Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Lipiec, 2016 r.

Zamawiający: Gmina Latowicz Urząd Gminy Latowicz ul. Rynek 6

05-334 Latowicz

Wykonawca:

Green Key ul. Nowy Świat 10a/15 60 - 583 Poznań www.greenkey.pl

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Kierownik projektu: mgr Joanna Masiota - Tomaszewska

Autorzy opracowania: mgr inż. Łukasz Gińko mgr Andrzej Karkowski mgr Wojciech Pająk mgr Joanna Walkowiak Lipiec, 2016 r.

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

SPIS TREŚCI

I. WSTĘP 5

1.1. PODSTAWY PRAWNE WRAZ Z UZASADNIENIEM KONIECZNOŚCI OPRACOWANIA DIAGNOZY NA POTRZEBY WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO ORAZ OBSZARU REWITALIZACJI NA TERENIE GMINY LATOWICZ ...... 5 1.2. METODA OPRACOWYWANIA DIAGNOZY Z UWZGLĘDNIENIEM PRZYJĘTYCH WSKAŹNIKÓW DELIMITACJI ...... 7

II. PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA GMINY LATOWICZ ...... 8

2.1. POŁOŻENIE ...... 8 2.2. ŚRODOWISKO I INFRASTRUKTURA ...... 9 2.2.1. Środowisko i użytkowanie gruntów ...... 9 2.2.2. Infrastruktura ...... 10 2.3. SPOŁECZEŃSTWO ...... 12 2.4. GOSPODARKA ...... 16 2.5. ROLNICTWO ...... 17 2.6. TURYSTYKA I REKREACJA ...... 17

III. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – ANALIZA WSKAŹNIKOWA ...... 19

3.1. ZAWANSOWIANIE PROCESU STARZENIA SIĘ LUDNOŚCI ...... 19 3.1.1. Wskaźnik - udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze ...... 20 3.2. PROBLEMY RYNKU PRACY ...... 22 3.2.1. Wskaźnik - udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze ...... 23 3.2.1. Wskaźnik – udział osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesiące i dłużej na danym obszarze ...... 25 3.3. SAMOWYSTARCZALNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI I GOSPODARSTW DOMOWYCH ...... 26 3.3.2. Wskaźnik - Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej ...... 27 3.3.3. Wskaźnik - udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku na danym obszarze ...... 29 3.4. SKUTECZNOŚĆ KSZTAŁCENIA DZIECI NA POZIOMIE PODSTAWOWYM ORAZ AKTYWNOŚĆ EDUKACYJNA MŁODZIEŻY W WIEKU 13-18 LAT ...... 30 3.4.1. Wskaźnik – wynik średni sprawdzianu szóstoklasistów (w obrębach szkolnych na danym obszarze) ...... 30 3.4.1. Wskaźnik – średni wynik egzaminu gimnazjalnego (w obrębach szkolnych na danym obszarze) ...... 31 3.5. FREKWENCJA W WYBORACH I UCZESTNICTWO W ORGANIZACJACH SPOŁECZNYCH ...... 32 3.5.1. Wskaźnik – frekwencja w wyborach samorządowych na danym obszarze ...... 32 3.5. KLIMAT AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ ...... 34 3.5.1. Wskaźnik – wskaźnik liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na danym obszarze ...... 35 3.6. PRZYRODNICZE WARUNKI LOKALNEJ EGZYSTENCJI ...... 37 3.6.1. Wskaźnik – udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru ...... 37

3 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

3.7. ELEMENTARNE ZAGOSPODAROWANIE W INSTALACJE TECHNICZNE, STAN TECHNICZNY BUDYNKÓW ...... 39

IV. PODSUMOWANIE ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ ...... 40

V. WYZNACZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ...... 44

5.1. METODYKA WYZNACZANIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO ORAZ OBSZARU REWITALIZACJI ...... 44 5.2. PROPOZYCJA WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO i OBSZARU REWITALIZACJI ...... 45

SPIS TABEL ...... 48

SPIS RYCIN49

4 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

I. WSTĘP

1.1. PODSTAWY PRAWNE WRAZ Z UZASADNIENIEM KONIECZNOŚCI OPRACOWANIA DIAGNOZY NA POTRZEBY WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO ORAZ OBSZARU REWITALIZACJI NA TERENIE GMINY LATOWICZ

Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 poz. 1777), określiła zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji. Samorządy otrzymały podstawę prawną do podjęcia kompleksowych działań służących rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. Zgodnie z art. 52 ustawy o rewitalizacji do dnia 31 grudnia 2023 r. dopuszcza się realizację przedsięwzięć wynikających z programu zawierającego działania służące wyprowadzeniu obszaru zdegradowanego ze stanu kryzysowego, przyjmowanego uchwałą rady gminy, bez uchwalania gminnego programu rewitalizacji. W takim przypadku wyznaczenie w drodze uchwały obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, specjalnej strefy rewitalizacji, a także uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji nie jest dopuszczalne. Prowadzenie rewitalizacji bez korzystania z rozwiązań ustawowych (bez uchwalania Gminnego Programu Rewitalizacji) nie jest za to przeszkodą do aplikowania o środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. W przypadku, w którym gmina chce się ubiegać o otrzymanie środków unijnych na projekty rewitalizacyjne musi opracować program rewitalizacji zgodny z wymaganiami wynikającymi z Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 (co do zasady – w aspekcie merytorycznym są to wymogi tożsame do ustawowych, jednak uproszczone są kwestie proceduralne), oraz z wymaganiami i wytycznymi, które zostały przyjęte przez Instytucję Zarządzającą RPO. Wszelkie prace związane z przygotowaniem i wdrożeniem Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Latowicz są więc zgodne z „Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego”. Przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji, a także jej prowadzenie w zakresie właściwości gminy, stanowią jej zadania własne wobec czego Gmina Latowicz przystąpiła do opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Latowicz. W celu opracowania diagnozy służącej wskazaniu obszarów najbardziej narażonych na oddziaływanie negatywnych zjawisk społecznych na terenie Gminy Latowicz Wójt Gminy zobowiązany jest przeprowadzić analizy, w których wykorzystuje obiektywne i weryfikowalne mierniki i metody badawcze dostosowane do lokalnych uwarunkowań. Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar

5 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk:  gospodarczych – w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw, lub  środowiskowych – w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub  przestrzenno-funkcjonalnych – w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub  technicznych – w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. Obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, wyznacza się jako obszar rewitalizacji. Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy.

Prezentowana w niniejszym dokumencie diagnoza negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno – funkcjonalnych i infrastrukturalnych została opracowana zgodnie z zaleceniami zawartymi w "Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 - 2020" Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju z dnia 3 lipca 2015 r.(MIiR/H 2014-2020/20(01)/07/2015). Zgodnie z zapisami wymienionych dokumentów diagnoza opierać powinna się na mierzalnych wskaźnikach opisujących przede wszystkim zjawiska i problemy społeczne na opisywanego obszaru. Niniejsza diagnoza nawiązuje również do „Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego”. Dokument instrukcji przygotowania projektów rewitalizacyjnych określa zasady przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020. Instrukcja jest skierowana przede wszystkim do władz samorządów lokalnych w województwie mazowieckim, które są odpowiedzialne za opracowanie i wdrażanie programów rewitalizacji, ale także do innych podmiotów, które są zainteresowane kreowaniem zmian na zdegradowanych przestrzeniach wskazanych do rewitalizacji.

6 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

1.2. METODA OPRACOWYWANIA DIAGNOZY Z UWZGLĘDNIENIEM PRZYJĘTYCH WSKAŹNIKÓW DELIMITACJI

Dla potrzeb opracowania diagnozy służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, na cele sporządzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Latowicz określono listę potencjalnych wskaźników. Służą one przedstawieniu przestrzennego zróżnicowania Gminy Latowicz biorąc pod uwagę cechy wskazujące na kumulację negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno – funkcjonalnych i technicznych. Zgodnie z „Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego” wyznaczenie obszaru zdegradowanego będzie polegało na zbadaniu występowania negatywnych zjawisk kryzysowych. Za obszar zdegradowany będzie można uznać obszar dla którego zbadano destrukcyjne procesy społeczne, przestrzenno-funkcjonalne, gospodarcze oraz środowiskowe, które doprowadziły do jego trwałej degradacji. Skale tych zjawisk powinny reprezentować odpowiednie wskaźniki opisujące powyższe sfery. Wybór wskaźników powinien uwzględniać możliwość pozyskania informacji, a jednocześnie możliwość porównania otrzymanych wartości do danych dla powiatu, województwa, czy kraju. Instrukcje przedstawiają również listę rekomendowanych wskaźników podstawowych do wyznaczenia obszarów zdegradowanych. Na podstawie omówionych wskaźników można stworzyć syntetyczny wskaźnik degradacji1, którego wartość niższa niż średnia dla Gminy predysponowałaby dany obszar do uznania za obszar zdegradowany. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego musi zostać przeprowadzone w ramach możliwie podobnych do siebie jednostek przestrzennych, powstałych np. przy wykorzystaniu istniejącego podziału administracyjnego gminy. Obszary te muszą stanowić pewne całości pod względem funkcjonalnym i charakteryzować się pewną spójnością wewnętrzną i przestrzenną. Natomiast wskazanie obszaru do rewitalizacji powinno nastąpić na podstawie:  szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk, a więc poziomu wskaźnika syntetycznego oraz liczby kryzysowych wskaźników uzupełniających,  istotnego znaczenia dla rozwoju lokalnego – subiektywna ocena rady gminy na podstawie potrzeb. Obszar wskazany do rewitalizacji powinien obejmować całość lub część obszaru zdegradowanego i powinien być wyznaczony na podstawie danych ilościowych wskazujących na szczególną koncentrację negatywnych zjawisk. Z pośród listy rekomendowanych wskaźników dla ujawnienia stanu kryzysowego w ustalonych obszarach analizy zaproponowanej w „Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego” wybrano i uszczegółowiono wskaźniki w odniesieniu

1 W przypadku przygotowania programu rewitalizacji zgodnie z „Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020”, za obszar zdegradowany należy uznać, taki w którym na negatywnie zdiagnozowany wymiar społeczny nakłada się co najmniej jedno z negatywnych zjawisk: gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne.

7 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz do warunków lokalnych w wybranych sferach. Pełna lista rekomendowanych wskaźników przedstawia się następująco: Wskaźniki społeczne:  wysoka stopa bezrobocia,  wysoki poziom ubóstwa,  wysoka przestępczość,  wysoki wskaźnik przemocy w rodzinie,  niski poziom edukacji,  niewielka liczna organizacji społecznych/liczba członków (fundacje, stowarzyszenia),  niska frekwencja wyborcza.

Wskaźniki przestrzenno-funkcjonalne:  degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym,  brak funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska,  niewystarczające wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną,  brak dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości,  niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru,  niski poziom obsługi komunikacyjnej,  deficyt lub niska jakość terenów publicznych.

Wskaźniki gospodarcze:  niski stopień przedsiębiorczości,  słaba kondycja przedsiębiorstw.

Wskaźniki środowiskowe:  przekroczenie standardów jakości środowiska,  obecność odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska.

II. PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA GMINY LATOWICZ

2.1. POŁOŻENIE

Gmina Latowicz położona jest w centralnej części województwa mazowieckiego, w powiecie mińskim. Jednostka zajmuje obszar o powierzchni 114 km2. Sieć osadniczą Gminy tworzy 18 miejscowości. Odległości dzielące miejscowość siedzibę Urzędu Gminy (wieś Latowicz) od największych miast regionu to:  Mińsk Mazowiecki – 24 km,  Siedlce - 36 km,

8 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

 Warszawa – 59 km.

Ryc. 1. Położenie miejscowości Gminy Latowicz Źródło: latowicz.e-mapa.net

Gmina Latowicz jest dobrze położona pod względem komunikacyjnym. Zgodnie z danymi Mazowieckiego Zarządu Dróg Wojewódzkich w Warszawie przez obszar Gminy przebiega jedna droga wojewódzka DW 802 (Mińsk Mazowiecki – Siennica – Latowicz – Seroczyn).

