A Day to Remem- (naar Cesare Pavese; 1979), het kor- Amerikaans actrice, pseudoniem de documentaire Nico Icon (Susan- DOODSOORZAAK ONBEKEND ber (Ralph Thomas, 1953), Life with te En rachâchant (naar Marguerite van Adrienne Levine. Opvallende Rudolf Wichmann ne Ofteringer, 1995). Getrouwd ge- In Chili geboren Frans acteur van Freddie Fender the Lyons (Guest, 1954) en The Deep Duras; 1982), Trop tôt, trop tard verschijning in Amerikaanse onaf- 59, PERUGIA, 17 JUNI, weest met acteur Christian Mar- Russisch-joodse afkomst. Speelde 69, CORPUS CHRISTI TX, 14 OKTOBER, Blue Sea (Anatole Litvak, 1955) en (1982), Klassenverhältnisse (naar hankelijke films, met name van Hal DOODSOORZAAK ONBEKEND quand. door opvallend uiterlijk veel grie- LONGKANKER daarna in Amerika The Young Doc- Franz Kafka; 1984), Der Tod des Em- Hartley: The Unbelievable Truth Duits producent. Was via zijn maat- zels, bij voorbeeld als Krank in La Amerikaans countryzanger en gele- tors (Phil Karlson, 1961), The Ugly pedokles (naar Friedrich Hölderlin, Gillo Pontecorvo (1989) en Trust (1990), alsmede het schappij Nova Film partner in ver- Jerry Belson cité des enfants perdus (Marc Caro genheidsacteur, pseudoniem van American (George Englund, 1963), 1987), Antigone (naar Sophocles, korte Opera no. 1 (1994). Ook in schillende Europese coproducties, 68, LOS ANGELES, 10 OKTOBER, en Jean-Pierre Jeunet, 1995) of als Baldemar Huerta. Gastrollen in Harper (Jack Smight, 1966), het Brit- Hölderlin en Brecht; 1992), Du jour Gillo Pontecorvo Sleep with Me (Rory Kelly, 1994) en zoals de Simone de Beauvoir-verfil- PROSTAATKANKER de ketterjager in De Vliegende Hol- films als Short Eyes (Robert M. se Petulia (Richard Lester, 1968), au lendemain (1997), Sicilia! (1999) 86, ROME, 12 OKTOBER, GEVOLGEN VAN de Europese Bukowski-verfilming ming All Men Are Mortal (Ate de Amerikaans gagwriter, scenario- lander (Jos Stelling, 1995). Bekend- Young, 1977), als Pancho Villa in She The Chairman (J. Lee-Thompson, en Operai, contadini (2001). Op het EEN HARTINFARCT Factotum (Bent Hamer, 2005). Re- Jong, 1995) en De omweg (Frouke schrijver en regisseur. Werkte aan- ste overige films: Futures vedettes Came to the Valley (tevens titelsong; 1969), top-billed in het Canadese laatste festival van Venetië werden Italiaans regisseur en festivaldirec- gisseerde zichzelf in Sudden Man- Fokkema, 2000). Produceerde zelf vankelijk veelal samen met Garry (als vioolleraar van Brigitte Bardot; Albert Band, 1979), als de burge- Don’t Let the Angels Fall (George Straub en Huillet bekroond met een teur. Won in 1966 een Gouden Leeuw hattan (1997) en regisseerde en het Duits-Ierse Love and Rage (Cat- Marshall, de latere regisseur van Marc Allégret, 1955), Notre Dame de meester in The Milagro Beanfield Kaczender, 1969) en The Andromeda oeuvreprijs, naar aanleiding van hun in Venetië voor zijn bekendste film, schreef de korte films Urban Le- hal Black, 1998) en het Zuid-Afri- Pretty Woman (1990). Zo schreven Paris (Jean Delannoy, 1956), Les es- War (Robert Redford, 1988) en Mi Strain (Robert Wise, 1971), The Killer op Pavese gebaseerde film Quei La battaglia di Algeri/De slag om Al- gend (1994), Lois Lives a Little (1997) kaans-Amerikaanse Drum (Zola ze naast oneindig veel televisiewerk pions (Henri-Georges Clouzot, 1957), amigo (Milton Brown, 2002). Elite (Sam Peckinpah, 1975), Future- loro incontri (2006). giers. Drie jaar later werd hij voor en The Shadows of Bob and Zelda Maseko, 2004).

42 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 43 ‘Het lijkt of een onzichtbare macht Temo verhindert te verschijnen’

Dagboek Ibrahim Selman In 1992 krijgt Ibrahim Selman een filmidee dat hem niet meer loslaat. Na een vruchteloze tocht langs producenten, distributeurs en omroepen besluit hij de film zelf te produceren. Vrienden, collega’s en zijn werkgever scharen zich vervolgens achter het project. Sinds kort is de film over een Koerdisch jongetje dat een massamoord overleefde een feit.

25 januari 1992 26 januari 1995 Het is laat op de avond. Ik ben moe en heb geen zin achter de compu- Ik loop in de lobby van het Hilton Hotel in Rotterdam, met in mijn Curriculum vitae ter te blijven zitten. Geen fantasie. Mijn vrouw en de kinderen liggen in aktetas tientallen exemplaren van de synopsis van Temo. Ik heb een Ibrahim Selman (1952) studeerde in de armen van Hypnos; ik loop als een slaapwandelaar naar de televisie lijst van de filmfestivalgasten, maak kennis met producenten, distribu- Bagdad en schreef en doe hem aan. Een BBC-documentaire gemaakt door een ex-vluchte- teurs, festivaldirecteuren. Iedereen reageert enthousiast en verstopt en speelde toneel ling uit Irak. Hij interviewt een jongen van een jaar of twaalf. De jon- mijn synopsis in zijn aktetas. tot hij in 1980 naar Nederland gen zegt bijna niets. Hij lijkt erg veel op mijn jongere broer, die vermist Vermoeid, maar met een lekker gevoel rijd ik tegen middernacht naar vluchtte. In 1985 wordt sinds 1982, tijdens de oorlog tussen Irak en Iran. De jongen heet Amsterdam. Op de rest van de filmfestivaldagen doe ik hetzelfde. studeerde hij af Taimoer (Temo) en is de enige overlevende van de massamoord op de in theaterweten- inwoners van vijfduizend Koerdische dorpen in Irak door Saddam Hoes- 27 januari 1998 schappen aan de Universiteit van sein. Het programma loopt af en de televisie gaat uit. Ik blijf zitten. Ik Ik loop weer in Rotterdam, maak kennis, voor de vierde keer, met de Amsterdam. Sel- ben een mummie. De mummie blijft urenlang zitten, in het donker. Als producenten, distributeurs en filmfestivaldirecteuren. Sommigen her- man werkte onder de mummie weer een mens is, in mijn gedaante, besluit hij een film te kennen me en anderen niet. Tegen diegenen die me niet herkennen meer als docent aan de Universiteit gaan maken over Temo, overlevende van de massamoord. probeer ik uit te leggen dat de synopsis over een jongetje gaat dat een van Amsterdam en massamoord overleefde. Sommigen knikken en zeggen: ‘O, ja.’ In hun als regisseur bij 30 januari 1994 ogen lees ik leegte. Ik loop verder, loop de lobby uit en gooi alle het mediacentrum van de landmacht. 14:00 uur. Ik rijd van Amsterdam naar Rotterdam. Mijn vrouw zit exemplaren van mijn synopsis in een vuilnisbak. In 1991 maakte hij naast me en mijn drie kinderen zitten op de achterbank. Ik probeer de kortfilm Drie een gedicht van me in het Engels uit mijn hoofd te leren. Mijn eerste Maart 2000 gedaanten van een bergmens die zee- lange speelfilm De zwijgende reiziger gaat straks op het International Ik ben te gast bij Radio 1. Mijn eerste roman En de zee spleet in tweeën hond wil worden. Film Festival Rotterdam in première. Ik ben zenuwachtig. wordt besproken. Ik vertel dat ik al jaren op zoek ben naar een produ- In 1994 volgde zijn De directeur van het filmfestival staat naast me. We staan voor een cent die Temo wil produceren. De volgende dag reageert een producent speelfilmdebuut De zwijgende volle filmzaal. Ik lees het gedicht toch in het Nederlands voor. Stilte. en we werken een paar maanden aan het verhaal. De subsidieaanvraag reiziger. Naast De film begint. Stilte. De zaal met meer dan vijfhonderd mensen houdt wordt afgewezen. Het verhaal an sich vindt de commissie aangrijpend, zijn werk bij de zich stil, muisstil voor de duur van tweeënnegentig minuten. maar de combinatie regisseur (ik) en producent valt negatief. landmacht publi- Met de vrouw van de producent en mijn gezin zitten we in een restau- ceerde Selman artikelen, romans rant te eten. Temo is aanwezig, hij staat overal. Ik ben de enige die 16 mei 2001 en dichtbundels. hem ziet. Hij achtervolgt me, al twee jaar. Hij zegt niets, erg irritant. Het strand van Cannes in Zuid-Frankrijk is bezaaid met beroemdhe- In 2006 verscheen den. De hele filmwereld geniet, borrelt, flirt en gaat verbintenissen de roman Tedere Zielen. In de herfst 28 september 1994 aan. Ik maak ook hier kennis met producenten, distributeurs, televi- van dit jaar legde Middernacht. Ik loop met mijn blote voeten in het water, over het zand sie-inkopers en zelfs met vrouwen die het leuk vinden hun vlees aan Ibrahim Selman van Rimini in Italië. Alle filmmakers die deelnemen aan het filmfestival de man te brengen. Ik heb een totaal nieuw scenario en een nieuwe de laatste hand aan zijn speelfilm van Rimini zitten elders te drinken, eten, flirten, roken en kletsen. De synopsis. De personages reduceer ik tot drie. Het wordt een wrange Temo. zee is stil, snurkt heel zacht. De stilte is poëtisch en slaapt in de armen poëtische komedie. van een zwakke wind die haar schommelt, verwent. Temo komt uit de Ik ben niet alleen. Ik reis samen met een jonge vrouw die in mijn ver- zee. Hij heeft mijn vader bij zich. Mijn vader draagt zijn Koerdische tra- haal gelooft. Zelfs haar charme kan niemand stimuleren in mijn film te ditionele kleding. O, wat ben ik een sukkel. Waarom zit ik niet met col- investeren. Het lijkt of een onzichtbare macht Temo wil verhinderen lega’s te zuipen? Waarom loop ik in mijn eentje en stoor ik de stilte en te verschijnen. Ik daag die macht uit en laat Temo in mijn roman Ik de zee? Waarom komt mijn overleden vader met Temo uit de zee? Mijn dacht aan kokosnoot, die een jaar later verschijnt, van zich spreken. FF vader heeft de linkerhand van Temo vast in zijn hand. Hij komt op me O

