8 MARCA R. B. DELEGACI KORPUSU PODOFICERSKIEGO WRĘCZYLI SZEFOWI DEPARTAMENTU AERONAUTYKI GENERAŁOWI-PIL. INŻ. RAYSKIEMU CZEK NA 187.0CO ZŁ. JAKO DAR KORPUSU PODOFICERSKIEGO NA ZAKUP SAMOLOTÓW Na CHALLENGE 1934 R.

I/YDAWAW PRZEZ &f P AERQSł®&4l@JSK. v a r m m m K W IE C IE Ń 1934 Nr. 4 POLSKIE LIN JE LOTNICZE „ L O T “ D Y R E K C JI: Warszawę, Plac Napoleona 9, telefon 563-60 ROZKŁAD LOTÓW ważny od dn. 1 marca do dn. 30 kwietnia 1934 Samoloty na linjach Warszawa — Kraków i W a rs z a w a — Lwów kursują codziennie (również w niedzielą).

o. 13.30** Warszawa 12.05** p. 15.35** Gdańsk fOanzig), Gdynia 10.00** o. 14.50* Warszawa 11.15* ObjaSnienie znaków; p. 16.50* Poznań 9 15* 9.50** O — odlot — depart o. 15.00** W aiszewa P — przylot arrivee. p. 16.50** Katowice 800** * * — samoloty kursują w poniedziałki, o. 8 50 Warszawa 14.35 środy i piątki service: lundi, mercredi, p. 10.40 * Kraków 12.45 vendredi. o. 11.05* f Kraków 12.20** ** — samololy kursują we wtorki, p. 13.00* Brno 10.25** czwartki i soboty — service: niardi, jeudi, o. 13.20* Brno 10.05** samedi. p. 14.10* Wi«n 9.15** Bilety na przelot Polskiemi Linjami Lotniczemi „L O T“ nabywać można 8.00 Warszawa 15.55 10.15 Lwów 13.40 również w Ośrodku propagandowym* L. O. P. P. Warszawa, S-to Krzyska 1? o. 10.40* Lwów 13.15** telefon 533-92. p. 13.20* Cernauti 12.35** o. 13.40* Cernauti 12 15** p. 16.55* Bucurestl 9.00** Ceny biletów: o. 7.00* Warszawa A 17.15** Warszawa — Kraków zł. 35. Warszawa p. 9.40* Wilno 14.35** — Lwów zł. 45. Warszawa — Katowice zł. 30. Warszawa — Gdańsk — Gdynia Linja Bukareszt — Sofja — Saloniki (od 17.IV) zł. 40. Warszawa — Poznań zł. 30. War­ o. 7.00** Bukareszt p. 18.50* szawa — Wilno (od lo.IV) zł. 40. Kraków p. 9.00** Sofja o. 16.50* — Brno — Wiedeń; z Krakowa do Brna o. 9.25** Sof ja p. 16.25* zł. 40, z Krakowa do Wiednia zł. 60, p. 11.10** y Saloniki o. 14.40* z Brna do Wiednia zł. 55. Lwów — Czer- niowce — Bukareszt; ze Lwowa do Czerń, Linja Wilno — Ryga — Tallinn (od 16.IV) zł. 35, z Czerń, do Bukar zł. 10. Buka­ reszt -- Sofja — Saloniki (od 17.IV) z Bu­ o. 10.05* * Wilno p. 14.10** karesztu do Sofji zł. 70, z Sofji do Salo1'. p. 13.35* Ryga o. 12.40** zł. 80. Wilno — Ryga — Tallinn (od 16.1V) o. 14 05* Ryga p 12.10** z Wilna do Rygi zł. 39, z Rygi do Tali. p. 15.55* Tallinn o. 10.20** Zł. 46. Odlot ze Lwowa do Bukaresztu, do 15.IV tylko w poniedziałki. Z Bukaresztu do Lwowa tylko w czwartki.

B I U R A P. L. L. „L O T“

Adres telegr. BIURO DYREKCJI WARSZAWA M arszałkowska 138. Tel. 547-60 Lotnisko — Okęcie, Tel. 563-00. LOT KATOWICE L O T Lotnisko — Muchawiec Tel. 135 i 145 LOT BIURO MIEJSKIE KRAKÓW ul. Szpitalna 32. Tel. 132-22 Lotnisko — Czyżyny. Tel. 125-45 BIURO MIEJSKIE LOT LWÓW Pl Marjacki 5. Tel. 45-71 Lotnisko — Skniłów. Tel. 29-36 POZNAN LOT Lotnisko Ławica — Tel. 78-45 GDAŃSK (Danzig) LOT Lotnisko — Wrzeszcz — Langfuhr. Tel. 415-31 GDYNIA BRNO LOT Lotnisko — Cernovice Tel. 33-266 „Luftreisebiiro" Austro- W I E N I Kaerntnerring 5. Lotnisko — Aspern. Tel. R. 48—5—60 flug Tel. R. 28— 1—21 Biuro Reprezentacji BUCURESTILOT Lotnisko — Baneasa. Tel. 2.2178 Str. Franclin 14. Tel. 235-97 CERNAUTILOT Lotnisko — Czachor Tel. 537 S O F I J A Polkamera ul. Benkovski 8 Tel. 443 Lotnisko — Bozuriste THESSALONIKI Allaloufco ul. Gr. Alexandre 5 Tel. ll-tel Lotnisko — Sedes WILNO LOT Lotnisko — Porubanek Tel. 80. R I G A LOT Lotnisko — Spilve Tel 274-57. TALLINN LOT Hotel Kuld Lóvi. Tel. 426-27 Lotnisko — Tel. 313-30. Poza tein Informacje 1 bilety we wszystkich większych biurach podróży PRZEGLĄD LOTNICZY M I ESIĘCZNIK WRAZ Z KWARTALNYM DODATKIEM BEZPŁATNYM „WIADOMOŚCI TECHNICZNE LOTNICTWA” WYDAWANY PRZEZ DEPARTAMENT AERONAUTYKI MINISTERSTWA SPRAW WOJSKOWYCH

TREŚĆ ZESZYTU:

U. | j j : ! | Str. Kpt. mar. inż. Heljodor Laskowski. Rozbrojenie lotnicze na morzu 152 Mjr.-pil. Stanisław Ratomski. Trudności doskonalenia obserwatorów w jednostkach lin j owych ...... 156 Por.-obs. Stanisław Dudziński. W sprawie lotnictwa myśliwskiego jedno- i wielomiejscowego ...... 159 Mjr. pil. Tadeusz Piotrowicz. Problem użycia lotnictwa myśliwskiego w Z. S. R. R ...... ,162 Mjr. dypl. pil. Mateusz Iżycki. Zmierzch jednomiejscowego lotnic­ twa myśliwskiego? ...... 166 Por. obs. bal. Stefan Sidor. Uwagi o strzelaniach przeciwlotniczych w kompanji balonowej , ...... 169 Por. obs. Bolesław Piątkowski. Radjołączność w eskadrze linjowej 173 Inż. Zbigniew Arnd. Lot bez widoczności zewnętrznej? . . . 175 Ppłk. dypl.-obs. B. I. Kwieciński. Samoloty korpusu podoficerów w Challenge‘u 1934 ...... 175 Przegląd Lotnictwa Państw obcych: B e 1 g j a. Atakowanie w locie koszącym. Streścił mjr. dypl.- pilot M. Romeyko ...... ,177 Niemcy. Organizacja sił powietrznych państw europejskich. Streścił mjr. pil. A. Wojtyga ...... 180 Rosja. Praktyka w rozpoznaniu łotniczem w warunkach czasu pokojowego. Streścił R. , . . . . . 191

ROK VII WARSZAWA, KWIECIEŃ — 1934 -Nb 4

CENA Zl. 2.50 152 PRZEGLĄD LOTNICZY. N« 4

Kpt. mar, inż. HELJODOR LASKOWSKI

Rozbrojenie lotnicze na morzu

Lotnictwo okrętowe stanowi w chwili obec­ względu na oddalenie teatru wojny morskiej od nej nierozerwalną część siły zbrojnej na mo­ własnych wybrzeży i które stałoby się integral­ rzu, to też, gdy mówimy o rozbrojeniu na mo­ ną częścią morskiej siły zbrojnej, operującej rzu, nie możemy pomijać milczeniem rozbroje­ na otwarłem morzu. nia lotniczego. Niestety w literaturze morskiej Na długo przed zawieszeniem broni, mary­ mało się o tem mówi i przeważna część facho­ narka brytyjska zaczęła próby użycia krążowni­ wych artykułów o rozbrojeniu na morzu nie ków jako transportowców lotniczych. Wybie­ wspomina o lotnictwie, uważając je za coś od­ rano większe krążowniki, umieszczano na nich rębnego od marynarki. Tymczasem dzisiaj lot­ wodnopłatowce, które startowały albo przy po­ nictwo okrętowe jest tak silnie związane z flo­ mocy katapult, albo też z prowizorycznych po­ tą, że żadna eskadra bojowa floty, bez niego kładów, raczej pomostów, ustawianych na da­ jest nie do pomyślenia. chach wież armatnich i lufach. Lotnictwo morskie było w czasie wojny Francuzi podjęli również podobne doświad­ światowej w innych warunkach, niż lądowe. czenia i w październiku 1918 roku z okrętu lin- Doświadczenia wojny nie były tu tak owocne, jowego ,,Paris“, przy wietrze 16 metrów na se­ jak w lotnictwie lądowem, gdyż poza tropieniem kundę i przy 20 węzłowej szybkości okrętu, na­ łodzi podwodnych, wywiadu, częściowo wyszu­ stąpił start Henriota 130 KM Clerget z pomo­ kiwaniem pól minowych (z wątpliwym zresztą stu na lufach długości 12 metrów. skutkiem), lotnictwo morskie prawie, że nie wal­ Kwest ję startu rozwiązano więc, natomiast czyło. Jednakże wzrost odległości bojowych nie udawało się zapewnić samolotom powrotu walczących okrętów i stosowanie zasłon dym­ na okręt. Po skończonej akcji samolot musiał nych na morzu, stworzyły zupełnie nowe wa­ wodować, a następnie podnoszono go na pokład runki i dlatego prowadzenie operacyj bojowych zapomocą dźwigów. Było to niebezpieczne i nie­ na morzu bez lotnictwa jest dziś nie do pomy­ dogodne, szczególniej, gdy morze było wzburzo­ ślenia. Eskortowanie floty, daleki wywiad dla ne. Dlatego też powstała myśl zbudowania spe­ ujawnienia i rozpoznania nieprzyjaciela i jego cjalnych okrętów — pływających lotnisk z du­ siły, walka z lotnictwem przeciwnika, zasłony żym pomostem, umożliwiającym nietylko start, dymne, obserwacja i kierowanie ogniem artyle­ lecz i lądowanie. Było to tembardziej pożąda­ ryjskim dla umożliwienia wstrzelania się na du­ ne, że flota potrzebowała coraz to większej ilo­ żych odległościach w szczególności poprzez za­ ści samolotów. słony dymne, zmusza eskadrę morską do posia­ Realizacją tych myśli był lotniskowiec, to dania silnego lotnictwa. jest duży okręt, zbudowany w ten sposób, że Bitwa jutlandzka (Anglja i Niemcy 31 m a­ posiada długi i szeroki pokład zupełnie wolny, ja 1916 roku), dobitnie pokazała, że bez lotnic­ a więc z kominami z boku, by samoloty mogły twa na morzu obejść się niepodobna. To też swobodnie startować i lądować. Lotniskowiec Anglicy od 1916 roku rozpoczęli intensywne stu- posiada oczywiście własne warsztaty lotnicze dja i pracę nad lotnictwem morskiem, wynikiem i bazę zaopatrującą. czego było powstanie lotnictwa okrętowego, to Zjawienie się lotniskowca umożliwiło za­ jest lotnictwa zaokrętowanego, które mogło stosowanie morskich samolotów na kołach, zbu­ startować z okrętu w ruchu i na nim lądować. dowanych specjalnie, aby na morzu nie tonęły, LTznano bowiem, że flotę należy wyposażyć jeśli wypadkiem byłyby zmuszone wodować. By­ w lotnictwo, które byłoby w stanie działać za­ ło to wielkim sukcesem, gdyż samoloty morskie czepnie i odpornie na otwarłem morzu, bez mają znaczną przewagę nad wodnosamolotami, N? 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 153 bo są idealnie wycentrowane, odznaczają się mogą mieć najwyżej 8 dział o kalibrze więk­ łatwością manewrowania i mogą startować i lą­ szym, niż 152 mm; ilość dział 127 mm i mniej­ dować na okręcie bez potrzeby wodowania, szego kalibru, oraz dział przeciwlotniczych nie Trzeba bowiem pamiętać, że wodnopłatowiec, podlega ograniczeniu. Jeżeli lotniskowiec uzbro­ któryby nawet dobrze siadł na wzburzone morze jony jest w działa kalibru 127 mm, lub mniej­ jest skazany na zagładę, gdyż w większości wy­ sze — ilość tych dział może być dowolna. padków w takich warunkach nie da go się pod­ Lotniskowce o wyporności 27.000 ton nieść na pokład, i mniejsze mogą mieć najwyżej 10 dział o ka­ Teraiz dopiero rozpoczął się właściwy roz­ librze ponad 152 mm, nie licząc dział przeciw­ wój lotnictwa okrętowego. Zaczęto budowę lot­ lotniczych i dział kalibru nie przewyższającego niskowców, które mają na pokładzie aparaty 127 mm. O ile zaś uzbrojenie składa się z dział myśliwskie, obserwacyjne, bombardujące i tor­ kalibru mniejszego, niż 152 mm — wtedy ilość pedujące. Lotniskowce obdarzają dużą szyb­ dział nie podlega ograniczeniu. kością, by mogły towarzyszyć flocie i w odpo­ wiedniej chwili skierować na nieprzyjaciela sil­ UMOWA LONDYŃSKA (1930 R.). ne uderzenie z powietrza, lub zaatakować punk­ ty obronne wybrzeża, albo ośrodki przemysło­ Podczas konferencji w Londynie w 1930 ro ­ we, ekonomiczne i polityczne w głębi kraju, ku nastąpiła rewizja sprawy lotniskowców. Na wdali od wybrzeża. konferencji waszyngtońskiej ustalono, że lotni­ Coraz to większe udoskonalanie się apara­ skowcem jest okręt wojenny od 10.000 ton tów zaczęło być potężną groźbą dla floty. Za­ wzwyż, a nie przewidziano, że mogą istnieć częto przemyśliwać nad zmniejszeniem wyści­ mniejsze lotniskowce. W Londynie umówiono gu zbrojeń powietrznych, nad redukcją wypor­ się, że pod słowem „lotniskowiec" należy rozu­ ności lotniskowców i ich ilości. Podczas konfe­ mieć wszystkie nadwodne okręty wojenne, bez rencji waszyngtońskiej, a potem londyńskiej względu na wyporność, odpowiadające określe­ ustalono na czem ma polegać ta redukcja i ogra­ niu lotniskowca w myśl umowy waszyngtońskiej niczenia. z 1922 roku, a więc i te, które mają pokład, lub Przejdźmy teraz do konferencyj, oraz wy­ pomost do startu i lądowania. Wynika z tego, nikających umów. że do lotniskowców nie mogą być zaliczone okrę­ ty linjowe, krążowniki i kontrtorpedowce, o ile UMOWA WASZYNGTOŃSKA (1922 R,). nie są przewidziane i przerobione wyłącznie dla celów lotnictwa. Sygnatarjusze umowy waszyngtońskiej usta­ lili, że lotniskowiec jest okrętem wojennym. Je­ Postanowiono, że żaden z okrętów linjo- go wyporność może się znajdować w granicach wych, istniejących w składzie flot wojennych państw, podpisujących umowę londyńską, nie od 10.000 do 27.000 ton. Lotniskowiec ma słu­ żyć wyłącznie do przewożenia samolotów, które otrzyma pokładu startowego i że maximum mogą z niego startować i na nim lądować. 25% ogólnego przyznanego tonażu dla krążo­ Ogólny tonaż lotniskowców nie może prze­ wników może mieć pomosty, lub pokłady lotni­ kraczać dla Stanów Zjednoczonych Ameryki cze. Północnej i Anglji po 135.000 ton, — dla Ja- Ponadto umowa londyńska zabrania uzbra­ ponji 81.000 ton, — dla Francji i Włoch po jać lotniskowce o wyporności mniejszej, niż 60.000 ton. 10.000 ton w działa większe, niż 155 mm. W granicach tego maksymalnego tonażu ze­ Budowa lotniskowców o wyporności poniżej zwolono sygnatar juszom posiadać nie więcej, 10 000 ton miała na celu zaoszczędzenie samo­ niż 2 lotniskowce po 33.000 ton każdy. lotów na wypadek zniszczenia lotniskowca. Największym dopuszczalnym kalibrem dział Strata dużego lotniskowca wyprowadzi z szyku na lotniskowcu jest 203 mm. wielką ilość samolotów, lepiej więc budować Lotniskowce o wyporności ponad 27.000 ton mniejsze, lecz w większej ilości. Ostatnio bu­ 154 PRZEGLĄD LOTNICZY ,N° 4 dujący się japoński „Ryujo" (7.600 ton) jest Japonja: zapoczątkowaniem tego nowego poglądu na to­ „Wakamiya" 5.180 T. Samolotów ? naż lotniskowców. „Notoro" 14.050 T. Samolotów ? Francja: TRANSPORTOWCE LOTNICZE. „Commandant Teste" 10,000 T. Samolo­ tów 20, Ani umowa waszyngtońska, ani londyńska nie ograniczyły ilości i wyporności transpor­ Włochy: towców lotniczych, to jest okrętów przeznaczo­ „Miraglia" 4.880 T, Samolotów 20. nych do przewożenia samolotów, lecz nie wypo­ Jeżeli tonaż, jaki istniał przed konferencją sażonych w pokład czy pomost do startu i lą­ waszyngtońską, to jest 90.055 ton, przyjąć za dowania. 100%, to zauważymy, że umowa waszyngtońska Posiadane przez niektóre państwa morskie pozwoliła powiększyć go o 522%. Nie zapomi­ transportowce lotnicze są naogół słabiej uzbro­ najmy, że umowa waszyngtońska miała na celu jone i wolniejsze od lotniskowców. Jest ich ograniczenie zbrojeń! niewiele, gdyż w razie wojny dadzą się do tego Analiza powyższych tabel nasuwa niezwy­ celu łatwo przystosować statki handlowe. kle ciekawe spostrzeżenia. Ilość transportowców lotniczych i samolo­ Ogólny tonaż lotniskowców 5 głównych tów na nich przedstawia się następująco: państw morskich wynosił w 1922 roku, przed Stany Zjednoczone Ameryki Północnej: konferencją waszyngtońską 90.055 ton. Umowa „W right" 11.200 T. Samolotów 21. waszyngtońska ustala, że może on wynosić Anglja: 471.000 ton, czyli zwiększa go o 522%, Dopro­ „Albatros" 5.000 T. Samolotów 10. wadza to do tego, że w roku 1932, faktyczny

Lotniskowce, ich tonaż, ilość samolotów na pokładzie i ilość ton, przypadających na samolot.

Tonaż lotniskowców Ilość Ilość ton samolotów Tonaż na jeden przed umową ustalony Nazwa okrętu na Marynarka: samolot: waszyng­ umową pokładzie: tońską: waszyngt.

L e x in g to n ...... 33.000 110 300 Stanów Zjedn. Ame­ S a ra to g a ...... 33.000 120 275 ryki Północnej L a n g le y ...... 10.286 54 195 R a n g le r ...... 13.800 76 180 Razem . . . 90.086 360 240 średnio 0 135.000

G lo rio u s...... 22.500 60 375 C ourageous...... 22.500 60 375 F u r i o u s ...... 22.450 60 375 Angielska E a g le ...... 22.600 30 750 Hermes ...... 10.850 25 430 Argus ...... 14.450 25 580 Razem . . . 115.350 260 480 średnio 80,225 135.000

K a g a ...... 26.900 60 445 A k a g i...... 26900 50 535 Japońska H o s h o ...... 7.470 26 289 R y u jo ...... 7.600 26 291 Razem . . . 68.870 162 390 średnio 9.800 81.000

B e a rn ...... 22.050 40 550 średnio — 60.000 Francuska

_ _ -- _ _ 60.000 Włoska Ogółem . . 296.350 822 400 średnio 90.055 471.000 JYę 4 PRZEGLĄD LOTNICZA 155

Ilość i tonaż krążowników, które mogą mieć pomost lub pokład do startu, ilość samolotów na poszczególnych krą­ żownikach oraz całkowita ilość samolotów na krążownikach.

Ilość samolotów, Ilość (w liczniku) i to­ jaka może być W liczniku ilość krą­ Całkowita ilość samolo­ naż (w7 mianowniku) krą- umieszczona na żowników, które nie mo­ tów na wszystkich krą­ żowników, które mogą krążownikach z gą mieć pokładu do star­ żownikach z pokładami Marynarka mieć pokłady do startu. pokładem do star­ tu; w mianowniku ilość do startu i bez pokładów. Norma 25% na zasadzie tu, przy oblicze­ samolotów, jaka może umowy londyńskiej niu na 1 samolot być zaokrętowana Od — do 800 t. 600 t.

Stanów Zjedn. 7 18 Ameryki Pół­ 80 107 145 — 172 nocnej . . . 64.900 65

33 Angielska . . . 15 124 166 267 — 309 99.900 143

10 29 Japońska . . . 85 114 121 — 210 68.350 96

4 12 Francuska. . . 45 60 65 — 101 36.0U0 41

16 Włoska .... 6 48 65 101 — 118 39.000 53

Ogółem samolotów. . . 352 612 398 699 — 910

Ilość samolotów, jaka może być zaokrątowana.

Na transpor­ Razem na Rezerwa Ogółem Na lotni­ Na okrętach Na krążow­ wszystkich Marynarka towcach w bazach na okrętach skowcach linjowych nikach okrętach lotn. wojennych nadbrzeżnych i w bazach

Stanów Zjedn. Amery­ 145-172 5 7 1 - 613 282— 303 ki Płn...... 260 21 45— 60 8 5 3 - 996

A n g ie ls k a ...... 260 10 45— 60 267—309 5 8 2 - 639 281— 320 863— 956

Japońska...... 162 — 27— 36 121—210 3 1 0 - 408 155— 204 4 6 5 - 612

Francuska ...... 40 20 27— 36 65— 101 1 5 2 - 197 76— 9 ■ 2 2 8 - 296

W ło s k a ...... — 20 12— 16 101— 116 1 3 3 - 154 67— 77 200— 231

Razem . . . 822 71 156—208 699—910 1748— 1811 861— 1003 2609—3014 tonaż lotniskowców wybudowanych i znajdują­ krętować około 200 samolotów, natomiast obec­ cych się w budowie wyrażał się liczbą 296.356 nie ilość ta wynosi 822, czyli wzrosła o 410%. ton, czyli wzrósł o 327 % w porównaniu z ro­ Ilość samolotów wzrośnie jeszcze bardziej z te­ kiem 1922. go powodu, że transportowce lotnicze mogą być Co do ilości samolotów, zauważamy, że budowane bez żadnych ograniczeń. w 1922 roku wszystkie lotniskowce mogły zao­ Wyposażenie okrętów linjowych i krążo­ 156 PRZEGLĄD LOTNICZY Kg 4

wników w 3 — 4 samoloty na okręt i zgoda na konamy się, że wszystkie 5 flot razem są w sta­ oddanie 25% tonażu krążowników na pokłady nie zaokrętować 2.500 — 3.000 samolotów lotnicze, bez podciągania ich pod klasę lotni­ (włączając rezerwowe), co świadczy o wzroście skowców, dzięki cizemu każdy krążownik może o 1000% w porównaniu ze stanem samolotów zaokrętować 10 — 15 samolotów, znacznie zwię­ na okrętach w 1922 roku, gdy było ich tylko kszy lotniczą siłę bojową floty, umożliwiając 200 — 300. jej napad powietrzny na flotę nieprzyjaciela. Tak przedstawia się w świetle cyfr ,,roz­ Biorąc pod uwagę sumaryczną ilość samo­ brój enie“ lotnicze na morzu. lotów w 5 głównych państwach morskich prze­

M jr—pilot STANISŁAW RATOMSKI

Trudności doskonalenia obserwatorów w jednostkach linjowych

Od kilku już lat stosujemy instrukcję do­ magamy od każdego d-cy nawet najniższego skonalenia kadry zawodowej w pułkach lotni­ szczebla, a tembardziej winniśmy wymagać od czych. „oka" d-cy W. J , jakiem winien być obserwator Jak każda rzecz stworzona przez umysł lotniczy. ludzki nie jest w każdym calu doskonała, tak Przy podejściu do rozwiązania tego zagad­ i instrukcja doskonalenia ma swoije wady i za­ nienia, stykamy się z jednej strony z ludźmi lety. Jednak instrukcja ta ma stanowczo wię­ (obserwatorami) bardzo młodymi, mającymi za­ cej zalet, niż braków. Od chwili jej stosowa­ ledwie „zielone" pojęcia o taktyce broni połą­ nia jest pewna ciągłość, pewien system, meto­ czonych, z umysłami zamało jeszcze wyrobiony­ da doskonalenia personelu latającego. Wska­ mi, by móc wczuć się w proces myślowy d-cy W. zuje ona ramy, w których mieścić się powinno J., na korzyść którego powołano ich do pracy. doskonalenie personelu latającego pułków — Z drugiej strony, spotykamy ogrom mate­ ściślej jednostek bojowych lotnictwa. Stoso­ rjału, jaki powinien być przerobiony przez wanie jej w całej rozciągłości przyniosło bar­ obserwatorów i wydaje mi się (a zresztą mam dzo duże korzyści. Są natomiast trudności je­ nawet prawo tutaj stwierdzić na podstawie już śli chodzi o doskonalenie taktyczne, albo­ trzyletniej obserwacji), że im prędzej będziemy wiem stykamy się z ogromem materjału, który się starali wpoić w nich tę powódź, nawet tylko należałoby przerobić. ogólnikowych, niezbędnych wiadomości, tem W samej rzeczy: jeśli się zastanowimy nad większy melanż, pomieszanie pojęć powstanie tem, co winien wiedzieć, w czem się winien w ich głowach. orjentować, przynajmniej dostatecznie, obser­ Jakże szeroki horyzont winien mieć młody wator lotniczy, to przyjdziemy do przekonania, oficer-obserwator lotniczy! Zakres wiedzy tak­ że umysł jego powinien być na tyle taktycznie tycznej jego nie może być w żadnym wypadku wykształcony, winien posiadać taką wiedzę, porównany z tym zakresem, jaki jest wymaga­ aby móc zrozumieć zagadnienia rozwiązywane ny od jego kolegów w innych rodzajach broni. przez d-ców wyższych — od d-ców dywizyj Przecież tam oficerowie dochodzą do tego za­ piechoty i b. k. wgórę. Tylko wówczas praca kresu wiedzy dopiero po 10 — 15 latach służby. jego będzie wydajna, wartościowa, określiłbym inteligentna. Tylko wówczas będzie on wyko­ Zastanówmy się nad tym materjałem, jaki nywał dane mu zadania ze zrozumieniem rze­ winien opanować obserwator lotniczy. A więc: czy, a nawet będzie w stanie przejawić inicja­ 1) organizacja W. J. (własnych i sąsia­ tywę, tę zdrową, celową, której przecież wy­ dów), Ne 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 157