2.2. ŚRODOWISKO I INFRASTRUKTURA

2.2.1. Środowisko i użytkowanie gruntów

Na terenie Gminy Latowicz występuje jeden teren objęty ochroną prawną ze względu na wysokie wartości przyrodnicze – obszar Natura 2000 „Gołe Łąki” (PLH140027), który w granicach Gminy zajmuje blisko 40 000 ha. Wśród indywidualnych form ochrony przyrody wymienić należy 11 pomników przyrody. Na opisywanym obszarze znajdują się cztery parki wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Są to parki w miejscowościach: Dębe Małe, Oleksianka, Wielgolas i Waliska. Według danych GUS za rok 2014, na analizowanym obszarze znajduje się 0,35 ha parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej oraz 3 cmentarze o powierzchni 4,70 ha.

9 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Udział terenów zieleni w powierzchni ogółem wynosi 0,2 %. Lesistość wynosi 10 %, co jest wynikiem znacznie niższym niż średnia wartość dla powiatu jaworskiego (21,4 %).

Gmina Latowicz jest gminą typowo rolniczą. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni opisywanego obszaru wynosi 85,97 %. Udział gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych razem to 10,52 %.

Tabela 1. Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Latowicz Powierzchnia Forma użytkowania Udział % (ha) powierzchnia ogółem 11405 100,00 powierzchnia lądowa 11361 99,61 użytki rolne razem 9805 85,97 użytki rolne - grunty orne 6316 55,38 użytki rolne - sady 90 0,79 użytki rolne - łąki trwałe 2059 18,05 użytki rolne - pastwiska trwałe 959 8,41 użytki rolne - grunty rolne zabudowane 303 2,66 użytki rolne - grunty pod stawami 1 0,01 użytki rolne - grunty pod rowami 77 0,68 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem 1200 10,52 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - lasy 1161 10,18 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - grunty zadrzewione 39 0,34 i zakrzewione grunty pod wodami razem 44 0,39 grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi 42 0,37 grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi 2 0,02 grunty zabudowane i zurbanizowane razem 289 2,53 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny mieszkaniowe 8 0,07 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny przemysłowe 4 0,04 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny inne zabudowane 9 0,08 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny zurbanizowane 2 0,02 niezabudowane grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny rekreacji i wypoczynku 6 0,05 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - drogi 258 2,26 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - kolejowe 2 0,02 grunty zabudowane i zurbanizowane - użytki kopalne 64 0,56 nieużytki 3 0,03 Źródło: dane GUS za rok 2014

2.2.2. Infrastruktura

Sieć drogową na terenie Gminy Latowicz tworzą ogólnodostępne drogi publiczne:  droga wojewódzka nr 802,  drogi powiatowe, będące w zarządzie Powiatu Mińskiego,  drogi gminne, którymi zarządza Wójt Gminy Latowicz.

10 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Sieć dróg na obszarze Gminy zapewnia dostateczne połączenie między miejscowościami. Gmina posiada dogodne położenie komunikacyjne ze względu na bezpośredni dostęp do drogi wojewódzkiej DW 802. Według danych Mazowieckiego Zarządu Dróg Wojewódzkich w Warszawie opisywana droga przebiega na długości 15,344 km w obszarze gminy. Stan techniczny drogi na odcinku 12,496 km został określony jako dobry, natomiast 2,848 km nawierzchni jest w złym stanie. Na DW 802 występuje wysokie dobowe natężenie ruchu szczególnie na odcinku Mińsk Mazowiecki – Siennica – Latowicz i dla samochodów osobowych wyniosło w 2015 r. 5481 pojazdów/dobę, a samochodów ciężarowych 180 pojazadów/dobę. Na terenie analizowanej jednostki nie przebiega żadna droga krajowa. Przez teren Gminy nie przebiega również żadna linia kolejowa.

Długość czynnej sieci wodociągowej w Gminie w 2014 roku wynosiła ponad 141 km bez przyłączy. Liczba przyłączy wynosiła 1 436 sztuk. Pobór wody w 2014 roku kształtował się na poziomie 236 dam3. Woda dostarczana mieszkańcom do spożycia spełnia wszelkie wymogi sanitarne i ogólnie oceniana jest, jako dobra. Z sieci wodociągowej korzysta około 65% mieszkańców. Pozostali korzystają z własnych ujęć – studni. W Gminie funkcjonuje jedno ujęcie wód głębinowych zaopatrujących mieszkańców oraz studnie indywidualne. Ujęcie wody znajduje się w miejscowości Chyżyny i zasila następujące miejscowości: Chyżyny, Wielgolas, Latowicz, Strachomin, Oleksianka, Transbór, Budy Wielgoleskie, Borówek, Gołełąki, Dębe Małe, Budziska, Generałowo. Część mieszkańców miejscowości: Latowicz, Stawek, Waliska, Kamionka, Wężyczyn i Dąbrówka są zaopatrywane w wodę ze Stacji Uzdatniania Wody „Piaseczno” znajdującej się w gminie Cegłów. Jest to wspólna inwestycja trzech gmin i administrowana jest przez ZGK Mrozy. Gmina Latowicz posiada w niej udziały w wysokości 15,9%.

Według danych GUS (2014) sieć kanalizacyjna na terenie Gminy Latowicz ma długość 16,9 km i obsługuje 29,2 % mieszkańców. Na terenie opisywanej jednostki funkcjonuje gminna mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 200 m3/dobę. W planach jest powiększenie jej przepustowości do 450 m3/d. Rzeką odbierającą oczyszczone ścieki jest Świder. Ścieki sanitarne w większości miejscowości gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych (szamba). Są one okresowo opróżniane przez wozy asenizacyjne, a ścieki wywożone są głównie do oczyszczalni w Siennicy ale też do innych zlokalizowanych na terenie sąsiednich gmin. W 2013 roku na terenie gminy znajdowały się 483 zbiorniki bezodpływowe oraz 185 przydomowych oczyszczalni ścieków. Sieć gazowa na terenie Gminy Latowicz ma długość 30,318 km i zaopatruje 8,2 % ogółu mieszkańców (GUS 2014). Stacja redukcyjno-pomiarowa I stopnia znajdująca się w Latowiczu jest źródłem zasilania gminy w gaz ziemny. Przez Oleksiankę, Strachomin i Latowicz przechodzi gazociąg wysokiego ciśnienia DN 100, który doprowadza gaz do stacji w Latowiczu. Gmina Latowicz jest całkowicie zelektryfikowana, lecz nie posiada na swoim terenie stacji transformująco-rozdzielczej 110/15 kV i dlatego jest zasilana z trzech źródeł zewnętrznych:  Stacja 110/15 kV w Mrozach zasilająca 82,2% terenu gminy,  Stacja 110/15 kV w Stoczku Łukowskim zasilająca 17,8% terenu gminy,  Stacja 110/15 kV w Garwolinie, Pilawie i Mińsku Mazowieckim, mogące zasilać pewien obszary gminy w sytuacjach awaryjnych.

11 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Dostawa energii elektrycznej średniego napięcia odbywa się systemem magistralnych linii napowietrznych, które pracują w pierścieniowym układzie połączeń między stacjami 110/15 kV. System zewnętrznych powiązań elektroenergetycznych SN 15 kV budują trzy magistralne linie o relacjach:  Mrozy – Latowicz,  Stoczek Łukowski – Latowicz,  Mrozy – Kozłów.

2.3. SPOŁECZEŃSTWO

Dane Urzędu Gminy wskazują, że liczba ludności zamieszkująca Gminę Latowicz na koniec 2015 r. wynosiła 5 454 osoby. Szczegółowe dane dotyczące struktury ludności zostaną przedstawione w oparciu o ewidencję samorządu terytorialnego. Jednak w niniejszym opracowaniu wskazane zostały również dane GUS. Jest to niezbędne do sporządzenia porównania danych dla Gminy z danymi dotyczącymi województwa mazowieckiego i Polski.

Wg danych GUS liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (do 17 lat włącznie) wyniosła 1 180 osoby. Najwięcej, bo 3 316 osób jest osób w wieku produkcyjnym. Najmniejsza jest liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety - 60 lat i więcej), tj. 964 osoby. Strukturę ludności z podziałem na miejscowości przedstawiono w tabeli. Rycina przedstawia udział poszczególnych grup ekonomicznych ludności Gminy Dębowa Łąka.

18% Liczba ludności w wieku 21% przedprodukcyjnym (do 17 lat włącznie)

Liczba ludności w wieku produkcyjnym (mężczyźni wiek 18-64 lata, kobiety 18-59 lat) Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety - 60 lat i więcej) 61%

Ryc. 2. Udział poszczególnych grup ekonomicznych ludności Gminy Latowicz Źródło: opracowanie własne

Powyższe dane odniesiono również do wartości charakteryzujących powiat miński, województwo mazowieckiego oraz średniej dla Polski. Wyniki porównania przedstawia wykres.

12 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Gmina Latowicz województwo mazowieckie powiat miński Polska 70,0 63,0 60,9 61,4 61,7 60,0

50,0

40,0

30,0 21,6 20,6 18,6 20,0 19,0 20,0 18,0 17,5 17,8

10,0

0,0 w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym

Ryc. 3. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014

Tabela na następnej stronie przedstawia liczbę ludności wg poszczególnych grup wieku z podziałem na miejscowości wg gminnej ewidencji ludności (stan na 31.12.2015 r.).

13 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz Green Key

Tabela 2. Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach Gminy Dębowa Łąka Liczba ludności w wieku Liczba ludności w wieku produkcyjnym Liczba ludności poprodukcyjnym (mężczyźni wiek 18-64 lata, Liczba ludności w wieku (mężczyźni - 65 lat i więcej, Lp. Miejscowość kobiety 18-59 lat) ogółem przedprodukcyjnym kobiety - 60 lat i więcej) (do 17 lat włącznie) Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety 1. Borówek 68 13 20 22 5 8 2. Budy Wielgoleskie 338 78 117 94 15 34 3. Budziska 169 42 53 44 12 18 4. Dąbrówka 80 15 24 20 8 13 5. Dębe Małe 263 53 83 75 19 33 6. Generałowo 87 25 24 17 9 12 7. Gołełąki 142 31 49 41 7 14 8. Chyżyny 229 51 71 64 13 30 9. Kamionka 273 51 100 77 12 33 10. Oleksianka 259 45 97 73 12 32 11. Redzyńskie 248 57 86 64 11 30 12. Stawek 72 11 28 16 5 12 13. Strachomin 199 38 61 49 22 29 14. Transbór 368 71 115 97 27 58 15. Waliska 183 39 60 41 11 32 16. Wężyczyn 223 52 75 53 16 27 17. Wielgolas 859 222 290 260 26 62 18. Latowicz 1 394 299 468 410 65 152 RAZEN DLA GMINY 5 454 1 193 1821 1517 295 629 LATOWICZ Źródło: Urząd Gminy Latowicz

14 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Dane o strukturze ekonomicznej ludności, pochodzących z GUS-u (2014 r.) pozwalają na wyliczenie wskaźników obciążenia demograficznego i porównanie ich do danych dla powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego, i danych dla całego kraju tj.: 1) Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym: - wskaźnik dla Gminy Latowicz: 64,2, - wskaźnik dla powiatu mińskiego: 62,2, - wskaźnik dla województwa mazowieckiego: 62,9, - wskaźnik dla Polski: 60,1. 2) Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym: - wskaźnik dla Gminy Latowicz: 80,6, - wskaźnik dla powiatu mińskiego: 86,5, - wskaźnik dla województwa mazowieckiego: 107,8, - wskaźnik dla Polski: 109,1. 3) Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym: - wskaźnik dla Gminy Latowicz: 28,7, - wskaźnik dla powiatu mińskiego: 28,8, - wskaźnik dla województwa mazowieckiego: 32,7, - wskaźnik dla Polski: 31,4.

