RHIF 386 GORFFENNAF 2021 £1.00

Arddangosfa Cefnogi Cymru gan blant Ysgol T Llew Jones a enillodd Wobr Cardiaith am yr arddangosfa orau yn ysgolion .

Plant Ysgol yn canu ein Hanthem Genedlaethol i gefnogi tim pêl-droed dynion Cymru cyn eu gêm olaf yn yr Ewros. 1 GOLYGYDD Y MIS Mary Jones Y GAMBO NESAF, MIS MEDI Mary Jones Hoddnant, Aber-porth. SA43 2BZ Ffôn: 01239 810409 e-bost: [email protected] Dyddiad cau a’r pwyllgor golygyddol nesaf – Awst 31, 2021 Dosbarthu – Medi 16, 2021

PWYLLGOR GWAITH Blaen-porth: Nesta Griffiths : Melanie Davies Y GAMBO (01239 810780) (01239) 621329 Cadeirydd: Ennis Howells (07854 938114) [email protected] Eleri Evans (01239 810871) Bryngwyn: Linda Morgan Plwmp a Phentre-Gât: [email protected] (01239 711249) Celia Richardson a Nigel Blake, Ysgrifennydd: Marlene Evans (01239 710708) (01239 851300) John Davies, Y Graig, Aber-porth : Llinos Davies [email protected] (01239 810555) (01239 654135) Pontgarreg: Lynda Evans e-bost: [email protected] [email protected] [email protected] Clwb 500: : Aled a Heledd Dafis (01239 654277) Gareth Evans, Glasfryn, (01545 561355) Rhydlewis: Vera Davies Tan-y-groes, Aberteifi, SA43 2JE [email protected] (01239 851489) (01239 810871) Ceinewydd: Wendy Davies Sarnau a : e-bost: [email protected] (01545 560344) Alison Vaughan-Jones Trysoryddion: Des ac Esta Davies, Coed-y-bryn: Yn eisiau (01239 654610) Min-y-Maes, Pen-parc, Aberteifi Croes-lan: Marlene E. [email protected] SA43 1RE (01239 851216) Synod: Mair Heulyn Rees (01239 613447) : Emyr a Gwen Davies (01545 580462) e-bost: [email protected] (01239 851343) [email protected] Hysbysebion: Mair Heulyn Rees : Dewi Jones, Talgarreg: Heledd Gwyndaf Cefn yr Ydlan, Synod, Pantseirifach 01239 814609 / (07794 065826) SA44 6JE (07970 042101) [email protected] Rhif ffôn: 01545 580462 Horeb/Penrhiw-llan: Beth Davies Tan-y-groes: e-bost: [email protected] (07901 716957) Elspeth Evans (01239 811026) ac GOHEBWYR LLEOL [email protected] Eleri Evans (01239 810871). Aber-porth: Ann Harwood Llannarth: Isabel Jones Tre-saith: Sally Jones (01239 811217) (01545 580608) (01239 810274) [email protected] Llanllwchaearn: Gwyneth Thomas : Auriol Williams Beulah: Gerwyn Morgan (01239 612507) : Ceindeg Haf (01239 810752) [email protected] [email protected] a : Margaret Symmons YN EISIAU Blaenannerch/Tre-main: (07772 206724) Coed-y-Bryn Mary Postance (01239 810054) Maen-y-groes: Edna Thomas (01545 560060) Ariennir Y Gambo Blaencelyn: Jon Meirion yn rhannol gan (01239 654309) Lywodraeth Cymru

ATGOFFA’R GOHEBWYR Mae’n hollol bwysig cadw at y dyddiad cau i bob rhifyn o’r Gambo. Fe nodir y dyddiad ar dudalen 2 o bob rhifyn, a bydd unrhyw ddeunydd hwyr yn cael ei gario ymlaen i’r rhifyn nesaf. Gofynnir i bob gohebydd lleol sy’n defnyddio e-bost sicrhau ei fod wedi cael cadarnhad gan olygydd y mis bod y deunydd wedi cyrraedd yn ddiogel. Diolch am eich cydweithrediad. BLAEN-PORTH Gwellhad buan cysgu mewn pebyll gyda golygfeydd Mae Barry Evans, Taliesin, gorau Bae Ceredigion o gaeau Cefen- Tristwch mawr yn lleol oedd clywed Pontgarreg yn treulio cyfnod yn ysbyty cwrt. Prynwyd y fferm yn y 50au, ac am farwolaeth Mrs. Bet White gynt o Bron-glais yn dilyn triniaeth yn ysbyty erbyn heddi mae stafelloedd gwely Tŷ Newydd ond a oedd bellach yn byw Treforys yn ddiweddar. Da clywed gan en-suite i bawb a chyfleusterau yn gyda’i merch, Eryn. Jaci, ei gymar, ei fod yn cryfhau’n ara awyr agored o bob math yno. Mae Ganed Bet ym Mlaen-porth a bu’n bach. Dymuniadau gorau iddo ac i’r cymysgedd o weithgareddau yno, fel byw yma drwy gydol ei hoes. Roedd teulu oll ar adeg anodd dros ben. marchogaeth a sgïo. Bob blwyddyn hi’n wraig ddiwylliedig iawn, ac yn arferol bydd tua 123,000 plant o Ac roedd hi’n drueni clywed am 2000 cyhoeddodd gyfrol o atgofion bob rhan o Gymru yn dod yno ac anffawd Rhodri Dixon yn ddiweddar bywyd cefn gwlad yn Sir Aberteifi ar yn cymdeithasu i siarad Cymraeg. sydd wedi cael niwed i’w gefn. ddechrau’r 20fed ganrif, Tai Bach a Cyflogir rhyw 120 o staff fel rheol, ac Thai Mas. Ymddeoliad maent wedi elwa llawer o grantiau i Mae ei merch Eryn White hefyd Wedi dros 30 mlynedd o wasanaeth godi cyfleusterau newydd a chegin a lle yn awdur toreithiog ac yn awdurdod ar Gyngor Cymuned Llangrannog, bwyta addas. Ar ôl y flwyddyn anodd ar hanes Cymru, yn enwedig y 18fed mae Gwilym Williams, Yr Hendre ddiwethaf pan nad oedd yr ysgolion ganrif. Rydyn ni’n anfon ein cofion ati wedi ymddeol yn ddiweddar. yn medru bod yno, bydd dathliadau ac at ei brawd, Siôn. Hoffem ddiolch iddo am ei Canmlwyddiant yr Urdd yn cael eu Cydymdeimlwn hefyd a Mrs June wasanaeth diflino a’i waith diwyd cynnal yno, felly, rhywbeth pwysig i Allen, Parc-y-rhos, Heol y Bowls a’r ar hyd y blynyddoedd a dymuno edrych ymlaen ato. teulu ar farwolaeth ei gŵr, Mac Allen. ymddeoliad hapus iawn iddo. Diolch Merched y Wawr Bro Cranogwen Daeth y newyddion hefyd am farw yn fawr, Gwilym, mae eich gwasanaeth Ar ôl misoedd o weld ein gilydd ar cyfnither i blant Tanyreglwys gynt. wedi bod yn amhrisiadwy i’r gymuned. sgrin, roedd yn hyfryd iawn cael cloi Roedd Natalie Henkelman wedi’i geni Sefydliad y Merched y Wig a’r Cylch gweithgareddau’r tymor trwy gwrdd yn ardal Scranton, Pennsylvania ar ôl Daeth y newyddion trist am a mwynhau te prynhawn yn yr haul i’w thad, David Isaac, ymfudo o Dre’r- farwolaeth Anne Siddall yn ddiweddar. yng ngardd Tŷ Gwyn. Diolch i Enfys ddôl, yn ddyn ifanc. Roedd y teulu Bu’n aelod ffyddlon a gweithgar am am y croeso ac i’r sawl fu’n pobi ac yn yno wedi cadw cysylltiad agos â’r teulu flynyddoedd lawer, gan gymryd gweini. yng Nghymru dros y blynyddoedd, ac diddordeb yn ein gweithgareddau Yn ystod y prynhawn, cynhaliwyd mae’r plant yn dal i wneud hynny. i gyd ac yn mwynhau cefnogi ein cyfarfod blynyddol. Penodwyd Tristwch mawr yn lleol oedd clywed cyfarfodydd o bob math yn y Sir. swyddogion am y tymor nesaf a am farwolaeth Mrs. Bet White, Tŷ Estynnwn ein cydymdeimlad didwyll derbyniwyd cyfrifon y gangen. Newydd gynt a oedd bellach yn byw â’r teulu i gyd. Trafodwyd sut i wario rhywfaint o’r yn Aberystwyth. Roedd Bet wedi byw Mae’r cyfarfodydd yn dal i gael eu arian dros ben, a phenderfynwyd rhoi yn y pentre trwy gydol ei hoes, a bu cynnal ar Zoom. Gyda dyfodiad yr haf £100 i Loches i Ferched Aberteifi, a colled fawr ar ei hôl wedi iddi symud cyn hir, gobeithio, cawn dywydd addas £50 i’r Gambo. i fyw gydag Eryn yn Aberystwyth. i ymweld ag ambell lecyn diddorol yn Tra bydd amgylchiadau’n caniatáu, Rydyn ni’n cofio amdani hi a’i brawd, yr ardal. gobeithiwn ddechrau cwrdd yn Siôn, yn eu hiraeth. Cawsom brynhawn diddorol iawn Neuadd Pontgarreg eto ym mis Medi, Cydymdeimlwn hefyd â Mrs June pan ddaeth Helena Boyesen i sôn am gan ddilyn y rheolau fydd mewn grym. Allen, Parc-y-rhos, Heol y Bowls a’r hanes Cranogwen a’r cerflun ohoni Byddwn yn cwrdd ar drydedd nos Lun teulu ar farwolaeth ei gŵr Mac Allen. gan Seb i’w roi yn yr ardd ger Capel y mis, gan ddechrau nos Lun 20 Medi. Estynnwn ein cydymdeimlad i’r Bancyfelin. Cawsom hanes Cranogwen Dathlu pen-blwydd priodas ddau deulu yn eu colled a’u hiraeth. fel bardd, cerddor, prifathrawes yn Dymuniadau gorau i Dr a Mrs PONTGARREG A Ysgol Pontgarreg, pregethwraig, Ollerenshaw, Cwmhawen Fawr, a fu’n darlithydd yn cynnwys ymweliadau LLANGRANNOG dathlu 65 mlynedd o fywyd priodasol ag America, arweinydd dirwestol ac yn ddiweddar. Llongyfarchiadau athro morwriaeth yn ogystal â’i gwaith yn sefydlu a golygu Y Frythones am Eglwys Carannog Sant Llongyfarchiadau i Hywel Wyn flynyddoedd. ‘Roedd ar ei phen ei hun Wrth i Glennis Simmons roi’r gorau Williams, gynt o 2 Heol Hawen, mewn athrylith a dawn’. Mae grŵp i’w swydd fel Warden yr Eglwys, Pontgarreg (mab y diweddar Brinley lleol yn gweithio’n ddiwyd i godi arian penderfynodd yr aelodau gyflwyno a Diana Williams) sydd wedi ennill at y prosiect hwn. anrheg iddi am ei gwaith clodwiw dros cymwysterau Ceng, MWeldl, yr 21 mlynedd diwethaf. Yn ystod CMargEng a MIMRAEST gan The Yna daeth Lowri Jones, Pennaeth yr oedfa ar 6 Mehefin cyflwynwyd Welding Institute a’r Institute of Gwersyll yr Urdd, Llangrannog, i anrheg, cerdyn a thusw o flodau iddi Marine Engineering Science and roi hanes y Gwersyll inni. Roedd yn gan y Parch. Ddr. Matthew Baynham Technology. agoriad llygaid i glywed yr hanes o’r dechrau ym 1932, pan oedd pawb yn i ddangos gwerthfawrogiad am ei

- 3 - hymroddiad cydwybodol a diflino i’r gwaith ar hyd y blynyddoedd. Gwellhad buan Dymunwn wellhad llwyr i’r Ficer, Y Parch. Ddr. Matthew Baynham sydd wedi cael llawdriniaeth yn dilyn damwain a gafodd yn ddiweddar. Bedw Llangrannog The Farmgate Agorwyd busnes teuluol newydd sbon yn ddiweddar gan Sherran Parry- Williams, Lochland. Mae Sherran gyda’i gŵr Eurig yn magu gwartheg, defaid a moch pedigri ac wedi mentro gwerthu eu cynnyrch eu hunain. Mae’r cynnyrch o’r ansawdd gorau ac ar gael yn lleol inni. Dymunwn bob llwyddiant iddynt. BRYNHOFFNANT

