TINA NOTE Maritime Archaeology Periodical AKDENİZ KIYILARINDA ARKEOLOJİK SUALTI ÇALIŞMALARI ARCHAEOLOGICAL UNDERWATER SURVEY ON THE MEDITERRANEAN SHORES *Hakan Öniz

Fig. 1. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlü- We conducted two different archaeological underwater ğü’nün izinleriyle 2018 yaz aylarında 100 gün sü- surveys in the provinces of Adana, and Antalya ren ve Adana, Mersin ve Antalya illerini kapsayan for 100 days in the summer of 2018 with the permis- iki ayrı arkeolojik sualtı projesi gerçekleştirilmiş- sion of the General Directorate of Cultural Assets and tir. Bunlar Adana Müze Müdürlüğü başkanlığında Museums. The surveys included explorations in Karataş Adana Karataş ve Yumurtalık Liman incelemeleri and Yumurtalık Harbours of under the ile Mersin ve Antalya Kıyıları Arkeolojik sualtı direction of the Adana Museum, and an archaeological araştırmalarıdır. Akdeniz Üniversitesi ve Selçuk underwater survey on the shorelines of Mersin and An- Üniversitesi tarafından ortak olarak yürütülmek- talya Provinces. The surveys, which were jointly carried te olan Kemer Sualtı Araştırmaları Merkezi ekibi out by the Kemer Underwater Research Center team of tarafından Arkeo Bilimsel Araştırma ve İnceleme Akdeniz University and Selçuk University using the Ar- Gemisi kullanılarak yapılan çalışmalarda toplam chaeological Scientific Research and Excavation Ship 41 antik gemi batığı, çok sayıda başka arkeolojik yielded a total of 41 ancient shipwrecks, and many other kalıntı ve liman tespitleri gerçekleştirilmiştir. archaeological artifacts and harbour remains. *Doç. Dr. Hakan Öniz. Orcid ID: 0000-0002-5682-7117. Akdeniz/Selçuk Üniversitesi Kemer Sualtı Araştırmaları Merkezi - Antalya. **Assoc. Prof. Dr. Hakan Öniz. Orcid ID: 0000-0002-5682-7117. Akdeniz/Selcuk University Kemer Underwater Re- search Center - Antalya. 133 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi

Fig. 2. Çalışmalar Mersin Deniz Ticaret Odası, Mersin The surveys were supported by the Mersin Chamber of Turizmi Geliştirme ve Altyapı Birliği, Türkiye Sualtı Shipping, Union of Infrastructure and Services for Tourism Arkeoloji Vakfı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası ve Areas in Mersin and its Vicinity, Turkish Foundation for Yeşilovacık Medcem Limanı ve Akdeniz Üniversitesi Underwater Archaeology, Mersin Chamber of Commerce tarafından desteklenmiştir. Mersin-Antalya çalışmala- and Industry, Yeşilovacık Medcem Port and Akdeniz Uni- rında Adana Koruma Kurulu Müdürlüğü’nden Kenan versity. During the Mersin-Antalya survey, the Ministry of Beşaltı Bakanlık Temsilcisi olarak görev yapmıştır. Culture and Tourism was represented by Kenan Beşaltı from the Adana Cultural and Natural Heritage Preservation Board. Adana’da yapılan çalışmalara Müze Müdürü Nedim The Director of Adana Museum, Nedim Dervişoğlu, and Dervişoğlu ve müze uzmanları, Alanya’da yapılan ça- the Director of Alanya Museum, Seher Türkmen and spe- lışmalara Müze Müdürü Seher Türkmen ve müze uz- cialists from the relevant museums participated in our sur- manları katılım göstermiştir Doç Dr. Hakan Öniz yöne- veys in Adana and Alanya, respectively. Conducted under timinde yapılan çalışmalara Öğretim Gör. Koray Alper the direction of Assoc. Prof. Hakan Öniz, the research con- (Pamukkale Üni. Arkeoloji), Ahmet Aydemir (Boc- sisting of surveys on the shorelines of three cities was par- hum Üni. Doktora Öğrencisi), Dr. Okay Sütçüoğlu, ticipated by Koray Alper (Instructor, Archaeology, Pamuk- Araş. Görev. Mert Uğur Kara (Trakya Üni. Arkeoloji), kale University), Ahmet Aydemir (Postgraduate Student, Tahsin Ceylan (Sualtı Görüntüleme Yönetmeni), Gü- Bochum University), Okay Sütçüoğlu, PhD and Mert Uğur nay Dönmez (Selçuk Üni. Arkeolog Yüksek Lisans), Kara, Research Assistant (Archaeology, Trakya Universi- Dilan Ulusoy (Arkeolog), Ercan Soydan (Selçuk Üni. ty), Tahsin Ceylan (Director of Underwater Photography), Arkeolog), Tolunay Er (Selçuk Üni. Arkeolog), Atilla Günay Dönmez (Graduate, Archaeologist, Selçuk Universi- Şahin (Çukurova Üni. İngilizce Öğretmenliği-2 Yıldız ty), Dilan Ulusoy (Archaeologist), Ercan Soydan (Archaeol- ogist, Selçuk University), Tolunay Er (Archaeologist, Selçuk Dalgıç), Hazal Kardelen Gerçek (Selçuk Üni. Arkeo- University), Atilla Şahin (Department of English Teaching, loji Öğrencisi), Merve Küpoğlu (Pamukkale Üni. Ar- Çukurova University, 2-Star Diver), Hazal Kardelen Gerçek keoloji Öğrencisi), Büşra Özer (Selçuk Üni. Arkeoloji (Archaeology Student, Selçuk University), Merve Küpoğlu Öğrencisi), Leyla Aydın (Mimar Sinan Üni. Arkeoloji (Archaeology Student, Pamukkale University), Büşra Özer Öğrencisi), Selin Yılmaz (Samsun 19 Mayıs Üni. Ar- (Archaeology Student, Selçuk University), Leyla Aydın (Ar- keoloji Öğrencisi), Çağrı Akan (Samsun 19 Mayıs Üni. chaeology Student, Mimar Sinan University), Selin Yılmaz Arkeoloji Öğrencisi), Elif Ambarkaya (Koruma-Ona- (Archaeology Student, Samsun 19 Mayıs University), Çağrı rım Uzmanı), Şimal Ertek (Anadolu Üni. Arkeoloji Akan (Archaeology Student, Samsun 19 Mayıs University), Öğrencisi) ile Yabancı Katılımcılar Miguel Ingham Elif Ambarkaya (Conservation and Repair Specialist), Şimal Barros Da Silveira - Lizbon/Portekiz Arkeolog, Maria Ertek (Archaeology Student, Anadolu University) as well as Joao Da Silva Ferreira Santos - Lizbon/Portekiz M.A. by Miguel Ingham Barros Da Silveira – Archaeologist, Lis- Öğrenci (Arkeoloji) – Lizbon Nova Üniversitesi, Anna bon/Portugal, Maria Joao Da Silva Ferreira Santos – Gradu- Bucholc - Polonya/Varşova Arkeoloji Öğr. – Varşova ate Student, Archaeology, Lisbon/Portugal–Nova University of Lisbon, Anna Bucholc – Archaeology Student, Warsaw/ Üniversitesi, Aleksander Kozlowski - Polonya/Varşo- Poland–University of Warsaw, Aleksander Kozlowski Ar- va Arkeoloji Öğr., Bartlomiej Marek Kujda - Polon- chaeology Student, Warsaw/Poland–University of Warsaw, ya/Varşova Arkeoloji Öğr., Karolina Trusz - Polonya/ Bartlomiej Marek Kujda - Archaeology Student, Warsaw/ Varşova Phd Öğr. – Polonya Bilimler Akademisi Ar- Poland –University of Warsaw, Karolina Trusz, PhD Stu- keoloji&Etnoloji Enstitüsü, Alicia Hernandez Tortalez dent, the Institute of Archaeology and Ethnology Polish (Cadiz Üniversitesi) ve Basilio Infantes Ormad (Cadiz Academy of Sciences, Alicia Hernandez Tortalez and Basilio Üniversitesi) katılmışlardır. Infantes Ormad, University of Cadiz as foreign participants. 134 TINA Maritime Archaeology Periodical