2 ) organizacja pułków piechoty i kawalerji żenie tych broni w różnych przejawach walk, (szczegółowo), tern, powtarzam, inteligentniejsza, skuteczniej­ 3) taktyka piechoty, kawalerji i artylerji, sza, bardziej celowa będzie jego praca. Były­ 4) taktyka broni połączonych, by to pierwsze kroki pracy obserwatora — mło­ 5) operacyjna służba sztabów, dego podporucznika. 6 ) zagadnienia mobilizacji, koncentracji Następnym etapem pracy jesit szczebel dy­ i planów działań, wizji piechoty (b. k.) Tutaj winien obserwator 7) zagadnienia transportu wojsk (transpor­ być okiem tego d-cy W. J. — okiem zaglądają- ty kolejowe, samochodowe), cem i we własne ugrupowanie, i w ugrupowanie 8 ) pewne wiadomości z dziedziny saperki przeciwnika. Jeśli tak, to winien on rozumieć, (forsowanie rzek, budów., przepraw, mostów, natychmiast się orjentować w tych ugrupowa­ umocnień i t. p.), niach, wiedzieć gdzie są stanowiska piechoty, c. k. m., broni towarzyszącej, artylerji, odwo­ 9) koleje żelazne (węzły, przelotność linij dów i t. p. Trzeba przecież umieć opisać foto- kolejowych i t. p.). grafję. Jeżeli jest to pozycja umocniona trze­ To są podstawowe wiadomości, które obser­ ba umieć odszyfrować na język taktyczny sfo­ wator lotniczy winien znać zupełnie szczegóło­ tografowane umocnienia. wo i dokładnie w nich się orjentować. Jeszcze większego sprytu i wyrobienia tak­ Zastanawiając się nad przedmiotami, któ­ tycznego winno się wymagać od obserwatora, re winny być opanowane przez obserwatora, po­ który będzie rozpoznawał na korzyść d-cy W. J. wstaje myśl, by dla ułatwienia doskonalenia kawalerji względnie będzie współpracować z ka­ służba obserwatora biegła w następującej kolej­ walerją w rozpoznaniu. ności. Po ukończeniu szkoły (kursu) z reguły ob­ Oto szkoła początkowa, a zarazem pod­ serwator winien być przydzielony do eskadry to­ stawowa, obserwatora w jednostce bojowej warzyszącej, gdzie w ciągu 2 — 3 lat szczegó­ (plutonie towarzyszącym). łowo zapozna się z przedmiotami 1 4, drogą W ciągu tych 2 — 3 lat służby w plutonie doskonalenia w plutonach, na ćwiczeniach let­ towarzyszącym, obserwator winien się „wyro- nich, a szczególnie na wszelkich ćwiczeniach na bić", przynajmniej dostatecznie, pod względem mapie, prowadzonych przez d. p. i b. k., oraz taktycznym. pułki piechoty, kawalerji i artylerji. Dopiero Po 2 — 3 latach pracy w plutonie towa­ potem obserwator może przejść do eskadry rzyszącym. śmiem twierdzić, obserwator winien linjowej, gdzie będzie się doskonalił w przed­ się wyszkolić, raczej winno się go wyrobić tak­ miotach 5 — 9. tycznie na tyle, by był om zdolny pełnić służbę Myśl ta wydaje mi się zupełnie słuszna obserwatora w eskadrze linjowej, powołanej z następujących powodów: w pierwszym rzędzie do pracy na korzyść 1) Jak już wspomniałem — obserwator d-ców wyższych (grup operacyjnych, armji, Na­ po ukończeniu szkoły, lub kursu, zazwyczaj jest czelnego Wodza). Tutaj winien się on wydo­ i będzie młodym, bardzo mało wyrobionym tak­ skonalić w zagadnieniach wyższego stopnia tycznie oficerem. Zatem powinno się w nim (5-9). kształcić umysł od rzeczy najprostszych pod­ Przypominam koncepcję, którą swego cza­ stawowych. Powinno się go wyrabiać taktycz­ su wprowadzono w życie — mianowicie — szko­ nie, poczynając od studjowania bataljonu pie­ lono obserwatorów wyższych dowództw — ofi­ choty i przechodząc do coraz większych związ­ cerów dyplomowanych. Kto wie, czy ta kon­ ków, aż do dywizji piechoty i b. k. cepcja nie była słuszna, aczkolwiek była jedno­ W Samej rzeczy, ażeby współpracować stronna. Powinniśmy bowiem sobie wyraźnie z piechotą, artylerją, lub kawalerją, trzeba do­ uświadomić, że sam zasób wiedzy nie wystarczy, skonale orjentować się w sposobie działań tych jeśli — nazywam po lotniczemu — obserwator broni, rozumieć je. Im więcej obserwator bę­ nie ,,umie patrzeć". Umieć patrzeć i widzieć dzie rozumiał, wczuwał się w sytuację i poło­ to, co potrzeba jest sztuką, umiejętnością, jaką 158 PRZEGLĄD LOTNICZY No 4 się nabywa dopiero z czasem. Jesit to doświad­ kapitanów, niema żadnych trudności. Są oni czenie, węch, cechujące jeśli można porównać— dostatecznie przygotowani, nastawieni, by zu­ starych marynarzy „wilków morskich". pełnie należycie (szkolić) doskonalić taktycznie Co jednak zrodziło koncepcję, by obserwa­ personel latający podległych plutonów. Uwa­ torami wyższych dowództw mieli być oficerowie żam za rzecz zasadniczą, którą powinna wyraź­ dyplomowani? Mam jedną tylko odpowiedź: nie podkreślać I. D. K. Z,, że doskonalenie tak ­ oficer dyplomowany ma wyższe wykształcenie tyczne w eskadrach towarzyszących w okresie wojskowe, a zatem umysł jego jest dostatecznie zimowym winni prowadzić jedynie dowódcy wyćwiczony i przygotowany do prac na korzyść eskadr, a nie jak dotychczas — dowódcy plu­ d-ców. tonów. Dowódcy plutonów w większości wy­ Jesit to zatem jeszcze jeden argument do­ padków obecnie nie są należycie przygotowani do tego. Ich samych należy doskonalić taktycz­ bitnie świadczący w jakim stopniu ma być przy­ gotowany taktycznie obserwator linjowy, któ­ nie. remu przypadnie praca na korzyść z reguły Również i co do materjałów, nie widzę tru­ d-ców armji i Naczelnego Wodza. dności. Zbiór zadań, opracowanych przez ma­ jorów Piaseckiego i Romeykę, przestudjowanie i sprawdzenie znajomości odnośnych, przy prze­ rabianiu poszczególnych zadań, paragrafów z re­ Podejdźmy teraz do zagadnienia doskona­ gulaminu piechoty, artylerji, kawalerji i lotnic­ lenia obserwatorów, z innej strony — mianowi­ twa, oraz ogólnej instrukcji walki i podanie od­ cie ze strony możliwości pułkowych i materjału powiednio przygotowanych ekstraktów z wy­ oraz środków, jakiemi dysponuje pułk. kładów w C. W. Piech. Rembertów wystarczy Pułki posiadają regulaminy, wykłady W. S. w dostatecznej mierze do teoretycznego przy­ Wojsk. Zadania taktyczne W. S. Wojsk., cza­ gotowania obserwatorów do pracy na korzyść sopisma i miesięczniki (przegląd wojskowy, po­ d. p . i b. k. szczególnych rodzajów broni), oraz stoi do dy­ Naturalnie, podkreślam, winni oni brać spozycji personelu materjał inny: skrypty wy­ udział w jak największej ilości ćwiczeń aplika­ kładów i zadań na kursach ofic. sztabowych lot­ cyjnych prowadzonych przez te W. J., a nawet nictwa i kursu doskonalącego dla kapitanów przez poszczególne pułki głównych rodzajów bro­ w C. W. Piech. Rembertów. ni. Tu narzuca się myśl: kredyty winny być tak Widzimy więc, że pomoce szkolne są obfite. zwiększone na ten cel, by d-ca mógł wysyłać cały oficerski stan plutonu towarzyszącego na Otóż tutaj, odnoszę wrażenie, winno być te ćwiczenia. Uważam to za rzecz konieczną. zgóry ustalone, co z tego materjału należy przestudiować dokładnie w czasie doskonale­ Inaczej się rzecz ma z doskonaleniem per­ nia zimowego, ponieważ jeśli się zechce w cza­ sonelu latającego eskadr linjowych. Materjał sie 5 miesięcy pracy zimowej przerobić wszech­ mamy bardzo obszerny, a kierowników dosko­ stronnie znaczną część materjału, to jednostki nalenia odpowiednio przygotowanych poza ofi­ bojowe, muszą się zamienić w szkoły, a ich do­ cerami, którzy ukończyli kurs oficerów sztabo­ wódcy — w wykładowców-kierowników dosko­ wych lotnictwa, nie ma. Najlepszymi kierowni­ nalenia. kami doskonalenia tutaj, mam wrażenie, byliby Nie od rzeczy będzie wspomnieć, że dla na­ oficerowie dyplomowani. Jeśli przypomnimy, leżytego kierownictwa doskonalenia trzeba ró­ że obserwatorami eskadr linjowych są prze­ wnież, by i dowódcy — kierownicy mieli przy­ ważnie młodzi oficerowie, to łatwo musimy zdać najmniej dobre przygotowanie. sobie sprawę z jakiemi trudnościami ma się tu Jeśli chodzi o doskonalenie personelu lata­ do czynienia. jącego w plutonach towarzyszących, to uwa­ Czytanie i studjowanie przeglądów po­ żam, że w pułku, gdzie dowódcy eskadr towa­ szczególnych broni, wojskowego, zadań tak­ rzyszących mają za sobą kurs doskonalący dla tycznych W. S. Wojsk., jest konieczne, ale dla No 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 159 oficerów już dostatecznie wyrobionych tak­ w ciągu 3 roku pracy na tym stanowisku. Mo­ tycznie. żna, mojem zdaniem, znaleźć wyjście, by spra Oto są trudności, które mam możność wy doskonalenia, postawić na należytym stop­ obserwować jako dowódca dyonu szkolnego już niu.

Por, obs. STANISŁAW D U D ZIŃ SKI

W sprawie lotnictwa myśliwskiego jedno- i wielomiejscowego }

Fakt, że dyskusja na temat definitywnego 1. Ustalenie pojęć, któremi operujemy rozwiązania sprawy lotnictwa myśliwskiego nie w dyskusji. osłabła, ale przeciwnie, staje się coraz żywsza, 2. Rozbicie skomplikowanego zagadnienia dowodzi, że zagadnienie to posiada duże zna­ na elementy proste, omówienie szczegółowe każ­ czenie w dziedzinie lotnictwa i jego roli w przy­ dego z osobna, oraz ustalenie związku z pozo- szłej wojnie. stałemi elementami. Cała chyba trudność dyskusji i wyciągnię­ Wyżej sprecyzowane wytyczne są od bar­ cia z niej odpowiednich wniosków leży w tem, dzo dawna stosowane we wszystkich poważniej­ że odrazu chcemy rozgryźć taki twardy orzech, szych badaniach przy szukaniu nowych dróg jakim jest walka powietrzna, która jest wyni­ i zawsze doprowadzają do pomyślnego wyniku. kiem elementów składowych, jak sprzęt, tak­ Punkt 1 stawia wszystkich dyskutujących tyka, dowodzenie, wartość moralna człowieka; na wspólnej platformie i zapobiega nieporozu­ te same zresztą czynniki występują u nieprzy­ mieniom; bardzo często zażarte i długotrwałe jaciela i dopiero zmaganie się tylch dwuch ze­ dyskusje polegają na tem, że każdy z dysku­ społów daje obraz walki — zjawisko jak wiemy, tujących ma -co innego na myśli, mówiąc o da­ bardzo skomplikowane. nym przedmiocie, czy zjawisku; niekiedy usta­ Wobec zawiłości zagadnienia, będzie więc lenie pojęć jest jednocześnie końcem dyskusji rzeczą pożyteczną wprowadzić pewien ład i prowadzi odrazu do porozumienia i konkret­ w dyskusji, skierować ją na właściwe tory, aby nych wniosków. w ten sposób dojść do realnego rozwiązania pro­ Punkt 2 pozwala na szczegółowe i wszech­ blemu; w przeciwnym razie zgubimy się w labi­ stronne zbadanie zjawiska, poza tem wyznacza ryntach skomplikowanego zagadnienia i po za­ ramy dyskusji i zapobiega rozproszeniu. kończeniu dyskusji przykre byłoby stwierdze­ Co się tyczy istniejącego lotnictwa i jego nie, że młócono tylko słomę, albo co gorzej wy­ taktyki, to będziemy się ściśle trzymali obowią­ ciągniemy z takiej dyskusji wnioski, które mu­ zującego nas regulaminu, który może w niektó­ sielibyśmy odpokutować w przyszłej wojnie; ta rych punktach jest zbyt lakoniczny, ale mimo to druga ewentualność byłaby już wielce karygo­ porusza wszystkie interesujące nas zagadnienia. dna; pod hasłem więc uproszczenia dyskusji Zasadnicze pojęcia, które należałoby usta­ i wyciągnięcia iz niej możliwie jak największych lić są następujące: sprzęt, taktyka i częściowo korzyści, proponuję następujący punkt wyjścia: człowiek. Jeżeli chodzi o sprzęt i jego charakterysty­ kę, to w dalszych rozważaniach będę miał na ’) Artykuł dyskusyjny w związku z, artykułami: mjr. pil. A, Wojtygi „Szybkość—czy siła ognia". „Prze­ myśli sprzęt omówiony przezemnie obszerniej gląd Lotniczy" Nr. 12 z r. 1933, oraz por. obs, pil, Łasz- w „Przeglądzie Lotniczym" Nr. 7, 1932 r,, oraz kiewicza Stefana „Różnorodność czy zróżniczkowanie", Nr. 7, 1933 r., a więc przedewszystkiem samo­ Przegląd Lotniczy" Nr, 5 — 6 z 1933 r. lot myśliwski wielomiejsoowy o dużej szybkości, 160 PRZEGLĄD LOTNICZY Ąo 4 możliwie lekki w swojej kategorji, ze strzelcami aby sprzęt został obsłużony, ale czy w czasie porozmieszczanemi w ten sposób, aby nie było tej obsługi w sercu załogi lew mieszka, czy też martwych pól i ogień mógł być przeniesiony na jej się łydki trzęsą, to już nas narazie nie bę- każdy dowolny cel. uzie obchodziło. Definicja taktyki znana jest wszystkim z re­ Korzyści nieco przydługiego wstępu okażą gulaminu, warto jednak pamiętać o tem, że tak­ się w dalszych rozważaniach. tyka, a dowodzenie to dwie rzeczy różne. Taktyka zajmuje się stroną organizacyjną walki i zależy od szeregu czynników, jak sprzęt, Zadania lotnictwa myśliwskiego określone teren, zadanie, sytuacja i t. d., taktyka jest w punkcie 10 regulaminu, krótko i węzłowato nauką1), opierającą się na pewnych założe­ pod adresem lotnictwa myśliwskiego stawiają niach, sama jednak znajomość taktyki i wy­ takie oto dwa pobożne życzenia, jeżeli chodzi dawanie w porę dobrych rozkazów nie wystar­ 0 zwalczanie lotnictwa nieprzyjacielskiego: cza do prowadzenia walki. Drugim niemniej 1. Umożliwić naszemu lotnictwu pracę nad ważnym czynnikiem w walce jest dowodzenie, terenem nieprzyjaciela; którego wybitną cechą jest zdolność narzucenia 2. Uniemożliwić lotnictwu nieprzyjaciel­ podwładnym woli zwycięstwa i przewidywanie skiemu pracę nad naszym terenem. zamiarów nieprzyjaciela; ten drugi czynnik nie Je st to oczywiście ideał, którego w 100% jest nauką, nie da się ująć żadnemi kanonami, zrealizować się nie da; w pierwszym wypadku jest raczej zjawiskiem psychologicznem, zdolno­ zadanie będzie utrudnione przez ogień wojsk ścią wrodzoną, która zawsze cechuje wielkich naziemnych nieprzyjaciela — w drugim ułatwio­ wodzów. ne przez nasze wojska naziemne. Taktyka obejmuje materjalno-organizacyj- Wyżej przytoczone zadania lotnictwa my­ ną stronę walki, dowodzenie stronę duchową śliwskiego można wykonać w rozmaity sposób żołnierza, jego ,,stan moralny1'. 1 rozmaitym sprzętem, bo ostatecznie wszystkie Taktyka i dowodzenie w zespole tworzą to, drogi zaprowadzą nas do celu, ale nam będzie co nazywamy „sztuką wojenną" w tem znacze­ chodziło o wykonanie tych zadań według „za­ niu, w jakiem się np. mówi: sztuka rządzenia. sady najmniejszej pracy", o to, ażeby wyraża­ W naszej dyskusji będziemy się zajmowali tak­ jąc się całkiem prozaicznie i materjalnie, koszty tyką, czyli organizacją walki powietrznej. własne osiągniętego zwycięstwa były jak naj­ O definicję człowieka wraz z jego stanem mniejsze; pod tym kątem widzenia będziemy moralnym niema się co kusić, więc dla uprosz­ rozpatrywali całą sprawę. czenia zadania, będziemy się zajmowali człowie­ Ewolucyjny rozwój lotnictwa myśliwskiego kiem fizycznym, jako częścią składową ogólne­ kształtował się zależnie od sprzętu, jakiego do­ go sprzętu walki, pozostawiając nairazie na bo­ starczała technika; w początkach wojny świato­ ku jego wartość moralną; będzie chodziło o to, wej spełniał całkowicie zadanie lotnictwa my­ śliwskiego samolot jednomiejscowy, w końcu 1) Istnieje wśród niektórych oficerów, zwłaszczawojny okazała się potrzeba wprowadzenia sa­ młodszych, niesłuszny pogląd, że taktyka jest pojęciem molotu dwumiejscowego obok jednomiejscowe- niezwykle elastyciznem, jest terenem po którym można ha­ go, obecnie coraz więcej mówi się o lotnictwie sać, jak się komu podoba, lub dać upust swojej elokwen­ myśliwskiem wielomiejscowem, które prawdo­ cji i, że na manewrach, czy ćwiczeniach aplikacyjnych można sobie niekiedy „wygadać zwycięstwo"; jest to mo­ podobnie w przyszłej wojnie odegra dużą rolę że częściowo słuszne w odniesieniu do całokształtu „dzia­ łącznie z lotnictwem jednomiejscowem. łań wojennych" w czasie pokoju, różnych oczywiście od Przejdźmy pokrótce te trzy rodzaje lotnic­ działań wojennych prawdziwych; zaobserwować wtedy twa pod względem taktycznym i ekonomicznym. można pewne niedonzieczności, dość często tendencyjne, „Lotnictwo myśliwskie w zasadzie prowa­ jak np. manewry niemieckie nad Odrą w jesieni 1932 ro­ dzi walkę w szykach, przyczem najmniejszą ku, na których Niemcy chcieli dowieść, że są bezbronni wobec wschodniego sąsiada i wymóc w ten sposób na jednostką podstawową jest klucz", mówi 186 Lidze Narodów zniesienie kontroli zbrojeń. punkt regulaminu lotniczego; jest tu mowa PRZEGLĄD LOTNICZY 161

oczywiście o lotnictwie jednomiejscowem. Naj­ scowe o szylbkośoi 450 km/godz. i znowu powtó­ większa wada zespołów, złożonych z samolotów rzy się poprzednia bisior ja; jediiem słowem jednomiejscowych, a więc kluczy i ciągów, jest samoloty jednomiejscowe będą przodowały taka sama, jak i pojedynczego samolotu, t. j. w „wyścigu szybkości" i dążyły do szybkości możność strzelania jedynie w kierunku lotu; rekordowych; ostatecznie dojdziemy do takich myśliwiec jednomiejseowy sam, czy w zespole szybkości, przy których samolot jednomiejsco- nie może się bezkarnie pod żadnym pozorem wy nie będzie miał racji bytu dla wielu ważnych obrócić tyłem do nieprzyjaciela, bo toby go zbyt przyczyn. drogo kosztowało; zespoły samolotów jedno­ Należy więc już teraz zastanowić się, miejscowych skutkiem dużych martwych pól są, czy samolot jednomiejseowy p szybkości np. mówiąc językiem fizyki, w stanie równowagi nie­ 600 km/godz. będzie odpowiednio wykorzy­ stałej, poza tem w miarę zwiększania zespołów stany w stosunku do jego kosztów; wiele maleje zwrotność, co jesit zupełnie zrozumiałe. względów przemawia za tem, że nie — Opierając się na tych przesłankach zróbmy przedewszystkiem musimy dobrze pamiętać, założenie, którego uzasadnienie podamy później, że ze wzrostem szybkości maleje zwrotność, ze samolot myśliwski wielomiejscowy zastępuje ten nadzwyczaj ważny atut myśliwca jedno- klucz jednomiejscowych; założenie to będzie miejsoowego; druga rzecz niemiła przy dużych słuszne i celowe w tym wypadku, jeżeli szyb­ szybkościach — to kwestja szkodliwego działa­ kość samolotów wielomiejsoowych będzie równa nia sił, wywołanych gwałtowną zmianą kierun­ szybkości samolotów jednomiejscowych; ten wa­ ku lotu w czasie walki; wreszcie tak duże szyb­ runek jest technicznie możliwy do osiągnięcia. kości wymagają potwornych wprosi mocy; ozy Przekonanie, że „szybkością swoją samolot my­ np. 1.500 KM to przypadkiem nie za wiele, aby śliwski wielomiejscowy nie będzie przewyższał unieść 2 karabiny maszynowe? Skoro zatem ani jedno, ani dwumiejscowego, ani linjowych, zwrotność samolotu jednomiejscowego maleje a tylko niszczycielskie"1), jest nieuzasadnione; wskutek wzrostu szybkości i walki w zespołach, lotnictwo komunikacyjne, zwłaszcza amerykań­ i w rezultacie w dziedzinie dużych szybkości skie, osiąga takie szybkości, jakie mają obecnie i masowego użycia lotnictwa będzie bardzo ma­ samoloty myśliwskie jednomiejscowe. W Nr, ła, to logicznie będzie zastąpić klucz, w którym 3 6 „Przeglądu Lotniczego" znajduje się opis współpracuje 3 strzelców, będących jednocześ­ samolotu komunikacyjnego Heinkel HE 70, który nie wybitnemi pilotami przez samolot wielomiej­ rozwija szybkość maksymalną nawet trochę scowy, obsadzony również przez trzech strzel­ większą, niż nasz P. Z. L. 11, bo 362 km/godz. ców, zajętych jedynie swojemi karabinami ma- i zabiera przytem 1000 kg ciężaru użyteczne­ szynowemi i przez pilota, który będzie tylko go). Widać z tego, że można w obecnych wa­ myślał o prowadzeniu maszyny; korzyści takie­ runkach również zbudować samolot myśliwski go zastępstwa odrazu rzucają się w oczy wielomiejscowy, o tej samej, a może nawet i wbrew twierdzeniom pesymistów samolot wie­ większej szybkości, którego konieczny ciężar lomiejscowy skutkiem dużej siły ognia i szybko­ użyteczny napewno nie przekroczy 1000 kg. ści, nadaje się zarówno do ataku, jak i do obro­ Jedna tylko bieda, że „wyścig szybkości" ny, zarówno do walki w szyku, jak i pojedyn­ spać nam nie daje i napewno po wprowadze­ czo, wreszcie może służyć jako samolot dale­ niu samolotu wielomiejscowego o szybkości kiego wywiadu. 350 km/godz. zjawią się natychmiast jednomiej- Widzimy więc, że zakres dużych szybkości i masowe użycie lotnictwa, to dwa najważniej­ J) Por. Paszkiewicz—„Przegląd Lotniczy" Nr. 5—6 sze atuty przemawiające za wprowadzeniem lot­ 1933 r . nictwa myśliwskiego wielomiejscowego. 2) Jest to jednak możliwe (narazie) dla samolotów cywilnych, albowiem samolot wojskowy przy wprowadzę- W końcu wojny światowej wprowadzono mu nań uzbrojenia i t. p., daje znaczniejszy opór powie­ częściowo samolot dwumiejscowy, będący kom­ rza, a zatem mniejszą szybkość (dopisek redakcji). promisem między zwrotnością i siłą ognia — 162 PRZEGLĄD LOTNICZA N° 4 było to możliwe przy szybkościach nie przekra­ Celem przeprowadzenia porównania za­ czających 200 km/godz.; przy obecnych szyb­ łóżmy, że mamy z jednej strony klucz samolo­ kościach prawie dwukrotnie większych kompro­ tów jednomiejsoowych, wyposażonych w silniki mis ten daje bardzo małe korzyści1), w rezul­ po 500 KM i uzbrojonych w dwa k. m. każdy, tacie więc w zakresie dużych szybkości, musi­ a z drugiej strony samolot 4-ro miejscowy my zrezygnować ze zwrotności, czyli wykony­ (3 strzelców i pilot), uzbrojony w 6 k, m„ oraz wania gwałtownych ruchów samolotem w cza­ wyposażony w dwa silniki po 500 KM; założy­ sie walki i powetować sobie tę stratę zwiększe­ my, co będzie bliskie prawdy, że szybkości obu niem siły ognia, oraz możnością skupienia go samolotów będą prawie jednakowe; jeżeli teraz na dowolnym punkcie. weźmiemy pod uwagę, że najkosztowniejszą Wyżej przytoczone rozważania dają odrazu częścią samolotu jest silnik, to odrazu widać, odpowiedź na pytanie mjr. pil. Wojtygi: że na kluczu zyskujemy 1 silnik, a właściwie „Szybkość — czy siła ognia" — niewątpliwie cały samolot jednomiejscowy, co wykaże bliż­ jedno i drugie; zresztą szybkość narzuca nam sza kalkulacja. technika zwiększając ją przez staranne opraco­ Tyle, co do sprzętu. Co się tyczy persone­ wanie strony aerodynamicznej płatowca i zwięk­ lu latającego, to wiemy, że najwięcej kosztuje szenie mocy silnika. wyszkolenie i doskonalenie pilota myśliwskiego, Ostatecznie z rozważań taktycznych możemy najmniej strzelca płatowcowego, więc i w tym wyciągnąć wniosek, że samolot wielomiejseowy wypadku lotnictwo wielomiejscowe jest ekono­ jest kolejną fazą rozwoju lotnictwa wojskowe­ micznie jsze, niż jednomiej scowe; wreszcie znacz­ go i jego zrealizowanie prędzej czy później na­ nie łatwiejsze pod każdym względem, szczegól­ stąpi, Obecna niechęć do tego typu tkwi raczej nie w czasie wojny, jest uzupełnienie kadry w przyzwyczajeniu do starego sprzętu. strzelców platowcowych, niż pilotów myśliw­ Rozpatrzmy teraz całą sprawę z punktu wi­ skich; tego dowodzić nie trzeba. dzenia ekonomicznego, od strony brzęczącej mo­ Na zakończenie podkreślam z naciskiem, nety, bo jak wiemy już dość dawno zauważono, że powyższe rozważania odnoszą się przede­ że na wojnie oprócz pełnowartościowego czło­ wszystkiem do dużych szybkości i masowego wieka potrzeba jeszcze trzech rzeczy: pieniędzy, użycia lotnictwa — oba te czynniki wystąpią pieniędzy i jeszcze raz pieniędzy. niewątpliwie w przyszłej wojnie.

Mjr, pil. TADEUSZ! PIOTROWICZ

Problem użycia lotnictwa myśliwskiego w Z. S. R. R.

Rozmach z jakim Z. S. R. R. rozwinął i po­ śliwskiego w Z. S. R. R. Omówimy je w ważniej­ stawił swoje lotnictwo, które — według zdania szych szczegółach. Ministra Lotnictwa franc. p. Pierre Got, po je­ Kardynalna zasada w użyciu sił myśliw­ go powrocie z Rosji w jesieni ub, r. — przedsta­ skich to manewr, masowanie i skoncentrowane wia się obecnie jako największa potęga lotnicza uderzenie. Zasada takiego działania musi dać na kontynencie europejskim, przewyższająca podstawę do właściwej organizacji jednostek liczebnie nawet lotnictwo francuskie, znalazł myśliwskich, też własną, śmiałą koncepcję taktyczną, doty­ czącą i technicznego rozwoju tego lotnictwa. I. ORGANIZACJA LOTNICTWA Odnosi się to do zasad użycia lotnictwa my- MYŚLIWSKIEGO.

