I T.C. ISPARTA VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ISPARTA İLİ 2015 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYAN

T.C. ISPARTA VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ISPARTA İLİ 2015 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

HAZIRLAYAN: ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ISPARTA - 2016

İçindekiler

GİRİŞ………………………………………………..…………………………………...… 2 A.HAVA…………………………………………………………………….………...... 5 A.1.Hava Kalitesi…………………………………………………………………...... 5 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar……………………………………...... 8 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar………………………………. 12 A.4. Ölçüm İstasyonları…………………………………………………………………. 12 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü…………………………………………………...… 13 A.6. Gürültü……………………………………………………………………………… 14 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar…………………. 15 A.8. Sonuç ve Değerlendirme…………………………………………………………… 15 B. SU VE SU KAYNAKLARI……………………..…………………………………….. 16 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli…………………………………………...……… 16 B.1.1. Yüzeysel Sular……………………………………..………………………….. 16 B.1.2. Yeraltı Sular……………………………………..…………………………….. 19 B.1.3 Denizler……………………………………..…………………………………. 20 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi…………………………………………………………... 21 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu…………………………………………………. 22 B.3.1. Noktasal kaynaklar …………………………..………………………………... 22 B.3.2. Yayılı Kaynaklar …………………………..……………………………….…. 23 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri………………………………… 23 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu ………………………………………………… 23 B.4.2. Sulama……………………………………………………………………...... 26 B.4.3. Endüstriyel Su Temini……………………………………………………...... 26 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı..……………………………………… 26 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı………………………………………………….... 27 B.5. Çevresel Altyapı……………………………………………………………………. 27 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi Ve Hizmeti Alan Nufus………………………. 27 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı 29 Tesisleri……………………………………………………………………….……… B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri…...……………………………………. 29 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması….…………………….. 30 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü ……………………………………………………. 30 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar…………………………………………. 30 B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı…………………………………….. 30 B.6.3. Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden 30 Kazandırılmasına İlişkin Yapılan Çalışmalar………………………………………… B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği……………………………… 30 B.7. Sonuç Ve Değerlendirme………………………………………………………...... 31 C. ATIK…………………………………………………………………………………… 32 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri)……………………………………. 32 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları……………………………………….. 35 C.3. Ambalaj Atıkları……………………………………………………………………. 35 C.4. Tehlikeli Atıklar……………………………………………………………………. 36 C.5. Atık Madeni Yağlar………………………………………………………………… 37 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler………………………………………………………….. 38 C.7. Bitkisel Atık Yağlar………………………………………………………………... 39 C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL)…………………………………………….. 39 C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar………………………………………………. 40 ii

C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar…………………………………………… 41 C.11. Tehlikesiz Atıklar………………………………………………………………… 41 C.11.1. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları…………………………………… 42 C.11.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül………………………………….. 42 C.11.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları……………………………………………… 42 C.12. Tıbbi Atıklar………………………………………………………………………. 42 C.13. Maden Atıkları……………………………………………………………………. 44 C.14. Sonuç ve Değerlendirme………………………………………………………….. 44 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ……………………………………………………. 45 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar…………………………………………………………. 45 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme……………………………………………………………. 45 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK…….…………………………… 45 D.1. Flora………………………………………………………………………………… 45 D.2. Fauna……………………………………………………………………………….. 47 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar………………………………………………………….. 48 D.4. Çayır ve Mera………………………………………………………………………. 50 D.5. Sulak Alanlar……………………………………………………………………….. 50 D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları…………………………………………….. 51 D.7. Sonuç ve Değerlendirme…………………………………………………………… 55 E. ARAZİ KULLANIMI………………………………………………………………….. 56 E.1. Arazi Kullanım Verileri…………………………………………………………….. 56 E.2. Mekânsal Planlama…………………………………………………………………. 57 E.2.1. Çevre Düzeni Planı……………………………………………………………….. 57 E.3. Sonuç ve Değerlendirme……………………………………………………………. 57 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ……………………………………… 58 F.1. ÇED İşlemleri………………………………………………………………………. 58 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri……………………………………………………… 58 F.3. Sonuç ve Değerlendirme………………………………….………………………… 59 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI…………... 60 G.1. Çevre Denetimleri………………………………………………………………….. 60 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi……………………………………………………... 62 G.3. İdari Yaptırımlar……………………………………………………………………. 62 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları…………………………. 63 G.5. Sonuç ve Değerlendirme…………………………………………………………… 63 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ……………………………………………………………...… 64 I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER ……..………………………………… 69 1. GENEL………………………………………………………………………………... 69 1.1.NÜFUS…………………………………………………………………………… 69 1.2. SANAYİ…………………………………………………………………………. 70 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ………………………………………………………………... 72 3. HAVA KALİTESİ……………………………………………………………………. 74 4. SU-ATIKSU…………………………………………………………………………... 76 5. ARAZİ KULLANIMI………………………………………………………………... 79 6. TARIM …………………………………………………………………………… 80 7. ORMAN………………………………………………………………………………. 83 8. BALIKÇILIK………………………………………………………………………… 84 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA………………………………………………………... 85 10. ATIK………………………………………………………………………………… 86 11. TURİZM……………………………………………………………………………... 93

iii

EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ 95 ARAŞTIRMA FORMU BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ………………………………………………………… 95 BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ 98 BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ……………..………………………………………. 102 BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI……………………………………... 103

ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları 6 Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi 6 Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı 7 Eşikleri Çizelge A.4 - Isparta İlinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların 11 Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler Çizelge A.5 – Isparta İlinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Isparta Belediyesi, 11 2016) Çizelge A.6 – Isparta İlinde 2015 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı 11 (Torosgaz,2016) Çizelge A.7 – Isparta İlinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Bilim Sanayi 11 ve Teknoloji Müdürlüğü,2016) Çizelge A.8 - Isparta İlinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen 12 Parametreler (havaizleme.gov.tr, 2016) Çizelge A.9 - Isparta İlinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama 13 Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (havaizleme.gov.tr.,2016) Çizelge A.10 - 2015 Yılında Isparta İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran 14 Araç Sayısı (Isparta İl Emniyet Müdürlüğü,2016) Çizelge B.11 – Isparta İlinin Akarsuları (Isparta DSİ 18.Bölge Müdürlüğü,2016) 16 Çizelge B.12 – Isparta İlinde Mevcut Sulama Göletleri (Isparta DSİ 18.Bölge 19 Müdürlüğü,2016 ) Çizelge B.13 – Isparta İlinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (Isparta DSİ 18.Bölge 20 Müdürlüğü,2016) Çizelge B.14 – Isparta İlinin Yeraltı Su Seviyeleri (Isparta DSİ 18.Bölge 20 Müdürlüğü,2016) Çizelge B.15 - Isparta İlinde 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (Isparta DSİ 21 18.Bölge Müdürlüğü,2016) Çizelge B.16 – Isparta İlinde Yer alan Sulama Birliği ve Kooperatifler (Isparta DSİ 24 18.Bölge Müdürlüğü,2016) Çizelge B.17 – Isparta İlindeki İşletmede Olan Hidro Elektirik Santralleri (Isparta DSİ 26 18.Bölge Müdürlüğü,2016) Çizelge B.18 – Isparta İlindeki İnşatı Devam Eden Hidro Elektirik Santralleri (Isparta 27 DSİ 18.Bölge Müdürlüğü,2016) Çizelge B.19 – Isparta İlinde 2015 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 28 (Isparta Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü,2016) Çizelge B.20 – Isparta İlinde 2015 Yılı OSB’lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 29 (Isparta Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü,2016) Çizelge B.21 – Isparta ilinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki 30 Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Kaynak, yıl) Çizelge B.22 – Isparta ilinde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler 31 Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Kaynak, yıl)

Çizelge C.23- Isparta ilinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı 34 Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri Çizelge C.24 - Isparta ilinde 2015 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları 35 Çizelge C.25 - Isparta İlinde Yıllara Göre Lisanslı Ambalaj Toplama Ayırma Tesisi Sayıları 35 (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Ambalaj Bilgi Sistemi, 2016) Çizelge C.26 - Isparta ilinde atık işleme ve miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, yıl) 37 Çizelge C.27 – Isparta ilinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf 38 Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, Yıl) Çizelge C.28 – Isparta ilinde 2015 Yılında Toplanan Pil ve Akümülatörlerle İlgili Veriler 38 (Atık Yönetimi Uygulaması, yıl) Çizelge C.29 – Isparta ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Atık 39 Yönetimi Uygulaması, yıl) Çizelge C.30 – Isparta ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık 39 Yönetimi Uygulaması, yıl) Çizelge C.31 – Isparta ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler 39 Çizelge C.32 – Isparta ilinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili 39 Veriler (Kaynak, yıl) Çizelge C.33 – Isparta ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına 40 Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Kaynak, yıl) Çizelge C.34 - Isparta ilinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Kaynak, yıl) 41 Çizelge C.35 – Isparta ilinde 2015 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların 41 Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (Kaynak*, yıl) Çizelge C.36 – 2015 Yılında Isparta İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı 43 (Kaynak, yıl) Çizelge C.37 – Isparta ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Kaynak, yıl) 43 Çizelge C.38–Isparta İlinde 2015 Yılında Maden Zenginleştirme Tesislerinden 44 Kaynaklanan Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Çizelge Ç.39 – Isparta İlinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (BEKRA,2016) 45 Çizelge D.40-Isparta İlinde Bulunan Sulak Alan Listesi (Orman ve Su İşleri 6. Bölge 51 Müdürlüğü, 2016) Çizelge D.41 İlimizde tabiat anıtı statüsüne sahip anıt ağaç listesi. (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri 6. Bölge müdürlüğü, 2016) 53 Çizelge E.42- 2015 Yılı Isparta İlinde Arazi Kullanımı Miktarı (Gıda Tarım ve Hayvancılık 56 İl Müdürlüğü, 2016) Çizelge E.43– 2015 Yılı için Isparta İlinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi 56 Sınıflandırılması(Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2016) Çizelge F.44 – İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2014 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre Şehircilik İl 58 Müdürlüğü e-çed sistemi, 2016) Çizelge F.45 – Isparta İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl 59 Müdürlüğü e-izin Sistemi, 2016 ) Çizelge G.46 – Isparta İlinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin 60 Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Çizelge G.47 – İlimizde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların 62 Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015 ) Çizelge G.48 –Isparta İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza 62 Miktarları ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015)

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil A.1 – Isparta İlinin Coğrafi Konumu 3 Şekil A.2 – Isparta İlinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri 12 Şekil A.3 - Isparta İlinde PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 12 Şekil A.4 - Isparta İlinde SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 13 Şekil A.5 – Isparta ilinde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin 14 Dağılımı Şekil B.6- İlde bulunan doğal göller, göletler ve rezervuarlar (DSİ 18. Bölge 18 Müdürlüğü 2016) Şekil B.7. Isparta İlinde Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı 24 (Belediyeler,2016) Şekil C.8. GE-YA-ŞA Belediyeler Birliğine ait Sücüllü Mevkii Katı Atık Entegre 33 Düzenli Depolama Tesisi Şekil C.9. Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine Ait Koçtepe Düzenli Katı Atık 33 Depolama Tesisi Şekil C.10- Isparta İlinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler 36 (Bakanlığımız Atık Ambalaj Sistemi, 2016) Şekil C.11- Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık 36 Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2016) Şekil C.12 –Isparta İlinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları (Atık Yönetimi 37 Uygulaması, 2016) Şekil C.13 –Isparta İlinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama Miktarı (ton) (Atık Takip 38 Sistemi, 2016) Şekil C.14 – Isparta İlinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına 40 Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016) Şekil C.15- Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi 42 Şekil D.16- Kovada Milli Parkından bir görüntü ve Haritası 50 Şekil D.17- Kızıldağ Milli Parkı bir görüntü ve Haritası 50 Şekil D.18 Yazılı Kanyon Tabiat Parkı 51 Şekil D.19 Eğirdir, Yukarı Gökdere Bölgesi, Kasnak Meşe ağaçlarının yetiştiği alan 52 Şekil D.20 Aksu Beldesi Zindan Mağarası 53 Şekil D.21 Eğirdir Yeşilada Anıt Ağaç 54 Şekil D.22 Eğirdir Anıt Ağaç 54 Şekil D.23 Yalvaç Anıt Ağaç 55 Şekil E.24 Isparta İlinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (Gıda Tarım ve 56 Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015) Şekil E.25 - Çevre Düzeni Planı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2016) 57 Şekil F.26– Isparta İlinde 2015 Yılı ÇED Gerekli Olumlu Kararı Verilen Projelerin 58 Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Şekil F.27– Isparta İlinde 2015 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin 58 Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Şekil F.28 – Isparta İlinde 2015 Yılında Verilen Çevre izni veya Çevre İzni ve Lisans 59 Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Şekil F.29 – Isparta ilinde 2015 Yılında Verilen Lisans Konuları (Çevre ve Şehircilik İl 59 Müdürlüğü, 2016) Şekil G.30- Isparta İlinde 2015 ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı 60 Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) vii

Şekil G.31 –Isparta İlinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız 61 Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Şekil G.32– Isparta İlinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve 61 Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Şekil G.33– Isparta İlinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm 61 Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Şekil G.34 – Isparta ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre 62 Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Şekil G.35 –Isparta İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para 63 Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

viii

ÖNSÖZ

Temiz ve güzel bir çevrede yaşamak insanların en temel haklarından biridir. Bu nedenle çevrenin korunmasına yönelik yapılacak her faaliyet, atılacak her adım insanlık için yapılmış olacaktır.

Çevre canlıların faaliyetlerini sürdürdüğü yeryüzü olarak ele alınabilir. Yeryüzü denildiğinde toprak, su ve atmosferin birlikte düşünülmesi gerekir. Bu üç unsurdan bir tanesinin olmaması halinde insan ve diğer canlıların yaşaması mümkün değildir. Çevre kirlenmesi fiziksel çevreyi meydana getiren hava, toprak ve su ortamlarının, insan faaliyetleri neticesinde doğal özelliklerini kaybetmesi ve bu ortamların faydalı kullanımlarının azalması veya tamamen yok olması şeklinde anlaşılmalıdır.

Çevreyi korumak, çevre kirliliğini önlemek ve çevre sorunlarını, bunların önceliklerini ortaya çıkarmak için öncelikle çevre değerlerinin mevcut durumunun tespit edilmesi, çevreye ilişkin bilgi ve her türlü verilerin toplanması, sınıflandırılması ve verinin bilgiye dönüştürülmesi gerekmektedir. İlimizde çevrede olan değişikliklerin güncel olarak izlenmesini sağlamak ve çevre durumunu özetlemek ve sürdürülebilir kalkınma yolundaki hedefler doğrultusunda elde edilen gelişmelerin izlemesini sağlamak amacıyla hazırlanan bu rapor, Isparta açısından çevre konusuna her yönüyle genel bir bakış sunmaktadır.

Çevre problemlerinin asgariye indirilme çalışmalarında ve çevre ile ilgili araştırmalara kaynak teşkil edecek olan Isparta İli Çevre Durum Raporunun büyük bir boşluğu dolduracağı kanısındayım.

İlker YAVUZ Çevre ve Şehircilik İl Müdürü

GİRİŞ

Güller ve göller diyarı İlimiz Isparta, Akdeniz Bölgesinin, Antalya Bölümünde ve Göller Yöresinde; Burdur, Afyonkarahisar, Konya, Antalya İlleri ile Beyşehir ve Burdur gölleri arasında yer almaktadır.

Isparta ve çevresi, tarih sahnesine Hititlerle çıkar. Hititler zamânında bölgenin ismi “Arvaza” idi. Hititler bölgeye “bereket” mânâsınagelen“Baris” ismini vermişler. Romalılar “Psidia” ismi verilen bu bölgeye hâkim olunca, “Baris” ismi yerine, kendi dillerine uygun olan “Sbarita” demişler. Şehir, Türkler tarafından fethedilince buraya “İsbarita” demişler. Zamanla bu kelime halk dilinde “Isparta” olarak yerleşmiş. Osmanlı devrinde Isparta sancağına Hamidâbâd, sancak merkezine ise Isparta denmiştir.

1071 Malazgirt Zaferinden sonra Türkler, Isparta ve çevresini Bizanstan alarak fethetmişlerse de, Birinci Haçlı Seferinde Bizanslılar bu bölgeyi yeniden istilâ etmişlerdir. Selçuklu Türkleri 1203 senesinde Bizanslılardan geri alarak, yeniden bu bölgeyi ve Isparta’yı fethetmişlerdir. 1300 senesinden sonra Eğirdir’de bulunan Hamidoğulları Beyliği, Isparta ve çevresini Türkiye Selçukluları ve İlhanlılara bağlı olarak idare etmiştir. Bir ara topraklarına İlhanlılar tarafından el konulmuş ve bölgeyi İlhanlı valiler idare etmiştir. 1327’de Hamidoğulları Beyliği yeniden kurulmuştur. Bu beyliğin bir kolu da Antalya’da Tekeoğulları olarak hüküm sürmüştür.

Isparta 1203 senesinden bu yana düşman istilâsına uğramamış bir ilimizdir. Cumhuriyet devrinde il olmuştur.Millî mücadelenin en şiddetli dönemlerinde Isparta, asker göndermenin yanı sıra cephenin yiyecek ve giyecek ihtiyacının hemen hemen tamamını karşılıyor, yiyeceklerin bir kısmını çoğu zaman halktan toplanan ayni yardımlarla sağlanıyordu. Düşman zulmünden kaçan Aydın muhacirlerine, hatta Maraş cephesine, nerede ihtiyaç varsa oraya yapabildiği kadar maddi yardımlar yapmıştır. Cephe gerisi hizmetleri içerisinde yaralı askerlerin bakımı ve tedavisi de vardı. Etrafındaki cepheye yakın illerin hemen hepsinin düşman işgalinde veya işgal tehdidinde bulunması sebebiyle cephe gerisi, lojistik hizmetler bakımından Isparta’yı daha da ön plana çıkarmıştır. Bu maksatla oluşturulan hastane hizmetleri bugünkü, bölgenin önemli ve tek asker hastanesinin de temelinin atılmasında önayak olmuştur.

Isparta ili, Akdeniz Bölgesi’nin kuzeyinde yer alan Göller bölgesinde yer almaktadır. İl, 300 20’ ve 310 33’ doğu boylamları ile 370 18’ ve 380 30’ kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. 8.933 km² lik yüzölçümüne sahip olan Isparta ili, kuzey ve kuzeybatıdan Afyon ilinin Sultandağı, Çay, Şuhut, Dinar ve Dazkırı, batıdan ve güneybatıdan Burdur ilinin Merkez, Ağlasun ve Bucak, güneyden Antalya ilinin Serik ve Manavgat, doğu ve güneydoğudan ise Konya ilinin Akşehir, Doğanhisar ve Beyşehir ilçeleri ile çevrilmiştir.

Bölgeyi; güneyde Akdeniz, kara yönünde ise Muğla, Denizli, Afyon, Konya ve İçel il sınırları çevreler. Üçgene benzeyen bölgenin Doğu-Batı uzunluğu 300 km Kuzey-Güney uzunluğu ise 184 km’dir.Isparta’nın biri Merkez olmak üzere on üç ilçesi vardır. Aksu, Keçiborlu, Şarkîkaraağaç, Atabey, Merkez, Uluborlu, Eğirdir, Senirkent, Yalvaç, Gönen, Sütçüler, Yenişarbademli, Gelendost ilçeleridir.

Şekil A1 – Isparta İlinin Coğrafi Konumu

Batı Akdeniz Bölgesi dört alt bölgeden oluşmaktadır. Bu alt bölgeler kuzeyden güneye doğru sırasıyla Kuzey Göller Bölgesi, Batı Yaylaları Bölgesi, Dağlar Bölgesi ve Sahil Bölgesi’dir. Sahil Bölgesi en önemli bölge olup içinde bölgenin de en önemli ili olan Antalya İli’ni barındırmaktadır.

Bu bölge de doğal farklılıklardan ötürü kıyı, ova ve eşik sahaları olarak üç bölgeye ayrılmaktadır. Isparta İli kuzey Göller Bölgesi’nde, Burdur İli, Batı Yaylaları Bölgesi’nde bulunmaktadır.Sınırları içerisinde çok sayıda göl, milli park ve tabiat koruma alanı vardır. Eğirdir, Kovada ve Gölcük Gölleri “altın üçgen” olarak adlandırılır. Isparta ili ülkemizde hatta Dünyada, sınırlarında en fazla göl ve gölet bulunduran İl’dir. Eğirdir Gölü tahribata uğramamış ve henüz su kalitesi fazla değer kaybetmemiş Türkiye'nin ikinci büyük tatlı su gölüdür. Isparta ilinin İçme suyunun temin edildiği Eğirdir Gölü, göl-dağ turizmi açısından olduğu kadar balık avcılığı, su sporları ve rekreasyon imkanları ile de bulunmaz bir yurt köşesidir.

Bir çöküntü gölü olan Eğirdir’e bilhassa etrafında bulunan çeşitli yükseklikteki dağlar da ilginç bir görünüm kazandırmaktadır. Göl ve çevresinde yamaç paraşütçülüğü, rüzgar sörfü, kamp-karavan turizmi, kuş gözlemciliği, doğa yürüyüş ve eğlence sporları yapılmaktadır. Eğirdir Gölü’nün tatlı su balıklarının yaşamasına elverişli olması, amatör ve profesyonel balık avcılığı imkanı sağlamaktadır.

Isparta’da 1500 m yükselti kuşağına kadar, Akdeniz’e özgü maki türü ağaççıklarla birlikte, meşenin egemen olduğu yapraklı ormanlar bulunur. Eğirdir Gölü’nün kuzeyinde, Gelendost-Yalvaç arasında, Afşar Yöresinde, Isparta – Ağlasun arasında ve Sütçüler Bölgesinde yer yer iyi koru niteliği gösteren yapraklı ormanlar geniş alanlar kaplar. Yapraklı ormanlar üzerinde 1700-1800 metrelere kadar kızılçam, karaçam, sedir ve ardıç gibi ibreli ağaçlardan oluşan ve özellikle ilin güneyinde çok iyi koru özelliği gösteren, iğne yapraklı ormanlar yayılmıştır. Bu ağaçlardan başka buralarda yer yer köknar ağaçlarına da rastlanmaktadır.

Akdeniz iklimi ile Orta Anadolu’da yaşanan karasal iklim arasında geçiş bölgesinde yer almaktadır. Bu nedenle il sınırları içinde her iki iklimin özellikleri gözlenir. Akdeniz kıyılarında görülen sıcaklık ve yağış özellikleri ile karasal iklimin düşük sıcaklık ve düşük yağış özellikleri tam olarak gözlenmez. İlin güneyinde (Sütçüler) Akdeniz, kuzeyinde (Ş.Karaağaç, Yalvaç) ise karasal iklimin özellikleri gözlenir.Isparta İli’nin Eğirdir ve Yalvaç İlçesi’nde kömür sahaları bulunmaktadır. Bunlardan Eğirdir ilçesi Akbenli Köyü civarında bulunan sahalar arazinin işletmeye müsait olmaması nedeniyle 1991 yılından bu yana işletilmemektedir. Ancak son dönemde tekrar işletilmek amacıyla girişimler mevcuttur.

İlimizde 251.282 ha alanda tarımsal üretim yapılmakta olup, 91.256 ha’lık bölümünde sulu tarım yapılmaktadır.Eğirdir Gölü tahribata uğramamış ve henüz kirlenmemiş Türkiye'nin dördüncü büyük tatlı su gölüdür. Bu değer yapısı ile Eğirdir Gölü, göl-dağ turizmi açısından olduğu kadar balık avcılığı, su sporları ve rekreasyon imkanları ile bulunmaz bir yurt köşesidir. Bir çöküntü gölü olan Eğridir’e bilhassa etrafında bulunan çeşitli yükseklikteki dağlar da ilginç bir görünüm kazandırmaktadır. Göl ve çevresinde yamaç paraşütçülüğü, rüzgar sörfü, kamp-karavan turizmi, kuş gözlemciliği, trekking, canyoning, orienting yapılmaktadır. Eğirdir Gölü’nün suyu, tatlı su balıklarının yaşamasına elverişli olması amatör ve profesyonel balık avcılığı imkanını sağlamaktadır.

