PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Zał ącznik nr 1 do uchwały Nr XXIII/264/13 Rady Powiatu Mi ńskiego z dnia 30 pa ździernika 2013 r.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM NA LATA 2013 – 2016 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2020

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 1

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

SPIS TRE ŚCI 1. WPROWADZENIE … ………………………...……………………………………………...... …3 1.1 Zało żenia ogólne …………………………………………………………….…………….……..…3 1.2 Podstawy prawne …………………………………………………………….…………….….…....3 1.3 Cele i zakres programu ……………………………………………………………………..….…....4 1.4 Funkcje programowe ……………………………………………………………..…………………5 1.5 Okres obowi ązywania Programu ………………………………………………..….………...…….6 1.6 Metoda opracowania …………………………………………………………….……………….…6 2. OGÓLNE DANE O POWIECIE MI ŃSKIM …………………...………...……………….…7 2.1Poło żenie i podział administracyjny …………………….………………………………….…….…7 2.2Demografia …………………………………………………...…………………………….…….…8 2.3Rozwój gospodarczy i społeczny …………………………….………………………………..…….8 3. ZASOBY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU …..…...... …….... 15 3.1Wody ……………………………………………………………………………………….………16 3.2Gleby ………………………………………………………………………………….……………22 3.3 Budowa geologiczna i surowce mineralne ………………………………………………...... …24 3.4 Walory przyrodnicze i krajobrazowe ……………………………………………………….……..29 3.5 Lasy ………………………………………………………………………………………..…...….58 3.6 Łowiectwo ……………………………………………………………………………………..…..64 3.7 Warunki klimatyczne ………………………………………………………………………….…..68 4. CZYNNIKI ODDZIAŁYWUJ ĄCE NA ŚRODOWISKO …………..…...…………..….70 4.1 Ścieki ……………………………………………………………………………………………....70 4.2 Zanieczyszczenie powietrza …………………………………………………………………….....75 4.3 Hałas …………………………………………………………………………………………….....77 4.4 Promieniowanie elektromagnetyczne ………………………………………………………….….78 4.5 Nadzwyczajne zagro żenia środowiska ………………………………………………………....…78 4.6 Odpady …………………………………………………………………………….…...………....79 4.7 Odnawialne źródła energii ………………………………………………………………….…….86 5. ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM …………………..…….…………………………….. 89 5.1Zasady i cele polityki ekologicznej pa ństwa …………………………………………….…….…..91 5.2Cele polityki ekologicznej województwa mazowieckiego …………………………………..…….98 6. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKI ……………. 101 6.1 Cele i priorytetowe działania ekologiczne w powiecie mi ńskim ……………………………….. 101 6.2 Harmonogram realizacji działa ń ……………………………………………………….…...... … 107 7. INSTRUMENTY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU ...……113 7.1 Mechanizmy prawno – ekonomiczne …………………………………………………………… 113 7.1.1 Instrumenty prawne ……………………………………………………………..……...… 113 7.1.2 Instrumenty ekonomiczne ………………………………………………………..……….. 114 7.1.3 Instrumenty społeczne ……………………………………………………………….….... 114 7.1.4 Instrumenty strukturalne ……………………………………………………..………...… 114 7.2 Mechanizmy finansowe realizacji programu……………………………………….………...…. 115 7.3 Główne działania w ramach zarz ądzania środowiskiem ……………………………………..… 119 7.4 Nakłady na realizacj ę Programu Ochrony Środowiska na lata 2013 – 2016 z perspektywa do 2020 r. ……………………………………………………………………………………………….... 120 8. WDRO ŻENIE I MONITORING PROGRAMU …………………………...... … 120 9. PROMOCJA PROGRAMU …………………………………….……………...… 121 10. ANALIZA ODDZIAŁYWANIA REALIZACJI PROGRAMUNA ŚRODOWISKO ……………………………………………………………...……122 11. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU …………………….…………...... 123 12. WYTYCZNE DO SPORZ ĄDZENIA GMINNYCH PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA …………………………………………………...... 123 13. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ……………………………………….……...…….. 126

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 2

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

1. WPROWADZENIE

1.1 Zało żenia ogólne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. stanowi, w art. 68 ust. 4 i art. 74, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju oraz wskazuje, i ż ochrona środowiska jest obowi ązkiem obywateli i władz publicznych, które poprzez swoj ą polityk ę powinny wspiera ć działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska, zapobiega ć negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska oraz zapewniać bezpiecze ństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom, a ka żdy z obywateli ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. Do władz publicznych zalicza si ę mi ędzy innymi samorz ąd powiatowy. Ustawa o samorz ądzie powiatowym stanowi, że powiat wykonuje okre ślone ustawami zadania publiczne o charakterze ponad gminnym, w tym mi ędzy innymi zadania z zakresu ochrony środowiska i przyrody, rolnictwa, le śnictwa, gospodarki wodnej i rybactwa śródl ądowego. Powiat, akceptuj ąc zasady zrównowa żonego rozwoju, szuka takich kierunków rozwoju, które prowadz ą do ograniczania emisji, zmniejszania energochłonno ści, wodochłonno ści i materiałochłonno ści przedsi ęwzi ęć , poprawy jako ści środowiska przyrodniczego, wzmacniania struktur ekologicznych, rozwijania aktywno ści obywatelskiej, poprawy jako ści życia mieszka ńców. Winno w tym pomóc wła ściwe, zgodne z ide ą ekorozwoju, programowanie i planowanie wszelkich działa ń. Przepisy działu III Prawa ochrony środowiska przewiduj ą sporz ądzanie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. „Program ochrony środowiska w powiecie mi ńskim na lata 2013-2016 z perspektyw ą do 2020 roku”, zwany dalej „Programem”, jest opracowaniem przedstawiaj ącym kompleksowo polityk ę ekologiczn ą powiatu, jest tak że spisem konkretnych zada ń dla organów powiatu oraz dla wszystkich podmiotów korzystaj ących ze środowiska na terenie powiatu mi ńskiego.

1.2 Podstawy prawne

Działania z zakresu ochrony środowiska w powiecie musz ą by ć podejmowane na podstawie aktualnego programu ochrony środowiska. Artykuł 17 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowi, że wymagane jest sporz ądzanie powiatowego programu ochrony środowiska na najbli ższe 4 lata z perspektyw ą na kolejne 4 lata, w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Projekt programu sporz ądza Zarz ąd Powiatu Mi ńskiego, jako organ wykonawczy powiatu, projekt ten podlega zaopiniowaniu przez Zarz ąd Województwa Mazowieckiego jako organu wykonawczego województwa. Program powinien spełnia ć wymagania dla polityki ekologicznej pa ństwa i na podstawie aktualnego stanu środowiska okre śla ć w szczególno ści: 1) cele ekologiczne, 2) priorytety ekologiczne, 3) poziomy celów długoterminowych, 4) rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, 5) środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno- ekonomiczne i środki finansowe.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 3

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Artykuł 18 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowi, że Program uchwala Rada Powiatu oraz, że z wykonania Programu Zarz ąd Powiatu co dwa lata sporz ądza raporty, które przedstawia Radzie Powiatu.