:) Uzasadnienie tego zjawiska podałem w Nr. 7-ym L Podstawową jednostką taktyczną jest „Przeglądu Lotniczego" z 1932 r. klucz (3 samoloty). PRZEGLĄD LOTNICZY 163

2. Lotnictwo myśliwskie jest zorganizowa­ nostki lub ugrupowania; pod względem zaś zao­ ne w samodzielne eskadry i dywizjony o skła­ patrzenia, uzupełnienia i wyszkolenia, podlega dzie 3-ch niesamodzielnych eskadr. nadal dowódcy lotnictwa armji. 3. Dyony myśliwskie należą do lotnictwa bojowego i z zasady łączy się je w brygady. III. UŻYCIE LOTNICTWA 4. Do przeprowadzenia szczególnych za­ MYŚLIWSKIEGO W POSZCZEGÓLNYCH dań, zostają sformowane duże zgrupowania lot­ FAZACH WALKI. nictwa bojowego, w skład którego wchodzą jed­ nostki lotnictwa myśliwskiego, bombardującego W boju spotkaniowym: ma za zadanie: i szturmowego. 1) ochronę kolumn własnych przed rozpo­ Zgrupowania te tworzą grupy lotnicze znaniem lotnictwa przeciwnika, oraz jego lot­ (awjacjonnyja grupy) i podlegają temu dowód­ nictwem szturmowem, cy na korzyść którego będą pracowały1). 2) zaatakowanie kolumn nieprzyjaciela, ce­ lem niszczenia i opóźniania. II. DOWODZENIE. ad 1 — ochrona kolumn w marszu, przez nieustanne patrolowanie w czasie całego ruchu 1. Z chwilą rozpoczęcia działań wojen­ kolumny, dla zabezpieczenia przed rozpozna­ nych lub na początku operacji, dowódca frontu, niem i działaniem lotnictwa szturmowego nie­ wskazuje dowódcy lotnictwa frontu podstawo­ przyjaciela, nie byłaby celowa. Wymagałoby wy kierunek, na którym w czasie decydującej to wielkiego zużycia lotnictwa myśliwskiego. akcji winna być osiągnięta i utrzymana przewa­ Dlatego stosuje się dwa inne sposoby ubezpie­ go powietrzna. czenia kolumn: 2. Stosownie do rozkazów dowódcy fron­ .1) określa się miejsca, w których działanie tu, dowódca lotnictwa frontu rozdziela lotnictwo nieprzyjacielskiego lotnictwa bombardującego bojowe między armje. i szturmowego jest najbardziej prawdopodobne 3. Dowódca lotnictwa armji podlega do­ i te miejsca w czasie przemarszu kolumn ubez­ wódcy armji. W sprawach specjalnych — do­ piecza się najmniej, przez trzy patrole, po klu­ wódcy lotnictwa frontu, czu na różnych wysokościach. Jeżeli teren przed­ 4. Ażeby osiągnąć największe wyniki pra­ stawia możliwość zaatakowania z powietrza ny, przydziela się lotnictwo bojowe tym do­ w każdem innem miejscu, wyznacza się na prze­ wództwom, którym lotnictwo w danym momen­ strzeni całego przemarszu specjalne patrole dy­ cie jest najwięcej potrzebne i które w tym okre­ żurne w składzie trzech samolotów dyżurujących sie operacyj mogą wykorzystać go z największą w powietrzu na różnych wysokościach, utrzymu­ wydajnością. jących jednak pewną łączność wzrokową. Na wy­ W większości wypadków w okresie mobili­ zacji i koncentracji kierownictwo operacyjne padek pojawienia się samolotów wywiadowczych lotnictwa będzie skupione w ręku dowództwa nieprzyjaciela, samoloty dyżurujące, zwalczają frontu. go, niedopuszczając do rozpoznania. W wypadku Przy boju spotkaniowym — przeważnie pojawienia się lotnictwa szturmowego, alarmu­ w dowództwach armji. W okresie walk na po­ ją własne lotnictwo myśliwskie i naprowadzają lu bitwy — w ręku dowódców kierujących bez­ na cel. pośrednio walką na odcinkach rozstrzygających. ad 2 — w boju spotkaniowym, drugiem bar­ W tym wypadku, dowódca grupy: lotnictwa dzo ważnem zadaniem lotnictwa myśliwskiego, bojowego, pod względem operacyjnym, podlega może być niszczenie i opóźnianie kolumn prze­ bezpośrednio odnośnemu dowódcy wielkiej jed- ciwnika. W wykonywaniu tego zadania szero­ kie pole do działania ma ,,grupa lotnicza". Mo­ że ona wykonać działania szturmowe na ko­ x) Dane charakterystyczne samolotów jedno i dwu- Wiejscowych myśliwskich, używanych w Z, S, R, R,, zo­ lumny nieprzyjaciela, specjalnemi dyonami stały podane w „Przeglądzie Lotniczym" Nr. 11 ,z roku szturmowemi, lub przeprowadzić atak na ko­ 1933. lumny zapomocą lotnictwa myśliwskiego, łącząc 164 PRZEGLĄD LOTNICZY N« 4

ogień k. m. ze zrzuceniem niedużych bomb od­ V. OPERACYJNE DZIAŁANIE łamkowych. LOTNICTWA MYŚLIWSKIEGO. Zadane straty mogą być bardzo duże, je­ W czasie bitwy, całe lotnictwo myśliwskie żeli działanie ,,grupy lotniczej", będzie dla prze­ ciwnika zaskoczeniem. winno być wykorzystane w granicach wytrzy­ małości pilotów do następujących zadań: 1. a) Zagrabiania, t. j. szybkich, perjo- IV. LOTNICTWO MYŚLIWSKIE dycznych działań na odcinku pola bitwy. W WALCE PRZYGOTOWANEJ. Sposób wykonania jest następujący. Po zaalarmowaniu o dużem nasyceniu na danym Walka przygotowana jest jedną z form, w której się skupiają wszystkie bronie naziemne odcinku przez lotnictwo nieprzyjaciela, silna grupa myśliwska leci wzdłuż frontu w prze­ i powietrzne. Pole bitwy przyciąga wszystkie rodzaje strzeni największego nasycenia powietrza, strą­ lotnictwa, tam też wyłaniają się kardynalne za­ ca i rozprasza wszystkie napotkane samoloty i balony nieprzyjaciela w rejonie pola walki. dania dla lotnictwa myśliwskiego, które dążyć musi do osiągnięcia przewagi powietrznej, choć­ Akcje te wykonane z wielką siłą i systema­ by tylko na najważniejszych kierunkach opera­ tycznie w okresach wzmożonej pracy lotniczej, pozwalają poza stratami jakie poniósł przeciw­ cyjnych. nik przy uderzeniach, na swobodną pracę włas­ Osiągnięcie tej przewagi jest możliwe przez masowanie sił powietrznych i przez do­ nego lotnictwa linjowego, współdziałającego z piechotą i artylerją, oraz wykonywującego za­ prowadzenie do maksymalnej ruchliwości jed­ dania bliskiego rozpoznania. nostek lotniczych, a to celem skupiania sił i bi­ b) Wymiatania. Działanie to jest zgodne cia lotnictwa przeciwnika kolejno na szeregu od­ z działaniem przewidzianem w naszym regula­ cinkach. minie. Walka o pokonanie woli nieprzyjaciela po­ wietrznego winna być prowadzona na szerokości Ażeby praca była wydajna, lotniska powin­ ny być wysunięte jak najbliżej frontu. me mniejszej, jak 300 km. Wszystkie rodzaje lotnictwa biorą udział 2. Drugą, szczególnie ekonomiczną i sku­ w walce o osiągnięcie przewagi powietrznej. teczną formą dAałań lotnictwa myśliwskiego, są Samoloty rozpoznawcze, gdy znajdują się zasadzki. nad własnemi linjami i skoro nie są wybitnie Zasadzki te są dwojakie. słabsze — winny atakować samoloty nieprzy­ — Pierwsze—to zasadzki powietrzne. Są to jacielskie. Ponad linjami nieprzyjaciela winny dyżury patroli na najwięcej uczęszczanych one brać inicjatywę walki powietrznej, jeśli marszrutach nieprzyjaciela. Szczególnie celo­ przeciwnik znajduje się w możności ich zaata­ we jest urządzenie zasadzek powietrznych kowania. w rejonach przyciągających zainteresowanie lot­ Aby zniszczyć lotnictwo przeciwnika, trze­ nictwa nieprzyjaciela, a więc, skupienia wojsk, ba starać siię zawsze być od niego silniejszym składy, węzły kolejowe i t. d. w chwili walki, a to przez skupienie sił i ma­ — Drugi rodzaj — to zasadzki ziemne, na newr. Można to osiągnąć przez bombardowa­ zamaskowanych lotniskach, znajdujących się nie demonstracyjne objektów, blisko leżących w pobliżu przypuszczalnych marszrut lotnictwa od lotniska nieprzyjaciela. W ten sposób wy­ nieprzyjaciela. ciągnie się go w powietrze, pod uderzenie włas­ Skuteczność takiej zasadzki zwiększa się nego lotnictwa myśliwskiego. przez wysunięcie posterunku obserwacyjnego do Działania tego rodzaju są najskuteczniej­ 20-tu km naprzód i wtył, i połączenie go bezpo­ szym środkiem do osiągnięcia przewagi po­ średnio lin ją telefoniczną. wietrznej, gdyż według regulaminu, depresja Dyżurujący piloci znajdują się w pełnej moralna po masowej walce, ogarnia wszystkich gotowości, silniki zapuszcza się perjodycznie dla lotników nieprzyjaciela, pozostałych przy życiu, ich nagrzania. No 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 165

3. Osłona wojsk i rejonów działania włas­ wet z odcinków sąsiednich i skoncentrować je nego lotnictwa w rejonie pola walki. w jednym ręku, na zagrożonym przez kawalerję Osłona ta, wymagająca pracy lotnictwa my­ przeciwnika odcinku. śliwskiego na kilka zmian, dopuszczalna jest tyl­ ko w razie posiadania silnego lotnictwa myśliw­ V UŻYCIE LOTNICTWA MYŚLIWSKIEGO skiego. Należy przytem pamiętać, że działanie NA TYŁACH. takich rozproszonych patroli zwraca uwagę nie­ przyjaciela który dość szybko może zebrać sil­ Lotnictwo myśliwskie na tyłach może być ną grupę myśliwską i zmieść pojedyncze patrole użyte do ochrony ważnych objektów przed na­ z odcinka. padami powietrznemi nieprzyjaciela. Zadania wzbraniania (barage] skuteczne Wymaga jednak olbrzymiego zużycia środ­ mogłyby być na odcinku conaj mniej 50 km. Wy­ ków łączności dla służby obserwacji, oraz wiel­ maga dużych środków — to też regulamin za­ kiej ilości samolotów myśliwskich. Wobec tego strzega, że przy obecnym stanie lotnictwa sto­ organizować można podobną ochronę, tylko do sowanie ,,barage‘u“ jest wzbronione. najważniejszych ośrodków życia kraju. 4. Działania szczególne grupy lotniczej zwalczanie celów żywych. To zadanie przypa­ da normalnie specjalnym eskadrom szturmo­ VI. ŁĄCZNOŚĆ. wym; poza eskadrami specjalnemi można uży­ wać jedno i dwu-miejscowych samolotów my­ Regulamin podkreśla, jako czynnik szcze­ śliwskich i samolotów dziennego bombardowa­ gólnie ważny do skutecznego działania lotnictwa nia. Poza atakowaniem celów żywych, lotnic­ myśliwskiego — łączność. Dążeniem jest, by two myśliwskie może być użyte, w razie inten­ wszystkie pułki, dyony artylerji, sztaby, stano­ sywnego działania nieprzyjacielskiego lotnic­ wiska sztabów, baterje przeciwlotnicze, posia­ twa, także do ubezpieczenia akcji grupy sztur­ dały swoje posterunki obserwacji powietrznej mowej na cele żywe. i po zaobserwowaniu lotnictwa nieprzyjaciela, Zwalczanie celów żywych w różnych fazach ustalały jego siłę i miejsce, czas, kierunek, wy­ walki; sokość lotu. Obserwację swoją podają poste­ runki obserwacyjno-meldunkowe telefonicznie W natarciu — regulamin podkreśla, jako na lotnisko jednostki myśliwskiej, sporządzając rzecz zasadniczą, by atak był zgrany, co do równocześnie sprawozdanie, które odsyłają do czasu i miejsca z natarciem piechoty, gdyż je­ sztabów lotniczych. Daje to możność stwier­ żeli samoloty zaatakują z powietrza wcześniej, dzenia organizacji, składu, taktyki, oraz sprzę­ niż własna piechota zdąży rozpocząć natarcie, tu nieprzyjacielskiego lotnictwa. ściągną one uwagę nieprzyjaciela na miejsce na­ tarcia. Jeżeli akcja grupy lotniczej spóźni się— może być niepotrzebna. Podczas1 przełamania frontu i w odwrocie, Reasumując - naczelnemi zasadami regu­ gdy wojska są za słabe, by powstrzymać napór laminu lotnictwa myśliwskiego sowieckiego są: nieprzyjaciela, lotnictwo bojowe może odegrać decydującą rolę przez powstrzymanie nieprzy­ 1) Działania wybitnie zaczepne i skierowa­ jaciela, aż do nadejścia nowych odwodów. ne na całkowite zniszczenie lotnictwa nieprzy­ jaciela, Skutek ten jesit do osiągnięcia przez W pościgu — całe lotnictwo grupy lotniczej rzuca się za cofającym się nieprzyjacielem uporczywą i prawidłowo zorganizowaną walkę 1 zwiększa w ten sposób wybitnie moralne, i ma- z lotnictwem nieprzyjaciela, w ciągu długich terjalne skutki natarcia. okresów i na szerokim froncie. W razie wtargnięcia wielkiego zgrupowania 2) Akcję niiszczącą prowadzi się przez ma­ nieprzyjacielskiej kawalerji na tyły, należy na­ newr, masowanie sił na decydującym odcinku tychmiast ściągnąć wszystkie siły lotnicze na­ i skoncentrowane uderzenie. 166 PRZEGLĄD LOTNICZY .Nb 4

Mjr, dypl. pil- MATEUSZ IŻYCKI

Zmierzch jednomiejscowego lotnictwa myśliwskiego?

Rozmawiając z naszymi myśliwcami, w o- staje się obecnie możliwe dzięki użyciu lotnic­ statnich czasach, zdarzyło mi się nieraz zauwa­ twa. A więc cały wysiłek i decyzja powo­ żyć pewien niepokój: czy nie staniemy się bez­ dzenia przypadłaby lotnictwu, uderzającemu, silni wobec coraz to rosnących olbrzymów po­ niezależnie od wojsk naziemnych, bardzo głę­ wietrznych, najeżonych wieżyczkami z karabi­ boko, działającemu głównie dla zwalczenia pod­ nami maszynowemi, armatkami etc. nie posia­ staw, a szukającemu przewagi w powietrzu nie dających martwych pól obstrzału, ba, nawet po­ przez walkę, a przez zniszczenie lotnictwa nie­ dobno opancerzonych? przyjacielskiego w jego własnych fabrykach, czy Jak się do nich zbliżyć? Jak atakować? hangarach. Chyba można zniszczyć takiego olbrzyma jedy­ Jednak ta przekonywująca teorja traci na nie „wmeldowawszy" się w niego, twierdzi któ­ swej sile atrakcyjnej, gdy się zastanowimy nad ryś z zapaleńców. techniczną stroną, w jakiej wyobraża sobie Zdania takie spotykałem na tyle często, że Douhet przyszłą armadę powietrzną. postanowiłem poruszyć temat „lotnictwa przy­ Ujednostajnionym typem samolotu miałby szłości" zgóry wiedząc, że wyczerpanie, lub na­ być zasadniczo i przedewszystkiem samolot bom­ wet gruntowniejsze oświetlenie jest prawie nie­ bowy, lecz przystosowany i silnie uzbrojony do możliwością; jednak mając wrażenie, że wyżej walki powietrznej, z myślą główną, by móc się wymienione opinje są rezultatem słyszanych obronić, zaś atakowanie traktowane byłoby na gdzieś urywków teorji Douhet‘a, która wstrzą­ drugim planie. Wielomiejscowiec opancerzony, snęła fachową prasą zagraniczną, a u nas chyba z licznemi wieżyczkami, broniący się ilością tylko przypadkowi zawdzięczając, nie znalazła ognia, naturalnie bardzo ciężki, a zatem stosun­ oświetlenia, uważam za konieczne uspokoić oba­ kowo wolny. Na ten brak szybkości sam autor wy myśliwców, gdyż mimo wszystko bezsprzecz­ zwrócił uwagę, jednak przechodzi nad tem do nie jesteśmy na właściwej drodze. porządku, nazywając swój samolot „wolnym, Największą zasługą Douhet‘a jest spopula­ lecz uzbrojonym, tak, by stworzyć wokół sie­ ryzowanie idei, czy teorji ofensywy strategicz­ bie zaporę ogniową". Jak widzimy jest to ty­ nej z powietrza. Ma to znaczenie szczególnie powa latająca forteca, która tak niedostępną dla wrogów lotnictwa, czy poprostu niedowiar­ wydaje się myśliwcom i której próby widzimy ków nie dających się przekonać, co do roli jaką w konstrukcjach wielkich DOX niemieckich, czy lotnictwo odegra w przyszłej wojnie. Czyż gene­ ich ewentualnych przeróbkach, lub krążowni­ rał Mangin nie powiedział, że w czasie pokoju kach powietrznych floty angielskiej, jak Black- wojskowi przygotowują się zawsze do ostatnio burn „Perth" i t. p. odbytej wojny. Ileż w tem jest prawdy. Jak widzimy, teorja silnie uzbrojonych sa­ Zasadą, z której wychodzi Douhet, jest molotów wielomiejseowych zasugestjonowała zwalczanie nieprzyjaciela u jego podstaw, t. j. nie jednych. Na tem zatrzymamy się w cyto­ w głąb jego terytorjum, gdyż wobec „uzbrojo­ waniu przepowiedni Douheta i jego zwolenni­ nych narodów" biorących całkowicie udział ków i przejdziemy do obozu przeciwnego, szu­ w wojnie, wrażliwszemi, a może jeszcze czulsze- kającego słabych stron w latającej fortecy mi od armji walczących na froncie są głębokie i środków do jej zwalczania. tyły, wszelkie źródła siły zarówno żywej, jak Przedewszystkiem szybkość, a właściwie i technicznej. Zwalczanie jądra danego narodu, jej brak w ciężkim i z konieczności wolnym sa­ dotąd nieosiągalne dla armij lądowych, czy flot, molocie Douhet‘a. Dla samolotu bombardują­ JVo 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 167 cego szybkość ma znaczenie pierwszorzędne, A więc znów zwalczanie samolotów prze­ jest przedewszystkiem jego najlepszą obroną chodzi w ręce myśliwców na zwrotnych jedno- zarówno przeciw artylerji przeciwlotniczej, jak miejscowych samolotach, których potęga ognia i przeciw interwencji lotnictwa myśliwskiego zwiększa się niepomiernie dzięki zastosowaniu nieprzyjaciela. Stosunek narażenia samolotu, armatki, a którzy zachowują wszelkie swe do­ 1 j. czasokresu, w którym może być trafiony datnie strony zwinności, szybkości etc. przez obronę przeciwlotniczą do jego szybkości Przypatrzy się, jak to wygląda zbliska. znany jest nam z formułek, np. samolot o szyb­ Nie należy zapominać, że mimo wielkiego kości 200 km na godz. ma 3 do 4 razy więcej rozwoju przemysłu poszczególnych narodów, szans, że będzie trafiony, niż lecący z szybkością ilość wielkich samolotów będzie zawsze do pew­ 300 km na godz. choć jego szybkość zwiększyła nego stopnia ograniczona, co nie ma zastosowa­ S1ę tylko półtora raza. Poza tem musimy wziąć nia do małych samolotów myśliwskich, choćby pod uwagę, że nadzwyczaj ciężkie fortece by­ uzbrojonych w armatki, co do produkcji któ­ łyby z konieczności zmuszone do bardzo wolne­ rych możemy sobie już stworzyć pojęcie. Jed­ go wznoszenia się, przyczem pułap ich musiał­ nak, by skrystalizować pojęcie o walce tych dwu by być ograniczony. rodzajów lotnictw, nie będziemy brali pod uwagę Otóż brak pułapu, obok braku szybkości, możliwości i prawdopodobieństwa napadu na jest drugą bolączką samolotu Douheta, uniemo­ fortecę latającą odrazu kilku samolotów-arma- żliwiającą mu zajmowanie tak dogodnej pozycji tek. strategicznej jaką jest wysokość dla lotnika. Przeciwnicy systemu Douhet podkreślają Poza tem wielkie znaczenie w walce ma przewagę ognia wzdłuż osi samolotu, nad powierzchnia celu, który przedstawiamy nie­ ogniem z wieżyczek (bocznym lub skośnym). przyjacielowi; jak zobaczymy niżej, mimo opan­ Niezaprzeczenie dane te osiągnęlibyśmy tylko cerzeń czułych miejsc, wielki samolot będzie przez doświadczenie. Podstawą uzbrajania już zawsze łatwiejszym celem od mniejszego i to istniejących maszyn wielomiejscowych, za­ nietylko z racji swej objętości, ale związanej równo francuskich, jak i angielskich jest sto­ z nią ruchliwości. sunek 2 do 4, t. j. na dwa k. m. samolotu m y­ Przytoczywszy słabe strony latających for­ śliwskiego strzelające w osi trzeba dwie wie­ tec. nie zdecydowaliśmy jednak, jak będziemy życzki po dwa k. m. obserwatora. Liczne da­ je zwalczać czy posiadamy już na to środki, bo ne cyfrowe nie są na tyle przekonywujące, by jednak ani brak dużej szybkości, ani wielkiego je przytaczać, jednak przykładem dość wy­ Pułapu przy silnej obronie ogniowej fortecy i jej mownym jest lotnictwo angielskie, które małej wrażliwości dzięki opancerzeniu, nie wy­ w kwietniu 1917 r., wprowadziwszy doskonały klucza, że będzie mogła powoli i względnie spo­ samolot Bristol fighter, znany i u nas, zastoso­ kojnie osiągnąć swój cel i zrzucić swe bomby. wało system walki używając przedewszystkiem Jednak, jak przeciw pancerzom wielkich ognia k. m. obserwatora. Spotkania te z sa­ Lnjowych statków morskich wynaleziono torpe­ molotami eskadry Richthofena dały w rezulta­ dę, a przeciw Zeppelinom wybuchową kulę cie straty 75 maszyn angielskich i rozkaz naka­ P ommeroy, powstaje obecnie i fascynuje umy- zujący pilotom angielskim prowadzenie walki, s}Y, broń nowa, a jest nią — armatka umiesz­ jak samolotem jednomiejscowym, przyczem czona na samolocie myśliwskim strzelająca obserwator miał strzelać kiedy złapał okazję. wzdłuż osi tak, jak k. m. p ilo ta 1). Wiemy, że od tego czasu wiele się zmieniło Niezupełnie jest ona nową. Pierwszym sa- i teoretycznie i praktycznie, jednak niezaprze­ molotem-armatą był Spad Fonck‘a w 1918 r., czenie dzięki mniejszej ilości poprawek i możli­ wywołany jako reakcja przeciw pojawiającym wych stąd błędów, teorja wyższości ognia przy się wielomiejscowym samolotom niemieckim. wykorzystaniu k. m. pilota jest do obronienia. Poza tem wątpliwa dotąd jest możliwość ’) Patrz ,,Przegl. Lotn." Nr. 3, artykuł mjra Woj- użycia armatek do ognia bocznego, a więc tygi. w wieżyczkach (w morskiem lotnictwie angiel- 168 PRZEGLĄD l o t n ic z y No 4 skiem zastosowano armatkę w wieżyczce, lecz w dwie armatki; w ten sposób, choć szybkość c bardzo małym kącie odchylenia od osi samo­ ognia poszczególnej armatki się nie zwiększy, lotu), z powodu silnego odrzutu, który ma małe jednak zwiększy się podwójnie wartość ognia znaczenie, jeżeli idzie wzdłuż osi, lecz ma fa­ (ilość pocisków wystrzelonych w tym samym talne następstwa zarówno dla równowagi, jak czasie), Sprawa powiększenia szybkości po­ i z; powodów konstrukcyjnych samolotu, gdy czątkowej armatki również będzie miała zasad­ działa pod kątem. niczy wpływ. Obecnie więc o ile umieszczenie armatki Nie posiadając ścisłych danych, co do rezul­ w samolocie myśliwskim nie przedstawia wiel­ tatów ognia 37 mm armatki, śmiało jednak mo­ kich trudności (nowy Farman myśliwski ma już żna twierdzić, że pocisk jej wybuchając w zet­ taką armatkę), to zbudowanie wieżyczek, które- knięciu, z którąkolwiek częścią samolotu wy­ by w kilku miejscach umieszczono na wielkim woła bezwzględną katastrofę. O ile zwykłe ku­ samolocie, wydaje się jeszcze trudne do zreali­ le k. m. mogły śmiało dziurawić płaty i płócien­ zowania. ny kadłub nieprzeszkadzając w pracy, a do­ Ciekawym typem takiej armatki jest an­ piero zapalające od roku 1916 wywoływały po­ gielska Vickers-Armstrong 37 mm. Obsługa —: żary zbiorników, o tyle obecnie pociski armatki, jeden człowiek. Odrzut wartości 725 kg, który jak i k. m., o których wspomnę poniżej, przed­ na samolocie zmniejsza się do 635 kg dzięki ela­ stawiają niebezpieczeństwo dla całej powierzch­ styczności budowy płatowca i amortyzacji plat­ ni samolotu. Widzimy więc, że Douhetowskie formy, Długość lufy 145 cm, szybkość począt­ opancerzenia części żywotnych samolotu nie na kowa 600 m/sek,, waga pocisku 666 gr, do- wieleby się zdało, gdyż pocisk trafiający nawet nośność 4.500 m, waga 90 kg, odskok 39 cm, w skrzydło, wystarczy, by go zestrzelić. Wy­ ładownik na 5 pocisków, szybkość ognia 100 nika stąd pewne ułatwienie w strzelaniu, kom­ strzałów na minutę. pensujące małą szybkość ognia armatki, gdyż Nie jest wykluczone, że w związku z zapo­ zwiększa się wielkość celu. Mniejsze samoloty ra ogniową otaczającą wielki samolot, rozpoczę­ będą więc stosunkowo mniej narażone od wiel­ cie ognia przez samolot myśliwski może będzie kich, co również przemawia na korzyść myśliw­ się zaczynało z większej odległości, z czego ców, a niekorzyść fortec latających. natychmiast wyniknie niewspółmierny spadek Dla przeciwstawienia naprawdę wielkim celności, ale zarówno, jak podczas wielkiej woj­ samolotom Douhet‘a podałem jako skuteczną ny, dla zabicia jednego człowieka musiano wy­ broń myśliwca armatkę Vickers‘a, o działaniu strzelić o wiele więcej naboi, jak np. za wojen naprawdę potężnym, ale je s z c z e samolotów Napoleońskich, tak i w przyszłości ten stosunek Douheta w dosłownem znaczeniu niema, choć na pewno się powiększy. Skądinąd samoloty my­ technicznie mogą być rozwiązane, więc może nie śliwskie atakujące w czasie wielkiej wojny, po sięgać po tak wielki kaliber. Na wszystko, co jednorazowym ataku z zaskoczenia zwykle obecnie lata wystarczy wspaniały 20 mm k. m., w razie nie trafienia, nie atakowały poraź wtó­ z którym myśliwiec nie będzie miał wiele wię­ ry, wyjątek stanowiły wybitne asy, w przyszło­ cej kłopotu, niż obecnie, Przytoczę parę da­ ści dzięki wielkiej szybkości myśliwców i mo­ nych : żliwości prędkiego wywinięcia się z pod ognia Szwajcarski k. m. Oerlikon—kaliber 20 mm, napadniętego, atak będzie mógł być powtarzany. pocisk wybuchający (świetlny na przestrzeni Widzimy tu nastręczającą się trudność wy­ 2.000 m), szybkość początkowa 950 m, 350 strza­ wołaną szybkością wielką samolotów zarówno łów na minutę, waga pocisku 135 gr; pocisk ten celu, jak i strzelca, oraz stosunkowo małą szyb­ w blasze aluminjowej robi otwór wejściowy kością ognia (kadencją) armatki. Tak, jak dla 10 cm, wyjściowy 40 cm. k m,, których ilość zwiększano z 2 do 4, a n a­ Duński Madsen — kaliber 20 mm, z dwoma wet w Ameryce do 8 (dodatkowe w podwoziu rodzajami pocisków: przeciwpancernym wagi i skrzydłach z elektrycznemi spustami), może 160 gr, przy Szybkości początkowej 730 m, prze­ z czasem samolot myśliwski będzie uzbrojony bija płytę stalową 40 mm grubą na odległość Nb 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 169

200 m, a 20 mm grubą na 1000 m, żadne opan­ znów przeważa na stronę myśliwców, a jak to cerzenie samolotu tego nie wytrzyma. Poza dobrze, bo czyż możnaby sobie wyobrazić smut­ tem pocisk specjalnie lotniczy wagi 112 gr przy niejszą rzecz, jak zmierzch myśliwstwa, tego szybkości początkowej 890 m, wybuchający prawdziwego rycerstwa XX wieku, które w obe­ z maleńkiem opóźnieniem nawet o płótno wy­ cnych czasach, gdy walka wszędzie stała się wołuje przy wyjściu np. z płata otwór o średni­ dziełem wspólnego wysiłku, daje okazję do in­ cy 80 cm. Szybkość ognia 300 — 350 strzałów dywidualnego bohaterstwa i to w jakim stopniu. na minutę. Ale: „Komu dużo jest dane, ten..." Trze­ Należy przypuszczać, że podobne k. m. bę­ ba pamiętać, że aczkolwiek cele wasze zwięk­ dą bronią, w którą w najbliższym czasie będzie szyły się coprawda, jak ca 1 : 10, ale szybkość uzbrojone lotnictwo myśliwskie. Widzicie więc ognia zmalała conajmniej trzykrotnie, a więc czytelnicy, że niema powodów do obaw, co do szanse trafienia mniejsze. Jaki więc wielki le­ zmniejszenia znaczenia jednomiejscowego lot­ ży wysiłek przed wami dla uzyskania cel­ nictwa myśliwskiego, wręcz przeciwnie, ciężar ności !