Turizmde çok çeşitlilik arz eden Isparta, alternatif turizm dallarından mağara turizmi bakımından da büyük bir önem taşımaktadır. Özellikle son yıllarda dikkatlerin yoğunlaştığı mağara turizmi, ili turistik cazibe merkezi haline getirebilecek bir potansiyele sahiptir. Merkez ilçe, Yalvaç ve Eğirdir ilçeleri inanç turizmi açısından büyük önem arz etmektedir. Hz. İsa’nın 12 havarisinden olan St. Paul, St. Barnabas ve St. Yuanna Hristiyanlığı yaymak amacıyla Kıbrıs’ın Paf Limanı’ndan Attalia (Antalya)’ya geçmişlerdir. St. Yuanna’nın buradan tekrar Kudüs’e dönmek için ayrılmasından sonra St. Paul ve St. Barnabas Perge kenti üzerinden Gebiz ve Adada kentlerini izleyip, Yalvaç PsidiaAntiochia’sına eski kral Yolu’nu izleyerek ulaşmışlardır. St. Paul Hristiyanlığın ilk resmi vaazını Yalvaç’ta şu anda kendi adını taşıyan eski Sinagog’da vermiştir.

A. HAVA

A.1. Hava Kalitesi

Modern yaşamın getirdiği şehirleşmenin bir sonucu olan hava kirliliği, yerel ve bölgesel olduğu kadar küresel ölçekte de etki alanına sahiptir. Hava kirliliğinin insan sağlığına önemli etkileri olması sebebiyle, hava kalitesi konusuna tüm dünyada büyük önem verilmektedir. Hava kirliliği problemlerini çözmek ve strateji belirlemek için, bilimsel topluluk ve ilgili otoritenin her ikisi de atmosferik kirletici konsantrasyonlarını izlemek ve analiz etmek konusuna odaklanmışlardır (Kyrkilis vd., 2007).

Otoritelerin hava kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi konusunda sorumluluklarının yanı sıra, halk sağlığını doğrudan etki eden bir konu olması sebebiyle, kamuoyuna iletişim araçları vasıtasıyla hava kirliliği güncel bilgilerini sunması da sorumlulukları arasındadır. Ancak farklı kirleticilere ait ölçümleri anlamak bu konuda çalışan bir biliminsanı için mümkün olsa bile genel halk ve yerel otoriteler için oldukça zor olmaktadır. Bu sebeple, hava kirliliğinin/hava kalitesinin durumunu kamuoyuna açıklarken halkın kolayca anlayabileceği bir sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) denilen bu sınıflama sistemi ile havadaki kirleticilerin konsantrasyonlarına göre hava kalitesini iyi, orta, kötü, tehlikeli vb. şeklinde derecelendirme yapılmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde indeks hesaplanmasında kullanılan yöntem ve kriterler, kendi ülkelerinde uygulanan hava kalitesi standartlarına uygun şekilde oluşturulmuştur.

Bir ulusun hava kalitesinin iyileştirilmesi konusundaki başarısı, yerel ve ulusal hava kirliliği problemleri ve kirlilik azaltmadaki gelişmeler konusunda doğru ve iyi bilgilendirilmiş vatandaşların desteğine bağlıdır (Sharma vd., 2003a). Bir bölgedeki kirletici seviyelerini anlamak için uygun bir aracın geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araç, vatandaşın hava kirliliği seviyesi hakkında doğru ve anlaşılabilir şekilde bilgi sağlarken, aynı zamanda ilgili otoritelerin toplum sağlığını korumak için önlem almaları konusunda kullanılabilir olmalıdır (Kyrkilis vd., 2007).

Bu amaçla, geliştirilen standart değerler, gerek uyarıcı ve anlaşılabilir olması gerekse de kullanımı açısından yaygın olarak bir indekse çevrilerek sunulabilmektedir. Belli bir bölgedeki hava kalitesinin karakterize edilmesi için ülkelerin kendi sınır değerlerine göre dönüştürdükleri ve kirlilik sınflandırılmasının yapıldığı bu indekse Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) (Air Quality Index/AQI) adı verilmektedir. İndeks belirli kategorilerde farklı tanım ve renkler kullanılarak ifade edilmekte ve ölçümü yapılan her kirletici için ayrı ayrı düzenlenmektedir (Yavuz, 2010).

Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır değerlerimize uyarlayarak oluşturulmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2) ve ozon (O3) dur.

Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1’ de verilmektedir.

Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları

SO2 [µg/m³] NO2 [µg/m³] CO [µg/m³] O3 [µg/m³] PM10 [µg/m³] İndeks HKİ 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. İyi 0 – 50 0-100 0-100 0-5.500 0-120L 0-50 Orta 51 – 100 101-250 101-200 5.501-10.000 121-160 51-100 Hassas 101 – 150 251-500 201-500 10.001-16.000L 161-180B 101-260 Sağlıksız 151 – 200 501-850 501-1.000 16.001-24.000 181-240U 261-400 Kötü 201 – 300 851-1.100 1.001-2.000 24.001-32.000 241-700 401-520 Tehlikeli 301 – 500 >1.101 >2.001 >32.001 >701 >521

L: Limit Değer , B: Bilgi Eşiği, U: Uyarı Eşiği

Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi

Hava Kalitesi Sağlık İndeksi Endişe Renkler Anlamı (AQI) Değerler Seviyeleri

Hava Kalitesi ..hava ..bu renkler İndeksi bu kalitesi ile sembolize ..ve renkler bu anlama gelir. aralıkta koşulları.. edilir.. olduğunda..

Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç 0 - 50 İyi Yeşil risk teşkil etmiyor.

Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine 51 - 100 Orta Sarı hassas olan çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık endişesi oluşabilir.

Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak 101- 150 Hassas Turuncu kamunun etkilenmesi olası değildir.

Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir, hassas gruplar 151 - 200 Sağlıksız Kırmızı için ciddi sağlık etkileri söz konusu olabilir.

Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun 201 - 300 Kötü Mor tamamının etkilenme olasılığı yüksektir.

Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile 301 - 500 Tehlikeli Kahverengi karşılaşabilir.

Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği)

Kirletici Ortalama süre Sınır değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği 3 SO2 Saatlik 900 µg/m İlk seviye: 500 -KVS- 400 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde µg/m3 başlayarak 1.1.2014 tarihine 24 saatlik kadar 250 µg/m3 (sınır değerin İkinci seviye: % 95 /yıl %62,5’u) olana kadar her 12 ayda 850 µg/m3 bir eşit miktarda yıllık olarak -insan sağlığının azalır Üçüncü seviye: korunması için- 1.100 µg/m3

Kış Sezonu Ortalaması 250 µg/m³ Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde Dördüncü (1 Ekim – 31 Mart) başlayarak 1.1.2014 tarihine seviye: 1.500 3 kadar 125 µg/m3 (sınır değerin µg/m -insan sağlığının %50’si) olana kadar her 12 ayda korunması için- bir eşit miktarda yıllık olarak (Verilen azalır değerler 24 Hedef Sınır Değer saatlik (Yıllık aritmetik 60 µg/m³ ortalamalardır.) ortalama) Hedef Sınır Değer 120 µg/m³ Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim – 31 Mart)

-UVS- yıllık 150 µg/m3 -insan sağlığının korunması için- -UVS- Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde yıllık 60 µg/m3 başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 20 µg/m3 (sınır değerin -hassas hayvanların, %33’ü) olana kadar her 12 ayda bitkilerin ve nesnelerin bir eşit miktarda yıllık olarak korunması için- azalır 3 NO2 -KVS- 300 µg/m

24 saatlik % 95 /yıl

-insan sağlığının korunması için- -UVS- 100 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde yıllık başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin -insan sağlığının %60’ı) olana kadar her 12 ayda korunması için- bir eşit miktarda yıllık olarak azalır

Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) (devam)

Kirletici Ortalama süre Sınır Değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği PM101 -KVS- 300 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine İlk seviye: 260 24 saatlik kadar 100 µg/m3(sınır değerin µg/m3 % 95/yıl %33’ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık İkinci seviye: 400 -insan sağlığının olarak azalır µg/m3 korunması için- Kış Sezonu Ortalaması 200 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde Üçüncü seviye: (1 Ekim – 31 Mart) başlayarak 1.1.2014 tarihine 520 µg/m3 kadar 90 µg/m3 (sınır değerin -insan sağlığının %45’i) olana kadar her 12 Dördüncü seviye: korunması için- ayda eşit bir miktarda yıllık 650 µg/m3 olarak azalır -UVS- 150 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde yıllık başlayarak 1.1.2014 tarihine (Verilen değerler kadar 60 µg/m3 (sınır değerin 24 saatlik -insan sağlığının %40’ı) olana kadar her 12 ortalamalardır.) korunması için- ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır Kurşun -UVS- 2 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde yıllık başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 1 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 -insan sağlığının ayda eşit bir miktarda yıllık korunması için- olarak azalır 24 saatlik 30 mg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde CO başlayarak 1.1.2014 tarihine % 95/yıl kadar 10 mg/m3(sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 -insan sağlığının ayda eşit bir miktarda yıllık korunması için- olarak azalır yıllık 10 mg/m3

-insan sağlığının korunması için-

A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar

Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır.Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir.

Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır.

1 PM10, asılı partikül madde – siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere çevrimi için, hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metot (1964), referans metot olarak alınır. 8

Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır.

Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO2), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır.

Azot Oksitler (NOX), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO2), toplamı azot oksitleri (NOX) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO2’din ozon veya radikallerle (OH veya HO2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NOX) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir.

İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir.

Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM’yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10- 10 μm’nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm’ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10’a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir.

Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO’in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir.İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır.

CO’in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. 9

Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO’e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur.

Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir.

Ozon (O3), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO2+ güneş ışınları = NO+ O => O+ O2 = O3). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NOX (Azot oksitler) ve VOC’dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon’un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır.

Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NOX, metan, CO ve VOC’ler (etan (C2H6), etilen (C2H4), propan (C3H8), benzen (C6H6), toluen (C6H5), xylen (C6H4) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur.

Isınmadan kaynaklı hava kirliliğinin kontrolü için İlimizin yakıt programları, Bakanlığımızın ilgili Genelgeleri ve Mahalli Çevre Kurulu Kararları doğrultusunda, İlimizin topoğrafik yapısı da göz önüne alınarak belirlenmektedir. İlimizde ısınma amaçlı kullanılan katı ve sıvı yakıtların Mahalli Çevre Kurulunca belirlenen kriter değerleri taşıması esastır. Kriter değerleri taşımayan yakıtların İlimize girişi, yakılması, depolanması ve satılması yasaklanmıştır.

Müdürlüğümüz ve belediye zabıta ekiplerince kış boyunca mobil denetimler yapılmaktadır. Denetimlerde kalorifer kazanında ilk ateşleme sırasında doğru yakma tekniklerinin uygulanmadığı gözlenmektedir. Ayrıca doğal gaz abone sayısı yeterli görülmemektedir. Ateşçilerin eğitim alması konusunda apartman ve site yöneticileri uyarılmakta ve Halk Eğitim Müdürlüğü aracılığıyla ateşçi belgelerinin alınması zorunlu tutulmaktadır. Doğal gaz hattı ilimizde tüm mahallelerde tamamlanmış olup, doğal gaza teşvik için halkımız bilgilendirilmektedir.Bakanlığımızın07.02.2009 tarih ve 27134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürülüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri çerçevesinde; İlimiz 14.01.2016 tarih ve 199 sayılı Mahalli Çevre Kurulu kararı ile İlimiz sınırları içerisinde Hava Kirliliğinin azaltılması amacıyla hazırlanan ve onaylanan Temiz Hava Eylem Planı Bakanlığımıza gönderilmiştir.

Çizelge A.4 - Isparta İlinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Isparta Belediye Başkanlığı,2016)

Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi (*) Edildiği Yer Değeri Madde Kükürt Nem (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) Aydın, İthal Kömür Denizli, 23247.00 5400 - 1,1 25 25 Balıkesir, Yerli Kömür Kütahya 17102.00 7000 12-31 0,9 10 16 Rusya, Çin, Pres Kömür Güney 3230.00 4000-5000 - 0,8-1,0 - - Afrika (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.

Çizelge A.5 –Isparta İlinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Bilim Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü,2016) (Bilgi edinilememiştir.)

Yakıtın Özellikleri Temin Tüketim Yakıtın Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Edildiği Miktarı Kül Cinsi (*) Değeri Madde Kükürt Nem Yer (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) Kömür ------Taş Kömürü ------İthal Kömür ------Odun ------Fındık Kabuğu ------(*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.

Çizelge A.6 – Isparta İlinde 2015 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (Torosgaz,2016)

Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m3) Isıl Değeri (kcal/kg)

Konut 80,039,780.59 9,220.7758 Sanayi 16,059,800.44 9,212.0585

Çizelge A.7 – Isparta İlinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Bilim Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü,2016) (Bilgi edinilememiştir.)

Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m3) Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%)

Konut - - -

Sanayi - - -

A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar

İlimizde hava kalitesi ölçümü yapan istasyon Bahçelievler Mahallesi Orman Bölge Müdürlüğü hizmet binası içerisinde bulunmakta olup Bakanlığımızca yetkilendirilmiş Referans Çevre Teknolojileri Ltd.Şti tarafından SO2 analizörü kalibrasyonu ve toz cihazı kalibrasyonu ve kontrolleri aylık olarak yapılmaktadır.

Şekil A.2 –Isparta İlinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri (http://www.havaizleme.gov.tr,2016)

Çizelge A.8 - Isparta İlinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (havaizleme.gov.tr,2016)

İSTASYON YERİ KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ (Enlem, Boylam) SO2 NOX CO O2 HC PM Orman ve Su işleri Bak. Isparta Şube 37046’36”-30032’49” X - - - - X Müdürlüğü

A.4. Ölçüm İstasyonları

İlin 2015 yılı hava kirletici parametreleri için günlük ve aylık ortalama değerleri içeren grafikler aşağıdaki şekilde belirtilmektedir.

Şekil A.3 - Isparta İlinde PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 12

Şekil A.4. - Isparta ilinde SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

Çizelge A.9 – Isparta İlinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (htpp://www.havaizleme.gov.tr, 2016)

ISPARTA SO2 AGS PM10 AGS CO AGS NO AGS NO2 AGS NOX AGS O3 AGS Ocak 38 - 114 12 ------Şubat 41 - 46 2 ------Mart 12 - 55 3 ------Nisan 10 - 50 2 ------Mayıs 7 - 44 ------Haziran 9 - 31 ------Temmuz 13 - 44 1 ------Ağustos 13 - 49 ------Eylül 8 - 54 1 ------Ekim 7 - 47 ------Kasım 17 - 88 14 ------Aralık 20 - 121 20 ------ORTALAMA 16 - 62 ------*AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı

A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü

İlimizde emisyon ölçüm yetki belgesi verilen 14 adet istasyon vardır. Egzoz ölçüm istasyonları tarafından 42.196 adet egzoz emisyon ölçüm pulu satılmıştır.

İlimizde Egzoz Ölçüm İstasyonları 1- Balbay Müh. Otom. Doğalgaz Turizm inş.Tic. Ltd. Şti 2- İst. Otomotiv Tur. İnş. Nak. Gıda San. Ltd. Şti. 3- Gökoğlu Oto Servis Özge GÖK 4- Pürlü Otomotiv Servis Yedek Parça Akaryakıt Ürün Tic. San. Ltd. Şti. 5- Oto Petrol San. Ve Tic. A.Ş. 6- KIA Gürtoklu Otomotiv Yedek Parça San. Tic. Ltd. Şti.

7- KYC Taşıt Muayene İstasyonları İşletim A.Ş. 8- KYC Taşıt Muayene İstasyonları İşletim A.Ş. Yalvaç Şubesi 9-KYC Taşıt Muayene İstasyonları İşletim A.Ş.(Mobil) 10-Hayri Ersin Otomotiv maden Nak. İnş. Gıda ve Tic. Ltd.Şti. 11-Otocanlar Motorlu Araçlar Nakl. Tic. Ltd. Şti. 12-Mücahit SOY 13-Yusuf İNCİ ve Ortakları 14-Tuğra Otomotiv Ayşe TÜRKEKUL

Çizelge A.10 - 2015 Yılında Isparta İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (Isparta İl Emniyet Müdürlüğü,2016)

Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Araç Sayısı

Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM 49981 15390 3309 30396 99076 - - - - 42196

A.6. Gürültü

İlimizde gürültü konusunda Müdürlüğümüze ulaşan şikayetlere ilişkin grafik aşağıda verilmiştir.

GÜRÜLTÜ

15 GÜRÜLTÜ

0 EĞLENCE ŞANTİYE SANAYİ TRAFİK İŞYERİ DİĞER

Şekil A.5.-İlimizde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü, 2016)

A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar

Bakanlığımız ve ilgili Bakanlıklar, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının desteğiyle oluşturulan 2011-2023 yılları arasını kapsayan İklim Değişikliği Eylem Planı açıklanmış olup, Bakanlığımız tarafından belirlenmiş olan paydaş kurum ve kurumlarla gerekli yazışmalar yapılarak gelen cevabi yazılar belirlenen format doğrultusunda İlimiz için hazırlanan İklim Değişikliği Eylem Planı internet ortamında ve yazılı olarak Bakanlığımıza gönderilmiştir.

A.8. Sonuç ve Değerlendirme

İlimizde hava kirliliği birinci derecede önem arz etmektedir. İlin topoğrafik yapısının, meteorolojik şartlarının etkisi hava kirliliğine sebep olmaktadır.Dolayısıyla kömür kontrolü konusunda yetki devri verilen Isparta Belediyesince denetimlerin daha sıklaştırılması, kömür kullanan apartman site vb. binaların kurumumuz, Zabıta, Sağlık İl Müdürlüğü ekiplerince kontrollerinin yapılarak doğal gaz kullanılması yönünde teşvik edilmesi önem arzetmektedir. İlimizde egzozlarda kaynaklanan emisyonlar neticesinde oluşacak kirliliğin hava kalitesine etkisi de gözöüne alınarak egzoz emiyon ölçümü konusunda yetkilendirilen kuruluşlar da sık sık denetlenmektedir.

Kaynaklar 1-Isparta Belediyesi Kömür Analiz Laboratuvarı 2-İl Emniyet Müdürlüğü 3-Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 4-Torogaz A.Ş.

B. SU VE SU KAYNAKLARI

B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli

B.1.1. Yüzeysel Sular

B.1.1.1. Akarsular

Isparta’daki akarsular, Aksu ve Köprü Irmağı haricinde genelde yaz aylarında kuru ya da çok az bir şekilde akış gösterirler. Akarsuların debisi en çok yağışlar ve eriyen kar suları nedeniyle kış aylarından başlamak üzere ilkbahar mevsiminde mart ve nisan aylarında azami seviyelere ulaşır. Bu aylarda sağanak yağışların etkisiyle sel karakterindedirler.

Suları Eğirdir Gölü’ne dökülen, Senirkent Ovası’nın ortasında akan Pupa Çayı, Sultan Dağları’ndan doğan ve Kumdanlı Ovası’nın içinden akan Köydere (Hoyran), yine kaynaklarını Sultan Dağları’ndan alan Yalvaç üzerinden Gelendost Ovası’nı geçen Özdere, Eğirdir Gölü’nü güneyden besleyen Kocadere en önemli akarsulardır. Yine Isparta ilinde Beyşehir Gölü’ne dökülen en önemli akarsu bir kanal içinde akan ve göle kuzeyden karışan Eğriçay ile Yenişarbademli’nin güneyinden göle dökülen Hızar Deresi’dir. Keçiborlu’nun kuzeyinden Burdur Gölü’ne dökülen diğer bir akarsu da Keçiborlu Deresi’dir. Bu derelerden başka yörede yer alan birçok dere ve çay vardır ki bunlar genellikle belli dönemler dışında kuru karakterdedirler.

Isparta ilinde doğduktan sonra sularını Akdeniz’e kadar ulaştıran Aksu ve Köprü Irmağı ise debileri en yüksek akarsulardır. Aksu Irmağı 1.343 hm3/yıl; Köprü Irmağı 555 hm3/yıl il çıkışı toplam ortalama akışa sahiptir. Aksu kaynağını Akdağ’dan alan Dereboğazı Deresi, Ağlasun Çayı, Kovada Çayı, Değirmen Dere gibi çayları kendine katarak, Karacaören Barajına, oradan da Akdeniz’e ulaşır. Kaynaklarını Anamas Dağları’ndan alan Köprü Irmağı da birçok çayı alarak, yine Akdeniz’e dökülmektedir. İlimizde akarsularımızda balık çiftliği bulunmamakla birlikte, bazı ilçelerimizde alabalık tesisleri bulunmaktadır.

Bunlar; Eğirdir 10 adet, Sütçüler 31 adet, Aksu 19 adet, Merkez 8 adet, Uluborlu 1 adet, Atabey 2 adet, Yalvaç 6 adet, Gönen 4 adet, Şarkikaraağaç 1 adet,Keçiborlu 1 adet olmak üzere toplam 83 tesis bulunmakla birlikte tüm tesislerin toplam kapasite miktarı 4899 ton/yıl’dır. Bu üretim içerisinde kara balıkçılığı, baraj, göl ve gölet üretimleri bulunmaktadır. İlimiz Merkez Minas bölgesinde İl Özel İdaresine ait balık çiftliği faal değildir.

Çizelge B.11 –Isparta İlinin Akarsuları (DSİ, 2016)

AKARSU İSMİ Toplam İl Sınırları Debisi Kolu Kullanım Amacı Uzunluğu İçindeki (m3/sn) Olduğu (km) Uzunluğu Akarsu (km) Aksu 163 17 1.343 - Birinci Sınıf Sulama Suyu Köprü 184 14 555 - Birinci Sınıf Sulama Suyu Yalvaç Deresi 60 - - - Birinci Sınıf Sulama Suyu

B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar

Isparta il hudutları içinde bulunan en önemli göller, Eğirdir, Kovada ve Gölcük Gölleri’dir. Ayrıca Burdur ve Beyşehir Gölleri, bir kısımda Isparta il sınırları içine girmektedir. Isparta il alanı, genel olarak III. zamandaki kıvrımlarla yükselmiş, daha sonra volkanik ve tektonik hareketlerle yeni şekillenmeler kazanmıştır. Böylece il topraklarında sayısız tektonik çukurlar oluşmuştur. Bu çukurların zamanla su ile dolmasından göller ortaya çıkmıştır.

Eğirdir Gölü: 517 km2 yüz ölçümü ile Türkiye’nin 4. büyük gölüdür. Kuzey-güney uzunluğu 50 km olan, doğu-batı genişliği ise 3 ila 15 km arasında değişen Eğirdir Gölü, takriben 3.309 km2 lik bir havzanın sularını toplamaktadır. Gölde balık çoktur. En iyi cinsleri çapak, siraz, çiçek, levrek ve sudaktır. Yörenin en önemli su havzalarından biri olan Eğirdir Gölü’nün 1’inci 300 m kıyı şeridinin de 3’üncü dereceden sit alanı olarak ilan edilmesi kararlaştırılmıştır.

Kovada Gölü: Eğirdir Gölü’nün regülatöründen çıkan su fazlası, bir kanal aracılığı ile Kovada Gölü’ne dökülmektedir. Kovada Gölü dekarstik çukurlarının su ile dolması sonucu oluşmuştur. Gölün kuzey-güney uzunluğu 15 km olup, genişliği ise 2-3 km arasındadır. Suyu tatlı olup, bulanmaz. Bu nedenle gölde bol balık yaşar. Yerli balık türleri içinde en önemlisi sazandır. Ayrıca tatlı su yengeci, su böceği ve midyede bulunmaktadır. Kovada Gölü ve çevresi, Bakanlar Kurulu kararıyla milli park kapsamına alınmış bulunmaktadır.

Gölcük Gölü: Isparta’nın 5 km güneybatısında ve deniz yüzeyinden yüksekliği 1380 m olan, krater çukurunun su ile dolmasından oluşmuş bir krater gölüdür. Gölcük, 150-300 m kadar yükselen ve volkanik küllerle kaplı tepelerle çevrilidir. 1.5 km çapında bir daire biçiminde olup, gölün ortasına doğru derinliği 32 metreyi bulmaktadır.