1.3 Cele i zakres programu

Głównym celem Programu jest okre ślenie polityki ekologicznej powiatu mi ńskiego wynikaj ącej z polityki ekologicznej pa ństwa. Ustawa - Prawo ochrony środowiska okre śla, że polityka ekologiczna pa ństwa ma na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna by ć elementem równowa żenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to tak że, że realizacja polityki ekologicznej pa ństwa w coraz wi ększym stopniu powinna dokonywa ć si ę poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji oraz stosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejno ści poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów itp. Na koniec oznacza to równie ż, że aspekty ekologiczne powinny by ć obligatoryjnie wł ączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a tak że do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. Najwa żniejsze problemy i cele zawieraj ą nast ępuj ące, przyj ęte przez Parlament lub Rz ąd dokumenty krajowe:
Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016,
Wytyczne dotycz ące zasad i zakresu uwzgl ędniania zagadnie ń ochrony środowiska w programach sektorowych,
Polityka ekologiczna pa ństwa ,
Polska 2025, długookresowa strategia trwałego i zrównowa żonego rozwoju,
Agenda 21 – Ramowy program działa ń, Program uwzgl ędnia uwarunkowania wynikaj ące z programów wojewódzkich:
Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do roku 2018,
Program małej retencji dla Województwa Mazowieckiego,
Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych Województwa Mazowieckiego w zakresie udro żnienia rzek dla ryb dwu środowiskowych,
Program mo żliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego,
Program zwi ększania lesisto ści dla Województwa Mazowieckiego do roku 2020,
Programy ochrony powietrza,
Programy ochrony środowiska przed hałasem,
Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013,
Samorz ądowy Program Rozwoju Mazowsza,
Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020. Program przyjmuje podstawowe zasady ogólne, le żą ce u podstaw polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej i Polski. S ą to:
zasada zrównowa żonego rozwoju,
zasada równego dost ępu do środowiska postrzegana w kategoriach: o sprawiedliwo ści mi ędzypokoleniowej, o sprawiedliwo ści mi ędzyregionalnej i mi ędzygrupowej, o równowa żenia szans mi ędzy człowiekiem i przyrod ą,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 4

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

zasada przezorno ści,
zasada uspołecznienia i subsydiarno ści,
zasada prewencji,
zasada „zanieczyszczaj ący” płaci,
zasada skuteczno ści i efektywno ści ekologicznej i ekonomicznej. Program okre śla:
aktualn ą sytuacj ę ekologiczn ą w powiecie, w powi ązaniu z s ąsiednimi powiatami,
ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju powiatu,
priorytetowe działania krótkoterminowe (lata 2013-2016) i długoterminowe (do roku 2020),
harmonogram konkretnych zada ń w zakresie ograniczania emisji, ochrony zasobów przyrody, racjonalnego gospodarowania środowiskiem, wzrostu świadomo ści ekologicznej i proekologicznej aktywizacji społecze ństwa, uwzgl ędniaj ący zadania powiatu oraz zadania innych organów administracji publicznej, instytucji, przedsi ębiorstw i organizacji społecznych, a tak że zawieraj ący zalecenia do programów gmin,
uwarunkowania realizacyjne Programu, sposób jego wdra żania i monitoringu,
promocj ę Programu i edukacj ę społeczn ą. Program opracowany jest z uwzgl ędnieniem ustrojowej pozycji samorz ądu powiatu i jego kompetencji wynikaj ących z przepisów Prawa ochrony środowiska i dyrektyw Unii Europejskiej sk ąd wynikaj ą ograniczone własne mo żliwo ści realizacji i finansowania koniecznych przedsi ęwzi ęć . Przy uwzgl ędnieniu powy ższych uwarunkowa ń okre ślono nast ępuj ące cele szczegółowe:
stałe ograniczanie emisji substancji i energii,
bierna i czynna ochrona zasobów środowiska przyrodniczego i krajobrazu,
racjonalne gospodarowanie środowiskiem,
zwi ększanie aktywno ści obywatelskiej i podnoszenie stanu świadomo ści ekologicznej społecze ństwa.

1.4 Funkcje programowe

Program jest podstawowym dokumentem koordynuj ącym działania na rzecz ochrony środowiska w powiecie mi ńskim. Program w szczególno ści:
przekazuje społecze ństwu, przedsi ębiorcom, samorz ądom informacje na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska,
omawia najwa żniejsze problemy, w tym zagro żenia ekologiczne, proponuj ąc sposoby ich rozwi ązania w okre ślonym czasie,
jest gwarantem wdra żania zrównowa żonego rozwoju powiatu,
okre śla sposoby współpracy administracji publicznej wszystkich szczebli oraz instytucji i pozarz ądowych organizacji ekologicznych na rzecz ochrony środowiska w powiecie,
ułatwia, a niekiedy formalnie umo żliwia, wyst ępowanie o środki finansowe potrzebne do realizacji przedsi ęwzi ęć ,
ułatwia opiniowanie gminnych programów ochrony środowiska, wydawanie decyzji okre ślaj ących sposób i zakres korzystania ze środowiska,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 5

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

obiektywizuje wydawanie decyzji okre ślaj ących sposób i zakres korzystania ze środowiska,
organizuje system informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzaj ących do jego poprawy.

1.5 Okres obowi ązywania Programu

Program sporz ądzony jest na lata 2013-2016 z perspektyw ą do 2020 roku. Okres ten przyj ęto zgodnie z ustaleniami art. 14 ust. 2 Prawa ochrony środowiska, i ż powiatowy program ochrony środowiska, tak jak polityk ę ekologiczn ą pa ństwa, przyjmuje si ę na cztery lata, z tym że przewidziane w niej działania obejmuj ą w perspektywie kolejne cztery lata (poprzedni „Program ochrony środowiska w powiecie mi ńskim” był sporz ądzony na lata 2005-2008 z perspektyw ą na lata 2009-2012” i uchwalony uchwał ą Nr XXI/154/05 Rady Powiatu Mi ńskiego z dnia 22 czerwca 2005 r.). Wcze śniejsze opracowanie projektu programu nie było mo żliwe, gdy ż dopiero w 2009 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyj ął kolejn ą polityk ę ekologiczn ą pa ństwa w latach 2009- 2012 z perspektyw ą do roku 2016 (uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r.). Program zawiera zadania dla dwóch faz:
cele krótkoterminowe – lata 2013-2016,
cele długoterminowe – do roku 2020. Ocena i weryfikacja realizacji zada ń Programu dokonywana b ędzie co 2 lata, licz ąc od dnia uchwalenia Programu, zgodnie z wymogami ustawy. Aktualizacja programu ochrony środowiska powinna nast ąpi ć wraz z upływem 4 lat obowi ązywania programu.