af, legt zijn linkerhand op mijn rechterschouder en zegt: ‘Over deze Van 1 juni 2001 tot en met 9 februari 2006 NSH RO B

jongen moet je een film maken.’ Hij verdwijnt. Temo verdwijnt. Zijn Tientallen contacten gelegd met omroepen, producenten, mensen die B O B

stem blijft. De zee herhaalt wat hij zei. Ik trek mijn sokken en schoe- vrijwillig mee willen doen, voor en achter de camera. Het wil niet luk- O T O

nen aan. Temo kleeft aan mijn voeten, hij leeft in zandkorrels. ken, niets bereikt. F

44 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 45 De televisie gaat uit. Ik blijf zitten. Ik ben een mummie

2 mei 2006 Twee huizen moet ik vinden. Het huis van het echtpaar in de film en van Els. Mijn collega Martine, die de visagie en productie zou doen, ziet mijn wanhoop en biedt haar huis in Almere aan. Samen met Nadiye, die de echtgenote gaat spelen, gaan we naar het huis van Mar- tine. Het is perfect. We moeten nog één huis vinden.

4 mei 2006 Ik maak kennis met Nadia, een mooi fotomodel van wie ik via Beri, mijn regieassistente, aan het telefoonnummer was gekomen. Na een gesprek van een uur en wat auditietesten feliciteer ik haar. Ze zal Els gaan spelen. Mijn cast is bijna rond. Bijna rond? Vader, tweemaal Temo, Miro, moeder, huisarts, de producent Paul, kunsthandelaar. De rol van vader geef ik aan Celil, een Koerdische vriend die theaterregis- seur is. Temo wordt gespeeld door zijn zoon en door mijn oudste zoon, die ook Miro gaat spelen. De moeder van Celil speelt in de film mijn moeder, dat wil zeggen: de moeder van Yaro, het personage dat ik voor mijn rekening neem. Drie collega’s spelen de rest van de rollen.

18 mei 2006 In de studio van AVDD in Amsterdam verzamelen collega’s zich. Ieder- FF O een heeft één zin uit zijn hoofd geleerd. Mijn cameraman, die in de

NSH laatste klas van het Mediacollege in Amsterdam zit en af en toe licht- RO B

B assistentie doet, is bezig licht te bouwen voor diverse close-ups en O B

O flashbacks. De eerste ‘draaidag’ loopt soepel, de kop is eraf. T O F 20 mei 2006 10 februari 2006 De bus zit vol met film-equipment. Ik doe er twee koffers bij vol met De première van een solovoorstelling in het Rast-theater is net afgelo- mijn kleding. In Amsterdam-Oost haal ik Nadiye op die ook twee kof- pen. Het is druk in het café. Ik raak aan de praat met de vrouw van fers bij zich heeft. Mijn buurvrouw vraagt of ik ga verhuizen. een collega-regisseur, een fotografe. Ik vraag of zij in een film wil spe- Het is een regenachtige dag. We maken kennis met elkaar. De slaapka- len. Ze vindt, denk ik, dat ik gek ben en toch schrijft ze haar e-mail- merscènes zijn de eerste die opgenomen moeten worden. De slaapka- adres op mijn theatertoegangskaart. Ik noteer de e-mailadressen van mer van Martine ligt op de eerste verdieping, altijd lastig voor het nog twee dames. Dezelfde avond stuur ik alle drie het scenario. Een licht. Door het aan elkaar wennen, de regen en de harde wind lopen maand krijg ik geen gehoor. Ik schrijf ze weer een e-mail. Geen reac- we behoorlijk uit. Het huis van Martine wordt een bende. We besluiten tie. Ik vraag mijn collega-regisseur of ik het telefoonnummer van zijn de volgende dag, zondag, niet te draaien. Een tegenvaller. vrouw mag hebben. Dat mag. Ik bel haar. Ze wil graag, maar twijfelt of ze het kan. Ik stel haar gerust. We spreken af om te repeteren. Ze 24 juni 2006 heeft een natuurtalent. Het is bijna twee uur in de ochtend. De nagenoeg complete cast en crew staat op de Noorderbegraafplaats in Amsterdam-Noord. Drie poli- 3 april 2006 tieagenten verschijnen op de set en vragen wat we aan het doen zijn; Ik realiseer me dat ik aan iets ben begonnen dat veel energie, geld en de buren hadden geklaagd over het felle licht. Ze noteren mijn ant- misschien ook ergernis gaat kosten. Ik produceer, regisseer, speel de woorden, dat ik wel toestemming heb, wensen ons een fijne draai- hoofdrol en wat nog. Dat de twee hoofdrolspelers gevonden zijn, bete- nacht en lopen weg. Een half uur later verschijnt een ouder echtpaar, kent niet dat je klaar bent. razend en bijna scheldend. Hun dochter ligt daar begraven. Wij tonen Ik bel kennissen en vraag raad maar vooral namen en telefoonnum- oprecht begrip voor hun verdriet en ik vertel dat we aan het inpakken mers. Ik vind een studente van de filmacademie, met wie ik eerder in zijn om te vertrekken. het jaar kennis heb gemaakt. Ze is enthousiast, wil de regieassistentie op zich nemen en geeft me telefoonnummers van studenten en lief- 25 juni 2006 hebbers. Een kanjer van een jonge vrouw, een vakvrouw. De crew Leegte, maar ook opluchting. Ik wandel langs het kanaal waaraan de vormt zich langzaam. begraafplaats ligt. Een paar uur eerder was ik hier aan het draaien. Het lijkt alsof ik nooit daarbinnen ben geweest. Alsof alles alleen in mijn 5 april 2006 hoofd heeft plaatsgevonden. Ik voel me licht, mijn voeten zweven Voorzichtig vertel ik mijn chef, hoofd audiovisuele dienst Defensie, over het water. Ik vlieg over de begraafplaats. Ik voel me even geluk- dat ik voornemens ben Temo te gaan maken. Hij vindt het interessant. kig. Het gelukzalige gevoel vliegt met me omhoog. Opeens heb ik het Ik vraag of ik de apparatuur die niet gebruikt wordt in de weekenden koud, ik zie mijn voeten over het asfalt lopen. Ik zie de Amsterdamse kan gebruiken. Zijn diepblauwe ogen kijken verbaasd. Ik bespeur een molen die ik al decennia zie en in de film heb vastgelegd. ! glimlach erin. Temo Nederland 2006 regie, scenario, montage en productie Ibrahim Selman camera Bart Omdat ik kleine rollen en veel figuranten nodig heb vraag ik de colle- Blankenzee geluid Lex van Engelen muziek Col Bolten duur 92’ met Ibrahim Selman, Nadiye ga’s of zij mee willen doen. De reacties zijn hartverwarmend. Mijn Baran, Nadia Poeschmann, Sidar Toksöz, Havrist Selman, Celil Toksöz, Mecbure Toksöz, Jan enthousiasme groeit. Kees van Dalsen, Hans van Pijkeren, Hans van Eijk

