T.C. Firat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dali
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI XIX. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA ARNAVUT MİLLİYETÇİLİĞİNİN GELİŞİMİNDE MEKTEPLER DOKTORA TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Yard. Doç. Dr. Özcan TATAR Said OLGUN 2015 T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI XIX. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA ARNAVUT MİLLİYETÇİLİĞİNİN GELİŞİMİNDE MEKTEPLER DOKTORA TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Yard. Doç. Dr. Özcan TATAR Said OLGUN Jürimiz, … … … tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonunda bu doktora tezini oy birliği / oy çokluğu ile başarılı saymıştır. Jüri Üyeleri: 1. Prof. Dr. Salim ÇÖHCE 2. Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK 3. Prof. Dr. Hilmi BAYRAKTAR 4. Prof. Dr. Zahir KIZMAZ 5. Yard. Doç. Dr. Özcan TATAR Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulunun. … … … .tarih ve. … … … .sayılı kararıyla bu tezin kabulü onaylanmıştır. Prof. Dr. Zahir KIZMAZ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü II ÖZET Doktora Tezi XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişiminde Mektepler Said Olgun Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı ELAZIĞ – 2015, Sayfa: XIII+266 1789 Fransız İhtilali ile önem kazanan Milliyetçilik akımı, Osmanlı Devleti’nin yıkılışındaki en önemli unsurlardan biri olmuştur. Osmanlı Devleti’nin Balkan coğrafyasındaki topraklarında Hıristiyan tebaa arasında baş gösteren milliyetçi düşünceler ve faaliyetler, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sonrası imzalanan Ayastefanos ve Berlin Antlaşmalarıyla çoğunluğu Müslümanlardan oluşan Arnavutlar arasında da hız kazanmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda bulunan toprakları bir yandan Osmanlı Devletinden ayrılarak bağımsız birer devlet haline gelen Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ bir yandan da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Rusya ve İtalya tarafından parçalanmak istenmiştir. Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de bulunan toprakları parçalanırken Arnavutlar, hem millî varlıklarını hem de üzerinde yaşadıkları toprakları korumak amacıyla Arnavut milliyetçiliğini ön plana çıkarmaya başlamışlardır. Arnavut milliyetçiliği, farklı kabile, lehçe, din ve mezheplere ayrılmış Arnavutları ortak bir ideal etrafında toplamak amacıyla yürütülen siyasî ve kültürel faaliyetler şeklinde gelişmiştir. Bu çalışmada Arnavut millî kimliğinin inşası sürecinde Arnavut milliyetçileri tarafından gerçekleştirilen eğitim ve kültür faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede farklı din ve mezheplere inanan Arnavutlar arasında millî birlik ve beraberliğin tesisi için Arnavutça eğitim veren mektepler açılması için yapılan çalışmalar; Yunanistan, İtalya, Avusturya gibi devletler ve misyonerler tarafından açılan mekteplerin Arnavut milliyetçiliğinin gelişimine katkısı; Arnavutça için ortak bir alfabe oluşturulması çalışmaları; Arnavut diasporasının eğitim ve basın yayın faaliyetleri hakkında bilgiler verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Arnavutluk, Milliyetçilik, Eğitim III ABSTRACT Doctorate Thesis Mekteps in the Development of Albanian Nationalism in the Second Half of the 19th Century Said Olgun The University of Fırat The Institute of Social Science The Department of History ELAZIĞ – 2015, Page: XIII+266 The nationalist movement which gained prominence with the 1789 French Revolution has been one of the most important factors in the collapse of the Ottoman Empire. The nationalist ideas and activities which began in the territory of the Ottoman Empire in the Balkans and among the Christian vassals began to gain momentum among the Albanians whose majority is made up of the Muslims after the San Stefano and Berlin Treaties which have been signed after the Russian-Turkish war in 1877- 1878. The territories of the Ottoman Empire in the Balkans were intended to be broken down not only by the separated countries like Greece, Serbia and Montenegro, but also by Austro-Hungarian Empire Russia and Italy. While the territories of the Empire were disintegrating, Albanians began to emphasize the Albanian nationalism in order to protect both the land they live on and their national assets. Albanian nationalism was developed as political and cultural activities conducted in order to gather Albanians, who were separated into different tribes, dialects, religion and sects, around a common ideal. In this study, the educational and cultural activities carried out by Albanian nationalists in the process of the construction of national identity of Albanian were focused. In this context, the following information is given. Studies for the opening of Albanian schools which provide education for the establishment of a national unity among the Albanians