N Kreatiewe Afrikaanse Perspektief
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DIE MIDDELEEUSE YSLANDSE SAGA: 'N KREATIEWE AFRIKAANSE PERSPEKTIEF Burgert Adriaan Senekal Voorgelê om te voldoen aan die vereistes vir die graad Magister Artium in die Fakulteit Geesteswetenskappe, Departement Afrikaans en Nederlands, Duits en Frans, aan die Universiteit van die Vrystaat. Studieleier: Prof. H. P. Van Coller, Departement Afrikaans en Nederlands, Duits en Frans Medestudieleier: Prof. M. M. Raftery, Departement Engels en Klassieke Kultuur November 2004 Ek verklaar dat die verhandeling wat hierby vir die graad Magister Artium aan die Universiteit van die Vrystaat deur my ingedien word, my selfstandige werk is en nie voorheen deur my vir 'n graad aan 'n ander universiteit/fakulteit ingedien is nie. Ek doen voorts afstand van die outeursreg ten gunste van die Universiteit van die Vrystaat. Burgert Adriaan Senekal Dankbetuiging Graag wil ek die volgende persone bedank: Prof. H. P. Van Coller, omdat hy 'n kans geneem het op 'n gewaagde studie en my die geleentheid gebied het om 'n onderneming aan te pak wat ek werklik kon geniet; Prof. M. M. Raftery, vir haar goed deurdagte insette, noukeurigheid en gewilligheid om buite haar studieveld hulp te verleen; Mev. Annie Senekal, my ma, vir haar motivering en geldelike bystand; Wyle Prof. J. H. Senekal, my pa, omdat hy 'n liefde vir kennis by my gekweek het. DEEL 1 TEORETIESE INLEIDING 2 Inhoudsopgawe Voorwoord 4 Die verband tussen Oud-Yslands en Afrikaans 7 Inleiding tot die Yslandse literatuur 12 Klassifikasie 16 1. Konungasögur 17 2. Íslendingasögur 17 3. Fornaldarsögur 18 3.1. "Heldensagas" 18 3.2. "Wikingersagas" 19 3.3. "Abenteuersagas" 20 4. Sturlunga saga 20 5. Biskupasögur 20 6. Riddarasögur 21 7. "Märchensagas" 21 8. Sagas van heiliges 22 9. Historiese en pseudohistoriese geskrifte 22 ÍSLENDINGASÖGUR Inleidend 24 Kenmerke van die Íslendingasögur REALISME Narratologies Narratologies: algemeen 27 Narratiewe strukture 32 Die orale aspek van die Íslendingasögur 38 3 Diverse narratiewe kenmerke 42 Inhoudelik Fisieke plasing en moderne argeologie 43 Banaliteit 45 Perspektiewe op die bo-natuurlike 46 DIE FOKUS OP KARAKTER Heroïsme Die held 54 Die heldin 59 Heroïese materiaal Verganklikheid 62 Fatalisme 63 Vergelding 64 Oorlog 65 Poësie Inleidend 69 Klassifikasie 71 Eddiese poësie 73 Skaldiese poësie 76 Runesteen gedigte 81 Gevolgtrekking 83 Bibliografie 87 4 Voorwoord Die doel van hierdie studie is om 'n sinvolle historiese en kulturele begrip te verkry wat tot die skryf van 'n geloofwaardige Middeleeuse Yslandse saga binne die moderne milieu kan lei, en om dan die leser in staat te stel om 'n ingeligte interpretasie te formuleer. Die teoretiese deel is saamgestel om 'n agtergrond aan die leser te verskaf en behandel daarom die kenmerke, styl en narratiewe struktuur van die sagas en gee ook 'n oorsig oor Oud-Noorse poësie. Dit behoort die leser by die interpretasie van die kreatiewe deel te help en kan as kort inleiding tot hierdie genre gesien word. Die kreatiewe deel wat hierop volg is voorsien van stambome, kaarte, 'n chronologie en ander notas om interpretasie te vergemaklik aangesien dit 'n vreemde milieu vir die meeste Suid-Afrikaners behoort te wees. Daar is beoog om die leser in Afrika wat 'n Europese herkoms het in kontak met sy/haar agtergrond te bring, sonder om 'n teks te konstrueer wat geheel en al apart van die moderne tyd funksioneer. Valgarðs