Bydd Tom Broome (mab Janet a iddyn nhw bob un ac anfonwn ein Gobeithio y byddan nhw’n dymuno Tony) a Laura-Jayne Bennett (merch cofion atyn nhw. bod yn weithgar yn y gymuned. Teresa a Phil Franklin) yn priodi Anfonwn ein cofion hefyd at Eryn Cafodd nofel gynta Mike Lewis, yng Ngwesty Gelli Fawr, Trefdraeth White a’i brawd, Siôn sydd wedi colli Foinavon, If God Will Spare My Life yn ystod y mis. Maen nhw wedi eu mam, Bet yn ddiweddar. Roedd Bet ei lansio yn Neuadd Goffa Trefdraeth adeiladu eu cartref, Pen-y-cae, ym yn aelod ym Mlaenannerch ers cau ddiwedd mis Mehefin, ac mae ar gael Mrynhoffnant. Capel Tan-y-groes rai blynyddoedd yn nawr i’w harchebu drwy siop Awen Bydd chwech o forwynion priodas, ôl ond roedd wedi ymgartrefu gyda’i Teifi, neu’n uniongyrchol oddi wrth Ffion Bennett, Maisie Pope, Erin Rees, merch yn Aberystwyth ers cryn amser. victorinapress.com Hattie Cooper, Emily Rees a Connie ABER-PORTH Ugain mlynedd yn ôl digwyddodd Broome, a’r gwas priodas fydd Simon Mike ddod ar draws hanes William Briscoe. Llongyfarchiadau i Ann a Michael James, mab fferm o Ddinas. Gadawodd Yn anffodus, ni fydd y teulu o Harwood, Parc y Plas ar eu priodas William ei gartref gan grwydro’r byd Singapore, Seland Newydd a Ffrainc Ruddem ddechrau’r mis. Dymuniadau bron, ac yn y diwedd ymunodd â’r US yn gallu dod oherwydd y pandemig. gorau iddyn nhw gan ddiolch am Seventh Cavalry. Yna 145 mlynedd Rydyn ni am gyfleu llongyfarchiadau a eu holl wasanaeth i’r pentref dros y yn ôl bu cyflafan fawr ym Mrwydr llawer o gariad i’r ddau. blynyddoedd. Little Big Horn yn Nhalaith Montana yn UDA pan laddwyd bron pawb o’r Daeth newyddion trist eto am golli BLAENANNERCH milwyr gan y brodorion Indiaidd. dwy ferch o’r pentref. Roedd Anne William James oedd yr unig Gymro i a THREMAIN Jeremiah (Williamson gynt) wedi’i gael ei ladd. geni yn Aber-porth ac wedi’i haddysgu Llongyfarchiadau i Duncan, yn yr ysgol leol ac Ysgol Uwchradd Mae Mike Lewis wedi llunio nofel Rhandir, Tre-main a’i gymar, Jen ar Aberteifi. Ryn ni’n anfon ein cofion at ddifyr iawn ar sail yr hyn roedd wedi enedigaeth eu merch, Tia. Geraint, ei gŵr, sydd hefyd yn perthyn llwyddo i’w ddarganfod am yr hanes Y Capel i un o hen deuluoedd y pentref. wrth geisio dilyn trywydd y mab fferm o Sir Benfro. Mae dwy oedfa wedi’u cynnal yn y Ychydig flynyddoedd yn ôl capel yn ddiweddar, a nifer dymunol symudodd John Jenkins, cyn o aelodau wedi bod yn bresennol. Pan brifathro’r ysgol gynradd am gafwyd oedfa Undebol yma ym mis flynyddoedd, a’i wraig, Mavis, i Sir Gorffennaf roedd dros 20 o aelodau’r Fynwy i fyw yn nes at eu plant. Ond Lewis-Rhydlewis gwahanol gapeli yn bresennol. A mwy roedd Mavis wedi bod yn fregus ei na hynny, cawsom ganu – pedwar llais, hiechyd ers cryn amser, a bu farw’n wrth gwrs! ddiweddar. Rydyn ni’n anfon ein Yn anffodus, er hynny, roedd nifer cofion at John a’r teulu a’r perthnasau i o aelodau ffyddlon wedi methu gyd yn eu colled. Cysylltwch â ni am wybodaeth bellach ag ymuno oherwydd salwch ac Croeso i nifer o deuluoedd sydd [email protected] anawsterau eraill. Dymunwyd yn dda wedi dod i’r ardal i fyw yn ddiweddar. 01239 851386

- 4 - CLWB 500 MIS MEHEFIN £30 Magw Ifan, d/o Pant-teg, Croes-lan. £20 Alun Esau, Soar, Sarnau £15 Ann Jones, Synod Villa, Synod. £15 Islwyn Iago, Henfro,Felinwynt. £10 Gwenda Evans, Awelfor, Sarnau. £10 Egryn Jones, 8 Cae Martha, Llanarth Y grŵp yn mwynhau eu diwrnod ymMhenrallt £10 Dafydd Evans, Rhosycoed, Ffostrasol. Cyfarch y genhedlaeth ddewr John, ŵyr i Iana, gor-ŵyr i Jenifer a nai Cafodd cyn-filwyr o Orllewin i Osian. Pen-blwydd hapus i Linda Davies, Cymru eu hanrhydeddu mewn Pen-blwydd Hapus i John Merchant, Dawns y Dail ar ei phen-blwydd yn digwyddiad arbennig ar y 77fed John White a Jeff Bull. Mae’r tri wedi bedwar ugain oed, a gwellhad buan i blwyddyn ers D Day yng Ngwesty dathlu penblwyddi arbennig yn Len Evans, Gelli Aur a Betty Patterson, Penrallt yn Aber-porth. ddiweddar. Mercot sydd wedi bod yn yr ysbyty’n Trefnwyd y diwrnod gan Age Cymru Llongyfarchiadau mawr i Gwion ddiweddar. , ac ymhlith y chwe milwr, i gyd Thomas ar ganlyniad ei arholiad, a Cyfarfu Cangen Merched y Wawr, yn ei nawdegau hwyr, roedd dau ŵr o phob lwc gyda’r cam nesa. y Garreg Wen ym maes parcio Sir Benfro a fu’n rhan o’r Glaniad ar 6 Capel Bwlch-y-groes. Croesawyd yr Mehefin 1944. FFOSTRASOL aelodau gan Beryl Jones, y Llywydd a dymunodd yn dda i Eluned Hwn oedd y tro cyntaf i Ted Llongyfarchiadau i Ceris Lloyd, Morgan ar ôl cyfnod yn yr ysbyty, Owens o Ddoc Penfro a Tony Bird Genau’r Glyn a fydd yn dathlu ei phen- a llongyfarchwyd Gwen Davies o Freshwater East gwrdd. Roedd blwydd yn 90 oed yn fuan. Bu Ceris ar ennill gwobrau yn ffair rithiol ymosodiad mortar wedi taro’r tanc yn cadw’r Swyddfa Bost yn Llannarth Merched y Wawr. Trefnwyd rhan o roedd Ted yn cysgodi y tu ôl iddo, ac am flynyddoedd, a dwy flynedd yn ôl weithgareddau’r tymor, ac estynnwyd mae darnau o’r metel yn dal yn ei gorff. daeth hi a Wil, ei gŵr, i fyw i Ffostrasol croeso i aelodau newydd a hen sydd ac maent wedi ymgartrefu’n hapus yn Roedd Tony ar fwrdd HMS Clematis wedi methu â bod yn bresennol yn y pentre. Dymunwn iechyd da i’r ddau a gymerodd ran yn y glanio ar D Day ddiweddar. yn hebrwng y llongau i’r traethau ar ar ôl ychydig anhwylder yn ddiweddar. arfordir Normandi. Yn ogystal â Ted a Tony, roedd Stan Bartlett o Aber-porth, Dennis Tidswell o Ddoc Penfro, Bill Needham o Aber- porth a John Martin o Dan-y-groes, a gymerwyd yn garcharor wrth hedfan dros Berlin ym 1944. Mae hanesion y dynion wedi eu crynhoi dan ymbarél Archif Cyn- filwyr Gorllewin Cymru, sy’n cael ei rhannu ar Stori Pobl Cymru yn y Llyfrgell Genedlaethol. CROESLAN Llongyfarchiadau i Wil ac Elen, Maes-teg ar enedigaeth eu mab Harri, brawd bach i Arthur. Lil Thomas, Erw-lon yn derbyn blodau ar ei phen-blwydd yn 90 oed oddi wrth Llongyfarchiadau hefyd i Caryl ac Beryl Jones, Llywydd, a Marlene Evans, Ysgrifennydd Merched y Wawr, y Garreg Ashley ar enedigaeth eu mab Alfie Wen. Bu Lil, wrth gwrs, yn gogyddes yn Ysgol Ramadeg Llandysul a Dyffryn Teifi ac mae wedi bwydo rhai miloedd o blant ar hyd y blynyddoedd. - 5 - SARNAU A PHENMORFA Neuadd y Pentref Betws Ifan Gallwch ymuno â grŵp pilates, Bydd y Neuadd ar gael i’w defnyddio ymarferion dawns, tennis bwrdd gyda’r Llongyfarchiadau mawr i Rhiannon o 10 Mai ymlaen gyda phob un o U3A neu yoga, ac mae’r Clwb Snwcer a Rhodri Jones, Tŷ Helyg, ar ganllawiau diogelwch Covid yn eu lle, ar agor ar nos Sul yn unig ar hyn o enedigaeth efeilliaid, Maisie a Gweni, gan gynnwys glanhau wythnosol. bryd. Ymunwch a mwynhewch. ym mis Mehefin. Dwy chwaer i Hattie O hyn ymlaen bydd angen trefnu drwy SYNOD ac wyresau bach newydd i Jenny a Teifi gysylltu â Lynda Williams ar 07775 Davies, Temple Bar. 753681. Llongyfarchiadau i Joyce Evans, Pob llwyddiant i Chris Welch a’i Cynhaliwyd Helfa Drysor Ceir Tremygorwel, a fu’n dathlu pen- bartner, Rachel Linfoot ar eu menter ddiwedd mis Mehefin yn cychwyn a blwydd arbennig iawn yn ddiweddar. newydd yn Aberteifi. Agorwyd eu gorffen y tu allan i’r Neuadd, lle’r oedd Ymddiheuriad – Rhaid ymddiheuro bwyty newydd ‘Yr Hen Printworks’ lluniaeth wedi ei baratoi. Yr enillwyr i deulu Llew Synod am y modd y wrth ymyl y Castell ddiwedd mis oedd Euros a Katy (1af) a Jess (2il). cofnodwyd ei waith yn rhifyn y mis Mehefin. Eleni eto bydd cystadleuaeth Bwgan diwetha. Dyma’r penillion fel yr GLYNARTHEN Brain ym mhentre Betws Ifan. Y ysgrifennwyd hwy. A BETWS IFAN bwriad yw ichi greu Bwgan y tu allan Y Ddeilen Grin i’ch tŷ i gynrychioli “Unrhyw waith Fe welaist Wanwyn tirion neu broffesiwn” a’ch ymdrech i’w gosod Rydyn ni’n cydymdeimlo â Mary, Yn gwenu uwch dy ben y allan erbyn 16 Awst. John, Michael a’u teuluoedd, Delfryn A thithau fel brenhines yn dilyn marwolaeth Lynne ym mis Blwch Postio Ar frigyn ar y pren. Mehefin, gŵr, tad a thad-cu annwyl. Bydd y blwch postio’n cael ei osod A’r haf ddaeth wedi hynny Ac a Roy, Marian a’r teulu, Penlôn ar y tu allan i’r Neuadd cyn hir gan fod A’i wres a’i awel fwyn farwolaeth eu chwaer-yng-nghyfraith, y gwaith papur wedi cyrraedd o’r I gadw’th wisg yn wyrddlas Buddug, gwraig Terry yn Aberystwyth. diwedd. A’r cread yn llawn swyn. Cydnabyddiaeth RHYDLEWIS Awelon cryf yr hydref Dymuna Mary, John, Michael I chwythu ddaeth cyn hir a’u teuluoedd ddiolch yn ddiffuant Llongyfarchiadau i Ffion Jones, 10 A disgyn fu dy hanes am bob arwydd o gydymdeimlad a Bro Hawen ar basio ei phrawf gyrru. I grino yn y tir. charedigrwydd a gawsant yn ystod Gofal piau hi! Gwnawn ddysgu gwers fan yma Oddi wrth y ddeilen grin eu profedigaeth. Gwerthfawrogir Dymunwn ben-blwydd hapus i Mair Sef, bod hydref bywyd yn fawr y rhoddion a dderbyniwyd Roberts, Dôl-wern (Dôl-wen gynt) yn Ryw ddydd yn aros dyn. tuag at fudiad Marie Curie er cof am hanner cant oed. Gobeithio dy fod Lynne, a diolch i’r Parchedig Carys wedi mwynhau’r dathlu. Ll.S. Ann a Maldwyn Lewis am wneud y Dymunwn well iechyd i Mark Webb, Merched y Wawr Cangen y Bryniau trefniadau gydag urddas. cigydd y pentre, sydd wedi bod yn yr Cafwyd tipyn o hwyl yn ein cyfarfod Llongyfarchiadau i Roy a Marian ysbyty. Gwellhad buan iddo. mis Mehefin wrth hel atgofion a Price, Penlôn ar ddathlu eu Priodas Mae’r Clwb Cerdded nôl bob dydd hynny drwy dwrio mewn tua 150 o Ruddem yn ddiweddar. Mercher gyda rhaglen newydd allan luniau o’r gorffennol. Uchafbwynt Ac i Cennydd, Deiniol ar ei ben- ar gyfer Gorffennaf ac Awst. Croeso i y noson oedd gwylio fideos o’r blwydd yn ddeunaw oed ac am lwyddo bawb. Am fanylion cysylltwch ag Alan cystadlaethau adloniant pan fu’r yn ei brawf gyrru. Davies ar 01239 851605 . gangen yn llwyddiannus yng Ngŵyl Dymunwn wellhad buan i Dewi, Ac mae’r gwahanol ddosbarthiadau Haf y mudiad ym Machynlleth. Mae’n Pantseiri-fach a gafodd anaf ar y fferm wedi ailddechrau yn y Neuadd. amlwg o’r lluniau a’r atgofion fod y yn ddiweddar. gangen yn darparu rhaglen amrywiol

CENFIL REEVESA’I FAB C TREFNWYR ANGLADDAU R (Cenfil a Iona Reeves) Busnes teuluol preifat yn cynnig gwasanaeth gyda pharch ac urddas

Capel Gorffwys Preifat

19 Pendre Spring Gardens Aberteifi Arberth Garreg Wen, Talgarreg, Llandysul, Ceredigion. SA44 4XB 01239 612004 01834 861660 Ffôn: 01545 590254 E-bost: [email protected] www.cenfilreevesaifab.co.uk

- 6 - ar gyfer yr aelodau yn llawn hwyl flwyddyn 6 a ddaeth yn drydydd yng a sbri. Gwerthfawrogwyd y cyfle i Ngheredigion gyda’i phoster hyfryd. gwrdd â’n gilydd yn rhithiol yn ystod Cawsom hefyd lawer o hwyl yn creu y misoedd diwethaf, ond edrychwn fideo yn canu ‘Hen Wlad Fy Nhadau’ ymlaen yn ffyddiog at gyfarfod eto yn gan ddilyn rheolau Covid-19, er Neuadd Caerwedros ar yr ail nos Iau o mwyn cefnogi tîm Cymru yn erbyn bob mis. Denmarc. Braf oedd gweld y blodau a grëwyd Buom hefyd mewn wythnos brysur gan aelodau Merched y Wawr, Cangen iawn yn gwrando a mwynhau’r y Bryniau yn rhan o arddangosfa’r athrawon Peripatetig a fu yma’n Gweithdy Utopias Bach mudiad yn ffenest yr hen Swyddfa sgwrsio am eu hofferynnau ac yn eu Bost yn Aberystwyth yn barod ar gyfer Mwynhaodd Blynyddoedd 2 a 3 dangos. Eisteddfod 2022. sesiwn Taith Awdur gyda Meilyr Sion. Roedd yn sesiwn diddorol dros ben a Popty newydd ar Sgwâr Synod Ysgol Bro Siôn Cwilt dysgwyd llawer. Mae Ruth Leighton yn agor popty Ar ddiwedd mis Mai cafodd y plant fydd yn gwerthu cacennau cartref, lawer o hwyl yn joio a dawnsio i bara gwahanol a byrbrydau blasus i’w gerddoriaeth Cymraeg mewn disgo i cludo allan. Mae wedi enwi’r popty ar Ysgolion Ceredigion gyda Marci G. ôl ei mam, a oedd yn bobydd arbennig ac a ddysgodd ei phlant i gyd i fod yn gogyddion da. Rysetiau ei mam fydd Ruth yn eu defnyddio, felly, enw’r popty yw Popty Kate.