Çalışmalar üç ayrı kentin kıyılarında yüzey araştırmaları ziyaret etmiştir. Bu yöntemle toplanan bilgilerin kayıt formunda gerçekleşmiştir. altına alınmıştır. ADANA KIYILARI ARKEOLOJİK SUALTI ARAŞTIRMALARI Karataş Bölgesi Çalışmaları : Adana kıyılarında (Fig. 1) sistematik sualtı araştırma- Karataş Bölgesi’nin Temmuz ayındaki hava ve deniz ları ilk kez 2018 yılında başlatılmıştır. Bu nedenle böl- koşulları nedeniyle aletli ya da aletsiz dalışlarla görerek gede büyük ilgi uyandıran çalışmalar başta Sn. Adana arama için uygun olmadığı görülmüştür. Sabah 06.30 – Valisi olmak üzere çok sayıda yönetici tarafından ziya- 10.30 saatlerinde güney yönünden esen rüzgâr azalmak- ret edilmiş, araştırma gemisi ve teknik altyapı hakkında ta, ancak görüş çok sınırlı olduğu için dalışlardan sonuç kapsamlı bilgi alınmıştır (Fig.2). Karataş – Magarsus ve alınamamaktadır. Bu nedenle bu saatlerde sonar çalışma- Yumurtalık-Aigeai antik limanları ve çevresinde yapılan ları yapılması tercih edilmiştir. Öğleden sonraları rüzgâr çalışmalarda aşağıda belirtilen yöntemler uygulanmış ve ve dalgalar yükseldiği için ne sonar botuyla ne de ana ge- önemli sonuçlara ulaşılmıştır. miyle sonuç alıcı çalışma yapmak mümkün olabilmiştir. Aletli Dalışlar: Hem Karataş hem de Yumurtalık böl- Yumurtalık Çalışmaları : gelerinde aletli dalış yöntemleri ile deniz tabanı incelen- Yumurtalık limanı çalışmaları Adana Müze Müdürlü- miştir. Adana Bölgesi’nde hâkim rüzgâr yaz aylarında ğü yanı sıra bölgede aynı müdürlük başkanlığında devam güney yönünden esmektedir. Seyhan ve Ceyhan Nehir- eden kara kazısının bilimsel danışmanı Dr.Öğr.Üyesi Fa- leri’nin getirdiği alüvyon dolgu deniz tabanını binlerce ris Demir (aynı zamanda sualtı araştırmaları ekip üyesi) yıllık bir süreçte kaplamış, yer yer kum ve balçık olan ile koordinasyon içinde yapılmıştır. taban açıktan kıyıya esen rüzgâr ve dalgalarla denizin Bu bölge de Temmuz ayında Karataş ile aynı deniz bulanmasına açık hale gelmiştir. Güney rüzgârları yaz koşullarına sahiptir. Bu nedenle liman dışında sonuç alıcı aylarında her iki ilçe kıyılarını da etkilemekte, deniz çalışma yapmak mümkün olmamıştır. Modern liman içinde görüş netliği 20 cm.ye kadar düşerek sualtı araş- antik limanın üzerine kurulduğu için araştırma gemisi tırmalarını olumsuz hale getirmektedir. liman rıhtımına bağlanmış ve sabit bir istasyon görevi Kıyı-plaj alanında İncelemeler: Denizin dalgalarıyla yapmıştır. Liman, güneyde antik mendirek üzerine yapı- ıslanan kıyı şeridinde yürüyerek kıyı bandı incelenmiş, lan modern mendirek tarafından dalgalardan kısmen ya hem kıyıya vuran seramik malzemelerin yoğunluğun- da tamamen korunduğu için liman içinde nispeten sakin dan açıkta batmış gemiler, hem kıyı alanlarında yapılmış deniz koşullarında çalışmak mümkün olmuştur. Dalıcılar denizcilik yapıları (rıhtım, iskele, mendirek vs) hem de da gerektiğinde servis botuyla gerektiğinde ise kıyıdan deprem/su yükselmeleri sonucu sualtında kalan kalıntılar yürüyerek liman içini tarama şansını elde etmiştir. Öte incelenmiştir. yandan deniz sakin olsa da zeminin balçık/kum yapısı su Sonar İncelemeleri: Hem ana gemide bulunan yan ta- altı görüşünü 20 cm’e kadar düşürmektedir. ramalı sonar, multi beam sonar ve chirp/sub bottom pro- Kötü görüş netliğine karşın deniz tabanında dalgalarla filer cihazı hem de benzer özelliklere sahip portatif sonar dağılmış halde duran serbest malzemelerin toplanıp araş- cihazıyla belli bölgelerde deniz tabanı incelenmiştir. tırma gemisinde belgelenmesine, bu işlemlerinden sonra Yerel halk ve dalıcılardan bilgi toplanması: Her iki bulundukları yere iade edilmesine karar verilmiştir. ilçe limanında da aletli ve aletsiz dalış yöntemleriyle av- Hem aletli hem de aletsiz dalışlarla ekip ikişer kişilik lanan veya plajlarda halkın düşürdüğü altın vs. malze- gruplara ayrılmış ve dört gün süren bir çalışma sonucu meleri toplayan kişiler bulunmaktadır. Ekibin bir bölü- bölgede batmış gemilerin tarihlenmesi ve geldikleri yere mü bu ve benzeri kişiler ve balıkçılarla görüşerek bilgi ilişkin bilgiler edinmesi için fikir verebilecek bilgilere toplamış, bazı kişiler de bilgi vermek amacıyla gemiyi ulaşılabilmiştir.