Kara Göl, Isparta’nın en yüksek dağı olan 2.998 m yükseltili Dedegöl Dağları’nın 2335 m dorukları arasında 2.500 m2 büyüklüğünde bir buzul gölüdür.

Beyşehir Gölü: tektonik kökenli bir çukurluğun sularla dolması sonucu oluşmuştur. 656 km2 alanı ile Türkiye’nin üçüncü büyük gölüdür. Uzunluğu 45 km, genişliği ise 13-25 km arasında değişmektedir.Diğer göllerde olduğu gibi, Beyşehir Gölü’nden de tarım alanlarının sulanması için faydalanılmaktadır. Eğirdir, Kovada, Beyşehir Gölleri aynı zamanda önemli balıkçılık alanlarıdır.

Burdur Gölü: Bu göl de Isparta’ya komşu bir göldür. Sularının dışarıya akıntısı olmaması nedeniyle suyu tuzludur. Bu nedenle göl suları kullanılmamaktadır.

Şekil B.6- İlde bulunan doğal göller, göletler ve rezervuarlar (DSİ 18. Bölge Müdürlüğü 2016)

Çizelge B.12- Isparta İlinde Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 18. Bölge Müdürlüğü, 2016)

Sıra Göletin Adı Tipi Göl hacmi, Sulama Çekilen Kullanım No m3(1 m3 = Alanı Su Amacı 0,000001 (net), ha Miktarı, hm3) (m3)

1 Eğirdir Barla Göleti Kaya Dolgu 1,35 hm3 168 0,35 hm3 Sulama Homojen Toprak 2 Gönen Bağarası Göleti Dolgu 0,77 hm3 106 0,074 hm3 Sulama Homojen Toprak 3 Yalvaç Hisarardı Göleti Dolgu 1,04 hm3 179 0,015 hm3 Sulama Homojen Toprak 4 Atabey Göleti Dolgu 3,2 hm3 215 0,41 hm3 Sulama Homojen Toprak 5 Yalvaç Dedeçam Göleti Dolgu 1 hm3 135 0,315 hm3 Sulama Homojen Toprak 6 Yalvaç Körküler Göleti Dolgu 1,575 hm3 383 0,26 hm3 Sulama Homojen Toprak 7 Uluborlu İleydağ Göleti Dolgu 0,8 hm3 113 0,069 hm3 Sulama Şarkikaraağaç - 8 Çarıksaraylar Göleti 5 hm3 783 0,03 hm3 Sulama Şarkikaraağaç Örenköy ZonluToprak 9 Göleti dolgu 1,61 hm3 288 0,42 hm3 Sulama Homojen Toprak 10 Gelendost Balcı Göleti Dolgu 1,345 hm3 139 0,23 hm3 Sulama Homojen Toprak 11 Yalvaç Çetince Göleti Dolgu 1,20 hm3 195 0,150 hm3 Sulama Şarkikaraağaç Köprüköy Kaya Dolgu 12 Göleti 5,48 hm3 1 316 0,38 hm3 Sulama Kil Çekirdekli 13 Yalvaç Kozluçay Göleti Kaya Dolgu 2,48 hm3 565 0,145 hm3 Sulama ------14 Yalvaç Bağkonak Göleti 514 Sulama ------15 Yalvaç Kurusarı Göleti 587 Sulama ------16 Aksu Koçular Göleti 254 Sulama ------17 Merkez Yakaören Göleti 80 Sulama ------18 Karağı Göleti Sulama -- -- 3 19 Yalvaç Mısırlı Göleti 1,5 hm 235 Sulama -- -- 20 Yalvaç Eyüpler Göleti 0,3 hm3 64 Sulama

B.1.2. Yeraltı Suları

Isparta ili ve ilçelerinde günümüze kadar 8 büyük ovada planlama kademesinde hidrojeolojik etüt, 62 yerleşim biriminde münferit hidrojeolojik etüt, 35 yerleşim biriminde jeofizik etüt yapılarak 91 hm3/yıl emniyetli yeraltısuyu rezervi tespit edilmiştir. 8933 km2 yüzölçümüne sahip Isparta ilinde yaklaşık 4500 km2 lik alanda yeraltısuyu etütleri yapılmıştır.

Çizelge B.13- Isparta İlininYeraltısuyu Potansiyeli (DSİ 18. Bölge Müdürlüğü, 2016)

Kaynağın İsmi hm3/yıl Hoyran Ovası 8 Yalvaç Ovası 4,9 Gelendost Ovası 12 Isparta Atabey Ovası 10,825 Keçiborlu Ovası 20,35 Şarkikaraağaç Ovası 10 Uluborlu-Senirkent Ovası 6,2 Isparta Ovası 13,5

B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri

Çizelge B.14–- Isparta İlinin Yeraltısuyu Seviyeleri (DSİ 18. Bölge Müdürlüğü, 2016 )

Kuyu İsmi 2013 Eylül Ayı Su Seviyesi 2014 Eylül Ayı Su Seviyesi (m) (m) Keçiborlu-Senirköy - -29,2 Keçiborlu Merkez -10,33 -10,32 Şarkikaraağaç-Çeltek -2,15 -2,84 Pazarköy-Merkez -0,32 -1,93 Aksu-Balkan -1,90 -1,81 Gelendost-Merkez -5,10 -6,31 Gelendost-Merkez - -8,04 Yalvaç-Hoyran -12,17 -12,41 Kuleönü-Isparta - -33,56 Keçiborlu-Kılıç -11,67 -11,98 Keçiborlu-Senir -16,48 -16,67 Aliköyü Isparta Merkez - -62,7 Yalvaç-Merkez - -6,52 DSİ Tesisleri -79,30 -80,13 Merkez-Kayı Köyü -89,48 -90,37 NOT: 2015 Eylül ayı su seviyesi hakkında DSİ 18. Bölge Müdürlüğünden bilgi edinilememiştir.

Bu ovalar; Isparta - Merkez, Hoyran Ovası, Yalvaç Ovası, Gelendost Ovası, Atabey Ovası, Keçiborlu Ovası, Şarkikaraağaç Ovası ve Uluborlu - Senirkent Ovalarıdır. Ovalar toplamında ilgili kurum tarafından 91,00 hm3/yıl yeraltı suyu rezervi hesaplandığı belirtilmiştir.Toplam rezervden tahsis edilen 62,80 hm3/yıl, tahsise göre kalan rezerv 28,2 hm3/yıl, tahsis edilenden fiilen çekilen 31,4 hm3/yıl olup fiili çekime göre kalan rezerv 59,6 hm3/yıl şeklinde açıklanmıştır. Genel olarak yeraltı suyu akiferleri serbest akiferlerdir. Su kalitesi C2S1 sulama suyu sınıfındadır.

B.1.3. Denizler

İlimiz denize kıyısı olan illerden olmayıp, Eğirdir İlçesinde bulunan Eğirdir Gölü Altın Kum Plajı mavi bayrağa sahiptir.

B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi

Çizelge B.15- İlimizde (2015) Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (DSİ 18. Bölge Müdürlüğü, 2016)

Kullanım amacı ve kullanılan Analiz Yapılan İstasyonun miktar

Adı

Cinsi

natları

Su KaynağınınSu

triyel su

(Yüzey/Yeraltı)

İçme İçme ve kullanma suyu Enerji üretimi Sulama suyu Endüs temini gözlemAkım istasyonu kodu Analiz sonuçları SKKY (Tablo Yeri (İlçe, Köy, Mevkii) Koordi (YAS için) OrtalamaYıllık Nitrat Değeri (mg/L) Yüzey Eğirdir x x Yüzey Darıderesi x Yüzey Gölcük x Yüzey Beyşehir x Yüzey Kovada x x Yeraltı Hoyran Ovası x C2S1 Yeraltı Yalvaç Ovası x C2S1 Yeraltı Gelendost Ovası x C2S1 Yeraltı Atabey Ovası x C2S1 Yeraltı Keçiborlu Ovası x C2S1 Yeraltı Ş.Karaağaç Ovası x C2S1 Yeraltı Isparta Ovası x C2S1 Yüzey Serikli Pınarı x Yüzey Harlayık Pınarı x Yeraltı Topraksu Kaptajı x Yüzey Olacak Su Kaynağı x Yüzey Kıble Su Kaynağı x Yüzey Alva Su kaynağı x Yüzey Alımpınar su kaynağı x Yüzey Afşarkırı su kaynağı x Yukarıpınar manastır su Yüzey x kaunağı Yüzey Derinkuyu su kaynağı x Yüzey Soğuksu kaynağı x Yüzey Asarlık x Yüzey Ulupınar x Yüzey Akyokuş x Yüzey Derinöz x Yüzey Gündeli kuzu x

İlimizde su kaynaklarının nitrat kirliliği ile ilgili yapılmış herhangi bir çalışma İl Müdürlüğümüze ulaşmamıştır.

B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu

B.3.1. Noktasal kaynaklar

B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar

Endüstrinin yayıldığı alanlar ile ilgili olarak; İl Sanayi Üretimini oluşturan başlıca ürünler, çimento ve klinker, mermer, kereste ve ağaç ürünleri üretimi, tekstil ipliği ve tekstil, mobilya ve döşemelik, lambri, gıda maddeleri ve içecek, katı yakıtlı kalorifer kazanı, sunta üretimi, deri üretimi, gül ürünleri, kozmetik üretimi vb. sayılabilir.Isparta ilinde sanayileşmenin başlangıcında sanayi kuruluşları il merkezi ve ilçe merkezleri ile İl ve ilçelerin giriş çıkış ana yolları üzerinde yoğunlaşmışlardır. OSB ve KSS’lerin kurulması ile beraber Sanayi kuruluşları bu alanlara yönelmişlerdir.Isparta İli’nde farklı fiziksel ve ekonomik büyüklüklere sahip tesislerin yarısından fazlası, il merkezinde, diğerleri de ilçelerde faaliyetlerini sürdürmektedir.İlimizde Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi; Gönen ilçesinde, Deri Organize Sanayi Bölgesi, Gül Küçük Sanayi Sitesi ve Yeni Sanayi Sitesi; Isparta İl Merkezinde, Yalvaç Çınar Küçük Sanayi Sitesi ve Yuva Küçük Sanayi Sitesi; Yalvaç ilçesinde, Keçiborlu Küçük Sanayi Sitesi; Keçiborlu ilçesinde, Fatih-1, Fatih-2 Küçük Sanayi Sitesi; Şarkikarağaç İlçesinde, Eğirdir Küçük Sanayi Sitesi de ; Eğirdir ilçesinde faaliyetlerini sürdürmektedir.Endüstriyel atıksu kaynağı olarak;

. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisi deşarj noktası 37°52'53.05" ve 30°24'35.70" koordinatlarında olup, Biyolojik ve kimyasal arıtma özelliğinde ve kapasitesi 4000 m3/yıldır.

. Isparta Deri OSB Atıksu Arıtma Tesisi deşarj noktası 37°45'23" ve 30°35'59" koordinatlarında olup, Biyolojik ve kimyasal arıtma özelliğinde ve kapasitesi 3000 m3/yıldır. Ancak tesise gelen atıksu yükü 800-1200 m3/yıl’dır. Tesisi kapasitesinin altında çalıştırılmaktadır.

. Yalvaç İlçesinde faliyet gösteren deri işletmelerinden kaynaklanan atıksular arıtılmadan Yalvaç Deresine deşarj etmektedirler.

B.3.1.2. Evsel Kaynaklar

1) Isparta Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi: Tesis 18/07/2000 tarihinde işletmeye açılmış olup 13.12.2013 tarihinde atıksu konulu çevre izni valmıştır. Tesisin 3. kademe kapasite artırımı gerekmekte olup ilgili Belediyesince çalışmalar sürdürülmektedir. Tesiste sürekli atıksu izleme sistemi kurulmuştur.Ayrıca Isparta Belediyesi Atık Su Arıtma Tesisi çıkış suları Isparta Çayına verilmektedir. 2. kademe kapasite artışı yapılarak 2009 yılında tesisin kapasitesi 38.000 m3/gün’den 60.000 m3/gün’e çıkarılmıştır. Dönem dönem yaşanan arızalar ya da işletme hataları nedeniyle Isparta Çayında kirliliğe neden olabilmektedir. Isparta-Antalya karayolu güzargahında bulunan Sav Kasabası atıksuları da Isparta çayına deşarj edilmektedir. Sav Belediye Başkanlığınca yaptırılmış olan Atıksu Arıtma Tesisi Projesi Valiliğimizce onaylanmış olup Belediyesince inşaatın tamamlanmış olup, henüz faaliyete geçmemiştir.

2) Eğirdir Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi: Tesis 1992 yılında İller Bankası tarafından yapılmış ve eksikliklerin giderilmesi sonucunda 1998 yılında işletmeye alınmıştır. 2013 yılında Tesis arıtma projesi revize edilmiştir. 17.11.2015 tarih ve 52761 sayılı atıksu deşarj konulu Çevre İzni almıştır.

3) Yalvaç Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi: 2006 yılında kurulmuş biyolojik arıtma tesisi olup, 5000 m3/gün kapasitelidir. 21.05.2015 tarih ve 30028 sayılı atıksu deşarj konulu Çevre İzni almıştır.

4) Sütçüler Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi:İlçede üç ayrı bölgede arıtma mevcuttur. İkisi doğal arıtma biri biyolojik arıtma tesisidir.Biyolojik arıtma tesisi heyalan sebebiyle çalışmamaktadır.

5) Gelendost Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi: Tesis evsel nitelikli olup kapasitesi 500 m3/gün’dür.

B.3.2. Yayılı Kaynaklar

B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar

İlimizde 251.282 hektar tarım arazisi mevcuttur. Bu alanın 60.376 hektarında üretimin %36’sı sulu, 190.906 he ‘da üretimin % 64’ü kuru ise kuru tarım yapılmaktadır. Sulu alanlarında 26.210 hektarında da damlama sulama sistemi uygulanmaktadır.İl genelinde ortalama 182.849 hektar alanda toplam 408.85 ton ticari gübre kullanılmaktadır.

B.3.2.2. Diğer

Kurulması planlanan ikinci Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi Yalvaç İlçesi Sücüllü Kasabası Karadedebağları Mevkiinde kurulması planlanan GEYAŞA-BİR (Gelendost- Yalvaç-Şarkikaraağaç ve Tüm Kasaba Belediyeleri Birliği)’ne ait olan Düzenli Katı Atık Depolama Entegre Tesisidir. 12.05.2007 tarih ve 12052 sayılı Bakanlar kurulu kararı ile Gelendost-Yalvaç-Şarkikaraağaç ve tüm kasaba belediyelerini kapsayan kısa adı GEYAŞA- BİR olan Birlik havzadaki katı atık problemine çözüm bulmak amacı ile kurulmuştur. 22.03.2011 tarihinde Bakanlığımız Çevresel Etki Değerlendirme Genel Müdürlüğünce “Entegre Katı Atık Bertaraf Tesisine” Çevresel Etkileri Olumlu kararı verilmiştir. Uygulama Projesi Nisan 2012’de Bakanlığımız tarafından onaylanmıştır. Henüz tesis planlama aşamasındadır.

B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri

B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu

B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti

İlimiz merkez belediyede bir adet içmesuyu arıtma tesisi mevcut olup, Eğirdir Gölü ve Darıderesi Göletinden içme kullanma suyu temin edilmektedir.

15%

Göl-Gölet 85% Kuyu

Şekil B.7. Isparta İlinde Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (Belediyeler,2016)

B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti

Isparta ilinin toplam su potansiyeli 2164 milyon m3/yıl ve yeraltı suyu potansiyeli 91 milyon m3 /yıldır.İlimizde 85.981 hektar alan DSİ tarafından, 21 184 hektarı İl Özel İdaresi tarfından, 18218 hektarı halk tarafından sulanmaktadır.

Çizelge B.16-Isparta İlinde Yeralan Sulama Birliği ve Kooperatifler (DSİ 18. Bölge Müdürlüğü,2016) Sulamanın Adı Toplam Sulama Toplam Sulama Alanı Kuruluşun Niteliği Alanı Net (ha) Brüt (ha) Atabey Sulaması 14000 16471 Sulama Birliği Aksu Yılanlı Sulaması 3207 2800 Sulama Birliği Barla Sulaması 367 320 Sulama Koop. Boğazova Sulaması 2000 1400 Sulama Birliği Serpil Pompa Sulaması 250 200 Köy Tüzel Kişiliği Y.Gökdere Pompa Sulaması 250 200 Kooperatif Gelendost Sulaması 5966 5235 Sulama Birliği Hoyran Sulaması 3605 3090 Sulama Birliği Senirkent Sulaması 11623 9629 Sulama Birliği Ş.Karaağaç Sulaması 13873 13180 Sulama Birliği Uluborlu Sulaması 2443 2145 Belediye Yalvaç Sulaması 2062 1800 Sulama Birliği Yenişarbademli Sulaması 2851 2490 Sulama Birliği Atabey Göleti 249 215 Belediye Balcı Göleti 139 131 Sulama Koop. Barla Göleti 187 168 Sulama Koop. Dedeçam Göleti 143 135 Belediye Çetince Göleti 230 195 Belediye Gönen Bağarası 125 106 Belediye Hisarardı Göleti 204 179 Sulama Birliği İleydağı Göleti 120 113 Köy Tüzel Kişiliği Çarıksaraylar Göleti 884 783 Belediye Körküler Göleti 382 333 Belediye Örenköy Göleti 306 288 Köy Tüzel Kişiliği Köprüköy Göleti 1508 1316 Sulama koop. Kozluçay Göleti 628 565 Belediye Mısırlı Göleti 270 235 Köy Tüzel Kişiliği Eyüpler Göleti 73 64 DSİ Bağkonak Göleti 588 514 DSİ Kurusarı Göleti 672 587 DSİ Koçular Göleti 291 254 Köy Tüzel Kişiliği Yakaören Göleti 88 80 DSİ Karağı Göleti 320 280 DSİ 24

B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb.

1-EĞİRDİR GÖLÜ: Maksimum su seviyesi : 919 m Maksimum su seviyesi yüzey alanı : 487,76 km2 Maksimum su seviyesi hacmi : 4.001,180 hm3 En derin yeri : 13,6 metre Gölü besleyen sular: Adı Yıllık ortalama akım (hm3) a-Pupa çayı-Senirkent köprüsü 12,84 b-Gelendost deresi-Avşar köprüsü 61,27 c-Çaydere 47,68 d-Hoyran deresi-Gökçeali 9,97 e- Gölün kendi yağış havzası Göl çıkış suları: Adı Tahsis edilen su miktarı (hm3) a-Cazibeli ve pompaj sulamaları 334,78(Planlanan) b-Isparta ili içme suyu 30,00(Planlanan) Suyun sınıfı: C2S1

2-GÖLCÜK GÖLÜ: Maksimum su seviyesi : 1.385,95 m Maksimum su seviyesi yüzey alanı : 1,084 km2 Maksimum su seviyesi hacmi : 25,74 hm3 Ortalama derinlik : 34 metre Gölü besleyen sular: Adı Yıllık ortalama akım(hm3) a-Yağış havzası - Göl çıkış suları: Adı Yıllık ortalama akım(hm3) a-Isparta ili içme suyu - Suyun sınıfı: C2S1

3- ISPARTA-DARIDERE GÖLETİ: Normal su seviyesi : 1.061,0 m Normal su seviyesi yüzey alanı : 0,21 km2 Normal su seviyesi hacmi : 3,61 hm3 Minimum su seviyesi : 1.029,0 m Minimum su seviyesi yüzey alanı : 0,028 km2 Minimum su seviyesi hacmi : 0,125 hm3 Göletin talvegten yüksekliği : 50,0 m Göleti besleyen sular: Adı Yıllık ortalama akım(hm3) Darıdere (Minasın) çayı 13,27 Göl çıkış suları: Adı Sulamaya verilen su miktarı (hm3) Darıdere göleti-Çıkış 3,38 Suyun sınıfı: C2S1 Amacı: İÇME SUYU +SULAMA

B.4.2. Sulama

İlimizde 251.782 ha alanda tarımsal üretim yapılmakta olup, 60.376 hektarında sulu, 190.906 hektarında ise kuru tarım yapılmaktadır.

B.4.2.1. Salma Sulama Yapılan Alan Ve Kullanılan Su Miktarı

Sulama yapılan alanda birlik olup olmadığı sulama kooperatifleri ve sulamadan dönen suların drene edilip edilmediğin ve derene ediliyor ise derene edilen suyun nereye verildiği bilgisi mevcut değildir.

B.4.2.2. Damlama, Yağmurlama Veya Basınçlı Sulama Yapılan Alan Ve Kullanılan Su Miktarı

Sulama yapılan alanda birlik olup olmadığı sulama kooperatifleri ve sulamadan dönen suların drene edilip edilmediği ve derene ediliyor ise derene edilen suyun nereye verildiği bilgisi mevcut değildir.

B.4.3. Endüstriyel Su Temini

İl genelinde 65 milyon m3/yıl su sanayide kullanılmaktadır.

B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı

Master Plan ve Planlaması Tamamlanan HES Projeleri

Çizelge B.17- Isparta İlindeki İşletmedeki Hidroelektrik Santraller

Sıra No Baraj ve Hes Adı

1 Kovada I HES ( Kurulu Güç : 8,2 MW,Toplam Enerji : 35 GWh /yıl)

2 Kovada II HES (Kurulu Güç : 51,2 MW, Toplam Enerji : 225 GWh /yıl)

3 Çayköy HES (Kurulu Güç: 13,8 MW ,Toplam Enerji :36 GWh /yıl)

4 Sütçüler HES (Kurulu Güç: 2,25 MW ,Toplam Enerji :12,22 GWh /yıl)

5 Yaylabel HES (Kurulu Güç : 5,2 MW ,Toplam Enerji : 20,43 GWh /yıl)

6 Çukurçay HES (Kurulu Güç : 4 MW,Toplam Enerji : 16,51 GWh /yıl)

7 Gökbel I HES (Kurulu Güç: 4,46 MW,Toplam Enerji: 16,21 MWh /yıl)

8 Gökbel II HES (Kurulu Güç:1 ,984 MW,Toplam Enerji: 67,15 GWh /yıl)

İnşaatı devam eden HES projeleri:

Çizelge B.18 Isparta İlindeki İnşaatı Devam Eden Hidroelektrik Santraller

Sıra Baraj ve HES Tesisinin Adı İli Amacı No 1 Kovada III (Güç:5,77 MW, Yıllık Üretim : 43,76 GWh) Isparta Hes Aksu Reg (Güç: 8,77 MW, Yıllık Üretim: 25,79 GWh) 2 Isparta Hes

3 Gökböğet (Güç: 3,18 MW,Yıllık Üretim : 11,55 GWh) Isparta Hes 4 Maraton (Güç: 3,84 MW, Yıllık Üretim : 11,82 GWh) Isparta Hes 5 Kasımlar I (Güç : 25 MW, Yıllık Üretim : 68,56 GWh ) Isparta Hes 6 Kasımlar II (Güç: 74,46 MW,Yıllık Üretim: 199 GWh ) Isparta Hes 7 Çürükiçi (Güç:4 MW,Yıllık Üretim :18,48 GWh) Isparta Hes 8 Anamas (Güç: 2,56 MW, Yıllık Üretim : 8,96 GWh) Isparta Hes 9 A-S (Güç : 3,06 MW, Yıllık Üretim :8,53 GWh) Isparta Hes 10 Başak 1 Reg. ve Hes (Güç:1,08 MW, Yıllık Üretim : 4,53 GWh) Isparta Hes 11 Başak 2 Reg. ve Hes (Güç: 9,69 MW, Yıllık Üretim:33,44 GWh) Isparta Hes 12 Bora Reg. ve Hes (Güç: 8,5 MW, Yıllık Üretim:29,59 GWh) Isparta Hes 13 Gül Reg. ve Hes (Güç: 2,6 MW,Yıllık Üretim:10,35 GWh) Isparta Hes

B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı

İl genelinde rekreasyonel amaçlı olarak Eğirdir Gölü kullanılmaktadır.