1.6 Metoda opracowania

Program sporz ądzony został przez pracowników Wydziału Środowiska i Rolnictwa Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim. W trakcie prac nad Programem:
dokonano oceny relacji pomi ędzy programami na szczeblu centralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym,
przeprowadzono analiz ę SWOT (mocnych i słabych stron oraz szans i zagro żeń), uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych, wykorzystuj ąc j ą do okre ślenia celów szczegółowych Programu,
okre ślono priorytetowe działania na lata 2013-2016 i 2017-2020, uwzgl ędniaj ące ustalenia Programu ochrony środowiska dla powiatu mi ńskiego na lata 2005-2008 z perspektyw ą na lata 2009-2012, Strategii Rozwoju Lokalnego Powiatu Mi ńskiego na lata 2008-2020 i Planu Rozwoju Lokalnego Powiatu Mi ńskiego,
sprecyzowano uwarunkowania realizacyjne Programu w zakresie rozwi ąza ń prawnych, ekonomicznych, przestrzennych, społecznych oraz zwi ązanych z implementacj ą prawa i procedur unijnych,
okre ślono sposoby wdra żania i zasady monitorowania Programu. Uwzgl ędniaj ąc charakter opracowania, przyj ętą metod ę opracowania Programu reprezentuje podej ście:
cało ściowe, uwzgl ędniaj ące wszystkie komponenty środowiska i wszystkie zewn ętrzne implikacje,
selektywne, eksponuj ące procesy i problemy o decyduj ącym priorytetowym znaczeniu dla realizacji zasad ekorozwoju powiatu,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 6

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

problemowe, zmuszaj ące do analizowania całych ła ńcuchów przyczynowo- skutkowych i aktywnego, twórczego interpretowania diagnozy, celów i zada ń.
prognostyczne, zapewniaj ące stałe wzbogacanie Programu w miar ę dokonywanych post ępów. Niniejsze opracowanie składa si ę z nast ępuj ących zasadniczych cz ęś ci:
ogólnych danych o powiecie i stanie środowiska,
analizy uwarunkowa ń wewn ętrznych i zewn ętrznych,
celów polityki ekologicznej pa ństwa i województwa mazowieckiego,
priorytetowych działa ń w powiecie mi ńskim,
programu zadaniowego,
uwarunkowa ń realizacyjnych,
propozycji systemu wdra żania i monitorowania programu,
informacji o wykorzystanych materiałach i opracowaniach.

2. OGÓLNE DANE O POWIECIE MI ŃSKIM

2.1 Poło żenie i podział administracyjny

Powiat mi ński obejmuje:
miasta: Mi ńsk Mazowiecki i Sulejówek,
gminy: Cegłów, D ębe Wielkie, Dobre, Halinów, Jakubów, Kałuszyn, Latowicz, Mi ńsk Mazowiecki, Mrozy, Siennica i Stanisławów. Sie ć osiedle ńcz ą powiatu mi ńskiego tworz ą 4 miasta: Halinów, Kałuszyn, Mi ńsk Mazowiecki i Sulejówek oraz 338 miejscowo ści wiejskich.

Rys.1. Podział administracyjny powiatu mi ńskiego

Źródło: www.globe24.pl

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 7

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Powierzchnia powiatu wynosi 1 164 km 2. Powiat mi ński jest jednym z najwi ększych powiatów w województwie mazowieckim. Powiat mi ński poło żony jest przy wschodniej granicy miasta stołecznego Warszawy oraz graniczy z pi ęcioma innymi powiatami: wołomi ńskim, w ęgrowskim, siedleckim, garwoli ńskim i otwockim.

2.2 Demografia

Powiat mi ński liczy około 147 tysi ęcy mieszka ńców, g ęsto ść zaludnienia 126 osoby/km 2. Pod wzgl ędem wielko ści zaludnienia powiat mi ński jest siódmym powiatem w województwie oraz jest jednym z trzech najludniejszych powiatów ziemskich. Przyrost naturalny wynosi 1,38 na 1000 ludno ści, a saldo migracji 5,774 na 1000 ludno ści. Kobiety stanowi ą 51% mieszka ńców, m ęż czy źni 49 %, na 100 m ęż czyzn przypadają 104 kobiety. Najwi ększe skupiska ludno ści wyst ępuj ą w miastach (44,3% ogółu ludno ści) i miejscowo ściach b ędących siedzibami gmin, przewa ża ludno ść wiejska (55,7%), aczkolwiek jej udział w strukturze mieszka ńców powoli maleje. Mieszka ńców w wieku produkcyjnym jest 62,8 %, w wieku przedprodukcyjnym 21,4%, a w wieku poprodukcyjnym 15,8 %. Powiat zalicza si ę do demograficznie najmłodszych na Mazowszu, jednak i jego dotyka problem „starzenia si ę” społecze ństwa, maleje liczba mieszka ńców poni żej 20-go roku życia a wzrasta liczba ludno ści we wszystkich statystycznych przedziałach wiekowych powy żej 19-go roku życia.

2.3 Rozwój gospodarczy i społeczny

Rolnictwo

Na terenie powiatu mi ńskiego jest 12 829 gospodarstw rolnych. S ą to, poza małymi wyj ątkami, wył ącznie indywidualne gospodarstwa rolne. Przeci ętna powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosi 5,4 ha. Udział gospodarstw w ogólnej powierzchni u żytków rolnych wynosi 94,9 %. Najwi ęcej jest gospodarstw małych (56 %), których areał waha si ę w granicach 1,01 - 4,99 ha (7 177 gospodarstw). Mniej jest (32 %) gospodarstw o powierzchni 5,00 - 9,99 ha (4 062 gospodarstwa), niewielka ilo ść gospodarstw (9 %) ma powierzchni ę 10,00 - 14,99 ha (1 210 gospodarstw), jeszcze mniejsza ilo ść (2 %) ma powierzchni ę 15,00 - 19,99 ha (291 gospodarstw). Najmniej jest gospodarstw rolnych najwi ększych (1 %) o wielko ści 20,00 - 49,99 ha (84 gospodarstwa) i tylko 5 gospodarstw o wielko ści 50,00 ha i wi ęcej. Przewa żaj ą gospodarstwa wielokierunkowe (85 %), mało jest gospodarstw o ukierunkowanej produkcji (15 %), gospodarstwa te specjalizuj ą si ę w hodowli trzody chlewnej, produkcji mleka, drobiarstwie czy sadownictwie. W tej sytuacji na terenie powiatu nie powstała dotychczas żadna grupa producencka. Wzrastają jedynie tendencje do specjalizacji gospodarstw rolnych oraz do obszarowego powi ększania gospodarstw i do likwidacji gospodarstw małych.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 8