46 Skrien december 2006 Seven Invisible Men 4 Elements Volgens de leer van klas- karakter. In Vuur komen brandweerlieden bij Flags of our Fathers Het is vijfde van vijfendertig bloedige dagen gemaakt Zijn recept is inmiddels bekend. Saru- sieke wijsgeren leeft de mens in eeuwige har- branden in de Siberische natuur in actie, in onmogelijk om niet de parallel te zien tussen de werd en dat het de tweede enscenering betrof. De nas Bartas (Trys Dienos, 1991; The monie en strijd met de elementen water, aarde, Water vist de bemanning van een vissersboot in slag om het Japanse eiland Iwo Jima en de ‘bevrij- foto van Joe Rosenthal stond voorop alle Ameri- House, 1997) zoekt een huis uit met lucht en vuur. Deze vier oerelementen vormen de wateren van Alaska op koningskrabben en in ding’ van Irak en dat is ongetwijfeld de reden kaanse kranten – het was immers een positief enkel grauwe, grijze en gore muren. het uitgangspunt van Jiska Rickels’ meditatieve het afsluitende deel Lucht bereiden enkele waarom Clint Eastwood Flags of our Fathers beeld. De soldaten die de vlag plantten, werden Dat oogt wel zo mooi op het witte documentairevierluik, waarmee het Internatio- kosmonauten zich voor op hun lancering in de maakte. De titel doet een patriottistische film ver- vervolgens door de legertop ingeschakeld voor doek. Alles wat zich in zo’n huis naal Documentaire Festival Amsterdam dit jaar ruimte. Elk deel wordt ingeleid met een mystiek moeden, maar niets is minder waar. Eastwood een Amerikaanse tournee om de war effort te bevindt is in diezelfde staat, net als de opende. klinkende tekst, voorgedragen in de taal van het stelt kritische vragen over de retoriek van regerin- ondersteunen. Dat een van de gefotografeerde meeste mensen die Bartas’ films Het derde deel van dit vierluik – Aarde – was drie gebied waar de opnamen plaatsvonden. Verder gen rond veldslagen en (vermeende) heldenmoed. soldaten inmiddels dood was deerde niet, die bevolken. Zoals Vanechka in Seven jaar geleden onder de titel Untertage een van de spreken vooral de adembenemende beelden, Hij vertelt het verhaal van een fotografisch icoon werd eenvoudigweg vervangen – op de foto zag je Invisible Men. Hij levert zich vol over- aangenamere verrassingen op IDFA. De stijl van waarbij het opgenomen geluid ongemerkt ver- uit de Tweede Wereldoorlog: het planten van de de soldaten toch alleen van achteren. gave over aan zijn eigen misère, zijn Harvest Time Een aantal deze korte documentaire, waarin beeld en vloeit in sonore toegevoegde klanken. Amerikaanse vlag op een heuvel op Iwo Jima. De soldaten in de film voelen zich helemaal geen lethargie, aan het geen moeite doen jaar geleden wijdde het Filmmuseum geluid en mens en machine versmelten tot een 4 Elements dringt diep door tot de zintuigen van Flags of our Fathers laat zien dat de foto al op de helden, ze weten hoe chaotisch en onvoorspelbaar om langer te leven dan strikt noodza- een programma aan de sociaal-realis- lyrisch geheel, blijkt consequent te zijn doorge- de toeschouwer. Inhoudelijk is de kameraad- een oorlog verloopt, hoe smerig doden is. En als ze kelijk is. tische films die werden gemaakt gedu- trokken in de drie andere delen. Er mag met schap tussen zwijgzame mannen, die niet zon- al helden zijn is dit tegen wil en dank. Ze zijn er rende het communistische bewind in recht van een geheel gesproken worden, al der gevaar voor lijf en leden de elementen trot- vooral voor elkaar. Flags of our Fathers doet in de de voormalige Sovjet-Unie. In sommige springt het abstractieniveau van de beelden- seren, het verbindende motief. Opvallend scènes waarin gevochten wordt sterk denken aan werd letterlijk de oogst bezongen, in stroom van Aarde erboven uit. In samenhang genoeg ontbreekt in geen enkel deel het vuur, of Spielbergs Saving Private Ryan – de beelden zijn zang- en dansnummers die in hun met de drie overige delen is de registratie van de het nou aan het uiteinde van een sigaret is of aan even ontkleurd, de gevechten even gruwelijk gede- afwijking van de Hollywood-musical werkzaamheden van arbeiders in een Duitse de onderkant van een raket. Paul van de Graaf tailleerd. Maar ook hier corrigeert Eastwood een vreemde fascinatie uitoefenden. bruinkoolmijn nog overrompelender. Nederland 2006 regie en script Jiska Rickels camera Martijn van zijn coproducent: waar Spielbergs film sentimen- Harvest Time, het fictiedebuut van Het gevecht dat de mens levert om het hem Broekhuizen montage Kristian Claas geluid Jillis Molenaar, Tom teel eindigde met de held, daar bestaan in Flags documentairemaker Marina Razbezjki- omringende natuurgeweld te temmen, krijgt Bijnen muziek Horst Rickels, Dick Raaijmaker productie San Fu of our Fathers helden alleen in de hoofden van na, verwijst op bewuste wijze naar deze door de eenvormige verbeelding een universeel Maltha distributie A-Film duur 89’ propagandisten. filmische traditie, met zijn lyrische André Waardenburg shots van tractors die het land bewer- ken en arbeiders die de oogst jubelend Verenigde Staten 2006 regie en muziek Clint Eastwood scenario William Broyles jr. en Paul Haggis camera Tom Stern montage Joel binnenhalen – in een van de laatste Cox production design Henry Bumstead productie Clint Eastwood scènes uit de film is zelfs een stukje uit en Steven Spielberg distributie Warner Bros. duur 132’ met Ryan zo’n propagandafilm te zien. Maar nie- Phillippe, Jesse Bradford, Adam Beach mand kijkt er meer naar, het is onschul- Bartas’ personages bevinden zich dig vermaak geworden. Harvest Time tussen somberheid en gevoelloos- bezingt en kritiseert het sovjetverleden. heid. Op zijn best is dat erg mooi. Antonina en haar gezin wonen op de Zoals hij ze weet te positioneren in dat kolchoz. Haar man is zonder benen uit sombere huis ergens op de Krim. de Tweede Wereldoorlog teruggekeerd, The Science of Sleep Zoals hij ze in close-up neemt en waardoor ze er vrijwel alleen voorstaat Stéphane heeft een saai baantje als beide vertelniveaus elkaar in de weg en de eerste experimenten met tru- vooral zoals die verschillende korte, in opvoeding en werk. Harvest Time kalenderontwerper, maar in zijn gaan zitten. cage in de cinema, de feeërieke films op zichzelf nietszeggende, shots in de wordt in voice-over vanuit het heden fantasiewereld is hij presentator van Opvallend is hoe Gondry probeert in van Georges Méliès (zoals Voyage montage soms een schitterend ver- verteld door een van haar zoons, in een televisieprogramma over dro- een onwerkelijke, expres geknutsel- dans la lune, 1902). haal vormen. Zoals het shot van het kinderlijk gelukzalige termen. Het com- men. Totdat hij verliefd wordt op de (en dus gekunstelde) stijl dromen Colin van Heezik kind dat ineengedoken op de drempel munisme was hard, maar dat deert niet Stéphanie. The Science of Sleep is de te ‘verfilmen’. Hij breekt met de van het huis zit en haar handen bijna als je jong bent. Hij verhaalt over Anto- derde speelfilm van Michel Gondry. traditie van de surrealisten, van Dali La science des rêves Frankrijk/Verenigde Staten obsessief door het grijze zand laat nina, die zo geobsedeerd raakt met het Na Human Nature (2001) en Eternal en Buñuel (Un chien andalou, 1929), 2006 regie en scenario Michel Gondry camera gaan. Het kind blijkt Vanechka’s najagen van de prijs voor beste maai- Sunshine of the Spotless Mind (2004) die dromen kracht van werkelijkheid Jean-Louis Bompoint montage Juliette Welfling dochter. Ze heeft hem lang niet dorsmachinebestuurder dat ze hele maakte de Fransman, ook bekend wilden geven. Het onbewuste was geluid Dominique Gaborieau, Guillaume Le Bras gezien. Even later ligt ze, als een nachten doorwerkt. Ze krijgt de prijs, en Guillaume Sciama muziek Jean-Michel Bernard van de vele videoclips die hij regis- immers de werkelijkheid. Gondry zielige kat, tegen hem aan. Ze zegt dat een vlag en wimpel. Als er muizen aan production design Ann Chakraverty, Pierre Pell en Garpastum seerde voor onder anderen Björk, nu gebruikt numerieke technieken, Stéphane Rosenbaum productie Georges Bermann zijn hart zo zachtjes tikt en dat ze hem het vaandel beginnen te vreten, is het Ouderwets. Dit is ouderwetse ooit was. Niet vanwege het verhaal. Dat vertelt over voor het eerst een film in Frankrijk. maar laat zijn dromen eruitzien als distributie A-Film duur 105’ met Gael Garcia Ber- kan horen ademen. Dat beetje liefde einde zoek. Die vlag is een mooi sym- cinema, met een grote C. Alles in deze film over een weerzinwekkende oorlog (de Eerste Wereldoor- Hij huurde een Franse actrice in amateuristisch knip- en plakwerk: nal, Charlotte Gainsbourg, Alain Chabat, Miou-Miou, is uniek voor Bartas’ oeuvre. Gewoner bool voor het sovjetimperium, die aan oorlog en voetbal ademt Russische Cinema. Aleksej log) met weerzinwekkende mensen in een weerzin- (Charlotte Gainsbourg) en filmde in het doet denken aan Monty Python Emma de Caunes, Aurélia Petit, Sacha Bourdo is het dat een vrouw zich met een het einde zo aangevreten is dat er vrij- German jr, zoon van, probeert voor de tweede keer wekkend decor. Alles is mooi. het Parijse gebouw waar hij zelf ooit peuk bewerkt, dat er flink gezopen wel niets meer van over is. En mis- vervlogen cinema nieuw leven in te blazen. Met de In zijn vorige productie filmde German net zo mooi. woonde als student. wordt en dat er rake klappen vallen. schien nog wel erger: het verleden juiste kleuren, de juiste camerabewegingen en vooral The Last Train (2003) is perfect zwart-wit, door een Met The Science of Sleep heeft Zomaar wat staren. Zomaar wat wordt niet meer herinnerd, laat staan met de juiste geluidsband. Al zag je niets, dan zou je briljante cameraman vastgelegd. Mooi geluid. En Gondry opnieuw een film gemaakt shots. Zomaar wat mannen. Helaas dat het bezongen wordt. Alle vergeelde de film alleen al kunnen horen. German is schatplich- gefilmd toneel. Ook hier, in Garpastum, rangschikt waarin het echte leven niet meer is heeft Bartas met Seven Invisible Men krantenknipsels en andere parafernalia tig aan Tarkovski’s beeldenpracht. Maar Garpastum German zijn personages als waren zij toneelacteurs. dan input. Wat hem echt interes- ook nog zin om het zelfdestructieve worden zonder pardon weggegooid. Het laat in retrospectief vooral zien dat regisseurs als Je ziet wanneer de regisseur ‘actie’ heeft geroepen, je seert, is hoe die data, als door een van zijn personages in daden te laten verleden weggewist. Collectieve amne- Tarkovski en Sokoerov niet alleen wisten en weten ziet de regieaanwijzingen door alle pracht heen. Dat is computer, worden verwerkt door de zien. Met een lichte escalatie en lichte sie neemt de plaats in van de collectieve wat lekker klinkt en er mooi uitziet. Achter hun werk geen film. Dat is iemand die kan vertellen hoe het neurotransmitters, het geheugen en irritatie tot gevolg. boerderij. gaat een schat aan inspiratie en (gek genoeg) vrijheid moet, maar zelf van het celluloid af moet blijven. Zodat het onderbewuste. Daarvan geeft hij Gerlinda Heywegen André Waardenburg schuil. Dat mist Garpastum. je kunt zeggen: Garpastum is een interessante mis- echter, net als in Eternal Sunshine of Een van de mooiste scènes is een voetbalwedstrijd. lukking. the Spotless Mind, een nogal kinder- Frankrijk/Nederland/Litouwen/Portugal 2005 Vremja zjatvy Rusland 2004 regie en scenario Marina Een camera gaat voortdurend van links naar rechts en Gerlinda Heywegen regie, scenario en camera Sarunas Bartas mon- Razbezjkina camera Irina Oeralskaja montage T. achtig beeld. De film is overvol, als weer terug. Langs de lange lijn van het voetbalveld. Je tage Niels Dekker geluid Vladimir Golovnitski pro- Nazjdenova geluid Nikolai Oestimenko muziek Anton Rusland 2005 regie Aleksej German jr scenario Aleksej German jr, een aaneenschakeling van video- ziet geen gezichten, slechts benen. Je ziet geen wed- ductie Paulo Branco en Sarunas Bartas distributie Silajev production design Rasjit Safiullinproductie Oleg Antonov, Alexander Vajnsjtejn camera Oleg Loekichov montage clips, en het constante gezap tussen Filmmuseum duur 120’ met Marcos Dmitriodno- Natalja Zjeltoechina distributie Contact Film duur 67’ strijd dus. Het raakt niet. German kiest voor de buiten- Ivan Lebedev muziek Igor Vdovin productie Alexander Vajnsjtejn droom en werkelijkheid maakt, zoals zov, Rita Klein, Aleksandre Saulov, Saakanush met Ljoedmilla Motormaja, Vjatsjeslav Batrakov, kant. Wat de film mooi en enigszins interessant maakt distributie Contact Film duur 116’ met Yevgeni Pronin, Danil Kozlovski, vaker bij dit soort ‘dubbele’ films, dat Vanyan, Denis Kirilov, Igor Cygankov Dima Jakovlev, Dima Jermakov is nostalgie. Een hang naar voorbije tijden, naar wat Dmitri Vladimirov