Gmina Latowicz województwo mazowieckie powiat miński Polska 120 107,8 105,2 100 86,5 80,6 80 64,2 62,9 62,2 58,8 60

40 32,7 30,2 28,7 28,8

20

0 ludność w wieku ludność w wieku ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób poprodukcyjnym na 100 osób poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku przedprodukcyjnym

Ryc. 4. Wskaźniki obciążenia demograficznego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014

Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat obserwuje się malejąca tendencję w zmianie liczby ludności w Gminie Latowicz. Według danych GUS liczba ludności zmniejszyła się od 2005 r. do 2014 r. o 130 os. Gęstość zaludnienia w granicach administracyjnych analizowanej jednostki wynosi 48 osób/km2 i jest zdecydowanie niższa od średniej powiatu mińskiego (130 osób/km2), województwa mazowieckiego (150 osób/km2), a także Polski (123 osób/km2).

Na podstawie danych GUS przyrost naturalny na terenie Gminy Latowicz wynosi – 3,48 ‰. Wartość ta dla całego województwa mazowieckiego również jest dodatnia i wynosi –

15 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

0,68 ‰, dla powiatu mińskiego natomiast – 2,74 ‰. Współczynnik dynamiki demograficznej, czyli stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów wynosi 1,38 i jest większy od średniej dla województwa oraz znacznie większy od współczynnika dynamiki demograficznej dla całego kraju. Analiza przytoczonych danych wraz z porównaniem poszczególnych wartości na przestrzeni ostatnich lat pokazuje, że na terenie Gminy Latowicz notowany jest wysoki przyrost naturalny, a zmniejszająca się liczba ludności związana jest z migracją mieszkańców poza obszar Gminy. Jest to spowodowane innymi czynnikami, które zostały zbadane w dalszej części diagnozy za pomocą odpowiednich wskaźników.

2.4. GOSPODARKA

Biorąc pod uwagę dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (stan na rok 2014), na terenie Gminy Latowicz działało 250 podmiotów gospodarczych, z czego 238 należało do sektora prywatnego, natomiast pozostałe 12 działało w sektorze publicznym.

Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według sekcji PKD Ogółem Sekcja Gmina Ogółem 250 W sekcji A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo 14 W sekcji B - górnictwo i wydobywanie 1 W sekcji C - przetwórstwo przemysłowe 30 W sekcji F - budownictwo 42 W sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 88 samochodowych, włączając motocykle W sekcji H – transport, gospodarka magazynowa 9 W sekcji I – działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 5 gastronomicznymi W sekcji J – informacja i komunikacja 5 W sekcji K – działalność finansowa i ubezpieczeniowa 4 W sekcji M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 4 W sekcji N – działalność w zakresie usług administrowania i działalność 8 wspierająca W sekcji O – administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe 15 zabezpieczenia społeczne W sekcji P – edukacja 10 W sekcji Q – opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2 W sekcji R – działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 4 W sekcji S – pozostała działalność usługowa W sekcji T - gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; 9 gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: GUS – Bank Danych Lokalnych (klasyfikacja PKD 2007)

16 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Najbardziej rozwiniętą działalnością gospodarczą jest handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych i motocykli, a także budownictwo. Istotne znaczenie ma również przetwórstwo przemysłowe.

2.5. ROLNICTWO

Istotną formą użytkowania terenu Gminy Latowicz jest użytkowanie rolnicze, gdyż użytki rolne zajmują blisko 86,0 % powierzchni analizowanej jednostki. Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego (GUS, 2010) na terenie Gminy Latowicz funkcjonuje 967 gospodarstw rolnych. Gospodarstw do 1 ha włącznie jest 100, między 1 a 5 ha – 288, między 5 a 10 ha – 285, a gospodarstw rolnych powyżej 10 ha jest 294. Gleby na obszarze analizowanej jednostki, które charakteryzują się przeciętną kulturą rolną, mogą być wykorzystywane zarówno do produkcji roślinnej, jak i hodowli. W produkcji roślinnej dominuje przede wszystkim uprawa zbóż i kukurydzy. Należy również wspomnieć, iż na terenie gminy znaczny procent stanowią gleby o wyższej klasie bonitacyjnej. Wynikiem tego było powstanie zagłębia czosnkowego, a jedna z odmian czosnku nosi nazwę latowickiej. Czosnek latowicki jest wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz promowany logiem Dziedzictwo Kulinarne Mazowsza, potwierdzającym jakość tradycyjnej i innowacyjnej żywności, która promuje tradycje regionu. Marynowany czosnek latowicki w 2012 r. otrzymał Laur Marszałka Województwa Mazowieckiego. Przydatność rolnicza gleb na opisywanym terenie jest wysoka. Sprzyjające są również warunki klimatyczne dla działalności rolniczej: średnia temperatura roczna wynosi około 7 – 7,5oC, okres wegetacyjny trwa powyżej 200 – 210 dni, a opad roczny przekracza 500 mm. W powierzchni zasiewów dominują zboża. Struktura pogłowie zwierząt gospodarskich wskazuje na duży udział gospodarstw zajmujących się produkcją mleka, hodowlą żywca wołowego i wieprzowego.

2.6. TURYSTYKA I REKREACJA

Przez gminę przebiega wiele szlaków turystycznych. Osoby, które wybierają się w te rejony mogą korzystać między innymi z bogatej oferty szlaków rowerowych. Gmina przystąpiła do realizacji Projektu Sieciowego Zielony Szlak Rowerowy Mazowsza. Trasy, drogi i ścieżki rowerowe przebiegają przez gminę Latowicz na długości 92 kilometrów. Projekt ten w pierwszym etapie został opracowany dla powiatu Nowodworskiego, Sochaczewskiego, Warszawsko-Zachodniego. Wpisał się w Europejski Program Aktywizacji i Integracji Podregionów „SMEnterReg”. Uzyskał on poparcie Zarządu Województwa Mazowieckiego i Wojewody Mazowieckiego. W 2005 roku gminie przybyła niecodzienna atrakcja turystyczna. Budynek Urzędu Gminy „zagrał” Urząd Gminy Wilkowyje w serialu TVP Ranczo. Można tu również zobaczyć serialowy dom Wójta, czy też restaurację „U Japycza”. Na terenie Gminy występuje również wiele zabytkowych obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków. W następnej tabeli przedstawiono nieruchome obiekty zabytkowe wpisane do wojewódzkiego rejestru.

17 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Tabela 4. Wykaz zabytków na terenie Gminy Latowicz ujętych w rejestrze zabytków dla województwa mazowieckiego Lp. Miejscowość Nazwa obiektu Nr rejestru Data

1 Dębe Małe Zespół pałacowy A-262 04.07.1979 r. 2 Kamionka Kościół mariawicki A-1000 04.01.2011 r. 3 Latowicz Kościół z rynkiem i pierzejami A-254/1085 12.12.1974 r. 4 Latowicz Budynek apteki 5 Oleksianka Park A-376 16.07.1985 r. 6 Waliska Park A-270 24.07.1980 r. 7 Wielgolas Zespół pałacowy A-35/190 20.11.1959 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie rejestru zabytków nieruchomych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie

Poza obiektami ujętymi w rejestrze zabytków, na terenie Gminy Latowicz występuje wiele innych obiektów stanowiących potencjalne atrakcje turystyczne regionu, a są to:  Budziska:  we wsi znajduje się kopiec z krzyżem, usypany w 1938 roku przez młodzież ku czci bohaterów walczących za Ojczyznę;  Latowicz:  stary cmentarz z przełomu XVII i XVIII wieku,  nowy cmentarz końca XIX wieku;  Oleksianka:  murowany spichlerz z II połowy XIX wieku;  Stawek:  w centrum wsi znajduje się dwuramienny krzyż, ustawiony w połowie XIX w. jako votum chroniące od epidemii cholery;  Wielgolas:  neorenesansowy murowany pałac z połowy XIX wieku, malowniczy park krajobrazowy z I połowy XIX wieku,  Sanktuarium Maryjne i kaplica 1934 roku,  dwie tablice w kościele poświęcone poległym oficerom z Transboru oraz poległym żołnierzom AK z rodziny Wyleżyński,  Dąb Katyński (poświęcony zamordowanemu w Katyniu por. dr. A. Sikorze),  miejsce pamięci Powstańców Styczniowych,  tablica ZS upamiętniająca nauczycieli i absolwentów szkoły (odsłonięta w 2007 roku w 200-lecie szkoły).

Na terenie Gminy znajdują się liczne zabytkowe kapliczki, figury, krzyże przydrożne z okresu od XIX w. do lat 40 XX w. Na terenie gminy znajduje się również kilka miejsc pamięci narodowej:  pomnik w Latowiczu (rynek), poświęcony pamięci bojowników o niepodległość w latach 1905-1918, ufundowany w 10. rocznicę odzyskania niepodległości Polski, związany zwłaszcza z akcją lokalnej Polskiej Organizacji Wojskowej, w skład której wchodzili druhowie OSP w Latowiczu. 11 listopada 1918 r. dokonali oni rozbrojenia posterunku niemieckiego, a następnie wsparli działania wyzwoleńcze w Seroczynie

18 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

i wzięli udział w walce z Niemcami pod Stoczkiem Łukowskim, gdzie poległ Ignacy Brauliński, naczelnik OSP w Chyżynach,  pomnik na rynku w Latowiczu, poświęcony bohaterom września 1939 r. upamiętniający m.in. spalenie Latowicza w wyniku niemieckich nalotów bombowych w dniu 8 września 1939 r.,  mogiła zbiorowa na nowym cmentarzu parafialnym w Latowiczu, w której spoczywają bezimienne ofiary przesłuchań przeprowadzanych w czasie II wojny światowej w budynku szkoły podstawowej, gdzie mieściła się siedziba żandarmerii,  mogiła zbiorowa 5 żołnierzy AK na cmentarzu parafialnym w Latowiczu, zamordowanych w lutym 1944 r. w odwecie za próbę odbicia więźniów ze szkoły w Latowiczu,  tablica pamięci na ścianie budynku Zespołu Szkół (dawna szkoła podstawowa) w Latowiczu, upamiętniająca zdarzenia z 1944 r. (uwięzienie 87 Polaków, głównie żołnierzy AK, wywiezionych następnie do obozów zagłady). Tablicę ufundowano w 2003 r.,  pomnik we wsi Budziska, poświęcony poległym w obronie ojczyzny, ufundowany w 20 rocznicę odzyskania niepodległości Polski.

III. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – ANALIZA WSKAŹNIKOWA

Obszar zdegradowany to obszar, w którym zidentyfikowano stan kryzysowy, tj. stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujący z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej. Na etapie sporządzania diagnozy, powoduje to konieczność określenia, które miejscowości wchodzące w skład Gminy Latowicz, charakteryzują się kumulacją problemów. Diagnozę występowania stanu kryzysowego w gminie można przeprowadzić w podziale na jednostki przestrzenne, z których poszczególne stanowią pewne całości pod względem funkcjonalnym i charakteryzują się pewną spójnością społeczną i przestrzenną. Zdecydowano, ze najodpowiedniejszą formą jest analiza czynników występujących na terenie miejscowości, wg ich granic. Miejscowość Latowicz, tworzą trzy sołectwa: Latowicz I, Latowicz II, Latowicz III.

SFERA SPOŁECZNA

3.1. ZAWANSOWIANIE PROCESU STARZENIA SIĘ LUDNOŚCI

Zgodnie z raportem GUS Prognoza ludności do 2050 roku dla powiatów i miast na prawach powiatu województwa mazowieckiego według prognozowanych zmian demograficznych powiatów w województwie mazowieckim w 2050 r. w porównaniu ze stanem w 2013 r. zauważyć można, że jedynie w 11 powiatach spośród 42 na obszarze województwa przewiduje się wzrost liczby mieszkańców. . Liczba ludności zwiększy się w m.st. Warszawie i ośmiu powiatach leżących wokół stolicy (w tym w powiecie mińskim

19 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz o 13,65 %) oraz w powiecie płockim i radomskim. Znaczące – powyżej 20% zwiększenie liczebności przewiduje się w powiatach: piaseczyńskim (o 44,0%), wołomińskim (o 40,2%), legionowskim (o 34,6%), grodziskim (o 32,6%) i warszawskim zachodnim (o 26,4%). W większości powiatów województwa mazowieckiego liczba ludności w 2050 r. zmniejszy się w stosunku do 2013 r. Największe ubytki obserwowane będą w powiecie lipskim (32,5%), oraz m. Ostrołęka (30,6%). Zauważa się, że w wyniku zmian liczby ludności w poszczególnych grupach wieku nastąpi pogłębienie starzenia się ludności wyrażone współczynnikiem starości demograficznej rozumianym jako udział grupy ludności wieku 65 lat i więcej w ogólnej populacji, a także indeksem starości we wszystkich powiatach i miastach na prawach powiatu. W niniejszym rozdziale poddano analizie stosunek poszczególnych grup ekonomicznych ludności, zgodnie z założeniem, że ludność w wieku przedprodukcyjnym obejmuje osoby w wieku 0 do 17 lat; ludność w wieku produkcyjnym – osoby od 18 lat do wieku emerytalnego (60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni), a ludność w wieku poprodukcyjnym – osoby powyżej wieku emerytalnego. Przez ludność w wieku nieprodukcyjnym rozumie się ludność w wieku przedprodukcyjnym oraz ludność w wieku poprodukcyjnym.

