TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi 2017 YILI ANTALYA VE ARKEOLOJİK KIYI VE SUALTI ARAŞTIRMALARI 2017 CAMPAIGN FOR ARCHAEOLOGICAL COASTAL AND UNDERWATER SURVEYS OF ANTALYA AND MERSİN SHORELINES * Hakan Öniz

Fig. 1 92 TINA NOTE Maritime Archaeology Periodical

1999 yılından beri Antalya kıyılarında, 2015 yılın- Several archaeological underwater surveys have been dan itibaren ise Mersin kıyılarında arkeolojik sualtı conducted along the Antalya shoreline since 1999, and araştırmaları yürütülmektedir. Sualtında bulunan kül- the Mersin shoreline since 2015. With an aim to investi- türel mirasının araştırılması, envanterinin çıkartılma- gate the underwater cultural heritage as well as making sı, korunması ve bilimsel çalışmalarının yapılarak an inventory, preserving, conducting scientific studies bilim dünyasıyla paylaşılmasını amaçlayan bu çalış- and sharing their results with the scientific world, these malar Dr. Hakan Öniz başkanlığında uluslararası bir surveys have been carried out by an international team ekip tarafından yürütülmektedir. Kültür Varlıkları ve under the leadership of Hakan Öniz. Conducted under Müzeler Genel Müdürlüğünün izinleriyle yapılan bu the permission of the General Directorate of Cultural çalışmalar 2017 yılının Temmuz ve Ağustos ayların- Assets and Museums, the surveys started in July and Au- da hayata geçirilmiş, çok sayıda çapa ve farklı kalıntı- gust of 2017, yielding a total of 39 ancient shipwrecks, ların yanı sıra 20’si Antalya, 19’u Mersin kıyılarında 20 on the coasts of Antalya and 19 on the coasts of Mer- olmak üzere toplam 39 antik gemi batığı bulunmuş- sin as well as numerous anchors and various remains. tur. Çalışmalar aynı zamanda UNESCO UniTwin Su- Furthermore, the surveys have been conducted with the altı Arkeolojisi Ağı faaliyetleri kapsamında üye üni- participation of postgraduate students from universities, versitelerden yüksek lisans öğrencilerinin katılımıyla which are members of the UNESCO UniTwin Network hayata geçirilmiş, bu çalışmalarda Selçuk 1 Bilimsel for Underwater Archaeology using the Selçuk 1 Scien- Araştırma ve İnceleme Gemisi ve çeşitli kara ve deniz tific Research and Investigation Ship and several land taşıtları kullanılmıştır1. and sea vessels during these surveys. Yüksek teknoloji olanaklarının kullanılması amaç- Willing to utilize the advanced techniques, we used a lanan bu bilimsel faaliyetlerde Sualtı Robotu (ROV), robot submarine (ROV), Dual Beam Sonar, Side-Scan Dual Beam Sonar, Yan Taramalı Sonar, Manyetomet- Sonar, Magnetometer, underwater acoustic communi- re, sualtı konuşma sistemleri ve gemiyle bağlantılı ya da cation systems and ship-based or autonomous imaging serbest kamera sistemleri gibi teknolojiler kullanılmış, systems, and thus achieved more comprehensive results bu nedenle standart sualtı araştırma yöntemlerine göre compared to the standard underwater research methods. daha kapsamlı sonuçlara ulaşılmıştır. Çalışmalarda ge- We mainly focused on systematic sonar scanning using nel olarak ana gemi, sonar teknesi veya botlarla sistema- the main ship, and a sonar boat or boats, and recorded the tik sonar taraması yapılmış, sualtındaki görüntüler ko- underwater images with their coordinates. Systematic ordinatlarıyla birlikte kaydedilmiştir. Sistematik sonar sonar scanning means a thorough scanning of the entire taramasından kastedilen, çalışma alanın kıyıda 1 metre coastline from the depth of 1 m to a depth of 100 m. A derinlikten itibaren 100 metre derinliğe kadar olan kıyı random survey aims to identify all potential shipwrecks şeridinin baştan sona taranması ilkesini içermektedir. which are defined by a form on the seafloor. Based on Tesadüfi araştırma yöntemine göre bu yöntem deniz di- this perspective, we scanned harbor areas, capes, shal- binde form veren olası batıkların hiç atlanmadan buluna- lows and islets using sonar images with the aid of other bilmesini hedeflemektedir. electronic equipment and scuba diving methods.