Popty Kate Bakery Cyfweliad gyda Brynmor Williams SGWÂR SYNOD Cafodd Blynyddoedd 4, 5 a 6 Oriau Agor brynhawn hynod ddiddorol yn Llun – Gwener: 9.00-5.00 sgwrsio a chyfweld â Brynmor Dydd Sadwrn: 9.00-1.00 Williams, cyn chwaraewr rygbi Cymru Cacennau Cartref a’r Llewod. Gofynnodd y plant lawer Bara /Brechdanau Byrbrydau o gwestiynau iddo a chawsant atebion hyfryd ganddo! Bu Dosbarth Disglair yn mwynhau’r LLANLLWCHAEARN Bu Blynyddoedd 4, 5 a 6 yn tywydd braf dros y mis diwethaf yn Llongyfarchiadau i Malen Haf mwynhau gweithdy ‘Utopias Bach’ creu potiau bioddiraddadwy ac yn Williams, Ffynon Gerdd, Maen-y- yn edrych ar eu hardal leol a chreu plannu blodau yn yr haul! arddangosfa mewn bocs er mwyn groes ar ei llwyddiant yn arholiad Mae Cyfnod Allweddol 2 yn yr dangos pa fath o ddyfodol hoffent terfynol Cymdeithas y Bydwragedd ysgol wedi mwynhau dilyn thema’r ei weld. Edrychwn ymlaen at weld (SCM). Ar ôl seibiant haeddiannol Ewros yn ddiweddar. Buont yn creu gwaith y plant, a fydd yn cael ei o fis, bydd yn cychwyn ar ei swydd posteri cefnogi ar gyfer cystadleuaeth arddangos yn gyhoeddus yn fuan! gyntaf fel bydwraig yn Ysbyty Cardi Iaith. Da iawn i Charlotte o Singleton, Abertawe. Dymuniadau Ceredigion ~ Sir Benfro ~ Sir Gaerfyrddin gorau iddi oddi wrth aelodau Capel Trydanwyr Disglair Lleol Annibynnol Maen-y-groes a’r gymuned leol. BarriDavies TAN-Y-GROES trydanwr Cyf Cydymdeimlwn â Sion White, a Rhosnewydd, Brynhoffnant, Parc-y-Rhos sydd wedi colli’i fam, Bet, Llandysul, Ceredigion. SA44 6EA a oedd erbyn hyn wedi ymgartrefu t 01239 654135 gyda’i merch, Eryn, yn Aberystwyth. m 07812 346150 Dymuniadau gorau i Ifor e [email protected] Williams Delfryn, sydd newydd gael llawdriniaeth ar ei lygaid. w www.bdelectrical.co.uk

- 7 - Y FERWIG

Trist oedd clywed am farwolaeth Penni Gregory a oedd wedi byw yn y pentre ers nifer o flynyddoedd, ac yn wyneb cyfarwydd yn nigwyddiadau’r Hen Ysgol. Cydymdeimlir â’i theulu a’i ffrindiau. Llongyfarchiadau i Awen Davies, Blaen-waun ar ei llwyddiant yn yr unawd offerynnol 19-25 yn Eisteddfod yr Urdd ddechrau mis Mehefin, a phob dymuniad da iddi yng Ngholeg Brenhinol yr Alban ym mis Medi. Pen-blwydd hapus hwyr i Iwan Davies, Blaen-waun ar ddathlu ei ben- blwydd yn hanner cant yn ddiweddar. Pob dymuniad da i Huw a Meinir Jones a’r merched, Bryn, yn eu cartref newydd, Bryn Cemaes. y tywydd yn ffafriol. Dechreuwyd y Llongyfarchiadau i Huw a Meinir daith yn Aber-porth, a cherddodd clywed y bydd y plant yn dal i fynd i’r hefyd am gyrraedd rhestr fer criw bach hyd at draeth Tre-saith, lle ysgol yma yn Nhalgarreg. gwobrau’r Farmers Weekly yn y cafwyd cyfle am glonc fach a phicnic Llongyfarchiadau i Meinir Mathias, categori ffermio cymysg. Bydd enwau’r ar y tywod, Wedyn cerdded am nôl a Cân-y-gwynt ar ennill Gwobr y Bobl enillwyr yn cael eu cyhoeddi ym mis galw am ddiod bach ar y ‘decin’ yng yn Arddangosfa Agored 2021 Academi Hydref. ngharafán Helen, un o’r aelodau, ym Frenhinol y Cambrian, Conwy am ei Dymuniadau da i Ian, Teleri, Ela a maes carafanau Helyg-fach. Noson o llun olew ‘Tân ar y Mynydd’. Griff yn eu cartref newydd, Tŷ-gwyn, awyr iach, hamddenol yn wir! Llongyfarchiadau i Dion Evans, Pen-parc. Y ddau deulu wedi symud i Ym mis Mehefin manteisiwyd ar y Rhosalaw ar ddod yn ail mewn gartrefi newydd ond yn dal o fewn yr tywydd braf a chael swper sglodion ar cystadleuaeth gwaith coed, ardal. Draeth y Plas, Aber-porth ac wedyn Llongyfarchiadau i bawb o blant yr gêm gyfeillgar o rownderi. Hyfryd ardal sydd wedi cael eu canlyniadau oedd croesawu aelod newydd i’n plith, Lefel A a TGAU yn ddiweddar. Maen sef Ffion Morgan. Gobeithio y byddi nhw’n gynnar ac wedi eu cynnal di’n mwynhau yn ein cwmni, Ffion, dan amgylchiadau anodd eleni eto. a diolch yn fawr i Natalie Morgan, y Pob dymuniad da iddynt wrth gamu Cysylltydd, am drefnu’r noson. ymlaen i’w dyfodol. LLECHRYD A CLWB GWAWR GLANNAU TEIFI Ym mis Mawrth cymerodd Janine Wyn Davies, Helen Thomas, Natalie Llongyfarchiadau wrth ei ffrindiau Morgan a Nia James ran yng Nghwis i gyd i Cecilia Williams, Croes y Mawr y Pasg, a drefnwyd gan Fenter Llan, ar ei phen-blwydd arbennig yn Iaith Ceredigion, Sir Benfro a Sir Gâr, ddiweddar. gan ddod yn ail allan o ryw 12 tîm, Estynnwn ein cydymdeimlad â gyda sgôr o 94 allan o 100. Chwarae Richard Sayce a’r teulu ar farwolaeth teg i’r merched! Roedd y sesiwn eu mam, Evelyn Sayce. ar Zoom, wrth gwrs, a bu’n noson hwyliog tu hwnt. Roedd hi’n hyfryd TALGARREG gweld cynifer o bobol yn cymryd rhan mewn gweithgaredd Gymraeg. Pen-blwydd hapus i Hefin Evans, Glanyrafon, sydd wedi cyrraedd oed yr Gobeithio cyn hir y bydd cyfle i addewid. fod mewn cwis arall mewn ystafell go Perchennog: iawn, nid mewn ystafell rithiol! Dymunwn bob hwyl i Angharad a Tommy a’r plant yn eu cartref newydd Mr G T Williams Ym mis Mai, cerdded llwybr yr yn ardal Cross Inn. Ryn ni’n falch arfordir oedd y gweithgaredd, ac roedd

- 8 - a gynhaliwyd yng Ngholeg Aberteifi yn ddiweddar. Pob lwc iddo hefyd mewn cystadlaethau eraill y bydd yn cystadlu ynddynt cyn hir. Cylch Meithrin Talgarreg Mae’r Cylch Meithrin ar agor yn y prynhawn o ddydd Llun i ddydd Iau. Cysylltwch â’r Arweinydd, Carol Rees ar y rhif uchod am fwy o wybodaeth Mae nifer cyfyngedig o lefydd ar gael ar gyfer mis Medi. Clwb 100 y Cylch Meithrin: 1af – Angharad Davies, Ffos-y-ffin 2il – Mary Davies, Talgarreg 3ydd – Eilir Jenkins, Mydroilyn Llongyfarchiadau i Ifan Dolgerdd ar ddod yn drydydd am waith Dylunio 2D gan ddisgyblion y blynyddoedd 8 a 9 yn yr Eisteddfod T eleni. Cylch Ti a Fi Talgarreg BEULAH cymdeithasol oedd yma ar un amser Mae Cylch Ti a Fi Talgarreg wedi yn y capel, yr ysgol a’r ardal. Mae ailddechrau bob prynhawn Gwener. ‘Facebook’ Beulah esiampl yn y llun. Mae’r dudalen hefyd Cysylltwch â Sioned Bryant ar 01545 Mae tudalen ‘Facebook’ Beulah yn gyfrwng i gadw cysylltiad â phlant 590647 i gofrestru ar gyfer y sesiynau. newydd ddathlu ei phen-blwydd yn y pentre sydd erbyn hyn wedi symud Llongyfarchiadau i Ifan Dolgerdd ar flwydd oed. Fe’i sefydlwyd yn 2020 ymhell o Feulah. ddod yn drydydd am waith Dylunio yng nghanol y ‘lockdown’ cynta gan Mae gan y dudalen 173 o aelodau 2D i ddisgyblion blynyddoedd 7, 8 a 9 Gerwyn Morgan, Muriau Gwyn gyda’r a nifer ohonynt ymhell o Gymru, yn yr Eisteddfod T eleni. bwriad o gryfhau bywyd cymdeithasol fel Llinos, Gerallt, sy’n byw yn yr Cymraeg y pentref, sy’n dirywio yn Eidal, a Kevin, Villa sydd yn Ffrainc. PEN-PARC ddyddiol gyda’r mewnlifiad i’r pentref. Dim ond yr aelodau sy’n gallu gosod negeseuon, hanesion, lluniau ac ati ar Dymuniadau gorau i Alun Prif fwriad arall y dudalen yw cadw mewn cof y bobol oedd ym Meulah y dudalen. Os oes gennych ddiddordeb Evans, Cwm-march, Pen-parc ar ôl i ymuno â’r dudalen, cliciwch ar llawdriniaeth yn ddiweddar. Da yw slawer dydd trwy gynnwys hen luniau teuluol ynghyd â lluniau o’r bwrlwm Beulah Ceredigion yn ‘Facebook’ ac clywed ei fod ar wellhad ac wedi dod ymaelodwch. Mae’n rhwydd iawn adre. Llongyfarchiadau i Owain Evans, Cwm-march, sy’n gweithio i gwmni Peirianwyr Sifil Fforensig yn Llundain, ar gael ei wneud yn bartner yn y busnes. Mae’r cwmni’n gwneud gwaith Cymrodeddu yn y llysoedd barn. Llongyfarchiadau mawr i Mirain Llwyd Jenkins, 6 Dôl-werdd ar basio’i phrawf gyrru yn ddiweddar. Cafwyd dau ddiwrnod o godi arian ar gyfer elusennau Ysbyty Arch Noa a Cystic Fibrosis. Diolch i’r rhieni, disgyblion a staff yr Ysgol am eu hymdrechion lliwgar i godi ymwybyddiaeth a chefnogi pobol eraill. Roedd hi’n braf iawn gweld Ben Lake AS, Elin Jones AS a’r Cyng. Clive Davies yn cerdded drwy’r pentref ac yn cael cyfle am glonc gyda’r trigolion yn ddiweddar. Roedd hi’n gyfle i bobol fynegi eu barn a’u gofidiau. Diolch yn fawr iddyn nhw.