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Tabela 1. Rodzaje u żytków gruntowych w powiecie mi ńskim Udział procentowy Powierzchnia Rodzaj u żytków w areale w areale [ha] ogólnym użytków powiatu rolnych Użytki rolne 83 188 71,5% 100,0% w tym: grunty orne 58 387 50,2% 70,2% sady 1 517 1,3% 1,8% łąki 10 250 8,8% 12,3% pastwiska 7 976 6,9% 9,6% użytki rolne zabudowane 3 101 2,7% 3,7% stawy 330 0,3% 0,4% rowy 634 0,5% 0,8% grunty zadrzewione i zakrzaczone 993 0,9% 1,2% Lasy i grunty leśne 25 157 21,6% w tym: lasy Skarbu Pa ństwa 9 939 8,5% Wody 599 0,5% w tym: wody stoj ące 368 0,3% wody płyn ące 231 0,2% Grunty zabudowane i zurbanizowane 6 080 5,2% w tym tereny: mieszkaniowe 1 604 1,4% przemysłowe i u żytki kopalne 248 0,2% inne zabudowane 523 0,4% drogi 2 985 2,6% koleje 426 0,4% zurbanizowane niezabudowane 209 0,2% rekreacyjne 85 0,1% Nieu żytki 763 0,7% Tereny ró żne 585 0,5% Razem powiat mi ński: 116 372* 100,0% * - powierzchnia geodezyjna powiatu Źródło: Opracowanie własne Tabela 2. Struktura u żytków rolnych Powierzchnia Procent użytków w tym w klasach bonitacyjnych: Gr.rolne użytków rolnych zabud., Powierzchnia rolnych Lp. Gmina w Udział stawy, gminy I-II III IV V VI VIz rowy areale procentowy gminy 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 5 740 1 853 2 910 1 124 465 77 310 1 Cegłów 9 574 60,0% 100,0% 0,0% 14,9% 50,7% 19,6% 8,1% 1,3% 5,4% Dębe 5 420 441 2 135 1 524 978 81 261 2 7 788 69,6% Wielkie 100,0% 8,1% 39,4% 28,1% 18,0% 1,5% 4,8% 9 502 983 3 015 3 125 1 854 203 322 3 Dobre 12 485 76,1% 100,0% 10,3% 31,7% 32,9% 19,5% 2,1% 3,4% 4 520 154 1 518 1 915 635 298 4 Halinów 6 309 71,6% 100,0% 3,4% 33,6% 42,4% 14,0% 6,6% 7 273 842 3 257 1 682 1 150 83 259 5 Jakubów 8 723 83,4% 100,0% 11,6% 44,8% 23,1% 15,8% 1,1% 3,6% 6 666 2 471 2 338 2 136 1 304 132 283 6 Kałuszyn 9 452 70,5% 100,0% 0,0% 7,1% 35,1% 32,0% 19,6% 2,0% 4,2%

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 9

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

9 796 14 1 947 4 251 2 430 776 35 343 7 Latowicz 11 415 85,8% 100,0% 0,1% 19,9% 43,4% 24,8% 7,9% 0,4% 3,5% Mi ńsk 7 455 1 412 3 117 1 557 853 65 451 8 11 228 66,4% Mazowiecki 100,0% 18,9% 41,8% 20,9% 11,4% 0,9% 6,0% miasto 337 4 143 108 46 36 9 Mi ńsk 1 312 25,7% 100,0% 1,2% 42,4% 32,0% 13,6% 10,7% Mazowiecki 10 277 778 4 221 3 942 955 37 344 10 Mrozy 14 524 70,8% 100,0% 7,6% 41,1% 38,4% 9,3% 0,4% 3,3% 8 732 1 1 124 3 749 2 549 915 48 346 11 Siennica 11 073 78,9% 100,0% 0,0% 12,9% 42,9% 29,2% 10,5% 0,5% 4,0% 6 905 707 1 862 2 248 1 714 95 279 12 Stanisławów 10 601 65,1% 100,0% 10,2% 27,0% 32,6% 24,8% 1,4% 4,0% 565 254 191 87 1 32 13 Sulejówek 1 951 29,0% 100,0% 45,0% 33,8% 15,4% 0,2% 5,7% 32 24 11 Powiat 83 188 18 9 716 857 3 564 770 531 732 116 435 71,4% mi ński 100,0% 0,0% 11,7% 39,4% 29,5% 14,1% 1,0% 4,3% Źródło: Opracowanie własne Powierzchnia u żytków rolnych wynosi 83 188 ha, co stanowi 71 % powierzchni powiatu, areał ten stale maleje z powodu zabudowy, urbanizacji oraz zalesie ń, a powierzchnia zasiewów i upraw obejmuje tylko 47 331 ha (stanowi to jedynie 77,6 % powierzchni gruntów ornych 61 010 ha). Głównie uprawia si ę żyto, pszen żyto, mieszanki zbo żowo-pastewne, pszenic ę, owies i ziemniaki. Tabela 3. Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów Rodzaj uprawy Powierzchnia zasiewów [ha] Udział procentowy zbo ża w tym: 35 500 75,0% żyto 9 760 27,5% pszen żyto 7 560 21,3% mieszanki zbo żowe 7 315 20,6% pszenica 4 650 13,1% owies 3 125 8,8% jęczmie ń 2 235 6,3% kukurydza 605 1,7% gryka, proso i inne zbo żowe 250 0,7% ziemniaki 2 370 5,0% pastewne 5 201 11,0% przemysłowe 1 420 3,0% pozostałe 2 840 6,0% zasiewy razem 47 331 100,0% Źródło: Opracowanie własne W powiecie mi ńskim wielko ść hodowli zwierz ąt w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych przedstawia si ę nast ępuj ąco: Tabela 4. Hodowla Gatunek zwierz ąt hodowlanych Wielkość hodowli [szt./100 ha] Bydło 46,0 trzoda chlewna 62,0 Owce 0,3 Kozy 0,4 Konie 2,6 drób kurzy 737,9 Źródło: Opracowanie własne

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 10

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Na terenie powiatu mi ńskiego istnieje 9 du żych kompleksów stawowych, Są to 2 gospodarstwa rybackie Polskiego Zwi ązku W ędkarskiego – dzier żawione przez osoby fizyczne – Gospodarstwo w Długiej Ko ścielnej w gminie Halinów i Ośrodek Zarybieniowy w Nowodworze w gminie Siennica (prowadzona jest hodowla na 3-ech obiektach stawowych: Nowodwór, Lasomin i Stara Wie ś). 3 gospodarstwa rybackie Agencji Nieruchomo ści Rolnych w Warszawie - dzier żawione przez osoby fizyczne: w Dębowcach w gminie Mrozy (obiekt stawowy „Rudka”), w Rudzie w gminie D ębe Wielkie i obiekt stawowy w Zawiesiuchach w gminie Stanisławów. Nie jest on obecnie wykorzystywany do prowadzenia hodowli ryb z powodu złego stanu technicznego stawów i wszystkich wodnych urz ądze ń stawowych. 2 gospodarstwa rybackie indywidualne w Goł ębiówce w gminie Kałuszyn i w Gójszczu w gminie Mrozy (obiekt stawowy „Skrzeki”). Prowadzone s ą 24 gospodarstwa ekologiczne, z których 12 posiada wymagane certyfikaty.

Turystyka

Powiat Mi ński posiada bardzo dobre warunki do rozwoju wypoczynku oraz turystyki pieszej i konnej. Bogactwo krajobrazu, duże kompleksy le śne, liczne rzeki oraz ciekawe zabytki zach ęcaj ą do przyjazdu. Warte polecenia s ą dwa szlaki turystyczne: szlak zielony prowadz ący przez Cegłów, Rezerwat Jedlina i Mieni ę oraz szlak niebieski przebiegaj ący przez okolice Cegłowa, Kuflewa, Mrozów i Goł ębiówki. W powiecie s ą dwa zorganizowane o środki wypoczynkowe. O środek wypoczynkowy i zalew "Marianka" w Hucie Mi ńskiej na rzece Mienia i o środek wypoczynkowy „Ekwos” w Gr ębiszewie. Ośrodki s ą wyposa żone w urz ądzenia rekreacyjne, posiadają wypo życzalnie sprz ętu pływaj ącego i sportowego oraz niezb ędn ą baz ę gastronomiczn ą i noclegow ą. Nad wodami płyn ącymi skupiaj ą si ę liczne indywidualne tereny rekreacyjno- wypoczynkowe, głównie w gminach: Dobre, Stanisławów, Siennica i Jakubów. Istnieje te ż zaplecze agroturystyczne, nowoczesne gospodarstwa agroturystyczne prowadzone s ą między innymi w Ciopanie, Go ździówce i Ładzyniu w gminie Stanisławów, w Gł ęboczycy i Rąbierzy Kolonii w gminie Dobre oraz w Dzielniku, Ptakach, Starogrodzie i Wólce Dłu żewskiej w gminie Siennica.