1 İzmir Müze Müdürlüğünden İhsan Tercan gözetiminde gerçek- 1 The archeological excavations carried out under the supervision of leşen çalışmalar MTSO, METAB, TINA, MEDÇEM Limanı, Mr İhsan TERCAN from İzmir Museum Directorate were sponsored AKMED, Kaş ve gibi kurumlar tarafından des- by institutions such as MTSO, METAB, TINA, MEDÇEM Limanı, teklenmiştir. Yrd. Doç. Dr. Hakan Öniz başkanlığında yapılan AKMED, and the Yacht Marinas of Kaş and Mersin. Assistant Pro- çalışmalara Yrd.Doç.Dr. Murat Karademir (Selçuk Üniversitesi), fessor Doctor Hakan Öniz was at the helm of the archeological exca- Yrd.Doç.Dr. Babür Mehmet Akarsu (Sinop Üniversitesi), Dok- vations, where Assistant Professor Doctor Murat Karademir (Selçuk tora öğrencileri Karolina Trutz ve Ceyda Öztosun (Polonya Bi- University), Assistant Professor Doctor Babur Mehmet Akarsu limler Akademisi), Ahmet Aydemir (Ruhr-Bochom Üniversitesi (Sinop University), doctorate students Karolina Trutz and Ceyda Öztosun (Polish Academy of Science), Ahmet Aydemir (Ruhr-Bo- – Almanya), Sualtı Arkeolojisi Yüksek Lisans Öğrencileri Günay chum University – Germany), Underwater Archaeology post-gradu- Dönmez, Tuğçe Bayındır ve Nur Büyükkaynak (Selçuk Üniver- ate students Gunay Dönmez, Tuğçe Bayındır and Nur Buyukkaynak sitesi), Fatma İsmail Ali Ali Hammad, (Mısır Kültür Bakanlığı), (Selçuk University), Fatma İsmail Ali Hammad, (Egyptian Ministry Muhammed Salama (Mısır İskenderiye Üniversitesi), Arkeologlar of Culture), Muhammed Salama (Alexandria University, Egypt), Dilan Ulusoy, Umutcan Kazanlıoğlu, Ercan Soydan, Mimar Sena Archaeologists Dilan Ulusoy, Umutcan Kazanlıoğlu, Ercan Soydan, Hazal Yazıcı, Arkeoloji öğrencileri Seda Tuna Kadıoğlu, Özkan Architect Sena Hazal Yazıcı, undergraduate students Seda Tuna Güler, Abdullah Emre Kuyucu, Yaşar Kağan Sönmez, Hafize Kadıoğlu, Özkan Guler, Abdullah Emre Kuyucu, Yaşar Kağan Sön- Uysal, Burakcan Kavkalı, Gamze Duran, Rufiye Merve Akdeniz, mez, Hafize Uysal, Burakcan Kavkalı, Gamze Duran, Rufiye Merve Kamil Özer (Selçuk Üniversitesi), Damla Kufacı (Ondokuz Ma- Akdeniz, Kamil Özer (Selçuk University), Damla Kufacı (Ondokuz yıs Üniversitesi), Leyla Aydın (Mimar Sinan Üniversitesi), Bilge Mayıs University), Leyla Aydın (Mimar Sinan University), Bilge Saruhan (Sanat Tarihi Öğrencisi – Pamukkale Üniversitesi), Me- Saruhan (Art History – Pamukkale University), Melahat Usluadam lahat Usluadam (Ahi Evran Üniversitesi), Alexandr Kozlowski ve (Ahi Evran University), Alexandr Kozlowski and Martyna Galecka Martyna Galecka (Varşova Üniversitesi) katılmışlardır. (Warsaw University) were the participants. *Doç. Dr. Hakan Öniz. Akdeniz Üniversitesi / ANTALYA. [email protected] *Assoc. Prof. Dr. Hakan Öniz. Akdeniz University / ANTALYA. [email protected] 93 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi Bu perspektifte, sonar görüntüleri, diğer elektronik cihazla- The survey was carried out in two phases in the rın yardımı ve aletli dalış yöntemleriyle liman alanları, burun- Provinces of Antalya and Mersin where the Selçuk lar, sığlıklar ve adacıklar taranmıştır. 