- 9 - gwneud hynny, dim ond enw a chyfeiriad sydd angen. Mae tudalen arall ar gyfer y pentref, sef ‘Beulah Community’ lle mae’r Saesneg yn cael blaenoriaeth. Cyngor Beulah Mae pedair merch wedi eu hethol yn aelodau newydd o Gyngor Cymuned Beulah, sef Bethan Jones, Delfryn, Bryn-gwyn; Catrin Jones, Pen-lan Fach, Ponthirwaun, Ann Evans, Allt-y-bryn, Betws Ifan ac Anwen Francis, Plas Pedol, Capel Tygwydd. Dymuniadau gorau iddynt. Mae’r tair gyntaf yn llenwi bylchau yn dilyn ymddeoliad Linda Morgan, Groesffordd; John James, Glandulais, a Huw Davies, Wern Villa. Rhaid nodi bod Huw wedi gwasanaethu Llun o dudalen ‘Facebook Beulah’, sef Cymdeithas Bechgyn Beulah ar ymweliad fel cynghorydd am 42 mlynedd â Big Pit ym Mlaenafon ym 1986. ar hen gyngor Llandygwydd yn Arholiadau Ysgol Cyntaf mewn Astudiaethau Creadigol. gyntaf, ac wedyn ar Gyngor Beulah. Ymfalchiwn yn ei llwyddiant. Gwasanaeth arbennig a diolch iddo Llongyfarchiadau i nifer o blant am ei ymroddiad. Mae Anwen Francis yr ardal sydd wedi llwyddo mewn Dymunwn yn dda i Marion Evans, yn llenwi sedd a oedd yn wag yn ward arholiadau TGAU a Lefel A yn Hafan sydd wedi ymgartrefu mewn Llandygwydd. ddiweddar. Dymuniadau gorau iddynt cartref yn ardal Aberystwyth. Byddwn i gyd. yn meddwl amdani. Gartref o’r Ysbyty Mae’n braf cael dweud bod Brenda LLANNARTH Llongyfarchiadau i Alun a Margaret, Jenkins, Pantyrodyn, a Liz Jones, Caereithin ar ddod yn dad-cu a mam- Karinia, gartref o Ysbyty Glangwili. Llongyfarchiadau i Carys Iona, wyres gu. Ganed mab, Gwyn Llewelyn i Dymunwn wellhad buan a llwyr i’r Egryn ac Isabel, sydd wedi graddio o Sioned a Darren. ddwy. Brifysgol Bangor gyda gradd Dosbarth Llongyfarchiadau hefyd i Nicola Bolland, Cae Martha ar enedigaeth ei hŵyr, Tommy Alfie, mab bach i Ian a Samantha. Dymuniadau gorau i Irene Thomas, Cefenperthypiod, a fydd yn dathlu pen-blwydd arbennig y mis hwn. PENRHIW-LLAN

Ar ran ardal Penrhiw-llan a thu hwnt, ein dymuniadau gorau i Peter Lord ar ei ymddeoliad o siop y pentref. Cafwyd gwasanaeth ardderchog ganddo dros saith mlynedd, ac mae ein dyled yn fawr iddo am ei garedigrwydd a’i deyrngarwch bob amser. Doedd dim byd yn ormod o ffwdan i Peter os gallai helpu unrhyw un. Croeso cynnes i Julie a Dara Miller o Lundain. Mae Julie o dras Gymreig, a brodor o Ogledd Irac gyda chefndir amaethyddol yw Dara, ond mae’n ddinesydd Prydeinig ers dros ugain mlynedd. Gyda pherthnasau yn Ninbych-y-pysgod, maen nhw’n hen gyfarwydd â Gorllewin Cymru ac yn

- 10 - edrych ymlaen at flynyddoedd lawer nawr i’w harchebu drwy siop Awen yn rhedeg y siop. Teifi, neu’n uniongyrchol oddi wrth DIOLCH Mae’r cyfnod clo wedi pwysleisio victorinapress.com gwerth y siop, ac mae’n bwysig inni ei Ugain mlynedd yn ôl digwyddodd Hoffai Hywel a Delor, chefnogi gymaint â phosibl i sicrhau Mike ddod ar draws hanes William Brynhyfryd, Blaenannerch parhad siop Penrhiw-llan. James, mab fferm o Ddinas. Gadawodd ddiolch o galon i gymdogion a William ei gartref gan grwydro’r byd ffrindiau am helpu paratoi’r Sêl ABER-PORTH bron, ac yn y diwedd ymunodd â’r US ar y fferm, ac i’r gymuned am bob Seventh Cavalry. Yna 145 mlynedd Llongyfarchiadau i Ann a Michael yn ôl bu cyflafan fawr ym Mrwydr cefnogaeth ar y noson. Harwood, Parc y Plas ar eu Priodas Little Big Horn yn Nhalaith Montana Diolch yn fawr ichi i Ruddem ddechrau’r mis. Dymuniadau yn UDA pan laddwyd bron pawb o’r gyd, gwerthfawrogwn bob gorau iddyn nhw gan ddiolch am milwyr gan y brodorion Indiaidd. cyfeillgarwch eu holl wasanaeth i’r pentref dros y William James oedd yr unig Gymro i blynyddoedd. a chymwynas gael ei ladd. Daeth newyddion trist eto am golli Mae Mike Lewis wedi llunio nofel dwy ferch o’r pentref. Roedd Anne ddifyr iawn ar sail yr hyn roedd wedi I Terwyn yn 70 oed Jeremiah (Williamson gynt) wedi’i llwyddo i’w ddarganfod am yr hanes geni yn Aber-porth ac wedi’i haddysgu Cei ‘leni, er mwyn dianc yn heini wrth geisio dilyn trywydd y mab fferm yn yr ysgol leol ac Ysgol Uwchradd rhag henaint a’i grafanc, o Sir Benfro. Aberteifi. Ryn ni’n anfon ein cofion at ail-fyw holl hwyl hafau llanc, Geraint, ei gŵr, sydd hefyd yn perthyn hafau’r protestiwr ifanc. i un o hen deuluoedd y pentref. cwj Ychydig flynyddoedd yn ôl symudodd John Jenkins, cyn I Terwyn 70 oed brifathro’r ysgol gynradd am Yn wëydd cerdd a cherddwr – er yn hŷn Rhosygilwen flynyddoedd, a’i wraig, Mavis, i Sir parhei’n un sy’n swynwr; Fynwy i fyw yn nes at eu plant. Ond yn wir, os am gonsuriwr Mae’n braf deall bod roedd Mavis wedi bod yn fregus ei i wau geiriau – ti yw’r gŵr. gweithgareddau wedi hiechyd ers cryn amser, a bu farw’n Nia ailddechrau yn Neuadd y ddiweddar. Rydyn ni’n anfon ein cofion at John a’r teulu a’r perthnasau i Dderwen yn Rhosygilwen gyd yn eu colled. ac yng Nghastell Aberteifi. Croeso i nifer o deuluoedd sydd Mae’n 15 mlynedd ers agor wedi dod i’r ardal i fyw yn ddiweddar. I Terwyn yn 70 oed Neuadd y Dderwen yn Gobeithio y byddan nhw’n dymuno Cei ‘leni, er mwyn dianc yn heini Rhosygilwen yn swyddogol, bod yn weithgar yn y gymuned. rhag henaint a’i grafanc, ac yn ddiweddar mae Llŷr Cafodd nofel gynta Mike Lewis, ail-fyw holl hwyl hafau llanc, Williams, Catrin Finch Foinavon, If God Will Spare My Life hafau’r protestiwr ifanc. a Trystan Llŷr Griffiths ei lansio yn Neuadd Goffa Trefdraeth cwj wedi cynnal cyngherddau i ddiwedd mis Mehefin, ac mae ar gael nodi’r dathliad.

Lewis-Rhydlewis

4 Cornel Pendre, Aberteifi SA43 1JL Ffon: 01239 615030 / 07971 763272

Ebost: [email protected] Gwefan: teifiembroidery.co.uk Cysylltwch â ni am wybodaeth bellach Printio Corfforaethol [email protected] Gwniadwaith Gwisg waith 01239 851386 Gwisg Ysgol Anrhegion Clybiau Chwaraeon Priodasau

- 11 -

21 YSGOL ABER-PORTH Mabolgampau dipyn yn wahanol a gafwyd yn yr ysgol eleni gyda phob adran yn cystadlu ar ddiwrnodau gwahanol gyda staff a phlant yr ysgol yn unig. Er hynny cafwyd 3 diwrnod o gystadlu brwd a phawb wedi mwynhau yn yr haul. Y canlyniadau: Merch a bachgen cyflymaf ym mlynyddoedd 5 a 6 – Steffan Davies a Scarlette Legg Sgôr uchaf yn y Cyfnod Sylfaen – Ifan Davies a Felicity-Ann Ogilvie Sgôr uchaf yng Nghyfnod Allweddol 2 – Harry Bates, Scarlette Legge ac Elin Rees Sgôr uchaf yng Nghanolfa y Don – James Worth a Kaleb Irving Tîm buddugol – Plas (capteniaid Elis Richardson a Scarlette Legg) Diolch i’r GrhAFf am ddarparu lolipops i’r plant ac i Laurence Davies am y sticeri gwobrwyo. Diolch enfawr i Ceri o gwmni Mêl Bae Ceredigion am ddod i siarad gyda plant y Cyfnod Sylfaen am ei waith yn gofalu am wenyn. Fe wnaeth y plant ddysgu llawer am y broses o wneud mêl a chael cyfle i ofyn llawer o gwestiynau diddorol. Diolch i athrawon peripatetig chwythbrennau Sir Ceredigion am gynnal cyngerdd rhithiol arbennig i Ddosbarth Pencartws, Bu cyffro mawr yn yr ysgol ar Ddiwrnod Dathlu Dysgu Thema Trychfilod gyda’r plant wedi gwisgo fel gwahanol drychfilod! Bu’r plant yn brysur yn coginio cebabs ac addurno bisgedi cyn cael picnic a disgo ar gae’r ysgol. Fe gafodd y plant gyfle arall i wisgo gwisg ffanso i ddathlu Diwrnod Empathi ar 10 Mehefin. Thema’r diwrnod oed “Sêr” a bu’r plant yn gwneud gweithgareddau i ddysgu am empathi ynghyd ag ymuno gyda sesiynau rhithiol gan awduron enwog. Bu plant Dosbarth Penrodyn yn rhan o brosiect perfformio ac animeiddio Egin. Cafwyd gweithdai diddorol gyda Sioned Wyn Roberts, Marc Griffiths ac Osian Evans o gwmni Moilin gyda’r plant yn dysgu nifer o sgiliau newydd. Bu plant y Cyfnod Sylfaen yn joio yn Jambori rhithiol yr Urdd gyda Sam Ebenezer. - 12 - LLANGRANNOG Cyfoeth Ein Dywediadau Ydych chi erioed wedi cyfri’r holl wahanol ffyrdd ryn ni’n defnyddio’r gair Rydym yn falch iawn cyhoeddi ‘bwrw’ yn Gymraeg? Rwy wedi bod yn chwynnu tipyn ar hen rifynnau o lansio Cerflun Cymunedol wahanol gylchgronau sy ‘ma: dyna beth mae pawb wedi bod yn ei wneud yn y Cranogwen, sy’n cael ei gefnogi Cyfnodau Clo, medden nhw. Ac rwy newydd agor rhifynnau o Llafar Gwlad o gan Monumental Welsh Women. tua 2018 a 2019. Dyma gyfle inni rannu gyda phawb beth yw amcan y prosiect, beth Yn un o’r rheiny mae cyfrannwr yn rhestru gwahanol ystyron ‘bwrw‘, fel sydd eisoes wedi’i gyflawni gan Bwrw at, bwrw glaw (wrth gwrs), bwrw amcan, bwrw’r Sul, bwrw ergyd, bwrw Monumental Welsh Women o ran rhywbeth neu rywun. Ond beth am rai sy’n fwy lleol ac yn llai adnabyddus codi arian, a beth y mae angen falle? Beth am bwrw’i fola, bwrw llo, bwrw bant, bwrw gered, bwrw ati, bwrw ei wneud i sicrhau bod cerflun o gole, bwrw’i ffrwyth (sef te), ac yn blaen? Eich tasg chi am y mis nesa fydd Cranogwen yn cael ei godi yma yn ychwanegu at y rhain, os gwelwch chi’n dda. A pheidiwch â bod yn swil: os na y pentref. fyddwch chi am eu rhoi nhw ar bapur ar gyfer eich gohebydd lleol, codwch y ffôn i rywun a rhowch eich rhestr fel hynny. Sgwn i sawl cant gawn ni? I gychwyn y prosiect, bydd Elfen ddiddorol arall yw’r amrywiol ffyrdd yn Gymraeg o fynegi ebychiadau cyflwyniad gan yr Athro Jane (neu dyngu llw) fel y Mawredd mawr, Myn dain i, a hyd yn oed Jiw Jiw neu Aaron o Brifysgol De Cymru, sydd Duwcs annwyl. Maen nhw’n amrywio’n rhyfeddol o ardal i ardal, a fyddwn ni wrthi’n ysgrifennu bywgraffiad am ddarllenwyr y Gambo ddim yn dweud ‘Rargian fawr neu Neno’r Annwyl na Cranogwen, y morwr, y bardd, yr Mam Bach, siawns, ond ryn ni’n llwyddo i’w deall nhw hefyd. Mae’n debyg mai athrawes, y newyddiadurwraig, rhyw amrywiadau ar dyngu llw crefyddol yw’r llwon hyn, ond heb ynganu enw y bregethwraig a’r ymgyrchydd. Duw neu Iesu Grist yn llythrennol. Meddyliwch am Rarswyd, Risrel, Esgyrn ac Dyma ddolen i’r cyflwyniad: ychwanegu at y rheiny wedyn, Rarswyd y Byd, Risrel Moses (wrth gwrs), Esgyrn https://www.youtube.com/ Dafydd. Amrywiadau ar Duw wedyn yw Jiw jiw, Duwcs annwyl, Jiw mowr. watch?v=2mVN-B8M6TU&ab_ A hefyd tyngu llw ac enw’r diafol ei hunan, fel Diawl, Jiawl, Myn diawl i. Mae channel= CymunedLlangrannog Uffern hefyd yn gynhyrchiol iawn! Uffach ac Uffach Gols, Uffach Dân, Wel Myn Community Uffach i. Ac i fod yn eitha parchus, fe ddwedwn ni Caton Pawb, sy’n dod o Duw gadwo bawb, wrth gwrs. A dyna ichi dasg arall i gadw’r ymennydd ar ddihun dros yr haf. Dechreuwch gasglu’ch dywediadau chi nawr ar gyfer rhifynnau nesa’r Gambo, a chofiwch eu taro nhw ar bapur neu fe fyddwch yn eu hanghofio ‘to, fel y gweddill ohonon ni!