Fig. 3. Fig. 4. 135 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi

ARCHAEOLOGICAL UNDERWATER SURVEY ON THE as well as Faris Demir, PhD (also a member of under- SHORELINE OF ADANA water survey team), scientific advisor of the land exca- The first systematic underwater survey on the coast of vations conducted in the region under the direction of Adana (Fig. 1) was initiated in 2018. Attracting consid- the same directorate. The sea conditions in this region erable attention, our research site was visited by many was similar to those in Karataş in July. officials, mainly by the Governor of Adana, who were Therefore, we were unable to conduct any resource- provided with detailed information about our research ful survey in areas other than the harbour. As the ship and technical facilities (Fig. 2). We used following modern port was built on top of the ancient harbour, methods during the surveys around Karataş/Magarsus we moored the research vessel to the pier, and used it and Yumurtalık/Aigeai ancient harbours and their vicin- as a permanent station. It was possible to conduct our ity, and obtained important data. survey inside the harbour under relatively calm sea Scuba Diving: We explored the sea bottom by scuba conditions since the harbour has been partly or entire- diving both in Karataş and Yumurtalık. The prevailing ly protected from the waves by the modern breakwa- wind in summer is southerly in the Adana region. The ter built on the ancient breakwater to the south. Div- alluvial deposits conveyed by the Seyhan and Ceyhan ers also had the opportunity to scan the area within Rivers have silted up the seabed over thousands of years, the harbour either by service boat or walking from and the floor with sand and clay in places has become the shore. However, the clay/sandy nature of the sea suitable to get muddy by the waves and the wind blowing floor reduces underwater visibility down to 20 cm towards the shore. The southerly winds have an impact even tough the sea is calm. on the shorelines of both districts during the summer, re- Despite poor visibility, we decided to collect free ducing the underwater visibility down to 20 cm, and thus material scattered around the sea floor by waves, and making it difficult to conduct any underwater survey. return them to their original spots after documenta- Surveys on the shoreline-beaches: The foreshore, tion on the survey vessel. The team was divided into wetted by the waves was examined by walking along groups of two, who conducted both skin diving and the coastal strip, and any presence of both potential scuba diving, and obtained some information enough shipwecks based on the intensity of ceramic material to date shipwrecks and identify their origin after a that have come ashore and remains of marine structures work of four days. Fragments of some plates dating built on the coast (docks, piers, breakwaters, etc.) and to the Seljuk Period (Fig. 3) and some amphoras dat- submerged due to earthquakes/water elevations were ing to earlier periods (Fig. 4) recovered during these surveyed. surveys were delivered to the Directorate of Adana Sonar surveys: We surveyed the sea floor in cer- Museum. Other artefacts were left back to their place tain areas using both side-scan sonar, multi-beam so- of recovery. In the meantime, shallow depths in the nar and chirp/sub-bottom profiler and portable sonar region were explored by portable sonar equipment and equipment with comparable characteristics. sonar boat. This exploration revealed some items with Information captured from local people and div- ers: Near both harbours, there are people who are archaeological forms, which were decided to be exam- engaged in skin diving or scuba diving or collecting ined during more convenient sea conditions. golden or similar materials people drop on beaches. The shore of the islet lying to the east of the Yumur- Part of the team talked to these people and fishermen talık harbour and serving as a natural breakwater was to capture data while some other people visited the re- exlored by skin diving and skuba diving, and yielded search ship to provide information to us. We recorded stone blocks with butterfly clamps, mostly buried un- all the information collected by this method. der the structures from later periods, surrounding all Karataş Survey: around the southern shore (Fig. 5). The Karataş region was not suitable for visual search Probably belonging to the dock and breakwater, these by skin or scuba diving due to weather and sea condi- blocks might be related with the Helenistic Period ar- tions in July. Around 06:30–10:30 a.m., the southerly chitecture of the Yumurtalık Harbour. wind was reduced, but no result was achieved from We plan to study the islet, dock and other marine dives since the view was limited. Thus, we preferred structures in 2019 in collaboration with Faris Demir. to perform sonar scanning during these hours of the Thus, the marine structures which were identified in day. In the afternoons, neither sonar boat nor the main 2018 were not included in any article, including this vessel could help achieve any result due to increased one. wind and waves. During the underwater survey, we also found nu- Yumurtalık Survey: merous columns around these structures and the rocky The survey of Yumurtalık harbour was conducted in area, which was probably connected with a breakwater coordination with the Directorate of Adana Museum to each other (Fig. 6). 136 TINA Maritime Archaeology Periodical