1 training ship of the Underwater Research Center Antalya ve Mersin illeri olmak üzere iki bölümde gerçekle- of Selçuk University was used as the main vessel, şen bu çalışmalarda Selçuk Üniversitesi Sualtı Araştırmaları providing accommodation for all research crew. Uygulama ve Araştırma Merkezine ait Selçuk 1 Gemisi ana Sonar scans were performed using the main ves- gemi olarak kullanılmış, ekibin konaklaması da bu gemide sağ- sel or other boats. We usually employed two main lanmıştır. Sonar çalışmaları ana gemi veya diğer botlar kulla- methods during the surveys. The first one included nılarak yapılmıştır. Araştırmalarda genel olarak iki ana yöntem full use of conventional underwater survey meth- kullanılmıştır. İlk yöntemi klasik sualtı araştırma yöntemleri- ods; capes, rocky shores and shallow waters in har- nin tamamı oluşturmaktadır. Maske, palet, şnorkel kullanarak bour areas were investigated using masks, flippers burun, kayalık kıyı ve liman alanlarındaki sığ sularda çalışma- and snorkels. lar yapılmıştır. Scuba diving was also used to survey the seafloor Aletli dalış yöntemleriyle de en fazla 50 metre derinliğe ka- up to a depth of 50 meters. These methods helped dar deniz dibi araştırmaları yapılmıştır. Bu yöntemlerle gemi- us examine the locations where the ships may have lerin batabileceği yerler, doğal ya da insan yapımı limanlar ve sunk, the natural or human made harbours and the sonar cihazlarıyla tespit edilen kalıntılar incelenmiştir. Diğer remains detected by sonar equipment. The other yöntem ise elektronik donanımlarla uygulanan sualtı araştırma method included use of underwater survey tech- yöntemleridir. Bunlar yan taramalı sonar, Dual Beam Sonar, niques using electronic hardware, including side- Chirp (sub bottom profiler), Manyetometre, gemiyle bağlantılı scan sonar, Dual Beam Sonar, Chirp (sub bottom ya da serbest kamera sistemleri ve Sualtı Robotu’dur (ROV). profiler), magnetometer, ship-based or autonomous Çalışmalarda ayrıca iki adet drone hava fotoğraflarının alınma- imaging systems and remotely operated underwater sı amacıyla kullanılmıştır. vehicle (ROV). We also used two drones for aerial ANTALYA KIYILARI ARAŞTIRMALARI photography. Gazipaşa: İlçenin en doğusunda bulunan Kaladran Bölgesi SURVEYS ON THE ANTALYA SHORELINE açıklarında geçtiğimiz yıllarda tarafımızca yapılan çalışmalar- Gazipaşa: The surveys we conducted off the da çeşitli batıklar ve çapalar tespit edilmiştir. Özellikle Tunç Kaladran Region lying to the easternmost part of Çağına tarihlenmesi mümkün olabilecek taş çapaların çokluğu the district yielded several shipwrecks and anchors. Kaladran yakınlarındaki demir madenleriyle bağlantılı olabilir. Abundance of stone anchors, probably dating to Burada demir çağına tarihlenebilecek ahşap çapalara ait taş çi- the Bronze Age may be associated with the iron polar da bulunmaktadır Bölgede daha önce bulunmuş olan ka- mines near Kaladran. There are also stone stocks of lıntılar üzerinde inceleme yapmak amacıyla gerçekleşen dalış- wooden anchors that may be dated to the Iron Age. larda daha önce karşılaşılmamış amphoralar görülmüştür. Tam We have found previously unexplored amphoras ve parçalanmış olarak görülen ve 11-12. yüzyıllara tarihlenen during the dives performed for examining previ- Ganos amphoralarının bir batığa ait oldukları düşünülmektedir ously discovered remains. These Ganos amphoras (Fig. 1). Muhtemelen bu kalıntılar daha önce kum altındayken which were recovered both intact and incomplete dalga etkisiyle üstleri kısmen açılmış olmalıdır. Bu batığa ait and dated to the 11th-12th centuries probably belong bir adet tüm amphora envanterlik değeri nedeniyle Alanya Mü- to a shipwreck (Fig. 1). Presumably, the remains zesi’ne teslim edilmiştir. have been partially exposed by waves although Alanya: Okurcalar Beldesi’nde bulunan Justinianopolis antik they were previously covered by the sand. An intact kentinde geçmişte yapılan çalışmalarda kentin blok taşlar (Fig. amphora from this shipwreck was delivered to the 2) kullanılarak yapılmış olan iskele/rıhtım yapısı bulunmuştur. Alanya Museum since it had an inventory value.