B.5. Çevresel Altyapı

B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus

İlimiz, Merkez , Atabey, Eğirdir, Gönen, Senirkent, Uluborlu, Keçiborlu, Aksu, Gelendost, Yalvaç, Şarkikaraağaç, Sütçüler, Yenişarbademli olmak 13 Belediyenin tamamının kanalizasyon sistemi mevcuttur.

Yıllara göre İlimiz nüfusu ;

Yıllar 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nüfus 407.463 420.796 448.298 411.245 416.663 417.774 418.780 421.766

İlimizde Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı hakkında kurumlardan bilgi alınamamıştır.

Çizelge B.19 –Isparta İlinde Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

Yerleşim Belediye Atıksu Arıtma Belediye Atıksu Arıtma Mevcut Arıtılan Deşarj Noktası Deniz Hizmet Oluşan AAT Çamur Yerinin Adı Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Tesisi Türü Kapasitesi /Deşarj koordinatları Deşarjı Verdiği Miktarı(ton/gün) Olmadığı? (ton/gün) Edilen Nüfus Atıksu Miktarı (m3/sn)

İnşa/plan Var aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

37°46'43.27" Isparta x - - x x - 59.000 59.000 - 201.873 8,3 ton/gün 30°36'36.20"

İl Merkeziİl

37°48'59.31" Eğirdir x - - x x - 6.900 6.900 - 18.557 0,6 ton/gün 30°52'21.72"

38°16'32.71" Yalvaç x - - x x - 5.000 5.000 - 41.713 0,4 ton/gün 31° 8'51.05"

Sütçüler x - - x - - - - - 11.464 -

İlçeler

Gelendost X ------

Sav x - - x ------

B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri

Isparta İli Gönen İlçesi’nde bulunan Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi (SDOSB), Burdur Gölü havzasında yer almaktadır. SDOSB de tekstil, mobilya, madeni eşya- makina, taş, toprak grubu, gıda, plastikve kereste gibi sektörlere ilişkin sanayi tesisleri bulunmaktadır. SDOSB’nin fiziksel, kimyasal, biyolojik ve kum filtreli ileri arıtıma teknolojisine sahip atık su arıtma tesisi mevcuttur. 25.02.2014 tarih ve 29989 belge nolu atıksu konulu Çevre İzin Belgesi almıştır.

Antalya yolu üzeinde faaliyet gösteren Deri İhtisas Organize Sanayi bölgesine ait fiziksel+biyolojik+kimyasal atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. 15.10.2014 tarih ve 30005 belge nolu atıksu konulu Çevre İzin Belgesi almıştır.

Kuzey Balık işleme tesisinde biyolojik paket arıtma tesisi mevcut olup, 14.08.2015 tarih ve 52757 belge nolu atıksu konulu Çevre İzin Belgesi almıştır.

Elmasu A.Ş. mevye işleme tesisisine ait biyolojik arıtma tesisi bulunmaktadır. 19.03.2015 tarih ve 30022 belge nolu atıksu ve emisyon konulu Çevre İzin Belgesi almıştır.

Çizelge B.20 –Isparta İlindeki 2015 Yılı OSB’lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu ( Organize Sanayi Bölgeleri, 2016)

OSB Adı Mevcut Kapasitesi AAT Türü AAT Deşarj Deşarj Durumu (m3/gün) Çamuru Ortamı Koordinatları Miktarı (ton/gün) Süleyman Faal 2500 Biy.+Kim.+ 3,650 Alıcı Ortam 37°52'04'' Demirel OSB İleri 030°24'35'' Faal 600 (1.kademe Evsel ve 4,5 Alıcı Ortam Y:22352,762 Isparta Deri 3000) Endüstriyel (1.kademe (Minasın X:18430,509 OSB (Biy. + Kim.) 24) Deresi)

B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolma Tesisleri

İlimizde Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine bağlı belediye ve köylerin atıkları Göller Bölgesi Düzenli Katı Atık Depolama Tesisine atıklarını göndermektedir. Depo Sahası, Gönen İlçesi, Koçtepe Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Tesiste oluşan sızıntı suyunu toplamak için taban örtüsündeki 30 cm kalınlığındaki çakıl tabakasına yerleştirilen sızıntı suyu toplama boruları, ufak delikler vasıtasıyla drenaj tabakasında akan sızıntı suyunun toplanmasını sağlamaktadır. Sızıntı suyu boruları 300 mm iç çaplı HDPE borulardır. Depolama sahasının kuzeydoğu köşesine doğru cazibe ile akmakta ve sızıntı suyu toplama havuzunda birikmektedir. Havuz dip kısmından 2,5 mm kalınlıkta kaynak dikişle birleştirilen HDPE sentetik membranla yalıtılmış açık bir toprak havuz kullanılmaktadır. Havuzun hacmi yaklaşık 1500-2000 m3’tür.Havuzun üzerinin açık olması suyun buharlaşmasına imkan vermektedir.Havuzda biriken ortalama 100 ton/ gün sızıntı suyu deponide oluşturulan geri devir sistemi ile çöpün üzerine püskürtülmek suretiyle buharlaştırılmakta, tıkanıklık, don ve arıza durumunda sızıntı suyu vidanjörle çekilerek 9 km uzaklıktaki kanalizasyon logarına deşarj edilmektedir. Deşarj edilen sızıntı suyu kanalizasyon sistemi vasıtasıyla taşınarak Isparta Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine gitmektedir.

B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması

İlimizde atıksuların geri kazanılarak tekrar kullanılarak geri kazanılması ile ilgili bir çalışma bulunmamaktadır.

B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü

B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar

“Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” kapsamına giren firmaların müracaatlarına istinaden Çevre bilgi sistemi üzerinden Kirlenmiş sahalar bilgi Sistemi uygulaması açılmış olup EK-3 Faaliyet Ön Bilgi formlarının firmalar tarafından doldurulması sağlanmıştır.İl Müdürlüğümüz 255 Firmanın Ön faaliyet Bilgi formu değerlendirilerek denetime başlanılmıştır.

Potansiyel kirletici faaliyetler boyutunda 2005 yılından itibaren tarımsal kaynaklı(tarım ve hayvancılık faaliyetleri) kirlilik(nitrat) tespit çalışmaları yeraltı ve yerüstü su kaynaklarında çalışmalar devam etmektedir.Bununla ilgili olarak Gıda Tarım ve hayvancılık Bakanlığı tarafından ilimizle ilgili bütün bilgiler incelenmekte olup;ilimiz sınırları içerisinde herhengi bir kirli alanla ilgili alan verilmemiştir.

B.6.2.Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı

Arıtma çamurlarının toprakta kullanımı hakkında yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır.Belediyelerden kaynaklanan arıtma çamurunun yönetimi ve sanayiden kaynaklanan arıtma çamurları sızdırmasız çamur depolama alanlarında bekletilmektedir.

B.6.3.Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılmasına İlişkin Yapılan Çalışmalar

İlimizde 29 adet yer için doğaya yeniden kazandırma planı hazırlanarak Müdürlüğümüze sunulmuştur.

B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği

Çizelge B.21 – Isparta İlinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Gıda, Hayvancılık ve Tarım Müdürlüğü, 2016)

İlde Ticari Gübre Bitki Besin Maddesi Bazında Bitki Besin Maddesi Kullanılarak Tarım Yapılan Kullanılan Miktar (N,P,K olarak) Toplam Alan (ton) (ha) Azot %21 30,203 Fosfor %50 P2O5 7,277 180.256 Potasyum %50 K2O 1.872 TOPLAM 39,352 NOT: Yukarıdaki Gübre Verileri Her Yıl Olduğu Gibi %21 N %50 P2O5 %50 K2O Şeklindedir. Ancak Saf Miktarlar Aşağıdaki Gibidir.

SAF AZOT (N) TON SAF FOSFOR (P2O5) TON SAF POTASYUM(K2O) TON 6,344 3,355 0,936

Çizelge B.22- Isparta İlinde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Gıda, Hayvancılık ve Tarım Müdürlüğü, 2016)

Kimyasal Miktarı İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Maddenin Kullanım Amacı (ton) Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Adı İnsekdisitler Zirai mücadele 155,234 Herbisitler Yabancı Ot Mücadelesi 47,352 Fungisitler Mantar Hastalık Mücadelesi 160,298 Rodentisitler Tarla Faresi mücadelesi 5,085 Nematositler Nematot mücadelesi 0,0 Akarisitler Kırmızı örümcek mücadelesi 56,046 Kışlık ve Yazlık Zirai mücadele 152,887 162.045 Yağlar Mantarı Hastalık Mücadelesi 12,500 Göztaşı Mantarı Hastalık Mücadelesi 2,200 Kükürt TOPLAM 1099,448 TON 162.045

İlimizde Topraktaki Pestisit vb Tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analizin Sonuçları ile ilgili bilgi mevcut değildir.

B.7. Sonuç ve Değerlendirme:

İlimiz içme ve su kullanım suyu kaynağı olan Eğirdir, Beyşehir, Karacaören Baraj gölleri havzasında yeralması nedeniyle su kirliliği açısından oldukça önemli bir sorunla karşılaşmaktadır.Gerek belediyelerin gerek sanayi tesislerinin oluşturacağı atıkların arıtılması ve atık yönetiminin planlaması önemlidir.Atıksu deşarj standartları ve arıtma tesisi planlamalarının sözkonusu içme ve kullanma suyu havzaları için özel hükümler onaylanıp uygulamaya konulması gerekmektedir.

İlimizde elma üretiminin yoğun olarak yapıldığı ve elma üretimi yapılan bahçelerin içme ve kullanma suyu kaynağı kenarında yeralması ve organik tarım yapılmaması üretimin su kaynaklarının kirliliğini arttırmaktadır.

Kaynaklar

1-Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Isparta, 2016 2-Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü, 2016 3-Devlet Su İşleri 18. Bölge Müdürlüğü, Isparta, 2016 4-Belediyeler, 2016

C. ATIK

C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri)

İlimiz Gönen İlçesi, Koçtepe Köyü sınırları içerisinde kurulu olan Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine ait Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi Bakanlığımızın 10/10/2005 tarihi ve 6353-57050 sayılı yazısı ile 03/05/2000 tarihinde ÇED Olumlu Kararı aldıktan sonra Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi 2003 yılında inşaat çalışmalarına başlamış ve 2004 Şubat ayında işletmeye alınmıştır.

14 adet İlçe Belediyesine ait atıklar bu tesiste bertaraf edilmektedir. 2022 yılına kadar yaklaşık 3 500 000 m3 atık depolayabilecek kapasitede ve 3 ayrı etaptan oluşacak olan tesis için 1. Etap sahadan 2. Etap sahaya geçilmiştir. Tesis II. Sınıf Düzenli Depolama niteliği taşımaktadır.

Bakanlığımızın 26.03.2010 tarihli ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 01.04.2010 tarihinde yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliği ile atıkların düzenli depolama yöntemi ile bertarafına ilişkin teknik, idari hususlar ve uyulması gereken genel kurallar belirlenmiş olup, 2011/13 sayılı Genelge gereğince Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine ait Düzenli Katı Atık Depolama Tesisinin mevcut durumunun tespiti için 1387 sayılı Valilik Olur’u ile komisyon oluşturulmuştur. Komisyon 20/02/2012 tarihinde yerinde inceleme yaparak taslak raporu oluşturmuştur. Kurum görüşleri tamamlandıktan sonra 2011/13 Genelgesi gereğince İnceleme Raporu hazırlanarak Bakanlığımız görüşüne sunulmuştur.

İlimizde Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine ait Koçtepe Mevkiinde bulunan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisine 2004 yılından itibaren evsel atık depolanmaya başlamıştır. Göller Bölgesi Belediyeler Birliği ve İl Özel İdaresi köylerin atıklarını bu tesise göndermektedir. 2015 Yılında toplam 7.833,85 ton çöp İl Özel İdaresi tarafından çöp depolama alanına getirilmiştir.

Göller Bölgesi Belediyeler Birliği Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi, Belediye atıkları ile tehlikesiz atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip 2. sınıf tesis sınıfına girmektedir. İl genelinde vahşi depolama yapılmaktadır. Sahanın ortalama topoğrafik yüksekliği 1050 m’dir. Isparta İl Merkezinden uzaklığı 20 km’dir. Alan Isparta İli Gönen İlçe Belediyesi Mücavir Alan sınırları dışında olup, en yakın yerleşim birimi olan Koçtepe Köyüne 1300 m mesafededir.

Depolama sahasında düzenli depolama yöntemi uygulanmaktadır. Katı atıklar kompaktörle sıkıştırıldıktan sonra her gün üzeri 5 cm’lik iki sıra halinde toplam 10 cm. lik toprak malzemesiyle günlük olarak örtülmektedir.Sızıntı suyunu toplamak için taban örtüsündeki 30 cm kalınlığındaki çakıl tabakasına yerleştirilen sızıntı suyu toplama boruları, ufak delikler vasıtasıyla drenaj tabakasında akan sızıntı suyunun toplanmasını sağlamaktadır.Bu borular çevrelerinin üçte ikisi kadar deliklidir. Sızıntı suyu boruları, 300 mm iç çaplı HDPE borulardır. Depolama sahasının güneydoğu köşesine doğru cazibe ile akmakta ve sızıntı suyu toplama havuzuna akmaktadır.Sızıntı suyu toplama havuzu olarak dip kısmından 2,5 mm kalınlıkta kaynak dikişle birleştirilen HDPE sentetik membranlarla yalıtılmış açık bir toprak havuz kullanılmaktadır. Havuzun üzerinin açık olması suyun buharlaşmasına imkan vermektedir. 32

Havuzda biriken sızıntı suyu vidanjörle çakilerek 9 km. uzaklıktaki kanalizasyon rögarına deşarj edilerek Isparta Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine verilmektedir.Tesiste girişte kontrol ünitesi tartım ünitesi, yağmur suları tahliye ünitesi, gaz tahliye bacaları bulunmaktadır. Şu an itibariyle 1. Lot dolmuş olup, 2. Lotta depolama devam etmektedir. Tesis etrafı tel çit ile çevrilmiş olup, tesiste sinek haşere oluşumuna karşı ilaçlama çalışmaları yapılmaktadır.

Kurulması planlanan ikinci Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi Yalvaç İlçesi Sücüllü Kasabası Karadedebağları Mevkiinde kurulması planlanan GEYAŞA-BİR (Gelendost- Yalvaç-Şarkikaraağaç ve Tüm Kasaba Belediyeleri Birliği)’ne ait olan Düzenli Katı Atık Depolama Entegre Tesisidir. 12.05.2007 tarih ve 12052 sayılı Bakanlar kurulu kararı ile Gelendost-Yalvaç-Şarkikaraağaç ve tüm kasaba belediyelerini kapsayan kısa adı GEYAŞA- BİR olan Birlik havzadaki katı atık problemine çözüm bulmak amacı ile kurulmuştur. 22.03.2011 tarihinde Bakanlığımız Çevresel Etki Değerlendirme Genel Müdürlüğünce “Entegre Katı Atık Bertaraf Tesisine” Çevresel Etkileri Olumlu kararı verilmiştir.Uygulama Projesi Nisan 2012’de Bakanlığımız tarafından onaylanmıştır. Henüz tesis planlama aşamasındadır.

Şekil C.8. GE-YA-ŞA Belediyeler Şekil C.9. Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine Birliğine ait Sücüllü Mevkii Katı Atık Ait Koçtepe Düzenli Katı Atık Depolama Entegre Düzenli Depolama Tesisi. Tesisi.

Çizelge C.23 Isparta İlinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri (Göller Bölgesi)

Büyükşehir/İl/İ Büyükşehir Nüfus Toplanan Ortalama Kişi Başına Transfer Atık Mevcut Belediye Atığı Yönetim Tesisi lçe Belediyesi/ Birlik Üretilen İstasyonu Yönetimi Belediye veya ise birliğe üye olan Katı Atık Miktarı Ortalama Katı (ton/gün) Varsa Hizmetlerini Birliğin Adı belediyeler Atık Miktarı Kim (kg/gün) Sayısı Yürütüyor? Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Düzenli Ön İşlem Yakma Düzensiz Depolama (Mekanik Depolama Ayırma/ Biyokurutma / Kompost/ Biyometaniza GÖLLER Isparta Belediyesi 235.456 235.456 245 260 1.040 1.104 Yok Belediye Var Yok syon) Yok Yok BÖLGESİ Isparta İl Özel ------Var Yok Yok Yok BELEDİYELE İdaresiEğirdir Belediyesi 32.756 32.756 22 23 0,67 0,7 Yok Belediye Var Yok Yok Yok R BİRLİĞİ Keçiborlu 14.051 14.051 8 8,2 0,57 0,58 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiSenirkent Belediyesi 12.318 12.318 1 1,1 0,08 0,09 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Sütçüler Belediyesi 11.070 11.070 1,62 1,7 0,14 0,15 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Gönen Belediyesi 7.412 7.412 0,66 0,7 0,08 0,09 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Uluborlu Belediyesi 7.099 7.099 4,2 4,4 0,59 0,6 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Atabey Belediyesi 5.616 5.616 Çöp Çöp - - Yok Belediye Var Yok Yok Yok Getirmiyor Getirmiyor Aksu Belediyesi 4.825 4.825 rÇöp Çöp - - Yok Belediye Var Yok Yok Yok Getirmiyor Getirmiyor Sav Belediyesi 3.560 3.560 3,02r 3,06 0,86 0,87 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Güneykent 2.085 2.085 1,4 1,43 0,67 0,68 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiSenir Belediyesi 2.083 2.083 0,25 0,25 0,12 0,12 Yok Belediye Var Yok Yok Yok B.Kabaca Belediyesi 6.685 6.685 0,03 0,03 0,0045 0,0045 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Kuleönü Belediyesi 2.083 2.083 0,45 0,45 0,21 0,21 Yok Belediye Var Yok Yok Yok İl Geneli 347.09 347.09 287,63 304,32 *Belediye(B), Özel Sektör(OS), Belediye Şirketi(BŞ) seçeneklerinden uygun olanın sembolünü yazınız. 34

C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları

Hafriyat alanı olarak Isparta Belediye Başkanlığına ait Gönen İlçesi koçtepe köyü Kanrı dersi mevkiinde 80.157,55 metrkarelik bir kısmı orman bir kısmı Belediye Başkanlığına ait tapulu arazi belirlenerek gerekli izinler alınmıştır.

C.3. Ambalaj Atıkları

İlimizde 2015 yılı içerisinde ambalaj ve ambalaj atıkları istatistik sonuçları aşağıda grafik ve çizelgelerde belirtilmektedir.

Çizelge C.24- Isparta İlinde 2015 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Ambalaj Bilgi Sistemi, 2016)

Ambalaj Üretilen Piyasaya Geri Geri Geri Gerçekleşen Cinsi Ambalaj Sürülen Kazanım Kazanılması Kazanılan Geri Kazanım Miktarı Ambalaj Oranları Gereken Miktar (Kg) Oranı (%) (Kg) Miktarı (%) Miktar (Kg) (Kg) Plastik 356.941 994.197 - 48 0 - Metal 0 164.758 - 48 0 - Kompozit 0 0 - - 0 - Kağıt- 0 2.429.168 - 48 0 - Karton Cam 0 37.695 - 48 0 - Ahşap 216.756 167.031 - 5 - Toplam 573.697 3.792.849 - - 0 -

İlde kayıt altına alınan 12 ambalaj üreticisi , 257 piyasaya süren işletme ve 1 adet Geri Dönüşüm Tesisi ile 1 adet Lisanslı Ambalaj Toplama Ayırma Tesisi bulunmakta olup 2012 ile 2015 yılları arasında sisteme kaydı yapılan firma sayılarının yıllara göre değişimi aşağıda verilmiştir.

Çizelge C.25 - Isparta İlinde Yıllara Göre Lisanslı Ambalaj Toplama Ayırma Tesisi Sayıları (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Ambalaj Bilgi Sistemi, 2016)

2012 2013 2014 2015

Piyasaya Ambalaj Piyasaya Ambalaj Piyasaya Ambalaj Piyasaya Ambalaj süren Üreticisi süren Üreticisi süren Üreticisi süren Üreticisi

118 2 131 4 131 4 257 12 120 135 135 269

Onaylı Ambalaj atık Yönetim Planı veren Isparta Belediyesi, Eğirdir Belediyesi, Yalvaç Belediyesi olmak üzere 3 adettir.

300

250

200

150 Kayıtlı Ekonomik İşletmeler

100

0 2012 2013 2014 2015

Şekil C.10- Isparta İlinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Bakanlığımız Atık Ambalaj Sistemi, 2016)

C.4. Tehlikeli Atıklar

İlimizde lisanslı Tehlikeli Atık Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisi bulunmamaktadır.

Tehlikeli Atık Miktarı (ton)

4000,000 3000,000 2000,000 1000,000 0,000 2015 2013 Geri Bertaraf 2013 Kazanım Tesis İçi Stok 2014 İhracat Toplam 2015

Geri Kazanım Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam 2013 404,139 540,203 0,670 9,675 0,000 954,687 2014 469,251 520,810 0,467 409,405 0,070 1399,536 2015 826,093 3656,000 0,000 2306,000 0,000 832,055

Şekil C.11- Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2016)

Çizelge C.26 - Isparta İlinde Atık İşleme Ve Miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

ATIK İŞLEME ATIK İŞLEME YÖNTEMİ ADI MİKTAR YÖNTEMİ KODU (kg) (R/D) R1 Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya başka şekillerde 18.921 kullanma R3 Solvent olarak kullanılmayan organik maddelerin ıslahı/geri dönüşümü 315 (kompost ve diğer biyolojik dönüşüm prosesleri dahil) R4 Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri dönüşümü, 27.308 R5 Diğer anorganik malzemelerin ıslahı/geri dönüşümü, 325 R9 Yağların yeniden rafine edilmesi veya diğer tekrar kullanımları, 20.283 R12 Atıkların R1 ila R11 arasındaki işlemlerden herhangi birine tabi 398.503 tutulmak üzere değişimi, R13 R1 ila R12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi 360.438 tutuluncaya kadar atıkların depolanması (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç) D5 Özel mühendislik gerektiren düzenli depolama (çevreden ve herbiri 380 ayrı olarak izole edilmiş ve örtülmüş hücresel depolama ve benzeri), D10 Yakma (Karada) 1.135 D1 ila D14 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi 2.141 D15 tutuluncaya kadar depolama (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç)

C.5. Atık Madeni Yağlar

140 Atık Motor Yağı (ton) 120 Atık Endüstriyel Yağ (Ton) 100 80 60 40 20 0 2013 2014 2015 Atık Motor Yağı (ton) 72,489 75,137 42,575 Atık Endüstriyel Yağ (Ton) 61,545 61,222 124,473

Şekil C.12 –Isparta İlinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

Çizelge C.27 – Isparta İlinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

Geri kazanım* Nihai bertaraf İhracat Stok Atık Minimizasyonu (ton) (ton) (ton) (ton) (Tesis İçi) (ton)

165,403 0,350 0 1,295 0

*Ek yakıt olarak kullanım dahildir.

İlimizde 1 adet Atık yağ geri kazanım tesisi bulunmaktadır.

C.6. Atık Pil ve Akümülatörler İlimizde Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında pil ve akümülatör üreticilerinin yetkilendirdiği kişi veya kuruluşların denetimi yapılmaktadır.İlimizde 2015 yılında 1444 kg atık pil, 14602 kg atık akülamötör olmak üzere toplam 16046 kg Atık YönetimimUygulaması üzerinden beyan yapılmıştır.