3.1.1. Wskaźnik - udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze

Wskaźnik obrazujący udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze jest bardzo istotnym wskaźnikiem demograficznym. Pozwala ocenić stosunek grupy osób będących w wieku emerytalnym (dla kobiet – powyżej 60 lat, dla mężczyzn – powyżej 65 lat) do liczebności pozostałych grup wiekowych. Im więcej osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności, tym mniej korzystna struktura ekonomiczna społeczeństwa, świadcząca o jego starzeniu się społeczeństwa.

Tabela 5. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na terenie Gminy Latowicz

Liczba ludności w wieku Udział (%) ludności w Liczba poprodukcyjnym wieku Lp. Miejscowość ludności (mężczyźni - 65 lat i poprodukcyjnym w ogółem więcej, kobiety - 60 lat i ludności ogółem więcej)

1. Borówek 68 13 19,1 Budy 2. 338 49 14,5 Wielgoleskie 3. Budziska 169 30 17,8 4. Dąbrówka 80 21 26,3 5. Dębe Małe 263 52 19,8 6. Generałowo 87 21 24,1 7. Gołełąki 142 21 14,8 8. Chyżyny 229 43 18,8 9. Kamionka 273 45 16,5

20 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Liczba ludności w wieku Udział (%) ludności w Liczba poprodukcyjnym wieku Lp. Miejscowość ludności (mężczyźni - 65 lat i poprodukcyjnym w ogółem więcej, kobiety - 60 lat i ludności ogółem więcej)

10. Oleksianka 259 44 17,0 11. Redzyńskie 248 41 16,5 12. Stawek 72 17 23,6 13. Strachomin 199 51 25,6 14. Transbór 368 85 23,1 15. Waliska 183 43 23,5 16. Wężyczyn 223 43 19,3 17. Wielgolas 860 88 10,2 18. Latowicz 1 394 217 15,6 RAZEM GMINA 5 455 924 16,9 LATOWICZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

W świetle zebranych danych, udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na terenie Gminy Latowicz wynosi 16,9 %. W 12 miejscowościach wskaźnik ten jest wyższy niż średnia, dlatego wskazane miejscowości zostały uznane za będące w stanie kryzysowym ze względu na udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem. Wartości wskaźnika wyższe od średniej dla Gminy oznaczono tłem pomarańczowym. Poniżej porównano otrzymane wyniki do sytuacji w powiecie, województwie i kraju.

Tabela 6. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem – zestawienie wyników Gminy z wartościami dla powiatu, województwa i kraju Udział (%) ludności w wieku Jednostka podziału Lp. poprodukcyjnym w ludności terytorialnego ogółem 1. Gmina Latowicz 16,9 2. powiat miński 17,8 3. województwo mazowieckie 20,0 4. Polska 19,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy i danych GUS

Jak widać w powyższej tabeli udział ludności w wieku poprodukcyjnym w Gminie Latowicz jest o wiele niższy niż w porównanych jednostkach terytorialnych. Proces zaawansowania starzenia się ludności nie jest aż tak dalece rozwinięty w analizowanej jednostce w stosunku do sytuacji w powiecie mińskim, województwie mazowieckim, czy w Polsce. Dla wyżej wskazanych miejscowości, nie licząc wsi Oleksianka, niekorzystny jest również podobny wskaźnik obrazujący udział ludności w wieku poprodukcyjnym względem ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze pozwala ocenić stosunek grupy osób

21 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz będących w wieku emerytalnym (dla kobiet – powyżej 60 lat, dla mężczyzn – powyżej 65 lat) do liczebności osób będących w wieku produkcyjnym. Ponieważ oba wymienione wskaźniki odnoszą się do tej samej wartości, tj. liczby osób w wieku poprodukcyjnym, zastosowano wyłącznie jeden wybrany. Niemniej warto podkreślić, że udział ludności w wieku poprodukcyjnym względem ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz wynosi 27,7 %. Zdecydowanie najwyższe wartości są w miejscowościach: Generałowo (51,2 %), Dąbrówka (47,7 %) i Strachomin (46,6 %). Są to przeważnie nieduże miejscowości o stosunkowo małej ogólnej liczbie ludności, dlatego osiągane wyniki mogą być nieadekwatne do nasilenia problemów związanych z zaawansowaniem procesu starzenia się ludności w regionie. Dlatego dany wskaźnik powinien być traktowany pomocniczo.

3.2. PROBLEMY RYNKU PRACY

Zgodnie z danymi GUS stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce wyniosła na koniec 2015 roku 9,8 % i była wyższa niż wskaźnik dla województwa mazowieckiego, kształtujący się na poziomie 8,4 % oraz dla powiatu mińskiego, która osiągnęła 8,8 %. Dane dotyczące liczby bezrobotnych na terenie Gminy Latowicz przedstawiono w formie tabelarycznej.

Tabela 7. Bezrobotni na terenie Gminy Latowicz

Liczba bezrobotnych Liczba bezrobotnych Liczba bezrobotnych pozostających bez Lp. Miejscowość pozostających bez pracy ogółem pracy 12 miesięcy co najmniej 24 miesiące i dłużej

1. Borówek 1 0 0 2. Budy Wielgoleskie 13 6 3 3. Budziska 7 0 0 4. Dąbrówka 2 0 0 5. Dębe Małe 6 2 0 6. Generałowo 0 0 0 7. Gołełąki 3 1 0 8. Chyżyny 2 0 0 9. Kamionka 5 0 0 10. Oleksianka 6 1 0 11. Redzyńskie 4 0 0 12. Stawek 2 0 0 13. Strachomin 4 1 0 14. Transbór 6 0 0 15. Waliska 5 1 0 16. Wężyczyn 6 1 0 17. Wielgolas 23 5 2 18. Latowicz 38 9 2

22 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Liczba bezrobotnych Liczba bezrobotnych Liczba bezrobotnych pozostających bez Lp. Miejscowość pozostających bez pracy ogółem pracy 12 miesięcy co najmniej 24 miesiące i dłużej

RAZEM GMINA 133 27 7 LATOWICZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim

3.2.1. Wskaźnik - udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze

Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim, według stanu na 31.12.2015 r. na terenie Gminy Latowicz zarejestrowanych było 133 bezrobotnych. Największa ilość osób była zarejestrowana z następujących miejscowości: Latowicz (38 osób), Wielgolas (23 osób), Budy Wielgoleskie (13 osób). W celu określenia faktycznego problemu bezrobocia w ujęciu miejscowości przedstawiono udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze.

Tabela 8. Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz

Liczba ludności w wieku Udział (%) produkcyjnym Liczba bezrobotnych Lp. Miejscowość (mężczyźni wiek 18-64 bezrobotnych w ludności w wieku lata, ogółem produkcyjnym na kobiety 18-59 lat) danym obszarze

1. Borówek 42 1 2,4 2. Budy Wielgoleskie 211 13 6,2 3. Budziska 97 7 7,2 4. Dąbrówka 44 2 4,5 5. Dębe Małe 158 6 3,8 6. Generałowo 41 0 0,0 7. Gołełąki 90 3 3,3 8. Chyżyny 135 2 1,5 9. Kamionka 177 5 2,8 10. Oleksianka 170 6 3,5 11. Redzyńskie 150 4 2,7 12. Stawek 44 2 4,5 13. Strachomin 110 4 3,6 14. Transbór 212 6 2,8 15. Waliska 101 5 5,0 16. Wężyczyn 128 6 4,7 17. Wielgolas 550 23 4,2

23 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Liczba ludności w wieku Udział (%) produkcyjnym Liczba bezrobotnych Lp. Miejscowość (mężczyźni wiek 18-64 bezrobotnych w ludności w wieku lata, ogółem produkcyjnym na kobiety 18-59 lat) danym obszarze

18. Latowicz 878 38 4,3 RAZEM GMINA 3338 133 4,0 LATOWICZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim

Na obszarze Gminy Latowicz udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym wynosi średnio 4 %. Najwyższy udział zanotowano w miejscowości Budziska 7,2 %. W ośmiu miejscowościach udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym jest wyższy niż średnia dla Gminy, dlatego wobec niekorzystnego stanu dane miejscowości zostały zaznaczone tłem pomarańczowym wskazującym na potrzebę objęcia wsparciem. Poniżej porównano otrzymane wyniki danego wskaźnika do sytuacji w powiecie, województwie i kraju.

Tabela 9. Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym – zestawienie wyników Gminy z wartościami dla powiatu, województwa i kraju Udział bezrobotnych w Jednostka podziału Lp. ludności w wieku terytorialnego produkcyjnym 1. Gmina Latowicz 4,0 2. powiat miński 8,8 3. województwo mazowieckie 8,4 4. Polska 9,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy i danych GUS

W porównaniu do jednostek terytorialnych wyższych rzędów bezrobocie w Gminie Latowicz jest blisko o połowę niższe. Jednak specyfika bezrobocia na wsi jest zupełnie inna niż na obszarach miejskich. Można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że faktyczne bezrobocie na terenach wiejskich jest dużo wyższe niż wskazują na to oficjalne dane. Dużo osób zamieszkujących na wsi podejmuje pracę dorywcze, czy sezonowe. Kolejnym czynnikiem jest określenie statusu danej osoby jako pomagającego członka rodziny, co zgodnie z definicją BAEL definiuje osobę jako pracującą. Należy też wspomnieć, że nie wszyscy prowadzą gospodarstwa rolne, a wśród zatrudnionych w rolnictwie większość pracuje jako rodzinna siła robocza. Te czynniki wpływają na to, że bezrobocie rejestrowane na wsi jest niższe od faktycznego stanu, dlatego w zakresie problemów na rynku pracy proponuje się objąć działaniami pomocowymi miejscowości, które osiągnęły niekorzystne wartości wskaźników w stosunku do średniej Gminy.

24 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

3.2.1. Wskaźnik – udział osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesiące i dłużej na danym obszarze

Z punktu widzenia problemu bezrobocia bardzo istotny jest również czas w jakim bezrobotni poszukują zatrudnienia. Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy co najmniej 24 miesiące dla całej Gminy Latowicz wynosi 27 osób, a przestrzenne rozmieszczenie tego zjawiska zaprezentowano w tabeli.

Tabela 10. Udział liczby osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesięcy i dłużej względem ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz Udział (%) liczby osób Liczba bezrobotnych Ludność w wieku bezrobotnych pozostających bez pracy Lp. Miejscowość produkcyjnym pozostających 24 miesięcy i dłużej bez pracy 24 względem ludności w wieku miesięcy i dłużej produkcyjnym na danym obszarze 1. Borówek 42 0 0,0 2. Budy Wielgoleskie 211 6 2,8 3. Budziska 97 0 0,0 4. Dąbrówka 44 0 0,0 5. Dębe Małe 158 2 1,3 6. Generałowo 41 0 0,0 7. Gołełąki 90 1 1,1 8. Chyżyny 135 0 0,0 9. Kamionka 177 0 0,0 10. Oleksianka 170 1 0,6 11. Redzyńskie 150 0 0,0 12. Stawek 44 0 0,0 13. Strachomin 110 1 0,9 14. Transbór 212 0 0,0 15. Waliska 101 1 1,0 16. Wężyczyn 128 1 0,8 17. Wielgolas 550 5 0,9 18. Latowicz 878 9 1,0 RAZEM GMINA 3338 27 0,8 LATOWICZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim

Udział bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesiące i dłużej w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz wynosi 0,8 %. Tam, gdzie osiąga wartość wyższą niż średnia dla Gminy, proponuje się objęcie działaniami pomocowymi. Miejscowości, które wykazują wartość wskaźnika mniej korzystną niż średnia oznaczono

25 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz kolorem pomarańczowym. Są nimi: Latowicz, Wielgolas, Waliska, Strachomin, Gołełąki, Dębe Małe, Budy Wielgoleskie.

3.3. SAMOWYSTARCZALNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI I GOSPODARSTW DOMOWYCH

W celu oszacowania samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych, pozyskano dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu, który jest jednostką budżetową Gminy. GOPS realizuje zadania z zakresu polityki społecznej na rzecz osób i rodzin, które nie są w stanie pokonać trudnej sytuacji w jakiej się znalazły wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Głównym celem placówki jest zaspakajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka, poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu liczba gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej wynosi 131, co stanowi około 7,5 % ogólnej liczby gospodarstw domowych. Liczba gospodarstw domowych – stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej kształtuje się na poziomie 24 gospodarstw, natomiast liczba dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny wynosi 210 osób. Ogółem na terenie Gminy zasiłki pobierają 342 osoby. Zestawienie danych w ujęciu poszczególnych miejscowości zaprezentowano w tabeli.

Tabela 11. Podstawowe dane o udzielanej pomocy społecznej na terenie Gminy Latowicz

Liczba gospodarstw Liczba gospodarstw Liczba dzieci do Ilość osób domowych domowych - stałych 17 lat, na które ogółem Lp. Miejscowość korzystających ze beneficjentów rodzice otrzymują pobierających środowiskowej środowiskowej zasiłek rodzinny zasiłki pomocy społecznej pomocy społecznej

1. Borówek 0 0 0 0 2. Budy Wielgoleskie 14 2 17 46 3. Budziska 8 1 17 36 4. Dąbrówka 2 0 3 7 5. Dębe Małe 4 1 19 17 6. Generałowo 2 1 3 5 7. Gołełąki 9 0 10 25 8. Chyżyny 2 1 0 2 9. Kamionka 10 1 11 27 10. Oleksianka 3 1 4 11 11. Redzyńskie 7 0 18 32 12. Stawek 5 2 0 8 13. Strachomin 2 1 4 7

26 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Liczba gospodarstw Liczba gospodarstw Liczba dzieci do Ilość osób domowych domowych - stałych 17 lat, na które ogółem Lp. Miejscowość korzystających ze beneficjentów rodzice otrzymują pobierających środowiskowej środowiskowej zasiłek rodzinny zasiłki pomocy społecznej pomocy społecznej

14. Transbór 6 0 11 21 15. Waliska 4 1 1 6 16. Wężyczyn 4 0 12 21 17. Wielgolas 8 2 21 45 18. Latowicz 41 10 59 26 RAZEM GMINA 131 24 210 342 LATOWICZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu

Biorąc pod uwagę powody występowania o pomoc społeczną, największ liczba rodzin otrzymała pomoc z powodu ubóstwa – 71 rodzin. Najmniej rodzi wystąpiło o pomoc z powodu alkoholizmu. Poniższa tabela prezentuje zbiorcze zestawienie powodów przyznania pomocy przez GOSP w 2015 r.

Tabela 12. Powody przyznania pomocy przez GOPS w 2015 r.

Lp. powody występowania o pomoc liczba rodzin

1 ubóstwo 71 2 długotrwała choroba i niepełnosprawność 41 3 wielodzietność 34 4 bezrobocie 31 5 alkoholizm 6 6 rodziny niepełne 18 Źródło: dane MOPS w Radziejowie za rok 2014

3.3.2. Wskaźnik - Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej

Grupę wskaźników dotyczących samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych odzwierciedla wskaźnik dotyczący udziału gospodarstw domowych – stałych beneficjentów korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej. Wskaźnik wyraźnie opisuje jaka część ludności w poszczególnych miejscowościach nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie, bez pomocy GOPS. Fakt ten został scharakteryzowany biorąc pod uwagę dane o gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej.

27 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Tabela 13. Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej Udział gospodarstw Liczba gospodarstw domowych - stałych Liczba gospodarstw domowych - stałych beneficjentów domowych beneficjentów środowiskowej Nr Miejscowość korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w środowiskowej pomocy społecznej liczbie gospodarstw pomocy społecznej korzystających z pomocy społecznej 1. Borówek 0 0 0,0 2. Budy Wielgoleskie 14 2 14,3 3. Budziska 8 1 12,5 4. Dąbrówka 2 0 0,0 5. Dębe Małe 4 1 25,0 6. Generałowo 2 1 50,0 7. Gołełąki 9 0 0,0 8. Chyżyny 2 1 50,0 9. Kamionka 10 1 10,0 10. Oleksianka 3 1 33,3 11. Redzyńskie 7 0 0,0 12. Stawek 5 2 40,0 13. Strachomin 2 1 50,0 14. Transbór 6 0 0,0 15. Waliska 4 1 25,0 16. Wężyczyn 4 0 0,0 17. Wielgolas 8 2 25,0 18. Latowicz 41 10 24,4 RAZEM GMINA 131 24 18,3 LATOWICZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu

Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu, ilość gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej wynosi 131 co daje średni udział gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogólnej ilości gospodarstw w wysokości 7,5 %. Wszystkie miejscowości, które charakteryzują się wysokim udziałem liczby gospodarstw domowych - stałych beneficjentów korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogóle gospodarstw korzystających z pomocy społecznej zaznaczono w tabeli tłem pomarańczowym. Miejscowościami, w których występuje szczególne nasilenie danego negatywnego zjawiska opisanego wskaźnikiem występuje w: Dębe Małe, Generałowo, Chyżyny, Oleksianka, Stawek, Strachomin, Waliska, Wielgolas, Latowicz. Wymienione miejscowości należy objąć działaniami pomocowymi.

28 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

3.3.3. Wskaźnik - udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku na danym obszarze

Na terenie Gminy Latowicz liczba dzieci w wieku do 17 lat wynosi … . W tej grupie osób znajduje się 210 dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny. Szczegółowe dane dotyczące udziału dzieci na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w wieku do lat 17 przedstawiono w kolejnej tabeli.

Tabela 14. Udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku na terenie Gminy Latowicz

Liczba dzieci do 17 Udział (%) dzieci do lat 17, Liczba dzieci w lat, na które rodzice na które rodzice otrzymują Lp. Miejscowość wieku do 17 lat otrzymują zasiłek zasiłek rodzinny w liczbie ogółem rodzinny dzieci w tym wieku

1. Borówek 13 0 0,0 2. Budy Wielgoleskie 78 17 21,8 3. Budziska 42 17 40,5 4. Dąbrówka 15 3 20,0 5. Dębe Małe 53 19 35,8 6. Generałowo 25 3 12,0 7. Gołełąki 31 10 32,3 8. Chyżyny 51 0 0,0 9. Kamionka 51 11 21,6 10. Oleksianka 45 4 8,9 11. Redzyńskie 57 18 31,6 12. Stawek 11 0 0,0 13. Strachomin 38 4 10,5 14. Transbór 71 11 15,5 15. Waliska 39 1 2,6 16. Wężyczyn 52 12 23,1 17. Wielgolas 222 21 9,5 18. Latowicz 299 59 19,7 RAZEM GMINA 1193 210 17,6 LATOWICZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy i Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu

Udział (%) dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku dla Gminy Latowicz wynosi 17,6%. Bardzo zły stan w tym zakresie zaobserwowano w miejscowościach oznaczonych tłem pomarańczowym. Powyższe miejscowości należy objąć działaniami pomocowymi.

29 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

3.4. SKUTECZNOŚĆ KSZTAŁCENIA DZIECI NA POZIOMIE PODSTAWOWYM ORAZ AKTYWNOŚĆ EDUKACYJNA MŁODZIEŻY W WIEKU 13-18 LAT

Skuteczność kształcenia dzieci na poziomie podstawowym oraz aktywność edukacyjna młodzieży w wieku 13-18 lat oceniana jest poprzez jakość nauki pobieranej w szkołach, m.in. na podstawie wyników egzaminu szóstoklasistów oraz egzaminu na zakończenie gimnazjum. Rozmieszczenie przestrzenne zjawisk kryzysowych zależy od zasięgu oddziaływania danej Szkoły. Obwody szkół podstawowych przedstawiają się następująco:

Tabela 15. Granice obwodów szkół podstawowych Lp. Szkoła Granice obwodu szkolnego Szkoła Podstawowa w Zespole 1 Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich Budziska, Dębe Małe, Gołełąki w Wielgolesie Szkoła Filialna w Dębem Małym Borówek, Budy Wielgoleskie, Kamionka, Stawek, 2 Szkoły Podstawowej w Zespole Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich Waliska, Wielgolas, Chyżyny, Transbór w Wielgolesie Szkoła Podstawowa im. Dąbrówka, Latowicz, Oleksianka, Strachomin, 3 Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół Wężyczyn, Generałowo, Redzyńskie w Latowiczu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG

Tabela 16. Granice obwodów gimnazjów Lp. Szkoła Granice obwodu szkolnego Gimnazjum w Zespole Szkół im. Borówek, Budy Wielgoleskie, Kamionka, Stawek, 1 Rodziny Wyleżyńskich w Waliska, Wielgolas, Chyżyny, Transbór, Budziska, Wielgolesie Dębe Małe, Gołełąki Gimnazjum im Kardynała Dąbrówka, Latowicz, Oleksianka, Strachomin, 3 Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu Wężyczyn, Generałowo, Redzyńskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG

3.4.1. Wskaźnik – wynik średni sprawdzianu szóstoklasistów (w obrębach szkolnych na danym obszarze)

Zgodnie z danymi OKE w Warszawie i CKE przedstawiono średnie wyniki sprawdzianu szóstoklasistów w roku 2015. Dane przedstawiono w porównaniu ze średnimi wynikami dla powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i kraju.

Tabela 17. Średni wynik sprawdzianu szóstoklasistów w roku szkolnym 2014/2015

Gmina Latowicz

Część Szkoła Szkoła Filialna w Szkoła powiat województwo Polska egzaminu Podstawowa Dębem Małym Szkoły Podstawowa miński mazowieckie w Zespole Podstawowej w im. Kardynała Szkół im. Zespole Szkół im. Stefana Rodziny Rodziny Wyleżyńskich Wyszyńskiego

30 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Wyleżyńskich w Wielgolesie w Zespole w Szkół w Wielgolesie Latowiczu część I razem 69,7 67,8 58,1 69,5 69,8 67,0 język polski 74,1 73,9 73,0 75,4 75,6 73,0 matematyka 65,0 61,3 42,3 63,4 63,8 61,0 język angielski 81,3 65,5 67,9 80,6 80,4 78,0 Źródło: dane Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie

W roku szkolnym 2014/2015 na terenie województwa mazowieckiego średni wynik egzaminu szóstoklasistów wyniósł w części pierwszej 67,0 %. Uczniowie ze Szkoły Podstawowej im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu osiągnęli wynik dużo gorszy niż średnia dla powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i kraju. Dla danej placówki analogicznie wygląda sytuacja jeśli chodzi o wyniku uzyskane przez uczniów z części II – język angielski. Pozostałe szkoły podstawowe osiągały wyniki zbliżone do wyników w porównywanych jednostkach terytorialnych i kraju, a nawet wyższe. Jedynie Szkoła Filialna w Dębem Małym Szkoły Podstawowej w Zespole Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie osiągnęła gorszy średni wynik z części drugiej z języka angielskiego. W wyniku powyższej analizy proponuje się objąć działaniami pomocowymi Szkołę Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu zgodnie z zasięgiem obwodu szkolnego.