Fig. 2

94 TINA Maritime Archaeology Periodical

Bu yapının çizimini tamamlamak için bu alanda yeni- lunmaktadır. Bu bölgedeki batıkların tespiti ancak kazı den çalışılmış ve gerekli ölçümler alınmıştır. Bu arada yapılarak mümkün gözükmektedir. karşısındaki küçük adada yapılan çalışmalarda adanın Konyaaltı: Antalya Müze Müdürlüğüne Konyaaltı eski çağda hem taş alımı hem de sonrasında tuz toplan- kıyılarında yapılan 3 adet “Demir Top Batığı” ihbarını ması amacıyla kullanıldığı anlaşılmıştır. Yapılan ince- yerinde incelemek üzere Antalya Müzesi’nden görev- lemeler iskele/rıhtım yapısında kullanılan taş blokların lilerin eşliğinde dalışlar yapılmıştır. Söz konusu top adadan kesilerek alındığını göstermiştir. Muhtemelen batığı hem tarafımızca hem de Antalya Müzesi yetki- blok taşlar kesilirken ana kayada havuzlar yaratılmış, bu lileri tarafından yaklaşık 18 yıldır bilinmektedir. Batığa havuzlar tuz toplamak (Fig. 3) için kullanılmış olmalı- ait görüntüler alınmış, daha sonra çıkartılabileceklerine dır. Adada tuzların depolandığı kayalara oyulmuş kapalı dair rapor Müzeye iletilmiştir. Nitekim Ekim 2017 için- mekânlar da bulunmaktadır. de yapılan çalışmalarla bu kıyılardaki en az 2 Osmanlı Serik: Antalya Müze Müdürlüğüne Belek Kıyıların- Dönemi batığına ait toplar çıkartılmış (Fig. 4) Antalya da bulunan bir su sporları işletmesinin sahibi tarafından Koruma Onarım Laboratuvarı’nda tuzdan arındırma iş- yapılmış olan batık ihbarını değerlendirmek üzere çalış- lemleri başlatılmıştır. malar yapılmıştır. Hem karadan hem de denizden ala- Kumluca: Bu kıyılarda iki bölgede çalışmalar yapıl- na ulaşılarak yapılan çalışmalarda Belek kıyılarının bu mıştır. Bunların ilki Çoban Koyu olarak bilinen bölge- bölümünde kıyıdan 200-500 metre uzaklıklarda suyun dir. Arkeolojik olarak zengin kalıntılar içeren bu bölge yüzeyine yer yer 60 cm yaklaşan doğal taş setlerin var- 2000 yılından itibaren tarafımızca bilinmektedir. Bura- lığı görülmüştür. Bu setler kıyıya yakın seyreden tüm da bulunan batıkların modern teknolojiyle yeniden kayıt gemiler için tehlike oluşturmaktadır. Bu bağlamda bu altına alınması amacıyla dalışlar yapılmış, eserlerin en- bölgede birden fazla batık olma ihtimali yüksektir. An- vanterleri çıkartılmıştır. Bu koy açık denizde seyir ya- cak dip yapısı bölgedeki akarsuların taşıdığı dolguyla pan gemiler tarafından fark edilmesi mümkün olmayan kapanmış durumdadır. Tamamen kumluk Belek kıyıları bir niteliktedir. Bu özelliği dolayısıyla korsan gemileri bu batıkların üstünü kapatmış durumdadır. Dalgaların tarafından kolayca saklanılabilecek nitelik içermekte- etkisiyle kum zeminde bu kalıntılar zaman zaman çık- dir. Aynı zamanda açık denizden gelen fırtınalara da makta, bunlar da maskeyle yüzen kişiler tarafından bu- kapalı bir limandır.

Fig. 3

95 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi

Alanya: The excavations carried out in the ancient of Belek should have entirely covered these shipwrecks. city of Justinianopolis in the subdistrict of Okurcalar The remains are exposed from time to time, and discov- yielded the pier/quay of the city which was built by ered by those people swimming with a mask. It seems block stones (Fig. 2). that the remains in this site could only be revealed after In order to finish drawing of this structure, the area excavations. was restudied and measured. In the meantime, explo- Konyaaltı: We conducted dives under the supervi- rations in the small island across it showed that the sion of the officials from the Directorate of Antalya island was used as a source both for stone supply and Museum following a notification for 3 “cannon wrecks” salt gathering during the ancient period. Examinations on the Konyaaltı shores. This cannon wreck has been demonstrated that the stone blocks used for the pier/ known both to us and the officials of Antalya Museum quay building were cut from the island. While cutting for almost 18 years. We took images of the shipwreck, the block stones, most probably they created pools in and submitted a report to the Museum indicating that the main rock, and used these pools to gather salt (Fig. they can be removed later on. As a matter of fact, these 3). In the island, there are also indoor structures carved cannons belonging to at least two Ottoman shipwrecks into the rocks for storage of salt. were removed during the excavations in October 2017 Serik: An exploration survey was conducted due to (Fig. 4), and desalination process was initiated at the a notification made by the owner of a water sport club Preservation and Repair Laboratory in Antalya. to the Directorate of Antalya Museum for a shipwreck. Kumluca: We conducted surveys in two sites. The Studies on the site accessed from both the land and the first one is known as Çoban Koyu (Shepherd’s Bay). We sea revealed presence of a natural group of stones, which are familiar with this site containing archaeologically are almost 60 cm to the surface of the water 200 to 500 rich remains since 2000. We conducted dives in order meters away from the coast. These stones are a threat to to re-register these shipwrecks using modern technolo- all boats that navigate close to the shore. Therefore, it is gy, and made an inventory of the artefacts. This bay is highly likely that there are more than one shipwreck in unnoticeable by any ship that is navigating off the shore. this site. However, the bottom has been silted up by de- Thus, it was probably a pirate haven. It also serves as a posits from the creeks in the vicinity. The sandy shores port not vulnerable to storms from the open sea.