P°r- obs. bal- STEFAN SIDOR

Uwagi o strzelaniach przeciwlotniczych w kompanji balonowej

W myśl instrukcji strzeleckiej część III—a. pocisków, ponieważ nie zagraża ona bezpieczeń­ wszystkie jednostki karabinów maszynowych stwu oddziałów o ile jest skierowana pod więk­ piechoty, kawalerji, artylerji i innych broni mu­ szym kątem wzniesienia. Inaczej rzecz się ma szą być szkolone w strzelaniu przeciwlotniczem przy strzelaniu w sąsiedztwie wzniesionego ba­ i powinny zapewniać oddziałom obronę, w gra­ lonu. Tu pociski mogą z łatwością spowodować nicach skuteczności swego ognia. postrzelenie obserwatorów, lub też zapalenie § 70 niniejszej instrukcji powiada, że ogień balonu przy zbyt blłskiem nakierowaniu ognia Przeciwlotniczy karabinów maszynowych nie po­ do balonu. Należałoby wobec tego określić pe­ winien zagrażać bezpieczeństwu własnych od­ wien kąt bezpieczeństwa, któryby gwarantował, działów. Z tego powodu przy strzelaniu w kie­ że wiązka pocisków w czasie strzelania do ata­ runku własnych oddziałów należy zachować kującego samolotu, nie razi bronionego balonu. warunki ostrożności. Przy obecnych przyrządach celowniczych (musiz- Jak widać z powyższego, instrukcja pod­ ka kołowa i szczerbina) celowniczy (będąc pod­ kreśla możliwości tego niebezpieczeństwa dla niecony strzelaniem), niema żadnej materjalnej oddziałów ziemnych. Natomiast zachowanie wskazówki, co do chwili przerwania ognia, gdy bezpieczeństwa wzniesionego balonu, jako broni wiązka jego strzałów może zagrażać balonowi. zupełnie specjalnej, podlegałoby osobnemu omó­ Jest to tem ważniejsze, że rozrzut w strzelaniu wieniu. pionowem nie jest znany. Rozpatrzmy zatem, czy istniejące metody Rozpatrzmy więc najpierw, jakie wyprze­ strzelania przeciwlotniczego, w kompanji balo­ dzenia daje muszka kołowa wzór 29 wiązce po­ nowej, zapewniają bezpieczeństwo wzniesionego cisków przy przelocie prostym. Z rysunku wi­ balonu przed ogniem własnych karabinów ma­ dzimy: szynowych. d = odległość szczerbiny od środka muszki Przy normalnem strzelaniu przeciwlotni- kołowej = 350 mm; czem stwarza się zaporę ogniową przed samo­ D = odległość c. k. m. od drogi lotu pła- lotem. Nie bada się w górze rozrzutu wiązki towoa; 170 PRZEGLĄD LOTNICZY. Ne 4

Na odległości skróconej rozrzut można otrzymać na strzelnicy pułapowej i to pod róż­ nemi kątami wzniesienia lufy. Z obrazu rozrzutu uzyskanego na strzelni­ s = oddalenie zewnętrznego koła od środ­ cy pułapowej możnaby wnioskować z pewnemi ka muszki kołowej = 53 mm; zastrzeżeniami o rozrzucie na odpowiednich wy­ x = wielkość wyprzedzenia dla wiązki. sokościach, Weźmy cyfry: Ze wzoru na obliczenie wyprzedzenia: d = odległość k. m. od tarczy; D = odległość od pola rozrzutu uzyska­ x D nego na strzelnicy pułapowej do s d prawdopodobnego pola rozrzutu na otrzymamy. pewnej wysokości (zakładam 700 m ); x = szerokość pola rozrzutu uzyskanego Wysokość W yprzedze­ W ysokość W yprzedze­ w metr. nie w metr. w metr. nie w metr. na strzelnicy pułapowej (zakładam 10 cm ); 200 30 700 106 y = długość pola rozrzutu uzyskanego na 300 45 800 121 strzelnicy (zakładam 15 cm); 400 60 900 136 500 75 1000 151 X szerokość prawdopodobnego pola roz­ 600 90 rzutu na pewnej wysokości; Jak z powyższej tabelki widać wyprzedze­ Y — długość prawdopodobnego pola roz­ nia wiązki pocisków są znaczne. Przy wyso­ rzutu na pewnej wysokości. kości lotu samolotu 700 m wyprzedzenie wy­ Chodzi o obliczenie odległości środka pola nosi 106 m, a więc samolot będzie w odległości rozrzutu od balonu, którą otrzymamy ze wzoru: 106 m od balonu, gdy środek rozrzutu będzie I. x : X = d : D; już w balonie. 10 : X = 1000 : 700.000; A jaki jest rozrzut wiązki pocisków na tej x — 1 m wysokości? Czy jest on znany? Prawo sztyw­ ności toru pocisku zachowane jest tylko do 15° II, y -.Y = d : D ; podniesienia lufy. Krzywizna toru maleje ze 15 : y = 1000 : 700.000; wzrostem kąta, tak, że dla kątów dużych część y — 10 m. wznosząca się toru staje się prawie prosta. Za­ Prawdopodobne pole rozrzutu wynosi tem rozrzuty będą różne dla wiązki pocisków 7 m X 10 m = 70 m2, zatem: wystrzelonych pod różnemi kątami, Z kolei spróbujmy zdać sobie sprawę x y z wielkości rozrzutu na pewnej wysokości. — = 3,5 m; a “ = 5 m; Ne 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 171

Są to cyfry, które wskazywałyby na pole piąć między niemi kilka tarcz o znacznych roz­ rozrzutu przy k. m. zaryglowanym, a więc bez miarach i przeprowadzić ostre strzelanie. Je­ oddziaływania strzelca na rozrzut. den z balonów możnaby przyjąć za samolot — W praktyce jednak na rozrzut wpływa punkt celowania. w bardzo wielkim stopniu strzelec i warunki atmosferyczne. Należy się więc liczyć z po­ większeniem pola rozrzutu, jak rowmez ze strzałami zbłąkanemi.

Ry«. 4.

Strzelanie należałoby przeprowadzić na różnych wysokościach, oddalając od siebie ba­ lony i powiększając ilość tarcz i ich rozmiesz­ czenie w zależności od wyprzedzenia. Strzela­ nie możnaby przeprowadzać nie z jednego miej­ sca, ale z kilku i to w kierunku prostopadłym i równoległym do osi podłużnej balonu. W ten sposób otrzymalibyśmy część pocisków w tar­ czach, skąd możnaby wnioskować o rozrzucie i kącie bezpieczeństwa. R y t. 3. Dalsze próby należałoby przeprowadzić w strzelaniu nad balon, aby znów otrzymać od­ Do wyprzedzenia więc (jak widać z ry­ ległość bezpieczeństwa, z której możnaby są­ sunku), należy jeszcze dodać % szerokości roz­ dzić o rozstawieniu karabinów maszynowych rzutu i pewną rezerwę. przy balonie w czasie wzlotu. Zamieniwszy miarę linjową na miarę ką­ Wyżej wspomniałem o wpływie strzelca na tową, podobnie jak jest to zrobione przy musz- rozrzut karabinów maszynowych w strzelaniach Ce kołowej, wydaje mi się słuszne, ażeby przeciwlotniczych. Karabiny maszynowe Ma- wprowadzić do muszki kołowej jeszcze jeden xim 08 posiadają tylce, przy pomocy których Pierścień, który pozwalałby celowniczemu na strzelec trzyma i nakierowuje karabin maszy­ sprawdzenie kąta bezpieczeństwa. Pierścień ten nowy na cel. Ponieważ k. m. do strzelania Powinien być pomalowany na inny kolor, aby przeciwlotniczego zostaje zwolniony z rygli, wo­ nie wprowadzał celowniczego w błąd. bec tego utrzymania k. m. natrafia na znacz­ Przypuszczam, że przyrząd taki nie powi­ ne trudności i w dużym stopniu powiększa roz­ nien utrudniać celowania i mógłby być tak obli­ rzut. czony, że gwarantowałby bezpieczeństwo balo­ Przy strzelaniach przeciwlotniczych w kom­ nu przed własnym ogniem obronnym. pan: j i balonowej nieostrożny ruch celowniczego Rozważania te, jako teoretyczne nie są wy­ może łatwo skierować serję pocisków w balon. starczające. Należałoby je sprawdzić, oraz usta­ Wobec tego sądzę, że należałoby wprowa­ lić dane praktycznie. dzić do k. m. w kompanji balonowej pomocni­ Zachodzi pytanie, jak to wykonać? cze kolby, które w wielkim stopniu zmniejszy­ Możnaby do tego użyć dwóch balonów za­ łyby rozrzut* strzelca i dawałyby celowniczemu porowych w pewnej odległości od siebie i roz­ gwarancję zupełnego panowania nad bronią. 172 PRZEGLĄD LOTNICZY Ne 4

W dalszych rozważaniach należałoby za­ 800 strzałów na min., czyli 13 strzałów na se­ stanowić się nad szybkostrzelnością k. m. Maxim kundę. W ciągu 1,3 sekundy k. m. odda 17 strza­ używanych w kompanji balonowej. Dla przy­ łów; w ciągu 0,1 sek. odda 1,3 strzałów, a więc kładu niech nam posłużą poniższe cyfry. Ba­ już powiększa się ilość pocisków o 1,3 — lony obserwacyjne będą zapalane przez samolo­ 0,75 = 0,55 strzału. ty myśliwskie, których szybkość będzie przekra­ Czy strzelanie do samolotu będzie trwać czała 300 km/godz. Do rozważań przyjąłem długo ? powyższą szybkość samolotu na wysokości W myśl taktyki walki lotnictwa — samolo­ 700 m. ty myśliwskie będą działać zaskoczeniem, aby Wyprzedzenie na tej wysokości wynosi uniknąć zestrzelenia. Obsługa k. m. powinna 106 metrów. Na przebycie tej drogi samolot być już przygotowana na przyjęcie lotnika potrzebuje: 106 m : 83 m = 1,3 sekundy. ogniem, gdyż w innym wypadku nawet nie zdą­ W tym czasie ciężki karabin maszynowy, któ­ ży otworzyć ognia, który i tak, jak widać z po­ rego praktyczna szybkostrzelność, według mjr. wyższych przykładów jest mało skuteczny. Po­ Ostrowskiego, wynosi 450 strzałów na minutę, większenie tej skuteczności uzyskuje się przez odda 9 — 10 strzałów. Ponieważ czas lotu po­ zgrupowanie karabinów maszynowych na stano­ cisku ,,s“ do punktu odległego o 700 m wy­ wisku. Zmniejszenia ilości karabinów maszy­ nosi prawie jedną sekundę, samolot zbliży się nowych o obecnej szybkostrzelności w kompanji w tym samym czasie do punktu, w którym się balonowej nie powinno się nawet przypuścić. znajdował w chwili odpalenia przez ciężki ka­ Przeciwnie, należałoby dążyć do zwiększenia rabin maszynowy pierwszego strzału, ku środ­ ich ilości (ewentualnie szybkostrzelności). Po­ kowi wiązki strzałów o 83 m. W chwili więc wołując się na słowa kpt. Władysława Grocholi przelotu pierwszego pocisku będzie miał odda­ („Przegląd Piechoty", zeszyt 8, sierpień 1932 r.) lenie około 23 m przed punktem przecięcia się istnieją techniczne rozwiązania problemu szybko­ linji jego lotu ze środkiem wiązki. Długość sa­ strzelności, nadające się do zastosowania do molotu niech wyniesie 8 metrów. c. k. m. Maxim 08, a więc do k. m., które po­ Ile czasu potrzeba, aby cała długość samo­ siada kompanja balonowa. lotu przesunęła się przez środek wiązki? W dalszym ciągu należałoby zastanowić Obliczymy to z następującego wzoru: się nad amunicją do strzelań przeciwlotniczych w kompanji balonowej. Instrukcja wskazuje X (czas przelotu przez środek wiązki) na używanie do strzelań przeciwlotniczych amu­ 8 (długość płatowca w metr.) nicji o pociskach zwykłych, przeciwpancernych, 1 sekunda zapalających i smugowych. Działanie zwykłych 83 (szybk. sam.'w metr.) pocisków jest skuteczne przeciw samolotom X = — 0,1 sekundy. nieopancerzonym. Do zwalczania samolotów Ile pocisków przetnie w tym czasie drogę opancerzonych należy użyć pocisków przeciw­ samolotu? pancernych, których stosowanie zapewnia więk­ szą skuteczność ognia karabinów maszynowych. 1 (sekunda) 0,1 (sekundy) Można przypuścić, że przyszłe samoloty 7.5 (strzał na sekundę) x (szukana ilość strzał.) będą opancerzone wobec czego nie należałoby x = 0,75 pocisku. używać -zbyt wiele pocisków zwykłych, jako m a­ Jak wynika z powyższego rozumowania, ło skutecznych. samolot może być trafiony jednym pociskiem, Działanie pocisków specjalnych, jak zapa­ albo też żadnym, gdy wiązka pocisków odchyli lające może być bardzo skuteczne, ale tylko się na boki. Skutkiem błędów celowania, trzy­ przeciw samolotom o konstrukcji drewniano- mania k, m. rozrzutu, możliwość trafienia sa­ płóciennej. molotu obniży się jeszcze znaczniej. Amunicja o pociskach świetlnych i smugo­ Przyjmijmy obecnie szybkostrzelność k. m. wych nadaje się do strzelania w dzień i w no­ Aifi 4 PRZEGLĄD LOTNICZY. 173

cy. Wywiera ona moralny wpływ na lotnika, rozrzutu, a tem samem większego niebezpieczeń­ który w tym jedynym wypadku widzi niebezpie- stwa dla balonu, przypuszczam więc, że należa­ eństwa przelatujących pocisków. Ze wzglę­ łoby usunąć tę amunicję z kompan j i ba­ du jednak na większą ich szybkość, ale mniej­ lonowej. szą stałość torów i duży rozrzut nie należałoby Zresztą kwest ja ta mogłaby być również jej stosować do poprawiania serji innych po­ tematem do rozstrzygnięcia przy proponowa­ cisków. nych powyżej próbach wartości rozrzutu przy Z powodu małej skuteczności, większego strzelaniu pionowem.

Por, obs. BOLESŁAW PIĄTKOWSKI

Radjo-tączność w eskadrze linjowej wałoby prądnicy wystarczające obroty już przy Pan kpt. obs. Olszewski, w artykule swoim 700 obrotach silnika i pozwalałoby na próbowa­ 0 niedomaganiach łączności pomiędzy samolo­ nie stacji przed lotem, co jest ważne, zwłaszcza tem, a ziemią w okresie ćwiczeń letnich, podaje w okresie ćwiczeń letnich. Po próbie należy kilka wskazówek, jak uniknąć dotychczasowych śmigiełko specjalne zdjąć i założyć śmigiełko ty­ usterek. Dwa pierwsze punkty wskazówek powe. Odpadłaby dotychczasowa konieczność P- kpt. Olszewskiego lotników nie dotyczą. robienia prób radjostacji przy 1.400 obrotach Obchodzi nas punkt 3 domagający się podnie­ silnika. Silnika Douglas prawie nigdy eskadra sienia sprawności w obsłudze radjostacji przez na ćwiczeniach letnich nie posiada. obserwatorów. ad 2) i 3) sprzęt łączności eskadry powie­ Zastanawiając się nad tem dochodzę do rzony jest opiece drużynowego. Dobrze jeżeli ten następu j ących wniosków: drużynowy jest podoficerem starym, posiada­ Sprawa działania łączności radjowej (a mo­ jącym dużą praktykę. Znam jednak wiele wa tylko o działaniu 100%, gdyż działanie na­ eskadr, gdzie funkcję tę pełni młody podoficer, wet 75% podrywa zaufanie do tego środka łącz­ który gorliwością nie może jednak wyrównać ności, który jeśli zawodzi, to właśnie wtedy, gdy braków wiedzy fachowej i doświadczenia. jest najbardziej konieczny), w dużej mierze za­ Wprawdzie jest jeszcze oficer techniczny eska­ leży od eskadry. dry, któremu powierzony jest sprzęt eskadry, Działanie każdego sprzętu zależne jest od: ten jednakże ma tak dużo pracy, że mimo naj­ lj dobroci sprzętu, 2) konserwacji, 3) fachowe­ lepszych chęci nie ma możności zająć się go i celowego wmontowania sprzętu na samolot, szczegółowemi potrzebami drużyny łączności, 4) znajomości obsługiwania sprzętu przez obser­ 1 znów powtarzam, dobrze jest, jeżeli oficer watora. techniczny eskadry jest starym doświadczonym, Przejrzyjmy te punkty: posiadającym dużą praktykę, oficerem. Znam ad 1) stacja R. K. L./D. jest bezwzględnie jednak eskadry, gdzie oficerem technicznym jest stacją dobrą. Wadą jej jest rozmieszczenie pporucznik, który chcąc opanować swój dział stacji w 3-ch skrzynkach i wypływająca stąd i dobrze go prowadzić, zajmuje się przede- konieczność licznych kabli, przewodów i Bow- wszystkiem (i słusznie!) silnikami i uzbroje­ dena. Jednakże szczupłość miejsca w kabinie niem. Sprzętu łączności nie zna, poznać go nie obserwatora nie pozwała na inne rozwiązanie. ma czasu. Konieczne jest również przystosowanie do prąd- ad 4) nie chcę ściągnąć na siebie gniewu nicY śmigiełka specjalnie przeznaczonego do i oburzenia całego „ludu" obserwatorskiego, ale Próbowania stacji na ziemi. Śmigiełko to ma- 5-cio letnia praca w dziale rad jo, w 3-ch puł­ )4c większe rozmiary i więksizy kąt natarcia da- kach lotniczych pozwala mi powiedzieć, że ze 174 PRZEGLĄD LOTNICZY No 4

wszystkich działów rozległej i trudnej pracy chcemy zdobyć zaufanie do radjołączności obserwatora najmniej jest obserwatorowi zna­ z samolotem w okresie ćwiczeń letnich, eskadry na r ad jotelegraf j a. Doskonali obserwatorów wychodzą z pod wpływu dyonu szkolnego. oficer taktyczny eskadry. Ale on również nie I wtedy właśnie miałby oficer łączności eska­ jest uniwersalny, tak, jak nie jest uniwersalny dry pełne pole do wykazania swej racji oficer techniczny. Oficer taktyczny ma tak roz­ bytu. legły dział pracy, że nie może opanować wszy­ Szkolenie oficerów łączności eskadr wyo­ stkiego. I ostatecznie sprowadza się do tego, brażam sobie w ten sposób: że nieraz obserwator (rezerwy) przed lotem in­ formuje się u drużynowego, który często nie Co roku, eskadra w okresie zimowym wy­ znacza, do plutonu szkolnego łączności eskadry umie dać odpowiedzi. szkolnej, po jednym z najmłodszych pporuczni- Rezultat: niewykonane zadanie, często zni­ ków. szczony cenny sprzęt, poderwanie zaufania do łączności radjowej zarówno u obserwatora, jak Oficer ten pozostaje w eskadrze, wykonuje i u wojsk na ziemi. w niej loty, doskonali się, przychodząc do plut. szkol, łączn. tylko na wykłady. Kurs taki był­ Takby przedstawiała się ta sprawa obecnie. by przeprowadzony w czasie 2-ch miesięcy. Użyłem może zbyt czarnych barw, ale jest nie­ zbitym faktem, że obserwator najmniej ma zau­ Z początkiem okresu letniego, oficer po fania do rad ja. Zawody centralne co rocznie ukończeniu kursu wraca do eskadry i obejmuje znakomicie to uwypuklają w znikomej wprost obowiązki of. łączności eskadry na czas jedne­ ilości odebranych i nadanych z samolotu r-de- go roku. W roku przyszłym zostałby zluzowa­ pesz. ny przez młodszego oficera, który w między­ czasie w okresie zimowym ukończył kurs w plut. Środkiem zaradczym na niedomagania, co szkol, łączności. W ten sposób po 2 — 3 latach do punktu 2, 3 i 4 stałoby się wyznaczenie każda eskadra posiadałaby kilku obserwatorów w każdej eskadrze linjowej oficera łączności znających doskonale radjotelegrafję, co pocią­ eskadry. gnęłoby za sobą podniesienie poziomu u reszty Oficer ten pełniłby normalną służbę obser­ obserwatorów. watora, zaś będąc specjalistą w dziale radjo- Zaznaczam, że na sprawę tę patrzę z (zbyt telegrafji pomagałby oficerowi technicznemu ciasnego może) punktu widzenia dowódcy plut. w konserwacji i prawidłowej instalacji sprzę­ szkoln. łączności. Uważam jednak, że wprowa­ tu. Poza tern pomagałby oficerowi taktyczne­ dzenie of. łączn. eskadry szkody żadnej przy­ mu w prowadzeniu doskonalenia w dziale radjo­ nieść nie może, poza oderwaniem po jednym telegraf j i. obserwatorze z każdej eskadry na kilkadzie­ Oficer łączności eskadry prowadziłby dal­ siąt godzin w okresie zimowym (kurs przewidu­ szy ciąg pracy dowódcy plutonu szkolnego łącz­ ję na 175 godzin). ności już na szczeblu eskadry. Zdawałoby się Pożytek może być na najbliższych ćwicze­ na pierwszy rzut oka, że skoro jest w pułku niach letnich, przejawiając się w kierunku: 1) dowódca plutonu szkolnego łączności, to zbęd­ przełamania nieufności wśród obserwatorów do ny jest oficer łączności w eskadrze. Tak jed­ radjotelegraf ji, jako do „czarnej magji", 2) prze­ nak nie jest. łamania nieufności do radjotelegraf ji wśród do­ Dowódca plutonu szkolnego łączności ma wódców W. J., 3) w obniżeniu ilości niewyko­ dość pracy w eskadrze szkolnej. Na eskadrę nanych zadań z powodu nie działania r-stacji, linjową czasu ma bardzo mało. Może najwyżej 4) zmniejszeniu się ilości uszkodzonego sprzę­ zrobić 3 —4 wykłady, no i repetycje. W okre­ tu (przepalenie prądnicy, lamp), 5) w uspraw­ sie zaś najważniejszym dla nas, w okresie, gdy nieniu działania łączności naziemnej eskadry. PRZEGLĄD LOTNICZY 175

jnż. ZBIGNIEW ARND Lot bez widoczności zewnętrznej?

Komisja lotnicza Polskiego Komitetu Normalizacyj­ nia swych ewent. propozycyj pod adresem: Warszawa, nego (podkomisja słownictwa lotniczego) debatuje obec­ Smolna 23 m. 5. Poniżej drukujem y oświadczenie se­ nie nad ustaleniem nazufy ,,lotu bez widoczności ze­ kretarza tej podkomisji p. inż. Zbigniewa Arnda. wnętrznej" i apeluje do P. T. czytelników do nadesła- R edakcja

Wprowadzenie praktyczne lotów (pilotażu) rządach), a przy pomocy instrumentów; zaś frez widoczności zewnętrznej czyni aktualnem w treści niedokładną, bo każdy lot odbywa się ustalenie obowiązującej nazwy takich lotów, ta­ przy udziale instrumentów. kiego latania, takiego pilotażu i t. d., zanim Inne nazwy nie są mi wiadome. utrwalą się wśród kół lotniczych różnorodne, Chcąc zapoczątkować na ten temat dysku­ często przypadkowe nazwy, czyniące zamiesza­ sję, mającą na celu ustalenie obowiązującej na­ nie. zwy, pozwalam sobie, jako sekretarz Podkomisji Nie kierując się zrozumiałym skądinąd dą­ Słownictwa Komisji Lotniczej PKN, zapropo­ żeniem do tłumaczenia nazw obcych, które czę­ nować ze swej strony: sto nie dadzą się tłumaczyć szczęśliwie, nato­ 1) lot, pilotaż „bezwidoczny", czyli bez miast wychodząc z treści pojęcia, które ma być widoku, lub nazwane i z ducha języka polskiego, musimy 2) lot, pilotaż „ciemny". ustalić nazwę określającą to pojęcie dostatecz­ Definicja: lot lub pilotaż, wykonywany nie dokładnie i krótko, o ile możności jednym przez pilota, kierującego świadomie statkiem wyrazem. powietrznym według spostrzeżeń, czynionych Z tych względów wydaje mi się, że używa­ przez niego jedynie za pośrednictwem przyrzą­ ne obecnie nazwy nie są trafne, ponieważ: dów, znajdujących się w kabinie i określających 1) lot „bez widoczności zewnętrznej“ — położenie statku w przestrzeni, bez posiłkowa­ jest nazwą przedewszystkiem zadługą; nia się spostrzeżeniami, czynionemi bezpośre­ 2) lot ,,ślepy" — jest nazwą językowo nie­ dnio na otaczającej samolot przestrzeni. miłą, a w treści niedokładną. Nikt tam nie jest ślepy (a raczej niewidomy): ani pilot, ani sa­ molot ; Ze swej strony Redakcja „Przeglądu Lotni­ 3) lot „na instrumentach" — jest nazwą ję­ czego" pozwala sobie zaproponować nazwę zykowo fałszywą: nie na instrumentach (przy- „LOT NA ŚLEPO".

Ppłk- dypl-obs. B. I. KWIECIŃSKI.

Samoloty korpusu podoficerów w Challenge'u 1934

Przed kilkoma dniami prasa codzienna przyniosła Wobec zakończenia tej akcji, należy wspomnieć je; krótkie notatki o zakończeniu wśród korpusu podofice­ genezę. rów wojska lądowego, marynarki wojennej i KOP,, akcji Dnia 2 lipca ub. r., w Podoficerskim Kasynie Garni­ zbiórki na samoloty challenge‘owe. zonowym odbył się ogólny zjazd podoficerów zawodo­ Krótka była ta notatka, lecz wielki jest ten czyn wych. Na zjeździe tym przyjęta została jednomyślnie W ciągu mniej więcej 6-ciu miesięcy, korpus podofi- następująca rezolucja: cerski zebrał ze składek dobrowolnych 192.000 zł,( z cze­ „Delegaci korpusu podoficerskiego wojska lądo­ go 187.000 przeznaczone zostało na zakup 2 samolotów, wego, marynarki wojennej i K. O. P., zebrani w dniu J 000 zł. na nagrody i upominki dla załóg podoficerów, 2 lipca b. r. na zjeździe w Warszawie, mając na uwa­ biorących udział w tych zawodach. dze konieczność dotrzymania kroku w wielkim wy­ 176 PRZEGLĄD LOTNICZY Nb 4

ścigu pracy pokojowej całego społeczeństwa — po ­ wiciele Dep. Aeron. M. S. Wojsk i Centr. Komitetu ku stanawiają ufundować dwa samoloty podoficerskie, czci śp. kpt. Żwirki i śp. inż, Wigury. na których weźmie udział w Challenge"u 1934 r. za­ Kto widział entuzjazm zebranych na tym Zjeździe łoga podoficerska — pragnąc w ten sposób zadoku­ podoficerów, nie mógł wątpić, że zamierzona akcja da mentować tężyznę duchową i spójnię moralną, two­ spodziewane rezultaty, rzące z korpusu podoficerskiego wojska polskiego je­ Komitet zabrał się zaraz energicznie do pracy. We dną wielką rodzinę, ożywioną ideą bezinteresownej wszystkich oddziałach wojska lądowego, marynarki i K. i zaszczytnej pracy ku chwale Najjaśniejszej Rze­ O. P. rozpoczęto akcję zbiórkową, wszyscy podoficero­ czypospolitej". wie dobrowolnie opodatkowali się na ten cel i zadeklar- Dla realizacji tej uchwały, wybrany został Komitet wane fundusze zacizęły regularnie napływać na konto Ko­ w składzie następującym: mitetu. W lutym b. r. Komitet mógł stwierdzić, że akcja Przewodniczący: sierż. K. Wroński (1 p. łotn.J, przeprowadzona została do końca. Wiceprzewodniczący: st, sierż. Nimiński (pułk radjo), Na dzień 8.III, mógł więc Komitet zaprosić przed­ Skarbnik: st, sierż. Szykulski (baon sztab, M. S. stawicieli władz lotnictwa wojskowego, cywilnego i lot­ niczych instytucyj społecznych,, by zdać sprawozdanie ze W ojsk,), swej krótkiej, a tak bardzo owocnej akcji. Sekretarz: sierż, Bartoszewicz (1 dyon sam.), Uroczystość tę zaszczycił swoją obecnością Szef Dep. Członkowie Zarządu: st. ognm. Mokwiński (1 p, a. pij, Aeron. M. S. Wojsk., gen. bryg, pil. Ludomił Rayski, któ­ m. w. Krysztofek (prezes zarządu podof. Kasyna Gar­ remu Komitet uroczyście wręczył czeki na łączną sumę nizonowego W-wa), 187.000 zł. Generał Rayski, dziękując korpusowi podofi­ st. sierż. Jasiuk (K. O. P .), cerskiemu za ten piękny wysiłek, podkreślił jego wielkie Zastępcy: st. sierż. Tymiński (36 p. p, L. A ), znaczenie moralne. sierż. Grabowski (Ofic. Szk. Inż), Korpus podoficerski swoim zapałem, z jakim zabrał wachm. Ciurkiewicz ( lp, szw.), się do tej akcji i energicznym sposobem jej przeprowa­ i dwaj piloci: dzenia oraz świetnym wynikiem, zdał w całej pełni egza­ sierż. pil. Szubka, min swego poczucia obywatelskiego, dając jeszcze raz do­ plut. pil. Buczyński. wód swej wysokiej wartości moralnej. Do Komitetu prócz tego zaproszeni zostali przedsta­ Polska może być dumna ze swoich podoficerów!