48 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 49 Door Kees Driessen Masters Of Horror deel 2 Mahir en Borat houden van seks De Masters of Horror-reeks heeft een dwarsbomen. Tevergeefs, weten we bijzondere opzet: dertien vooraan- inmiddels, maar desondanks een Een Oost-Europeaan die zich in gebro- met hoe Borat rondstapt in zijn in 1997, twee jaar voor Mahir online staande horrorfilmers werden door heerlijk onderwerp voor een horror- ken Engels en met veel enthousiasme afschrikwekkende badpak. Het verscheen, en reeds in 1994 trad producent/regisseur Mick Harris film – waarin de zombies eindelijk richt tot het Westen, in de hoop op beroemde, onverbloemde ‘I like sex’ Baron Cohen op als het sterk op Borat uitgenodigd om in Canada in tien een keer de good guys zijn! Een culturele uitwisseling en vooral seks, op Mahirs website roept Borat ook lijkende typetje Kristo, een Albanese opnamedagen een uurlange televisie- ander voorbeeld van zo’n concreet en die zichzelf verkoopt met een bela- regelmatig en het amateuristische journalist. film te maken met een vaste crew en contemporain politieke horror- chelijke demonstratie van zijn tafel- ontwerp van de site roept associaties Funeral Parade of maar verder een zo groot mogelijke film zou ik bovendien niet kunnen tennisvaardigheden en hilarische, op met de expres knullige openings- www.ikissyou.org vrijheid (alleen Dario Argento ging te noemen. goed citeerbare one-liners. Borat? beelden van Borat!. Mahir werd zo Website van Mahir, waarop echter nogal wat plaat- Roses In de Masters of Cinema- ver met zijn penisetende monster- Op twee: Sick Girl van de mij tot nog Nee, Mahir! beroemd dat hij werd uitgenodigd in jes afwezig zijn. reeks verscheen deze Japanse cult- vrouw, die wel als extra is opgeno- toe onbekende Lucky McKee. Hier In 1999 werd de homepage van Mahir de Verenigde Staten, waar hij onder www.istanbul.tc/mahir/mahir/ film uit 1969, het speelfilmdebuut van men). De films worden uitgebracht schuilt de kracht juist in de bijzonde- Een nog intacte mirror van de originele site. Cagri, een Turkse journalist, een ware meer in een talkshow verscheen. Net Toshio Matsumoto. Matsumoto had met elk zo’n anderhalf uur aan extra’s, re stilering, met een lijzige en intro- rend monster of een hulpbehoeven- video.google.com/videoplay?docid=628962712164 internethype. Bovenaan de pagina als Borat in de film. Ze hebben ook 5444001&q=mahir twee grote interesses: avant-garde waarvan steeds zo’n dertig minuten verte laboratoriummedewerkster de geesteszieke? Argento laat de stond: ‘Welcome to my home page allebei een snor. De videoclip van Mahirs I Kiss You. en documentaire. Het laatste toont de moeite waard zijn. die met insecten werkt en verliefd schrikmomenten links liggen en !!!!!!!!! I kiss you !!!!’ Die uitspraak Het grootste verschil tussen Borat en film.guardian.co.uk/features/featurepa- de externe, het eerste de interne In een eerdere recensie (Skrien 4, wordt op een hyperenergieke vrouw kiest voor een verontrustende, eroti- werd net zo populair als het ‘Very Mahir is misschien nog wel dat Mahir ges/0,,1933456,00.html werkelijkheid, aldus de regisseur mei 2006) viel het niveau van de die zo haar eigen band met het sche sfeer en een stapsgewijze ver- niiice’ van de fictieve Borat, een niet leuk meer was toen hij expres Het Guardian-artikel. in een interview op de dvd. Voor eerste vier films tegen. Ook ditmaal creepy en crawly ontwikkelt. Met een ergering van de situatie. Met de Kazachse journalist (gespeeld door leuk wilde gaan doen – zijn single I www.youtube.com/watch?v=NG5FQP1OmOk zijn experimentele portret van de stellen enkele grote namen teleur, originele soundtrack, een leuk POV- seksueel aantrekkelijke vrouw die Sacha Baron Cohen) in de film Borat!: Kiss You flopte jammerlijk. Net zoals Sacha Baron Cohen als Kristo in 1994. Tokiose homoscene combineerde met name Tobe Hooper (Dance of shot vanuit een insect en een mooi een monster zou kunnen zijn ver- Cultural Learnings of America for het niet grappig en zelfs een beetje hij die twee invloeden. Dat verschil the Dead), John McNaughton (Haec- kort animatiefragment. beeldt Jenifer bovendien een diepge- Make Benefit Glorious Nation of triest is dat Mahir nu met rechtszaken tussen innerlijk en uiterlijk doorde- kel’s Tale) en Miike Takashi En op één dan toch een echte oude wortelde mannenangst (of heb ik dat Kazakhstan (Larry Charles, 2006). dreigt in de hoop op een deel van de semt de film: zijn hoofdpersoon, de (Imprint). Maar een duidelijke top- horrormeester: Dario Argento alleen?) – het gecensureerde eten Wereldwijd lieten mensen zich foto- opbrengsten van de Borat-film. Baron Onlijntjes onaards mooie travestiet Eddie, is drie tekent zich ook af. maakt een klein meesterwerkje met van de penis was dan ook uiterst graferen terwijl ze plakkaten met ‘I Cohen ontkent dat hij Mahir imiteert, van buiten een man en van binnen Op drie: Joe Dante’s Homecoming, Jenifer, een jonge vrouw met een functioneel en feitelijk de kern van kiss you!’ omhooghielden. Op Mahirs maar de Engelse krant The Guardian @ NPS’ Nazomer Seksspecial is natuurlijk een gemakkelijke manier om vooral vrouw. Eddie speelt met zijn ook vertoond op het afgelopen film- goddelijk lichaam en een duivels het verhaal. Kees Driessen website stonden (onbedoeld) grappige noemt de overeenkomsten ‘te groot aandacht te krijgen – en waarom niet? De paar videoclips kennen we wel, bewonderaars, zoals de film met festival van Rotterdam, waarin Irak- gezicht, die een politieagent in haar foto’s van Mahir in zwembroek, die om toevallig te zijn’. In dat geval is maar daarnaast zijn een paar aardig(e) erotische filmpjes te zien. Zoals zijn kijkers speelt: regelmatig wordt soldaten terugkeren om de herver- ban krijgt. Als kijker kunnen we Canada/Verenigde Staten 2005/2006 distributie westerse vrouwen moesten verleiden Mahir de plagiator, want Borats eerste Alicia Framis’ voyeuristische, bijna subliminale Apart Together uit 1999. de grens tussen fictie en non-fictie kiezing van president Bush in 2005 te blijven twijfelen: is zij een manipule- Three Lines Pictures (Masters of Horror) contact op te nemen, vergelijkbaar optreden (inclusief ‘I like sex!’) was al En Tonino (Michiel van Jaarsveld, 2002), waarin Maria Kooistra deels uit overschreden, de meeste acteurs de kleren gaat voor de lens van een Italiaanse fotograaf (Ramsey Nasr) als zijn amateurs die zichzelf spelen, Italiaanse fotograaf. Te vinden via www.cinema.nl/kortefilm komedie en tragedie wisselen elkaar @ Panorama NL Web is (voor de tweede maal) het online podium van het af en overal komen maskers en Three... Extremes Op initiatief van de achter. De Zuid-Koreaan Park Chan-wook tekende voor Holland Animation Film Festival, dat plaatsvond in november. Nagenie- spiegels voor. Fragmentarisch, deels Hongkongse productiemaatschappij Applause Pictures Cut, het tweede deel. Park kennen we nog van het weinig ten, dus, bijvoorbeeld met Big White/Big Black van de Hollandse meester onnavolgbaar en met een waaier werd in 2002 het horrordrieluik Three gemaakt, door zachtzinnige wraakepos Oldboy (2003) en ook hier leeft Rosto, ditmaal in een verrassende krasserige zwart-witstijl. Te vinden via aan (soms eenmalige) stijlmiddelen. regisseurs uit Hongkong, Thailand en Zuid-Korea. Het hij zich uit in een sadistische orgie van door wrok gedre- haff.awn.com. Het weerkerende muzikale thema tweede drieluik, Three... Extremes, volgde twee jaar ven geweld. In al zijn directheid is Cut ook de meest @ Worth1000.com, een van de beeldbewerkingswedstrijdsites (ja, daar is vreemd genoeg Daar wordt op de later, ditmaal met filmmakers uit Hongkong, Zuid- conventionele bijdrage aan de trilogie. Het laatste, heb je er meer van), daagde Photoshoppers uit om de toekomst van brand deur geklopt (een oorspronkelijk Korea en Japan. Terwijl de eerste film nog redelijk meest raadselachtige en complexe deel is van de hand placement te voorspellen (zie pagina 40). Met enkele hilarische resultaten Weense melodie); een versneld geruisloos werd gelanceerd, maakte de tweede veel van Miike Takashi. Het stelt enigszins teleur na het emo- op www.worth1000.com/cache/contest/contestcache.asp?contest_id=126 afgespeelde, komische scène van indruk op internationale festivals. Het bewijst maar tionele en fysieke geweld van de voorgangers. Het grijpt 20&display=photoshop#entries#afhurl twee mannen zou Stanley Kubrick weer eens dat je tegenwoordig voor de beste horror- je niet bij de strot en extreem is het al helemaal niet. Dan @ Playing with Time, dat zou je de essentie van cinema kunnen noemen. geïnspireerd hebben tot de vergelijk- films de blik naar het oosten moet richten. had je toch meer mogen verwachten van de maker van Maar waarom wordt in films dan zo weinig gespeeld met snelheid? Je bare hogesnelheids(seks)scène in A Dumplings, het eerste segment, is meteen het beste. Ichii the killer (2001) en Visitor Q (2001). Houden Van Film wordt doodgegooid met immense – en immens dure – computereffecten, Clockwork Orange (1971). Geregisseerd door Fruit Chan en op de bekende, elegan- Laurens van Laake