Gall unrhyw un sydd ag anhawster darllen glywed eitemau o’r Gambo Deddf Diogelu Data drwy gysylltu â Ar Fai 25, 2018 daeth Deddf Diogelu Llyfrau Llafar Cymru Data i rym. Oni nodwch yn wahanol byddwn yn Tŷ Llafar, Parc Dewi Sant cyhoeddi’ch enw a’ch cyfeiriad Heol Ffynnon Job o dan y canlynol: Caerfyrddin SA31 3HB · Gambosair 01267 238225 · Cornel y Plant [email protected] · Clwb 500

TREILYRS HEN A NEWYDD AR WERTH DALIER SYLW

HURIO A THRWSIO Mae rheolau’r gyfraith ar gyhoeddi lluniau o blant, boed ar bapur neu ar y We, wedi eu tynhau. Felly mae’n bwysig iawn bod pob cyfrannydd neu ohebydd sy’n anfon llun ag enw plentyn i’w cynnwys yn Y Gambo yn sicrhau ei fod wedi cael caniatâd rhieni neu ofalwyr y plentyn i wneud hynny. Ni fydd Y Gambo yn derbyn cyfrifoldeb am unrhyw fethiant i wneud hyn.

- 13 - Dechrau Canu Annwyl Gorau Mawr obeithiaf eich bod chi ac aelodau eich corau yn cadw’n weddol yn y cyfnod anodd yma i gerddoriaeth. Byddwn yn ddiolchgar iawn pe bae chi’n rhannu cynnwys y neges yma gydag aelodau o’ch corau gan fod pleidlais i’w chynnal i ddewis Emyn i Gymru 2021. Emyn i Gymru 2021 Eleni mae un o brif gyfresi S4C yn dathlu pen-blwydd arbennig iawn. Mae Dechrau Canu Dechrau Canmol yn 60 oed yn 2021, a rydyn ni am ichi fod yn rhan o’r dathlu trwy ddewis eich hoff emynau. Mae panel o arbenigwyr eisoes wedi llunio Rhestr Hir o 20 emyn poblogaidd. Ewch ati i ddewis eich hoff emyn chi o blith y rhestr, ac os oes gennych sawl ffefryn mae croeso i chi bleidleisio fwy nag unwaith.

Arwelfa Arglwydd gad im dawel orffwys Blaenwern Tyred Iesu i'r anialwch Bro Aber O tyred i'n gwaredu, Iesu Da Bryn Myrddin Mawr oedd Crist yn nhragwyddoldeb Builth Rhagluniaeth fawr y nef Clawdd Madog Os gwelir fi bechadur Coedmor Pan oedd Iesu dan yr hoelion Cwm Rhondda Wele'n sefyll rhwng y myrtwydd Dim ond Iesu O fy Iesu bendigedig Ellers Pan fwyf yn teimlo'n unig lawer awr Godre'r Coed Tydi sy'n deilwng oll o'm cân Gwahoddiad Mi glywaf dyner lais In Memoriam Arglwydd Iesu arwain f'enaid Pantyfedwen Tydi a wnaeth y wyrth, O Grist fab Duw Penmachno Ar fôr tymhestlog teithio rwyf Pennant Dyma gariad fel y moroedd Rhys Rho im yr hedd Sirioldeb Un fendith dyro im Ty Ddewi Mi dafla maich oddi ar fy ngwar Tydi a roddaist Tydi a roddaist liw i'r wawr

Eich pleidlais chi fydd yn penderfynu pa emyn fydd yn cyrraedd y brig. Bydd Huw Edwards yn dathlu’r garreg filltir fawr mewn rhaglen arbennig o Dechrau Canu Dechrau Canmol o Neuadd Dewi Sant Caerdydd yn yr hydref, pan fydd Cerddorfa Genedlaethol Gymreig y BBC yn cyfeilio i’r emynau a Huw yn cyhoeddi canlyniad ein pôl piniwn trwy ddatgelu’r 10 Uchaf o Hoff Emynau

Cymru . Maldwyn Lewis Ymgymerwr Angladdau Afallon, Penrhiw-pâl, Llandysul Mae gan bawb ei ffefrynnau – felly, Ffôn 01239 851 005 neu 07760 778 514 cofiwch bleidleisio! Yn gwasanaethu ardal Y Gambo Ewch i s4c.cymru/dechraucanu Cwmni teuluol yn cynnig gwasanaeth a chyngor proffesiynnol Y Dyddiad Cau yw hanner nos ar 30 mewn profedigaeth ers dwy genhedlaeth Awst eleni. Os nad ydych yn gallu pleidleisio ar-lein, yna ffoniwch Rondo ar 029 2022 3456. www.lewisfunerals.co.uk

- 14 - Ffrind yn holi Ffrind Y mis hwn mae Emma Davies, gynt o Dalgarreg, yn holi Nicola Davies, athrawes Meithrin a Derbyn yn Ysgol T. Llew Jones ac yn wreiddiol o Gwm-march, Capel Cynon.

sawl deigryn i’r llygaid. O ran cyfeilio i Dad-cu Tom, cefais un cyfle rwy’n ei chofio fel petai ddoe, sef yr emyn ‘Nid wy’n gofyn bywyd moethus.’ Roedd gan Dad-cu lais hyfryd, ond yn anffodus wythnos yn ddiweddarach bu farw yn 61 mlwydd oed a finnau ond yn naw oed. Beth yw dy brofiad tramor gorau a pham? Rwy wedi bod yn ddigon lwcus i gael y cyfle i deithio tramor sawl gwaith o Emma Davies (gynt o Dalgarreg) Nicola Davies bum wythnos yn Florence yr Eidal yn aros gyda ffrind, i bedair wythnos yng Beth yw dy atgof cyntaf? wyt ti’n mynd a’r plant i Fferm Ffoli Nghanada yn mynd i weld y gwartheg – gallet ti fynd a nhw adre?” Wel Fy atgof cyntaf yw dihuno yn y duon wedi ennill ysgoloriaeth i deithio doedd o ddim yn bell o’i le. Rwy’n hoff garafán yn methu’n lân a gweithio gyda thri arall. Roedd hynna yn iawn o anifeiliaid ac fel merch fferm allan lle roeddwn ac yn clywed lleisiau brofiad byth cofiadwy. Cawsom groeso maent wedi chwarae rhan bwysig yn diarth tu allan. Yna’r boddhad, bron yn hyfryd, ac roedd yn braf gweld ein brid fy mywyd. Rwy’n gredwr cryf gydag well na fore dydd Nadolig o sylweddoli cynhenid o wartheg yn gwneud yn dda anifeiliaid eich bod chi’n cael yn ôl fy mod yn Sioe Frenhinol Cymru allan yno. Un profiad byth cofiadwy ganddynt beth rydych chi yn rhoi gyda Mam-gu a Thad-cu Cwmhyar. cefais wrth ymweld ag Alberta Canada i mewn. Rhowch chi amser a gofal Codi yn gynnar i baratoi’r gwartheg gyda fy chwaer oedd wrth farchogaeth iddynt ac fe wnawn yr un peth yn sef Gwartheg Duon Cymreig ac yna’r ceffyl ym Mynyddoedd y Rockies ôl. Ceffylau yw’r prif ddiléit ac mae wefr o wylio Tad-cu yn cystadlu a - daeth arth ar ein hôlau! Nefi blŵ gennym dri – un goben Cymreig o’r chael brechdanau ŵy ‘di ffrio a sbwng oeddech chi yn gwybod bod arth yn enw Cwmmeudwy Teleri ac ma Ela Fictoria gan Mam-gu i ddathlu. medru rhedeg yn gyflymach na cheffyl wrthi yn ei chael yn barod i gystadlu. Beth oedd dy uchelgais pan oeddet rasio? Wedyn Eli sef goben sipsi, ac mae Eli ti’n blentyn a ble wyt ti arni nawr? Fy mhrofiad gorau heb os oedd cael wedi dysgu fy mhlant i farchogaeth, Roedd gen i ddau uchelgais pan y cyfle i fynd i Fotswana pan yn y ac erbyn hyn wedi ymddeol ac yn oeddwn i’n ifanc iawn, un oedd cael Brifysgol i ymweld ag ysgolion a helpu 21 mlwydd oed! Ac yna, wrth gwrs, chwarae piano i Dad-cu Tom a oedd i adeiladu ysgol newydd. Roedd cael y Cwmmeudwy Bitw Bach – merlen yn faswr a’r ail sydd yn hollol wahanol cyfle i weld yr holl anifeiliaid gwyllt yn adran A sydd yn fach o ran maint ond sef cystadlu yn y Sioe Frenhinol ar gefn eu cynefin naturiol yn fythgofiadwy. yn enfawr o ran cymeriad. O dro i ceffyl. Roeddwn yn hoffi’r gwartheg Bûm yn rafftio lawr y Zambizi, teithio dro mae gennym ambell i ddraenog ond roedd rhywbeth am gael carlamu ar lori heb do a chael llew yn cerdded rydym yn ei helpu, cath o’r enw Wisgit, o gwmpas y prif gylch ar gefn ceffyl. wrth ein hochr, ymweld ag ysgolion a cwningen o’r enw Olaf, chinchilla o’r Rwy wedi cael y fraint o arwain nifer chwrdd â disgyblion yn ogystal â chief. enw Huwcyn a phedair iâr. O ie, mae’n o wartheg o gwmpas y prif gylch ond Daeth tarw eliffant ar ein hôl, madfall well peidio anghofio Lili, ci Efa Grug ni chefais y cyfle i farchogaeth ceffyl. enfawr allan o dop y tŷ bach ac edrych sydd, a dweud y gwir, fel cysgod iddi, Rwy wedi gwneud un yn well a dweud arnaf dros fy ysgwydd a chorryn a Neli y ci defaid Cymreig sydd yn y gwir a gwireddu fy mreuddwyd gwenwynig yn glanio yn fy nghôl. annwyl ond ddireidus iawn! Does yr drwy wylio fy merched yn cystadlu yn Taith wnaeth fy newid am byth – am y un esgid yn ddiogel os yw Neli ar gyfyl y sioe yn marchogaeth merlen adran gorau, diolch byth! y lle! A sef Cwmmeudwy Bitw Bach gyda Oes anifeiliaid gyda thi? Beth yw dy ddiddordebau? Ela Haf yn arwain ac Efa Grug yn Rwy’n cofio gyrrwr bws yn dweud marchogaeth ac yna pan ddaeth Ina Yn fam sengl i bedwar ac yn wrthyf ryw dro ar ein ffordd â Glain yn ddigon hen bu’n cystadlu athrawes llawn amser nid oes llawer dosbarth o blant i Fferm Ffoli “pam hefyd. Mae’n rhaid i fi ddweud daeth o amser gen i ar gyfer diddordebau. - 15 - Rwy’n hoffi rhannu diddordebau’r fy achub drwy roi hapusrwydd yn ôl cerdded i’r traeth yn un llinell hir o plant sef celf, marchogaeth ceffylau a yn fy mywyd. P’un a’i mae un sgwrs dractorau pedlo! dreifio tractorau – er eistedd a gwylio gyflym ar zoom neu benwythnos Sioe Frenhinol Cymru yw’r un arall, byddai i yn ei wneud. Rwy’n hoff iawn mewn gwesty – mae chwerthin yn rwy ond wedi ei cholli unwaith. Yn tŷ o wylio rygbi’r Scarlets a Chymru ac rhan fawr ohono. ni mae pawb yn edrych ymlaen at y wedi dechrau garddio – er mae gen Dwed rywbeth wrthon ni am dy Nadolig ac yna rydym i gyd yn edrych i lawer i ddysgu cyn medru galw fy waith? ymlaen at y sioe. Rwy’n mawr obeithio hunan yn arddwraig! Rwy’n berson Rwy yn un o’r rhai lwcus sydd wir yn byddwn i gyd yn medru mynd i’r sioe creadigol ac yn mwynhau darlunio mwynhau ei swydd. Rwy’n athrawes eto’r flwyddyn nesaf. Pabell yn Fferm ac wrth gwrs, un diwrnod, buaswn meithrin a derbyn. Nid oes yr un Ffoli bydd y peth agosaf i’r sioe i ni yn hoffi mynd yn ôl i deithio a gweld diwrnod yr un peth ac rydym mor eleni! ychydig mwy o’r byd. Ers yn fach iawn brysur mae’r diwrnod yn hedfan. Mae Y man sy’n fy ngwneud fwyaf hapus rwy’n hoff iawn o goginio a phobi – cael gweld y plant yn mwynhau’r ysgol a diolch byth am hynny o feddwl am y roedd Mam a fy Mam-gu yn medru ac yn datblygu i fod yn ddysgwyr wir flwyddyn a hanner diwethaf yw adre. coginio yn wych, a mae i’w weld mod yn anrhydedd a gobeithiaf fy mod Gan fy mod yn byw bywyd prysur i’n casglu llyfrau coginio! Ond hobi wedi cyfrannu ychydig at hyn. iawn rwy yn gwerthfawrogi medru arwahân yw hwnnw! Ble mae dy hapus le a pham? troi i ffwrdd a bod allan yn yr awyr Pwy yw/oedd y person mwyaf iach mewn tawelwch. dylanwadol ar dy fywyd a pham? Broad Haven wrth y môr. Bûm yn mynd â’r plant yna bob blwyddyn Disgrifia dy fywyd mewn tri gair? Rwy wedi bod yn lwcus iawn i gael i aros am wythnos gyda Mam. Un Anturus, hapus, gwerthfawr. sawl person dylanwadol yn fy mywyd. flwyddyn doedd Dafi Tom ddim am Mam oedd y cyntaf fel amaethwraig, Ym mis Medi mae Nicola wedi dewis fynd am ei fod yn meddwl bod Tad-cu holi ei ffrind bydd Ela Haf sydd nawr sydd ar adegau yn medru fod yn ar y silwair (diddordeb mawr Dafi Tom anodd iawn. Fe ddysgodd i fi sut yn astudio Ffasiwn yng Nghaerdydd yw tractorau) a phan gyrhaeddais yn ond sy’n wreiddiol o Gapel Cynon. berson i fod – yn amyneddgar, ôl o’r ysgol i bigo Mam a’r plant lan i dibynadwy, creadigol, caredig, yn gryf, fynd, dyma Mam yn dweud wrthaf “ti anturus ac annibynnol. Roedd cael am y newyddion da neu ddrwg?” Y I Terwyn 70 oed tyfu i fyny ar y fferm yn un antur fawr newyddion da oedd fod Dafi Tom yn Ei Ddegwel sy iddo’n ddigon – a gair ac er roedd Mam yn ein hannog i fod dod, ond y newyddion drwg oedd fod Yn gân yn ei galon. yn fentrus rhaid cymryd gofal a pharch ei dractorau pedlo i gyd yn dod gyda Hapusaf wrth yr afon tuag at ein hunain, anifeiliaid ac eraill. ni … a trelar … a gwasgarwr dom Neu feidir hir y fro hon. Rwy’n gobeithio yn fawr fy mod wedi a.y.y.b. Gorfod i ddau gar fynd i Broad Mary ei wneud yn fodlon ac yn falch. Mae Haven y flwyddyn yna ac roedden ni’n ei dylanwad a’i harweiniad wedi fy nghario trwy sawl adeg anodd iawn yn fy mywyd ac wedi agor y drws at GOLWG-Y-MÔR adegau hapus iawn. Beth sy’n dy wneud yn hapus a Cigyddion pham? Ceinewydd Teulu a ffrindiau heb os. Mae gen SA43 2HR i bedwar o blant rwy’n falch iawn ohonynt. Rydym wedi bod ar sawl Tanygroes 01239 811298 antur gyda’n gilydd. Er ein bod wedi 01545 570242 cwrdd â sawl her anodd gyda’n gilydd dros y deng mlynedd diwethaf, maent Gellir dilifro’n lleol wedi bod yn flynyddoedd hapus Cymerir archebion iawn hefyd, ac rwy’n methu’n lân a chredu pa mor gyflym mae’r amser Efallai nad yw eich banc yn cynnig cyngor – ond rydw i! yn mynd. Rwy’n fam lwcus iawn. Rwy hefyd wedi bod yn lwcus iawn o ran Ydy eich banc wedi atal cynnig cyngor ariannol i chi? ffrindiau. Ffrindiau ers ysgol a choleg. Os ydych wedi colli’r gwasanaeth hwn ac angen arweiniad proffesiynol, gallaf eich cynorthwyo! Bum ddigon lwcus i ddechrau fy Gyda thros 27 o flynyddoedd o brofiad, gallaf gynnig cyngor ar: ngyrfa addysgu yn y Barri lle cwrddais Cynilo a Buddsoddi :: Yswiriant a Diogelu :: Cynllunio ar gyfer ymddeol â nifer o bobl arbennig ac mae pump Taliadau treth :: Rheoli Ystad :: Morgeisi ac Yswiriant Cartref ohonom wedi aros yn ffrindiau da Cysylltwch â mi am gyngor ariannol uniongyrchol: ers dros i ugain mlynedd. Mae cwrdd Richard Owen Jarman Dip CII, Cert CII(MP) lan â rhain yn donig – ac oll allaf Wealth Management Partner, True Potential Wealth Management LLP ddweud wrthoch chi yw byddwch yna i’ch ffrindiau, achos allaf wir ddim â M: 07816 923618 E: [email protected] dweud wrthoch faint mae’r rhain wedi www.richardjarman.tpllp.com