Çizelge C.28 –Isparta İlinde 2015 Yılında Toplanan Pil ve Akümülatörlerle İlgili Veriler (Atık Takip Sistemi, 2016)

ATIK PİL ve AKÜMÜLATÖRLER Geri kazanım Tesislerinde Atık Akümülatör Geçici İldeki Atık Akümülatör Toplanan Atık İşlenen Atık Akümülatör Depolama İzni Verilen Geri Kazanım Tesisleri Akümülatör Miktarı Depo Kapasitesi Miktarı (ton) Kapasite Sayı Miktarı (ton) % Sayısı (ton) (ton/yıl) 0 0 470,90 0 0 0 0 16 06 01*: Kurşunlu Akümülatörler için kullanılan atık kodu

500 400

ton) 300 200

Miktar( 100 0 1 2 3 Seri 2 438,65 386,37 470,9

Şekil C.13 –Isparta İlinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama Miktarı (ton) (Atık Takip Sistemi, 2016)

Çizelge C.29 –Isparta İlinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Atık Takip Sistemi, 2016)

2013 2014 2015 438650 386370 470900 16 06 01*: Kurşunlu Akümülatörler için kullanılan atık kodu

Çizelge C.30- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

2013 2014 2015 1272,90 2484,16 1444 Atık piller için kullanılan atık kodları: 16 06 02*, 16 06 03*, 16 06 04, 16 06 05

C.7. Bitkisel Atık Yağlar

“Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik” kapsamında, tesislerden 20.336 Kg bitkisel atık yağ toplanmış olup, İlimizde lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi ve lisanslı bitkisel atık yağ toplama aracı bulunmamaktadır.

Çizelge C.31 –Isparta ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

Toplanan Bitkisel Atık Yağ Lisans Alan Geri Kazanım Bitkisel Atık Yağ Ara Depolama Lisansı Verilen Miktarı (ton)&& Tesisi Tesis& Kullanılmış Kullanım Ömrü Kızartmalık Dolmuş Yağlar Kapasitesi Yağ Sayısı Sayısı Kapasitesi (ton) (20 01 25) (ton/yıl) (20 01 26*) 0 20,221 0,115 0 0 0

& Bitkisel atık yağlar için 6.6.2015 tarihinden önce verilen Bitkisel Atık Yağ Geçici Depolama İzinleri dahil && Atık Yönetim Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve tesis içi hariç olarak değerlendirilecektir.

C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL)

Çizelge C.32 –Isparta İlinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geçici Geri Bertaraf Geçici ÖTL Geri ÖTL Bertaraf Depolama Kazanılan Edilen Depolama Kazanım Tesisi Tesisi Alanlarındaki ÖTL ÖTL Alanı ÖTL Miktarı Miktarı Miktarı Hacmi Kapasitesi Kapasitesi Sayısı (ton) Sayısı (ton) Sayısı (ton) (m3) (ton/yıl) (ton/yıl) - - - - - 53,848 - - -

60,000 50,000 40,000 30,000 Geri Kazanım Tesisi 20,000 Çimento Fabrikası 10,000 0,000 2014 2015 Geri Kazanım Tesisi 45,130 53,848 Çimento Fabrikası 0,000 0,000

Şekil C.14 – Isparta İlinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

Çizelge C.33 – Isparta İlinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

2014 2015

Geri Kazanım Tesisi 45,130 53,848

Çimento Fabrikası 0,000 0,000

C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE)

Avrupa Birliği’nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. İlimizde bu kapsamda faaliyet gösteren tesis bulunmamaktadır.

C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar

“Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik” kapsamında İlimizde 2 adet ÖTA teslim yeri bulunmaktadır. İlimizde 403 araç 2015 yılında hurdaya ayrılmıştır.

Çizelge C.34 –Isparta İlinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrlan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2016)

Oluşturulan ÖTA Geçici Depolama ÖTA Teslim Alanı ÖTA İşleme Tesisi İşlenen ÖTA yerleri Miktarı (ton) Kapasitesi Kapasitesi Sayısı Sayısı Sayısı (ton/yıl) (ton/yıl) 2 0 0 0 0 0

C.11. Tehlikesiz Atıklar

2015 yılında İçdaş Çelik Enerji A.Ş. tesisine Tehlikesiz Atık Toplama Ayırma Belgesi verilmiştir. İlimizde toplam 5 adet Tehlikesiz Atık Toplama Ayırma Belgesi verilmiş tesis bulunmaktadır.

Sıra Belge No FİRMA ADI ADRESİ 1 2012-1 İSMAİL YEŞİLPINAR -YAVRU Petek Sanayi Altı Hurdacılar Sitesi 3351 Sk. No:21 HURDACILIK ISPARTA 2 2013-01 ÇETİNLER HURDACILIK - ORHAN Gül Sanayi Sitesi Bozanönü Yolu Hurdacılar Sitesi ÇETİN 31-L No:3/B ISPARTA 3 2014-01 YAŞAROĞULLARI HURDA METAL - Sanayi Mahallesi 3339 Sokak No:32 ISPARTA SAVAŞ DAĞTEKİN 4 2014-02 İLTERLER HURDACILIK - AHMET Gül Petek Sanayi Sitesi Altı 3323 Sok. Hurdacılar İLTER Sitesi No:2 ISPARTA 5 2015-1 İÇDAŞ ÇELİK ENERJİ TERSANE VE Afyon yolu 25.Km Gümüşgün İstasyoniçi Gönen/ ULAŞIM SAN. A.Ş. ISPARTA

Çizelge C.35 – Isparta İlinde 2015 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (Kaynak*, yıl)

YIL (2015) Geri ** Atık Geri Geri Bertaraf Atık Kodu Kazanım Bertaraf Bertaraf Miktarı Kazanım Kazanım Miktarı Miktarı %’ si Yöntemi (ton/yıl) %’ si Yöntemi (ton/yıl) (ton/yıl) 16.01.17 960,323 671,338 69,90 R12 0 0 - R12 0 0 - 17.04.05 84,050 56,230 66,90 R12 0 0 - 17.04.07 279,300 250,810 89,79 * İlde bulunan GFB/Lisanslı Atık İşleme Tesisleri’nin Atık Yönetim Uygulaması/Kütle Denge Raporları kullanılarak doldurulacaktır. 41

C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları

İlimizde demir çelik sektörü mevcut değildir.

C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül

İlimizde kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır.

C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları

İlimizde Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölge Müdürlüğünün Atıksu Arıtma Tesisinden çıkan çamurdan Müdürlüğümüz gözetimde numune alınarak TÜBİTAK-MAM Araştırma Merkezine gönderilmiştir.Çamurun özelliğine göre atık bertaraf ve/veya geri kazanım tesislerine gönderilecektir. Oluşan çamur Organize Sanayi Bölgesinin kendi alanında bekletilmektedir.

Isparta Deri İhtisas Organize Sanayi Bölge Müdürlüğünün Atıksu Arıtma Tesisinden çıkan çamurlar iki ayrı sızdırmasız beton ve üzeri kapalı çamur kurutma yataklarında biriktirilmektedir. Birinci alak kromlu hattın atık çamuru için diğeri ise genel-sülfürlü arıtmadan çıkan çamur olmak üzere iki ayrı depolama bulunmaktadır. Müdürlüğümüz gözetimde numune alınarak TÜBİTAK-MAM Araştırma Merkezine gönderilmiştir. Çamurun özelliğine göre atık bertaraf ve/veya geri kazanım tesislerine gönderilecektir.

C.12. Tıbbi Atıklar

İlimizde tıbbi atıkların sterilizasyonunun gerçekleştirildiği Koçtepe Köyü, Kağnıdere Mevkiinde bulunan ve Isparta Belediyesi adına Atık Çevre Teknolojileri İnş. San. Tic. A.Ş. tarafından işletilen Bakanlığımızca Lisanslandırılmış 1 adet Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi bulunmaktadır.İlimizde 1 adet lisanslı Tıbbi Atık Taşıma Aracı bulunmaktadır. Sağlık kuruluşlarından 2015 yılı içerisinde 604,710 ton tıbbi atığın sterilizasyonu gerçekleştirilmiştir.

Şekil C.15- Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi 42

Çizelge C.36– 2015 Yılında Isparta İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

Tıbbi Tıbbi Atık Bertaraf Tıbbi Toplanan Atık Taşıma Bertaraf Tesisi Atıkların tıbbi atık Yönetim Aracı Yöntemi Sterilizasyon/ Taşınması miktarı Planı Sayısı * Yakma İl/ilçe

Belediyesinin

Adı

Var

Yok

Özel Özel

Kamu Kamu

Tesisin

Yakma

ton/gün

Sterilizasyon

Bulunduğu İl

Belediyenin Yetkili Firmanın Isparta X X 1 1,50057 X Isparta Belediyesi Aksu Belediyesi X X 1 0,00055 X Isparta Atabey X X 1 0,00057 X Isparta Belediyesi Eğirdir X X 1 0,03091 X Isparta Belediyesi Gelendost X X 1 0,01352 X Isparta Belediyesi Gönen X X 1 0,00056 X Isparta Belediyesi Keçiborlu X X 1 0,00498 X Isparta Belediyesi Senirkent X X 1 0,00466 X Isparta Belediyesi Sütçüler X X 1 0,01128 X Isparta Belediyesi Şarkikaraağaç X X 1 0,02833 X Isparta Belediyesi Uluborlu X X 1 0,01324 X Isparta Belediyesi Yalvaç X X 1 0,04701 X Isparta Belediyesi Yenişarbademli X X 1 0,00058 X Isparta Belediyesi *Tıbbi atık taşıma aracı sayısı “adet” olarak belirtilecektir.

Çizelge C.37-Isparta İlinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

2011 2012 2013 2014 2015

Tıbbi Atık Miktarı 430,644 400,712 442,429 498,500 604,710 (ton)

C.13. Maden Atıkları

Madencilikte Proses Atıklarının Bertarafı ile ilgili olarak İl genelinde henüz çalışmalar tamamlanmamıştır.

Çizelge C.38–Isparta İlinde 2015 Yılında Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

Tesis Adı İşlenen Cevherin Atık Miktarı Bertaraf Depolama Adı (ton/yıl) Yöntemi sınıfı 2. sınıf Başer Maden Barit 213,55 Depolama depolama

C.14. Sonuç ve Değerlendirme

İlimizde atık yönetimi konusunda yapılan çalışmalarda arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurlarının bertarafı ve depolanması konusunda izinli tesisler olmaması ciddi sorunlar yaşanmaktadır. İçme ve kullanma suyu kaynaklarının ortasında yeralan İlimizin evsel atıksu arıtma tesisleri konusunda daha da ilerlemesi ve bir an önce belediyelerimizin arıtma tesislerini planlayıp işletmeye alması gerekmektedir.İlimizde bir adet katı atık düzenli depolama sahası mevcuttur.Belediyelerimizin kaynağında ayırma konusunda atık yönetim planlarını hazırlamaları ve planlarına uyumlu olarak çalışmaları, atık yükünü azaltmaları, oluşan atıklarını düzenli depolama alanına taşımaları ve gerekiyorsa katı atık transfer istasyonunu kurmaları gerekmektedir.

Kaynaklar

1- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ambalaj Atıkları Yazılım Portalı, 2016 2- Atık Yönetimi Uygulaması, 2016 3-Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016 4-Göller Bölgesi Belediyeler Birliği, 2016 5-Isparta Belediye Başkanlığı, Atık Çevre A.Ş. 2016

Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ

Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar

İlimizde “Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik” kapsamında alt ve üst seviye kuruluş olarak belirlenen kuruluşlara ait bilgiler tabloda verilmektedir.

Çizelge Ç.39 – Isparta İlinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (BEKRA,2016)

KURULUŞ SAYISI

Alt Seviye -

Üst Seviye 1

TOPLAM 1

Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme

SEVESO Bildirim Sistemine (BEKRA) toplam 26 adet firma giriş yapmış olup, 25 adet firma kapsam dışı , 1 adet firma Üst seviye kuruluşunda yer almaktadır.Ayrıca Üst Seviye Kuruluşu olan Aygaz firması Acil durum planı hazırlayarak Isparta Valiliğine sunmuştur.

Kaynaklar

- SEVESO Bildirim Sistemi (BEKRA,2016)

D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

D.1. Flora

Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı kategorisine giren Barla Dağı, Dedegöl Dağları Isparta, Eğirdir ve Kovada gölü arasında kalan bölgelerdir Bu alanlar “Endemik” bitki türleri açısından zengin olup, Kermes Meşesi (Quercus coccifera) ağırlıklı “ maki kuşağı” dağın güney, doğu ve kuzey taraflarında 870-1300 m arasında yer alır.

Bu kuşaktaki diğer odunsu bitkiler arasında Crataegus monogyna, Jasminium fruticans, Juniperus oxycedrus, Lonicera etrusca ve Palirus spina-christi sayılabilir. Dağın güneydoğusunda yer alan maki topluluğu, içerdiği zengin Cyclamen mirabile populasyonları nedeni ile önemlidir. Türkiye’ye endemik ve nadir C.mirabile’nin asıl yayılış alanı, batıda Büyük Menderes Nehri’nin aşağı çığırlarındaki alçak tepelerdir. Bu nedenle türün bu alandaki kopuk populasyonları çok önemlidir. Orman kuşağında Cedrus libani, Juniperus excelsa ve Pinus nigra ssp. pallasiana hakimdir. Dağın kuzey yamaçlarında geniş alanlar kaplar. Boylu ardıç (Juniperus excelsa) ve yer yer kokulu ardıç (Juniperus foetidissima) ile birlikte, 1000- 1450 m. arasında sert kireç taşları üzerinde açık orman toplulukları oluşturur.

Bu habitatta, lokal bir tür olan Carduus olympicus ssp. hypoleucus da yer alır. Cedrus libani, 1450-1800 m’ler arasında Pinus nigra ssp. pallasiana ile karışık topluluklar oluşturur. Bu alan sedir ağaçlarının Türkiye’nin batı bölümündeki yayılma alanının en kuzey noktalarından biri olması nedeniyle önemlidir. Saf Pinus nigra ssp. pallasiana toplulukları 1200-1800 m arasında yer alır. Bu kuşakta Centaurea cariensis ssp. maculiceps gibi nadir ve lokal bitkilere rastlanır.Subalpin kuşakta, yer yer adi ardıç (Juniperus communis ssp. nana) ağırlıklı bodur bitki toplulukları ve Valeriana oligantha gibi nadir bitki türleri yetişir. Alpin kuşakta,Acantholimon ulicinum- Onobrychis cornuta yastık formunda bitki topluluğu hakimdir. Bu kuşakta yer alan karakteristik bitkiler arasında, Cyclotrichum origanifolium ve Silene caryophylloides ssp. glandulosa sayılabilir. Ayrıca Asyneuma compactum ve Olymposciadum caespitosum gibi ülke çapında nadir bitki türleri de kayıtlıdır.

Bu alan, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri arasındaki sınırda yer alması nedeniyle, zengin bir floraya sahiptir. Türkiye’ye endemik 127 takson kayıtlıdır. Aethionema thesifolium ülkemizde yalnızca buraya özgüdür. Alanda ülke çapında nadir 27 takson bulunur. Bunlardan 6’sı buradan başka, yalnızca Doğu Ege Adaları’nda kayıtlıdır. Bu alan ayrıca, Dianthus erinaceus, Festuca punctoria ve Olymposciadum caespitosum gibi önemli taksonlar içerir. (Bekat, L., 2005).

Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Türler; Aethionema thesifolium (EN-V**), Olymposciadum caespitosum (EN-V), Cyclamen mirabile (EN-V).

Avrupa Ölçeğinde Tehlike Altındaki Türler; Alkanna phrygia (EN-R), Asperula nitida ssp.hirtella(RN-R), Astragalus gilvus (EN-R), Asyneuma compactum (EN-R), Campanulamacrostyla (EN-R), Dianthus erinaceus (EN-R*) ve diğer 18 tür.( Bu türler Isparta İli Endemik Bitki Listesinde yer almaktadır).

Isparta ili sınırları içerisinde yer alan “Dedegöl Dağları”dır. Beyşehir gölünün batısında yaklaşık 60 kmuzanan bir dağ silsilesidir. Bitki örtüsü, dağlılk göknar-sedir-çam ormanı(- 2000m.) ve ağaç sınırının üzerinde açık alpin mera, taşlık yamaç ve sarp kayalık bitki topluluklarından oluşur. Endemik bitkiler bakımından zengin florası, ülke çapında nadir 52 takson içerir. Bunlardan 6’sı birkaç istisna dışında, yalnızca Dedegöl Dağları’na özgüdür. Aubretia anamasica, Polygala pruinosa ssp. megaptera, Ranunculus gueneri, Geranium cinereum ssp. subcaulescens var. pisidicum, Sempervivum ispartae ve S. pisidicum.Orman bitki örtüsü genellikle 2000 m yüksekliğe kadar çıkar. Cedrus libani, Pinus nigra ssp. pallasiana ve Abies cilicica ssp. isaurica karışık orman vejetasyonunun başlıca ağaç türleridir. Bu iğne yapraklı ormanın açıklıklarında çalı ve mera vejetasyonu yer alır.Bu topluluklar, içerdikleri Delphinium gueneri, Cicer isauricum, Ranunculus gueneri, Sempervivum pisisicum,Verbascum adenocarpum ve V. sorgerae gibi ülke çapında nadir bitkiler bakımından önemlidir.

Bu dağ silsilesinin alçak kesimlerinde Kasımlar Köyü civarlarında, çok lokal olarak Pinus brutia (Kızılçam), Aksu Çayı ve Kapız Nehri boyunca uzanan düzlüklerde Platanus orientalis (Çınar) toplulukları göze çarpar. Kapız nehri kenarında, Avrupa-Sibirya floristik taksonlarından oluşan bir anklav gelişmiştir.Ağaç sınırının üzerindeki Subalpin kuşak bitki örtüsü, dağ step meraları ve boylu ardıç (Juniperus excelsa)- kokulu ardıç (J. foetidissima) ağırlıklı ardıç topluluklarından oluşur. Dağ silsilesininin en yüksek bölümlerini oluşturan açık dağ sırtlarında alpin mera, seyrek bitki örtüsü içeren taşılk zirve, sarp kireçtaşı kayalıkları ve çok geniş taşlık yamaç bitki topluluklarının bir mozaiği yer alır. 46

Alpin mera topluluklarında; Astragalus angustifolius, Acantholimon ssp., Daphne oleoides ve Onobrychis cornuta gibi yastık formunda dikenli bitkiler yaygındır. Silsilenin zirve bölümünde yetişen lokal ve nadir bitkiler arasında Aethionema subulatum, Asyneuma compactum, Cerastium macrantum, Galium sorgerae, Geranium cinereum ssp.subcaulescens, var. pisidicum, Lamium eriocephalum ssp. glandulosidens ve Vavilovia formosa sayılabilir.

Dedegöl Dağları florası, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinin arasındaki sınırda bulunmasının etkilerini taşır. Kapız Nehri’nin doğduğu yerdeki derin vadiler, nadir/ veya endemik bitkiler bakımından çok zengindir (Güner, A. 2005).

Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Türler;Acer hyrcanum ssp. sphaerocaryum (EN, V),

Avrupa Ölçeğinde Tehlike Altındaki Türler; 49 takson

Ulusal Ölçekte Tehlike Altındaki Türler;Amelanchier parviflora var. dentata (EN-R*) ve Micromeria cristata (EN-R) tehlike altındaki türlerdir (WWF-Türkiye, 2005).

Isparta ili sınırları içerisinde Eğreltiotları’ndan (Pteridophyta) 3 familya, 3 cinse ait 7 tür, Yarıaçık tohumlu bitkilerden (Gymnospermae) 2 familya ve 3 cinse ait 7 tür ve alttür, Tohumlu Bitkilerden (Angiospermae) 76 familya ait toplam 1566 tür ve alttür seviyesinde bitki tespit edilmiştir. Tıbbi önemi olan bitkilerin sayısı 64 (Tablo 2.92), ekonomik olanlar ise 103’dir (Tablo 2.93). Tespit edilen 301 Endemik bitkinin kategorileri ise şöyledir; 21 EN, 4 CR, 23 VU, 3 DD, 30 LR (cd), 38 LR (nt) ve 182 LR (lc)’dir.

D.2. Fauna

Isparta İli sınırları içinde ikiyaşamlılara, genelde göl, gölet gibi yoğun su bitkilerinin olan sazlık veya yoğun su bitkileri olan kısımlarda, ayrıca durgun akan veya göllenmiş suların yakınında veya orman içi nemli taşlık alanlarda rastlamak mümkündür. Yaşamları genelde suya bağımlıdır. Genelde ovipar (=Yumurta ile çoğalan omurgalılar) olan ikiyaşamlılar yumurtalarını suya bırakır veya su bitkilerine yapıştırırlar. Karada yaşayanlar bile üreme zamanı yumurtalarını suya bırakırlar. Sınıf olarak başlıca omurgasız avcılarıdır. Besinlerini sudaki böcek ve larvalar, karada ise genelde uçan böcekler, solucan ve yumuşakçalar oluşturur. Sularda başkalaşım geçiren larvalar ise algler ve planktonlarla beslenir. İkiyaşamlıların omurgasızlarla beslenmesi miktar olarak şaşılacak boyutlardadır. Yapılan çalışmalar sonunda bir göletteki yaklaşık bin kurbağanın yılda çoğunluğu böcek olan 4,8 milyon adet omurgasız tükettiği belirlenmiştir. Başlıca düşmanları arasında su kuşları, bazı yırtıcı kuşlar, su kaplumbağaları, yılanlar ve bazı memeli hayvanlar sayılabilir. Sudaki larvalar ise küçük balıkların, su yılanlarının ve bazı böceklerin larvaları tarafından besin olarak alınır.

Son yıllarda sulak alanlardaki kirlilik ve bu alanların hızla azalması, sucul ortamlara değişik balık türlerinin atılması ikiyaşamlıların populasyon yoğunluğunda önemli azalmalara neden olmaktadır.Isparta İli sınırları içinde sürüngenlere orman içi taşlık, kayalık alanlarda, güneş görebilen gazelli alanlarda, su ve su kaynağı kenarlarında, orman içi açık ve çalılık alanlarda, orman bitimindeki açık alanlardaki çalılık ve taşlık alanlarda, tarla, bağ gibi kültür alanlarıyla yerleşim alanlarında rastlanabilir. Genellikle ovipar (=Yumurta ile çoğalan omurgalılar) olan sürüngenler yumurtalarını toprak içine, çürümekte olan ağaç veya yaprak, dal gibi ağaç döküntüleri altına, güneş gören taşların altına, kazılan toprak içine bırakırlar. 47

Sürüngenlerde metamorfoz görülmediğinden çıkan yavrular erginin bir minyatürü olup hemen besin aramaya başlarlar. Genelde etçil olduklarından besinlerini canlı ikiyaşamlılar, solucan, kemirici, balık, çeşitli larva ve böcekler, kendi hemcinsleri oluşturur. Karada yaşayan bazı kertenkele ve kaplumbağalar ise bitkilerin yaprak çiçek gibi kısımlarıyla beslenirler.

Yırtıcı kuşların çoğu, baykuş, karga, leylek gibi kuşlar, bazı balıklar, sansar, tilki, porsuk, çakal, kirpi, köpek gibi memeli hayvanlar başlıca düşmanlarıdır. Bunlar sürüngenleri besin olarak alırlar. Diğer düşmanlarının başında kendi hemcinsleri gelir.

Isparta İli sınırları içinde sürüngen türlerine yönelik spesifik kapsamlı çalışmalar bulunmamaktadır. Bu nedenle türlerin tespitinde öncelikle literatür bulguları ele alınmış ve bir tablo halinde verilmiştir.

Kuşlara su kenarları, sık veya seyrek ağaçlık alanlar, çalılıklar, orman sınırı dışındaki açık alanlar, bahçe ve tarla gibi her çeşit habitatta rastlamak mümkündür. Kuşların tümü ovipar (=Yumurta ile çoğalan omurgalılar) olduğundan habitatlarındaki ağaçların üzerine veya topraktaki oyuklara yuva yaparak yumurtalarını buraya bırakırlar. İlkbahar ve sonbahar başlarında Türkiye kuş göçlerinin yolu üzerinde olduğundan bu mevsimlerde habitatlardaki kuşların tür sayısı artar. Göçmen kuşların bir kısmı bölgede kaldığından yaz mevsimindeki tür sayısı da kışa nazaran daha fazladır.

Isparta ili sınırları içinde memelilere seyrek ve sık ağaçlık alanlarda, çalılıklarda, taban florası zengin orman altında, orman içi su kenarlarındaki ağaçsılar, çalılıklar ve bunların kökleri arasında, yine orman içi taşlık, büyük kayalık, mağara, oyuk ve çürümekte olan ağaç veya döküntülerinin arasında, bataklık ve ağaç sınırının dışındaki açık alanlarda, kültür alanlarına yakın yerlerde, yerleşim alanlarında rastlanabilir. Isparta ili oldukça zengin memeli türlerine sahiptir. Ancak bunlardan bazı türler, geniş bir yaşama alanına sahip olmaları, ayrıca göç etmeleri nedeniyle devamlı il sınırları içinde rastlamak mümkün olmayabilir.