Filmliefde. Daar draait het uiteindelijk allemaal om. Al het maar zelden met een mooi vertraagde of versnelde scène. Volgens mij De film getuigt van de energie van de te wijze gefotografeerd door Christopher Doyle, is het Saam gaang yi Hongkong/Zuid-Korea/Japan 2004 regie Fruit Chan, Park gedoe eromheen, al het gesteggel over geld, alle ruzies op vallen er in de bioscoop meer monden open bij een traag stuiterende politiek en cultureel kritische naoor- een listige film, waarvan de gruwelijke implicaties zich Chan-wook en Miike Takashi distributie A-Film (Asiamania) de set, alle snerende kritieken – niets daarvan zou ergens waterballon of een versnelde opkomst van de lente dan bij de zoveelste logse generatie, die ook in Japan in langzaam opdringen. Net als je denkt dat je het ergste Dumplings kreeg ook een zelfstandige release, eveneens in de Asiamania- op slaan als we niet allemaal zouden Houden Van Film. ontploffing van de gehele aarde. Filmmakers, neem een voorbeeld aan 1968 op een hoogtepunt was. We zien, wel hebt gehad, laten de slotbeelden je vol afgrijzen reeks, in een versie van 91 in plaats van 35 minuten. ’s Neerlands grootste filmsite, Filmfocus, heeft het bij- www.playingwithtime.org, het werkt als de klap in het gelaat op www. met gepaste ironie, vrijgevochten zonder ambitieuze project ondernomen om ruim drie- devilducky.com/media/52207 kunstenaars (één draagt een baard en honderd prominente landgenoten te interviewen over hun @ Cyriak, waarom heb ik die niet eerder ontdekt? De man maakt anima- wordt ‘Guevara’ genoemd) en vech- Ook kult emotionele beleving van film. Denk aan mensen als Johan tiefilmpjes als een Terry Gilliam die een klap van de molen heeft gekre- tende studenten. Maar zijn cultstatus Nijenhuis, Jean van de Velde, Eddy Terstall, Hans Teeuwen, Paul gen. Hoe plat en onrealistisch cut-out er ook uitziet, bij Cyriak is het vaak ontleent de film vooral aan zijn taboe- Lady Snowblood: Blizzard from the met haar samoeraizwaard haar Verhoeven, Jack Wouterse, Frank Lammers, Nelly Frijda, Albert echt onaangenaam – als het niet zo vreselijk grappig was geweest. Waan- doorbrekende en sensuele beeld van Netherworld en Lady Snowblood: kwelgeesten één voor één zeer Verlinde, Willeke van Ammelrooy en Ali B en dan dus nog een stuk of zinnig goede waanzin op www.cyriak.co.uk en vooral ook de overstuurde de homoscene – deels in documentai- Love Song of Vengeance bloederig omlegt. Vooral deel één is driehonderd meer. Sinds 2 november wordt er dagelijks een nieuw compilatie op www.youtube.com/watch?v=-3JCESdFNyw re interviews. Al is de homoseksuele worden uitgebracht dankzij de expli- voortreffelijk: een strak opgebouwd interview toegevoegd aan de site, die heerlijk eenvoudig in elkaar hoofdpersoon dan wel weer een zelf- ciete verwijzingen die Quentin verhaal met regelmatig adembene- steekt. Iedere geïnterviewde krijgt dezelfde vragen: wat is de eerste/ hatende en moorddadige drugsge- Tarantino opnam in zijn Kill Bill mend camerawerk. Ook deel twee beste/grappigste/engste et cetera film die je ooit zag? Maar behalve bruiker uit een gebroken gezin. Inte- (2003-04). De gelijkenis gaat ver: biedt stijlvolle en creatieve shots, zoeken op naam, kun je ook zoeken via een aantal blije logootjes die ressant – in zichzelf en als tijdsgebon- beide (duo)films gebruiken een maar hier is Snowbloods persoonlij- bij die vragen passen. Klik je op ‘eerste film’, dan zie je een lijst met den experiment – maar wel traag, mengvorm van stijlen (Lady Snow- ke wraakmotief vervangen door een genoemde titels, in volgorde van hoe vaak ze genoemd zijn. Op één, deze twee uur durende, met flash- blood verrast met tekeningen, ani- (minder interessante) politieke op het moment van schrijven: Bambi (David Hand, 1942), genoemd backs, flash forwards en herhaling matie, voice-overs, tussentitels, strijd waarin ze bij toeval belandt. door negen geïnterviewden, van Theo Maassen tot Jeroen Krabbé. spelende film. Kees Driessen losse foto’s, point of view-shots en vrouw die gedreven door diepe KD Een liefdevolle site. Bara no soretsu Japan 1969 regie Toshio een zeer afwisselende soundtrack) wraakgevoelens na een jarenlange Toshiya Fujita 1973 & 1974 distributie A-Film www.filmfocus.nl/filmliefde Matsumoto distributie Eureka www.eurekavideo. voor een verhaal over een jonge training bij een vechtsportmeester (Asiamania) cu.uk/moc