- 16 - Yn gyntaf, rhaid llongyfarch Osian o Pos Mis Gorffennaf Aberaeron, un o’n cystadleuwyr selog, am Gobeithio eich bod wedi cael cyfle i bori drwy gatalog lwyddo i ennill Cystadleuaeth Mentrau Iaith – y Cyngor llyfrau – Blwyddlyfr Plant a Phobol Ifanc 2021. Gwlad y Chants. Roedd Osian wedi cyfansoddi’r Dyma gyfeiriad y catalog ar-lein: ‘chant’ i gefnogi tîm pêl-droed Cymru yn yr https://llyfrau.cymru/wp-content/uploads/2021/03/ Ewros. Llwyddodd i ennill y categori cynradd Blwyddlyfr_2021.pdf ac ef hefyd oedd cyfansoddwr y ‘chant’ gorau. Fel gwobr, mae e’n derbyn crys arbennig wedi’i Defnyddiwch y llyfryn i chwilio am atebion i’r cwis: arwyddo gan garfan Cymru a hefyd cyfle i Tudalennau 29 - 44 ymweld â sesiwn ymarfer y garfan. Os nad Chwiliwch am deitl llyfr gan Nicola Davies. ydych wedi clywed y ‘chant’, dyma’r linc: Pwy yw golygydd Fy Llyfr Englynion? https://www.youtube.comwatch?v=m Pwy sydd bia’r Llyfr Lliwio? Huv6kstDP8 Sawl map sydd yn y llyfr Hanes ein Byd ar y Map? Llongyfarchiadau mawr Osian! Pa wasg sy’n cyhoeddi’r llyfr Sôn am Sgarmes? Dyma’r atebion i bos mis Mehefin:- Pwy yw awdur y llyfr Y Pibgorn Hud? 1. Hen Law Mam; 2. Graham Howells; 3. Yn Beth ydy enwau’r ddau ddewin? Nhonypandy; 4. Plant 9 -11 oed; 5. Tri llyfryn; 6. Atebol; 7. Myrddin ap Dafydd; 8. Gêm Beth yw pris y llyfr Ie! Na (Ella…)? Cymru; 9. £2; 10. Manon Steffan Ros; 11. £9.99; Pwy yw awdur y llyfr #helynt? 12. Deian ac Anest. Beth yw pris y pecyn Llythrennau Roedd nifer ohonoch wedi dod Magnetig Tric a Chlic? o hyd i’r atebion cywir – Osian o Mae’r cylchgrawn Mellten yn addas ar

CORNEL Y PLANT Aberaeron; Eli-May o Bren-gwyn; gyfer plant o ba oed? Abigail o Ynys Môn; Elliw Grug Dewiswch lyfr yr hoffech ei ddarllen a o Lanybydder ac Ina o Bencader. rhowch reswm am eich dewis. Yn ennill y tocyn rhodd y mis Pob lwc! Anfonwch eich atebion at Lynda hwn mae Abigail o Ynys Môn. Mula, Ty’r-ddôl, Blaenannerch, Aberteifi Llongyfarchiadau! SA43 2AJ neu [email protected]

GAREJ WAUNLWYD Gwaith atgyweirio ceir a.y.y.b. Gwaith o safon uchel bob amser Sefydledig ers 1992 Waunlwyd, Llangrannog. SA44 6RT Ffôn: 01239 654931

- 17 - CYFARCHION I MARGARET DANIEL YN 80 OED GAN AELODAU CÔR MERCHED BRO NEST

Margaret yn 80 oed

Wyth degawd sydd wedi mynd heibio, Ble’r aeth y blynyddoedd i gyd? thrawes, yn wraig ac arweinydd, Mordeithio i bob cwr o’r byd. Y canu a’r garddio sy’n bwysig, A cherdded i gadw yn iach, ‘Sdim parti i fod mis Mehefin, Y Covid ‘di gwneud y fath strach! Fe ddaw cyfle eto i ddathlu, Eich pen-blwydd arbennig chi, Cymdeithasu a chlonc sydd i’w drefnu A rhannu storïau di-ri. Côr Merched Bronest sy’n dymuno Pen-blwydd hapus wythdeg i chi, Cydganwn eto yn fuan, Dysgu’r geiriau fydd waetha da ni! ENWAU LLEOEDD Mae pobol sydd â diddordeb yn enwau lleoedd Cymru yn gyfarwydd ag enw’r Athro Gwynedd Pierce, sy’n 100 oed eleni. I nodi’r digwyddiad pwysig, mae Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru wedi casglu 20 o erthyglau gan arbenigwyr ar enwau lleoedd o’r Alban, Cernyw ac Iwerddon, a fydd yn cael eu cyhoeddi cyn diwedd y mis. Peidiwch am funud â meddwl mai llyfyr i academyddion yw hwn: na, mae’n esbonio ystyr a tharddiad enwau strydoedd, er enghraifft, hen gaeau a phyllau pysgota ar afonydd, a gall esbonio pam mae yna fwy nag un enw pentre tebyg i Langrannog. Mae’r Athro Pierce yn dilyn yn ôl troed yr Athro Melville Richards, Llangrannog gynt, yn rhoi trefn ar gofnodi ein henwau brodorol. Dyma’r math o lyfr a allai gyffro cydwybod rhai pobol sy mor ddifater ynglŷn â diogelu enwau, yn dai, strydoedd, mynyddoedd neu gaeau.

- 18 - Gwallau doniol

Ryn ni i gyd wedi cael sbort mawr dros y blynyddoedd yn darllen yr Dosbarth sgwrsio ymadroddion rhyfedd mae rhai pobol yn eu ‘creu’ wrth gynhyrchu arwyddion Cymraeg ar ffyrdd, mewn siopau, hysbysebion, neu unrhyw beth sy yn Philippa Gymraeg, a dweud y gwir. Mae’n amlwg nad oes angen holi i weld a yw’r Mae Phillipa Gibson, Pontgarreg, cynnig yn gywir: na, fe wnaiff unrhyw beth y tro i gau ein pennau ni, Gymry yn cynnal Noson Sgwrsio ar Zoom Cymraeg. Ond ceisiwch chi osod arwydd lan yn Saesneg sy’n anghywir, ac fe ar gyfer pobol sy’n dysgu siarad fydd wedi ei gywiro dros nos! Cymraeg, ac mae’n croesawu Mae ‘na un (o leia) yng Nghastellnewydd Emlyn wrth y castell fel hyn: siaradwyr Cymraeg i ymuno er mwyn helpu’r dysgwyr i ymarfer. Cadwch eich cŵn ar DENNIN bob amser a CHLURIWCH faw eich cŵn Maen nhw’n cwrdd 2 waith y mis ar Does dim geiriadur gan yr awdurdodau yng Nghastellnewydd, mae’n y nos Fercher gyntaf a’r 3edd yn y mis, amlwg, – neu o leia dydyn nhw ddim yn gwybod sut i ddefnyddio un! a phawb sy’n cymryd rhan yn cael eu A thra’n bod ni gorfod byw mewn byd o arwyddion, rhybuddion a gosod mewn ‘stafell’ i siarad am sbel chyfarwyddiadau y dyddiau hyn, ydych chi wedi sylwi ‘meter’ a ‘metre’ sy i’w fach yna’n symud ymlaen at grŵp arall gweld ar arwyddion yn Saesneg? Does neb fel pe baen nhw’n siwr iawn sut i mewn stafell arall. sillafu’r mesur o 40 modfedd. O leia dyw’r broblem honno ddim yn codi yn Mae’n werthfawr iawn i’r dysgwyr, Gymraeg: metr yw’r 40 modfedd i ni, a meter sy’n cadw llygad ar gost eich ac fe ddysgwch chi hefyd lawer wrth trydan a’ch nwy a’ch dŵr chi. y rhai sy’n dysgu! Rhowch wybod i Dyna ichi dasg arall ar gyfer y Gambo dros yr haf: casglu arwyddion gwallus Philippa os hoffech chi helpu i gael inni gael tynnu sylw atyn nhw – falle y cawn ni gyffro wedyn. y manylion. Ei rhif ffôn yw 01239 A phan fyddwch chi yn ein Canolfan Gofal Integredig newydd sbon ni 654561. yn Aberteifi, sylwch ar y gwallau sy yn yr ychydig arwyddion Cymraeg sy yn y cyntedd. Fe glywsom hyd syrffed am y dadlau rhwng pobol bwysig a dylanwadol iawn am ddyfodiad y lle am flynyddoedd cyn iddo agor. Ac yna nawr i’ch croesawu yn Saesneg mae arwydd crand drudfawr yn sôn am I Terwyn 70 oed Hydwel Dda ac adran Peldr X ac Arosfan. Dim amser, debyg iawn, i wneud yn I Wynfa ‘rwyf yn anfon, – i nodi siŵr fod rhywun yn cael golwg ar y geiriau i weld a oedden nhw’n gywir cyn saith deg oed, gyfarchion hala’n harian ni yn eu cynhyrchu. mewn geiriau sy’n llwybrau llon o Ddegwel yn ei ddigon. Geraint

Cost hysbysebu yn Y Gambo

Un golofn (6 x 6cm) £5 y mis neu £45 y flwyddyn Dwy golofn (12.5 x 6cm) £9 y mis neu £85 y flwyddyn Un golofn (6 x 12.5cm) £9 y mis neu £85 y flwyddyn Dwy golofn (12.5 x 12.5cm) £15 y mis neu £140 y flwyddyn Os yn fwy na 12.5cm o hyd £1 am bob cm ychwanegol. Pris hanner tudalen (19 x 13.5cm) £35 y mis Tudalen gyfan (19 x 27cm) £70 y mis