W dniu 24 marca odbyła się uroczystość zakończenia kursu Instruktorów Wydziałów Lotni­ czych, zorganizowanego przez Zarząd Główny LOPP. Na fotografji, prezes Zarządu Głównego gen. dyw. inż. Leon Berbecki wręcza dyplomy ukończenia kursu. JNo 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 177

PIRZEG^^^^NI^^APAŃS^^O^YOJ

Atakowanie w locie koszącym'*

(B e I g j a)

W pierwszych miesiącach wojny 1914 —■ 1918, zada­ 0 sile 200 samolotów, wzięły udział w ataku, ostrzaliwu- nia lotnicze były wykonywane na niskich wysokościach, jąc zarówno wojska pierwszej linji, artylerjc bezpośred­ które częstokroć nie przekraczały 1000 — 1200 m ir W y­ niego wsparcia, jak odwody i tabory. Poza tem maso- nikało to iz wielu przyczyn, z których główniejszemi by­ wem działaniem, bardzo często pojedyncze samoloty prze­ ły: słabe zagrożenie ogniem przeciwlotniczym i mała prowadzały atakowanie wojsk, szybkość samolotów. Anglicy również często wykonywali ostrzeliwania Lecz z chwilą rozwoju artylerji przeciwlotniczej 1 bombardowania z niskich wysokości; dość wspomnieć 1 lotnictwa myśliwskiego wysokość lotu coraz to bardziej napady za Zeebrugge i naloty na lotniska nieprzyjaciel­ zwiększano, przedewszystkiem dla zadań rozpoznania skie, dalekiego i bombardowania głębi kraju; to też w 1917 W lotnictwie belgijskiem, podobne działania miały 1 1918 roku loty na wysokościach 5000 — 6000 mtr, nie miejsce dość rzadko i stanowiły właściwie wyczyny po­ należały do rzadkości. Tem niemniej widziało się samo­ szczególnych załóg: które wykorzystały nadarzającą się loty, latające bardzo nisko, na 100 — 200 mtr. Spełnia­ sytuację. Tem niemniej należy wspomnieć udaną inter­ ły one nietylko te zadania, które musiały być wykonane wencję 15 samolotów wywiadowczych, które, latając na za wszelką ceną, bez względu na warunki atmosferyczne, wysokości 100 metrów, w dniu 17 kwietnia 1918 roku, niski pułap chmur i t, d., — lecz musiały one łatać na ogniem karabinów maszynowych rozpędziły zgrupowanie tej wysokości, ze względu na charakter zadań, jak to: piechoty przeciwnika, przygotowane do natarcia, czem współpraca z piechotą, atakowania żywych celów. Były przyczyniły się do sukcesu w tym dniu pod Merckem. to loty bardzo niebezpieczne, albowiem na tej wysoko­ Tych kilka przykładów dobitnie świadczy, że idea ści samolot znajdował się w ogniu karabinów maszyno­ stworzenia lotnictwa „pola bitwy" nie jest nowa, Od ro­ wych i karabinów zwykłych, a ponadto właśnie w tej oto ku 1918 iteorja lotów na niskich wysokościach była sta­ strefie krzyżowały się pociski artylerji obu stron i nie­ rannie studiowana szczególnie w Rosji, Stanach Zjedno­ jeden samolot został zestrzelony pociskiem, przeznaczo­ czonych i Włoszech, wskutek czego uzyskano szereg do­ nym dla przeciwnika na ziemi. świadczeń w tym kierunku. W okresie ofenzywy niemieckiej w Pikardji, w mar­ Różni autorzy włoscy wyjaśnili tę sprawę w szcze­ cu 1918 roku, Francuzi rzucili w przerwę między woj­ gółach (jak naprzykład major Mecozzi i inny autor, kry­ skami angielskiemi i fraocuskiemi, całe dyspozycyjne lot­ jący się pod pseudonimem5). W ich pojęciu loty koszące nictwo, przedewszystkiem eskadry myśliwskie i eskadry nie mogą być narzucone jednemu z rodzajów lotnictwa, bombardowania dziennego, podległe bezpośrednio Kwate­ iecz winny wpłynąć na organizację armji powietrznej, rze Głównej Naczelnego Wodza. która w swym składzie musi posiadać specjalne lotnictwo Przykład masowego użycia lotnictwa dali pierwsi szturmowe, którego nazwa najlepiej odpowiada charakte­ Niemcy i Włosi, wykorzystując pewną część swego lot­ rowi stawianych mu zadań, na wzór broni ziemnych, nictwa, jako broń towarzyszącą w natarciu na małej wy­ Na początku artykułu wskazaliśmy na przyczyny, sokości. W natarciu 23 maja 1917 roku wzięło udział 130 które zmusiły podczas wojny światowej do latania na co­ samolotów włoskich, 19 sierpnia w powietrzu znajdowało raz to większych wysokościach. W ciągu tych powojennych się 208 samolotów-, a w dzień wzięcia Monte Santo, t. j. 15 lat, artyle.rja przeciwlotnicza i lotnictwo myśliwskie do­ 24 sierpnia — 233 włoskie samoloty bombardowały cie­ konało znacznego rozwoju, gdyż pułap artylerji podniósł śniny, atakowały tabory, zaopatrywały własne detaszo- się do wysokości 9,000 — 10,000 mtr. Lot na takiej wy­ wane oddziały nawet na najwyższych szczytach gór. sokości wymaga specjalnych technicznych adaptacyj, Co do Niemców, to już 10 lipca 1917 roku, podczas kosztownych i delikatnych, z tych też powodów, w prak­ walk we Flandrji, jedna ze szturmowych eskadr towarzy­ tyce, loty na wysokościach podobnych będą bardzo rzad­ szyła szturmującej piechocie, W bitwie 25 kwietnia 1918 kie. W przeciwieństwie do tego, będzie się szukało bez­ roku pod Mont Kemmel, cztery zgrupowania bojowe, pieczeństwa w locie niskim, bardzo niskim, na wysoko­

ł) Patrz Bułletin Belge des Sciences militaires. — Wrzesień 1933. Colonel-aviateur R. Desmet. Lattaąue en 2) Patrz Rivista Aeronautica Nr. 10 z października vol rasaat 1927 r. i Le vie delbA ria z 16 sierpnia 1932 roku. 178 PRZEGLĄD LOTNICZY M? 4

ściach 50, 30 — 10 mtr., chroniąc się w ten sposób poza Wzrost bezpieczeństwa. objektami sztucznemi lub naturalnemi, dążąc do zasko­ Jedną z głównych zalet lotu koszącego, jest możność czenia npla i t. p. zastosowania pełnego zaskoczenia, co wybitnie podnosi CECHY DODATNIE. bezpieczeństwo atakującego, ograniczając możliwości obrońcy, Niewątpliwie ten sposób działania przedstawia licz­ Na pierwszy rzut oka, wydaje się, że niskie latanie ne dogodności, przedewszystkiem we wzroście wydajno­ winno być bardziej niebezpieczne, Jest to słuszne w wy­ ści bombardowania i ostrzeliwania, jak i w bezpieczeń­ padkach, gdy samolot nie lata bardzo nisko, tuż nad zie- stwie lotu. Omówimy je kolejno. tnią, gdyż latając nad ziemią, dezorganizuje1 pracę służby wypatrywania, posługującej się optycznemi i akustyczne- Wzrost wydajności. mi sposobami. Szum bowiem nisko lecącego samolotu Obecnie celność bombardowania lotniczego można jest łatw'y do skonstatowania z odległości około 500 me­ porównać z celnością korygowanego ognia artylerji na trów, a ponadto sam samolot jest trudno dostrzegalny, ze granicy jej donośności. Z tych też względów objekty względu na pokrycie terenu. do bombardowania winny być możliwie wielkie. Istotnie, W ten sposób, latający' samolot nie może być skoro się wie, iloma pociskami artylerji można zburzyć wogóle zauważony przez posterunki służby obs.-meld., lub uczynić niezdatnemi pewne cele, trzeba przyznać lub w najlepszym wypadku zauważy go jeden z najbliż­ słuszność, że przy zastosowaniu bombardowania z dużej szych. Ponadto wypatrywacize nie będą mogli określić wysokości, trzebaby olbrzymich środków lotniczych, by kierunku lotu, myląc się eonaj mniej 9 razy na 10 wypad­ osiągnąć poważne wyniki materjalne, jak i długotrwałe ków, pomijając już możność zmiany kierunku lotu. moralne, lub należy użyć przeciwko ludności środków co- Wszystkie więc wiadomości od poszczególnych posterun­ najmniej graniczących z barbarzyństwem, jakiem jest na- ków służby obs.-meld, będą niedokładne i wręcz sprzecz­ przykład masowe użycie małych bomb zapalających. ne, Wreszcie, jeśli się weźmie pod uwagę, że szybkość W rzeczywistości, w większości wypadków, wystar­ dźwięku jest tylko 5 — 7 razy większa od szybkości sa­ czy odpowiednio silnie uderzyć na kilka czułych objek- molotu, częstokroć więc tenże będzie mógł umknąć, nie tów, ażeby sparaliżować lub znacznie przeszkodzić w nor- będąc rozpoznany. malnem życiu armji, a nawet i narodu. W przypuszczeniu, że te kalkulacje odpowiadają isto­ . Lecz te czułe objekta są zazwyczaj o małej po­ cie rzeczy, zapytujemy się, jakie ryzyko grozi samolotowi wierzchni; prawdopodobieństwo trafienia ich z dużej wy­ od ognia z ziemi? sokości jest bardzo małe i zamyka się w stosunku 1:150 Ziemna obrona przeciwlotnicza. do 1:250. Wobec tego, że do zburzenia tych celów trzeba Artylerją przeciwlotnicza nie ma żadnej możności wielkich bomb — zwiększa się transportowany tonaż. strzelania do samolotów nisko latających, z racji zbyt Trzeba więc posiadać bardzo dużo samolotów o średnim szybkiego przesunięcia kątowych szybkości, to też wydaj­ tonażu, lub nieco mniej samolotów ciężkiego bombardo­ ność jej, w tych wypadkach, będzie żadna. Będzie mogła wania. Tak, czy inaczej, rozwiązanie takie jest mało eko­ otworzyć ogień jedynie, gdy samolot znajdzie się na wy­ nomiczne. sokości około 500 metrów i w odległości poziomej 1500 Wynika więc, że sposób bombardowania z lotu ko­ metrów. szącego jest bardzo kuszący, gdyż ogranicza ryzyko za­ Pozostają więc bronie o małym kalibrze: karabiny równo w sprzęcie, jak i personelu, zmniejsza ilości po­ ręczne, karabiny maszynowe, działka. Wyobraźmy sobie trzebnych środków, przy jednoczesnem poważnem pod­ samolot, latający nisko z szybkością 180 klm/godz., t. zn. wyższeniu stopnia prawdopodobieństwa trafienia. 3 kilometry na minutę, lub 50 metrów na sekundę. (Bie­ Wydajność zwiększy się nietylko ze względu na tech­ rzemy dla kalkulacji wypadek gorszy, albowiem dzisiej­ nikę bombardowania, lecz również ze wizględu na możli­ sze seryjne samoloty znacznie przekraczają tę szybkość, wość działania, niezależnie od warunków atmosferycz­ a w przyszłości niewątpliwie będą posiadały szybkości nych, W istocie, w naszym klimacie (mowa o Belgji — znacznie większe). W terenie płaskim i otwartym, można dop. streszcz.), rzadkie są dnie, podczas których wyso­ przypuścić, że nawet w bardzo dobrych warunkach wi­ kość zachmurzenia pozwalałaby osiągnąć odpowiednie dla doczności, obrońcy nie zauważą małego punkciku tuż nad bombardowania wysokości lotu. Z chwilą zastosowania ziemią, na odległości większej, niż 8 — 9 kilometrów. Bę­ lotów koszących, odpadają te niedogodności i zarówno dzie on więc mógł być obserwowany zaledwie przez trzy ilość samolotów, biorących udział w wyprawie, jak i szyb­ minuty. Jest to bezwątpienia okres wystarczający, aby kość tejże, mogłaby się znacznie zwiększyć. uruchomić środki obrony i otworzyć ogień. Jednak To, cośmy powyżej mówili o bombardowaniu, odnosi w praktyce, strzelcy nie mogą dysponować tak obfitym się w równej mierze do ostrzeliwania ziemi z karabinów czasem. Przedewszystkiem dlatego, że aż do chwili zbli­ maszynowych, lub działek na samolotach, których zdol­ żenia nie jest wiadoma przynależność państwowa danego ność rażenia będzie w ten sposób lepiej wykorzystaną. samolotu; dopiero, gdy samolot nadleci i ujawni pod PRZEGLĄD LOTNICZY 179 skrzydłami swe znaki rozpoznawcze, można go będzie nie­ wielkie niebezpieczeństwo, nawet jeśli nastąpił nad tere­ omylnie określić. nem płaskim, bez przeszkód. Szanse dobrego wylądowania Skądinąd, pocisk z ciężkiego karabinu maszynowego są mniej więcej te same, co przy przymusowem lądo­ nie jest skuteczny na odległość trzech kilom, w stosunku waniu w ciemną noc, gdy się nawet dysponuje specjal- do samolotów nieopancerzonych, gdyż co się tyczy samo­ nemi rakietami. lotów opancerzonych, pocisk z C. K, M, będzie dopiero 2) Zmęczenie. skuteczny na odległości około 750 mtr. Sumując wszystko, Fizyczne zmęczenie przy locie koszącym, jest znacznie widzimy, że czas posiadany do strzelania został zreduko­ większe, niż przy locie na wysokości i to nietylko dlatego, wany, w najlepszym wypadku do jednej minuty. że nad ziemią zazwyczaj rzuca, leciz z racji konieczności Ogień z szybkostrzelnego działka o kalibrze 20 — 40 udzielania większej uwagi przy wymijaniu przeszkód, mm., przy użyciu pocisku ,,na uderzenie" (percutant) sprawdzaniu kierunku i atakowaniu objektów', 0 wadze od 150 do 1000 gram. o wielkiej szybkości po­ 3) Orjentacja. czątkowej — będzie bardziej niebezpieczny dla samolo- W zasadzie trudniej jest utrzymać kierunek lotu na tów, latających nisko. Lecz, bez względu na wysoką war­ wysokości poniżej 100 metrów, niż na wysokości większej. tość sprzętu ogniowego, samolot latający nisko ma mało Jeśli lot oprzeć wyłącznie na obserwacji ziemi, szybkość możliwości, by był trafiony, gdyż części czułe samolotu, względna jest tak wielka, że wymaga bacznego śledzenia, szczególnie na odległości od 400 mtr., stanowią bardzo gdyż najmniejsza pomyłka w określeniu punktu orienta­ małe cele. cyjnego spowoduje błąd w kierunku lotu. Aby uniknąć Jako inny środek obrony przeciwko atakującym sa­ tych trudności, należy lot koszący kierować w zasadzie na molotom, mogą być użyte balony zaporowe. Lecz w dzień busolę i zegarek. Lecz ze względu na silne rzucanie nad Podobna obrona jest widoczna i przedstawia wątpliwą ziemią, bardzo trudno jest utrzymać należyty kąt, co wy­ Wartość; ponadto olbrzymi rozrost personelu będzie dys- maga wielkiego doświadczenia. Ponadto, co pewien czas, P1 oporcjonalny w stosunku do wyników, tembardziej, że należy sprawdzać teren, czy kierunek lotu, według czasu, lakujący może mieć w swym stanie kilka samolotów my­ jest dobry, — a ponadto, tuż przed objektem ataku, nale­ śliwskich, które zaatakują i zniszczą balony. ży się dobrze zorjentować, aby cel należycie umiejscowić i odpowiednio zaatakować. Lotnictwo myśliwskie. Lot koszący wielkich zespołów wymaga szczególnie Lotnictwo myśliwskie jest znacznie mniej niebezpiecz- drobiazgowego przygotowania nawigacyjnego. ne dla loitów koszących, niż dla lotów bombardowania na 4) Upadek ducha. Wysokościach. W istocie rzeczy, jeśli myśliwcy są w po­ Lot koszący nad nieprzyjacielem instynktownie powo­ gotowiu na ziemi i oczekują na wiadomości służby obserw.- duje upadek ducha, pewną obawę, deprymację. Leciz je­ nield. — to widzieliśmy, jakie to nasuwa poważne trudno­ dnostki zgrane i zdyscyplinowane, w większości wypad­ ści dla tej służby. Jeśli natomiast myśliwcy patrolują ków, nie odczują tego, jeśli się zaapelowało do ich uczuć w powietrzu (co ma miejsce zazwyczaj na większych wy­ i poczucia obowiązku. sokościach) — obserwują oni znacznie rzadziej pod sobą Amunicja. Pionowo, niż przed sobą: na boki w najbliższej odległości, Ponadto w tym wypadku nie będą mieli tej cennej pomo­ Przy wyrzucaniu bomb, należy przedewszystkiem brać cyi jaką im daje zazwyczaj artylerja przeciwlotnicza, pod uwagę kwestję zapalników, które winny być z bardzo wskazując swemi strzałami kierunek lotu przeciwnika. Je­ dużem opóźnieniem,, pozwalającem atakującemu na dosta­ śli jeszcze atakujący samolot został odpowiednio zamas­ teczne oddalenie się, aby nie być narażonym na skutki kowany na górnych płatach — ryzyko zauważenia wybuchu własnej bomby. W roku 1918, do rąk Belgów przez myśliwców znacznie się zmniejsza, dostała się znaczna ilość takich zapalników niemieckich, Nawet przyjmując, że samoloty nisko latające zostały lecz ich użycie na samolotach było bardzo* niebezpieczne, Przez myśliwców zauważone, — bliskość ziemi utrudnia szczególnie w wypadku lotniczym, gdyż były one zbyt czu­ myśliwcowi zaatakowanie i uniemożliwienie zastosowania łe, Z tego powodu Belgowie ich nie używali. manewru od dołu. Natomiast obiserwator-bombardjer, za­ grożony od góry, ma możność najlepszego wykorzystania Zaskoczenie. swego ognia. Przed tem, niż wyciągnąć wnioski z naszych rozumo­ CECHY UJEMNE. wań. należy zaznaczyć, że kapitalne, decydujące znaczenie Cechy ujemne lotu koszącego polegają na trudno­ w sukcesie lotu koszącego, — posiada zaskoczenie. Da się ściach i niebezpieczeństwach, jak to: defekt silnika, zmę­ ono osiągnąć jedynie w wypadku, gdy wysokość lotu ko­ czenie, trudności orjentacji oraz — z punktu widzenia m o­ szącego istotnie jest bardzo mala Utrzymywać się na rale — pewnego zdeprymowania przy niskim locie nad wysokościach 100 — 700 metrów jest bardzo niebezpiecz­ przeciwnikiem. ne, co stwierdzają doświadczenia tak wojny światowej 1) Defekt silnika. 1914 — 1918, jak i wojenne działania Japończyków Defekt silnika w locie koszącym może spowodować i Chińczyków w 1932 roku, Wydaje się, że atakowanie 180 PRZEGLĄD LOTNICZY JSTs 4

wojsk chińskich, uskuteczniane przez Japończyków nie Trudności i niebezpieczeństwa atakowania w locie osiągnęło dużych wyników, a straty, poniesione przez Ja­ koszącym dadzą się wybitnie pomniejszyć przez odpo­ pończyków od zmasowanego ognia karabinów maszyno­ wiedni dobór sprzętu i doskonałe wyszkolenie persone­ wych chińskich były bardzo duże, gdyż Chińczycy zestrze- lu, i nie stoją więc w żadnym stosunku do korzyści. liwali jeden samolot na trzy latające. Wynikało to z tego, Przy zastosowaniu lotów koszących, wydajne bom­ że samoloty japońskie atakowały Chińczyków na wysoko­ bardowanie objektów czułych jest znacznie łatwiejsze, ściach od 200 do 500 metrów. nawet przy użyciu małych środków. Jeden tylko samo­ lot zdolny jest wywołać większe zniszczenie, niż cała WNIOSKI. eskadra bombardująca z dużej wysokości. Lecz atako­ Jeden z autorów włoskich w tak dosadny sposób wanie w locie koszącym nie jest lekarstwem uniwer sał - określał nadzwyczajną wydajność, którą może dać lotnic­ nem i jest zrozumiałe, że nie zawsze osiągnie się zamie­ two szturmowe: rzone rezultaty. Częstokroć wskazane będzie pracować ,,Lotnictwo szturmowe, atakując w locie koszącym, w plutonach, lecz lekkich, naprzykład po trzy samoloty, jest wybitną bronią szybkiego zagonu, Powodując w wy­ których ruchliwość jest najlepszym' warunkiem do osią­ niku swych bombardowań straty znacznie potężniejsze, gnięcia sukcesu. niż lotnictwo bombardujące z wielkich wysokości, ponadto Atakowanie w locie koszącym, ponadto, nie jest do wywołuje olbrzymi efekt moralny tak na cywila, jak zastosowania wszędzie i zawsze. Samolot szturmowy nie i żołnierza. Lotnictwo szturmowe wymaga uruchomienia może być oddany w ręce byle jakiemu personelowi, gdyż dodatkowych środków obrony przeciwlotniczej, zmniejsza jak widzieliśmy, nietylko trzeba posiadać duże wartości ono odporność przeciwnika na bombardowanie ciężkie. moralne, lecz i specjaLne wyszkolenie fachowe. Klucz z 3-ch samolotów, wykonywujący zagon lotem Ten sposób działania, dla lotnictwa belgijskiego koszącym w strefie o promieniu 50-ciu kilometrów, wpro­ przedstawia zainteresowanie. wadzi nieporządek we wszystkich tyłowych urządzeniach. Nie jesteśmy bogaci (mowa tu o Belgach — dop. Stosując zasadę zebrania sił w powietrzu, bez kon­ streszcz.) i posiadamy słabe lotnictwo bombardujące. centracji ich na ziemi, co jest łatwe dla lotnictwa, kilka W tych warunkach winniśmy dążyć do uzyskania jak naj­ szturmowych plutonów, pracujących równocześnie na kil­ większej wydajności. Wymaga to doborowego persone­ ku odcinkach frontu zmusi siły letnicze nieprzyjaciela lu, któryby mógł możliwie często trenować się w sposo­ dc. rozproszenia i reagowania na wszystkich odcinkach. bach przez nas określonych. Co do sprzętu — to wy­ Taka działalność szturmowa zdezorganizuje opl., która starczy wyposażyć eskadry w samoloty szybkie, zwinne, będzie strzelała do swoich i obcych w locie koszącym, o wielkiem polu widzenia i uzbrojone odpowiednio do z których jedni będą atakowali wojska, drudzy będą ich stawianych zadań. prześladowali — co spowoduje, że nie będzie wiadomo, Streścił mjr. dypl.-pilot M. Romeyko. czy trzeba strzelać i wreszcie do kogo".

Organizacja sił powietrznych państw europejskich ’)

OD REDAKCJI.

W fachowem czasopiśmie loiniczem Niemiec „Luft- W następnym numerze „Przeglądu" podamy dane wehr“, przeznaczonem do omawiania zagadnień lotnic­ o lotnictwie Rosji, Ameryki, Japonji i Chin. Niemcy twa wojskowego, znajdujemy obraz stanu sil powietrz­ o sobie zaś milczą dyskretnie, pozostawiając trud usta­ nych większości państw europejskich, opracowany skru­ lenia sil powietrznych Niemiec innym. Pewne dane pulatnie i źródłowo. Ponieważ jest to jedyne w. swoim o lotnictwie Niemiec znajdą czytelnicy W „Przeglądzie rodzaju zestawienie, przeto podajemy je w streszczeniu Lotniczym " Nr. 2134, str. 91 — 95. do wiadomości czytelników, z uwagą, aby cyfry tam Dane, co do użycia lotnictwa i jego taktyki działa­ podane traktować z rezerwą, albowiem jest to bardzo nia na wypadek wojny, są także w niektórych wypadkach, trudne do ustalenia, a z drugiej strony, Niemcy dla specjalnie nastawione, albowiem nie możemy zapominać, celów propagandowych, na użytek wewnętrzny, prze­ że obecnie Niemcy są w trakcie gorącej walki o wyjedna­ jaskrawiają w wielu wypadkach dane, tyczące lotnictwa nie zezwolenia na posiadanie lotnictwa wojskowego, prze­ ich sąsiadów. znaczonego jakoby dla celów obronnych. Idąc zdecydo­ 1) Według źródeł niemieckich, podanych w ,,Luft-wanie w kierunku przywrócenia prawa posiadania lot- w ehr“ Nr. 1 — 2/34. nićtwa wojskowego, starają się usilnie przedstawić siebie PRZEGLĄD LOTNICZY 181 w roli państwa bezbronnego, nie mogącego się bronić znany, a wdawanie się w polemikę na te tematy, uważa­ Przed niebezpieczeństwem, zagrażającem z powietrza. my za niecelowe. W artykule niemieckim, dużo stosunkowo miejsca Pomimo tych zastrzeżeń, uważamy jednak, że praca poświęcono lotnictwu polskiemu, nie korzystamy jednak ta ma dużo wartości, dlatego zdecydowaliśmy się podać 2 tych informacyj, bo stan naszego lotnictwa jest nam ją do wiadomości naszych czytelników.

ANGLJA dziennego, 3 eskadry ćwiczebne obrony wybrzeży, — ra­ zem 48 samolotów. Lotnictwem wojskowem i cywilnem Anglji kieruje D. Lotnictwo marynarki, 1 administruje Minister Lotnictwa (Air Ministry), Do tej kategorji zalicza się jednostki lotnicze, znaj­ którego organem doradczym jest Rada Lotnicza (Air dujące się na pokładzie lotniskowców i krążowników, Council), albo chwilowo na lądzie. Królewskie Siły Powietrzne (Royal Air Force) sta­ W skład tego lotnictwa marynarki wchodzą: 2 dyony nowią broń samodzielną, obok armji lądowej i mary­ myśliwskie, 1 eskadra myśl., 2 dyony bomb., 3 dyony narki. rozpoznawcze, 1 eskadra rozpozn., i na pokładzie krążow­ Dowódcą wszystkich sił powietrznych jest Szef Szta­ ników około 50 samol., — razem 134 samolotów. bu lotniczego, mianowany przez króla. Siły powietrzne dzielą się na trzy rodzaje: 1. formacje regularne, A zatem w Anglji znajdują się obecnie następujące 2. „ rezerwowe, krajowe siły powietrzne: 3. ,, pomocnicze. A. Lotnictwo obrony kraju—486 samolotów w 1-ej linji Jednostką taktyczną jest dywizjom (Sąuadron), skła­ B. „ arm ji 84 ,, ,, dający się z kilku eskadr (Flight), albo eskadra samo­ C. ,, wybrzeży 48 ,, ,, dzielna. D. ,, m arynarki 134 ,, „ Dywizjon posiada 12 samolotów, eskadra samodziel­ 752 samolotów w le-j linji na — 6 samolotów w linji. Lotnicze dywizjony morskie 50% rezerwy 376 samolotów w 2-ej linji Posiadają najwyżej 5 wodnosamolotów (łodzi lataj.). Razem 1 i 2 linja 1128 samolotów. Dywizjony mogą być łączone w pułki (Wing) te ostatnie w grupy lotnicze (Group). II. Siły powietrzne poza Anglją. Podział i dyslokacja sił powietrznych (lądowych Angielskie formacje lotnicze zamorskie są rozmiesz­ 1 morskich) są następujące: czone terytorjalnie w krajach kolonjalnych i mandato­ wych, według specjalnego klucza, uzależnionego od I. Siły powietrzne w Anglji: względów politycznych i wojskowych. A. Lotnictwo obrony kraju. Bliższy Wschód (Egipt). Lotnictwo, przeznaczone do obrony kraju, rozlokowa­ 2 dyony bomb., 1 dyon bomb, i trans­ ne jest terytorjalnie w specjalnych okręgach lotniczych, portow y , 1 dyon obserwacyjny, ra­ a mianowicie: zem 51 samolotów Okręg Zachodni Andover, Palestyna i Transjordanja. ,, Centralny Abingdon, 2 dyony bombardujące — razem 24 „ „ Myśliwski Uxbridge, Irak. Grupa obrony pow. Nr. 1, Londyn. 3 dyony bomb., 1 dyon bomb. i transpor­ Lotnictwo składa się z: 13 dyonów myśliwskich, 18 towy, 1 dyon wodnosamolotów, 1 dyonów bombard. dziennego, 8 dyonów bombardowania eskadra łączności, — razem 57 ,, nocnego, 1 dyonu łącz, i 4 eskadr miejscowych — razem Indje. 186 samolotów. 4 dyony bomb., 4 dyony obserwacyjne, B. Lotnictwo armji, 1 eskadra transportowa, razem 102 „ Jednostki lotnictwa armji są zgrupowane w lotni- Morze Śródziemne (Malta). Czym Krajowym Okręgu Stanmore. 1 dyon wodnosamolotów, 1 eskadra Lotnictwo to składa się z: 5 dywizjonów rozpoznaw­ miejscowa, dalej na pokładzie okrę­ czych, 2 dyonów bomb. dziennego, —• razem 84 samo­ tów: 1 dyon myśl. marynarki, 1 dyon lotów. bomb. marynarki, 1 dyon obserwa­ C. Lotnictwo wybrzeży. cyjny marynarki, 1 eskadra obser­ Jednostki lotnictwa nadbrzeżnego są zgrupowane wacyjna marynarki, — razem 53 „ w lotniczym Okręgu Wybrzeży Lee-om-Solent. Lotnictwo Aden. 1° posiada: 4 dyony wodnosamolotów, 1 dyon bomb. 1 dyon bombardujący — razem 12 ,, 182 PRZEGLĄD LOTNICZY J\* 4