Fig. 4

96 TINA Maritime Archaeology Periodical

Fig. 5

Bu bölgede en az üç batık bulunmaktadır. Diğer alan dibi genellikle dolgu tabakasıyla kapanmış durumdadır. ise Mavi Kent Papaz limanı olarak bilinen bölgedir. Söz Bu nedenle muhtemelen var olan arkeolojik kalıntılar konusu limanda geçtiğimiz yıllarda da çalışma yapılmış kum zemin altında kaldıkları için görülebilmeleri kolay ve bir batık bulunmuştur. Alandaki incelemeler yapıl- değildir. mış, daha önce görülmeyen eserler envantere kaydedil- Yenişehir, Akdeniz, Tarsus İlçeleri: Bu kıyılarda kıyı- miştir. ya paralel iki tarama yapılmıştır. Tarama genişliği 2x50 Kaş: Kaş kıyılarında geçtiğimiz yılarda da çalışmalar metrelik iki adet koridordan oluşmaktadır. Yukarıda be- yapılmış, çok sayıda batık, çapa ve eser tespit edilmiştir. lirtilen nedenden dolayı burada da arkeolojik bir form Kaş ilçesi kıyıları barındırdığı çok sayıda ada ve liman görülmemiştir. Muhtemelen var olan arkeolojik kalıntı- formu nedeniyle binlerce yıldır denizci bir özellik taşı- lar dolguyla kaplanmış durumdadır. maktadır. 2017 yılı çalışmalarında da farklı dönemlere Tarsus Karaduvar Beldesi: Karaduvar Beldesinde ait arkeolojik zenginlik tespit edilmiştir (Fig. 5). Henüz Akgübre arıtma tesislerinin batısında halen doldurulmuş çalışılmamış adalar ve kıyı şeridinin varlığı ileride daha durumda olan bir antik liman varlığı tespit edilmiştir fazla batığın bulunacağını göstermektedir. (Fig. 6) Bu antik liman hem çevre tesisler hem de altyapı MERSİN KIYILARI ARAŞTIRMALARI çalışmaları nedeniyle in-situ formunu yitirmiştir. Liman İlçesi: Bu kıyılarda üç metreden daha derin bir akarsu yatağının girişine konumlanmış durumdadır. alanlarda Selçuk 1 gemisiyle, daha sığ alanlarda ise botla Zengin arkeolojik dokuya sahip alanda karada görülen sonar taraması yapılmıştır. Sonar cihazında form veren yüzey malzemeleri MÖ 3 ila MS 5. yüzyıllar arasına ta- Pompeipolis limanının batısındaki burun ve akar- rihlenmiştir. Karaduvar Beldesinde Mersin’deki büyük su çevresi incelenmiş, herhangi bir arkeolojik özellik balıkçı teknelerinin demirlediği bir liman bulunmakta- görülmemiştir. Mersin Körfezi çeşitli küçük akarsular, dır. Buradaki balıkçılarla yapılan görüşmelerde Mersin Seyhan ve Ceyhan Nehirlerinin alüvyonlarıyla dolmuş kıyılarında olası sualtı kalıntıları hakkında bilgiler der- durumdadır. Ovalık Kilikya’nın tüm kıyılarında deniz lenmiştir. 97 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi

Fig. 6

The site contains at least three shipwrecks. The oth- Rivers. The seabed is usually covered with a deposit er site is known as Mavi Kent Papaz Limanı (Pastor’s layer along all shores of the plain Cilicia. Therefore, it Port). Previous surveys in this site revealed a ship- is not easy to detect archaeological remains which have wreck. We explored the site, and registered the previ- been lying buried under the sandfloor. ously unknown artefacts. Districts of Yenişehir, Akdeniz, and Tarsus: We Kaş: The shoreline of Kaş District has been previ- conducted two scans in parallel to the coastline in these ously surveyed, yielding many shipwrecks, anchors districts. The scanning width covered two corridors of and artefacts. The coasts of this district is renown as 2x50 meters. No archaeological feature has been de- a busy maritime spot for thousands of years because tected here due to the above mentioned reason. Any of many islands and natural harbour formations in the potential archaeological remains should have been cov- vicinity. Archaealogical treasures from different pe- ered with a layer of deposits. riods have been detected again during the 2017 cam- Karaduvar County of Tarsus: To the west of the paign (Fig. 5). Presence of still unexplored islands and Akgübre sewage plant, we identified presence of an an- coastline indicate likelihood of discovering more ship- cient port which has already been filled (Fig. 6). This wrecks in the future. ancient port seems to have lost its in-situ form due to SURVEYS ON THE MERSİN SHORELINE both modern facilities in the site and infrastructure Mezitli District: We conducted sonar scanning in the work. The port is situated on the mouth of a river bed. shores deeper than three meters by the Selçuk 1 training The surface material on the land with a rich archaeo- ship, and in shallower areas by boats. The examination logical content are dated to the 3rd BC to 5th AD cen- on the cape and vicinity of the stream to the west of turies. The County of Karaduvar houses an harbour the Soli Pompeipolis port, which reflected forms on the anchored by large fishing boats in Mersin. We gathered sonar equipment didn’t provide any archaeological fea- information about potential underwater remains along ture. The Mersin Bay has been silted up by several small the Mersin shoreline during interviews made with the creeks as well as alluvials from the Seyhan and Ceyhan fishermen here.