Bu çalışmalar sırasında Sel- çevresi ile -muhtemel bir çuklu Dönemi’ne tarihlenen mendirek formuyla açıktaki bazı tabak (Fig. 3) ve daha er- kayalığa bağlanmış- kayalık ken dönemlere tarihlenen am- alanda sualtında çok sayıda phora parçaları (Fig. 4) Adana sütun da tespit edilmiştir (Fig. Müze Müdürlüğü’ne teslim 6). Sualtında ve ada üzerinde edilmiştir. Diğer malzemeler ise karşılaşılan taş gülleler man- alındıkları yerlere bırakılmıştır. cınıkların kullanıldığı bir de- Yukarıda belirtilen çalışmalar niz savaşının varlığını işaret devam ederken portatif sonar etmektedir. Adana kıyıların- cihazı ve sonar botuyla bölge- daki çalışmalara önümüzdeki deki sığ derinlikler incelenmiş- yıllarda daha sakin deniz ko- tir. Sonar görüntülerinde arke- şullarının olduğu Mart-Nisan olojik form veren bazı cisimler veya Kasım-Aralık aylarında tespit edilmiş, uygun deniz or- devam edilecektir. tamında incelenmelerine karar MERSİN KIYILARI ARKEOLOJİK verilmiştir. SUALTI ARAŞTIRMALARI Yumurtalık Limanı’nın do- Mersin Kıyılarında 2015 ğusunda bulunan ve doğal bir yılından itibaren arkeolojik mendirek niteliği taşıyan adacık sualtı çalışmaları sürdürül- kıyısı aletli ve aletsiz dalışlarla mektedir (Fig. 7). 2018 yılı incelenmiş, adanın güney kıyı- çalışmalarında klasik sualtı sını çepeçevre saran, çoğu daha araştırma yöntemleri, sonar geç dönem yapıların altında kal- incelemeleri, ROV uygu- mış kelebek kenetli taş bloklar lamaları ve deniz dronu ile Fig. 5. tespit edilmiştir (Fig. 5). Rıhtım hava fotoğraflarının alınması yöntemleri uygulanmış ve mendirek formuna ait olabi- ve toplam 10 antik gemi batığı ile çok sayıda farklı lecek bu bloklar muhtemelen arkeolojik kalıntıya ulaşılmıştır. Yumurtalık Limanı’nın Helenistik Dönem mimarisiyle Aşağıdaki haritada yer alan sahalarda yer alan bu- bağlantılıdır. run, kayalık kıyı ve liman alanlarında sığ sularda Ada, rıhtım ve diğer denizcilik yapılarının Dr.Öğr. Maske / Palet / Şnorkel, derin sularda aletli dalış yön- Üyesi Faris Demir ile birlikte 2019 yılında çalışılması temleri uygulanmıştır. planlanmaktadır. Bu kapsamda 2018 yılında tespiti ya- Bu yöntemlerle gemilerin batabileceği yerler, doğal pılmış denizcilik yapıları bu veya bir başka makaleye ya da insan yapımı limanlarda araştırmalar yapılmış- konu edilmemiştir. Çalışmalar sırasında bu yapıların tır.

Fig. 6. 137 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi

Fig. 7. The pellets found underwater and on the island in- either along with pulling the diver by a motorboat, dicate a naval war with catapults. In coming years, or with underwater scooters, and thus large areas we plan to continue our survey on the shorelines of could be scanned where shipwrecks or artefacts Adana in March to April or November to Decem- could be contained. Additionally underwater sur- ber, where the sea conditions are more calm. vey methods using electronic equipments were ap- UNDERWATER SURVEYS ON THE SHORES OF MERSIN plied, including scanning large areas by side-scan The archaeological underwater surveys on the sonar, Multi Beam Sonar and Sub Bottom Profiler; shores of Mersin are being conducted since 2015 recording the images obtained with relevant GPS (Fig. 7). The 2018 campaign involved the use of coordinates, and scanning the bottom of the sea traditional underwater surveys methods, in addition with ROV survey and magnetometer if required to sonar scanning, various applications of ROV and by sonar imaging, and where the depth doesn’t aerial photography with marine drone, which re- facilitate diving. This work was performed in ar- vealed ten ancient shipwrecks and a large number eas named below and various shipwrecks, harbor of various archaeological remains. Masks, fins, and structure ruins, anchors and other archaeological snorkels were used for snorkeling in shallow wa- findings were identified. Those findings prove the ters such as capes, rocky shores and harbor areas presence of a significant maritime perspective in as marked on the map below, and scuba diving was mountainous, and lowlying Cilician shores, rang- conducted in deep waters. Possible locations where ing from the Bronze Age to the Ottoman Period. boats can capsize, and natural and human-made harbors were surveyed. These methods were used

Fig. 8.