Rynek pracy

W powiecie mi ńskim jest zarejestrowanych ponad 12,5 tys. podmiotów prowadz ących działalno ść gospodarcz ą i ich liczba stale ro śnie. Głównie s ą to przedsi ębiorstwa usługowe, 3866 przedsi ębiorstw prowadzi handel i naprawy, 1762 - budownictwo, 1531 - obsług ę nieruchomo ści i firm, 1416 - przetwórstwo przemysłowe oraz 888 przedsi ębiorstw - transport, gospodark ę magazynow ą i ł ączno ść , przedsi ębiorstw przemysłowych produkcyjnych jest niewiele (46 przedsi ębiorstw). W sektorze publicznym funkcjonuje tylko 309 firm, a zdecydowana większo ść funkcjonuje w sektorze prywatnym (12377 firm), w tym 10331 firm osób fizycznych. Zdecydowana wi ększo ść (95,3%) firm to mikroprzedsi ębiorstwa (o liczbie zatrudnionych do 9). Najwi ęcej firm jest zarejestrowanych w miastach: • w Mi ńsku Mazowieckim 4205 • w Sulejówku 2533

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 11

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM ale jest te ż du ża ilo ść firm w pozostałych gminach: • w gminie Halinów 1103 • w gminie Kałuszyn 473 • w gminie Cegłów 325 • w gminie Dębe Wielkie 689 • w gminie Dobre 319 • w gminie Jakubów 300 • w gminie Latowicz 203 • w gminie Mi ńsk Mazowiecki 868 • w gminie Mrozy 511 • w gminie Siennica 312 • w gminie Stanisławów 332 Ponadto na terenie powiatu prowadz ą te ż swoj ą działalno ść gospodarcz ą tysi ące innych przedsi ębiorstw, które maj ą swoje siedziby poza terenem powiatu. Osób pracuj ących w powiecie mi ńskim jest 30,8 tysi ąca, 31,2% jest zatrudnionych w rolnictwie, rybactwie i le śnictwie, 27,7% - w przemy śle i budownictwie, a pozostałe s ą zatrudnione w usługach (41,1%), w tym 21,8% w usługach rynkowych i 19,3 % w usługach nierynkowych.

Komunikacja i transport

Szczególne znaczenie dla rozproszenia urbanizacyjnego w powiecie mi ńskim ma droga krajowa Nr 2 Warszawa - Siedlce - Terespol. Droga ta dzieli teren powiatu na dwie równe cz ęś ci północn ą i południow ą. Głównie w pobli żu tej drogi nast ępuje koncentracja rozwoju drobnego przemysłu, handlu i usług. Skutki tego podziału ulegaj ą spot ęgowaniu, gdy ż nakładaj ą si ę tutaj skutki równoległego przebiegu mi ędzynarodowej magistrali kolejowej Warszawa Zachodnia - Kunowice, co szczególnie wyra źnie wida ć w samym Mi ńsku Mazowieckim. Du że znaczenie dla rozproszenia urbanizacyjnego ma te ż droga krajowa Nr 50 Sochaczew - Grójec - Mi ńsk Mazowiecki - Łochów - Ostrów Mazowiecka oraz przebiegaj ąca równolegle linia kolejowa Radzymin - Krusze - Pilawa, które dziel ą powiat na cz ęść wschodni ą i zachodni ą. Wszystkie te magistrale krzy żują si ę w miejscowo ści Stojadła. Długo ść obu przebiegaj ących przez teren powiatu dróg krajowych wynosi 77,5 km. Przebiega te ż 5 dróg wojewódzkich (regionalnych) o długo ści 76,3 km. Uzupełnieniem regionalnej i ponadregionalnej sieci dróg jest sie ć dróg powiatowych o długo ści 492,6 km oraz sie ć dróg gminnych o długo ści 991,9 km. Główne ci ągi dróg powiatowych, o najwi ększym nat ęż eniu ruchu, to drogi: Mi ńsk Mazowiecki - Mrozy, Kałuszyn - Mrozy - Latowicz, Mi ńsk Mazowiecki - Jakubów, J ędrzejów - Jakubów - Dobre, Stara Wie ś - Kuflew, Brzeziny - Halinów - Okuniew. Na drogach powiatowych jest 41 mostów. Ogółem sie ć dróg publicznych na terenie powiatu obejmuje drogi o długo ści 1638,3 km. Zasadniczym problemem wszystkich dróg jest ich niedostateczna no śno ść oraz zły stan, wymagaj ący ci ągłej modernizacji. Zwi ększenie przepustowo ści transportowych dróg na terenie powiatu jest mo żliwe poprzez popraw ę nawierzchni dróg, rozszerzenie ich korony, budow ę bezkolizyjnych skrzy żowa ń, przeniesienie ruchu lokalnego na drogi równoległe do głównych ci ągów komunikacyjnych. Wykonana na terenie powiatu inwestycja budowy obwodnicy Mi ńska Mazowieckiego w ci ągu drogi krajowej nr 2 spowodowała przeniesienie drogowego