3.4.1. Wskaźnik – średni wynik egzaminu gimnazjalnego (w obrębach szkolnych na danym obszarze)

Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego w roku szkolnym 2014/2015 przedstawiono w tabeli w odniesieniu do poszczególnych części egzaminu. Był on podzielony na część humanistyczną, w ramach której uczniowie zdają egzamin z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie oraz języka polskiego, a także część matematyczno – przyrodniczą obejmującą matematykę i przedmioty przyrodnicze. Dodatkowo uczniowie podchodzili do egzaminu z języka obcego.

Tabela 18. Średni wynik egzaminu gimnazjalnego w roku szkolnym 2014/2015 Gimnazjum Gimnazjum w im Kardynała Zespole Stefana Szkół im. województwo Cześć egzaminu Wyszyńskieg Rodziny powiat miński Polska mazowieckie o w Zespole Wyleżyńskich Szkół w w Latowiczu Wielgolesie język polski 59,8 61,4 64,7 64,7 62,0 historia i wiedza o społeczeństwie 66,2 62,2 65,7 65,9 64,0 matematyka 53,5 43,6 51,4 51,2 48,0 przedmioty przyrodnicze 54,1 45,1 52,0 52,1 50,0 język angielski (podstawowy) 63,7 53,9 69,1 69,8 67,0 język angielski (rozszerzony) 50,2 32,9 50,1 51,2 57,0 język rosyjski (podstawowy) 63,6 62,0 56,8 55,4 58,0

31 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji egzaminacyjnej w Warszawie

Średnie wyniki z egzaminu gimnazjalnego w Zespole Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie są duże gorsze w stosunku do średnich wyników osiąganych w powiecie, województwie, czy kraju, a także w stosunku do Gimnazjum im Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu. Ze wszystkich części egzaminu gimnazjalnego (nie licząc języka rosyjskiego) Gimnazjum w Wielgolesie wypada gorzej niż średnie wyniki osiągane w innych jednostkach podziału terytorialnego. Ze względu na analizę powyższego wskaźnika proponuję się objąć działaniami pomocowymi opisywaną placówkę w Wielgolesie, zgodnie z granicami obwodu szkolnego, celem poprawy jakości kształcenia. Natomiast Gimnazjum w Latowiczu osiąga lepsze wyniki niż w powiecie, województwie, kraju, a także od Gimnazjum w Wielgolesie, w częściach egzaminu z: historia i wiedza o społeczeństwie, matematyka, przedmioty przyrodnicze. Natomiast pozostałe części egzaminu (nie licząc języka rosyjskiego) wypadają gorzej niż analogiczne wyniki w porównywanych jednostkach podziału terytorialnego. W związku z powyższym proponuję się objąć działaniami pomocowymi zgodnie z granicami obwodu szkolnego, celem podniesienia jakości kształcenia.

3.5. FREKWENCJA W WYBORACH I UCZESTNICTWO W ORGANIZACJACH SPOŁECZNYCH

Jednym z kryteriów oceny aktywności społecznej ludności są sprawy związane z uczestnictwem w wyborach oraz uczestnictwem w organizacjach społecznych.

3.5.1. Wskaźnik – frekwencja w wyborach samorządowych na danym obszarze

Na bazie przedstawionych problemów społecznych związanych z bezrobociem, niską samowystarczalnością ekonomiczną ludności czy przestępczością odniesiono się również do frekwencji wyborczej. Dane zebrano na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu mińskiego i Gminy Latowicz (na podstawie danych dla poszczególnych obrębów). Analizie porównawczej poddano informacje dotyczące wyborów samorządowych przeprowadzonych w roku 2014. Wybory samorządowe najbardziej oddają zaangażowanie społeczności lokalnej w życie publiczne w regionie, dlatego wybrano je do analizy.

Tabela 19. Porównanie frekwencji wyborczej na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu mińskiego i gminy Latowicz wg obrębów

Wybory Lp. Jednostka przestrzenna samorządowe 2014

1 Polska 47,2 2 Województwo mazowieckie 51,1 3 Powiat miński 50,3 4 Gmina Latowicz 52,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej

32 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Z przedstawionych danych wynika, że frekwencja w ostatnich wyborach w Gminie Latowicz w wyborach samorządowych dotyczące wyboru władz lokalnych frekwencja była nieco wyższa niż w powiecie, województwie, czy kraju co świadczy o nieznacznie większym zaangażowaniu w życie polityczne na najniższym, lokalnym poziomie. Jednak badając frekwencję w poszczególnych obwodach wyborczych widoczne jest zróżnicowanie, które zostało przedstawione poniżej.

Tabela 20. Porównanie frekwencji wyborczej (%) na poziomie obrębów wyborczych w Gminie Latowicz

Wybory Miejscowości wchodzące w skład Lp. Obwód wyborczy samorządowe obrębu 2014

Zespół Szkół w Latowiczu, Latowicz 1 Dąbrówka, Latowicz 53,54 ul.Rynek 24, 05-334 Latowicz Szkoła Filialna w Dębem Małym Szkoły Podstawowej w Zespole Szkół im. Budziska, Chyżyny, Dębe Małe, 2 Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie, 44,43 Gołełąki Dębe Małe Dębe Małe 68, 05-334 Latowicz Zespół Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich Borówek, Budy Wielgoleskie, 3 w Wielgolesie, Wielgolas Szkolna 11, 05- 50,61 Kamionka Transbór, Wielgolas 334 Latowicz Generałowo, Oleksianka, Zespół Szkół w Latowiczu, Latowicz 4 Redzyńskie, Stawek, Strachomin, 57,72 Rynek 24, 05-334 Latowicz Waliska, Wężyczyn Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej

Na podstawie analizy powyższych danych należy stwierdzić, że w okręgach wyborczych nr 2 i 3 występuje niższa frekwencja niż w pozostałych obrębach. Dlatego miejscowości wchodzące w skład obrębów proponuje się objąć działaniami pomocowymi.

Dodatkowo w celu podobnego porównania, jednak z uwzględnieniem działalności w organizacjach społecznych zebrano dane przestawione w tabeli.

Tabela 21. Porównanie uczestnictwa w organizacjach społecznych na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu szydłowieckiego i gminy Szydłowiec

Fundacje, stowarzyszenia i organizacje Lp. Jednostka przestrzenna społeczne na 1000 mieszkańców

1 Polska 3,31 2 Województwo mazowieckie 4,07 3 Powiat miński 2,48 4 Gmina Latowicz 3,11 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 rok

33 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Biorąc pod uwagę ilość fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 1000 mieszkańców należy stwierdzić, że wskaźnik ten jest gorszy niż wskaźnik dla województwa mazowieckiego i kraju. Świadczy to o niższym poziomie uczestnictwa w życiu społecznym wyrażonym danym wskaźnikiem. Jedynie niższy poziom uczestnictwa zanotowano w powiecie mińskim.

SFERA GOSPODARCZA

3.5. KLIMAT AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ

Kolejnym z elementów oceny pozwalających zbadać występowanie stanu kryzysowego na danym obszarze jest analiza klimatu aktywności gospodarczej. Negatywne zjawiska w sferze gospodarczej można odnieść do dynamiki rozwoju podmiotów gospodarczych w ostatnich latach. Według danych GUS ilość podmiotów gospodarki narodowej ogółem w roku 2014 wyniosła 250. Od kilku lat obserwuje się stagnację w tym zakresie. Opisany fakt przedstawiono na wykresie.

ogółem sektor publiczny sektor prywatny 300 250 236 240 250 227 208 198 238 223 228 200 215 196 186 150

100

50 12 12 12 13 12 12 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ryc. 5. Ilość podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Latowicz w latach 2009-2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na podstawie danych GUS z lat 2009 – 2014 wynika, że ogólna liczba podmiotów gospodarczych zwiększyła się i widoczny jest stały trend wzrostowy. W 2009 r. zarejestrowano 10 nowych podmiotów gospodarczych, podobnie w roku 2014. Średnio rocznie przybywa około 10 nowych podmiotów gospodarczych. Biorąc pod uwagę podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane według grup sekcji PKD 2007 widoczny jest w miarę stały trend liczby nowych podmiotów przybywających w każdym roku. Średnio w latach 2009-2014 przybywają rocznie 22 podmioty, w tym najwięcej nowych zarejestrowano w 2011 r.

34 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Tabela 22. Podmioty nowo zarejestrowane wg grup sekcji PKD 2007 na terenie Gminy Latowicz Podmioty nowo zarejestrowane 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wg PKD 2007 rolnictwo, leśnictwo, 2 0 0 0 0 0 łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo 6 8 10 5 4 5 pozostała działalność 13 18 17 11 15 20 ogółem 21 26 27 16 19 25 Źródło: GUS

Jednocześnie opierając się o dane GUS należy stwierdzić, że maleje również ilość podmiotów gospodarki narodowej wyrejestrowanych z rejestru REGON. Rekordowa ilość 27 takich podmiotów została wyrejestrowana w roku 2009, w 2012 liczba wyniosła 15, natomiast w roku 2014 - 17 podmiotów gospodarki narodowej. Średnia roczna liczba wyrejestrowanych podmiotów oscyluje wokół 15.

Tabela 23. Podmioty wyrejestrowane wg grup sekcji PKD 2007 na terenie Gminy Latowicz Podmioty wyrejestrowane 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wg PKD 2007 rolnictwo, leśnictwo, 0 0 0 0 0 1 łowiectwo i rybactwo Przemysł i budownictwo 17 5 6 7 6 4 pozostała działalność 10 14 9 8 10 12 ogółem 27 19 15 15 16 17 Źródło: GUS

Liczba wyrejestrowywanych corocznie podmiotów gospodarki narodowej jest stała, co świadczy o trudności w utrzymaniu działalności gospodarczej, dlatego powinno objąć się działaniami pomocowymi w ramach programu rewitalizacji działających na terenie Gminy przedsiębiorców i osoby planujące założyć działalność gospodarczą.

3.5.1. Wskaźnik – wskaźnik liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na danym obszarze

W odniesieniu do powyższego wskaźnika, ze względu na brak szczegółowych danych powołano się na dane GUS. Porównano liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadającą na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na terenie Miasta Radziejów, powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i Polski.

35 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Gmina Latowicz powiat miński województwo mazowieckie Polska 16,0 14,9 15,0 14,5 14,5 13,9 14,1 14,0 12,1 12,2 11,9 11,6 11,9 12,0 11,4 11,9 11,4 11,7 11,2 11,1 10,0 10,7

8,0

5,8 6,0 5,3 5,4 5,5 4,6 4,8

4,0

2,0

0,0

Ryc. 6. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2009-2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Analizując przedstawiony wykres należy stwierdzić, że ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym jest na terenie Gminy Latowicz jest zdecydowanie niższa niż wartość dla województwa powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i Polski. W okresie od 2009 r. do 2014 r. widoczny jest stały rozwój przedsiębiorczości zbadany na podstawie danego wskaźnika. Dodatkowo, pod kątem danego wskaźnika przeanalizowano pozostałe gminy wiejskie leżące w powiecie mińskim i zestawiono z Gminą Latowicz celem porównania sytuacji gospodarczej w regionie. Wyniki przedstawiono na poniższym wykresie.

36 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

14,0

12,0

Latowicz 10,0 Dębe Wielkie Dobre 8,0 Jakubów Cegłów 6,0 Miosk Mazowiecki Mrozy 4,0 Siennica Stanisławów 2,0

0,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ryc. 7. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2009-2014 – zestawienie z gminami wiejskimi powiatu mińskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Analizując powyższe zestawienie należy stwierdzić ogólny wzrost ilości zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym we wszystkich gminach wiejskich powiatu mińskiego. Jednak wielkość danego wskaźnika osiąga najniższą wartość w Gminie Latowicz. Biorąc pod uwagę powyższe analizy i zestawienia proponuje się objąć działaniami pomocowymi w sferze gospodarczej obszar Gminy Latowicz. Opisywany obszar pod względem rozwoju gospodarczego prezentowanego za pomocą powyższego wskaźnika odstaje od porównywalnych gmin wiejskich w powiecie mińskim, dlatego wymagana jest dalsza poprawa i utrzymanie wzrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej na terenie Gminy.

SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA

3.6. PRZYRODNICZE WARUNKI LOKALNEJ EGZYSTENCJI

3.6.1. Wskaźnik – udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru

Znaczącym problemem w sferze przestrzenno-funkcjonalnej dla mieszkańców Gminy Latowicz jest problem tzw. niskiej emisji związanej ze spalaniem paliw stałych w tradycyjnych

37 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz piecach domowych. Na terenie opisywanego obszaru nie funkcjonuje zorganizowana sieć ciepłownicza. Dla obliczenia udziału gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru posłużono się danymi szacunkowymi Gminy Latowicz. W tabeli przedstawiono wyniki analizy. Średni udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych na terenie Gminy Latowicz szacuje się na poziomie 97,56 %. Obszary, dla których wartość wskaźnika jest mniej korzystna od średniej wartości dla Gminy oznaczono tłem pomarańczowym. Oznacza to w praktyce, że udział gospodarstw praktykujących ogrzewanie tradycyjnymi surowcami wynosi co najmniej

Tabela 24. Udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych Udział (%) gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem Lp. Miejscowość tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru 1. Borówek 99 2. Budy Wielgoleskie 99 3. Budziska 99 4. Dąbrówka 99 5. Dębe Małe 99 6. Generałowo 99 7. Gołełąki 99 8. Chyżyny 99 9. Kamionka 99 10. Oleksianka 91 11. Redzyńskie 99 12. Stawek 99 13. Strachomin 91 14. Transbór 99 15. Waliska 99 16. Wężyczyn 99 17. Wielgolas 97 18. Latowicz 91 Średnia wartość 97,56 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminy Dębowa Łąka

Miejscowości, gdzie dominują indywidualne źródła ogrzewania z zastosowaniem paliw stałych proponuje się uznać jako narażone na problem niskiej emisji i w konsekwencji włączenia do obszaru zdegradowanego. Warto przy tym podkreślić, że ze względu na niewielkie różnice pomiędzy miejscowościami, niniejsze dane należy traktować pomocniczo, a wszystkie działania powinny być oparte o znane lokalnie uwarunkowania.

38 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Należy przy tym dodać, że problemem związanym z brakiem możliwości efektywnego korzystania z obiektów budowlanych w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska jest wysoki udział nieruchomości mieszkalnych wykorzystujących tradycyjne surowce (np. węgiel kamienny, węgiel brunatny, drewno) do ogrzewania budynków mieszkalnych i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Powoduje to powstawanie dużej ilości zanieczyszczeń stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia miejscowej ludności. Indywidualne źródła ogrzewania budynków stanowią główne źródło „niskiej emisji”. Niska emisja to zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego szkodliwe dla zdrowia i środowiska substancjami powstałymi w wyniku procesów spalania paliw i innych procesów związanych z bytowaniem człowieka, m.in.: zaopatrzeniem w energię cieplną budynków. Spaliny emitowane przez kominy o wysokości około 10 m (budynki mieszkalne), rozprzestrzeniają się w przyziemnych warstwach atmosfery. Niska wysokość emitorów w powiązaniu z częstą w okresie zimowym inwersją temperatury, sprzyja kumulacji zanieczyszczeń. Indywidualne gospodarstwa domowe nie posiadają urządzeń ochrony powietrza, wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania. Wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń z kotłowni budynków mieszkalnych przez osoby fizyczne nie podlega żadnym ograniczeniom prawnym, organizacyjnym i ekonomicznym. Na uwagę zasługuje również fakt, że znaczna część wykorzystywanych w proponowanych obszarach zdegradowanych źródeł ogrzewania i ciepłej wody użytkowej nie odpowiada wymaganym standardom w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Wiek kotłów centralnego ogrzewania determinuje ich sprawność użytkową. Wraz ze wzrostem okresu przez jaki eksploatowany jest kocioł, spada jego sprawność grzewcza, czyli należy zużyć więcej paliwa, aby ogrzać tą samą powierzchnię. Powoduje to wzrost kosztów ogrzewania oraz wydzielanie większej ilości CO2 do atmosfery. Według rozporządzenia z dnia 27.02.2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej, średnia sprawność wytwarzania ciepła z węglowego kotła centralnego ogrzewania wyprodukowanego po 2000 r. wynosi około 82 %, dla kotła wyprodukowanego w latach 1980 – 2000 jest już 65 %, natomiast urządzenia wyprodukowane przed 1980 r. charakteryzują się sprawnością na poziomie 60 %. Analizując możliwość efektywnego korzystania z obiektów budowlanych, w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska należy stwierdzić że na terenie obszaru proponowanego jako obszar zdegradowanego występuje mała liczba mikroinstalacji OZE np. panele słoneczne, ogniwa fotowoltaiczne czy pompy ciepła.

3.7. ELEMENTARNE ZAGOSPODAROWANIE W INSTALACJE TECHNICZNE, STAN TECHNICZNY BUDYNKÓW

Znaczącym problemem w sferze przestrzenno-funkcjonalnej dla mieszkańców Gminy Latowicz jest stan technicznego budynków z zasobu mieszkaniowego Gminy Latowicz. W szczególności problem ten dotyczy 6 obiektów, wśród których po 2 znajdują się w Latowiczu i Wielgolesie, po 1 obiekcie w miejscowościach: Budziska i Oleksianka. Zgodnie z przedstawionymi danymi, największa liczba budynków których stan konstrukcji ogranicza lub uniemożliwia ich użytkowanie względem ogółu tych obiektów danego obszaru występuje w Latowiczu i Wielgolesie. Są to zatem miejscowości kwalifikujące się do włączenia w obszar zdegradowany ze względu na problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej.

39 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Należy przy tym dodać, że obiekty budowlane położone w proponowanym obszarze zdegradowanym cechują się postępującą degradacją stanu technicznego oraz brakiem funkcjonowania rozwiązań technicznych, umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych. W szczególności widoczne są niedostatki w zakresie termomodernizacji budynków mieszkalnych. Jak wynika z zebranych danych na terenie wskazanego obszaru istnieje duża potrzeba realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych budynków. Powszechnie przyjmuje się, że termomodernizacja to działanie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej na potrzeby danego budynku. Działania składające się na ten proces dotyczą wszelkich usprawnień w zakresie wytwarzania, przesyłania, wykorzystania i zmniejszania zużycia energii. W ich skład wchodzą: - ocieplenie dachu/stropodachu - ocieplenie ścian, - wymiana lub remont okien, - modernizacja lub wymiana systemu grzewczego w budynku, - unowocześnienie systemu wentylacji, - usprawnienie systemu wytwarzania ciepłej wody użytkowej, Oprócz czynników wpływających na straty ciepła na które mamy ograniczony wpływ jak położenie geograficzne i usytuowanie, nie bez znaczenia pozostają inne, takie jak powierzchnia zewnętrzna (im bardziej bryła domu jest skupiona, tym mniejsze są straty ciepła), zastosowanie wykuszy i balkonów (stanowią mostki energetyczne) oraz wykorzystane materiały budowlane. W budynkach jednorodzinnych przez okna i drzwi straty ciepła wynoszą około 10 – 25 % ogólnych strat ciepła, podobnie przez wentylację, natomiast przez dach około 25 – 30 %. Największe straty ciepła są związane z przegrodami zewnętrznymi i w skrajnych przypadkach wynosić mogą do 35 % strat ciepła z całego domu. Dlatego niezmiernie istotne z punktu widzenia kosztów eksploatacji budynku jest prawidłowe dobranie materiałów budowlanych na przegrody zewnętrzne. Inną ważną przyczyną strat ciepła, przekładających się na zużycie paliw i energii, jest niska sprawność instalacji grzewczej. Wynika to przede wszystkim z niskiej sprawności źródła ciepła, czyli kotła, ale także ze złego stanu technicznego wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania. Zły stan techniczny instalacji centralnego ogrzewania wynika przede wszystkim z jej rozregulowania, braku lub niedokładnego zaizolowania rur oraz zwężeń w przepływie czynnika grzewczego w rurach i grzejnikach spowodowane odkładaniem się osadów stałych. Wysokie zużycie energii cieplnej wynika również z braku możliwości łatwej regulacji i dostosowania zapotrzebowania ciepła do zmieniających się warunków pogodowych (automatyka kotła) i potrzeb cieplnych w poszczególnych pomieszczeniach (zawory termostatyczne).

IV. PODSUMOWANIE ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ

Na bazie przeprowadzonej w poprzednim rozdziale analizy wskaźnikowej, przeprowadzono podsumowanie zebranych wyników. W diagnozie przedstawiono stan rozwoju Gminy Latowicz w poszczególnych sferach.

40 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

SFERA SPOŁECZNA W zakresie zaawansowania procesu starzenia się ludności analizie poddano:  udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze.

W ramach badania problemów rynku pracy na terenie Gminy Latowicz przeanalizowano:  udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze,  udział osób bezrobotnych pozostających bez pracy 12 miesięcy i dłużej na danym obszarze.

W ramach analizy samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych na terenie Gminy Latowicz analizie poddano:  udział gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw domowych ogółem na danym obszarze  udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw domowych ogółem na danym obszarze,  udział liczby dzieci do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku.

W ramach badania skuteczności kształcenia dzieci na poziomie podstawowym oraz aktywności edukacyjnej młodzieży w wieku 13-18 lat przeanalizowano:  wynik średni sprawdzianu szóstoklasistów (w obrębach szkolnych na danym obszarze),  średni wynik egzaminu gimnazjalnego (w obrębach szkolnych na danym obszarze)

SFERA GOSPODARCZA W ramach badania klimatu aktywności gospodarczej przenalizowano:  liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na danym obszarze.

SFERA PRZESTRZENNO FUNKCJONALNA W zakresie przyrodniczych warunków lokalnej egzystencji przedstawiono:  udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru,  elementarne zagospodarowanie w instalacje techniczne, stan techniczny budynków.

W tabeli przedstawiono podsumowanie analizy wskaźnikowej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz w sferze społecznej. Kolorem pomarańczowym oznaczono wartości mniej korzystne niż średnia wartość dla Gminy, wskazujące na potrzebę włączenia do obszaru zdegradowanego.

41 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Mściwojów

Tabela 25. Podsumowanie analizy wskaźników ze sfery społecznej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz Udział (%) średni wynik frekwencja w gospodarstw egzaminu wyborach wynik średni domowych - gimnazjalnego - samorządowych Udział (%) liczby sprawdzianu Udział (%) osób stałych w obrębach na danym Udział (%) dzieci do 17 lat, szóstoklasistów - bezrobotnych beneficjentów szkolnych na obszarze wg bezrobotnych na które rodzice w obrębach pozostających środowiskowej danym obszarze obrębów w ludności otrzymują szkolnych na Lp. Miejscowość bez pracy 24 pomocy (występowania wyborczych na w wieku zasiłek rodzinny danym obszarze miesiące i dłużej społecznej w zjawiska danym obszarze produkcyjnym na w ogólnej liczbie (występowania na danym liczbie negatywnego (frekwencja danym obszarze dzieci w tym zjawiska obszarze gospodarstw tak/nie) niższa niż wieku negatywnego korzystających z średnia gminy tak/nie) pomocy tak/nie) społecznej 1. Borówek 2,4 0,0 0,0 0,0 nie tak tak 2. Budy Wielgoleskie 6,2 2,8 14,3 21,8 nie tak tak 3. Budziska 7,2 0,0 12,5 40,5 nie tak tak 4. Dąbrówka 4,5 0,0 0,0 20,0 tak nie nie 5. Dębe Małe 3,8 1,3 25,0 35,8 nie tak tak 6. Generałowo 0,0 0,0 50,0 12,0 tak nie nie 7. Gołełąki 3,3 1,1 0,0 32,3 nie tak tak 8. Chyżyny 1,5 0,0 50,0 0,0 nie tak tak 9. Kamionka 2,8 0,0 10,0 21,6 nie tak tak 10. Oleksianka 3,5 0,6 33,3 8,9 tak nie nie 11. Redzyńskie 2,7 0,0 0,0 31,6 tak nie nie 12. Stawek 4,5 0,0 40,0 0,0 nie tak nie 13. Strachomin 3,6 0,9 50,0 10,5 tak nie nie 14. Transbór 2,8 0,0 0,0 15,5 nie tak tak 15. Waliska 5,0 1,0 25,0 2,6 nie tak nie 16. Wężyczyn 4,7 0,8 0,0 23,1 tak nie nie 17. Wielgolas 4,2 0,9 25,0 9,5 nie tak tak