98 TINA Maritime Archaeology Periodical

Erdemli Kızkalesi Paşatürbesi Burnu: Burada aletli Sancak Burnu. Yılanlıada’da ODTÜ dalış grubu Prof. ve aletsiz inceleme dalışları ve sonar çalışmaları yapıl- Dr. Levent Zoroğlu ile birlikte 18 yıl önce bir çalışma mıştır. Alanın zemini tamamen kumluktur. Muhteme- yapmış, bir batık ve çok sayıda çapa tespit etmiştir2. len arkeolojik kalıntılar bu dolgu tabakasının altında Aynı alanda yapılan çalışmada eserlerin mevcut duru- kaldığı için herhangi bir esere rastlanmamıştır. Burnun mu incelenmiştir. Eserlerin üzerlerine yerleştirdikleri batı kıyısından Korykos antik kenti doğusundaki kule- etiketler mevcudiyetlerini korumaktadır. Aydıncık ye kadar alan deniz dibinden taranmıştır. 2016 yılın- Kelenderis Limanı ve Kelenderis antik kentinin yayıl- da aynı bölgenin batısında da çalışmalar yapılmış ve dığı alanlarda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Li- kumluk zeminin tüm alanı kapladığı görülmüştür. man içi ve kıyılarda 2004-2007 yılları arasında Levent Narlıkuyu Doğu Burnu: Burada yapılan alet- Zoroğlu başkanlığında Hakan Öniz ve ekibi tarafından li dalışlarda doğal limanlık alanın kuzey batı kıyısında kazı ve yüzey araştırmaları gerçekleştirilmiş, liman muhtemelen bir gemi batığına ait safra taşları görül- içinde bir adet çekek yeri tespit edilmiştir3. Bu alanın müştür. Doğal limanın zemini tamamen kumluktur ve dışında, Sancak Burnu’nun doğusunda yer alan Gi- herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır. Burada sonar lindere Mağarası önünde inceleme yapılmış, herhan- çalışmaları da yapılmış, arkeolojik bir form görülme- gi bir kalıntı görülmemiştir. Sancak burnu bölgesi ise miştir. bu kapsamda tespit edilen üç adet batıkla önemli bir Silifke Dana Adası çevresi ve karşı kıyıları: Dana arkeolojik potansiyel taşımaktadır. Bu bölgede 2 adet Adası ve açığındaki fe- amphora yüklü 1 adet tabak yüklü ner etrafında dalışlar gemi batıklarına ait kalıntılar bu- yapılmış, 2015 yılında lunmaktadır. bulunmuş olan batık- Bozyazı: Bu bölgede iki alanda ların mevcut fiziki du- çalışılmıştır. İlk alan, Tekeli Ak- rumu gözlemlenmiştir. saz Adası’dır. Burada yapılan ça- Adanın karşısında Mavi- lışmalarda çok sayıda taş ve demir kent-Jandarma Koyunda çapa ile ahşap çapalara ait taş çipo yapılan dalışlarda çeşitli tespit edilmiştir. Bu çapalar daha kalıntılar tespit edilmiş- çok Tunç ve Demir çağlarına ta- tir. Bu kalıntıların bir rihlenmiştir. Böylelikle bu küçük bölümünün bir batığa ait Fig. 7 adanın o dönemlerde uzun yol oldukları düşünülmekte- gemileri için bir sığınma alanı ola- dir. rak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Diğer alan ise Kızıl Silifke Taşucu Liman Kalesi koyu: Osmanlı Döne- Burundur. Burnun hem batısında hem de doğusunda mi’ne tarihlenen bir kale yapısı bulunan koyda iki gün bulunan koyda çalışılmıştır. Koyda herhangi bir kalıntı süren sonar çalışmaları ve dalışlar gerçekleştirilmiştir. görülmemiştir. Burnun güneyi incelenmemiştir. Batı- Liman zemini tamamen kumluktur. Bu çalışmalar sı- sında bulunan Toylaklar Koyu bölgesinde ise çeşitli rasında limanın güneyinde bazı seramik parçalarına eserler tespit edilmiştir. Bunlar bir batığa ait olmalıdır. rastlanmıştır. Liman içinde muhtemelen bir fırtına sı- Ancak yeterli kanıt olmadığı için batık olarak değer- rasında kıyıya çarparak batmış ve sonrasında tamamen lendirilmemiştir. dağılmış bir batık tespit edilmiştir. Ayrıca limanın dı- : Bu kıyılarda iki alanda çalışılmıştır. Mel- şında güney kıyısında Roma Dönemi’ne tarihlediğimiz leç-Demirören kıyılarında 2016 yılında da çalışma iki demir çapa ve amphora parçaları tespit edilmiştir. yapılmıştır. 2017 yılında aynı alanda daha önce bu- Muhtemelen bu kalıntılar da bir batığa aittir. lunmuş olan kalıntılar incelenmiştir. Bu çalışmalarda Gülnar Beşparmak Adası ve Akkuyu Burnu: Gül- daha önce tespit edilmeyen kalıntılar da görülmüştür. nar İlçesi hudutlarında bulunan Beşparmak Adası’nın Doğal özelliği tam bir liman formu vermeyen bu alan- doğusu sualtı arkeolojisi açısından yüksek öneme sa- da Tunç ve Demir çağlarına ve Roma dönemine ait hiptir. Bu bölgede farklı dönemlere tarihlenen en az çapaların bulunması (Fig. 9). 600 metre kuzeyde bu- sekiz batık bulunmuştur (Fig. 7,8) Akkuyu Burnu’nda lunan demir madenine bağlı olmalıdır. Eldeki sonuçlar da yine çok sayıda batık ve arkeolojik kalıntı bulun- bu madenin Tunç Çağında da kullanılmış olabileceğini maktadır. göstermektedir. Çalışılan diğer alan ise Anamur’un en Aydıncık Kıyıları: Bu kıyılarda üç noktada çalışma batısındaki Kaladran koyunun doğusu olmuştur. Bura- yapılmıştır. Yılanlıada, Gilindere Mağarası kıyısı ve da herhangi bir kalıntı bulunmamıştır.