- 19 - STACAN YR AWEN DAN OFAL MARY JONES Anfonwch eich cynigion i’r Stacan at [email protected] Tipyn o hyn a’r llall yw’r Stacan y mae gwybod p’un yw p’un. Dyma ran o deyrnged Dic Jones i’w tro ‘ma, waeth dyw hi ddim cweit Ewch draw i gylch y llociau gyfaill: yn barod i ddod i’r ydlan ‘to. Fe ac yno byddant hwy, awn i weld beth sy ar lawr y storws Pob un â’i fenyw gaglog, Ŵr di-frad, ai ef yw’r dyn ers y llynedd, te. Does dim eisie ac ambell un â dwy Arswydus ei farw sydyn? Yn gwylio llwytho’r loris bod yn rhy ddifrifol, felly dyma Ai’r ddawn fu’n cyd-farddoni i fynd i Loeger bell Na fedr mwy fydru i mi? agor Y Grefft o Dan-y-groes, sef Â’r stoc i gael eu pesgi cynnyrch dosbarthiadau barddoni ar feysydd porfa well. Ai gŵr y Ffydd sy’n gorff oer. a digwyddiadau eraill yn y pentref Pawb â’r ddoethineb gyfoes Ai llygaid Cred sy’n llugoer? dros y blynyddoedd. yn uchel iawn eu cloch Nid Trevaughan! Eifion ifanc! Ryw flwyddyn roedd y dosbarth Ar fater ffowls mewn batrys Nid ef sy ‘nghist ei drist dranc! wedi penderfynu creu Awdl ac animal rights y moch. Enghreifftiol gyda’i gilydd, ei Does ond gobeithio bellach Roedd gan rai pobol reswm i y daw rhyw ddiwrnod toc rhannu’n 12 rhan ac un rhan i bob ddathlu’n ddiweddar, er hynny, Â’r hipis yn y loris ac fel hyn y cyfarchwyd Terwyn mis o’r flwyddyn. Dyma ddetholiad a ninne’n cadw’r stoc. o’r darn am fis Gorffennaf: Tomos gan rai o’i gyd-feirdd: Y mae rhwng dau gynhaeaf – ryw adeg Ond fe allai pethau fod yn waeth hefyd. Rhaid ichi gydymdeimlo â I rodio yn araf Pen-blwydd hapus Terwyn – Yn un rhes o wres yr haf Dai Rees Davies wrth ystyried lle Capten Tîm Glannau Teifi I’r ffynnon yng Ngorffennaf. mor ddiflas yw Sarne: (gan ymddiheuro i Geraint Griffiths) Parau o geffylau gwedd – yn y cylch, Nid oes tafarn yn Sarne – na wacswyrcs, Llond cae o frwdfrydedd, Na secsiop na Sêffwe, Www Www Capten! Www Www Yno mae y gwin a’r medd, Na Wlwyrths, Boots na rêlwe, Capten ... Llawn o hwyl yw Llanelwedd. Na hei-leiff – ‘na dwll o le. Smoi’n credu bod ti’n saith deg oed! ‘S’mo ti’n edrych mor hen â hynny – Yn anffodus chawn ni mo hwyl Ac mae yna ddoniolwch tebyg Ti’n dal yn ysgafn ar dy droed. y Sioe eleni ‘to, ond fe fyddwn yn y gyfrol fach Englynion Digri a gyhoeddwyd ym 1966: Mae’r merched wedi tyfu ac ymadael yn barod pan ddaw hi ar ei thro. Dim ond ti a Marged sy ar ôl. Dyw pethau ddim fel y buon nhw Dysgu Dreifio Ond mae nythed bach o gywion yn y Mart chwaith y dyddiau Lladd iâr a chlwyfo myharen – a tholc bychain hyn, ond dyma sut oedd hi yng I ddyn â thair streipen. I ti gwtsho’n ofalus ar dy gôl. Refio mwy, ac ar fy mhen Nghastellnewydd yn nyddiau Ifor Sdim dewis ‘da ti ‘nawr ond cyfadde’ I gesail blaenor Gosen. Owen Evans: Na ddaw’r un flwyddyn eto’n ôl. Os ewch i Gastellnewy’ Huw S Owen Felly carpe diem, joia bob eiliad – ar fore Gwener mart Mae’r beirdd ‘ma’n gallu canu’n O heddi ‘mlaen, mae’r cloc yn mynd Mae’r lle fel Merry England deimladwy iawn hefyd, fel y am nôl! o’r Castell i’r White Hart. gwyddon ni’n dda, ac mae rhai o’u CBJ Yr hipis a’r gwd leiffers henglynion coffa yn gofiadwy iawn. yn cerdded yr holl le Dyma englyn Peredur Lynch ar Lle gynt y dôi hen ffermwyr fedd ei fam-gu: i weindio cloc y dre. Fe ddônt o’r coed a’r gelltydd Er trymed y nos drosti, – ni all arch gan lusgo’u plant o’u hôl, Mwy na’r llwch ‘roed arni Y mae yn ddiwrnod marchnad, Na daear ei distewi; y mae yn ddiwrnod dôl. Yn y cof di-dranc yw hi. Y wraig yn hanner porcen A bydd nifer o ddarllenwyr a’i chymar comon lo, y Gambo yn cofio Eifion, A hwnnw’n ddigon comon Trevaughan, a laddwyd mewn ac yn fwy fyth o lo. damwain ffordd yn ifanc iawn. Rhyw geglyn o fwch gafar yn llusgo wrth ei din, Bachgen ifanc dawnus, canwr da Dim ond wrth yr aroma â’i fryd ar fynd i’r weinidogaeth.

- 20 - Y TYWYDD ETO Mae carreg fedd ym mynwent Eglwys a’r arysgrif dioddef o ddiffyg bwyd a gwres. Wedyn bu sawl blwyddyn ganlynol arni: o dywydd gwêl ac effeithiau Rhyfeloedd Napoleon ar yr ‘David James, a fu farw gan afrywiogrwydd y tywydd ar economi. y 14 Rhagfyr 1816 (11)’ Byddai adroddiadau amaethyddol bob mis, ac ym mis Mab David a Jane James, Pant-coch, Blaen-porth oedd Gorffennaf 1816 soniai fod y cnwd erfin (maip) yn wael a’r David, un o’u pedwar plentyn, sef Sarah, David, Margaret a hau cyntaf wedi’i ddinistrio’n llwyr mewn mannau, ond pe James. Saer coed oedd David, y tad, wedi’i eni ym Mhlwyf bae’r glaw’n dod i ben byddai digon o datws. Blaen-porth, a Jane o Blwyf Penbryn. Roedd y tywydd anwadal a’r glaw’n ddi-baid yn Beth oedd y digwyddiad ‘afrywiog’ hwnnw, felly? Na, gyffredinol yn Ewrop ac America y flwyddyn honno, ac nid storm na llifogydd, ond rhywbeth gwaeth hyd yn oed. o’r herwydd byddai’r ŷd yn brin. Roedd llawer o’r cnwd ŷd Mae’r flwyddyn 1816 yn cael ei galw’n flwyddyn heb ddim yng Ngwlad Pwyl wedi’i ddinistrio a rhannau helaeth o’r haf. Yn 1815 roedd mynydd Tambora, llosgfynydd ger Almaen a Gwlad Belg wedi dioddef yn arw gan lifogydd a Bali, wedi ffrwydro gan saethu llwch a sulffur i’r atmosffer. stormydd. Roedd 1815-16 yn erchyll, y gwanwyn yn hwyr oherwydd Mae’n amlwg fod rhieni David James, druan, wedi eira ym mis Mai, Mehefin a Gorffennaf yn oer ac yn wlyb, ystyried bod y digwyddiad yn ddigon difrifol i’w gofnodi ar a’r cynhaeaf yn wael iawn. Roedd anifeiliaid a phobl yn fedd eu mab 11 oed.

YR ARGLWYDD ELYSTAN MORGAN Siawns y bydd neb o ddarllenwyr y Gambo heb fod yn gyfarwydd ag enw Elystan Morgan, sydd wedi marw’n 88 oed, Roedd yn Aelod Seneddol dros Sir Aberteifi (doedd Ceredigion ddim wedi ei hatgyfodi bryd hynny) o 1966 i 1974 yn dilyn Roderic Bowen, brodor o Aber- porth, wrth gwrs. Caiff Elystan Morgan ei gofio yn anad dim am ei waith diflino a’i ddylanwad yn paratoi’r ffordd ar gyfer Llywodraeth i Gymru, a hefyd am ei wasanaeth maith fel barnwr a bargyfreithiwr, a’i ddylanwad wedyn fel aelod o Dŷ’r Arglwyddi. Ond efallai i Gymry Cymraeg nifer o luniau o ddigwyddiadau arwyddocaol, ac un yn ei gofio fyddwn am y llais dwfwn fel melfed a’i iaith benodol sy’n codi gwên, tri dyn doeth mewn seremoni groyw, gaboledig bob amser. graddau anrhydeddus yn Aberystwyth. Elystan Morgan ar y Yn ei hunangofiantAtgofion Oes cewch ddarlun chwith, Edward Heath yn y canol, a Jaques Santer ar y dde, o’r crwt drygionus, bywiog a’i fywyd cynnar, a sail ei Llywydd y Comisiwn Ewropeaidd ar y pryd – fel tri blaenor argyhoeddiad a’i synnwyr o degwch. Yn y llyfr mae mewn Cwrdd Gweddi.

Y diweddar Gynghorydd Wyn Jones a Mr David R Edwards, Aberteifi Rhoddwyd y deyrnged ganlynol gan y Cynghorydd John Adams-Lewis yn ystod cyfarfod mis Gorffennaf o Gyngor Tref Aberteifi. “Trist oedd ffarwelio yr wythnos diwethaf â dau o gymeriadau disglair y dref hon, sef y Cynghorydd Wyn Jones, neu Wyn Fflach fel y’i gelwid, a Mr David R Edwards, neu Dave Datblygu, y ddau yn gyn ddisgyblion i mi yn Ysgol Uwchradd Aberteifi. Roedd Wyn, fel y gwyddoch, yn aelod ffyddlon o’r Cyngor hwn ers 2017 – etholwyd ef i wasanaethu ei gyfnod cyntaf ym mis Mawrth 1997. Roedd yn berson diymhongar, tawel ac addfwyn; ei brif ddiddordeb oedd cerddoriaeth, a chyda chefnogaeth ei frawd, Richard, sefydlwyd y grŵp Ail Symudiad ym 1978, a daethant yn enwog drwy Gymru gyfan a thu hwnt. Yn ddiweddarach sefydlwyd stiwdio Fflach, a fu o gymorth i nifer fawr o gerddorion Cymru dros bedwar degawd. Roedd yn genedlaetholwr i’r carn, a bu ei gyfraniad i nifer o weithgareddau’r dref yn ddi-dor, ac yn sicr bydd colli cymeriad fel Wyn yn golled aruthrol i’r dref. Ergyd arall i’r dref oedd marwolaeth annisgwyl David R. Edwards, neu Dave Datblygu: cerddor arall o fri a sefydlodd y band Datblygu pan oedd yn ddisgybl yn Ysgol Uwchradd Aberteifi – band a enillodd enwogrwydd ledled Cymru a thu hwnt. Nid syndod, felly, oedd clywed y teyrngedau di-ri iddo o bell ac agos, yn cynnwys un gan Brif Weinidog Cymru. Diolch am gael adnabod y ddau gymeriad a diolch am gael bod yn bresennol wrth i osgordd y ddau deithio drwy’r dref ar y ffordd i’w cynhebrwng. Cydymdeimlwn fel Cyngor yn ddwys iawn â’u teuluoedd yn eu profedigaeth. Gofynnaf yn garedig i’r Cyngor hwn ymuno mewn munud o ddistawrwydd fel mynegiant o’n gwerthfawrogiad am fywyd yr ymadawedig. Diolch.”