saga Gunnvaldsson, sowel as die teoretiese deel wat dit voorafgaan, reflekteer dus op die Afrikaner se kulturele verlede en die studie is hierdeur 'n ondersoek na die grotendeels onontginde hinterland van Afrikaans en die Afrikaner, op historiese, kulturele en literêre gebied. Wulfstan, die Aartsbiskop van York (1002 - 1023) het onder andere gesê: "And then there is also a need that each should understand where he came from and what he is - and what will become of him" (Lacey en Danziger, 2000: 193). Ongelukkig fokus geskiedenis op skool slegs op wat sedert Van Riebeeck gebeur het en kennis oor wat hóm voorafgegaan het word beperk tot 'n paar individue of akademiese kringe. Dit moet reggestel word en dít is die waarde van hierdie ondersoek: dat Valgarðs saga Gunnvaldsson op die rak van 'n boekwinkel kan 5 staan en enige Afrikaner met sy herkoms in kontak bring, selfs al besit hy nie 'n tersiêre kwalifikasie nie. Dit word nie hier beweer dat die Íslendingasögur die Afrikaner se kulturele wortels is nie, maar slegs dat daar gemeenskaplike wortels is wat duideliker in die Íslendingasögur na vore tree. Hierdie verhandeling verskil van die tradisionele verhandeling aangesien dit nie slegs akademies van aard is nie, maar ook 'n kreatiewe toepassing bevat. Dat daar altyd 'n kreatiewe element in enige geskrif bestaan is sekerlik waar, maar in hierdie geval word die konsep verder geneem. Daar is besluit om die Middeleeuse Yslandse saga (spesifiek die Íslendingasögur) te bestudeer en dan 'n kreatiewe teks in hierdie genre te skryf, en gevolglik bestaan hierdie verhandeling uit twee dele: een teoreties en een kreatief. By nadere ondersoek behoort dit egter duidelik te wees dat die kreatiewe deel nie slégs kreatief is nie aangesien daar baie navorsing daarby betrokke is ten einde 'n teks in hierdie genre te skryf. Tiende-eeuse geloofspersepsies moet byvoorbeeld nagevors word, hoe die huise en skepe en kleredrag gelyk het, wat die karakters se doen en late op 'n dag-tot-dag basis behels het, wat hulle geëet het, hoe hulle omgewing gelyk het, ensovoorts. Al hierdie informasie vind nie noodwendig neerslag in die teks nie, maar verskaf 'n verwysingsraamwerk vir die skrywer waarvanaf hy die wêreld as't ware deur die oë van sy karakters kan waarneem. In feite gaan dit om 'n wetenskap-houdbare morfologiese rekonstruksie van 'n vroeëre tydperk. Slegs die formulering van hierdie agtergrondskennis binne 'n fiktiewe verhaal is kreatief; die onderbou is steeds gegrond op wetenskaplike navorsing. 'n Ander genre, soos byvoorbeeld 'n moderne jeugverhaal, sal nie noodwendig soveel 6 aangeleerde agtergrondskennis van die skrywer verg nie (solank die skrywer uit persoonlike ondervinding binne sy eie milieu skryf); by die Íslendingasögur is dit nie die geval nie. Die saga moet binne 'n geloofwaardige konteks funksioneer; dit moet 'n milieu rekonstrueer wat vreemd vir die moderne mens en sy verwysingsraamwerk is. Valgarðs saga Gunnvaldsson is veral vervleg met die geskiedenis en politiek van die tiende-eeuse Skandinawiese wêreld, wat dus aansienlik meer aangeleerde agtergrondskennis benodig as wat byvoorbeeld 'n verhaal sou verg wat in hedendaagse Bloemfontein onder jongmense afspeel, aangesien laasgenoemde 'n bekende milieu vir die skrywer is. Die verskil tussen hierdie verhandeling en die tradisionele formaat is dus nie só groot soos wat by die eerste oogopslag mag blyk nie: albei verg navorsing en die formulering daarvan binne 'n nuwe konteks en formaat. 