Memelilerin bir kısmı böcek, solucan, topraktaki larva gibi canlılarla (Erinaceidae, Soricidae), bir kısmı tohum, meyve, kök, yumru, yaprak ve bitki filizleri gibi bitkisel besinlerle (Leporidae, Sciuridae, Cricitedae, Spalacidae, Gliridae, Muridae, Cervidae), bir kısmı etle (Canidae, Mustelidae), bir kısmı ise her türlü besinle (Suidae, Ursidae) beslenirler. Vivipar (=Doğurarak üreyenler omurgalılar) olan memeliler değişik zaman ve sayıda doğum yaparlar.

D.3. Ormanlar ve Milli Parklar

İlimizde bulunan orman alanları;

Kermes Meşesi Ormanları (Q. coccifera); 800-1300m.’ler arasında dağılım gösterir (Barla dağı). Kermes Meşesi (Quercus coccifera) ağırlıklı “ maki kuşağı” dağın güney, doğu ve kuzey taraflarında 870-1300 m. arasında yer alır. Bu kuşaktaki diğer odunsu bitkiler arasında Crataegus monogyna, Jasminium fruticans, Juniperus oxycedrus, Lonicera etrusca ve Palirus spina-christi sayılabilir.

Kasnak Meşesi Ormanları(Quercus vulcanica); Isparta-Eğirdir ve Kovada gölünün arasında kalan bölgelerde 1350-1500 m’ler arasında yayılış gösterir. Quercus vulcanica, Gökbelenköy civarında oldukça saf topluluklar oluşturur.

Sedir (Cedrus libani) Ormanları; Barla Dağı’nda Cedrus libani, 1450-1800m’ler arasında Pinus nigra ssp. pallasiana ile karışık topluluklar oluşturur. Dedegöl Dağları’nda Sedir, Karaçam(Pinus nigra ssp. pallasiana) ve Göknar (Abies cilicica ssp. isaurica) ilekarışık orman vejetasyonunun başlıca ağaç türleridir. Bu iğne yapraklı ormanın açıklıklarında çalı ve mera vejetasyonu yer alır. Isparta-Eğirdir ve Kovada Gölü’nün arasında kalan bölgelerde 1500m’den sonra Göknar, meşe ve karaçam ile karışık topluluklar oluşturur.

Göknar (Abies cilicica ssp. isaurica) Ormanları; Dedegöl dağlarında Göknar,Karaçam ve Sedir ile birlikte 2000m.’lere kadar çıkar. Isparta-Eğirdir ve Kovada gölünün arasında kalan bölgelerde 1500m’den sonra Sedir, meşe ve karaçam ile karışık topluluklar oluşturur.

Ardıç Ormanları; Barla Dağı’nda, Boylu ardıç (Juniperus excelsa) yer yer kokulu ardıç (Juniperus foetidissima) ile birlikte, 1000-1450 m arasında sert kireç taşları üzerinde açık orman toplulukları oluşturur. Dedegöl dağların da ağaç sınırının üzerindeki Subalpin kuşak bitki örtüsü, dağ step meraları ve boylu ardıç (Juniperus excelsa)- kokulu ardıç (J. foetidissima) ağırlıklı ardıç topluluklarından oluşur.

Karaçam (Pinus nigra ssp. pallasiana) Ormanları; Barla Dağı’nda Karaçam, 1450-1800 m’ler arasındaSedir ile karışık topluluklar oluşturur. Dedegöl dağlarında Karaçam, Sedir ve Göknar ( Abies cilicica ssp. isaurica)ile karışık orman vejetasyonunun başlıca ağaç türleridir. Isparta-Eğirdir ve Kovada Gölü’nün arasında kalan bölgelerde 1500 m’den sonra Göknar, meşe ve sedir ile karışık topluluklar oluşturur.

Orman bitki örtüsü,Barla Dağı’nda alçak kesimler başta olmak üzere, aşırı otlatma ve doğal habitatların tarım alanlarına dönüştürülmesi nedeniyle bozulmaktadır. Dedegöl dağlarındaki orman bitki örtüsü sürekli kesim ve otlatma nedenleri ile giderek azalmakta ve kendini yenileme olanağı bulamamaktadır. Isparta, Eğirdir ve Kovada Gölü arasında kalan bölgede aşırı otlatma ve kaçak kesimler bitki örtüsüne sürekli zarar vermektedir.

İlimizde bulunan milli park alanları;

Kovada Milli Parkı ; Eğirdir ve Sütçüler sınırları içerisinde 6534,0 Ha. (4722.0 Ha. Orman Alanı) (810,5 Ha. Göl Alanı) (1001.5 Ha. Ziraat arazisi) alana sahiptir. 1970’te milli park olarak ilan edilmiştir. 23.06.2008 tarihinde Uzun Devreli Gelişim Planı (UDGP) onaylanmıştır. Eğirdir İlçesine; Kırıntı, Yuvalı, Serpil, Yukarıgökdere, Akbelenli köyleri, Sütçüler Karadiken köylerinin tamamı veya bir kısmı bağlıdır.

Şekil D.16- Kovada Milli Parkından bir görüntü ve Haritası

Kızıldağ Milli Parkı ;İlimiz ve Konya ili sınırları içerisinde Şarkikararağaç, Yenişarbademli ve Kurucuova ilçe sınırlarında bulunan parkın alanı 59.600 Ha. (Orman: 25.500 Ha,Açıklık: 17.356 Ha.,Göl :16.744 Ha) olup, 20.02.1993tarihinde Milli Park Alanı olarak ilan edilmiştir. 16.06.2008 tarihinde Uzun Devreli Gelişim Planı (UDGP) onaylanmıştır.Kızıldağ Milli Parkı sınırları içerisinde 2 ilçe (Şarkîkaraağaç-Yenişarbademli) ve 13 köy yerleşimi (Gölkonak, Gedikli, Sarıkabalı, Belceğiz, Armutlu, Karayaka, Kıyakdede, Yassıbel, Beyköy, Çeltek, Yeniköy, Çaltı, Fakılar) bulunmaktadır. Kızıldağ milli parkının Yenişarbademli bölümünde Pınargözü Mağarası bulunmaktadır.

Şekil D.17- Kızıldağ Milli Parkı bir görüntü ve Haritası

D.4. Çayır ve Mera

İlimizdeki arazi dağılımının %1,96’sı, toplam 17.503 hektarı çayır ve mera alanlarından oluşmakta iken bu oran 2015 yılında 17.446,7 ha alana düşmüştür.

D.5. Sulak Alanlar

İlimizde 5 adet Sulak Alan bulunmaktadır.

Çizelge D.40-Isparta İlinde Bulunan Sulak Alan Listesi (Orman ve Su İşleri 6. Bölge Müdürlüğü, 2016)

Sıra No: İSİM ALANI (Hektar) 1 Eğirdir Gölü 48.700 2 Gölcük Gölü 76 3 Kovada Gölü 900 4 Beyşehir Gölü 65.600 5 Karagöl 0,25

D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları

Adı: Yazılı Kanyon Tabiat Parkı Kuruluşu: 05.09.1989 Alanı: 600 ha. Konumu: Batı Akdeniz Bölgesinde, Isparta İli, Sütçüler İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Ulaşım: Isparta İline 80 km. Antalya iline 130 km. mesafededir. Kaynak Değerleri: Bitki örtüsü, yaban hayatı çeşitliliği ve eşsiz manzara güzelliği bölgenin kaynak değerleri oluşturur. Sahada adını Tabiat Parkına veren, henüz araştırması yapılmamış arkeolojik değeri olan bir yazıt bulunmaktadır. Konaklama ve Tesisler: Alan içerisinde konaklama tesisi bulunmamaktadır.

Şekil D.18 Yazılı Kanyon Tabiat Parkı

İlçesi: Eğirdir Adı: Kasnak Meşesi Tabiat Koruma Alanı Köyü:Yukarıgökdere İlantarihi:1987 Alanı: 1300,0 Ha. (Tamamı orman) Kaynak Değerleri Jeolojik Yapı: İkinci zaman ait gri renkli kalker ana kayadan ve bunların ayrışmalarından oluşmuş kolliviyal depolar hâkim bulunmaktadır. Arazi genel hatları ile çok arızalı ve taşlıdır. Fauna: Kurt, çakal, vaşak, yaban domuzu, tavşan, tilki gibi memeliler, Kartal, şahin, doğan, keklik, karatavuk, ardıç kuşu gibi çok bilinen türlerin yanında, SDÜ Orman Fakültesince yapılan bir araştırmaya göre 27 kuş türü tespit edilmiştir. Flora: Sahada florastik analiz yapılmış ve 218 bitki türü tespit edilmiştir. Saha flora yönünden çok zengin olup, dağ ve step bitkilerinin tamamına yakını bulunmaktadır. Bu özellikleri sebebi ile adeta bir arberatumdur. Sahaya adını veren ve ülkemizdeki en yaşlı,en geniş sahada yayılış gösteren Kasnak meşesi (Quercus vulcanica L.) nin yanında; saçlı- Makedonya-mazı meşeleri, sedir, karaçam, torosgöknarı, katran-kokar-boylu ardıç türleri, akçaağaç, dişbudak türleri bulunmaktadır. Kültürel ve Arkeolojik Değerler: Kasnak meşesinin odun yapısının özelliklerinden dolayı, kasnak, çamaşır teknesi ve fıçı imalatın da kullanılmıştır. Bu özelliği onun tahrip olmasına sebep D.3.olduysa da odununun yakacak değerinin az olması da aşırı tahribinin önüne geçmiştir. Ulaşım: Isparta’ya 69 Km. Eğirdir’e 32 Km dir.

Şekil D.19 Eğirdir, Yukarı Gökdere Bölgesi, Kasnak Meşe ağaçlarının yetiştiği alan

Çizelge D.41 İlimizde tabiat anıtı statüsüne sahip anıt ağaç listesi. (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri 6. Bölge müdürlüğü, 2016) Sıra Adı İli İlçesi Yaş Boy Çap Çevre Tescil no (m) (cm) (cm) tarihi 1 Barla Sediri Isparta Senirkent 320 15 190 570 1994 2 Ulu Ardıç Isparta Sütçüler 1000 27 250 785 1999 3 Çatalçam Isparta Sütçüler 650-700 22 188 590 1995 4 Anadolu Isparta Sütçüler 190 12 100 314 2002 Kestanesi 5 Boylu Ardıç Isparta Sütçüler 450 16 150 471 2002 6 Yaz Ihlamuru Isparta Sütçüler 320 10 108 399 2002 7 Toros Sediri Isparta Senirkent 740 22 172 540 2002 8 Ana Sedir Isparta Senirkent 614 20 216 680 2002 9 Toros Sediri Isparta Senirkent 655 20 216 680 2002 10 Toros Sediri Isparta Senirkent 682 22 184 580 2002 11 Boylu Ardıç Isparta Uluborlu 500 13 202 634 2002 12 Doğu Çınarı Isparta Eğirdir - 21 310 973 2002 13 Doğu Çınarı Isparta Eğirdir 200 12 190 597 2002

ARKEOLOJİK SİT

AKSU Zindan Deresi Mevkii, Zindan Mağarası, I. Derece Arkeolojik Sit 22.05.1990/0763 (Ant.K.K.) Eurynedon Açıkhava tapınağı ve Roma Tabiat Varlığı Köprüsünün bulunduğu alan

Şekil D.20 Aksu Beldesi Zindan Mağarası

TABİAT VARLIĞI SÜTÇÜLER Sütçüler, Kesme Beldesi, Kuzini Mağarası Tabiat Varlığı 19.10.2009/3506 (Ant.K.B.K.)

KÜLTÜR ve TABİAT VARLIĞI EĞİRDİR Eğirdir, Sarıidris Beldesi, İnönü Mağarası Kültür ve Tabiat Varlığı 19.04.2010/3971 (Ant.K.B.K.) ve Çevresi, 27.12.2010/4710 (Ant.K.B.K.)

TABİAT VARLIKLARI ANIT AĞAÇLAR (25 )

ISPARTA-MERKEZ 2426 Sokak ile 117. Cd. köşesinde Kestane Ağacı (1 adet) 13.05.1977/0548 (G.E.E.A.Y.K. ) Çınar Ağaçları (3 adet) 10.11.2006/1300 (Ant.K.B.K.) Çayboyu mevkiindeki tarihi Çınar Ağacı (1 adet) 21.08.2008/5551 (Ant.K.B.K.)

ISPARTA-SAV BELDESİ 4402 parseldeki Çınar Ağacı (1 adet) 23.02.2011/4889 (Ant.K.B.K.)

EĞİRDİR Yeşilada’da Çınar Ağacı (1 adet) 19.04.2010/3969 (Ant.K.B.K.)

1- Dündar Bey Medresesi önünde, 2 Tane Çınar (2 adet) 19.04.2010/3969 (Ant.K.B.K.) 2- Baba Sultan Türbesi yanında ve Dündar Ağacı Bey Medresesi karşısında Barla Merkez Çınar (4 adet) 22.7.1997/3419 (Ant.K.B.K.) 1- Barla Merkez Başmahallede, 2- Barla Merkez Akmescit Sokakta, 3- Barla Merkez Göçeripaşa Camii Yanı, 4- Barla Merkez Said Nursi Sokakta

Şekil D.21 Eğirdir Yeşilada Anıt Ağaç Şekil D.22 Eğirdir Anıt Ağaç

SENİRKENT Garipköyü, Kapıderesi Mevkiindeki Sedir Ağaçları (3 adet) 17.05.2000/4604 (Ant.K.K.)

ŞARKİKARAAĞAÇ 1- Eski Hükümet Konağı önünde Çınar Ağacı (2 adet) 20.02.2009/2974 (Ant.K.B.K.) 2- Cami-i Kebir’in güneybatı köşesinde

ULUBORLU Kösehasan Mahallesi, Tavşan Tepe Ardıç Ağacı (1 adet) 23.02.2011/4890 (Ant.K.B.K.) Mevkii, 291 ada 6 parselde

YALVAÇ Yalvaç merkezde bulunan Çınar Ağaçları (2 adet) 11.05.1992/1401 (Ant.K.K.) Yalvaç merkezde Çınar Ağacı (1 adet) 27.09.2007/1865 (Ant.K.B.K.) 09.11.2007/1979 (Ant.K.B.K.) Sücüllü Beldesi, 6537-6538 parsellerde Meşe Ağacı (1 adet) 19.04.2010/3977 (Ant.K.B.K.)

Şekil D.23 Yalvaç Anıt Ağaç

YENİŞARBADEMLİ Kızıldağ Milli Parkı Kasnaklı Mevkiinde Kasnak Meşeleri (5 adet) 17.08.2000/4689 (Ant.K.K.)

D.7. Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar 1- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016 2- Orman Bölge Müdürlüğü, Isparta,2016 3- Orman Su İşleri 6. Bölge Müdürlüğü, Isparta Şube Müdürlüğü, 2016

E. ARAZİ KULLANIMI

E.1. Arazi Kullanım Verileri

İlimize ait arazi kullanım durumu ele alındığında tarım arazileri, ormanlar, çayır/mera, su kütleleri, yerleşim yerleri ve yapay alanlar aşağıdaki grafikte gösterilmektedir.

Çizelge E.42- 2015 Yılı Isparta İlinde Arazi Kullanımı Miktarı (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2016)

ARAZİNİN CİNSİ ALANI (Ha) % Tarım Arazisi 251.282 28,13 Orman Arazisi 379.168 42,4 Çayır Mera Arazisi 17.446,7 2,0 Su Yüzeyi (Göl-baraj-gölet) 70.156 7,9 Diğer Arazi 172,254 19,6 T O P L A M 893.307 100

Diğer Tarım Su Yüzeyi Çayır ,Mera Orman

20% 42%

28%

Şekil E.24 Isparta İlinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015)

Çizelge E.2– 2015 Yılı için Isparta İlinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması(Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2016)

Arazi SINIFI Alanı (ha) (%) 1. Sınıf Araziler 49,712 6 2. Sınıf Araziler 70,362 8,6 3. Sınıf Araziler 40,055 4,9 4. Sınıf Araziler 37,378 4,6 5. Sınıf Araziler 2,398 0,3 6. Sınıf Araziler 69,777 8,5 7. Sınıf Araziler 400,195 48,9 8. Sınıf Araziler 148,997 18,2 TOPLAM 818,874 100

E.2. Mekânsal Planlama ÖRNEK

E.2.1. Çevre düzeni planı

1/100.000 ölçekli Isparta – Antalya – Burdur Çevre düzeni planı 23.03.2015 tarihinde Bakanlığımızca onaylanmıştır.

Şekil E.25 - Çevre Düzeni Planı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2016)

E.3. Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar 1-Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016 2- Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2016

F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ

F.1. ÇED İşlemleri

Çizelge F.44 – İlimizde Bakanlık Merkez ve ÇŞİM tarafından 2014 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre Şehircilik İl Müdürlüğü e-çed sistemi, 2016)

Karar Maden Enerji Sanayi Tarım- Atık- Ulaşım- Turizm- TOPLAM Gıda Kimya Kıyı Konut ÇED Gerekli 30 5 1 3 2 - 1 42 Değildir ÇED Gereklidir 6 ------6 ÇED Olumlu - - - - 1 - - 1 Kararı

100%

Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık -Kimya Ulaşım-Kıyı

Şekil F.26– Isparta İlinde 2015 Yılı ÇED Gerekli Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı( Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

5% 0% 2% 7% 2% Maden 12% Enerji

72% Sanayi

Tarım- Gıda Atık- Kimya

Şekil F.27– Isparta İlinde 2015 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı( Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri

Yönetmelik kapsamında reddedilen geçici faaliyet başvurusu, rededilen Çevre İzni ve reddedilen Çevre İzni ve Lisans Belgesi başvurusu yoktur. 58

Çizelge F.45 – Isparta İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü e-izin Sistemi, 2016 )

EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi 0 19 19 Çevre İzni Belgesi 0 23 23 Çevre İzni ve Lisans Belgesi 1 0 1 TOPLAM 1 42 43

0% Madde depolama 4% 4% 4% 0% doldurma 13% Diğer 18% 0% 0% Atık

57% Enerji

Madencilik

Şekil F.28 – Isparta İlinde 2015 Yılında Verilen Çevre izni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

% 100

Arındırma işleme Ara Depolama Bertaraf Geri Kazanım

Şekil F.29 – Isparta ilinde 2015 Yılında Verilen Lisans Konuları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) F.3. Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar

1-Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, E-ÇED Sistemi 2016

G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI

G.1. Çevre Denetimleri

Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde İl Müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise;

1. izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, 2. yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, 3. kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), 4. mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, 5. Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, 6. ihbar veya şikâyet sonrasında 7. ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir.

Çizelge G.46 – Isparta İlinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

sallar

mler

İzin

Atık

ÇED

Hava

Deşarjı

Toprak

Birleşik Toplam

Gürültü

Derin Deniz

Kimya

Deneti Planlı denetimler 32 56 17 5 64 - 18 - 22 - 214 Ani (plansız) - 55 15 - 41 - 13 - 40 - 164 denetimler Genel toplam 32 111 32 5 105 - 31 - 62 - 378

Birleşik

0% Hava 0% 9% Su 10% 15% 0% Toprak 26% Atık 30% 8% Kimyasallar Gürültü

2% Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin

Şekil G.30- Isparta İlinde 2015 ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) 60

Birleşik 0% 0% Hava Su 24% 34% 0% Toprak 8% Atık 9% 25% Kimyasallar 0% Gürültü 0% Derin Deniz Deşarjı Çed İzin

Şekil G.31 –Isparta İlinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

Planlı Ani Denetimler Denetimler

%100

100%

Şekil G.32– Isparta İlinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

Birleşik 0% Hava 0% 16% 9% 8% Su 29% 0% Toprak Atık 28% 9% Kimyasallar Gürültü 1% Derin Deniz Deşarjı

Şekil G.33– Isparta İlinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) 61

G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi

Çizelge G.47 – İlimizde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015 )

Şikâyetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 111 32 5 105 - 31 62 346 Denetimle sonuçlanan 111 32 5 105 - 31 62 346 şikâyet sayısı Şikâyetleri - denetimle %100 %100 %100 %100 %100 - %100 sonuçlanma %

Hava 18% 32% Su 9% Toprak 0% Atık 9% 30% Kimyasallar Gürültü

2% ÇED

Şekil G.34 – Isparta ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı ( Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

G.3. İdari Yaptırımlar

Çizelge G.48 –Isparta İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015)

Atık

ÇED

Hava

Diğer

Toprak

Gürültü

imyasallar

TOPLAM

K Ceza Miktarı 48.256 93.007 - 150.829 - - 82.997 450.143 918.234 (TL) Uygulanan Ceza 2 1 - 8 - - 4 14 29 Sayısı

6% 11% Hava 0% Su Toprak 18% 55% Atık Kimyasallar 10% Gürültü 0% ÇED 0% Diğer

Şekil G.35 –Isparta İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları

İlimizde 2015 yılında Madencilik faaliyetinde 7 Adet Firmaya durdurma/kapatma kararı verilmiştir.

G.5. Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar 1-Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015

H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ

İlimizde İl Müdürlüğümüz tarafından aşağıda yeralan Eğitim Kurumlarındaki öğrenciler ile Sağlık kuruluşlarında görev yapan personele çevre ve atıklar konusunda bilgilendirme yapılmıştır.

Eğitim Tarihi Eğitim Konusu Eğitimin Verildiği Yer Sayı Katılım Belgesi

22/01/2015 Atık Yönetimi Ülkü İlkokulu - 200

24/03/2015 Atık Yönetimi Doğa Koleji - 350 Şehit Ali İhsan Kalmaz 12/04/2016 Ambalaj Atıkları,atık piller - - Anadolu Lisesi 14/04/2015 Tıbbi Atık Yönetimi Sağlık Kuruluşları 91 91 Mesleki ve Teknik Anadolu 22/04/2016 Ambalaj Atıkları,atık piller - - Lisesi

Ülkü İlkokulu Doğa Koleji

Mesleki ve Teknik Ana. Lisesi Şehit AliİhsanKalmaz Ana. Lisesi 64

Sağlık Kuruluşlarına verilen Tibbi Atık Eğitimi

5 HAZİRAN DÜNYA ÇEVRE GÜNÜ KUTLAMALARI

5 Haziran Dünya Çevre Günü tüm yurtta olduğu gibi İlimizde de çeşitli etkinliklerle kutlanmıştır. Saat 09:45’te Sayın Vali Yardımcımız B. Sıtkı HANLIOĞLU makamında ziyaret edilmiştir.

5 Haziran Cuma günü saat 10:00’da Valiliğimiz Atatürk Anıtının önünde çelenk koyma töreni yapılmıştır.

Saat 14:00’te İl Müdürlüğümüzün katkılarıyla TED Isparta Koleji’nde 5 Haziran Dünya Çevre Günü kutlamaları gerçekleştirilmiştir.

Programa katılan öğrencilere Bakanlığımız logolu şapka ve tişörtler dağıtılmıştır.

Fotoğrafçılık kulübü öğrencileri tarafından ‘Yaşanabilir Şehir, Marka Şehir Isparta’ konulu fotoğraf yarışması düzenlenmiştir. 66

Öğrenciler tarafından atıklar konulu resim sergisi yapılmıştır.

Öğrenciler, Çevre konulu afişler hazırlamışlardır.

Öğrenciler tarafından atık standadı oluşturulmuştur.

Fotoğraf, kompozisyon, resim yarışmalarında dereceye giren öğrencilere ödülleri verilmiştir.

İl Müdürümüz İlker YAVUZ, 5 Haziran Dünya Çevre Gününde düzenledikleri etkinlikler nedeniyle Isparta TED Koleji Müdürü Hüseyin Avni ŞATAF’a hediyesini takdim etmiştir.

5 Haziran’da gerçekleştirilen bu etkinlikler; çevrenin ve doğal kaynakların korunması, kirliliğin önlenmesi, koruma-kullanma dengesinin sürdürülebilmesi için öğrencilerde farkındalık yaratarak temiz bir çevrede yaşama hakkının oluşturulabilmesi için yapılmış faaliyetlerdir.