- 21 - O’R ARCHIF serch hynny, mynd â wnaeth Ann Ellen. Yn anffodus, caled iawn oedd Wrth edrych yn ol dros y ei bywyd newydd ar y paith. Roedd blynyddoedd ac yn arbennig i rifyn hi’n oer yno yn y gaeaf, prin iawn 70 o’r Gambo (Tachwedd 1989) o oedd yr arian a thorrodd iechyd ei dan bentref Glynarthen, mi wnaeth mam, medd Nellie. Torrodd hefyd yr erthygl yma ennyn fy niddordeb ei chalon pan glywodd fod ei mam a chredaf ei bod yn werth ei gartref yn y Plas wedi marw. hailgyhoeddi, a hynny 32 mlynedd Ond roedd llythyron yn dod Nofel gan Eluned Phillips yn ddiweddarach. yn gyson o’r hen ardal. Y gorau i ACACIA TŶ MAWR, ysgrifennu o bell ffordd, meddai Cyhoeddodd Eluned Phillips nifer Nellie, oedd ei Wncwl Owen (tad o gyfrolau ac erthyglau yn ystod ei MORGAN WAY, John Morris Owen, Murmur-y- hoes, ond nid yr un nofel. Erbyn YNYS VANCOUVER gân). Beth bynnag, tua 1928, fe hyn, fodd bynnag, mae Gwasg Pa gysylltiad sydd gan y cyfeiriad briododd Nellie â Robert Morgan, Honno ar fin cyhoeddi nofel ganddi, uchod ag ardal y Gambo? Wel, Cyfrinachau, wedi’i pharatoi a’i Americanwr o’r Unol Daleithiau, a golygu gan Menna Elfyn ar sail mae ‘na gysylltiad, yn enwedig ag symudodd y ddau allan o galedwch sgriptiau a nodiadau gan yr awdur ardaloedd Tre-saith a Glynarthen. y paith i’r arfordir ger Vancouver, ei hun. Mae Menna Elfyn wedi bod Acacia (neu bren Sittim yn British Columbia. yn gweithio ar lyfrau nodiadau Gymraeg), a ddefnyddiwyd i Ar ôl prynu gwesty’r ‘Acacia’ manwl ganddi, dramâu yn bennaf adeiladu’r Arch, oedd y Gwesty ym (gyda chymorth dwy forgais, a syniadau ar gyfer sgriptiau, ac meddiant Mrs Nellie Ellen Morgan meddai hi) ar lan llyn Shawnigan, mae rhai o’r rheiny yn y Llyfrgell a’i gŵr yn British Columbia, fe newidiodd Nellie yr enw Genedlaethol Canada. Mae’r berthynas yn yn ‘Acacia Tŷ Mawr’. Byddai Rydyn ni’n gyfarwydd â’r ffaith mai dechrau yn 1904 pan gafodd merch ymwelwyr, nifer o Brydain, yn dod Eluned Phillips, y ferch o Genarth, yw’r unig ferch o hyd i ennill y o’r enw Nellie Ellen Jones ei geni i aros yno, nifer ohonynt oherwydd ym Mrig-y-don, Tre-saith. Goron ddwywaith yn yr Eisteddfod fod ganddynt blant yn ysgol enwog a’i bod wedi byw bywyd lliwgar Ann Ellen, un o naw o blant ‘Lonsdale’ gerllaw. Dau ymwelydd tu hwnt. Bu’n byw ac yn gweithio John ac Eleanor Owen, Plas, lled enwog oedd Eric Morecambe yn Llundain, yna aeth i Baris i Glynarthen oedd mam Nellie. Yn ac Ernie Wise a byddai’r ddau hyn, newyddiadura a dod i adnabod pobl 1914 pan oedd Nellie yn 10 oed, ambell waith, yn rhoi tro digri i fel Maurice Chevalier, Augustus fe benderfynodd Ann Ellen a’i gynulleidfa’r Gwesty (er, i mi’n John, ac Edith Piaf, wrth gwrs, phedwar o blant bach ymuno â’i bersonol, doedd yr un o’r ddau fyth oedd yn ffrind agos iddi. Bu hefyd gŵr yn Calgary, Alberta lle’r oedd mor ddoniol ag Elfyn Owen pan am gyfnod yn yr Unol Daleithiau a Phatagonia. wedi symud o Dre-saith yn 1912 i fyddai’n perfformio yn yr adran ffermio ar y paith. ddigri mewn cyngerdd lleol slawer Yn y llyfrau nodiadau mae hanes Y cysylltiad heddiw ag ardal Eluned Phillips yn cwrdd â Llydawr dydd). o’r enw Per pan oedd ym Mharis Glynarthen felly yw bod Nellie yn Ar ôl ychydig amser prynodd Eric a’i bod rywffordd wedi llwyddo gyfnither i Elfyn Owen, Bwlch- ac Ernie bedair erw o dir oddi wrth i’w achub o’r carchar a dod ag ef i crwys; ei frawd Stephen, a’i chwaer Nellie a’i gŵr uwchlaw ystâd Tŷ Gymru ac yna i Iwerddon. Mae’n Bet Jones, Sarnau. Hefyd, wrth Mawr ac yno adeiladwyd tai haf i’r weddol sicr, felly, mai dyna yw sail gwrs, yn gyfnither i John Morris ddau. Fel arwydd o’u diolchgarwch y nofel Cyfrinachau, lle mae merch Owen, Murmur-y-gân; Owen i Nellie a’i gŵr enwodd y ddau o Gymru yn achub gŵr o afael yr Morris Owen, Maer Aberteifi, a gomediwr y stryd newydd yn Almaenwyr a dod ag efo yn ddiogel i Gymru. Mrs Nans Thomas, Plas, lle mae ‘Morgan Way’. Nellie bob amser yn treulio’i Cyhoeddir y nofel gan Wasg Honno Gofynnais i Nellie beth oedd am £10.99 a bydd ar gael yn fuan. gwyliau wrth ymweld â’r wlad hon. y gwahaniaeth mwyaf i’w weld Os deg oed oedd Nellie pan aeth yn yr hen ardal yn Ne Orllewin yr SS Grantham yn 1914 i hwylio i Ceredigion, ‘Gweld y Capeli’n wag, Ganada, mae Nellie yn awr felly yn a llawer wedi cau’ meddai. Hefyd Taith gerdded i ardal Glaniad 85 mlwydd oed. Mae hi eleni eto yn roedd yn synnu nad oedd neb yn y y Ffrancod ger Abergwaun yng ymweld â’r ardal ac mae ei chof a’i trefi yn Ne Cymru yn deall nac yn nghyffiniau Eglwys Llanwnda ac meddwl yn hollol glir. medru ei hateb yn Gymraeg. Wdig Diflas i Nellie oedd gadael yr hen Eleni daeth draw dros y dŵr yn Swyn i’w air, hanes a nwyd – dihirod ardal yn ferch mor ifanc. Gadael unswydd i briodas Huw Owen a heriodd â’u harswyd; awyrgylch wresog teulu’r Plas a Thomas, Plas ac yno’n ffodus fe ar draed llu, twr Edward Llwyd, chyfeillgarwch ardal Tre-saith. Ar y ddaeth ar draws llawer iawn o yn fyw – ddoe a ganfuwyd. pryd roedd teulu’r Plas yn erfyn ar berthnasau o ochr ei mam. E.G.O. Jon Meirion ei mam i aros yn Nhre-saith, ond Dewi Jones

- 22 - Ar Draws 1 1 2 3 4 5 6 2. ____ _ Llyfrau Gleision: 1847 (4,1) 5. Dydd Mawrth ___ “Os gwelwch chi’n dda, a ga’i grempog?” (4) 22 22 22 22 22 7. Offeryn cerdd a Thwrc o’r tu ôl yn G fampio (4) 7 8 8. Gŵyl ______Yr Eisteddfod Genedlaethol, o bosibl? (8) A 9 Mae’n ymyl Môr yr Arctig ac yn creu 22 22 22 22 22 10 yr ias yn y môr (4,2,2) 11. Pont ar ____ Pentre yn Sir Gâr, lle 9 10 14 11 mae cynffon Siân yn treiglo (4) M

12. Mannau’r chwilio manwl – ac yn y 15 22 ras hwyaid cuddfannau fy hwyad i (3,3,1,6) B 15. Eglwyswr pwysig a’i wisg od e’n cyrlio 12 13 14 o’i gwmpas (4) O 17. Ffurf glasurol ’slawer dy’ (3,5) 17 22 19 19. Swyddfeydd at gludo post Dafydd – a llawer rhagor (8) 21. Offeryn cledro – yn hanfodol i ergydir S 15 16 20 17 18 nerthol (4) 22. Dwylo’n mynd i’r W.C. yn ôl a blaen 21 22 22 22 22 22 22 (4) A 23. Sant a oedd yn un o weddill Tŷ Dafydd (5) I 19 20 21 I Lawr 25 22 22 22 22 22 1. Clustfeinio a wna’r gwron da gan blygu’n osgeiddig (7) 22 26 23 2. Y tragwyddol yn mywyd bythynnwr R (3) 3. ______rybydd, dyma arf yr ymosodwr yn hollti (3,2) NODYN GAN I Terwyn 70 oed 4. Safle diogel ffrindiau Noa – a’i drigfan Y TRYSORYDD Pleser dy gyfarch Terwyn, - un a gâr olaf yntau (2,2,3) 5. O fewn y nyth (2,1) Dalier Sylw: Dylai pob siec o hyn swyn geiriau ac englyn; 6. Treflan i’r gogledd o Aberystwyth sydd allan fod yn daladwy i Y Gambo cwyd hedydd o’th gywydd gwyn yn dod i amlygrwydd pryd bynnag y Mae’r nodyn hwn yn diddymu y a hudol dy wawdodyn. bo’r theatr ar agor (1,4) neges yn rhifyn Ebrill 2019. 10. Newid anghyffredin ! Santa yn Rachel bennaeth y cythreuliaid ! (5) 11. Oes gafr y ffordd yma? Oes (5) 13. Ystafelloedd mewn ffermydd sydd yn llond cynnyrch da (7) 14. Alias (3,4) Siop a Swyddfa’r Post 16. Perthynas sy’n werth y drafferth o ail gysylltu (5) 18. Cyfarfod crefyddol lle byddai set A.1. Plwmp yn ymgynnull (5) 20. Ysgwier byr yn canlyn gwrywod! (3) 21. _____ ansoddi Rhiant yn dechrau Plwmp, Llandysul, Ceredigion. SA44 6HJ datgymalu (3) 01239 654548 Atebion Y Gambosair at John Davies, Y Graig, Aber-porth. erbyn 27 Gorffennaf, [email protected] 2021 ENILLYDD MIS MEHEFIN Ken Griffiths, Hefyd yn gywir: Rhidian Evans, Aberteifi; Meinir Jarman, Aberteifi; Caio Glyn, Croeslan; Tom Roberts, Rhosmeirch, ACCA Ynys Mon; Ryann Thomas, Boncath; Myris Horton, Boncath; Yvonne Davies, Cenarth; Laura Davies, ; Campbell Jones, Brynhoffnant; Nest Jones, Castell Newydd Emlyn; Sally Jones, ; Tegwen Gibby, Aberporth; Deanna Hywel, CYFRIFYDD ARDYSTIEDIG SIARTREDIG Blaenporth; Eirlys Evans, Caerwedros; Gwenda Jones, Aberteifi; Elgan Jones, Castellnweydd Emlyn. 136 Maesglas, Aberteifi. SA43 1AS Ffôn: 01239 571005 Symudol: 07557 448234 E-bost: [email protected] Hefyd yn anghywir: 7 ❖ Cyfrifon Blynyddol ac Interim Atebion Gambosair mis Mehefin ❖ Ffurflenni Treth Personol ac i Gwmnïau Ar Draws: 2. Cemeg, 5. Saco, 7. Asyn, 8. Llwynogod, ❖ 9. Beddfeini, 11. Alto, 12. Bae Ceredigion, 15. Riwl, Cadw Llyfrau gan gynnwys Ffurflenni TAW 17. Bethlehem, 19. Bytheirio, 21. Egin, 22. Cybi, 23. ❖ Cyflogau a CIS Sol-ffa. ❖ Cyngor Cyffredinol i Fusnesau ac Unigolion I Lawr: 1. Busnesa, 2. Cŵn, 3. Myllni, 4. Gwyriad, Gwasanaeth effeithlon prydlon gyda gwên gyfeillgar! 5. Suo, 6. Crofft, 10. Fwcwl, 11. Argae, 13. Roberts, Ffoniwch ni ar 07557 448234 neu 14. Obelisg, 16. I Fyny, 18. Throtl, 20. Eni, 21. EPA ebost [email protected] neu Efa. - 23 - Cordial Blodau Ysgaw O Lyfr Merched y Wawr Curo’r Corona’n Coginio Bydd angeni i’r blodau fod yn hollol ffres ac yn sych cyn ichi eu pigo, felly gwnewch hynny yn y bore os gallwch chi. Pigwch nhw’n ofalus gyda choesyn byr a’u rhoi’n ofalus mewn basged agored. Cynhwysion 2 ½ Cilogram o siwgwr gwyn 2 lemwn heb gŵyr ar y crwyn 20 o bennau blodau ysgaw (y coesau wedi’u tocio) 85g o asid sitrig (gallwch brynu hwn mewn siop fferyllydd) 2 ¼ peint o ddŵr Rhowch y siwgwr a’r dŵr yn eich sosban fwyaf. Twymwch y gymysgedd yn ysgafn heb ei ferwi nes i’r siwgwr doddi, a’u cymysgu’n dda. Gorchuddiwch y sosban a’i gadael i Rhowch dro iddo bob nawr ac yn y man. drwytho am 24 awr. Torrwch y croen oddi ar y 2 lemwn â phliciwr tato a Leiniwch gwlinder â lliain sychu glân neu fwslin a’i osod sleisio’r lemwnau’n ddisgiau. dros bowlen fawr. Tywalltwch y syrop yn ofalus drwy’r Ar ôl i’r siwgwr doddi, dewch â’r hylif i’r berw yna lliain a’i adael i ddiferu’n araf. Taflwch unrhyw beth sydd ar diffoddwch y gwres. ôl yn y lliain. Rinsiwch y blodau’n ofalus mewn dŵr oer i gael gwared Defnyddiwch dwndis (twmffat?) i arllwys y cordial i ag unrhyw bryfed neu lwch, eu codi allan wedyn a’u mewn i boteli sydd wedi’u diheintio, a bydd y cordial yn hysgwyd yn ysgafn i gael gwared y dŵr. Rhowch nhw yn y barod i’w yfed ar unwaith. Gall gadw yn yr oergell am 6 sosban syrop gyda’r lemwnau, y croen a’r asid sitrig wythnos ac mae’n bosib ei rewi hefyd.

Richard Lloyd Am Apwyntiad

Cafodd Richard Lloyd ei hyfforddi i dorri 07976 958 930 gwallt yn Salon Vidal Sassoon, www.richardlloydhair.co.uk Caerdydd ac ar gyrsiau rheolaidd yn Salon ‘Hope’ Llundain. Mae’r dull hwn o dorri gwallt Canolfan Magu/Nurture Centre yn wahanol i’r dulliau arferol ac yn Cambrian Place, John Street, golygu gellir sychu’r gwallt heb orfod CAERFYRDDIN SA31 1QG defnyddio brwsh yn aml iawn. (gyferbyn Neuadd Fwyd M&S) Hyfforddwyd mewn salon Vidal Sassoon RichardLloydHairdressing Wedi agor siopau trin gwallt yn Salon un am un Aberystwyth a hynny am flynyddoedd Torrwr gwallt medrus a lawer bu’n rhaid i Richard roi’r gorau i’r phrofiadol gwaith oherwydd afiechyd. Yn ystod y blynyddoedd diwetha’, mae wedi gweithio’n galed i adfer ei iechyd a hynny trwy gymorth y Gwasanaeth Iechyd a’r ganolfan ble mae’n gweithio nawr sef y Ganolfan Magu, Caerfyrddin. Mae hefyd yn arfer Tai-Chi yn rheolaidd.

Mae Richard yn ddiolchgar iawn am yr holl gymorth a gafodd i wella ac mae ei rieni sy’n byw yn Ffostrasol yn falch iawn o gael ei gwmni’n rheolaidd.

- 24 - Argraffwyr E. L. Jones, Aberteifi 01239 612251 www.eljones.cymru