2 Evrin vd., 2002; Zoroğlu vd., 2003; Evrin vd., 2004. 3 Zoroğlu-Öniz: 2006; Zoroğlu-Öniz, 2009. 99 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi Kızkalesi Paşatürbesi Cape: We conduct- cak Cape. The METU diving group performed a study in ed scuba diving and skin diving for exploration as well Yılanlıada 18 years ago together with Prof. Dr. Levent as sonar scanning. The seabed is completely sandy. No Zoroğlu, and found a shipwreck and numerous anchors2. remains were detected because the archaeological arte- We surveyed the same area, and examined current status facts remain probably buried under this layer of depos- of the artefacts. They still had their labels. No survey its. We made a seabed scan starting from the western was conducted in the Aydıncık Kelenderis Harbour and shore of the cape until the tower, which rises to the east the area where the ancient city of Kelenderis occupied. of the ancient city of Korykos. In 2016, we studied the The harbour and shores were excavated and surveyed by area to the west of the site, and found that the entire site Hakan Öniz and his team under the direction of Levent was covered with a sandy floor. Zoroğlu between 2004 and 2007, and a harbor launch Eastern Cape of Silifke Narlıkuyu: The scuba dives was detected inside the harbour3. Other than this, we ex- here revealed some ballast stones probably belonging to amined the area in front of the Gilindere Cave lying to a shipwreck on the western shore of the natural harbour the east of the Sancak Cape, and detected no remains. area. The seabed is completely sandy in this natural har- The Sancak Cape has an important archaeological po- bour area, and no remains were observed here. We also tential with three shipwrecks discovered in this region. conducted a sonar scan, with no evidence of any archae- There are remains of two shipwrecks with a cargo of ological form. amphoras, and one ship- wreck with a cargo of The vicinity and op- Fig. 8 posite shores of Silifke plates. : We dived Bozyazı: Two sites around the Dana Island have been studied in and the lighthouse near- this region. The first by, and checked the cur- one is the Tekeli Ak- rent physical status of the saz Island. The survey shipwrecks discovered yielded numerous stone in 2015. Several remains and iron anchors and were detected during the stone stocks for wood- dives conducted in the en anchors. These an- Mavikent-Jandarma Bay chors are mainly dated across the island. Some of to the Bronze and Iron these remains may belong Ages. Thus, it indicates to a shipwreck. that this small island Silifke Taşucu Harbour functioned as a port of Castle Bay: We conducted sonar scanning and dives refuge for long-distance ships of the period. The other for two days in the bay housing a castle from the Ot- site is the Kızıl Cape. We explored the bays both to the toman Period. The seafloor is completely sandy. We east and west of the cape, and found no remains. The found some pottery fragments on the southern part of southern part was not explored. Several artefacts were the harbour. Inside the harbour, we detected a sunken found in the area of Toylaklar Bay on the west. They ship, which probably struck the shore during a storm should have belonged to a shipwreck. However, due to and completely fell apart. Furthermore, we found two lack of evidence, it is not considered a shipwreck. iron anchors and amphora fragments dating to the Iron Anamur: Two sites have been studied in this region. Age on the southern shore outside the harbour, which The Melleç-Demirören shoreline was also surveyed in are probably related with the shipwreck. 2016. In 2017, we examined the previously discovered Gülnar Beşparmak Island and Akkuyu Cape: The remains in this site, and identified new remains. Discov- eastern part of the Beşparmak Island located within the ery of anchors from the Bronze and Iron Ages as well borders of the Gülnar District is of great importance in as the Roman Period in this site which does not offer a terms of underwater archaeology. At least eight ship- natural harbour form (Fig. 9) should have been related wrecks from different periods have been discovered with the iron mine lying 600 meters to the north. Avail- in this region (Fig. 7,8). The Cape is also home to nu- able data indicate that the mine may also have been used meorus shipwrecks and archaeological remains. during the Bronze Age. The other survey site included Aydıncık Shoreline: Three spots have been studied the eastern part of the Kaladran Bay in the westernmost in this shoreline: Yılanlıada, Gilindere Cave and San- part of Anamur. The site yielded no remains.