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 12

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM ruchu tranzytowego poza teren miasta i znacznie zmniejszyła uci ąż liwo ści komunikacyjne w Mi ńsku Mazowieckim oraz innych miejscowo ściach w ci ągu tej drogi, przez które przeje żdżało aż 26 tys. pojazdów na dob ę, w tym 7 tys. pojazdów ci ęż kich. Zmniejszyły si ę w ten sposób znacz ąco obszary konfliktogenne w mie ście i pozostałych miejscowo ściach lub przeniosły si ę one w inne miejsca. Obwodnica Mi ńska Mazowieckiego o długo ści ok. 21 km przebiega po północnej stronie Mi ńska Mazowieckiego przez tereny 4 gmin: D ębe Wielkie, Mi ńsk Mazowiecki, Jakubów i Kałuszyn wł ączaj ąc si ę w istniej ący przebieg drogi krajowej nr 2 na zachodzie w okolicy wsi Choszczówka Rudzka oraz na wschodzie w pobli żu wsi Ryczołek. Obwodnica jest realizowana na parametrach autostrady, co w przyszło ści umo żliwi wł ączenie jej w ci ąg projektowanej autostrady A2 Warszawa - Kukuryki. W ramach budowy obwodnicy Mi ńska Mazowieckiego wykonywane są: - 3 w ęzły drogowe (Mi ńsk Mazowiecki, Jakubów, Kałuszyn), - 1 obiekt mostowy, - 4 wiadukty w ci ągu drogi A2, - 10 wiaduktów w ci ągu dróg poprzecznych i serwisowych, - 1 kładka dla pieszych, - 13 przepustów, - 2 miejsca obsługi podró żnych, - 3 place pod stacje poboru opłat (na ł ącznicach w ęzłów), - drogi dojazdowe o długo ści 35 km. Wykonywane s ą te ż rozwi ązania chroni ące środowisko: - odprowadzenie wód opadowych z jezdni nast ępowa ć b ędzie poprzez rowy trawiaste do zbiorników retencyjnych, wyposa żonych w separatory i zastawki awaryjne, a nast ępnie po oczyszczeniu - do rowów melioracyjnych i do rzeki Mienia, zaprojektowano przebudow ę istniej ących urz ądze ń wodnych i wodnomelioracyjnych, - w rejonie cieku Wi śniówka zlokalizowano dla małych i średnich zwierz ąt przej ście o szeroko ści 8,5 m, wysoko ści 2,5m i długo ści 40 m, - w rejonie rzeki Mienia zlokalizowane jest przej ście dla zwierz ąt (głównie dla zwierz ąt du żych) w postaci mostu nad rzek ą o rozpi ęto ści 34 m, wysoko ści 4 m i długo ści 80 m, - wykonywane s ą projektowane przej ścia dolne dla małych zwierz ąt, zblokowane z przepustami o średnicy od 1,5 do 2,0 m i długo ści 40 m, aby mogły słu żyć jako przej ścia dla płazów, - na terenach wymagaj ących ochrony przed hałasem zastosowane b ędą, na dł. 10,5 km odpowiednio ekrany akustyczne oraz ziele ń izolacyjna o szeroko ści od 10 m do 20 m, - na całej długo ści obwodnicy przewidziano obustronne ogrodzenie dla zwierz ąt. Kontrakt, zawarty z konsorcjum: Przedsi ębiorstwo Budowy Dróg i Mostów Sp.z o.o. w Mi ńsku Mazowieckim, ASTALDI S.A. Włochy, Przedsi ębiorstwo Robót Drogowych „Regionalne Drogi Podlaskie” Sp.zo.o. w Siedlcach, Przedsi ębiorstwo Budownictwa L ądowego „MAZOWIECKIE MOSTY” Sp.z o.o. w Mi ńsku Mazowieckim i Warszawskie Przedsi ębiorstwo Mostowe „MOSTY” S.A., o warto ści 567,4 mln zł, został uko ńczony w sierpniu 2012 r. Inwestycja zaprojektowana została przez konsorcjum firm: Tebodin SAP-Projekt Sp. z o.o. oraz Dopravoprojekt a.s. Przebiegaj ąca przez teren powiatu mi ędzynarodowa magistrala kolejowa Warszawa Zachodnia - Kunowice umo żliwia przewozy osobowe i towarowe, mi ędzynarodowe, krajowe i regionalne. Po ostatniej modernizacji linia ta pozwala na przemieszczanie si ę poci ągów z pr ędko ści ą do 160 km/h. Druga linia kolejowa Pilawa - Krusze jest lini ą jednotorow ą i słu ży do transportu towarowego o ograniczonym znaczeniu.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 13

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Poza transportem kolejowym na terenie powiatu funkcjonuje bardzo rozbudowana zbiorowa komunikacja autobusowa. Tradycyjne poł ączenia autobusowe realizuj ą przewo źnicy miejscowi: Mobilis Sp.zoo (dawne PKS w Mi ńsku Mazowieckim), B.A.G.S., RAPIT, RORBI-TOUR i wielu innych, w tym przewo źnicy zamiejscowi: PKS w Siedlcach, PKS w Sokołowie Podlaskim, PKS w Łukowie, PKS w Łosicach. Realizowane s ą głównie poł ączenia do Warszawy oraz do Mi ńska Mazowieckiego jako siedziby powiatu. Na terenie gminy Mi ńsk Mazowiecki, w Janowie, funkcjonuje lotnisko wojskowe 23-ej Bazy Lotniczej NATO w Mi ńsku Mazowieckim i 1-szej Eskadry Lotnictwa Taktycznego "Warszawa" im. gen. bryg. pil. Stefana Pawlikowskiego w Mi ńsku Mazowieckim. Planowane jest udost ępnienie w przyszło ści cz ęś ci lotniska dla potrzeb lotnictwa cywilnego oraz uruchomienie komunikacji kolejowej pomi ędzy lotniskiem i stacj ą kolejow ą „Mienia” na linii kolejowej Warszawa Zachodnia - Kunowice, wykorzystuj ąc istniej ącą bocznic ę kolejow ą. Dynamiczny rozwój ruchu komunikacyjnego stwarza sytuacje konfliktowe w zakresie bezpiecze ństwa komunikacyjnego, ochrony środowiska i ochrony zdrowia mieszka ńców, powoduje liczne parali że transportowe oraz wzrost emisji hałasu i emisji spalin. Potencjalnym źródłem zagro żeń dla powiatu jest transport drogowy i kolejowy zwi ązany z dostaw ą surowców oraz tranzytem materiałów niebezpiecznych. Na ryzyko wyst ąpienia ska żenia chemicznego podczas transportu składa si ę: stan techniczny pojazdów przewo żą cych substancje niebezpieczne, nieprzewidywalno ść miejsca awarii, brak wydzielonych i oznakowanych tras przewozu materiałów niebezpiecznych i skutecznej kontroli, du że ilo ści kolizji drogowych i du ża ilo ść transportowanych substancji. Rozwi ązanie tych problemów wymaga udziału przedsi ębiorców, władz rz ądowych i samorz ądowych województwa mazowieckiego.

Telekomunikacja

Sie ć telekomunikacyjna na terenie powiatu obsługiwana jest przez operatora: PTK Centertel, który posiada zainstalowane centrale telefoniczne nowej generacji ale równolegle funkcjonuje telekomunikacyjna sie ć stacji bazowych wszystkich polskich telefonii cyfrowych, a powiat mi ński znajduje si ę w cało ści w zasi ęgu tych stacji.

Energetyka

Powiat mi ński jest zelektryfikowany w cało ści, linie elektroenergetyczne i stacje transformatorowe s ą obsługiwane przez przedsi ębiorstwo "Polska Grupa Energetyczna - Dystrybucja Warszawa Teren" Sp. z o.o., Rejon w Mi ńsku Mazowieckim i Rejon w Otwocku. Stan techniczny sieci elektroenergetycznej jest zadowalaj ący, ale wymaga ona stałej przebudowy i rozbudowy w celu dostosowania do stale rosn ących potrzeb odbiorców energii elektrycznej. Powiat mi ński jest stosunkowo słabo uzbrojony w sie ć gazow ą. Przez teren powiatu przebiega magistrala gazowa wysokiego ci śnienia Kobry ń- Warszawa, a sie ć rozdzielcza zaspokaja głównie potrzeby miast Mi ńsk Mazowiecki, Sulejówek i Halinów oraz cz ęś ci mieszka ńców gmin Latowicz, Siennica i Mi ńsk Mazowiecki. Przesyłanie gazu prowadzi "Gaz-System" Operator Gazoci ągów Przesyłowych Sp. z o.o. w Warszawie, Oddział w Rembelszczy źnie, Terenowa Jednostka Obsługi "Wronów" i Terenowa Jednostka Obsługi "Rembelszczyzna". Dystrybucj ę gazu prowadzi