7 Die verband tussen Oud-Yslands en Afrikaans Die ooreenkomste tussen Germaanse tale is alombekend en goed gedokumenteer, om nie te praat van voor-die-hand-liggend nie. Ek skets egter vlugtig die verband tussen Yslands en Afrikaans met die doel om daarop te wys dat die Yslandse saga nie só ver van die Afrikaanse leefwêreld verwyderd is nie, aangesien beide uit 'n gemeenskaplike Germaanse kultuur ontwikkel het. Die indeling van die Germaanse tale geskied soos volg (Renfrew, 1989: 68): Germaans (Gemeenskaplike Germaans) word in 'n noordelike-, westelike- en oostelike tak verdeel. Die oostelike tak word voortgesit in Goties, wat in 'n Bybelvertaling van die vierde eeu behoue gebly het. Die westelike tak word in Laagduits, Hoogduits en Anglo-Fries opgedeel. Anglo-Fries word verder verdeel in Engels en Fries. Hoogduits ontwikkel in Moderne Duits en Jiddisj. Laagduits word verdeel in Oud-Saksies en Oud-Laagfrankies. Oud-Saksies ontwikkel in moderne lae Duits (Plattdeutsch) en Oud-Laagfrankies ontwikkel in Vlaams1 en Nederlands2. Afrikaans is 'n vertakking van Nederlands. 1. Of Vlaams 'n taal of 'n dialek is, kan sekerlik beveg word afhangende van wat die definisie van 'n taal is. Hierdie studie is nie bemoei met sulke taalkundige vraagstukke nie, so eenvoudigheidshalwe word Renfrew (1989: 68) gevolg en Vlaams word as taal genoem. 2. Wát presies Afrikaans se verhouding tot Nederlands is, is blykbaar 'n kontroversiële vraag. Van der Merwe et al. (1972: 16) skryf: Oor die ontstaan van Afrikaans bestaan daar veral drie gedagterigtings, nl. een dat Afrikaans spontaan uit 17de eeuse Nederlands ontwikkel het, en die ander dat 'n talebotsing tussen Nederlands en 'n vreemde nie-Germaanse taal plaasgevind en Nederlands tot Afrikaans laat verander het, terwyl die derde groep 'n middeweg soek. Aangesien die vraag oor die presiese verhouding tussen hierdie tale nie binne die spektrum van hierdie studie val nie, kan daar net op die volgende gelet word: 1) sonder Nederlands sou daar geen Afrikaans wees nie; en 2) die Afrikaner is fisies en kultureel oorwegend Europees. 8 Wat die noordelike tak betref: Oud-Noors is die term toegeken aan die taal wat onderskei word vandat verskille tussen dít en die ander Germaanse tale rondom die jaar 100 AD begin verskyn het, en is tot rondom 1500 AD gepraat (Gordon, 1957: 265). Rondom 1000 AD het daar dialekverskille begin intree wat 'n oos/wes indeling regverdig, en die eerste verskille het kort daarna begin intree tussen Oud-Yslands en Oud-Noorweegs aan die een kant, en Oud-Sweeds en Oud- Deens aan die ander kant. Die verteenwoordigers van Wes-Noors is dus hedendaagse Yslands en Noorweegs, en Oos-Noors bestaan uit Sweeds en Deens. Oud-Noors kan verder in drie periodes ingedeel word: Primitiewe Noors (100 - 700 AD), Wiking Noors (700 - 1100 AD) en Literêre Oud-Noors (1100 - 1500 AD). Die term "Oud-Noors" dui gewoonlik op Oud-Yslands omdat so te sê alle Oud-Noorse geskrifte van literêre waarde in Oud-Yslands geskryf is. Die groepindelings kan soos volg skematies voorgestel word: Germaans Noord Oos Wes Wes (Oud- Oos Goties Laagduits Hoog duits Anglo-Fries Noors) - Oud- Noorweegs Yslands Deens Oud-Saksies Duits Engels Laagfrankies Platt Sweeds - Vlaams Nederlands Jiddisj Fries deutsch Afrikaans Voor die jaar 100 AD was daar dus minder verskille tussen die Germaanse tale - waarvan Afrikaans 'n afstammeling is - as wat tans die geval is.