2 Evrin vd., 2002; Zoroğlu vd., 2003; Evrin vd., 2004. 3 Zoroğlu-Öniz: 2006; Zoroğlu-Öniz, 2009. 100 TINA Maritime Archaeology Periodical

Tunç Çağı’ndan Osmanlı Dönemi’ne çok sayıda çapa denizde yapmak hiç kolay değildir. Denizin dibinde ça- ve farklı kalıntıların yanı sıra 2017 yılında 20’si An- lışmak zaten yeterince risk taşımaktadır. Üstelik bunları talya’da, 19’u Mersin’de olmak üzere toplam 39 antik ülkemiz gibi bilimsel çalışmalara kaynak bulmanın zor gemi batığının bulunmuş olması bu çalışmaları bilim- olduğu bir ülkede yapıldığının da unutulmaması gere- sel olarak ülkemizde önemli bir yere taşımaktadır. Tatil kir. Bu çalışmaların bilimsel boyutu olduğu gibi bir de günleri ayrıldığında neredeyse her çalışma gününe bir eğitim boyutu vardır. 18 sualtı arkeolojisi yüksek lisans batık isabet etmektedir. Bu rakam ülkemiz kıyılarının öğrencisi yanı sıra 50’ye yakın yerli-yabancı arkeolo- bu anlamda ne kadar zengin olduğunu da ortaya koy- ji öğrencisi de bu çalışmalarla yetişmektedir. Yalnızca maktadır. Ancak bu çalışmalarda görev alan sualtı arke- ülkemizin değil, başka birçok ülkenin sualtı arkeolojisi ologları ve arkeoloji öğrencilerinin özverili çabalarını akademisyenleri bu çalışmalarla geleceğe hazırlanmak- da unutmamak gerekir. 27 metre boyunda bir geminin tadır. Bu uygulamanın dünyada fazla örneği yoktur. küçük kamaralarında, bazen de güvertede uyumak, ça- UNESCO Sualtı Arkeolojisi Ağı kapsamında uluslara- lışmak, yemek yapmak, yemek yemek, rapor yazmak, rası karakteri olan bu çalışmalar maddi ve manevi an- üstelik bunları 20 kişi kimi zaman alargada fırtınalı bir lamda daha fazla desteği hak etmektedir.

Fig. 9

Discovery of a total of 39 ancient shipwrecks, includ- a stormy sea. Working underwater already poses a risk. ing 20 in Antalya, and 19 in Mersin in 2017 as well as Moreover, we should remember that these studies are numerous anchors and different remains dating from carried out in a country with limited resources for sci- the Bronze Age to the Ottoman Period gives leverage entific studies. These studies have an educational aspect to these studies in scientific setting in . When as much as a scientific one. Eighteen maritime archae- non-working days are excluded, almost every working ology postgraduate students as well as almost 50 local day corresponds to a shipwreck, which is an indication and foreign students of archaeology are trained during of how rich the Turkish coastline is in this respect. On these surveys, and not only scholars of Turkish maritime the other hand, we should also keep in our mind the archaeology, but also of other countries are prepared for selfless efforts of underwater archaeologists and arche- the future. There are not many examples of this practice ology students who contributed to these studies. It is in the world. Having an international feature within the not easy to sleep, work, cook, eat, write reports on the context of UNESCO Network on Underwater Archaeol- deck, sometimes in the small cabins of a 27 meter-long ogy, we believe that these studies deserve more financial ship, and doing all these with 20 people, sometimes in and moral support. KAYNAKÇA-BIBLIOGRAPHY Evrin, V., Zoroğlu, L., Varinlioğlu, G., Evrin, Evrin, V., Ayaroğlu, M., Özkan, K., Evrin, Ç.T., Ç.T., Ayaroğlu, M., Bircan, K., Bircan, M., Bircan, K., Bircan, M., Zoroğlu, L., 2004: Yı- 2002: Doğu Akdeniz Deniz Ticaret Yolları Üzerinde lanlı Ada Erkut Arcak Batığı, Underwater Science And Önemli Bir Demirleme Bölgesi: Aydıncık (Kelenderis) - Technology Meeting, Sabancı University, . Yılanlı Ada, Underwater Science And Technology Mee- Zoroğlu Kamil Levent, Öniz Hakan 2006: Ke- ting, Boğaziçi University, İstanbul. lenderis Limanı (Aydıncık-Mersin) Sualtı Çalışmaları. Zoroğlu, L., Evrin, V., 2003: 2002 Celenderis Exca- Sbt2006 - 10.Sualtı Bilim Ve Teknoloji Toplantısı, 87-91. vations - Underwater Results, The XXV. International Zoroğlu Kamil Levent, Öniz Hakan 2009: Ke- Symposium of Excavations, Surveys And Archaeometry, lenderis Harbour Excavation İn 2008. 3rd International Ankara. Symposium On Underwater Research, 65-74.

101