138 TINA Maritime Archaeology Periodical

Bu yöntemler gerek görüldüğünde motorlu botla tık, antik liman ve eser tespiti yapılmıştır. 2018 yaz dalıcıyı dipte çekme yöntemi ve sualtı motorlarıyla aylarında genellikle daha önce incelenmeyen alanlar (scooter) ile birlikte kullanılmış, böylelikle batık ya çalışılmıştır. da eser olabilecek geniş alanlar taranabilmiştir. Ayrı- : Silifke Narlıkuyu Akyar Koyu’nda bir, ca elektronik donanımlarla uygulanan sualtı araştırma Dana Adası’nın karşısında Mavikent kıyısında ise iki yöntemleri de hayata geçirilmiştir. Bunlar Yan Tara- adet batık kalıntısı tespit edilmiştir. Mavikent’in Dana malı Sonar, Multi Beam Sonar ve Sub Bottom Profi- Adası tersanesinin ana karadaki limanı olduğu bu ça- ler cihazları ile geniş alanların taranması, elde edilen lışmalarla ortaya çıkartılmıştır. Dana Adası’nda daha görüntülerin GPS koordinatlarıyla kaydı, sonar görün- önce karşılaşılmamış blok taş yüklü bir batık bulunmuş, tülerinin gerektirdiği hallerde dalınabilecek derinlik- batıktaki Kilikya Tip 6b (LR1b) amphora kalıntıların- lerden daha derin sularda ROV incelemeleri ve ayrıca dan dolayı batık MS 4-6. yüzyıllara tarihlenmiştir. Magnetometre ile dipte demir kalıntılarının taranması- Narlıkuyu Bölgesi’nde yapılan çalışmalarda geçtiği- dır. Söz konusu çalışmalar aşağıda belirtilen sahalarda miz yıllarda ekibimizce tespiti yapılmış olan batıklara yapılmış, çeşitli batıklar, liman kalıntıları, çapalar ve bazı müdehalelerin olduğu gözlemlenmiştir. 2015 yılın- başka arkeolojik malzemeler tespit edilmiştir. Söz ko- da ekibimizce tespit edilmiş olan batıklardan toplanan nusu buluntular Dağlık ve Ovalık Kilikya kıyılarında amphoralar bazı kişilerce yanyana koyularak sualtında Tunç Çağı’ndan Osmanlı Dönemi’ne kadar geniş bir özel bir teşhir alanı yaratılmıştır. Maalesef bu tür yer- denizcilik perspektifinin varlığını ortaya koymaktadır. ler için Narlıkuyu tek örnek değildir. Antalya merkez ÇALIŞILAN SAHALAR VE BULUNTULAR: ve Alanya kıyılarında da bazı dalış okulları bölgedeki Mersin’in merkez ve doğu kıyıları Adana kıyıların- eserleri toplayarak dalış yaptırdıkları kişilere göster- da olduğu gibi açıktan gelen rüzgarların alüvyal kıyı mek için bu tür alanlar yaratmaktadır. Bu konu Bakan- şeridini etkilemesi nedeniyle yaz mevsiminde sualtı lığa yazılmış olan raporlara da yansımıştır. Sualtındaki araştırmaları için yeterince uygun koşullar içerme- eserlerle karşılaşılınca yapılması gereken şey hiç do- mektedir. Yine de dört günlük bir süre Mersin’in mer- kunmamak ve üç gün içinde en yakın müze veya kay- kez kıyılarında aletli dalışların da arasında bulunduğu makamlığa bildirmektir. çeşitli yöntemler uygulanmış, herhangi bir batıkla kar- GÜLNAR: Gülnar İlçesi kıyılarında Büyükeceli şılaşılmamıştır. Mersin’in batı kıyıları sualtı çalışma- bölgesi (Fig. 8) ve çevresinde amphora yüklü 5 gemi ları için daha uygun gözükmektedir. Önceki yıllarda batığı (Fig. 9), muhtemelen boş iki gemi batığı tespit Silifke kıyılarında çalışmalar yapılmış, çok sayıda ba- edilmiştir.

Fig. 9.

139 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi

SURVEY AREAS AND FINDINGS: virons, off of Gülnar District shores (Fig. 9), and two Summer season does not provide sufficient conditions possibly unloaded shipwrecks. Only the ballast stones for underwater surveys on central and eastern shores of of the shipwrecks presumed to have been empty, were Mersin, similar to Adana shores, due to high winds that observed. The ships may be commercial ships without a negatively affect alluvial shoreline. Even so, various load, or even battle ships. Lack of excavation permit did methods including scuba diving were used in the pivotal not allow an extended research. The area also contained shores for four days, but no shipwrecks were encoun- stone and iron anchors. These finds suggest some bays tered. were used for sheltering during storms. We have a better chance for underwater surveys in the BOZYAZI: The surveys in the Bozyazı District coin- western shores of Mersin. Previous years saw the dis- cided with a period of high winds in the region, there- covery of many shipwrecks, ancient harbors, and arte- fore no remains could be found other than some ampho- facts during surveys off the shores of Silifke. ra sherds. However, we saw that severe weather in the The summer of 2018 involved archaeological survey region may cause tough conditions for sailors, therefore performed in areas that have never been studied before. risky spots were detected and included in the 2019 plan. SİLİFKE: Of three shipwreck remains that were dis- ARCHAEOLOGICAL SURVEYS ON THE SHORES OF ANTALYA covered, one was found in Narlıkuyu Akyar Bay of Archaeological underwater surveys on the shores of Silifke District, and the other two were found off the are in progress since 2000. Similar to shore of Mavikent across from . It was con- the surveys performed in Mersin, we used sonar scan- cluded that present Mavikent was the mainland harbor ning, ROV and aerial photography with marine drone of the Dana Island dockyard. Formerly a shipwreck in addition to traditional underwater survey methods was discovered around Dana Island loaded with blocks during the 2018 campaign, and a total of 29 ancient of stones, and it was dated to between the 4th and 6th shipwrecks, and various archaeological remains were centuries AD, based on Cilicia Type 6b amphora sherds discovered. The a.m. findings prove presence of ex- (LR1b) found inside the wreckage. tensive maritime activity in Lycia, Pamphilia and the During our recent surveys, we observed that some the mountainous Cilicia regions from the Bronze Age to the shipwrecks we discovered in previous years at Narlıkuyu Otoman Period. were interfered with. The amphoras that we discovered SURVEY AREAS AND FINDINGS: in 2015 were displaced by some intruders in a way, as GAZİPAŞA – An harbor survey was performed in the if to serve like an underwater showroom. Unfortunate- ancient city of Antiochia Ad Cragum under the leaders- ly Narlıkuyu is not the only example to misuse. Some hip of Prof. Michael Hoff. We have been surveying the of the diving schools in central Antalya and in Alanya harbor by applying various methods since 2000. Rema- coastline collect the artefacts in the region and create ins found in previous surveys were evaluated again in such spots to show during scuba diving workouts. This the presence of Prof. Hoff. issue was also reported to the Ministry. The right thing One amphora shipwreck was observed in each of the to do when encountered with archaeological artefacts Alanya Kargıcak and the Seki Village area surveys, that underwater is to inform the nearest museum or district possibly struck bottom and capsized. On the other hand, governor within three days. a shipwreck with partially preserved ceramicware was GÜLNAR: We discovered 5 shipwrecks carrying observed during survey at Alanya Fuğla promontory, amphoras in the Büyükeceli region (Fig. 8), and en- and it was dated to the Eastern Roman Period.