believing in different religions and sects; the contribution of the schools opened by the states such as Austria, Greece, Italy and by the missionaries to the development Albanian nationalism; attempts to create a common alphabet for Albanian language; education and media activities of the Albanian diaspora. Key Words: Albania, Nationalism, Education IV İÇİNDEKİLER ÖZET .............................................................................................................................. II ABSTRACT ................................................................................................................... III İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. IV ÖNSÖZ .......................................................................................................................... VI KISALTMALAR TABLOSU .................................................................................... VII KONU ve KAYNAKLAR ............................................................................................. X GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. ARNAVUTLAR ve ARNAVUTLUK’UN OSMANLI HÂKİMİYETİNE GİRİŞİ .......................................................................................................................................... 9 1.1. Arnavutların Kökeni ve Türklerle İlk Temasları ....................................................... 9 1.2. Arnavutluk’ta Osmanlı Hâkimiyetinin Başlaması ve İslamiyet’in Yayılması .... 10 1.3. Osmanlı Dönemi Arnavutluk Coğrafyası ve İdarî Taksimatı .............................. 15 1.3.1. İşkodra Vilâyeti .......................................................................................... 17 1.3.2. Kosova Vilâyeti .......................................................................................... 18 1.3.3. Yanya Vilâyeti ............................................................................................ 19 1.3.4. Manastır Vilâyeti ........................................................................................ 20 1.4. Arnavutların İçtimai Yapısı ................................................................................. 21 İKİNCİ BÖLÜM 2. ARNAVUT MİLLİYETÇİLİĞİNİN GELİŞİMİ .................................................. 27 2.1. 93 Harbi Öncesi Arnavut Milliyetçilerinin Faaliyetleri ...................................... 27 2.2. Prizren Birliği ve Arnavut Millî Uyanışı ............................................................ 36 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. ARNAVUT MİLLİYETÇİLİĞİNİN GELİŞİMİNDE MEKTEPLER ............... 55 3.1. Arnavutluk Coğrafyasında Okullaşma ............................................................... 55 3.1.1. Yanya Vilâyeti ............................................................................................ 58 3.1.2. İşkodra Vilâyeti .......................................................................................... 60 3.1.3. Kosova Vilâyeti .......................................................................................... 61 3.1.4. Manastır Vilâyeti ........................................................................................ 62 3.2. Arnavutların Ana Dilde Eğitim Verme ve Millî Okul Açma Çalışmaları .......... 63 3.2.1. Arnavutça için Ortak Bir Alfabe Oluşturma Çalışmaları ........................... 67 3.2.2. İlk Arnavutça Eğitim Veren Okul: Görice Arnavut Zükur Mektebi .......... 78 3.3. Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişimine Ecnebi Mekteplerinin Etkisi ................... 87 V 3.3.1. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Eğitim Faaliyetleri .................. 90 3.3.2. Yunanistan’ın Eğitim Faaliyetleri ............................................................... 99 3.3.2.1. Arnavut Milliyetçiliğinin Yuvası: Zosimiai Rum İdadisi ................. 102 3.3.3. İtalya’nın Eğitim Faaliyetleri .................................................................... 106 3.3.4. Amerikan Misyonerlerinin Eğitim Faaliyetleri ........................................ 114 3.4. Okulların Zararlı Etkilerine Karşı Yapılan Çalışmalar ..................................... 125 3.5. Arnavut Milliyetçiliğinin Dinî Eğitim Kurumları Üzerinden Gelişimi ............ 132 3.5.1. Arnavutça İncil Basımı ve Arnavut Millî Kilisesi Kurulması Çalışmaları 132 3.5.2. Müslümanların Dinî Talepleri ve Bektaşi Tekkelerinin Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişimine Katkıları ................................................... 140 3.6. Arnavut Diasporasının Eğitim Faaliyetleri ....................................................... 146 3.6.1. İtalya’da Yaşayan Arnavut Milliyetçilerinin Faaliyetleri ......................... 147 3.6.2. Romanya’da Yaşayan Arnavut Milliyetçilerinin Faaliyetleri ................... 150 3.6.3. Amerika’da Yaşayan Arnavut Milliyetçilerinin Faaliyetleri .................... 159 3.7.