50 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 51 Fantastic Planet La pla- dvd), die regisseur Laloux jaren later te werken, worden niet door soortge- Salem’s Lot Tussen zijn (de blonde Hutch uit de televisie- nète sauvage, onder de Engelse titel zonder Topor maakte, is daarentegen noten verraden, propaganda speelt twee beste films in, de horrorklas- serie Starsky and Hutch) acteert uitgebracht in Eureka’s Masters of conventioneel van stijl en niet meer geen rol en de reuzen debatteren siekers The Texas Chain Saw Mas- prima en de zeventigjarige James Cinema-reeks, is een zeer bijzondere, dan solide. openlijk over de intellectuele capacitei- sacre (1974) en Poltergeist (1982), Mason is in vorm als über-Engelse Frans-Tsjechoslowaakse animatiefilm De stijl van La planète sauvage is een ten van de mensen – al verliezen de maakte regisseur Tobe Hooper de dienaar van het kwaad. Een scène over een planeet waarop antropo- combinatie van cut-out technieken gematigde krachten het pleit. Veel ingetogen en aanbevelenswaardige tussen hem en de plaatselijke morfe blauwe reuzen mensen als (waarmee Laloux al langer experimen- gemakkelijker is de film te beschou- Stephen King-verfilming Salem’s agent is een hoogtepuntje. Voor een huisdieren houden dan wel als onge- teerde) en celanimatie. De film is geen wen als een kritiek op de menselijke Lot. Bedoeld voor televisie en horrorfilm geeft dit rustige tempo dierte verdelgen. De film won in 1973 wervelende volanimatie, maar een omgang met dieren. Die ecologische zo ziet hij er dan ook wel uit. Als een opmerkelijk realisme aan het een Prix Spécial op het filmfestival van animatie van ideeën, van montage en ideologie past bij het hippietijdperk, dat tweedelige miniserie kon Hooper verhaal: de argwaan krijgt de kans Cannes. De verdienste daarvoor rust De meest uitzinnige dieren en planten camerastandpunten, van kleuren en inspiratie lijkt te hebben geleverd voor het verhaal, dat normaal gespro- om te groeien, de personages om wat mij betreft vooral bij Roland Topor, leven en sterven in een bevreemdend textuur. Het verhaal, verteld vanuit een de synthesizermuziek, de rol van medi- ken in één speelfilm zou passen, aan het idee van vampieren te wen- de Franse tekenaar die verantwoor- kale sciencefictionwereld, die niet mensenkind dat aan zijn liefhebbende tatie in het verhaal en enkele kleurrijke over twee keer anderhalf uur nen (geen Hammer Horror-gentle- delijk is voor de uit duizenden herken- technologisch maar organisch van reuzeneigenaar ontsnapt, werd des- metamorfoses. Kees Driessen uitspreiden. En dus is er ruimte: men, maar Nosferatu-griezels) en televisiefilmd door Mikael Salomon bare, schetsachtige tekenstijl en de aard is. De korte animatie Comment tijds wel gezien als een aanklacht La planète sauvage Frankrijk/Tsjecho-Slowakije voor spanningsopbouw (het eerste de acteurs om hun angst te acte- met Rob Lowe, Donald Sutherland ontzagwekkende fantasie waarmee de Wang-Fo fut sauvé (1987, ook opge- tegen het communisme, maar dat is 1973 regie René Laloux distributie Eureka www. schrikmoment laat lang op zich ren. Pas tegen het einde versnelt en Rutger Hauer. buitenaardse planeet is vormgegeven. nomen op de uitstekend verzorgde nogal gezocht. De mensen hoeven niet eurekavideo.cu.uk/moc wachten), voor het introduceren het verhaal alsnog met enkele ‘ga Kees Driessen Louis Malle van het (fictieve) gehucht Salem’s daar toch niet in je eentje naar bin- Verenigde Staten 1979 regie Tobe Hooper Drie nieuwe uitgaven in de voortreffe- Lot en voor de acteurs. David Soul nen’-scènes. In 2004 opnieuw ver- distributie Warner Home Video Ook uit lijke dvd-reeks van het Belgische 3 Days of Lumière met films van Louis Malle. Divine, die eerder een hondendrol worden Russische roulette te spe- Malle was niet alleen een buiten- at in John Waters Pink Flamingos len. Hoewel de oorlogshandelingen the CondorHoewel 3 Days beentje in de Franse filmindustrie (zo (1972). KD gruwelijk en bloederig zijn, zit de of the Condor is gemaakt in 1975, had hij weinig op met de Nouvelle het getouwtrek om de twee kinderen begint. Wran- Buena Vista HE kracht van The Deer Hunter in de blijkt de film opvallend actueel. Begin Vague, waartoe hij vaak wordt gere- ge, komische en emotionele observaties wisselen genadeloos ontlede psychologische jaren zeventig, toen de Amerikaanse kend), hij was ook een provocateur. elkaar af. Door de directe, soms schokkerige Welcome to the Dollhouse onttakeling van de veteranen. De samenleving was doordrenkt van een Wist hij in 1958 een rel te schoppen cameravoering sta je als kijker dicht op de gebeur- Todd Solondz 1995 dvd biedt interessante extra’s, ontvlambare cocktail van politiek acti- met het onverbloemd getoonde over- tenissen. De doorbraak van misantroop waaronder audiocommentaar van visme en door het Watergate-schan- spel in Les amants, in Le souffle au De extra’s op de dvd hebben een originele aanpak; Solondz is een naargeestige vertel- Michael Cimino en interviews met daal gevoede paranoia, kon een geën- coeur choqueerde hij met een inces- ook hier lijkt de invloed merkbaar van Anderson, ling van het helse leven van een acteur John Savage en cameraman gageerd acteur als Robert Redford tueuze relatie. Het land was pas echt wiens dvd’s vaak bijzondere extra’s bieden. De kor- The Little Mermaid onzeker pubermeisje. De dertienja- Vilmos Zsigmond. LvL regisseur Sydney Pollack overhalen te klein bij de release van Lacombe te, wat plichtmatige making of is helaas niet erg Ron Clements en John Musker, 1989 rige actrice Heather Matarazzo Universal Pictures een politieke thriller te maken over Lucien, in 1974. Malle waagde het om opmerkelijk, maar de andere twee extra’s zijn wel De wedergeboorte van avondvullen- geeft op formidabele wijze gestalte de vuile praktijken van een geheime kanttekeningen te plaatsen bij het de moeite waard. Er is een zeer interessante vraag de Disney-animatie, na tegenvallers aan Dawn Wiener, die thuis en op The Professor (La prima notte di CIA-afdeling. Niet gehinderd door haast mythische beeld van het Franse en antwoord-sessie tussen auteur Philip Lopate, als The Black Cauldron (Ted Ber- school de ene vernedering na de quiete) enige democratische controle kon verzet ten tijde van de Duitse bezet- The Squid and the Whale De een fan van de film, en regisseur Baumbach, die man en Richard Rich, 1985), The andere moet ondergaan. Pijnlijk, Valerio Zurlini 1972 deze afdeling complotten beramen en ting. Ook het genuanceerde beeld dat producent van deze film is Wes Anderson, de door het gezwaai met de camera en de statische Great Mouse Detective (John Mus- ontroerend en humoristisch. Opval- Na het bioscoopretrospectief ‘De aanslagen plegen in het belang van de hij schetst van de Franse leden van de regisseur van bijvoorbeeld