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 14

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Mazowiecki Operator Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o., Oddział Zakład Gazowniczy w Mi ńsku Mazowieckim, we współpracy z Rozdzielni ą Gazu w Mi ńsku Mazowieckim i Rozdzielni ą Gazu w Sulejówku Mazowieckiego Okr ęgowego Zakładu Gazownictwa "Gazownia Warszawska" w Warszawie, Rejon Gazowniczy Warszawa-Teren, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie. Przez teren powiatu, w północnej cz ęś ci wsi Jaczewek w gminie Dobre, przebiega niewielki odcinek 500 m mi ędzynarodowego ruroci ągu ropy naftowej, DN 800 III Nitka i ruroci ągu relacji ST-1 Adamowo - Baza Surowcowa Plebanka, Przedsi ębiorstwo Eksploatacji Ruroci ągów Naftowych "Przyja źń" S.A. w Płocku (PERN). Ogrzewanie budynków realizowane jest przewa żnie przy u życiu własnych kotłowni, opalanych głównie w ęglem i drewnem ale te ż w du żym stopniu gazem (sieciowym lub płynnym), a tak że olejem opałowym. W niewielkim zakresie funkcjonują te ż w Mi ńsku Mazowieckim i w Kałuszynie kotłownie komunalne o ł ącznej mocy około 34 MW (w tym 32,2 MW w Mi ńsku Mazowieckim). W niewielkim te ż zakresie ale coraz cz ęś ciej budynki wyposa żane s ą w alternatywne źródła energii.

3. ZASOBY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU

Na terenie powiatu mi ńskiego znajduj ą si ę bardzo atrakcyjne obszary przyrodnicze, du że kompleksy le śne, przepływaj ą niewielkie, naturalne cieki wodne i rzeki, w których woda jest czysta, zadomowiły si ę w nich bobry i raki, wzrasta wci ąż populacja ryb. Lasy s ą ostoj ą dla licznych gatunków zwierz ąt i ptaków, cz ęsto mo żna spotka ć łosia, bociana czarnego, zimorodka, dudka czy żurawia, znalazł te ż tutaj swoje miejsca l ęgowe bielika. Wszystkie tereny poło żone s ą w naturalnym i nieska żonym środowisku, wi ęc znakomicie nadaj ą si ę do wypoczynku i rekreacji dla mieszka ńców Warszawy i zurbanizowanych okolic. Na terenie powiatu jest 10 rezerwatów przyrody na powierzchni 845,42 ha oraz znajduj ą si ę te ż liczne inne cenne obszary przyrodnicze jeszcze nie obj ęte prawnie ochron ą, Wi ększo ść rezerwatów skupiona jest w granicach obszarów chronionego krajobrazu. Na teren powiatu si ęgaj ą granice trzech obszarów chronionego krajobrazu, ich łączna powierzchnia w powiecie mi ńskim wynosi 31 094,7 ha, najwi ększy z nich to podstawowa cz ęść „Mi ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu”, rozci ągaj ącego si ę w centralnej cz ęś ci powiatu, a dwa mniejsze to niewielkie fragmenty „Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu”, obejmuj ące północne i południowe kra ńce gminy Halinów oraz północne kra ńce miasta Sulejówek oraz „Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu” poło żonego na terenie powiatów garwoli ńskiego, mi ńskiego i otwockiego” (zwanego dalej „Nadwi śla ńskim Obszaru Chronionego Krajobrazu”), obejmuj ące południowo zachodni ą cz ęść gminy Siennica. Wschodnia i centralna cz ęść gminy Mrozy jest obj ęta na powierzchni 6 797,9 ha obszarem specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, Dyrektywa Ptasia, pod nazw ą „Dolina Kostrzynia” (kod PLB140009). Proponowane s ą ponadto cztery specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000, Dyrektywa Siedliskowa: 1) „Rogo źnica” (kod PLH 140036), obszar poło żony we wschodniej cz ęś ci gminy Mrozy,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 15

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

2) „Dolina Środkowego Świdra” (kod PLH 140025), obszar poło żony w południowo zachodniej cz ęś ci gminy Siennica, 3) „Gołe Ł ąki” (kod PLH 140027), obszar o ogólnej powierzchni 49,6 ha, którego cz ęść poło żona jest przy południowo zachodniej granicy gminy Latowicz. 4) „Torfowiska Czernik” (kod PLH 140037), obszar o powierzchni 53,8 ha poło żony w północnej cz ęś ci gminy Stanisławów. W gminie Kałuszyn znajduje si ę u żytek ekologiczny „Sosny Olszewickie”, a na terenie całego powiatu s ą liczne pomniki przyrody w postaci pojedynczych drzew, alej i grup drzew oraz głazów narzutowych, z których najważniejszym i najcenniejszym jest najstarsza w Polsce, rosn ąca nad rzek ą Srebrn ą, sosna zwyczajna, której wiek jest szacowany na około 350 lat. Istotnymi elementami przyrody w terenach zurbanizowanych s ą parki zabytkowe maj ące charakter krajobrazowy.

3.1. Wody

Wody podziemne

Głównym źródłem zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia oraz do zaopatrzenia zakładów na terenie powiatu s ą wody podziemne. Na terenie powiatu mi ńskiego dominuje czwartorz ędowe pi ętro wodono śne, zwi ązane ze skłonem Kotliny Warszawskiej oraz poło żeniem powiatu w obr ębie regionu mazowieckiego (podregion środkowo-mazowiecki), w rejonie mi ędzyrzecza Wisły i Narwi, zło żone z trzech poziomów wodono śnych. Pierwszy poziom wodono śny wyst ępuje bezpo średnio pod powierzchni ą terenu i stanowi głównie źródło indywidualnego zaopatrzenia w wod ę. Na obszarze dolin rzecznych (na przykład dolina rzeki Świder) mo żna mówi ć o ci ągło ści strumienia wód, natomiast na wysoczyznach wody wyst ępuj ą w strumieniach nieci ągłych, poziomy wodono śne s ą bardziej lub mniej zasobne w wod ę, a przedzielaj ą je strefy o znikomej zasobno ści. W dolinach rzek wodono śne utwory piaszczyste wyst ępuj ą bezpo średnio pod powierzchni ą terenu lub pod niewielkim nadkładem i posiadaj ą zwierciadło wody swobodne lub pod nieznacznym ci śnieniem. Na wysoczy źnie piaski wodono śne o grubo ści od kilku do około 20 m zalegaj ą najcz ęś ciej pod glin ą, daj ąc zwierciadło napi ęte. Wydajno ści pojedynczej studni wynosz ą przeci ętnie na wysoczy źnie 10-30 m 3/h, w obr ębie pradolin od 30-70 m 3/h do 120 m 3/h. Zasilanie poziomu wodono śnego czwartorz ędu odbywa si ę bezpo średnio przez opady, w dolinach rzek ma miejsce dodatkowe zasilanie boczne. Drugi, głębszy poziom wodono śny wyst ępuje na obszarach wysoczyzn morenowych na gł ęboko ści od 15 m do około 50 m, lokalnie do 100 m (w ęzeł kałuszy ński). Wody występuj ą pod ci śnieniem a zwierciadło wody stabilizuje si ę poni żej zwierciadła górnego poziomu. Trzeci, najgł ębszy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści ponad 100 m, głównie na obszarach przegł ębie ń podło ża podczwartorz ędowego i cz ęsto ł ączy si ę z wy ższymi. Jest on z reguły mało zasobny w wod ę i rzadko eksploatowany. Miejscami kontaktuje si ę on bezpo średnio z wodono śnymi utworami piaszczystymi trzeciorz ędowego pliocenu (Mi ńsk Mazowiecki – Kędzierak). Obszary du żych form erozyjnych wypełnione zawodnionymi utworami piaszczysto-żwirowymi (rynna D ębe Wielkie – Mi ńsk Mazowiecki) stanowi ą zbiorniki o znacznych zasobach. Wydajno ści studni wynosz ą średnio 30-70 m 3/h do 120 m 3/h. Brak