Daleki Wschód (Singapore) jącego przeciw nieprzyjacielowi, w drugim przez współ­ 1 dyon bomb., 1 dyon wodnosamolotów,— pracę lotnictwa myśliwskiego z czynną i bierną obroną na pokładzie okrętów: 1 dyon myśl. przeciwlotniczą. marynarki, 1 eskadra myśl. mar., 1 Cała organizacja, wyszkolenie personelu, wyekwipo­ dyon obserwacyjny mar., — razem 43 ,, wanie, uzbrojenie i przygotowanie mobilizacyjne, dosto­ Indje Wschodnie i Zachodnie, Afryka Południowa. sowane są do osiągnięcia wyżej wspomnianych zadań. Na pokładzie okrętów: 1 eskadra myśl. mar., 1 eskadra obserw. mar., ra­ TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH zem 7 „ W A NG LJI. Razem w 1 linji 349 samolotów Lotnictwo lądowe. 50% rezerwy 175 ,, Samoloty myśliwskie jednoosobowe: Razem 1 i 2-ej linji 524 samolotów Armstrong Whitworth Siskin z silnikiem 385 MK Z zestawienia całości wynika, że Anglja posiada na­ Siddeley Jaguar, stępującą ilość samolotów bojowych: Bristol Bulldog z silnikiem 45Ó MK Bristol Jupiter, w k raju 1 i 2 linja — 1128 samolotów Hawker Fury z silnikiem 500 MK Rolls Royce poza krajem 1 i 2 linja — 524 „ K estrel. Razem w 1-ej i 2-ej linji — 1652 samolotów Samoloty myśliwskie dwusiedzeniowe: Personel, sprzęt, środki. Hawker Demon z silnikiem 500 MK Rolls Royce Kestrel. W służbie czynnej: 3425 oficerów i 26679 podofic. i szer. Samoloty bomb. dzienne: W rezerwie: 1963 oficerów i 12663 podofic. i szer. Razem: 5388 oficerów i 42342 podofic. i szer. Fairey III F z silnikiem 450 MK Napier Liom, Wyszkolenie personelu latającego stoi na najwyż­ Fairey Gordon z silnikiem 480 MK Armstrong Sidde- szym poziomie. ley-Panther, Samoloty, uzbrojenie i sprzęt pomocniczy, dzięki sta­ Hawker Hart z silnikiem 500 MK Rolls Royce Kestrel, łemu odnawianiu nowoczesnym materjałem, stoją dziś na Hawker Horsley z silnikiem 650 MK Rolls Royce najwyższym poziomie doskonałości i sprawności. Kondor, Budżet, przeznaczony na lotnictwo wynosi: Westland Wallace z silnikiem 500 MK Rolls Royce na siły powietrzne — 17.614.100 funt. ang. Kestrel, na lotnictwo cywilne 663.000 „ Boulto.n et Paul Sidestrand 2 X 450 MK Bristol Ju­ na administrację itd. 1.361.500 ,, piter. Samoloty bomb. nocne: Razem — 19.638.600 funt. ang. Handley Page Hyderabad 2 X 450 z silnikiem N a­ Organizacja. — Zasady użycia. pier Lion, W 1933 r. A nglja uzbroiła szereg jednostek lotni­ Handley Page Hinaidi 2 X 450 MK z silnikiem B ri­ czych w nowy sprzęt i przez pewne zmiany organizacyj­ stol Jupiter, ne podniosła wartość bojową swego lotnictwa. Vickers Virginia 2X450 MK z silnikiem Napier Lion. Z najważniejszych zmian organizacyjnych, to reor­ Samoloty rozpoznawcze: ganizacja lotnictwa, przeznaczonego do obrony kraju. Armstrong Whitworth Atlas z silnikiem 385 MK Sid­ Według nowej organizacji, okręgi lotnicze jednoczą deley-Jaguar, w swych ramach, przeważnie tylko jedne rodzaje lotnic­ Hawker Audax z silnikiem 500 MK Rolls Royce twa, i tak: okręg centralny gromadzi lotnictwo regularne Kestrel, i rez, bomb. dziennego, — okręg zachodni lotnictwo reg. Westland Wapiti z silnikiem 450 MK Bristol Jupiter, i rez. bomb. nocnego, — okręg myśliwski lotn. myśl., — grupa Nr. 1 obrony Londynu, wszystkie pomocnicze re­ Samoloty kolonjalne: zerwowe dyony bomb. Fairey Gordon z silnikiem 480 MK Armstrong Sidde- W programie rozbudowy przewiduje się wystawienie ley-Panther, 10 nowych dywizjonów, przeznaczonych do obrony kraju. Westland Wapiti z silnikiem 450 MK Bristol Jupiter, Organizacja pokojowa sił powietrznych jest tak Samoloty transportowe: przewidziana, aby nie różniła się od organizacji wojen­ Handley Page Clive 2 X 450 MK Bristol Jupiter, nej. Dzięki możliwości łączenia dyonów bojowych w puł­ Vickers Victoria 2 X 450 MK Napier Lion, ki i grupy, stwanza się doskonały :i silny instrument wal­ ki, który potrafi zapewnić bezpieczeństwo południowej Lotnictwo marynarki. Anglji i Londynu przed napadem z powietrza. Obrona Samoloty myśliwskie jednoosobowe: powietrzna może być ofenzywna i defenzywną. W pierw­ Hawker Nimrod z silnikiem 500 MK Rolls Royce szym wypadku przez zastosowanie lotnictwa bombardu­ Kestrel, PRZEGLĄD LOTNICZY 183

Fairey Flycatcher z silnikiem 385 MK Siddeley Ja­ stoją na pierwszem miejscu w Europie pod względem guar, technicznym i uzbrojenia. Samoloty torpedowe i bomb.: Blackburn Dart z silnikiem 450 MK Napier Lion, NAJNOWSZE TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, Blackburn Ripon z silnikiem 450 MK Napier Lion, UŻYWANYCH W BELGJI. Vickers Vildebeest z silnikiem 545 MK Bristol Ju­ Samoloty myśliwskie: piter, Fairey Firefly z silnikiem 500 MK Rols Royce Samoloty rozpoznawcze: K estrel, Fairey III F z silnikiem 450 MK Napier Lion, Samoloty linjowe: Hawker Osprey z silnikiem 500 MK Rolls Royce Fairey Fox II z silnikiem 500 MK Rolls Royce Kestrel. Kestrel, Wodnosamoloty (łodzie lataj.): Blackburn Iris IV 3 X 800 MK Armstrong Siddeley CZECHOSŁOWACJA Leopard, Short Rangoon 3 X 525 MK Bristol Jupiter, Ogólna tendencja zbrojeń powietrznych wykazuje, Short Singapore 4 X 500 MK Rolls Royce Kestrel, że Czechosłowacja idzie w kierunku przerobienia swego Supermarine Southampton 2 X 450 MK Napier Lion, dotychczasowego lotnictwa obronnego na broń wybitnie zaczepną. Wyrazem tych dążności jest nastawienie prze­ BELGJA mysłu na produkcję samolotów bomb. własnego typu, ewent, zagranicznego, ale produkowanego w kraju na Belgijskie siły powietrzne nie stanowią samodzielnej podstawie licencji. Formacje bomb. muszą być możliwie części sił zbrojnych, tylko są zorganizowane, jako rodzaj najszybciej przezbrojone w nowe samoloty. Także i w in­ broni w ramach armji. Najwyższą władzą kierowniczą nych dziedzinach zrobiono bardzo dużo, aby podnieść 1 administracyjną jest „Najwyższa Dyrekcja Lotnictwa" wartość bojową lotnictwa. Podniesiono stan wyszkole­ (Direction Superieure de rAeronautiąue), podlegająca nia personelu lotniczego, wprowadzono wyszkolenie lot­ Ministerstwu Obrony Narodowej. Na czele stoi inspektor nicze w ramach przysposobienia wojskowego, założono sil powietrznych i obrony przeciwlotniczej. szkołę lotniczą dla małoletnich o dwóch oddziałach, ce­ Wszystkie jednostki lotnicze złączone są w bryga­ lem wyszkolenia pilotów i specjalistów. Zapewniono so­ dę lotniczą, której sztab znajduje się w Brukseli, Skład bie wyszkolenie strzelców samolotowych z pośród pod­ brygady: oficerów innych rodzajów broni. Wyszkolenie pilota trwa 1 pułk lotniczy: 2 lata, specjalisty 1 rok, Strzelca samolotowego 6 miesię­ Sztab pułku. cy. Wzmożono organizację ziemną, pokrywając cały kraj 1 Grupa: 3 komp. balonowe, siecią lotnisk. Budżet lotniczy został podwyższony do 2 ,, 3 eskadry obserwacyjne, 81.929.500 Kc, jednak nie obejmuje on wszystkich sum, 3 „ 3 na to przeznaczonych, bo pewne wydatki lotnictwa po­ 4 „ 4 eskadry myśliwskie. krywane są z budżetu ministerstwa obrony narodowej, 3 pułk lotniczy: a także z ministerstwa robót publicznych, które dla lot­ Sztab pułku. nictwa przewiduje dalsze 37.573.600 kc. 1 Grupa: 3 eskadry myśl. Organizacja sit powietrznych nie przewiduje usamo­ 2 „ 3 dzielnienia lotnictwa jako niezależnej części sił zbroj­ 3 ,, 3 eskadry bomb. dziennego. nych, podporządkowując go we wszystkich sprawach wy­ Jak z tego widzimy, brygada lotn. składa się z 2-ch szkoleniowych, technicznych i administracyjnych mini­ Pułków — pułk ze zmiennej ilości grup, odpowiadaj ą- sterstwu obrony narodowej. Pod względem taktycznym cYch dywizjonom 3-eskadrowym, pułki lotnicze podlegają miejscowym komendom krajo­ Eskadra obserw. posiada 12 samol., eskadry myśl. wym (jak w Polsce, okręgi korpusów). Zagadnienia or­ 1 bomb. dzienna po 15 samolotów. Kompanja balonowa ganizacyjne, techniczne i administracyjne załatwia od­ 1115 12 balonów. dział III ministerstwa obrony 'narodowej, posiadając 3 Razem siły powietrzne Belgji wynoszą: 72 samol. pododdziały: wojskowy, techniczny, administracyjny °bserw., 150 myśl. i 45 bomb, dziennych, to jest 267 sa­ i oprócz tego podlega mu Instytut badań lotniczych molotów w 1 linj i, a łącznie z rezerwami 400 samolotów. i wojskowa fabryka samolotów. Sztab generalny armji Personel lotniczy ogólnie 4.000 olic. i szereg., iz tego 400 nadaje główny kierunek, co do organizacji ,i użycia sił Pilotów i 150 obserw. i strzelców samolotowych. powietrznych, do których się zaliczają tylko wojska lot­ Samoloty produkuje angielska fabryka Fairey Avia- nicze, podczas gdy balony i formacje obrony przeciwlot­ B°n Co., która założyła w Belgji swą filję. Samoloty niczej należą do artylerji. dwóch typów: myśliwskie obserwacyjne ,i bomb. dzienne, Czechosłowacki program lotniczy przewiduje rozbu­ na)nowocześniejsze i doskonałe pod każdym względem, dowę lotnictwa z 3 pułków lotn. do 6-ciu. Z tego wy­ 184 PRZEGLĄD LOTNICZY N t 4 stawiono już 4 i 6 pułk, 5-ty rozpoczęto organizować fenzywny poza dywizjonem obrony wybrzeży, uzbrojo­ w roku ubiegłym. nym w samoloty torpedowe. Organizacja pułku lotn, przewiduje w swym składzie Służba lotnicza armji posiada następujące jednostki: mieszane kompanje lotnicze wszystkich rodzajów lotnic­ 1 dyon rozpoznawczy, 1 dyon obserw., 1 dyon myśl. (for­ twa. Przypuszczalnie pułk powinien się składać z 5 kom- macja kadrowa), 1 szkołę lotniczą. panij lotn. rozpoznawczych, 3 bombardujących i 3 my­ Służba lotnicza marynarki posiada: 1 dyon rozpozn. śliwskich, razem 11 kompanij lotn. morski, 1 dyon myśl. lądowy, zaczątek org. dyonu wy­ Obecnie Czechosłowacja posiada: brzeży, 1 szkołę lotniczą lądowo-wodną. 15 komp. lotn. bliskiego rozpoznania Ogólna suma samolotów w 1 linji — 100, w rezerwie a 10 samol. 150 samolotów 50. Ilość personelu latającego 150. 3 komp. lotn. dalekiego rozpoznania a 10 samol. 30 „ TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH 16 komp, lotn. myśl. a 12 samol. 192 ,, W D A N JI. 5 komp. lotn. bomb. a 10 samol. 50 „ Lotnictwo lądowe. 39 komp. lotniczych 422 samolotów Samoloty myśliwskie: Bristol Bulldog Mk. III z silnikiem 500 MK Bristol Według dokumentów Ligi Narodów Czechosłowacja M ercury, posiada 546 samolotów w linji i 141 samolotów szkol­ Samoloty rozpoznawcze: nych i ćwiczebnych, t, j. razem 687 samolotów. Na wypadek wojny, lotnictwo rozpoznawcze będzie Fokker CV z silnikiem 420 MK Bristol Jupiter, przydzielone do armji i korpusów, a lotnictwo myśliw­ Fokker CVe iz silnikiem 590 MK Bristol Pegasus, skie i bomb. pozostanie w dyspozycji naczelnego do­ „O" z silnikiem 220 MK BMW wództwa dla operacyjnych celów zaczepnych. Lotnictwo marynarki Personel lotnictwa składa się z 360 ofic., 400 podofic. i 3500 szer., z tego 704 ludzi należy do pers. latającego. Samoloty myśliwskie: Przemysł lotniczy zaspakaja wszystkie potrzeby sił Hawker Dankok z silnikiem 385 MK Armstrong powietrznych, uniezależniając się całkiem od zagranicy. Siddeley Jaguar, Samoloty rozpoznawcze, myśl. i bomb. dzienne są pro­ Hawker Nimrod z silnikiem 500 MK Rolls Royce dukowane według własnych konstrukcyj, bomb. nocne K estrel, w studjach, obecnie istniejące, budowane są według li­ Samoloty rozpoznawcze morskie: cencji F okker‘a. H. M. II z silnikiem 385 MK Armstrong Siddeley Jaguar (konstrukcja E. Heitikel), NAJNOWSZE TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, Samoloty torpedowe: W CZECHOSŁOWACJI. Hawker Horsley z silnikiem 800 MK Armstrong Samoloty myśliwskie: Siddeley Leopard, Avia 34 z silnikiem 650 MK Hispano Suiza, Praga BH 44 z silnikiem 650 MK E S V, ESTONJA Letov S 231 z silnikiem 560 MK Bristol Mercury. Siły powietrzne Estonji są podporządkowane do­ Samoloty linjowe: wództwu obrony powietrznej i wybrzeży. Składają się Letov S 228 z silnikiem 530 MK Bristol Mercury, one z trzech oddziałów lotniczych (jednego obserwacyj­ Letov SM 416 z silnikiem 600 MK Hispano Suiza, nego, jednego myśliwskiego i jednego oddziału wodno­ Letov S 616 z silnikiem 650 MK Hispano Suiza. samolotów), jednej szkoły lotniczej o 3 eskadrach szkol­ nych i jednej obserwacyjnej, parku lotniczego. Razem Samoloty bomb. nocne: posiada Estonja 36 samolotów w 1 linji. Wyszkolenie Avia F 39 (przerobiony z F. VII) 3 X 560 MK wzorowane na lotnictwie francuskiem, angielskiem i pol- Gnomę et Rhone Jupiter, skiem.

DANJA TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH W ESTO N JI. Siły powietrzne Danji nie stanowią żadnej niezależ­ nej części sił zbrojnych. Armja i marynarka posiadają Samoloty myśliwskie: własne organiczne jednostki lotnicze. Gourdou-Lesseure z silnikiem 180 MK Hispano Suiza, W wyszkoleniu i zaopatrzeniu w sprzęt wzoruje się Bristol Bulldog z silnikiem 420 MK Bristol Jupiter, Danja na Anglji. Większość typów samolotów jest kon­ strukcji angielskiej. Wyszkolenie personelu latającego Samoloty linjowe: stoi dość wysoko. Charakter sił powietrznych jest de- Potez 25 z silnikiem 420 MK Bristol Jupiter. JNo 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 185

FINLANDJA Do nowoutworzonej armji powietrznej i podległej bezpośrednio ministrowi lotnictwa, należą: formacje lot­ Siły powietrzne Finlandji podporządkowane są bez­ nictwa lądowego (dotychczasowe siły powietrzne armji), pośrednio naczelnemu dowódcy armji. Składają się one lotnictwo myśliwskie i bomb. marynarki, oraz formacje z lotnictwa lądowego: 2-ch eskadr obserw. 1 myśliwskiej, lotnictwa kolonialnego. oraz morskiego: 4 esk. morskie, 1 myśl, lądowa i 1 szkoła morska lotnicza, prócz tego 1 eskadra ochotnicza dla Pod rozkazami marynarki pozostawiono jedynie te obrony kraju, jednostki lotnicze, które są umieszczone na pokładach Ogólna ilość samolotów w linji około 100. Konstruk­ okrętów i te jednostki lotnictwa marynarki, które są cje częściowo własne, częściowo zagraniczne. Rozwój idzie przeznaczone do obrony wybrzeży. Po linji program u pięcioletniego, ustalonego w 1930 r. Zmasowanie sił powietrznych w armji powietrznej ma na celu, przygotowanie lotnictwa w jednym wypadku t y p y s a m o l o t ó w w o j s k o w y c h , u ż y w a n y c h do samodzielnych operacyj powietrznych, w drugim — W FINLANDJI. do operacyj kombinowanych :z siłami lądowemi i mor- Samoloty myśliwskie: skiemi. H aukka II iz silnikiem 480 MK Bristol Jupiter Terytorjalnie, armja powietrzna podzielona jest na (konstr. Finland), cztery Okręgi lotnicze we Francji i Inspekcję w Kolo- Gloster Gamecock z silnikiem 420 MK Bristol Jupiter. njach. Jeden „Okręg lotniczy" posiada 2 — 3 brygad lotni­ Samoloty linjowe: czych, które się składają z pułków i dywizjonów. Kotka z silnikiem 450 MK (konstr. Finland.), Rozdział sił powietrznych przedstawia się następu­ Blackburn Ripon II F z silnikiem 480 MK Arm­ jąco: strong Siddeley Panther, I. Armja powietrzna. Potez 25 z silnikiem 420 MK Bristol Jupiter, A. We Francji. Aero A 25 z silnikiem 420 MK Bristol Ju p iter 1. Okręg lotniczy Metz (później Dijon). FRANCJA 8 Brygada lotnicza Metz: Lotnictwo francuskie przeszło zdecydowaną reorga­ I pułk balonowy (tylko 2 baony), nizację, która w rezultacie stworzyła z niego samodzielną 38 p. lotn, (1 dyon myśl. 3 grupy wywiad.) część sił zbrojnych, na równi z armją lądową i mary­ 33 p. lotn. (3 grupy wywiad.) narką. 2 Brygada lotnicza Dijon: Dotychczas głównem zadaniem broni lotniczej była 7 dyon myśl. 32 i 52 dyon wywiad. ■współpraca z innemi broniami, obecnie przyjęto, że broń 11 Brygada lotnicza Nancy: powietrzna, w pierwszym rzędzie jest bronią ofenzywną, II i 21 dyon bomb. Przeznaczoną do działań samodzielnych, podobnie jak to 2. Okręg lotniczy Paryż. przewidują teorje włoskie i angielskie. W związku z tymi 1 p. balonowy (pozostałe 2 baony). Poglądami( nastąpiła odpowiednia reorganizacja lotnic­ 4 Brygada lotnicza Le Bourget: twa i wyekwipowanie go w nowoczesny i odpowiednio 1 dyon myśl., 24 dyon wywiad. dobrany sprzęt lotniczy i uzbrojeniowy. 12 Brygada lotnicza Paryż: Najwyższą władzą zarządzającą wszystkiemi siłami po- 6 dyon myśl. 12 i 22 dyon bomb. wietrznemi jest ministerstwo lotnictwa. Najwyższym 3. Okręg lotniczy Tours: zwierzchnikiem lotnictwa wojskowego jest generalny in­ 1-a Brygada lotnicza Tours: spektor armji powietrznej, który w porozumieniu iz gene- 2 p, balonowy, ralnemi inspektorami armji i marynarki kieruje wyszko­ 34 p. lotniczy (1 dyon myśl., 1 dyon wywiad.). leniem, użyciem i przygotowaniami mobilizacyjnemu broni 6 pół brygady Pau (36 dyon wywiad.) powietrznej. Jemu podlega szef sztabu generalnego ar- 3 Brygada lotnicza Chateauroux: ttiji powietrznej, którego zadaniem jest opracowanie 2x3 dyon myśl, i przygotowanie samodzielnych operacyj powietrznych, 4. Okręg lotniczy Lyon. 1 dowodzenie jednostkami, przeznaczonemi do tych zadań. 5 Brygada lotnicza Lyon: Dla celów wyszkoleniowych generalny inspektor po­ 5 dyon myśl., 35 dyon wywiad, i samodz. dyon myśl. siada czterech inspektorów, podległych mu bezpośrednio, marynarki (na wyszkoleniu). są to: B. W Kolonjach. — inspektor sił obrony powietrznej kraju- (formacje bomb. i myśliwskie), Lotnictwo kolonjalne: — inspektor lotnictwa rozpoznawczego w kraju, 4 sam odzielne grupy lotn. ze 100 samol. — inspektor szkół lotniczych, Formacje zamorskie: — inspektor sił powietrznych kolonji. 3 dowództwa lotnicze z 240 samol. 186 PRZEGLĄD LOTNICZY Nb 4

II. Siły powietrzne marynarki. TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH (podległe marynarce). WE FRANCJI, Obrona wybrzeży: 11 eskadr. Samoloty myśliwskie: Na pokładzie okrętów: 7 eskadr. Nieuport 62 C — 1, 72 C — 1, 82 C — l z silnikiem 500 MK Hispano Suiza, albo Lorraine Petrel, Z tego widzimy, że Francja posiada: Loire-Gourdou-Lesseure 32 C—1, z silnikiem 420 MK 1. Armja powietrzna we Francji: Gnomę et Rhone Jupiter, 38 esk. obserwacyjnych a 10 samolotów— 380 samolotów Wibault 7 C — 1 z silnikiem 420 Gnomę et Rhone 35 esk. myśliwskich a 15 samol. (łącz­ Jupiter, nie z 3 esk, myśl. nocnemi) 525 Wibault 210 C — 1 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza, 4 samodz. eskadry myśl. maryn. a 15 S. R. C. M. Amiot 101 C — 1 z silnikiem 500 MK samol. 60 Hispano Suiza, 11 eskadr bomb. dziennych a 10 samol. Bleriot-Spad 91 C — 1 z silnikiem 500 MK Hispana (łącznie z 2 esk. ochronnemi) 110 Suiza, 18 eskadr bomb. nocnych a 10 samol. 180 Dewoitine D 37 C — 1 i D 53 C — 1, z silnikiem 106 eskadr lotn. 1255 samolotów 500 MK Hispano Suiza lub Gnomę Rhone 620 MK, 2. Armja powietrzna w Kolonjach: M orane 221 C — l i 224 C — 1 z silnikiem 420—480 10 eskadr lotn. kolonjalnego 100 samolotów Gnomę et Rhone Jupiter. 24 eskadr form. zamorskich 240 „ Samoloty rozpoznawcze: 34 eskadr lotn. 340 samolotów Breguet 19 A — 2 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza, 3. Siły powietrzne marynarki: Breguet 27 A — 2 z silnikiem 650 MK Hispano Suiza, 11 eskadr obrony wybrzeży 110 samolotów Potez 25 A — 2 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza, 7 eskadr na okrętach 75 „ lub Lorraine 450, 18 eskadr lotn. 185 samolotów Potez 39 R — 2 z silnikiem 650 MK Hispano Suiza, Czyli razem 158eskadr lotn. i 1780 samolotów Samoloty bomb. dzienne: Breguet 19 B — 2 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza, Personel — środki. S. E, C. M. Amiot 122 BP — 3 z silnikiem 650 MK Ilość personelu, zatrudnionego w lotnictwie lądowem Lorraine, i morskiem według zatwierdzonego na rok 1933 budżetu Samoloty bomb. nocne: wynosi: 2375 oficerów i 37527 podoficerów i szereg.; z te­ Farm an F 160 BN — 4 z silnik. 2 X 480 KM Gnomę go pers. latający: 3500 pilotów i 1500 obserwatorów et Rhone Jupiter, i strzelców samolotowych. Farm an 220 z silnik. 4 X 650 MK H ispano Suiza, Niemcy obliczają siły francuskie na 4500 samolotów, Liore et 01ivier LeO 20 NB — 3 z siln. 2 X 480 MK kalkulując, że jeśli Francja zgłosiła oficjalnie do Ligi Gnomę et Rhone Jupiter, Narodów 3000 samolotów, znajdujących się w pierwszej Liore et 01ivier LeO 206 z siln. 4 X 300 MK Gnomę linji, łącznie ze szkolnemi i ćwiczebnemi, to trzeba jesz­ et Rhone Titan, cze do tego doliczyć 50% samolotów w rezerwie, co daje S. A. B. 20 (nowa konstrukcja). 4500 sztuk. Samoloty bojowe wieloosobowe: Budżet lotniczy na rok 1933 został uchwalony w w y­ sokości 2.013.874.149 franków. Bleriot L 37 M — 4 z silnikiem 2 X 500 MK Hispano Suiza, Użycie lotnictwa. Breguet 411 M — 3 z silnikiem 2 X 500 MK Hispano Suiza, Na wypadek wojny jedn. lotnictwa obserw., rozpo­ S. E. C. M. Amiot 140 M — 4 z, silnikiem 2 X 700 znawczego i myśliwskiego, zostaną przydzielone w po­ MK Lorraine Orion, staci eskadr, dyonów lub grup do wyższych dowództw, S. P. C. A, 30 M — 4 z silnikiem 2 X 650 do korpusu włącznie, poza wydzieleniem dużego odwodu MK Lorraine, dla naczelnego wodza. Dywizje piechoty i kawalerji nie będą posiadać eskadr, wchodzących organicznie w ich skład. GRECJA 4 dyony bombardujące będą wielką jednostką lotni­ Siły powietrzne Grecji stanowią część samodzielnych czą przeznaczoną do ataku z powietrza. Jej użycie może sił zbrojnych, podległych ministerstwu lotnictwa, stwo­ nastąpić na ważnym odcinku frontu, dla taktycznego rzonego tam w 1931 r. Jednostki tych sił są włączone je­ wsparcia własnej armji, albo też do samodzielnych za­ dnak do armji i marynarki. dań operacyjnych wojny powietrznej w ramach ogólnego Lotnictwo armji posiada: kierownictwa wojny. 3 mieszane dywizjony lotn., składające się z 2 eskadr N° 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 187 o różnych zadaniach (rozpoznania i bomb.) oraz 1 eska­ Siły powietrzne dzielą się na: dry myśliwskiej; — flotę powietrzną, 1 szkoła lotnicza, — siły obrony powietrznej, 1 park lotniczy. — lotnictwo armji, Lotnictwo marynarki posiada: — lotnictwo marynarki. 2 eskadry wywiadowcze, Na flotę powietrzną składają się bojowe jednostki 1 eskadrę bomb. (torped,), lotnicze (łotn. bomb.), na siły obrony powietrznej lotnic­ 1 eskadrę myśliwską, two myśliwskie i czynne środki obrony ziemnej. W skład 1 szkołę lotniczą, lotnictwa armji wchodzą formacje obserwacyjne i rozpo­ 1 park lotniczy. znawcze wielkich jednostek armji, oraz jednostki lotni­ Trzeba nadmienić, że dyony i eskadry te nie posia­ cze obrony krajowej i twierdz morskich. Lotnictwo ma­ dają jeszcze pełnych stanów. Ogólny stan samolotów rynarki posiada jednostki lotnicze portowe i pokładowe, około 100 — 120 sztuk nowych typów europejskich, po­ Flota powietrzna i siły obrony powietrznej podlega­ chodzenia francuskiego i angielskiego, ją dowódcy sił powietrznych podczas gdy lotnictwo ar­ mji i marynarki podlega pod względem taktyki i dyscy­ TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH pliny odnośnym d-com armji i marynarki, a pod innymi W G RECJI. względami d-cy sił powietrznych. Samoloty myśliwskie: Wyszkolenie jest skupione w dwóch szkołach lotni­ Gloster Mars VI z silnikiem 380 Armstrong Siddeley czych; jedna, to ogólna szkoła lotnicza dla pilotów, dru­ Jaguar. ga, to taktyczna szkoła lotnicza dla personelu latającego. Samoloty o wielu zadaniach: O składzie obecnym sił lotniczych niema dokładnych danych, ale można przyjąć, że Hiszpanja posiada: 3 dyo­ Breguet 19 z silnikiem 450 — 500 MK (silniki fran­ ny lotnictwa lądowego, razem 6 eskadr myśl. i 9 obser­ cuskie), wacyjnych, oraz 1 dyon łotn. morskiego 5-cio eskadro- Potez 25 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza, wy. W Afryce 1 dyon rozpoznawczy o 3 eskadrach Avro Atlas z silnikiem 490 MK Armstrong Siddeley lądowych i 1 morskiej. Jaguar. Samoloty rozpoznawcze marynarki: Właściwych jednostek łotn. bomb. jeszcze niema, są one dopiero przewidziane planem uzbrojenia. Fairey III F z silnikiem 570 MK Napier Lion, Avro Velos z silnikiem 570 MK Napier Lion. Stan samolotów można liczyć na 300 sztuk, zdolnych do służby frontowej i około 400 łącznie ze wszystkiemi Samoloty torpedowe i bomb.: rezerwami. Ilość personelu, służącego w lotnictwie, wy­ Hawker Horsley z silnikiem 650 MK Rolls Royce nosi około 4000 ofic., podofic. i szer., a z tego 650 ludzi Condor. personelu latającego. HISZPANJA Samoloty są przeważnie pochodzenia zagranicznego, w głównej mierze francuskiego, a częściowo angielskiego Lotnictwo hiszpańskie zostało zorganizowane na mo­ i niemieckiego. Wojskowe warsztaty lotnicze mają pra­ cy ustawy z 1933 r., według wzorów największych potęg wo budowy pewnych typów zagranicznych, na podstawie lotniczych. Według tej ustawy, ustanowiono Generalną nabytych licencyj. Jedyną własną i wartościową kon­ Dyrekcję Lotnictwa, podległą bezpośrednio prezydentowi strukcją jest samolot rozpoznawczy Loring R — 3. ministrów, która przejęła uprawnienia poprzedniej ge­ neralnej dyrekcji lotnictwa cywilnego, dowódcy lotnic­ twa anmjii -i m inisterstw a wojny oraz dyrekcji lotnictwa HOLANDJA marynarki z ministerstwa marynarki. Generalna dyrekcja Siły powietrzne Holandji są włączone organizacyjnie lotnictwa dowodzi siłami powietrznemi, kieruje wyszko­ do ogólnych sił zbrojnych, w ramach których dzielą się leniem personelu lotniczego wojskowego i cywilnego, za­ na trzy części: rządza i nadzoruje komunikację lotniczą, technikę, prze­ 1. lotnictwo armji w kraju, mysł lotniczy i administrację. 2. lotnictwo marynarki, Generalna dyrekcja jest zorganizowana następująco: 3. lotnictwo armji w kolomjach. Dowódca sił powietrznych, Położenie polityczne i stanowisko Holandji stawia Oddział wyszkolenia, przed lotnictwem armji dwa zadania: pracę wywiadow­ ,, komunikacji lotniczej, czą na rzecz dowództw ,i wojsk, oraz obronę kraju przed ,, techniczny, napadem z powietrza. Z tego względu organizacja poko­ ■„ administracyjny. jowa przewiduje tylko lotnictwo obserwacyjne i myśliw­ Szef sztabu głównego, szef sztabu admiralicji, pod­ skie. Z lotnictwa bomb. może Holandja w czasie pokoju sekretarz stanu dla komunikacji i generalny dyrektor zrezygnować. lotnictwa, tworzą radę lotniczą przy prezydencie mini­ Dzięki temu założeniu armja krajowa nie posiada strów. taktycznych związków lotniczych, tylko jednostki wy­ 188 PRZEGLĄD LOTNICZA We 4 szkoleniowe i administracyjne oraz zawiązki formacyj Siły powietrzne Włoch zostały ustalone jeszcze w r. mobilizowanych. 1931 na 42 grup lotnictwa samodzielnego, 15 grup lotnic­ Lotnictwo podlega bezpośrednio szefowi sztabu ge­ twa armji, 4 dowództw lotn. marynarki i bliżej nieokre­ neralnego i składa się z następujących jednostek: śloną ilość lotnictwa kolonjalnego, a) jednostki administracyjne: są to właściwe wojska Organizacja wewnętrzna jest oryginalna, albowiem lotnicze, posiadające sztab i pewną ilość kompanij, do nie ustala ilości eskadr w grupie lotn,, ani też ilości sa­ których przydziela się już wyszkolonych pilotów i obser­ molotów w każdej eskadrze. watorów; Lotnictwo podzielone jest organizacyjnie na pułki, b) jednostki wyszkoleniowe i pomocnicze, do któ­ grupy i eskadry. Organizacja pokojowa ma charakter rych zalicza się szkołę pilotów, obserwatorów, oraz służ­ giętki i ruchliwy, izezwalający na wypadek mobilizacji, bę, foto, radjo, tabor samochodowy, składy itd. zależnie od położenia wojennego, na formowanie nowych Na wypadek mobilizacji, lotnictwo wystawia odrazu jednostek i szybkie wypełnienie ram organizacji, istnie­ 10 eskadr. Park lotniczy armji posiada 160 samolotów, jącej w pokoju. z tego jedną czwartą część myśliwskich i trzy czwarte Pod względem terytorjalnym, dla celów wyszkole­ obserwacyjnych. niowych, zaopatrzenia itd., Włochy zostały podzielone Marynarka posiada w kraju 2 czynne i 3 rezerwowe na 3 okręgi lotnicze. I okręg obejmuje północno-zacho­ stacje lotnicze, w kolonjach ponadto 2 stacje lotnicze, dnie Włochy, Il-gi północno-wschodnie, Ill-ci środkowe t. j, razem 6 eskadr i ponad 100 samolotów. i południowe, łącznie z Sycylją i Sardynją.