I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1.GENEL

1.1.NÜFUS

NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2013 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km2) Durum ve eğilimler;

Yıllar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nüfus 419.845 407.463 420.796 448.298 411.245 416.663 417.774 418.780 421.766 (Kişi) Nüfus - -2,95 3,27 6,54 -8,27 1,32 0,27 0,24 0,71 Artış Hızı (%) Kaynak: TÜİK,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar; Isparta nüfusu 2015 yılında 421.766'dır. Nüfusun 210.152 erkek ve 211.614 kadından oluşmaktadır. Yüzde olarak ise % 49,83 erkek, %50,17 kadındır. Yüzölçümü 8.913 km2 olan Isparta ilinde kilometrekareye 47 insan düşmektedir.Isparta nüfus yoğunluğu 47/km2'dir.İldeki nüfus artış hızı 2008 yılında % -2,95 iken 2015 yılında bu oran % 0,71 olmuştur.2007-2015 Yılları arasında nüfus artış hızında dalgalanmalar görülmektedir.Buna rağmen 2015 yılında toplam nüfus artmıştır. Nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması, bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir.

NÜFUS GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde yıllara göre kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması. Durum ve eğilimler: İl ve İlçe Merkezleri (%) Belde ve Köyler (%) 2011 67,4 32,6 2012 68 32 2013 69,2 30,8 2015 71,19 28,81 Kaynak: TÜİK,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;Ülkemizde 1990 yılında %59,01 olan kentsel nüfus oranı 2015 yılında % 92,1 yükselmiştir. Isparta İlinde 2011 yılında Kentsel nüfus oranı % 67,4 iken , 2015 yılında % 71,19’a yükselmiştir Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır. 69

1.2.SANAYİ

SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Sanayi İl Müdürlükleri, İl Sanayi Odası Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yeralan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; Isparta ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 437’dir.Isparta Deri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi toplamda 63,25 hektarlık bir alan kurulmuştur. Toplamda 118 parseldir, 2 etaptan oluşmaktadır. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi 252 hektarlık bir alanda 78 parsel olarak kurulmuştur. 13 adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Isparta ilinde bulunan sanayi işletmelerinin %56’sı mikro ölçekli, %37’si küçük ölçekli, %5’i orta ölçekli, %2’si büyük ölçekli işletmelerdir.

Isparta ilinde bulunan sanayi işletmelerinin sektörel dağılımına bakıldığında; %21’lik bir oran ile gıda ürünlerinin imalatı sektörü, % 18 Diğer madencilik ve taşocakçılığı % 12 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç), % 9 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, % 7 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı, % 5 Tekstil ürünleri imalatı, % 5 Deri ile ilgili ürünlerin imalatı, % 5 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizatı hariç), % 4 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı, % 4 Mobilya imalatı, % 3 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı, % 2 Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri, % 2 Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması, % 1 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması, % 1 Elektrikli teçhizat imalatı, % 1 Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtım.

Kaynak: Isparta Ticaret ve Sanayi Odası,Isparta Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Müdürlüğü Sanayi Yönetimleri,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

SANAYİ GÖSTERGE: Madencilik TANIM: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Kaynak: İl Özel İdare, MİGEM Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre değişimleri (%), Durum ve eğilimler;

Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından Isparta İl genelinde toplam 1706 adet ruhsat verildiği tespit edilmiştir. Verilen ruhsatların 1207 adedi iptal veya terk edilmiştir. Halen 499 adet ruhsat ise yürürlüktedir. Bu ruhsatların; 207 adeti arama, 292 adeti işletme ruhsatıdır. İşletme ruhsatı verilen 292 adet ruhsatın 172 adedinin işletme izni bulunmaktadır.

İl genelinde İl Özel İdaresi tarafından özel sektöre verilen I-A grubu (kum, çakıl) ruhsat sayısı 6 adet, kamu kurum ve kuruluşlarına verilen ruhsat sayısı ise 45 adettir. Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından kamu kurum ve kuruluşlarına verilen I-B grubu (marn, kayaç) ve II-A grubu (kalker, mıcır) ruhsat sayısı 50 adettir.

Isparta Orman Bölge Müdürlüğü sorumluluk alanında bulunan Isparta İlinde Orman Kanununun 16. Maddesine göre verilen maden izinleri Ocak adedi ve alan olarak aşağıda gösterilmiştir:

İzin Türü Ocak Adedi Alanı (Ha) Mermer İzni 131 1123,82 Diğer Maden İzinleri (krom, kalker, dolomit vb.) 83 573,38 Toplam Maden İzinleri 214 1697,20

Maden ve Mermer İşletme Sahaları için verilen izinlerinin Orman İşletme Müdürlüklerine dağılımı aşağıda gösterilmiştir. İşletme Müdürlüğü Ocak Adedi Alanı ( Ha) Isparta 10 75,50 Eğirdir 68 481,70 Sütçüler 53 566,62 TOPLAM 131 1123,82

Kaynak: İl Özel İdaresi,Isparta Orman Bölge Müdürlüğü,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar;

2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2015yılları arası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler;

Türkiye Ortalama Sıcaklık Dağılımı(1970-2015) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Türkiye 13,8 13,6 13,7 15,1 12,8 13,8 13,8 14,5 13,8 ort.sıcaklık İlin Ort.sıcaklık 13,0 13,0 13,0 12,4 12,1 12,7 12,8 13,0 12,5 Kaynak: Meteoroloji Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar; 2007-2015 yılları arasında Türkiye Ortalama sıcaklık Değerleri ile Isparta ilinde yıllık ortalama sıcaklık değerlerine bakıldığında yıllara göre dalgalanmalar yaşanmıştır. Türkiye'nin uzun yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 13.0°C civarındadır. Türkiye 1937- 1963 yılları arasında normallerinden sıcak, 1964-1993 yılları arasında normallerinden soğuk ve 1994-2001 yılları arasında 1997 yılı hariç, normallerden sıcak periyotlar geçirmiştir.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: Birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2015 yılları arası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2) Durum ve eğilimler;

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 584 645 539 385 851 641 535 719 535 645 624 Kaynak:Meteoroloji Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar; Türkiye uzun yıllık ortalama yağışı 630 mm civarındadır. Türkiye 1989-1990, 1999-2000 yıllarında normalin altında yağışlar alarak kuraklık yaşamıştır.Isparta ilinde yıllık ortalama yağışı 609,36 mm civarında olup,2008 Yılında 385 mm yağış alarak kuraklık yaşanmıştır. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Deniz suyu yüzey sıcaklığı, İlimizde deniz bulunmamaktadır. TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975’ten bu yana yıllık değişimini ifade eder. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975’ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler; Değerlendirme ve Sonuçları; Isparta İlinin denize kıyısı yoktur.

3.HAVA KALİTESİ

HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri

TANIM: Bu gösterge; havadaki SO2 ve PM10konsantrasyon miktarını göstermektedir.(SO2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküler, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküler maddelere PM10 denir.) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO2 ve PM10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren) Durum ve eğilimler; İlin 2015 yılı hava kirletici parametreleri için günlük ve aylık ortalama değerleri içeren grafikler aşağıdaki şekilde belirtilmektedir.

Isparta İlinde PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

Isparta ilinde SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

Isparta İlinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (htpp://www.havaizleme.gov.tr, 2016)

ISPARTA SO2 AGS PM10 AGS Ocak 38 - 114 12 Şubat 41 - 46 2 Mart 12 - 55 3 Nisan 10 - 50 2 Mayıs 7 - 44 - Haziran 9 - 31 - Temmuz 13 - 44 1 Ağustos 13 - 49 - Eylül 8 - 54 1 Ekim 7 - 47 - Kasım 17 - 88 14 Aralık 20 - 121 20 ORTALAMA 16 - 62 - *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar;

Isparta İlinde 2015 Yılında Hava Kalitesi Parametrelerinden biri olan SO2 (Kükürtdioksit) sınır değeri aşıldığı gün sayısı yok iken PM10 (partikül madde) sınır değerinin aşıldığı gün sayısı 55 gündür.

4. SU-ATIKSU

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Önerilen Kaynak: DSİ, TÜİK. Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler; 2015 2016 2017 ….. 2030 1000 m3 % 1000 m3 % 1000 m3 % 1000 m3l % 1000 m3 % Toplam 2.164.000 100 Sulama 2.099.000 97 İçme-Kullanma Sanayi 65000 3 Kaynak: DSİ,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Kaynak: DSİ.,TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (%) Durum ve eğilimler; Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (1000 m3 /yıl) Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet 2015 - 314.850 - - 1.784150 Kaynak: DSİ,Isparta Belediyesi,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediyeler TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%) Durum ve eğilimler; YILLAR 2004 2006 2008 2010 2012 2014 ..... Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediye 3 3 4 4 4 6 Sayısı Arıtma Tesisine Bağlı Belediye Nüfusunun 40 59 64 71 71 79,2 Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Kaynak: TÜİK,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar.

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR 2004 2006 2008 2010 2012 2014 ….. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen 50 50 55 25 25 22 belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen 95 97 96 96 97 75 nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: TÜİK,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atıksuyun arıtılma oranını ifade eder. Önerilen Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atıksuyun kısmının toplam atıksu miktarına oranı (%) Durum ve eğilimler;

Kuzey Balık işleme tesisinde biyolojik paket arıtma tesisi mevcut olup, 14.08.2015 tarih ve 52757 belge nolu atıksu konulu Çevre İzin Belgesi almıştır.

Elmasu A.Ş. mevye işleme tesisisine ait biyolojik arıtma tesisi bulunmaktadır. 19.03.2015 tarih ve 30022 belge nolu atıksu ve emisyon konulu Çevre İzin Belgesi almıştır.

Isparta İlindeki 2015 Yılı OSB’lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu ( Organize Sanayi Bölgeleri, 2016)

OSB Adı Mevcut Kapasitesi AAT Türü AAT Deşarj Deşarj Durumu (m3/gün) Çamuru Ortamı Koordinatları Miktarı (ton/gün) Süleyman Faal 2500 Biy.+Kim.+ 3,650 Alıcı 37°52'04'' Demirel OSB İleri Ortam 030°24'35'' Faal 600 (1.kademe Evsel ve 4,5 Alıcı Y:22352,762 Isparta Deri 3000) Endüstriyel (1.kademe Ortam X:18430,509 OSB (Biy. + Kim.) 24) (Minasın Deresi) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar.

5. ARAZİ KULLANIMI

ARAZİ KULLANIMI GÖSTERGE: Arazi Kullanımı TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir. Önerilen Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000, 2006, 2012 ve sonrası yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%). Durum ve eğilimler;

ALAN BÜYÜKLÜĞÜ ALANDA ARTIŞ(+)/ Arazi Sınıfı 1990 2000 2006 …… AZALIŞ(-) ha % ha % ha % ha % ha 1. Yapay

Bölgeler Değişiklik 2. Tarımsal 251282 251282 yok Alanlar

3. Orman ve Yarı 336370000 353900000 5 353900000 5 -9470000 Doğal Alanlar 4. Sulak Alanlar 5. Su Yapıları TOPLAM Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar; 1990, 2000, 2006, ve sonrası yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%).yukarıdaki tabloda sunulmuştur.

6. TARIM

TARIM GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir. Önerilen Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Durum ve eğilimler; Tarım Alanlarının Dağılımı Toplam 2015 Yılı Ekili Alan Tarım Isparta Kişi Başına Tarım Ürün Cinsi Miktarı Alanına Toplam Arazisi (Ha/Kişi) (Ha) Oranı Nüfusu Tarla Bitkileri 136.319,1 53,78 0,3232 Nadas 26.150,2 11,29 0,062 Sebzelikler 5.547,2 2,1 0,013 Meyvelikler 34.207,3 13,28 0,0811 Zeytin 29 0,01 0,000069 Bağ 6.536,2 2,54 421.766 0,015 Gül(Yağlık)+ Lavanta 2.278,9 0,88 0,0054 Örtüaltı(Süs Bitkileri) 53,1 0,02 0,000125 Örtüaltı (Sebze) 213,9 0,07 0,000507 Kullanılmayan Alan 42.171,9 16,02 0,099 T O P L A M 251.282 100 0,600

Kaynak: Isparta Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, TUİK,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar;

TARIM GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas miktarını gösterir. Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) Durum ve eğilimler;

Bitki Besin Maddesi İlde Ticari Gübre Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılarak Tarım (N,P,K olarak) Kullanılan Miktar Yapılan Toplam Alan (ton) (ha) Azot %21 31,757 162.045(tahmini) Fosfor %50 P2O5 21,404 Potas %50 K2O 1,360 TOPLAM 54,521 Kaynak: Isparta Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, TUİK,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

TARIM GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır. Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) Durum ve eğilimler;

İlimizde 162,045 hektar alanda toplam 1099,448 ton tarımsal ilaç kullanılmıştır.

Kaynak: Isparta Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, TUİK,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

TARIM GÖSTERGE: Organik Tarım TANIM: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır. Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton) Durum ve eğilimler; Toplam üretim Üretim miktarı Yıllar Alan (ha) Artış* (%) Miktar (ton) Artış* (%) 2007 174 283 -9,6 568 128 24,0

2008 166 883 -4,2 530 224 -6,7

2009 501 641 200,6 983 715 85,5

2010 510 033 1,7 1 343 737 36,6

2011 614 618 20,5 1 659 543 23,5

2012 702 909 14,4 1 750 127 5,5

2013 769 014 9,4 1 620 466 -7,4

2014 842 216 9,5 1 642 235 1,3 *Artışlar 2007 yılı baz alınarak hesaplanmıştır.

Kaynak: Isparta Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, TUİK,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

7. ORMAN

ORMAN GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder. Önerilen Kaynak: Isparta Orman Bölge Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), Orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler;

ORMAN DURUMU KORU (HA) BALTALIK ORMANLIK ALAN AÇIK ALAN GENEL ALAN (HA) (HA) (HA) (HA) İYİ BOZUK İYİ BOZUK 754485,5 988696,3 1743214,8 350662,4 352810 55 50958

ISPARTA İLİNDE AĞAÇ TÜRLERİ VE ALANI AĞAÇ TÜRÜ ALAN (HA) % Kızılçam 137016 18,1 Karaçam 132967 17,5 Sedir 39810,3 5,3 Ardıç 153799 20,3 Fıstık Çamı 136 0,02 Göknar 746 0,1 Meşe 45866,4 6,7 Karışık İbreli 167171,2 22,1 Karışık Yapraklı 19331,7 2,5 İbreli-Yapraklı Karışık 22495,8 2,9 Diğer Yapraklı 18284,7 2,3 Makilik Alan 16864,6 2,18 İLİMİZİN ORMAN DURUMU İLİN KORU (HA) BALTALIK ORMANLIK AÇIK TOPLAM ALAN ADI (HA) ALAN ALAN (HA) İYİ BOZUK İYİ BOZUK (HA) (HA) Isparta 156833,2 201120 55 13197 371204,9 465040,3 836278,2 Kaynak: Isparta Orman Bölge Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

8.BALIKÇILIK

BALIKÇILIK GÖSTERGE: Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve içsu alanı (ha), Su ürünleri üretimi (bin ton) ve yillara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağilimi (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı(birim:bin ton)

YILLAR 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İçsu 306,3 500 631 688,6 1096 2619,1 2755 2811 3188 4911 5011,5 5145,5 5203 Avcılığı

Yetiştiric ilik - - 839,7 484,07 81,24 421,08 413,94 679,83 567,89 941,47 880 822,19 709 Ürünleri

Kaynak: Isparta Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar; İlimiz sınırları içerisinde yeralan Eğirdir Gölü ve Beyşehir Gölünde Sudak, Sazan, Havuz Balığı, Kerevit ve Gümüş balığı iç su avcılığı yapılmaktadır. Tabloda verilen iç su avcılığı değerleri bu türlerin toplam değerleridir.İlimizde sadece alabalık yetiştiriciliği yapılmakta olup, yetiştiricilik ürünleri değerleri alabalık ürünleri değerleridir.

9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA

ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Önerilen Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) Durum ve eğilimler; Veri Formatı 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Karayolu Ağ Uzunluğu 708 708 708 708 708 711 716 716 716 716 716 (km) Demiryolu Ağ Uzunluğu 89 89 89 84 84 84 84 84 84 84 84 (km) Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar; Karayolu ağ uzunluğunda artış görülmekte, Demiryolu ağ uzunluğunda azalma görülmektedir.

ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Önerilen Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı Durum ve eğilimler;

Yıllar

Otobüs

Toplam

Traktör

Minibüs

Otomobil

Kamyonet

Motosiklet

Kamyon(1)

ÖzelAmaçlı 2007 105.873 43.288 27.549 15.535 11.834 4.441 1.791 1.188 247 2008 112.776 46.339 29.303 16.309 13.076 4.417 1.877 1.206 249 2009 118.686 49.258 30.806 16.761 14.110 4.305 1.984 1.210 252 2010 124.247 52.315 31.683 17.110 15.258 4.337 2.062 1.215 267 2011 130.880 55.841 33.109 17.692 16.376 4.196 2.133 1.258 275 2012 137.719 59.158 34.496 18.353 17.638 4.295 2.217 1.307 255 2013 143.157 63.206 34.284 18.787 18.804 4.246 2.210 1.328 292 2014 95.353 47.042 23.381 6.422 13.157 1.985 1.198 822 207 2015 99.076 49.981 49.095 Kaynak: Isparta İl Emniyet Müdürlüğü,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar;Yılllar içerisinde motorlu kara taşıt sayılarının giderek arttığı görülmektedir.

10. ATIK ATIK GÖSTERGE: Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler;Isparta İlinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri(Göller Bölgesi) Büyükşehir/İl Büyükşehir Nüfus Toplanan Kişi Başına Transfer Atık Mevcut Belediye Atığı Yönetim Tesisi /İlçe Belediyesi/ Ortalama Katı Üretilen İstasyonu Yönetimi Belediye veya Birlik ise Atık Miktarı Ortalama Varsa Hizmetleri Birliğin Adı birliğe üye Katı (ton/gün) Sayısı ni olan Atık belediyeler Miktarı Kim (kg/gün) Yürütüyor ? Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Düzenli Ön İşlem Yak Düzensiz Depola (Mekanik ma Depolama ma Ayırma/ Biyokurutm a/ Kompost/ Biyometaniz asyon)

Isparta 235.4 235.4 245 260 1.04 1.104 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Belediyesi 56 56 0 Isparta İl ------Var Yok Yok Yok Özel İdaresi Göller Bölgesi Eğirdir 32.75 32.75 22 23 0,67 0,7 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Belediyeler BelediyesiKeçiborlu 14.056 14.056 8 8,2 0,57 0,58 Yok Belediye Var Yok Yok Yok Birliği BelediyesiSenirkent 12.311 12.311 1 1,1 0,08 0,09 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiSütçüler 11.078 11.078 1,62 1,7 0,14 0,15 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiGönen 7.4120 7.4120 0,66 0,7 0,08 0,09 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiUluborlu 7.099 7.099 4,2 4,4 0,59 0,6 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiAtabey Yok Belediye Var Yok Yok Yok 5.616 5.616 - - - - Belediyesi

Aksu 4.825 4.825 - - - - Yok Belediye Var Yok Yok Yok Belediyesi Sav 3.560 3.560 3,02 3,06 0,86 0,87 Yok Belediye Var Yok Yok Yok GüneykentBelediyesi 2.085 2.085 1,4 1,43 0,67 0,68 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiSenir 2.083 2.083 0,25 0,25 0,12 0,12 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiB.Kabaca 6.685 6.685 0,03 0,03 0,00 0,004 Yok Belediye Var Yok Yok Yok BelediyesiKuleönü 2.083 2.083 0,45 0,45 0,2145 0,215 Yok Belediye Var Yok Yok Yok İl GeneliBelediyesi 347.1 347.1 287,63 304,32

Kaynak: Isparta Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

ATIK GÖSTERGE: Katı Atıkların Düzenli Depolanması TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; İlimizde bir adet Katı atık düzenli depolama tesisi vardır.Katı Atık Düzenli Depolama tesisi Göller Bölgesi Belediyeler Birliği tarafından işletilmektedir.İlimizde 14 belediye tarafından düzenli katı atık depolama alanı kullanılmakta diğer belediyelerimiz vahşi depolama yapmaktadır. İlimizde Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine ait Koçtepe Mevkiinde bulunan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisine 2004 yılından itibaren evsel atık depolanmaya başlamıştır. Göller Bölgesi Belediyeler Birliği ve İl Özel İdaresi köylerin atıklarını bu tesise göndermektedir. 2015 Yılında toplam 7.833,85 ton çöp İl Özel İdaresi tarafından çöp depolama alanına getirilmiştir.Göller Bölgesi Belediyeler Birliği Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi, Belediye atıkları ile tehlikesiz atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip 2. sınıf tesis sınıfına girmektedir. Sahanın ortalama topoğrafik yüksekliği 1050 m’dir. Isparta İl Merkezinden uzaklığı 20 km’dir. Alan Isparta İli Gönen İlçe Belediyesi Mücavir Alan sınırları dışında olup, en yakın yerleşim birimi olan Koçtepe Köyüne 1300 m mesafededir.

Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

ATIK GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar TANIM: İl için, ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı Durum ve eğilimler; İlimizde tıbbi atıkların sterilizasyonunun gerçekleştirildiği Koçtepe Köyü, Kağnıdere Mevkiinde bulunan ve Isparta Belediyesi adına Atık Çevre Teknolojileri İnş. San. Tic. A.Ş. tarafından işletilen Bakanlığımızca Lisanslandırılmış 1 adet Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi bulunmaktadır.İlimizde 1 adet lisanslı Tıbbi Atık Taşıma Aracı bulunmaktadır. İlimizde bir adet tıbbi atık sterilizasyon tesisi bulunmaktadır.

Isparta İlinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016)

2011 2012 2013 2014 2015

Tıbbi Atık Miktarı (ton) 430,644 400,712 442,429 498,500 604,710

Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;Yıllar içerisinde Tıbbi atık miktarında artış görülmektedir.

ATIK GÖSTERGE: Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan atık yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler;

140 Atık Motor Yağı (ton) 120 100 80 60 40 20 0 2013 2014 2015 Atık Motor Yağı (ton) 72,489 75,137 42,575 Atık Endüstriyel Yağ (Ton) 61,545 61,222 124,473 Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

ATIK GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik” kapsamında, tesislerden 20.336 Kg bitkisel atık yağ toplanmış olup, İlimizde lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi ve lisanslı bitkisel atık yağ toplama aracı bulunmamaktadır.