42 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Udział (%) średni wynik frekwencja w gospodarstw egzaminu wyborach wynik średni domowych - gimnazjalnego - samorządowych Udział (%) liczby sprawdzianu Udział (%) osób stałych w obrębach na danym Udział (%) dzieci do 17 lat, szóstoklasistów - bezrobotnych beneficjentów szkolnych na obszarze wg bezrobotnych na które rodzice w obrębach pozostających środowiskowej danym obszarze obrębów w ludności otrzymują szkolnych na Lp. Miejscowość bez pracy 24 pomocy (występowania wyborczych na w wieku zasiłek rodzinny danym obszarze miesiące i dłużej społecznej w zjawiska danym obszarze produkcyjnym na w ogólnej liczbie (występowania na danym liczbie negatywnego (frekwencja danym obszarze dzieci w tym zjawiska obszarze gospodarstw tak/nie) niższa niż wieku negatywnego korzystających z średnia gminy tak/nie) pomocy tak/nie) społecznej 18. Latowicz 4,3 1,0 24,4 19,7 tak nie nie Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych

43 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

V. WYZNACZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI

Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji zostało przeprowadzone zgodnie z zasadami określonymi w: „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020” i Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego. „Instrukcja dotycząca przygotowanie projektów rewitalizacyjnych …” określa szczegółowe zasady wyznaczania obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji. Proces wyznaczenie obszarów zdegradowanych odbywa się poprzez wskazanie jednostek przestrzennych na których stwierdzono występowanie stanu kryzysowego na podstawie analizy wskaźnikowej. Natomiast wskazanie obszaru zdegradowanego do rewitalizacji odbywa się na podstawie występowania na danym terenie szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk i istotnego znaczenia dla rozwoju lokalnego Gminy Latowicz

5.1. METODYKA WYZNACZANIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO ORAZ OBSZARU REWITALIZACJI

Szczegółowy proces delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji powinien przebiegać następująco: 1) dla wszystkich miejscowości Gminy Latowicz należy przeprowadzić diagnozę, mającą na celu identyfikację występowania stanu kryzysowego, 2) do obszaru zdegradowanego należy zaliczyć te miejscowości dla których wskaźnik syntetyczny był gorszy niż średnia dla Gminy Latowicz.

Wskaźnik syntetyczny składa się z negatywnie zdiagnozowanego wymiaru społecznego i co najmniej jednego z negatywnych zjawisk gospodarczych, przestrzenno- funkcjonalnych, technicznych lub środowiskowych. Miejscowość dla której wartość wskaźnika będzie gorsza niż średnia dla Gminy mogą być uznane z obszar zdegradowany. Na wskaźnik syntetyczny będą się składać przeanalizowane wskaźniki ze sfery społecznej i wskaźniki z pozostałych sfer wybrane do delimitacji obszaru zdegradowanego. Jednak podstawą do uznania miejscowości za obszar zdegradowany i wzięcia jej pod uwagę dla dalszej analizy będzie osiągnięcie wartości poniżej średniej dla gminy w jak największej liczbie wskaźników obrazujących występowanie problemów w sferze społecznej.

Obszar zdegradowany może stanowić jedna miejscowość lub kilka miejscowości. Należy jednak pamiętać, że obszarem rewitalizacji może zostać obszar zdegradowany w całości lub jego część jeśli łącznie nie przekracza 20% powierzchni i 30% ludności Gminy Latowicz. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym obszaru nie posiadające ze sobą wspólnych granic.

Wyznaczenie obszaru rewitalizacji będzie polegało nie tylko na podstawie danych ilościowych pokazujących najbardziej intensywną degradację, ale również na analizie

44 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz wskaźników jakościowych i powiązań funkcjonalnych obszarów. Wskazanie zdegradowanych obszarów (miejscowości) do rewitalizacji powinno nastąpić na podstawie:  szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk, a więc poziomu wskaźnika syntetycznego oraz liczby kryzysowych wskaźników uzupełniających,  istotnego znaczenia dla rozwoju lokalnego – subiektywna ocena rady gminy na podstawie potrzeb.

W „Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych …” zostało zalecone ograniczenie obszaru rewitalizacji celem koncentracji działań i osiągnięcia możliwie pełnego założonego efektu prowadzonej rewitalizacji. Taka koncentracja ma także na celu zagwarantowanie możliwości sfinansowania przez Gminę planowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych zakresie gwarantującym uzyskanie zakładanego efektu.

5.2. PROPOZYCJA WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO i OBSZARU REWITALIZACJI

Na podstawie przeanalizowanych danych stworzono wskaźnik syntetyczny stanowiący podstawę do wyznaczenia obszaru zdegradowanego. Do dalszej analizy wybrano miejscowości w których wystąpiło najwięcej zjawisk kryzysowych wykazanych w analizie wskaźników ze sfery społecznej. Miejscowości w wyznaczonych granicach, w których co najmniej 5 wskaźników ze sfery społecznej osiąga wartości gorsze niż średnia dla Gminy proponuje się uznać jako obszar zdegradowany pod względem problemów społecznych, a są to: Budy Wielgoleskie, Dębe Małe, Wielgolas i Latowicz.

Następnie do analizy dołączono wskaźniki ze sfery przestrzenno-funkcjonalnej tworząc wskaźnik syntetyczny. Miejscowości ze sfery przestrzenno-funkcjonalnej wskazane do objęcia działaniami pomocowymi ze względu na brak elementarnego zagospodarowanie w instalacje techniczne, stan techniczny budynków wskazano miejscowości: Latowicz i Wielgolas.

Wobec zebranych informacji proponuje się uznanie za obszar zdegradowany miejscowości: Wielgolas i Latowicz gdzie zdiagnozowano nasilone problemy o charakterze społecznym oraz przestrzenno-funkcjonalnym w granicach danych jednostek osadniczych.

Na terenie miejscowości identyfikuje się co najmniej 5 problemów społecznych mierzonych wskaźnikami i jednocześnie wskaźniki te przyjmują w miejscowościach wartości mniej korzystne od średniej ich wartości dla Gminy Latowicz. Dodatkowo zdiagnozowano tam minimum jeden wskaźnik dodatkowy reprezentujący sferę przestrzenno-funkcjonalną, tworząc wskaźnik syntetyczny.

Obszarem rewitalizacji może zostać obszar zdegradowany w całości lub jego część jeśli łącznie nie przekracza 20% powierzchni gminy oraz 30% jej ludności. Spowodowało to konieczność wydzielenia z obszaru zdegradowanego obszaru wymagającego działań w pierwszej kolejności.

45 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

W związku z powyższym do obszaru rewitalizacji Gminy Latowicz proponuje się włączyć części miejscowości w granicach ulic:  Wielgolas, ulice: Szkolna, Spokojna, Starowiejska, Słoneczna, Cicha, Wspólna, Nowowiejska, Mińska  Latowicz, ulice: Senatorska, Rynek, Ogrodowa, Świętego Ducha, Kościuszki, Grundowa, Polna, Kuźnierskiego Obszar wybrano, ze względu na podjęcie działań, które będą cechowały się koncentracją i zapewnią możliwie duże oddziaływanie społeczne. Znajdują się tu również tereny, mające pełnić funkcje społeczne. Kierując się zasadą, że obszar rewitalizacji może obejmować nie więcej niż 20% powierzchni Gminy Latowicz i dotyczyć nie więcej 30 % ludności w formie tabelarycznej przedstawiono sumę osób włączoną do obszaru rewitalizacji. W ramach obszaru rewitalizacji objęto około 26% mieszkańców, a powierzchnia nie przekracza 20 % ogólnej powierzchni Gminy Latowicz.

Tabela 26. Liczba osób zamieszkujących obszar rewitalizacji oraz jego powierzchnia na terenie miejscowości

Liczba osób Lp. Miejscowość zamieszkujących obszar rewitalizacji (osób)

1 Wielgolas 680 2 Latowicz 747 SUMA 1427 Źródło: opracowanie własne

46 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Podsumowując należy stwierdzić, że wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz zostało oparte o:  wnioski i ustalenia wynikające ze współpracy z pracownikami Urzędu Gminy Latowicz,  szczegółową analizę negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego i bezpieczeństwa opartą o dane Urzędu Gminy Latowicz, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczy, Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim, Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie, Komendy Powiatowej Policji w Mińsku Mazowieckim oraz innych zainteresowanych instytucji,  analizy zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno - funkcjonalnych i technicznych w oparciu o pozyskane dane,  danych własnych, danych podmiotów działających na terenie Gminy Latowicz oraz informacji zawartych w dokumentach przyjętych przez Radę Gminy Latowicz. Biorąc pod uwagę zebrane dane i informacje uznaje się za zasadne wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji w zaproponowanej formie.

47 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

SPIS TABEL

Tabela 1. Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Latowicz ...... 10 Tabela 2. Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach Gminy Dębowa Łąka ...... 14 Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według sekcji PKD ...... 16 Tabela 4. Wykaz zabytków na terenie Gminy Latowicz ujętych w rejestrze zabytków dla województwa mazowieckiego ...... 18 Tabela 5. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na terenie Gminy Latowicz ...... 20 Tabela 6. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem – zestawienie wyników Gminy z wartościami dla powiatu, województwa i kraju ...... 21 Tabela 7. Bezrobotni na terenie Gminy Latowicz ...... 22 Tabela 8. Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz ...... 23 Tabela 9. Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym – zestawienie wyników Gminy z wartościami dla powiatu, województwa i kraju ...... 24 Tabela 10. Udział liczby osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesięcy i dłużej względem ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz ...... 25 Tabela 11. Podstawowe dane o udzielanej pomocy społecznej na terenie Gminy Latowicz ...... 26 Tabela 12. Powody przyznania pomocy przez GOPS w 2015 r...... 27 Tabela 13. Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej ...... 28 Tabela 14. Udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku na terenie Gminy Latowicz ...... 29 Tabela 15. Granice obwodów szkół podstawowych ...... 30 Tabela 16. Granice obwodów gimnazjów ...... 30 Tabela 17. Średni wynik sprawdzianu szóstoklasistów w roku szkolnym 2014/2015 ...... 30 Tabela 18. Średni wynik egzaminu gimnazjalnego w roku szkolnym 2014/2015 ...... 31 Tabela 19. Porównanie frekwencji wyborczej na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu mińskiego i gminy Latowicz wg obrębów ...... 32 Tabela 20. Porównanie frekwencji wyborczej (%) na poziomie obrębów wyborczych w Gminie Latowicz ...... 33 Tabela 21. Porównanie uczestnictwa w organizacjach społecznych na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu szydłowieckiego i gminy Szydłowiec ...... 33 Tabela 22. Podmioty nowo zarejestrowane wg grup sekcji PKD 2007 na terenie Gminy Latowicz ...... 35 Tabela 23. Podmioty wyrejestrowane wg grup sekcji PKD 2007 na terenie Gminy Latowicz ...... 35 Tabela 24. Udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych ...... 38 Tabela 25. Podsumowanie analizy wskaźników ze sfery społecznej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz ...... 42

48 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz

Tabela 26. Liczba osób zamieszkujących obszar rewitalizacji oraz jego powierzchnia na terenie miejscowości ...... 46

SPIS RYCIN

Ryc. 1. Położenie miejscowości Gminy Latowicz ...... 9 Ryc. 2. Udział poszczególnych grup ekonomicznych ludności Gminy Latowicz ...... 12 Ryc. 3. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem ...... 13 Ryc. 4. Wskaźniki obciążenia demograficznego ...... 15 Ryc. 5. Ilość podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Latowicz w latach 2009- 2014 ...... 34 Ryc. 6. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2009-2014 ...... 36 Ryc. 7. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2009-2014 – zestawienie z gminami wiejskimi powiatu mińskiego ...... 37

49