Siły lotnicze armji kolonjalnej wynoszą 6 eskadr Stan i podział sil powietrznych Wioch. z 60 samolotami i odpowiedniemi urządzeniami pomocni- czemi. 1. Samodzielne siły powietrzne (Flota powietrzna). Razem wszystkie siły lotnicze wynoszą: a) Lotnictwo lądowe. 1. lotnictwo arm ji w k raju — 10 eskadr 160 samol. Lotnictwo myśliwskie—4 pułki (10 grup, 2. lotnictwo m arynarki 7 stacyj lotn. 100 ,, 31 esk, a 12 samol.) 398 samolotów 3. lotnictwo kolonij 6 esk, 60 ,, Lotnictwo bomb, dzienne — 3 pułki (6 23 jednostki lotn. 320 samol. grup, 12 esk. a 9 samol.) 117 Personel lotnictwa około 1500 ludzi. Lotnictwo bomb. nocne —2 pułki (5 grup, Sprzęt budowany jest w fabryce Fokker w Amster­ 12 esk. a 6 samol.) 78 damie, według własnych konstrukcyj i według licencyj b) Lotnictwo morskie. ang. i niemieckich. Lotnictwo myśliwskie — 1 pułk rniesz. 4 grupy, 6 esk. a 12 samol.) 72 TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH Lotnictwo bomb. morskie — 1 pułk W HOLANDJI. (2 grupy, 10 esk. a 6 samol.) 63 Samoloty myśliwskie: Flota powietrzna posiada razem: Fokker D VII i Curtis „Hawk", dwuosobowy myśl. 11 pułków lotn., w tern: 27 grup, 71 F okker C V, esk. lotn. i 10 esk. sztabowych 728 samolotów Samoloty rozpoznawcze: (w każdym pułku znajduje się eska­ dra sztabowa a 3 — 8 samol). Fokker C VI, C V III i C IX, 2. Lotnictwo armji (rozpozn.)—3 pułki Wodnosamoloty: (10 grup, 24 esk. a 9 samol.) 216 samolotów Dornier Wal 3. Lotnictwo marynarki (rozp.)—4 d-tw a (3 grupy, 14 esk. a 9 samol.) 126 ITALJA 4. Lotnictwo kolonjalne (8K eskadr, Lotnictwo, jako niezależna część sił zbrojnych, obok a 9 samol.) armji i marynarki, podległe dotychczas ministrowi lotnic­ Razem 18 pułków (w tem 40 grup, 127hs tw a (Balbo), zostało w 1933 r. podporządkow ane szefowi eskadr 1147 samolotów wszystkich sił zbrojnych (Mussolini). Oficjalnie do Ligi Narodów zgłosili Włosi, że posia­ W miejsce ministerstwa, stworzono podsekretarjat dają 1507 samolotów, co jest wytłumaczone, bo do ilości stanu dla lotnictwa, któremu podlega całe lotnictwo. Szef podanej dla jednostek bojowych, trzeba doliczyć rezer­ sztabu generalnego sił powietrznych jest odpowiedzialny wę, samoloty szkolne, ćwiczebne itp. za wyszkolenie i użycie samodzielnych sił powietrznych Personel — środki. (jednostki bojowe), a odnośnie lotnictwa armji i mary­ narki tylko pod względem wyszkolenia. Użycie tej czę­ Personel sił powietrznych liczy 2163 ofic,, 4018 podof. ści lotnictwa regulują odnośni dowódcy armji i marynar­ i 18108 szereg., z tego personel latający: 1246 ofic. i 1320 ki. Lotnictwo kolonjalne podlega ministerstwu kolonij. podofic. i 350 szereg. Ne 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 189

Każdy pilot musi umieć latać na wszystkich typach Pułki lotnicze są częściowo mieszane, a częściowo je­ samolotów. Oficerowie otrzymują wyszkolenie lotnicze dnolite, w skład ich wchodzi 3 — 4 dyonów a 1 — 2 w akademji lotniczej w Caserta, w ciągu czterech lat. eskadr. Oficerowie sztabu generalnego sił zbrojnych muszą Ogólny stan wynosi: 21 eskadr rozpozn. i obserwa­ ukończyć studja w lotniczej akademji wojskowej cyjnych, 8 myśliwskich, 7 bomb. dziennego, 7 bomb. noc­ w Rzymie. Oprócz tego, istnieje cały szereg szkół lotni­ nego, t. j, razem 43 eskadr i 470 sam olotów w pierwszej czych (myśl., bomb., obserw. specjalnych, morskich itd.). linji, plus 50% rezerwy w fabrykach i na składach, co Budżet lotniczy na 1933/34 r. wynosi 659,9 miljonów da razem 700 samolotów. lirów. II. Lotnictwo marynarki. Sprzęt samolotowy i uzbrojeniowy, jaki został ostat­ nio wprowadzony do lotnictwa, podniósł wydatnie jego Dowództwo lotnictwa marynarki. wartość bojową, 4 eskadry rozpozn. i 2 bomb., t. j. razem 6 esk. i około 70 sam olotów w linji, co łącznie z rezerw ą da 100 samolotów. t y p y s a m o l o t ó w w o j s k o w y c h , u ż y w a n y c h Ogólna ilość samolotów, łącznie z rezerwą 800 sztuk. W IT A LJI. Personel — sprząt. Samoloty myśliwskie lądowe: Według danych, zgłoszonych do Ligi Narodów, Ju­ Fiat CR 20 z silnikiem 400 MK Fiat A 20, gosław ja posiada 10.810 ludzi w lotnictwie, z czego 1000 Fiat CR 30 i CR 32 z silnikiem 600 MK Fiat A 30. pilotów i 300 — 350 obserw. i strzel, samol. Samoloty sprowadzane z zagranicy, przeważnie fran­ Samoloty myśliwskie morskie: cuskie. Rząd czyni wysiłki, aby uruchomić w kraju własną Macchi M 41 z silnikiem 400 MK Fiat A 20. produkcję. Samoloty bombardujące dzienne: F iat BR 3 z silnikiem 950 MK A 25, TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH W JUGOSŁAWJI. Fiat BRG (nowa konstrukcja). Samoloty myśliwskie: Samoloty bomb. nocne: Devoitine, Spad i Bristol Bulldog. Caproni Ca 79 z silnik. 4 X 2000 MK Isotta Fraschi- ni Asso, Samoloty rozpoznawcze: Samoloty rozpoznawcze: Potez 25 i P. S. F. A. (konstrukcja jugosłowiańska). Fiat A 120 z silnikiem 550 MK Fiat A 22, Samoloty bomb. Romeo Ro 30 (nowa konstrukcja), Breguet 19, Wodnosamoloty bomb. i rozpoznawcze: LITWA Savoia Marchetti S 55 z silnikiem 2X1000 MK Isotta Litewskie siły powietrzne podlegają szefowi lotnic­ Fraschini Asso, twa, który jest podległy, ze swej strony, szefowi sztabu głównego. JUGOSŁAWJA Wojska lotnicze składają się z 3 eskadr obserwacyj­ Siły powietrzne Jugosławji są zorganizowane, jako nych, 2 myśliwskich, 1 bombardującej, razem 80 samolo­ broń armji i marynarki, i podporządkowane szefowi sił tów w linji. Wyszkolenie odbywa się w wojskowej szkole powietrznych, podległemu bezpośrednio ministerstwu woj­ lotniczej. Lotnictwo posiada samoloty budowane według ny. Szef sił powietrznych jest równocześnie najwyższym konstrukcji własnej i zagranicznej; pod względem silni­ dowódcą lotnictwa armji, podczas gdy lotnictwo mary­ ków, Litwa jest całkiem zależna od zagranicy. narki podlega taktycznie dowództwu marynarki. Według planu rozbudowy, Jugosławja dąży do wy­ ŁOTWA stawienia 10 pułków lotniczych iz 21 dyonami i 756 sa­ Lotnictwo łotewskie podległe jest inspektorowi lot­ molotów w linji, W 1933 r, wystawiono 1 nowy pułk lot­ niczemu. Składa się ono z 1 pułku lotniczego o 3 eska­ niczy, a poza tem główną uwagę poświęcono rozbudowie drach, 1 oddziału lotnictwa morskiego i 1 szkoły lot­ wewnętrznej jednostek i uzupełnieniu ich w materjał. niczej. Stan sił powietrznych jest następujący:

I. Lotnictwo armji. NORWEGJA

Dowództwo lotnictwa: Całe lotnictwo wojskowe i cywilne podlega minister­ Brygada lotnicza Nr. 1 (pułki lotnicze Nr. 1, 3, 5, 6). stwu obrony. Lotnictwo armji składa się z 4 eskadr my­ Brygada lotnicza Nr, 2 (pułki lotnicze Nr. 2, 4, 7, 8). śliwskich, 1 bombardującej, 4 rozpoznawczych — razem Bataljon balonowy Nr. 1 (5 komp, balonowych), 77 samolotów w linji. 190 PRZEGLĄD LOTNICZY N° 4

Lotnictwo marynarki posiada 10 eskadr, z 40 samo­ Samoloty linjowe: lotami w linj i, które są podzielone między 3 stacje lot­ Potez 25 ,z silnikiem 450 MK Lorraine nicze. Breguet 19 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza. Ilość wszystkich samolotów wojskowych, łącznie ze wszystkiemi rezerwami wynosi 150. [SZWECJA Personel latający składa się ze 140 pilotów, 70 ob­ serwatorów i strzel, samol. Wyszkolenie odbywa się Szwedzkie siły powietrzne stanowią nominalnie broń w szkole lotniczej armji i w szkole lotniczej marynarki. samodzielną obok armji i marynarki, w ramach ogólnych Sprzęt budowany jest w państwowych warsztatach sił zbrojnych. Prawdziwemu usamodzielnieniu przeszka­ lotniczych armji i marynarki, według własnych konstruk- dza silny wpływ marynarki na lotnictwo. cyj i obcych licencyj. Dowódca lotnictwa posiada odpowiedni sztab dla rozwiązywania zagadnień taktycznych i urząd lotniczy TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH dla spraw technicznych. W NORWEGJI. Na siły lotnicze składają się: Samoloty myśliwskie: 1. pułk lotniczy bojowy z eskadrami myśliwskiemi M. F. 9 (konstrukcja własna) i dwuosobowy myśl. lądowemi i morskiemi, oraz bombardującemu Fokker C V, 2. pułk lotniczy rozpoznawczy morski, Samoloty rozpoznawcze morskie: 3. ,, obserwacyjny, W 33 (konstrukcja własna). 4 M »» Samoloty torpedowe: Wyszkolenie, zgromadzone w pułku szkolnym i w lą­ Douglas DT — 2 B, dowej oraz morskiej szkole bombardowania. Lotnictwo posiada razem: 9 eskadr bojowych (my­ RUMUNJA śliwskich i bombardujących), 10 eskadr obserwacyjnych Lotnictwo wojskowe i cywilne jest podporządkowa­ 154 sam oloty w linj i i około 50 w rezerwie. ne podsekretarzowi stanu dla lotnictwa, który podlega Samoloty konstrukcji własnej, budowane w państwo­ ministrowi wojny. Minister wojny jest równocześnie wej fabryce lotniczej. Prócz tego, fabryka ta ma pra­ przewodniczącym najwyższej rady lotniczej, kierującej wo budowania samolotów konstrukcji angielskiej ,,Haw- ogólną polityką lotniczą. ker“, oraz silników „Bristol-Pegasus 500 MK", na pod­ Lotnictwem wojskowem dowodzi i administruje ge­ stawie zakupionych licencyj. neralny inspektor sił powietrznych, posiadający odpo­ wiedni sztab taktyczny i techniczny. Lotnictwo rumuńskie posiada: SZWAJCARJA 1 dyon lotnictwa myśliwskiego (6 eskadr myśliw­ Lotnictwo szwajcarskie ma tylko cele obronne na skich) , uwadze i oparte jest na systemie milicyjnym. Reor­ 1 dyon lotnictwa bomb. (3 eskadry dzienne, 1 ganizacja i przezbrojenie w nowy sprzęt odbyło się zgo­ nocna), dnie z przyjętym planem pięcioletnim. Program ten 4 mieszane dyony, z których każdy ma 2 eskadry przewiduje powiększenie sił powietrznych z 3 oddziałów obserwacyjne i 1 myśliwską, lotniczych, posiadających 18 komp, lotn. i 150 samolo­ 1 dyon lotn. morski, składający się z 3 eskadr, tów na 5 oddziałów lotniczych o 30 komp. lotn. i 246 sa­ 2 oddziały balonów. molotach. Razem zatem: 10 eskadr myśliwskich, 4 bombardu­ Wystawienie 5 oddziałów lotniczych już nastąpiło jące i 8 obserwacyjnych. w 1933 r., zgodnie z programem, ale ilość komp. lotn. Lotnictwo posiada około 900 samolotów, z czego 600 została zwiększona raptem o 3. Dalsza realizacja pro­ zdolnych do działań bojowych. Personel lotniczy liczy gramu uzależniona jest od budżetu. 11836 ludzi, z tego 500 pilotów. Wojskowa służba lotnicza podlega bezpośrednio sze­ Samoloty, jakiemi lotnictwo rozporządza, są pocho­ fowi sztabu generalnego. Na czele lotnictwa stoi oficer dzenia francuskiego, z których tylko część jest budowa­ sztabowy korpusu instrukcyjnego, któremu podlega: na według licencji w warsztatach państwowych. Prze­ — korpus instrukcyjny wojsk lotniczych, mysł lotniczy dąży do uniezależnienia się od zagranicy, — dyrektor lotnisk dla kierowania stroną technicz­ co mu się już częściowo udaje. ną i administracyjną lotnictwa, TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH — sekretarjat i biuro kontroli. W RUM UNJI. Wojska lotnicze mają: Samoloty myśliwskie: Sztab wojsk lotniczych. Loire-Gourdou-Lesseure 32 z silnikiem 420 MK Komp. lotn. obserwacyjna Nr, 12 8 samol. w linj i Gnomę et Rhone Jupiter, „ myśliwska Nr, 17 9 „ Devoitine 27 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza . i „ „ Nr. 18 9 Ko 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 191

Oddział lotniczy 1 (obserwacyjny). odbywają w pierwszych trzech latach: piloci 100 godzin 3 komp. lotn, obserw. N. 1, 2, 3, lotów, obserwatorzy 40 godz. lotów rocznie. Po zakończe­ a 8 samolotów 24 samol. w linji niu pełnego treningu następuje przejście do obrony kra­ Oddział lotniczy 2 (obserwacyjny). jowej z treningiem zredukowanym. Tutaj już pilot wyla­ 3 komp. lotn. obserw. Nr. 4, 5, 6 24 „ tuje tylko 50 godzin a obserwator 20 godzin rocznie. Oddział lotniczy 3 (obserwacyjny) . Zgodnie z obronnym charakterem lotnictwa szwaj­ 3 komp. lotn. obserw. Nr. 7, 8, 9 24 ,, carskiego, rozporządza ono tylko dwoma typami samo­ Oddział lotniczy 4 (obserw. i myśliwski). lotów; obserwacyjne dla dalekiego i bliskiego rozpozna­ 3 komp, obserw. Nr. 10 13, 14 26 „ nia, myśliwskie do obrony przed lotnictwem bomb. nie­ Oddział lotniczy 5 (obserw. i myśliwski). przyjaciela. Samoloty myśl. typu francuskiego i obser­ 3 komp. obserw. Nr. 11, 15, 16 26 samol. w linji wacyjne konstrukcji Fokker‘a, są budowane w warszta­ Razem lotnictwo posiada: 5 oddz. lotn., 18 komp. tach szwajcarskich, według zakupionej licencji. lotn. i 150 samolotów w 1 linji, oraz około 50 samolo­ tów w 2 linji. Do tego dochodzi 1 komp. aerofoto, 25 TYPY SAMOLOTÓW WOJSKOWYCH, UŻYWANYCH plutonów foto i 1 komp. parku lotn. W SZWAJCARJI.

Personel liczy 2936 ofic., podofic. i szer., z tego 200 Samoloty myśliwskie: pilotów i 100 obserwatorów. Dewoitine D 27 z silnikiem 500 MK Hispano Suiza, Czas trwania wyszkolenia, według szwajcarskiego Dewoitine D 28 (w próbach). systemu milicyjnego wynosi: szkoła rekruta 75 dni, pod­ oficerska 35 dni, oficerska 105 dni, szkoła pilotów 171 Samoloty rozpoznawcze: dni, obserwatorów 85 dni, kursy dla powtórki 14 dni, Fokker C V e z silnikiem 600 MK Hispano Suiza. kursy treningowe dla pilotów i obserwatorów 14 dni. Personel latający dzieli się na: TURCJA — zawodowych pilotów i obserwatorów w pełnym Lotnictwo tureckie znajduje się w rozbudowie, jego treningu, organizacja nie jest jeszcze znana. Według danych Ligi — zawodowych pilotów i obserwatorów o zreduko­ Narodów, Turcja posiada 370 samolotów i 8883 ludzi, wanym treningu (obrona krajowa), służących w lotnicwie. Sprzęt zagraniczny zakupywany — rezerwowych pilotów i obserwatorów bez treningu. we Francji, a ostatnio i w Anglji oraz Ameryce. Zawodowi piloci i obserwatorzy w pełnym treningu, Streścił A. Wojtyga mjr. pil.

Praktyka w rozpoznaniu lotniczem w warunkach czasu pokojowego1) (Rosja)

I. OGÓLNE ROZWAŻANIA. wewnętrznej (mowa tu o Rosji, lata 1918 •— 1921, dop. streszcz.), takie przykłady były na porządku dziennym. Systematyczne, planowe rozpoznanie na korzyść Każda załoga bez względu na rodzaj lotnictwa, za­ Wojsk i dowódców wykonuje lotnictwo rozpoznawcze2). danie — i bez uszczerbku dla wykonywania tego zada­ Inne rodzaje lotnictwa, w zasadzie prowadzą rozpoznanie nia może i obowiązana jest obserwować teren i meldo­ jedynie dla własnych potrzeb lub dla wyższych do­ wać swe spostrzeżenia. wództw lotnictwa. Wyjątkowo, lotnictwo bojowe (poza Powyższe potwierdza w zupełności, że organizacja ciężkiem lotnictwem bombardującem) może być powoły­ praktycznego wyszkolenia w rozpoznaniu winna zająć wane do wykonywania specjalnych zadań na korzyść do­ w czasie pokojowym naczelne miejsce w doskonaleniu wództw wojsk ziemnych, t. j. może wykonywać zadania wszystkich rodzajów lotnictwa, a szczególnie lotnictwa lotnictwa rozpoznawczego. rozpoznawczego. Wszystkie sposoby, środki i elementy Wojna światowa obfituje w przykłady, gdy rozpo­ rozpoznania, w szczególności rozpoznania fotograficzne­ znanie było dokonywane przez samoloty myśliwskie go, winny stać się podłożem dla doskonalenia personelu specjalnie do tego celu dostosowane. W okresie wojny latającego i winny być przez niego całkowicie opano­ wane. W lotnictwie rozpoznawczem, szczególnie „armij­ 1) „Praktika rozwiedki WWS. w usłowjach mir- nym"3), doskonalenie pilotów w rozpoznaniu w przy- nogo w.remieni", Iluchin, „Wiestnik Wozdusznago Flota" Nr. 1 z r. 1934. 2) W naszem pojęciu lotn. linjowe i towarzyszące 3) Odpowiada naszemu pojęciu „linjowego“. 192 PRZEGLĄD LOTNICZY Nb 4 bliżeniu będzie odpowiadało doskonaleniu obserwatorów. dzaju lotnictwa. Naprzykład: lotnictwo lekkiego bom­ Poza przygotowaniem taktycznem, które w tym samym bardowania, myśliwskie „armijne" J) winno dokonywać stopniu winno dotyczyć pilota, jak i obserwatora, i wszy­ zadań na największych wysokościach, 'lotnictwo sztur­ stkie pozostałe działy rozpoznania ■—■ jak fotografowa­ mowe — na najniższych, lotnictwo „wojskowe"2) — na nie, orjentacja, łączność, winny być całkowicie opano­ wysokościach od 1.000 do 3.000 m. wane również ipnzez pilota. P rak ty k a obserwowania zie­ Przyszła wojna bezsprzecznie, będzie wymagała wy­ mi, szybkiego i ścisłego określenia zauważonych objek- konywania prawie połowy ilości lotów rozpoznawczych— tów i ich znaczenia — osiąga się jedynie tylko w drodze w nocy; dlatego też doskonalenie każdej załogi w rozpo­ praktycznego treningu przy warunku uprzedniego opa­ znaniu nocnem winno być stosowane jako zasada, i po­ nowania taktyki broni głównych. czynając od pierwszych lotów nocnych. Inne rodzaje Głównym argumentem do doskonalenia pilotów lotnictwa, przy wykonywaniu swego zadania w nocy, w rozpoznaniu są właśnie liczne przykłady z azasów winny trenować rozpoznanie pewnych objektów wzdłuż wojny światowej i wewnętrznej, gdy jakość m eldunku nakazanej marszruty. polegała na wiadomościach dostarczonych nie tyle przez Szczególnie doniosłe znaczenie przy doskonaleniu obserwatora (notabene, byli oni częstokroć bez należytej rozpoznania, winny stanowić zdjęcia lotnicze. Odczyty­ praktyki) ile doświadczonego pilota, który zazwyczaj, wanie zdjęć, uświadomienie wyglądu pewnych objektów dzięki praktyce, bardziej umiejętnie i fachowo obserwo­ na fotografjach, ujawnienie podziałki i wysokości, wał ziemię i zjawiska. Rzecz zrozumiała, że taka wspól­ w znacznym stopniu pomagają do zapamiętywania po­ na praca załogi nad obserwacją terenu, uwarunkowana trzebnych szczegółów, a podczas lotu ułatwiają okre­ była przedewszystkiem: ślenie zauważonych objektów. Zaleca się tedy, brać ze a) slabem nasyceniem powietrza przez lotnictwo sobą na lot, zdjęcia już dokonane i w trakcie lotu po­ myśliwskie przeciwnika, równywać z odpowiedniej wysokości wzrokową widocz­ b) gęstem pokryciem terenu rozpoznania, ność objektów z ich wyglądem na fotograf ji. Ta, swego ro­ c) wielkością rozpoznawanego rejonu. dzaju, gimnastyka pamięci, nie wymagająca poświęcenia W przyszłej wojnie podobne warunki będą możliwe czasu, pozwoli na szybkie i ścisłe określenie zauważonych przeważnie na wschodnim froncie. objektów i w znacznym stopniu ułatwi prowadzenie roz­ Inny znów argument, który przemawiał za doskona­ poznania. leniem pilotów w rozpoznaniu, wTynika z przewidywań Również i należyta organizacja biura (pokoju) ofice­ odnośnie warunków prowadzenia szczególnie dalekiego ra informacyjnego,, ułatwia zrozumienie teoretycznych rozpoznania w przyszłej wojnie. Już pod koniec wojny podstaw, znajomość których jest niezbędna przy rozpo­ światowej, szczególnie na Zachodzie, lotnictwo myśliw­ znaniu. skie wzbraniało przejścia poprzez front. Szybki rozwój Pokój oficera infoirmacyjnego winien odzwierciadlać środków obrony przeciwlotniczej i wzrost szybkości sa­ wszystkie elementy i całokształt systemu doskonalenia molotów myśliwskich, w porównaniu z samolotem roz­ w rozpoznaniu. Co najmniej należy posiadać wszystkie poznawczym — jeszcze bardziej utrudnia prowadzenie podstawowe wiadomości o organizacji i uzbrojeniu wojsk rozpoznania strategicznego i operacyjnego na samolotach lądowych, marynarki i sił pomocniczych, dyslokację lot­ o małej stosunkowo szybkości i niewielkim pułapie. nictwa nieprzyjaciela, wiadomości o jego sieci lotnisk, Zwiększenie szybkości i podniesienie pułapu może się wiadomości o głównych zasadach taktyki przeciwnika, odbyć, w większej mierze, przedewszystkiem na nieko­ graficzne ujęcie podstawowych elementów rozpoznania, rzyść uzbrojenia i wyeliminowania obserwatora, t. j. mapy z zaznaczeniem rejonów już sfotografowanych stworzenia jednoosobowego samolotu rozpoznania. i t. d., ,i t, d. Dlatego też, w przyszłości, częstym zjawiskiem bę­ Na sali winny się znajdować wszystkie niezbędne dzie dokonywanie rozpoznania dalekiego przez pilota, dane, poczynając od formułek obliczeń, szematów sprzę­ na samolocie jednoosobowym, przyczem w dobrych wa­ tu fotograficznego, tablic dobrego i nieodpowiedniego fo­ runkach atmosferycznych będzie się on posługiwał au­ tografowania, i t, d., i t. d„ kończąc eksponatami sprzętu tomatycznym aparatem foto, o dużej ogniskowej, na wiel­ fotograficznego. Szczególna uwaga winna być zwrócona kich wysokościach, a w warunkach złej pogody, będzie na sprawy deszyfrowania zdjęć, na sposoby ujawnienia musiał umieć prowadzić rozpoznanie wzrokowe z niż­ cech charakterystycznych demaskujących objekty. Wresz­ szych wysokości. cie — fotolab,oratorjum, sala, gdzie są widoczne zdjęcia Dlatego też, należy wymagać od pilotów wszystkich i wyniki stopnia wyszkolenia personelu latającego — rodzajów lotnictwa (poza Lotnictwem ciężkiego bombar­ winno być nie miejscem zapomnianem, gdzie gospodarzą dowania), umiejętności obserwowania terenu, a ponadto wyłącznie specjaliści, od dobrej woli których zależy od pilotów lotnictwa rozpoznawczego i myśliwskiego — terminowe wykonanie pracy personelu latającego, jak to jeszcze dodatkowo — umiejętności dokonywania foto- niestety ma częstokroć miejsce. Specjaliści winni być grafji. Doskonalenie w rozpoznaniu wzrokowem i fotogra- 1) T, zw. linjowe. ficznem, tak dla pilotów, jak i obserwatorów, należy 2) W pojęciu sowieckiem „korpuśne" — w naszem—• przeprowadzać na maksymalnym pułapie dla danego ro ­ towarzyszące. Nr. 4 PRZEGLĄD LOTNICZY 193 przyzwyczajeni do tego, aby każde zdjęcie było przez stralne linje kolejowe, na których odbywa się ruch, win­ nich traktowane, jako dokument szczególnie ważny w za­ ny być rozpoznawane w dzień i w nocy, co da możność gadnieniu rozpoznania, zupełnie ściśle określić ilość wojsk transportowanych Wszystkie te ogólne rozważania były nam potrzebne, Szczególną odznaką transportu wojsk będzie systema­ aby uświadomić sobie podstawę do organizacji należyte­ tyczny ruch wielkiej ilości jednostajnych składów pocią­ go wyszkolenia. Obecnie, na tle kilku typowych przy­ gów, składających się z typowej ilości wagonów krytych kładów przedyskutujemy możliwości praktycznego do­ lor i wagonów osobowych, w ogólnej ilości około 110 osi, skonalenia w rozpoznaniu w czasie pokojowym. (Naogół — ztyłu same lory, a w środku 2 — 3 wagony osobowe). II, ROZPOZNANIE W OKRESIE Ruch pociągów zaopatrzenia charakteryzuje się do- MOBILIZACJI, KONCENTRACJI I DZIAŁAŃ. wolnemi odległościami między pociągami, mniejszym składem pociągu i różnorodnością w składzie wagonów. Mobilizacja przeprowadza się na podstawie uprzed­ Rozpoznanie linij kolejowych w zasadzie prowadzi nio opracowanych planów, dlatego też wydaje się, że dla się zawsze fotograficznie z największych wysokości, co rozpoznania lotniczego trudności — jak i specjalnego będzie częstokroć wymagało fotografji ciągłej całego pa­ zainteresowania — mobilizacja nie przedstawi. Szcze­ sa. Przy możliwości wykonania rozpoznania wzrokowe­ gólnie ważnem i odpowiedzialnem zadaniem jest rozpo­ go można ściśle określić stopień zapełnienia każdej sta­ znanie koncentracji, albowiem w tym okresie lotnictwo cji, ilość pociągów i kierunek ich ruchu, ilość wagonów, jest jedynym środkiem, który może wyjaśnić ugrupowa­ ewentualnie rodzaj ładunku. nie sił przeciwnika. W razie trudności rozpoznania całej linji kolejowej Rozpoznanie winno dać dowództwu wiadomości do­ można określić intensywność ruchu, badając tylko od­ tyczące przygotowań do transportów wojsk, jak i obraz cinek kolejowy 150 — 200 kim. W tym celu należy da­ faktycznego ruchu kolejowego iz chwilą koncentracji. ny odcinek linji kolejowej badać co pewien, ściśle okre­ Wynika więc z tego, że rozpoznanie winno być skierowa­ ślony, czas (układ co 5 — 6 godzin, w tem 1 raz w no>- ne na odpowiednio głębokie tyły. Biorąc pod uwagę, że koncentracja sił przeciwnika będzie się odbywała bardzo cy). Rozpoznanie tego rodzaju może być również foto­ szybko, dzięki gęstej sieci kolejowej (na Zachodzie) —• graficzne lub wzrokowe. rozpoznanie w tym okresie winno się charakteryzować Z chwilą stwierdzenia stacji wyładowania, często­ znaczną częstotliwością, nie mniejszą, niż 3 — 4 razy tliwość rozpoznania zmniejsza się. Cała uwaga lotnic­ na dobę, w tem 1 — 2 razy w nocy, twa winna być skierowana na stację wyładowania oraz na drogi odchodzące od tej stacji. Rozpoznanie tyłów Głównemi objektaimi rozpoznania będą linje i stacje bliskich prowadzi się nadal, już teraz jako kontrola, kolejowe. 1 raz na dobę. Rozpoznanie tyłów bardzo głębokich Podstawowemi oznakami przygotowań do znaczniej­ (strategicznych) może być wykonywane 1 raz na 2 — 3 szych transportów kolejowych będą: budowa ramp kole­ dni. jowych, składów i innych budowli w bezpośredniej blis­ Rzecz zrozumiała, że technika rozpoznania linij ko­ kości od stacji, nagromadzenie składów pociągów obok lejowych winna być przedmiotem starannego szkolenia i na stacjach, silna obrona przeciwlotnicza. w czasie pokojowym. Zadania rozpoznania kolejowego Środki obrony przeciwlotniczej i lotnictwo myśliw­ w czasie pokojowym są stosunkowo bardzo zbliżone do skie przeciwnika, szczególnie w punktach wyładowania warunków wojny; podobne oibjekty, podobny ruch. Po­ i biegu transportów — będą z całą aktywnością prze­ szkadzały prowadzeniu rozpoznania; dlatego też rozpo­ zostaje jedynie doskonalenie w wykonywaniu rozpoz­ znanie winno być wykonywane przez zaskoczenie, na naj­ nania z maksymalnych wysokości, w związku z wymaga­ większych wysokościach (nie mniej 5000 mtr.). Dokładne niami wojennemi. wiadomości z takiej wysokości może dać tylko zdjęcie Należałoby podkreślić, że zbyt mała uwaga, którą lotnicze, to też rozpoznanie fotograficzne będzie podsta­ naogół zwraca się na doskonalenie rozpoznania linij wowym sposobem rozpoznania. Porównanie zdjęć tego i objektów kolejowych, jest wynikiem utartego zdania, samego objektu, wykonywanych w różnym czasie, uwy­ że zadania tego rodzaju są łatwe, a poza tem znacznie datni wszystkie prace przygotowawcze. Szczególnie do­ zużywają sprzęt. Rzekoma łatwość wykonywania tych datnie wyniki dadzą zdjęcia neonie, zadań odpada już z chwilą zarządzenia wykonywania Łącznie z rozpoznaniem objektów i węzłów kolejo­ lotów na wysokościach jak największych przy koniecz­ wych należy bezwzględnie rozpoznawać linje kolejowe, ności ścisłego ustalenia ruchu kolejowego. Co zaś do prowadzące do obserwowanych objektów. zużycia sprzętu — dałoby się tego uniknąć w dużym Skoro udało się stwierdzić miejsce załadowania, kie­ stopniu przez wykorzystanie do tych zadań zwykłych runek transportów i stacje wyładowcze — to praca na przelotów. Podczas każdego przelotu załoga winna otrzy­ korzyść wyższego dowództwa została całkowicie wyko­ mać konkretne zadanie na pewnym odcinku kolejowym, nana, oo ułatwi prowadzenie operacji. a poza tem obserwator winien wykorzystywać każdą spo­ Rozpoznanie linij kolejowych prowadzi się na zasa­ sobność w trakcie lotu, ażeby sprawdzać samego siebie, dach rozpoznania objektów i stacyj kolejowych. Magi­ co do umiejętnośoi obserwowania pewnych objektów. 194 PRZEGLĄD LOTNICZY Mo 4