Isparta ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016) Toplanan Bitkisel Atık Yağ Lisans Alan Geri Kazanım Bitkisel Atık Yağ Ara Miktarı (ton) Tesisi Depolama Lisansı Verilen Tesis Kullanılmış Kullanım Ömrü Kızartmalık Dolmuş Yağlar Kapasitesi Yağ Sayısı Sayısı Kapasitesi (ton) (20 01 25) (ton/yıl) (20 01 26*) 0 20,221 0,115 0 0 0 Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

ATIK GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı. Durum ve eğilimler; İlimizde 2015 yılı içerisinde ambalaj ve ambalaj atıkları istatistik sonuçları aşağıda grafik ve çizelgelerde belirtilmektedir. Isparta İlinde 2015 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Ambalaj Bilgi Sistemi, 2016) Ambalaj Üretilen Piyasaya Geri Geri Geri Gerçekleşen Cinsi Ambalaj Sürülen Kazanım Kazanılması Kazanılan Geri Kazanım Miktarı Ambalaj Oranları Gereken Miktar (Kg) Oranı (%) (Kg) Miktarı (%) Miktar (Kg) (Kg) Plastik 356.941 994.197 - 48 0 - Metal 0 164.758 - 48 0 - Kompozit 0 0 - - 0 - Kağıt- 0 2.429.168 - 48 0 - Karton Cam 0 37.695 - 48 0 - Ahşap 216.756 167.031 - 5 - Toplam 573.697 3.792.849 - - 0 -

Isparta İlinde Yıllara Göre Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Ambalaj Bilgi Sistemi, 2016) 2012 2013 2014 2015

Piyasaya Ambalaj Piyasaya Ambalaj Piyasaya Ambalaj Piyasaya Ambalaj süren Üreticisi süren Üreticisi süren Üreticisi süren Üreticisi

118 2 131 4 131 4 257 12 120 135 135 269 Onaylı Ambalaj atık Yönetim Planı veren Isparta Belediyesi, Eğirdir Belediyesi, Yalvaç Belediyesi olmak üzere 3 adettir. 300 Kayıtlı Ekonomik İşletmeler

200

100

0 2012 2013 2014 2015 Isparta İlinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Bakanlığımız Atık Ambalaj Sistemi, 2016) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar; 2012 ile 2015 yılları arasında sisteme kaydı yapılan firma sayılarının yıllara göre değişimi gözlendiğinde artışın sağlandığı görülmüştür 89

ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler;

Isparta İlinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2016)

ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geçici Geri Geçici ÖTL Geri ÖTL Bertaraf Bertaraf Depolama Kazanılan Depolama Kazanım Tesisi Tesisi Edilen ÖTL Alanlarındaki ÖTL Alanı Miktarı ÖTL Miktarı Miktarı Hacmi Kapasitesi Kapasitesi (ton) Sayısı (ton) Sayısı (ton) Sayısı (m3) (ton/yıl) (ton/yıl) - - - - - 53,848 - - -

60,000 40,000 20,000 Geri Kazanım Tesisi 0,000 2014 2015 Çimento Fabrikası Geri Kazanım Tesisi 45,130 53,848 Çimento Fabrikası 0,000 0,000

Isparta İlinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL

Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

Değerlendirme ve Sonuçlar; Isparta İlinde Geri Kazanım Tesislerine gönderilen lastikler kıyaslandığında (2014-2015yılı için) 8,718 ton/yıl artış gözlenmiştir.

ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Araçlar TANIM: İl genelinde yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısını vb. bilgileri ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısı Durum ve eğilimler; “Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik” kapsamında İlimizde 2 adet ÖTA teslim yeri bulunmaktadır. İlimizde 403 araç 2015 yılında hurdaya ayrılmıştır.

Oluşturulan ÖTA Geçici Depolama ÖTA Teslim Alanı ÖTA İşleme Tesisi İşlenen ÖTA yerleri Miktarı (ton) Kapasitesi Kapasitesi Sayısı Sayısı Sayısı (ton/yıl) (ton/yıl) 2 0 0 0 0 0

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

ATIK Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar TANIM: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarları ve işleme tesis sayılarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarı (ton) ve işleme tesis sayısı Durum ve eğilimler;

İlimizde izinli atık elektrikli ve elekronik eşya işleme tesisi bulunmamaktadır.

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016

Değerlendirme ve Sonuçlar.

ATIK Maden Atıkları TANIM: İl genelinde, cevher tiplerine göre, zenginleştirme tesisi sayısı ve zenginleştirme proses atıklarının dağılımını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle cevher tiplerine göre zenginleştirme tesisi sayısı, zenginleştirme proses atıkları miktarları (ton) Durum ve eğilimler; Madencilikte Proses Atıklarının Bertarafı ile ilgili olarak İl genelinde henüz çalışmalar tamamlanmamıştır.

Isparta İlinde 2015 Yılında Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2016) Tesis Adı İşlenen Cevherin Atık Miktarı Bertaraf Depolama Adı (ton/yıl) Yöntemi sınıfı Başer Maden Barit 213,55 Depolama 2. sınıf depolama Kaynak:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

ATIK Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf edilenlerin miktarlarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, il içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%) Durum ve eğilimler; Tehlikeli Atık Miktarı (ton) 1600,000 1400,000 1200,000 1000,000 800,000 600,000 400,000 2012 200,000 0,000 Geri 2013 Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam Kazanım 2014 2012 372,547 301,660 0,060 3,068 0,000 674,207 2013 404,139 540,203 0,670 9,675 0,000 954,687 2014 469,251 520,810 0,467 409,405 0,070 1399,536

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar;

11. TURİZM 11.1 Yabancı Turist Sayıları TANIM: Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre değişimini ifade eder Kaynak: TUİK, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2005 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%) Isparta’da Konaklayan Turist İstatistikleri

Yıllar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

126.1 131.8 151.7 152.5 135.7 150.4 211.2 233.3 306.4 321.2

Geceleyen Yerli Geceleyen

25.0 10.76 14.640 12.269 21.608 17.246 19.937 14.202 21.09 21.84

Yabancı

Geceleyen Geceleyen

151.1 142.582 166.381 164.750 157.279 167.664 231.137 247.475 327.5 343.0

Toplam

% 25 % 5 % 16 % 0,9 % 4 % 37 %32 %33 % 6 Artış % 7 Artış Artış Düşüş Artış Düşüş Düşüş Artış Artış Artış

Artış Yüzdesi

Bir Önceki Yıla Göre Ortalama Bir Ortalama Önceki Yıla Göre

2015 Yılı İlk 6 ay İl Geneli Bakanlık ve Belediye Belgeli Otel ve Pansiyonların Oda ve Yatak Dağılımı BELEDİYE BAKANLIK Türü Tesis Sayısı Oda Yatak Tesis Sayısı Oda Yatak Otel 15 421 852 6 460 937 Merkez Pansiyon 1 12 24 0 0 0 Otel 8 183 420 3 88 176 Eğirdir Pansiyon 14 98 241 1 5 12 Gelendost Otel 1 25 30 0 0 0 Keçiborlu Otel 1 180 420 0 0 0 Ş.Karaağaç Otel 2 23 76 0 0 0 Senirkent Otel 1 7 16 0 0 0 Sütçüler Otel 1 25 50 0 0 0 Uluborlu Otel 1 9 29 0 0 0 Yalvaç Otel 1 20 45 2 66 121 TOPLAM 46 1003 2203 12 619 1246 Tesis 58 TOPLAM Oda 1.622 Yatak 3.449 Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü ,2016 Değerlendirme ve Sonuçlar.

TURİZM Mavi Bayrak Uygulamaları TANIM: (Denize Kıyısı Olan İller İçin) Gerekli standartları taşıyan nitelikli plaj ve marinalara verilen uluslararası bir çevre ödülü olan mavi bayrağın, Türkiye’de 1997 yılından itibaren verildiği plaj ve marinaların yıllar itibari ile toplam sayılarının belirtilmesidir. Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, mavi bayrak almaya hak kazanmış plaj ve marina sayıları Eğirdir Altınkum Plajı, 1998 yılında aldığı Mavi Bayrak ödülünü 2006 yılına kadar korumuştur. Durum ve eğilimler; Değerlendirme ve Sonuçlar. Eğirdir Altınkum Plajı, ülkemizin Mavi Bayrak ile ödüllendirilen ilk tatlı su plajıdır. Altınkum Plajı, 1998 yılında aldığı Mavi Bayrak ödülünü 2006 yılına kadar korumuştur. Halen Mavi Bayrak Projesi’ne bağlı her yıl Haziran ayından itibaren Eylül ayına kadar düzenli olarak İl Sağlık Müdürlüğünce su numuneleri alınmaktadır.

EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ANKETİ

BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ

I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma

SO [µg/m³] NO [µg/m³] CO [µg/m³] O [µg/m³] PM [µg/m³] İndeks HKİ 2 2 3 10 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. 1 (İyi) 0 – 50 0-100 0-100 0-5500 0-120L 0-50 2 (Orta) 51 – 100 101-250 101-200 5501-10000 121-160 51-100L 3 (Hassas) 101 – 150 251-500L 201-500 10001-16000L 161-180B 101-260U 4 Sağlıksız) 151 – 200 501-850U 501-1000 16001-24000 181-240U 261-400U 5 (Kötü) 201 – 300 851-1100U 1001-2000 24001-32000 241-700 401-520U 6(Tehlikeli) 301 – 500 >1101 >2001 >32001 >701 >521 L: Limit Değer, B: Bilgi Eşiği, U: Uyarı Eşiği

I.1.1.Isparta İli 2015 yılı içindeki aylık ortalama ölçüm değerleri

AYLAR SO2 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 OCAK x x ŞUBAT x x MART x x NİSAN x X MAYIS x x HAZİRAN x x TEMMUZ x x AĞUSTOS x x EYLÜL x x EKİM x x KASIM x x ARALIK x x * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

I.1.2. İlimize ait Kış sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2013 yılı Ekim- 2014 Mart arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırılması.

Kış Sezonu (Ekim-Mart) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma Kış Sezonu SO PM 2 10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 (Ekim-Mart) x x * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016 95

I.1.3. İlimize ait Yaz sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2014 yılı Nisan-Eylül arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırılması.

Yaz Sezonu (Nisan-Eylül) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma Yaz Sezonu SO PM 2 10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 (Nisan-Eylül) x x * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

I.2. İlimizde önem sırasına göre hava kirliliğine neden olan kaynaklar.

ÖNEM SIRASINDA GEÇEN BU YILKİ DEĞİŞİKLİK YILKİ KAYNAK ÖNEM YAPTIYSANIZ ÖNEM SIRANIZ2 SEBEBİNİ SIRANIZ AÇIKLAYINIZ a. Evsel ısınma 1 1 b. İmalat Sanayi İşletmeleri 2 2 c. Maden İşletmeleri 4 4 d. Termik Santraller - - e. Diğer Sanayi Faaliyetleri (Belirtiniz) 5 5 f. Karayolu Trafik 3 3 g. Diğer Kaynaklar (Belirtiniz) - -

I.3. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde il/ilçelerde alınan tedbirler

ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER YERLEŞİM YERİNİN ADI a b c d e f g h i İL MERKEZİ ISPARTA x x x x x x X 1.Eğirdir X X 2.Yalvaç X X 3.Şarkikaraağaç X X 4.Yenişarbademli X X 5.Uluborlu X X 6.Sütçüler X X İLÇELER 7.Aksu X X 8.Gönen X X 9.Keçiborlu X X 10.Gelendost X X 11.Senirkent X X 12.Atabey X X Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

2 En önemliden az önemliye doğru 1, 2, 3, … şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

Tedbirler:

a. Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı b. Doğalgaz kullanımı c. Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları d. Ağaçlandırma çalışmaları/orman alanlarının, yeşil alanların artırılması e. Motorlu taşıtların egzoz gazı ölçümleri f. Sanayi kuruluşlarının emisyon izni almaları g. Sanayi tesislerinin yerleşim yeri dışına çıkarılmaları h. Denetim i. Diğer ( Varsa yukarıya ayrılan bölümde belirtiniz).

I.4. İlimizde önem sırasına göre Hava kirliliğinin giderilmesinde, yıl içerisinde, il/ilçelerde karşılaşılan güçlükler.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK Karşılaşılan Güçlükler ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması 7 7 b. Ateşçilerin eğitimsiz veya bilinçsiz olması 3 3 c. Halkın alım gücünün düşük olmasından dolayı 5 5 kalitesiz yakıt kullanılması d. Kaliteli yakıt temininde zorluklar 8 8 e. Kurumsal ve yasal eksiklikler 6 6 f. Toplumda bilinç eksikliği 2 2 g. Meteorolojik faktörler 1 1 h. Topografik faktörler 4 4 i. Diğer

(Belirtiniz)......

En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırılmştır.

BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ

II.1. İlimiz sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi

II.1.1.İlimiz sınırlarında bulunan yüzey sularının kalite sınıflarını Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenleri

Yüzey Suyu Kalite sınıfı Kirlenme Nedenleri Adı a b c d e f g h i Zirai Denizcili Evsel Evsel Sanayi İlaç ve Hayvan 1 2 3 4 Sanayi Madencilik k Diğer Atık Katı Kaynaklı Gübre Yetiştiricili Atıkları Faaliyetleri Faaliyetl sular Atık Atıksular Kullanı ği eri mı Eğirdir Gölü x x x Gelendost x x Çayı Pupa Çayı x x Yeşil Köy x x Deresi Sarıidris x x Deresi Aksu Çayı x Kaynaklar: DSİ 18. Bölge Müdürlüğü,2016

II.1.2. İlimiz sınırlarında bulunan yeraltı sularının kalite sınıflarını Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde muhtemel kirlenme nedenleri.

Yeraltı Su Kalite Sınıfı Kirlenme Nedenleri a b c d e f g h i Yeraltı Zirai suyunun Yeterli Evsel Evsel Sanayi İlaç ve Maden Deniz Diğer bulundu İyi Zayıf veri Sanayi Hayvan Atık Katı Kaynaklı Gübre Faaliy Suyu (Belir ğu bölge yok Atıkları Yetiştiriciliği sular Atık Atıksular Kullanı etleri Girişimi tiniz) mı

Kaynaklar: Veri alınamamıştır.

II.1.3. İlimiz sınırlarında bulunan yüzme sularının kalite sınıflarını Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenleri.

Mavi Yüzme Suyu Bayrak Kalite Sınıfı Kirlenme Nedenleri Ödülü (*) Yüzme a b c d e f g Suyunun Zirai bulunduğu Sanayi Sanay Evsel Evsel İlaç ve Diğer bölge/plaj Var Yok A B C D Kaynak i Deniz/Göl Atık Katı Gübre (Belir lı Atık Atıkla Taşımacılığı sular Atıklar Kullanı tiniz) sular rı mı Altınkum X X Plajı Bedre Plajı X Kayaağzı X Plajı Taşevi Plajı X Yazla Plajı X (*) A sınıfı çok iyi/mükemmel, B sınıfı iyi kalite, C sınıfı kötü kalite ve D sınıfı çok kötü kalite/yasaklanması gereken olarak kalite kategorilerini temsil etmektedir.

Kaynaklar: İl Sağlık Müdürlüğü,2016

II.2. Yıl İçinde, İlimiz sınırları içindeki il/ilçelerde atıksuların yol açtığı kirlenmenin nedenleri.

Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri Yerleşim Yerinin Adı a b c d e f g h i j k l m

İl İl ISPARTA x x

Merkezi 1.Eğirdir x x x 2.Yalvaç x x 3.Şarkikaraağaç AAT Yok 4.Yenişarbademli AAT Yok

5.Uluborlu AAT Yok 6.Sütçüler x x 7.Aksu AAT Yok İlçeler 8.Gönen AAT Yok 9.Keçiborlu AAT Yok 10.Gelendost AAT Yok 11.Senirkent AAT Yok 12.Atabey AAT Yok Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

Kirlilik Nedenleri: a. Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması b. Yerleşim yerlerinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması c. Büyük sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması d. Küçük sanayilerde toplu arıtmanın olmaması e. Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi f. Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması g. Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı 99

h. Kimyasal gübre kullanımı i. Arıtma tesisi kapasite ve verimlerinin yetersiz olması j. Arıtma tesisinde görevli olan personelin yetersiz olması k. Hayvancılık atıkları l. Maden atıkları m. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

II.3. Su kirliliğinin önlenmesi amacıyla alıcı ortamlarda aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığı.

Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Alıcı Ortamın Adı Tedbirler a b c d e f g h i Göller 1.Eğirdir Gölü x x x x x x x 2.Beyşehir Gölü x x x x x x x 3.Kovada gölü x x x x x x x 4.Karacaören-I Baraj Gölü x x x x x x x Akarsular 1. 2. 3. . . Havzalar 1.Eğirdir Gölü Havzası x x x x x x x 2.Karacaören Baraj Gölleri x x x x x x x Havzası 3.Beyşehir Gölü Havzası x x x x x x x Yeraltı Suları 1. 2. 3. . Jeotermal Kaynaklar 1. 2. 3. . Diğer Alıcı Su Ortamları 1. 2. . Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

100

Alınan Tedbirler: a. Kanalizasyon şebekesinin yapılması ya da yenilenmesi b. Arıtma tesisi /deniz deşarjı /depolama alanları yapılması c. Yerleşim merkezinde foseptik kullanılması d. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai mücadele ilacı ve gübrenin aşırı ve yanlış kullanımının önlenmesi e. Yönetmelikler çerçevesinde denetim yapılması f. Deniz araçlarının atıklarını boşaltabilmeleri için uygun yerlerin hazırlanması g. Sanayi kuruluşlarının atıksuları için deşarj izni alması h. Toplumsal bilgilendirilme ve bilinçlendirme faaliyetleri i. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

II.4. Su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde İlimiz sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükler.

ÖNEM BU GEÇEN SIRASINDA YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ SIRANIZ SEBEBİNİ * AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması 3 3 b. Mali imkansızlıklar nedeniyle arıtma 1 1 tesislerinin kurulamaması c. Kurumsal ve yasal eksiklikler 4 4 d. Toplumda bilinç eksikliği 2 2 e. Diğer (Belirtiniz)...... En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırılmştır.

101

BÖLÜM III.TOPRAK KİRLİLİĞİ

III.1. İlimizde önem sırasına toprak kirliliğine neden olan kaynaklar.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK Kirlenme Kaynağı ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Sanayi kaynaklı atık boşaltımı 8 8 b. Madencilik atıkları 4 4 c. Vahşi depolanan evsel katı atıklar 3 3 d. Vahşi depolanan tehlikeli atıklar 7 7 e. Plansız kentleşme 6 6 f. Aşırı gübre kullanımı 2 2 g. Aşırı tarım ilacı kullanımı 1 1 h. Hayvancılık atıkları 5 5 i. Diğer (Belirtiniz)………………………………………… …… En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırılmştır.

Kaynaklar:Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2016

III.2. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla önem sırasına göre İlimizde alınan tedbirler.

ÖNEM BU GEÇEN SIRASINDA YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK ALINAN TEDBİRLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ SIRANIZ SEBEBİNİ * AÇIKLAYINIZ a. Sanayi/Madencilik tesislerinin sıvı, katı ve gaz atıklarının mevzuata uygun olarak bertarafının 1 1 sağlanması b. Kentleşmenin Çevre Düzeni Planlarına uygun 2 2 olarak gerçekleştirilmesi c. Mevzuata uygun olarak gübreleme, ilaçlama ve 4 4 sulamanın yapılması d. Erozyon mücadele çalışmaları e. Geri dönüşüm/yeniden kullanım uygulamaları 3 3 f. Diğer

(Belirtiniz)...... En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırılmştır.

102

BÖLÜM IV.ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI

IV.1.Yıl sonu itibariyle, İlimiz Sınırları İçinde Görülen Çevre Sorunlarını Önem ve Önceliklerine Göre Rakam (Önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,5,...... şeklinde numaralandırınız) Vererek Sıralanmıştır.

ÖNEM SIRASINDA GEÇEN BU YILKİ DEĞİŞİKLİK YILKİ ÖNEM ÇEVRE SORUNLARI YAPTIYSANIZ ÖNEM SIRANIZ SEBEBİNİ SIRANIZ * AÇIKLAYINIZ a. Hava kirliliği 1 1 b. Su kirliliği 2 2 c. Toprak kirliliği 4 4 d. Atıklar 3 3 e. Gürültü kirliliği 6 6 f. Erozyon g. Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve 5 5 habitat kaybı) En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırılmştır.

IV.2. İlimiz Sınırları İçerisinde IV.1’de Tespit Edilen Her Bir Öncelikli Çevre Sorunu ile İlgili Olarak; Yukarıda IV.1’de Belirlemiş Olduğumuz Öncelik Sırasına Göre;

I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

HAVA KİRLİLİĞİ

a) Her tarafı dağlarla çevrili ve çanak görünümde bir topoğrafik yapıya sahip olan İlimizde; özelikle Ekim-Mart aylarını içeren kış döneminde ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği yaşanmaktadır. Bu dönem içerisinde durgun meteorolojik şartların yaşandığı günlerde kirlilik daha yoğun olarak gözlenmektedir. İlimiz 1. Grup kirli İller, İlçelerimiz ise 2. Grup kirli İlçeler statüsünde değerlendirilmiştir. b) c) İlimizin çanak şeklinde olması kirliliğin en büyük sebebidir. Bu nedenledir ki yerleşim yerleri planlanırken hava koridorları oluşturulmalıdır.Kirlilik sebebiyle solunum güçlükleri, akciğer rahatsızlıkları, astım ve bronşit vb. rahatsızlıklar bu dönemlerde artabilmektedir. Ayrıca enverziyon olduğunda görüntü ve hava kalitesi düşmektedir. d) e) Ateşçilerin eğitim alması konusunda apartman ve site yöneticileri uyarılmakta ve Halk Eğitim Müdürlüğü aracılığıyla ateşçi belgelerinin alınması zorunlu tutulmaktadır. Doğal gaz hattı ilimizde tüm mahallelerde tamamlanmış olup, doğal gaza teşvik için halkımız bilgilendirilmektedir. f) g) İlimiz için Temiz Hava Eylem Planı hazırlanmış olup, Bakanlığımızla ortak belirlenen İl sınırları içinde belli noktalara özel ölçüm istasyonları kurulmuştur. 103

II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

ATIKSU a) İlimiz Eğirdir Gölü İçmesuyu Havzası, Beyşehir Gölü İçmesuyu Havzası, Karacaören Baraj Gölleri İçmesuyu Havzası olmak üzere 3 önemli havzanın tam ortasında yer almaktadır. Bu sebepledir ki söz konusu havzaların su kalitesinin korunması büyük önem taşımaktadır. b) c) Yerleşim yerlerinden kaynaklanan evsel atıksular kirletici etken olarak görülmektedir.Kanalizasyon atıksularının doğrudan alıcı ortama verilmesi içmesuyu kalitesinin bozulmasına etkendir. d) e) Sadece Eğirdir Gölü İçmesuyu Havzası için Havza Koruma Eylem Planı oluşturularak Özel Hükümler belirlenmiştir. Yerleşim yerlerinden kaynaklanan atıksuların nasıl-ne şekilde-ne zamana kadar arıtılması gerektiği iş takvimine bağlanmıştır. Ancak planın gerçekleştirilmesi için altyapı ve kanalizasyon sistemlerin bir an önce hayata geçirilmesi gerekmektedir. Yine İl Özel İdaresince yapımı ve kontrolü gerçekleştirilen doğal arıtmalarda işletim sorunları yaşanmaktadır. Bu arıtmalar muhtarlıklara teslim edilmekte sonrasında temizliği ve bakımı sorun olmaktadır. Bu arıtmalardan yeterince verim alınamamıştır. f) g) Arıtmaların işletme-bakım ve onarım giderlerin yüksek olmasından dolayı küçük belediyelerin arıtma tesislerini işletebilmeleri konusunda yeterli eğitim ve teknik destek almaları zorunludur. h) Karacaören baraj gölleri özel hüküm çaışmaları ile Beyşehir gölü özel hüküm çalışmaları TÜBİTAK MAM araştırma merkezince hazırlanmış olup orman ve su işleri bakanlığı tarafından onay aşamasına gelmiştir.

3 ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

KATI ATIK a) İlimizde Koçtepe Köyü sınırları içerisinde Göller Bölgesi Belediyeler Birliğine ait Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi bulunmaktadır. 19 belediye ile İl Özel İdaresi ve işletmeler bu tesisi kullanmaktadır. Belediyeler atıklarını günlük olarak getirememekte zaman zaman 2-3 günlük biriken atığın sevki kamyonlarla sağlanmaktadır. Bu durum koku ve sinek problemine yol açmaktadır. İlimizde ikinci katı atık birliği GEYAŞA’dır. Gelendost-Yalvaç ve Şarkikaraağaç ilçeleri ve köylerini kapsamaktadır. Ancak depolama tesisi henüz kurulamadığından bu havzada atıklar düzensiz olarak depolanmaktadır. b) c) Düzenli Katı Atık Depolama Tesisine atıkların günlük olarak gönderilemeyişi, atık yönetimi konusunda yeterli bilicin oluşmaması.Atıkların düzensiz olarak depolanması koku, sinek haşare oluşumunun yanı sıra oluşturduğu sızıntı suları sebebiyle yeraltı sularına ve içmesuyuna zarar verebilmektedir. d) e) Belediyelerin maddi sıkıntıları ve düzenli depolama işletim maliyetinin yüksek olması ayrıca atık araçlarla sevk edildiği için günlük yakıt masrafının çok olması. f) Düzenli depolama tesislerine atıkları getirilebilmesi için ara transfer istasyonlarının kurulması gerekmektedir. Havzada ikinci düzenli katı atık depolama tesisinin bir an önce hayata geçirilmesi zorunludur.

TEŞEKKÜR EDERİZ…

104