The Royal Tenenbaums aard van het interview met zijn veertig minuten wel ker, Ron Clements, Dave Michner lend matige transfer voor een film vergeten films van Valerio Zurlini’ nationale veiligheid. Het onderliggen- Gestapo werd hem niet in dank afge- (2001). The Squid and the Whale heeft wel iets erg lang duurt. Daarnaast vertelt Baumbach en Burny Mattinson, 1986) en Oliver van tien jaar oud. LvL begint het werk van de Italiaanse de motief was (weinig verrassend): nomen. weg van Andersons films: de gortdroge humor, de wetenswaardigheden omtrent de productie aan de & Company (George Scribner, 1988). Indies Entertainment Group regisseur ook op dvd te verschijnen. olie. Er lijkt in dertig jaar weinig ver- Lucien is een boerenpummel van het sublieme acteerprestaties en het centrale concept hand van een reeks foto’s. Hij maakt zich er niet De animatie van dit eerste verfilmde De transfer van The Professor is anderd. De film bleek bij uitbreng al Zuid-Franse platteland die zich uit van een disfunctioneel gezin lijken zo weggelopen makkelijk vanaf, want zijn verhaal duurt bijna een sprookje sinds Sleeping Beauty The Deer Hunter echter van zeer matige kwaliteit. De profetisch. Vlak na de première werd verveling probeert aan te sluiten bij uit diens werk. uur. Het is iets moeilijker te behappen dan een (Clyde Geronimi, 1959) is wat wis- Michael Cimino 1978 film zelf is een sfeervol drama met de Church Committee van de Senaat het verzet. Als hij daar vanwege zijn Het scenario is grotendeels gebaseerd op jeugd- traditioneel commentaar, maar uiteindelijk wel de selvallig, maar de film biedt enkele Sterk geacteerde Vietnam-film een verlopen Alain Delon, die als in het leven geroepen die de illegale jonge leeftijd geweigerd wordt, wordt herinneringen van regisseur Baumbach. Na een moeite waard. Sanne Veerman klassieke karakters, bovenal de deed indertijd veel stof opwaaien een verliefde schooljongen achter praktijken van geheime CIA-afdelin- hij min of meer bij toeval in de armen lang huwelijk gaan twee schrijvers (gespeeld door Verenigde Staten 2005 regie Noah Baumbach distributie Sony heks met inktvissenonderlijf, die – vanwege de scènes waarin drie een mysterieuze vrouw aanloopt. gen moest onderzoeken. Toen Robert gedreven van de Gestapo die in hem Laura Linney en Jeff Daniels) uit elkaar, waarna Home Entertainment als onwaarschijnlijkste weetje van Amerikaanse krijgsgevangenen Tragisch en meeslepend. LvL Redford het originele script in handen een bruikbare pion zien. Geen kille, de film – gebaseerd is op travestiet door hun bewakers gedwongen Paradiso Home Entertainment kreeg, had hij er geen al te hoge pet berekenende landverrader dus, maar van op. Het was gebaseerd op het een verveelde puber die een verzetje boek Six Days of the Condor, een zoekt en geniet van de macht die hij The Proposition Toen het omschrijft in een interview op slecht geschreven roman met ridicule verwerft. regisseur John Hillcoat zanger Nick de dvd: ‘De slechteriken zijn goed actie en ongeloofwaardige plotwen- In Atlantic City laat Malle zich van zijn Cave vroeg voor de soundtrack van en de helden zijn slecht.’ ThumbsuckerMet een maar dan wel een heel subtiele. dingen. De onderliggende premisse, melancholieke kant zien. Dit bitter- zijn debuutfilm accepteerde die dit De interessante ontstaansgeschie- dergelijke titel en acteurs als Keanu De dvd gaat vergezeld van spaarza- een illegaal opererende overheids- zoete drama is doordesemd van een graag. De twijfel sloeg echter toe, denis van de film wordt uitgebreid Reeves en Vince Vaughn in bijrol- me, maar inhoudelijk sterke extra’s. instantie, was echter buitengewoon verlangen naar vroegere, betere toen hem werd gevraagd ook het uit de doeken gedaan in een uitste- len verwacht je al gauw een flauwe Een featurette blijkt een degelijke, intrigerend. Samen met Pollack her- tijden. De vergane glorie van de scenario te schrijven. Cave mag kende making of. Acteurs en film- komedie. Gelukkig blijkt het tegen- vrij uitgebreide making of. De auteur schreef Redford het scenario, waarbij havenstad en het aandoenlijke optre- echter trots zijn op het resultaat. makers hebben voor de verande- deel het geval: deze debuutfilm van van het boek, Walter Kirn, komt aan het drugsmotief werd ingeruild voor den van Burt Lancaster, in de nada- The Proposition is een indruk- ring zinnige dingen te melden, er regisseur Mike Mills is een mooi het woord en de ontstaansgeschie- olie. Ze raakten een gevoelige snaar gen van zijn carrière, contrasteren wekkende film, de Australische wordt dieper ingegaan op de the- geobserveerde en prachtig gefoto- denis van de film wordt uitgebreid in het door schandalen en crises mooi met het frisse en doortastende tegenhanger van de Amerikaanse ma’s van de film en er zijn interes- grafeerde, dromerige film over een behandeld. De belangrijkste extra is geteisterde Amerika. Deze klassieker optreden van Susan Sarandon. Een western, met aboriginals in plaats sante beelden te zien van de pro- jongeman op de grens van volwas- een interessant gesprek tussen genoeg om bij de les te blijven. Prima wordt uitgebracht met een bonus- fijne film, destijds goed voor een van indianen en met zeker zo veel ductie. Bij de rest van de extra’s senheid, al is het scenario iets te auteur Kirn en regisseur Mills, die de extra’s dus, die een mooie aanvulling schijfje met onderhoudende inter- Gouden Leeuw op het filmfestival van mooie vergezichten. De film kent kom je echter bedrogen uit: bijna al fragmentarisch en zijn de persona- thematiek en de verschillen tussen vormen op de film. En o ja, die bijrol- views met Pollack en Redford. Venetië. momenten van extreem geweld, het materiaal zit ook al verwerkt in voorbeeld een audiocommentaar, ges soms wat vrijblijvend. Nieuwko- het boek en de film bespreken. Met len van Reeves en Vaughn? Verras- Laurens van Laake Laurens van Laake maar is overwegend een sfeervolle, de making of. Een goedkope manier was dit een eersteklas dvd gewor- mer Lou Pucci is uitstekend als de veertig minuten is dit een vrij lange zit send sterk. Sanne Veerman Frankrijk 1971 (Le souffle au coeur), 1974 (Lacom- bijna spirituele verhandeling over om de dvd interessanter voor te den. Sanne Veerman duimzuiger uit de titel. Je kunt de en de statische cameravoering helpt Verenigde Staten 2005 regie Mike Mills distributie Verenigde Staten 1975 regie Sydney Pollack distri- be Lucien); Verenigde Staten 1980 (Atlantic City) de eeuwige strijd tussen goed en stellen dan hij feitelijk is. Jammer, Australië 2005 regie John Hillcoat distributie film weliswaar zien als een komedie, niet, maar het gesprek is boeiend Universal Pictures butie Universal Pictures regie Louis Malle distributie Video/Film Express kwaad. Zoals acteur Danny Huston want met iets betere extra’s, bij- A-Film