Fig. 10.

140 TINA Maritime Archaeology Periodical

Boş olarak nitelenen batıkların yanlızca safra taşları- önce tespit edilmemiş batıklar ile çapalar bulunmuştur. na ulaşılmıştır. Bunlar boş ticaret gemileri ya da savaş Bunlar içinde amphora yüklü iki batık, Osmanlı Dö- gemileri olabilir. Kazı izni olmadığı için kapsamlı in- nemi’ne tarihlenen büyük bir çapa ve Tunç Çağından celeme yapılamamıştır. Bölgede taş ve demir çapalar Osmanlı Dönemi’ne kadar tarihlenen çok sayıda çapa da bulunmuştur. Bu kalıntılara bakılarak bazı koyların bulunmaktadır. Finike kıyılarında bir adanın çevresinde fırtına sırasında sığınmak için kullanıldığı anlaşılmıştır. de varlığı daha önce bilinen amphora yüklü üç batık üze- BOZYAZI: Bozyazı ilçesinde çalışılan günler fırtınalı rinde de çalışmalar yapılmıştır. bir döneme denk gelmiş, bu nedenle birkaç amphora ka- DEMRE kıyılarında Andriake Limanı açıklarında lıntısı dışında kalıntı bulunamamıştır. Ancak bölgedeki Prof.Dr. Nevzat Çevik ile koordinasyon içinde bir sonar burunların sert havalarda denizciler için çok zorlu oldu- incelemesi yapılmıştır. Ayrıca Adası yakınla- ğu görülmüş, gemiler için riskli yerler belirlenerek 2019 rında bir ada kıyısında amphora yüklü bir gemi batığı yılı çalışma planına dahil edilmiştir. tespit edilmiştir. ANTALYA KIYILARI ARKEOLOJİK SUALTI ARAŞTIRMALARI KAŞ – Sarıot ve Başak Adaları bölgesinde Doğu Antalya kıyılarında 2000 yılından itibaren arkeolojik Roma ve Osmanlı Dönemi çapaları, farklı dönemlere ta- sualtı çalışmaları rihlenen amphora ka- sürdürülmektedir. lıntıları ve amphora Fig. 11. 2018 yılı çalış- yüklü bir gemi ba- malarında Mersin tığı belgelenmiştir. çalışmalarında ol- Güvercinli Adası’n- duğu gibi klasik da farklı dönemlere sualtı araştırma tarihlenen amphora yöntemleri, sonar kalıntıları, Besmi incelemeleri, ROV Adası yakınların- uygulamaları ve da farklı dönemlere deniz dronu ile tarihlenen amphora hava fotoğrafları- ve çapa kalıntıları nın alınması yön- ve ayrıca 7 çapası, temleri uygulanmış pitos ve ampho- ve toplam 29 antik ra yüküye MS 4-6. gemi batığı ile çok yüzyıla tarihlenen sayıda farklı arkeo- bir batık (Fig. 11) lojik kalıntıya ulaşılmıştır. Söz konusu buluntular Likya, belgelenmiştir. Liman Ağzı bölgesinde de tamamen Pamphilia ve Dağlık Kilikya Bölgeleri’nde Tunç Ça- parçalanmış amphora kalıntılarıyla bir batık görülmüş, ğı’ndan Osmanlı Dönemi’ne kadar denizciliğin yaygın Bayrak Adası bölgesinde yine farklı formda amphoralar bir biçimde yapıldığını kanıtlamaktadır. belgelenmiştir. Kaş-Fethiye yolu paralelinde de üç ba- ÇALIŞILAN SAHALAR VE BULUNTULAR: tık, taş çapa, ahşap çapaya ait kurşun kelepçe ve farklı GAZİPAŞA - Antiochia Ad Cragum antik kentinde amphoralar görülmüştür. Hem Gürmenli Ada hem de Kazı Başkanı Prof.Dr. Michael Hoff ile birlikte liman Öksüz Adası yakınlarında az sayıda demir çapa ve am- incelemesi yapılmıştır. Bu liman 2000 senesinden beri phora kalıntısı belgelenmiştir. Çoban Burnu bölgesinde tarafımızca çeşitli çalışmalarla incelenmiştir. Bu çalış- ise amphora yüklü bir gemi batığı belgelenmiş, batığa malarda ise daha önce bulunmuş olan kalıntılar Hoff ile ait bir öğütme taşı ile birer adet üç delikli taş çapa, tek birlikte tekrar değerlendirilmiştir. delikli taş çapa, kurşun kelepçe ve bir seramik kap (Fig. ALANYA Kargıcak ve Seki köyü bölgelerinde kıyıya 12) envanterlik değeri nedeniyle Demre Likya Uygar- çarparak batmış birer amphora batığı tespit edilmiştir. lıkları Müzesine teslim edilmiştir. Kaş’ın batısında yer Alanya Fuğla burnu bölgesinde ise Doğu Roma Döne- alan Kaputaş Bölgesi korunması gereken arkeolojik ka- mi’ne tarihlenen ve nispeten korunmuş seramik kaplar lıntılarıyla özel bir önem içermektedir. Bu bölge Kaş taşıyan