Każda jednostka lotnicza, a szczególnie rozpoznaw­ są gorsze od innych. Przyszła wojna okrutnie ukaże cza, winna wykorzystać okres transportowania wojsk tych dowódców lotnictwa, którzy lekceważyli szkolenie na letnie koncentracje i powrót tychże do garnizonów. w rozpoznaniu w czasie pokofowym. Zarówno jak pod­ Obserwacja tych transportów, w szczególności miejsc czas wojny, żaden lot rozpoznawczy nie powinien odby­ załadowania, stacyj wyładowania, charakterystycznego wać się bez aparatu fotograficznego, tak i, w czasie po­ ruchu na stacjach kolejowych w tym okresie — będzie kojowym powinno stać się to zasadą. Należy wyraźnie najlepszą praktyczną szkołą przy doskonaleniu rozpoz­ uświadomić sobie, że w przyszłych warunkach wojen­ nania, Ruch ten winien być obserwowany przez rozpoz­ nych, rozpoznanie fotograficzne częstokroć będzie jedy­ nani e wzrokowe, fotograficzne, następnie za pomocą od­ nym sposobem rozpoznania, wykonywanym nawet czytywania zdjęć foto i t. d. w pewnych wypadkach i przez pilota. Rozpoznanie dróg, wiodących do stacyj wyładow­ Przy doskonaleniu rozpoznania na ziemi, na sali czych, jest izadaniem trudniejszem, niż rozpoznanie linij szkolnej, należy zwrócić szczególną uwagę na umiejęt­ kolejowych, albowiem ilość możliwych kierunków mar­ ność odczytywania zdjęć lotniczych, a więc: określania szu, zarówno jak i ilość objektów znacznie się zwiększa. podziałki zdjęcia, poszczególnych objektów i oznak Dlatego też główna uwaga obserwatora winna być demaskujących. W tych ćwiczeniach winni brać udział skierowana przedewszystkięm na rozpoznanie głównej dowódcy broni głównych, odczytując, wspólnie z lotni­ drogi. Wiszystkie zaobserwowane oddziały, jak i objek- kami, zdjęcia oddziałów piechoty, artylerji, broni zmo­ ty podejrzane, jako zasada, winny być fotografowane toryzowanej i t. d. z zaznaczeniem ścisłego czasu zdjęcia, kierunku marszu, Wreszcie — do metod doskonalenia w rozpoznaniu miejsca czoła kolumny, uszykowania i długości poszcze­ wzrokowem należy wprowadzić fotografję, jako kontrolę gólnych kolumn piechoty i artylerji. Pomimo zdjęcia rozpoznania wzrokowego, co zmusi personel latający do fotograficznego, zaobserwowane szczegóły należy za­ bardziej sumiennego przygotowania się taktycznego, znaczać na mapie. Przy zauważeniu oddziałów broni zmotoryzowanej, konieczne jest nie tylko dokładnie roz­ III. ROZPOZNANIE poznanie jej na danej drodze, lecz także rozpoznanie W OKRESIE „BOJU SPOTKANIOWEGO"1) dróg sąsiednich. Jako zasadę przejąć należy, że wszystkie wiadomości o broniach zmotoryzowanych natychmiast „Bój spotkaniowy" jest wynikiem zbliżenia się należy przekazać przez radjo. i zetknięcia wojsk przeciwników w marszu. Każdy Przy obserwowaniu taborów, konieczne jest odszu­ z przeciwników, mając jako cel główny pobicie nacie­ kanie oddziałów wojska w tymże rejonie (tabory czę­ rającego przeciwnika, będzie się starał możliwie szybko stokroć maskują się źle i tem dają możność wykrycia rozwinąć swe siły, by w tem uprzedzić stronę przeciwną. dobrze zamaskowanych oddziałów wojska). Niejasność sytuacji, brak danych o zamiarach prze­ Rozpoznanie dróg szosowych i gruntowych winno ciwnika, jaik i szybkość rozwoju wypadków, dyktują odbywać się na wysokościach do 2500 mtr, gdyż powy­ i zasadę „boju spotkaniowego": zwycięża ten, kto szyb­ żej 2500 mtr rozpoznanie wzrokowe nie da rezultatu. ciej uzyska wiadomości O' nieprzyjacielu. Stąd wyraźnie Rozpoznanie wojsk na drogach, w noce księżycowe, wynikają zadania dla lotnictwa: ścisłość i szybkość do­ nie przedstawia specjalnych trudności, szozególnie, jeśli starczania wiadomości. Podstawowy sposób przekazy­ wojska nie stosują dyscypliny maskowania. Miejsca po­ wania wiadomości: radjo i meldunek ciężarkowy. Roz­ dejrzane, przy oświetleniu rakietą lub bombą oświetla­ poznanie fotograficzne w tym okresie ma charakter po­ jącą, dadzą się całkowicie rozpoznać, a nawet sfotogra­ mocniczy. fować. Wysokość nocnego rozpoznania 400 —• 800 mtr. W większości wypadków, okres boju spotkaniowe­ Przy praktycznem szkoleniu w rozpoznaniu nocnem na­ go, będzie poprzedzony okresem operacyjnego „rozwija­ leży ustalić wspólny plan z wojskami miejscowego gar­ nia" sił, gdy lotnictwo armji prowadzi rozpoznanie sta­ nizonu. Zagadnienie praktycznego szkolenia w roz­ cyj wyładowczych i dróg rozkładowych, ustalając pod­ poznaniu nocnem nie polega na obserwacji wyłącznie stawową koncentrację wojsk nieprzyjaciela. przesunięć wielkich mas wojska, a na przyzwyczajeniu Lotnictwo korpuśne przejmuje rozpoznanie od lot­ oka do rozróżniania poszczególnych objektów wojsko­ nictwa armji na odległość 3 — 4 przemarszów od włas­ wych z odpowiedniej, dla czasów wojennych, wysokości. nych wojsk i z tą chwilą nie powinno wypuszczać nie- Niesłuszne i szkodliwe byłoby ograniczanie do­ skonalenia w nocnem rozpoznaniu wyłącznie do okresu 1) Pojęcie „boju spotkaniowego" w tym wypadku koncentracji lub ćwiczeń międzydywizyjnych. Personel należy ujmować znacznie szerzej; jest to właściwie okres latający winien opanować rozpoznanie nocne przed po „rozwinięciu" skoncentrowanych armij i dotyczy nie wielkiemi ćwiczeniami, podczas których lotnictwo po­ „boju spotkaniowego" wyłącznie wielkiej jednostkii winno dawać realne wyniki, które będą pomocne do­ a „marszu do bitwy" większych mas. Wojskowe słow­ wództwu. nictwo polskie nie posiada odpowiedniego określenia' Stwierdzono już niejednokrotnie, że im gorsza za­ Można używać także określenia „koncentracja do łoga tem niżej lata, a mimo to wyniki jej rozpoznania bitwjy". PRZEGLĄD LOTNICZY 195

Przyjaciela z pod swej obserwacji, prowadzonej zarów­ mach, linj ach okopów, schronach, przeszkodach, sieci no w dzień, jak i w nocy, na wszystkich drogach leżą­ ogniowej i t. p. cych na przedpolu korpusu. Szczególną uwagę należy Wzrokowe rozpoznanie ścisłych wiadomości w tym zwrócić na artylerję i bronie zmotoryzowane. względzie nie da; jedynie tylko rozpoznanie fotograficz­ Na odległość 1 — l i pół przemarszu lotnictwo kor- ne może dostarczyć niezbędne dane, Puśne rozszerza swą działalność obejmując rozpoznaniem Przy stawianiu zadań, dowództwo winno konkretnie nietylko drogi, lecz i teren, i obniżając wysokość lotu do określić: 1) granice odcinka, który winien być fotogra­ 1500 — 2000 mir. fowany, 2) przybliżoną podziałkę zdjęć. Przed wyruszeniem własnych wojsk, lotnictwo kor- Przedewszystkiem — najważniejszem zadaniem lot­ puśne bada (fotograficznie) drogi wyznaczone dla mar­ nictwa będzie sfotografowanie pasa obronnego przeciw­ szu, rozpoznając przeprawy, mosty, stan dróg i t. p. nika jeszcze przed wyborem miejsca głównego natarcia. Podziałka zdjęć 1 ctm = 50 — 60 mtr. Rejony, wy­ Zazwyczaj to zadanie przypadnie w udziale lotnictwu znaczone do osiągnięcia przez własne wojska, winny armji, jako że ono będzie rozpoznawało na znaczną od­ być sfotografowane w podziałce 1 ctm = 100 mtr. ległość. Podziałka 1 ctm = 120 mtr, lub 1 ctm = 150 Wszystkie zdjęcia foto w warunkach „marszu do mtr w zupełności zaspokoi wymagania dowództwa w tym bitwy", winny być jak najszybciej wykonane. Polowe sek­ okresie, albowiem narazie wystarczy stwierdzić ogólną cje foto winny wykazywać maksymum wydajności i szyb­ konfigurację pasa obronnego przeciwnika. kości w opracowaniu zdjęć zrzuconych na posterunek Naklejony na kartonie „fotoplan" winien być po­ łącznościx). nadto odpowiednio opisany, przyczem, dla wyrazistości, Fakt wykonania zdjęcia nie powinien wstrzymywać należy ważniejsze objekta, rzeki, miejscowości, zarysy złożenia na czas ustnego lub pisemnego meldunku przednich i tyłowych umocnień i t. d. naprowadzić czar­ z lotu. nym tuszem. Jak już wspomnieliśmy, zdjęcia tego ro­ Szybki rozwój wypadków w „marszu do bitwy" sta­ dzaju, dadzą tylko ogólne wiadomości. Odcinek wybra­ wia specjalne wymagania rozpoznaniu lotniczemu. Per­ ny dla natarcia winien być studjowany bardziej szczegó­ sonel latający winien być zapoznany z taktyką przeciw­ łowo, łącznie do rowów strzeleckich i stanowisk broni nika, zasadami jego marszów, maskowania na szosie automatycznej. Zdjęcia foto tego odcinka winny być i drogach gruntowych. Ponadto personel latający winien wykonane przez lotnictwo korpuśne; wymagają one po- być wytrenowany w przekazywaniu meldunków przez ra­ działki 1 ctm =r 50—60 mtr. Zestawiony „fotoplan" opi­ djo, w rzucaniu meldunków ciężarkowych i t. p. suje się bezpośrednio na zdjęciach i odbija się, zgodnie z postanowieniem § 174 Regulaminu służby polowej, Obserwator winien wykorzystać w czasie pokojo­ w ilościach takich, aby je otrzymał każdy z dowódców wym dosłownie każdą okazję, aby trenować się w obser­ bataljonów i bateryj. wacji objektów na drogach, w miejscach zaludnionych, Równolegle ze zdjęciami pionowemi, należy wyko­ podczas jarmarków i t. d. Jako przykład, obsierwator nywać zdjęcia skośne pasa obronnego npla z wysokości może stawiać sobie takie pytania: „czy ta rzeczka jest 300 — 500 mtr. Te zdjęcia dadzą możność łatwiejsze­ do przejścia wbród i jakie są po temu oznaki?", lub: go określenia podejścia do strefy obronnej, określenia pa­ t.jaka ilość wojsk da się rozlokować w tej wsi i jakie sów natarcia, wyjścia z ukrycia i t. p. Zdjęcia skośne, będą warunki zakwaterowania i maskowania?". Również wykonywane z nad własnego terenu, nie wymagają zbyt i praktyka nadawania meldunków przez radjo winna wiele czasu ani środków, a racjonalne ich wykorzysta- być stosowana podczas każdego lotu. stanie przyniesie wojskom dużą pomoc. Zarówno zdję­ Szczególnie zaleca się wykorzystywać w celach roz­ cia skośne, jak i „fotoplany", mogą być wykorzystane poznania wyjścia wojsk z garnizonu na ćwiczenia poza przez bronie zmotoryzowane przy natarciu na umocnio­ miastem. Trening obserwacji należy rozpocząć z wyso­ nego przeciwnika. kości 2500 mtr, a nawet i 3000 mtr. W okresie przygotowania do natarcia, jak i podczas natarcia, lotnictwo korpuśne rozpoznaje intensywnie na IV. NATARCIE NA PRZECIWNIKA głębokość pasa umocnionego przeciwnika. Jest to okres PRZYGOTOWANEGO DO OBRONY. najbardziej wzmożonej pracy lotnictwa, w szczególności w zakresie zdjęć fotograficznych, przyczem praca bę­ Podstawowem zadaniem lotnictwa rozpoznawcze­ dzie zazwyczaj jeszcze się komplikowała z racji silnego go — w okresie przygotowania do natarcia na przeciw­ przeciwdziałania lotnictwa myśliwskiego i środków opl. nika w obronie — jest możliwie szybkie dostarozenie Pomijając zagadnienia, zmierzające ku przeciwsta­ szczegółowych wiadomości o całokształcie pasa obron­ wieniu się lotnictwu myśliwskiemu npla (układ: zako* • nego przeciwnika, o warunkach terenowych, umocnie- kowanie lotnisk) i jego środków opl., co należy do kom­ petencji wyższego dowództwa — jasne jest, że lotnic­ ‘) Streszczający zwraca uwagę, że nie chodzi tu two korpuśne musi umieć wykonywać swe zadania roz­ o normalne sekcje foto przy eskadrach, a o dodatkowe, poznania szczególnie fotograficznego, w możliwie krót­ Polowe laboratorja, rozlokowane w pobliżu wojsk. kim czasie. Wynika z tego, że zdjęcia będą musiały 196 PRZEGLĄD LOTNICZY JSfs 4

być wykonywane, dla przyśpieszenia, w kluczach, a na­ ności. Zazwyczaj samolot, zbędnie krążąc nad poste­ wet i eskadrach, Czas przebywania w powietrzu nad po­ runkiem łączności, dekonspiruje rozlokowanie sztabu. lem bitwy winien być zmniejszony do granic możliwości. Nieumiejętnie zrzucona kaseta — rozbije Się. Szczególnie doniosłe znaczenie zdjęć lotniczych Dlatego też właściwością rozpoznania fotograficzne­ wymaga, by czas opracowania tych zdjęć był minimal­ go jest nie tylko sam proces fotografowania, lecz i wszy­ ny. Wywoływanie klisz lub filmów, jak i kopjowanie, stkie prace aż do chwili otrzymania przez adresata goto­ winno wykonywać się nie na lotnisku, a możliwie blisko wego i opisanego zdjęcia. Odpowiedzialność w tym posterunku wyższego dowódcy, na korzyść którego były względzie ciąży na dowódcy jednostki i na załodze, któ­ robione fotograf je. ra winna nietylko dostarczyć cenne wiadomości, lecz Terminowość w opracowaniu i dostarczeniu wielkiej kontrolować wykonanie prac fotograficznych, a nawet ilości odbitek nakazuje obserwatorom wzdęcie udziału okazywać pomoc. nietylko w opisaniu zdjęć, lecz także i w pracy labora­ Doskonalenie w umiejętności deszyfrowania i od­ toryjnej. czytywania zdjęć lotniczych, winno stać się troską do­ Charakterystyczne cechy pracy lotnictwa w natar­ wództw lotniczych, a szczególnie dowództw wojsk. Ko­ ciach na umocnionego przeciwnika jak: niezwykła in­ nieczne jest organizowanie wspólnych ćwiczeń oficerów tensywność rozpoznania, konieczność terminowego do­ głównych broni i personelu latającego; tematem których starczenia wiadomości i wyraźne uprzywilejowanie będzie studjowanie i określenie szczegółów pasa obron­ rozpoznania fotograficznego — wymagają już, w czasie nego według zdjęć fotograficznych, a mianowicie: ro­ pokojowym, zwrócenia na ten dział specjalnej uwagi wów strzeleckich, stanowisk broni automatycznej, cha­ i ustalenia sposobów doskonalenia. Poza zwróceniem rakteru umocnień, przeszkód, stanowisk artylerji, od­ uwagi na doskonałe opanowanie techniki fotografowania różniania kalibrów artylerji na podstawie rozmieszcze­ grupowego, szczególna uwaga winna być zwrócona na nia w terenie i t. p. ścisłe przestrzeganie czasu, który winien być obliczony Przy wspólnych ćwiczeniach taktycznych z wojska­ nietylko dla prac laboratoryjnych i wykonania szeregu mi (międzydywizyjnych), należy wymagać /wykonywa­ odbitek, lecz należy go liczyć i we wszystkich fazach nia zadań rozpoznania fotograficznego, uwzględniając pracy, poczynając od startu, wyjścia na kurs fotografo­ ściśle warunki bojowe, w każdym bądź razie w żadnym wania, procesu zdjęć, dostarczenia kaset do laborato- wypadku nie należy tolerować uchybień w stosunku do rjum i t, d. Dla zaoszczędzenia czasu, kasety mogą wysokości fotografowania, czasu wykonania zdjęcia być zrzucane do umówionego miejsca. Nawet taka bła­ i szybkości dostarczenia. hostka, jak zrzucanie kaset, wymaga treningu i umiejęt­ Streścił R.

REDAKTOR — mjr. dypl. pil. ROMEYKO MARJAN, SEKRETARZ — mjr. pilot WOJTYGA ADAM

KOMITET REDAKCYJNY „PRZEGLĄDU LOTNICZEGO": Płk. obs. inż. De BEAURAIN JANUSZ, Ppłk, dypl. CEPA HELJODOR, Ppłk. dypl. CIBA LUDWIK, Ppłk, pil. DOMES AUGUSTYN, Ppłk. pil. ster. GRABOWSKI HILARY, Mjr. dypl. GRABOWSKI ZIEMOWIT, Ppłk. dypl, obs. HELLER WŁADYSŁAW, Ppłk. pil. IWASZKIEWICZ WACŁAW, Mjr. obs. JUNGRAV JÓZEF, Ppłk. pil. KALKUS WŁADYSŁAW, Ppłk. obs. KARAŚ EDWARD, Mjr. dypl. obs. KOPYCIŃSKI BOLESŁAW, Ppłk. dypl, pil. inż. KUŹMIŃSKI STANISŁAW, Ppłk. pil. LEWANDOWSKI EDWARD, Ppłk. pil, PRAUSS TADEUSZ, Ppłk. dypl. SALONI ROMAN, Ppłk. pil. ster. SIELEWICZ JULJAN, Mjr, pil. STACHOŃ BOLESŁAW, Kom.-por. pil. TRZASKA-DURSKI KAROL, Płk. dypl. obs. UJEJSKI STANISŁAW, Ppłk. pil. inż, WIEDEŃ FRANCISZEK, Ppłk. pil. ster. WOLSZLEGIER JAN.

WARUNKI PRENUMERATY: Rocznie w Warszawie 30 zł., półrocznie 15 zł., kwart. 7.50 zł. Na prowincji — rocznie 32 zł. półrocznie 16 zł., \kwartalnie 8 zł. Zagranicą rocznie 40 zł. półrocznie 20 zł. K onto P K. O. 17.944.

Adres Redakcji I Administracji: „Przegląd Lotniczy" Departament Aeronautyki M. S. Wojsk., W arszawa ul. P u ła w s k a , tel. 8 20-71. W sprawach redakcyjnych przyjmuje interesantów: redaktor w Departamencie Aeronautyki — tel. 8 20-71, w domu 9 79-78; redaktor teęhn. — tel. 8.51-20; sekretarz w Departamencie Aeronautyki ul. Puławska, Lotnisko, tel. 8 51-22.

Drukarnia Mazowiecka, Warszawa Szpitalna 1. tel. 649-04. ADMINISTRACJA = = = = = „PRZEGLĄDU LOTNICZEGO" — DYSPONUJE: — nielicznemi OPRAWNEMI rocznikami 1928— 1933 — oddzielnemi oprawami dla poszczególnych roczników

Roczniki 1928—1933 są oprawione w angielskie płótno, złotem ciśnione, w trzech kolorach: biało-szarym, zielonym i niebieskim (patrz klisza). Poszczególne oprawy są identyczne jak i roczniki oprawione. Prace introligatorskie zostały wykonane w znanej firmie B. Zjawiński w Warszawie, Nowy Świat 41.

OPRAWIONE ROCZNIKI STANOWIĄ PIĘKNĄ OZDOBĘ KAŻDEJ BIBLJOTEK1 j

Cena poszczególnych roczników wraz z opakowaniem i przesyłką wynosi: Rocznik 1928 — 10 zł. Rocznik 1930 — 20 zł. Rocznik 1932 — 20 zł. 1929 — 20,, „ 1931 — 20,, „ 1933 — 30 ,, Przy zamówieniu wszystkich roczników—całość wynosi zł. 100,— która może być rozłożona na raty po zł. 20,— miesięcznie. Oprawy dla poszczególnych roczników wynoszą zł. 4,—za rocznik wraz z opakowaniem i przesyłką. Zamówienia prosimy kierować: Administracja „PRZEGLĄDU LOTNICZEGO" Warszawa-Mokotów, Departament Aeronaułyki M. S. Wojsk. = Należności prosimy wpłacać na konto P. K. O. Nr. 17.944. ■"...... =

Z DNIEM 1 STYCZNIA 1934 „LOT L O L S K 1“ ------WYCHODZI JAKO------DWUTYGODNIK ILUSTROWANY „L O T

I OBRONA PRZECIWLOTNI CZO-G AZO WA P ^ ^ L S K I ”

NA NADER UROZMAICONĄ TREŚĆ DWUTYGODNIKA SKŁADAĆ SIĘ BĘDĄ POPULARNE ARTYKUŁY I REPORTAŻE Z NASTĘPUJĄCYCH DZIEDZIN:

LOTNICTWO turystyczno-komunikacyjne wojskowe, SZYBOWNICTWO, MODELAR­ STWO, BALONY, O. P. L. i O. P. G., AKTUALNOŚCI, DZIAŁ LITERACKI, RECENZJE i NOTATKI BIBLJOGRAFICZNE, KORESPONDENCJA KRAJOWA i ZAGRANICZNA, DODATKI DLA MŁODZIEŻY, ROZRYWKI UMYSŁOWE CENA NUMERU BO GROSZY

LICZNE ILUSTRACJE I ZDJĘCIA FOTOGRAFICZNE AKTUALNYCH WYDARZEŃ ZE WSZYSTKICH WYMIENIONYCH DZIEDZIN „Lot i o. p. 1. g. Polski’ można nabywać także w kjoskach T-wa „Ruch" oraz we wszystkich innych punktach sprzedaży gazet DR.HEN RYK HUNKE

Ukazała się praca dr. Henryka Hunke Zagrożenie powietrzne i obrona przeciwlotnicza w tłuma­ DO NABYCIA W ZARZĄDZIE GŁÓW­ czeniu z niemieckiego, pod redakcją majora pilota NYM L. O. P. P. PRZY UL. WIERZ­ Adama Wojtygi. Nakładem Zarządu Gł. L. O. P. P BOWEJ Ns 9, W CENIE ZŁOTYCH 7