52 Skrien december 2006 december 2006 Skrien 53 Fotografie Kris Dewitte

Sinds Strange Days van Kathryn Bigelow weten we dat Juliette Lewis aardig kan zingen. Nu heeft ze haar heuse eigen band Juliette and the Licks en is haar tweede album Four on the Floor net uit.

Meer Skrien? Word abonnee! An Angel at my Table Jane Campion maakte een En ontvang 10 nummers voor ¤47,50 + An Angel at my Table of Habana Blues prachtige film met An Angel at My Table (1990), het drama- Ik neem een abonnement voor ¤ 47,50 per jaar (10 nummers) en ontvang de dvd van ! An Angel at my Table tische levensverhaal van de (Instellingen ¤ 60,–; studenten/cjp/pas 65 ¤ 38,50; buitenland ¤ 60,– ) ! Habana Blues schrijfster Janet Frame (1924- naam pc/plaats email 2004). Overal blijft ze een bui- tenbeentje: in de inrichting voor geestelijk ge- adres telefoon geb. datum stoorden, in de snobistische literaire wereld in Londen en Parijs, en in de Europese kun- Ik geef een jaarabonnement cadeau en ontvang als dank de dvd van ! An Angel at my Table of van ! Habana Blues stenaarsgemeenschap op het Ibiza van de ja- nieuwe abonnee telefoon email ren ’50. adres pc/plaats geb. datum Habana Blues aanbrenger telefoon Twee jonge Cubaanse muzi- adres pc/plaats kanten, Ruy en Tito, delen de- handtekening zelfde droom: doorbreken met de band en eindelijk Ha- Stuur deze bon zonder postzegel naar Skrien, antwoordnummer 10028, 1000 PA Amsterdam. vana verlaten. Ruy woont sa- Deze aanbieding is geldig tot 20 januari 2007 men met Caridad en hun twee kinderen, Tito woont bij zijn oma. Terwijl ze re- Hierbij machtig ik Abonnementenland tot het afschrijven van het abonnementsgeld (niet verplicht). peteren voor hun eerste grote concert leren ze rekeningnummer ten name van te twee Spaanse producenten kennen. Zij zijn in Cuba op zoek naar nieuw talent. Met ijzersterke datum plaats handtekening soundtrack vol moderne Cubaanse muziek. De machtiging kan telefonisch ongedaan worden gemaakt. Met dank aan Homescreen

De volgende Skrien, met onder meer de special over het International Film Festival Rotterdam, verschijnt 20 januari 2007.

54 Skrien december 2006

! De controverse Jan de Vaal ! 100 jaar Visconti ! 1 jaar Talpa ! De camera van Martinez Vignatti ! Brand placement in James Bond ! Wat is cult?

Jaargang 38 nummer 10 december 2006 ¤ 4,90