bir batık tespit edilmiştir. ve Kalkan Bölgesi’nden yapılan günlük dalış turlarının ANTALYA Kaleiçi ve Falezler bölgesinde inceleme- alanı içinde yer almamaktadır. Bölge kıyıları ile çevre ler yapılmış, amphora kalıntıları ile Kaleiçi yakınlarında adaları ve açıklarında 2018 yılında yapılan çalışmalarda bir batığa ait safra taşları tespit edilmiştir. Bölgede gö- bulunmuş olan batık sayısı 7’dir. Ayrıca her döneme ait rülen iki adet Osmanlı Dönemi topu (Fig. 10) Antalya çapaları ve farklı amphora kalıntılarıyla sualtı arkeoloji- Müze Müdürlüğü izni kapsamında çıkartılmıştır. si için korunması ve gelecek kuşaklara bırakılması ge- FİNİKE Kıyılarında Finike Belediyesi ve SETUR reken niteliktedir. Her üç ilin kıyısında da 2019 yılında Marina desteğiyle kapsamlı çalışmalar yapılmış ve daha çalışmalara devam edilecektir. 141 TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi Surveys were conducted in the ANTALYA Kaleiçi dates to between 4th and 6th centuries, containing 7 and Falezler region, and potsherds and ballast stones anchors, pithoi, and amphoras were documented (Fig. from a shipwreck were observed at a location near 11). A shipwreck containing completely destroyed Kaleiçi region. Two cannons from the Ottoman Peri- load of amphoras was discovered in the Liman Ağzı od discovered in the region were removed following a region, and amphoras of different forms were docu- permit obtained from the Directorate of Antalya Mu- mented in the Bayrak Adası region. Three shipwrecks, seum (Fig. 10). a stone anchor, a lead cuff that belonged to a wooden An extensive survey was made on the shoreline of anchor, and various types of amphoras were observed FİNİKE with the support of Finike Municipality and on the shore and in parallel with the Kaş-Fethiye mo- SETUR Marina, revealing previously undetected torway. A few iron anchors and amphora sherds were shipwrecks and anchors. Findings include two shipw- documented near the Gürmenli and Öksüz islands. A recks carrying amphoras, a large size anchor from the shipwreck containing amphoras was documented near Ottoman Period, and many other anchors dating from Çoban promontory area, and a grinding stone, a th- the Bronze Age to the Ottoman Period. Three other ree-hole composite stone anchor, a single-hole stone previously discovered shipwrecks carrying amphoras anchor, lead anchor cuff, and a ceramic pot (Fig. 12) on the coast of Finike located around an island were were delivered to Demre Lycia Civilizations Museum also part of the survey. for inventory. The Kaputaş area located to the west of A sonar scan in coordination with Prof. Nevzat Çevik Kaş is particularly significant due to its archaological was performed off of Andirake Harbor on the shoreline remains that require preservation. The area is not part of DEMRE. Additionally a shipwreck containing am- of the daily diving excursions organized in Kaş and phoras was discovered on the shores of an island near Kalkan regions. Seven shipwrecks were surveyed du- the Kekova island. ring the 2018 campaign in the region and the islands KAŞ – East Roman and Ottoman anchors, potsherds nearby. Additionally it has qualities such as artefacts from various periods and a shipwreck containing am- from almost every period, for instance amphoras and phoras were documented in the Sarıot and and Başak anchors that are important for underwater archaeo- Islands region. Potsherds dating to various periods on logy, and that justify protection and inheritance for the the Güvercinli Island, potsherds and anchor remains next generations. Our surveys on the shores of these near the Besmi island, additionally a shipwreck that three provinces will continue in 2019.

Fig. 12. 142