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 16

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM izolacji od powierzchni terenu a tak że płytko wyst ępuj ące zwierciadło wody powoduj ą znaczne zagro żenie dla jako ści wód. Zasilanie odbywa si ę bezpo średnio przez filtracj ę opadów atmosferycznych. Wody czwartorz ędowe nale żą do wód nisko zmineralizowanych – poni żej 600 mg/dm 3, ich uzdatnianie (od żelazianie, odmanganianie) na ogół nie wymaga skomplikowanych i kosztownych zabiegów. Wody podziemne głównego poziomu użytkowego czwartorz ędu nale żą do wód wodorow ęglanowo-wapniowo-magnezowych, o mineralizacji ogólnej poni żej 500 mg/dm 3. Lokalnie wyst ępuje te ż poziom wodono śny trzeciorz ędu w utworach piaszczystych miocenu i oligocenu na gł ęboko ści 180-230 m, a tak że w osadach pliocenu – rejon Mi ńska Mazowieckiego. Zasilanie wód tego poziomu nast ępuje drog ą przes ączania z wy żej zalegaj ących czwartorz ędowych poziomów wodono śnych. Uzdatnianie wód podziemnych pobieranych do gminnych sieci wodoci ągowych odbywa si ę w stacjach uzdatniania wody usytuowanych w sąsiedztwie uj ęć tych wód. Lokalizacj ę głównych gminnych uj ęć wód podziemnych i stacji uzdatniania wody (SUW) przedstawiono w tabeli Tabela 5. Sie ć wodoci ągowa w powiecie mi ńskim Długo ść sieci Lokalizacja uj ęć i stacji Ilo ść przył ączy Gmina wodoci ągowej uzdatniania wody wodoci ągowych [km] Piaseczno Cegłów 90,6 1 504 Huta Kuflewska Dębe Wielkie Dębe Wielkie Chro śla 25,0 1 000 Cyganka Dobre Dobre Czarnogłów 101,0 1 007 Ml ęcin Mrowiska Halinów Okuniew 144,3 4 305 Wielgolas Duchnowski Mistów Jakubów 118,5 1831 Garczyn Du ży (gm. Kałuszyn) Kałuszyn Garczyn Du ży Kałuszyn 91,0 1 639 Sinoł ęka Piaseczno (gm. Cegłów) Chy żyny Latowicz 133,0 1 437 Piaseczno (gm. Cegłów) Królewiec Zamienie Janów Mi ńsk Mazowiecki Kędzierak (m. Mi ńsk 209,3 4 192 Mazowiecki) Mistów (gm. Jakubów) Siennica (gm. Siennica) Gliniak (gm. Mi ńsk Mazowiecki) Mi ńsk Mazowiecki miasto Gamratka (gm. Mi ńsk razem 93,6 3 773 Mi ńsk Mazowiecki Mazowiecki) Stacja Uzdatniania Wody Kędzierak Mrozy Piaseczno (gm. Cegłów) 134,8 2 715

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 17

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Siennica Siennica Zglechów 145,0 2 300 Wólka Dłu żewska Stanisławów Sokóle 180,0 2 000 Sulejówek Sulejówek 110,0 Razem 1 576,1 27 703 Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim

Jako ść wód podziemnych na terenie powiatu mi ńskiego badana była w ramach monitoringu krajowego (badania prowadzone przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie) i monitoringu lokalnego wokół składowisk odpadów (obowi ązek nało żony na eksploatatorów składowisk). Pobór wody na potrzeby gospodarki i ludno ści w powiecie mi ńskim wynosi w ci ągu roku 15,7 hm 3 (13,5 dam 3/km2), w tym 5,4 hm 3 na potrzeby eksploatacji sieci wodoci ągowej, 0,7 hm 3 na potrzeby przemysłu, 9,5 hm 3 na potrzeby napełniania i uzupełniania wody w stawach rybnych (360 ha) oraz około 0,1 hm 3 na cele nawodnie ń użytków rolnych (333 ha).

Wody powierzchniowe Powiat mi ński, tak jak cała Polska, zaliczany jest do posiadaj ących ubogie zasoby wodne. Wielko ść zasobów wód powierzchniowych jest zmienna, zarówno w skali roku, jak i wielolecia. Niskie parametry retencjonowania wezbra ń utrudniaj ą zagospodarowanie wód powierzchniowych. Podstawowy wpływ na stan zasobów wodnych ma ich pobór i wykorzystanie oraz oczyszczanie odprowadzanych ścieków. Powiat Mi ński le ży w dorzeczu o nazwie Region Środkowej Wisły. Prawa wła ścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa wykonuje Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie, poprzez swoje oddziały i inspektoraty:
Oddział w Sokołowie Podlaskim Inspektorat w Mi ńsku Mazowieckim na terenie miasta Mi ńsk Mazowiecki i gmin: Cegłów, D ębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Kałuszyn, Latowicz, Mi ńsk Mazowiecki, Mrozy, Siennica i Stanisławów,
Oddział w Warszawie Inspektorat w Otwocku z siedziba w Sobiekursku na terenie Miasta Sulejówek i gminy Halinów. Tabela 6. Wykaz śródl ądowych wód powierzchniowych lub ich cz ęś ci, stanowi ących własno ść publiczn ą, istotnych dla regulacji stosunków wodnych w powiecie na potrzeby rolnictwa, w układzie dorzeczy Nazwa rzeki / Obszar dorzeczy Dorzecze Ciek Wodynie Sienniczka Świder Srebrna Mienia Kanał Wawerski Zonza Długa Kanał Żera ński Czarna Wisła Dorzucha Boruczanka Rz ądza Cienka Rynia Bug Narew Kobylanka Osownica Witkówka Liwiec Kostrzy ń Witówka II Witówka I Źródło: Opracowanie własne kolorem niebieskim zaznaczono obszary dorzeczy rzek przepływaj ących w cało ści b ądź w cz ęś ci przez teren powiatu mi ńskiego

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 18

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Ogólny kierunek odpływu rzek z terenu powiatu jest zachodni i północno- zachodni. Wszystkie mniejsze rzeki maj ą swoje źródła na terenie powiatu mi ńskiego, a tylko dwie najwi ększe rzeki, Świder i Kostrzy ń, maj ą źródła poza terenem powiatu. Świder prowadzi wody z terenu powiatu siedleckiego, a odprowadza wody na teren powiatu otwockiego, na teren powiatu otwockiego odpływa te ż rzeka Mienia, dopływ Świdra. Kostrzy ń przepływa wzdłu ż wschodniej granicy powiatu mi ńskiego, wypływa z terenu powiatu siedleckiego i odpływa na teren powiatu siedleckiego. Na teren powiatu siedleckiego odpływaj ą te ż rzeki Witówka I i Witkówka. Na teren miasta stołecznego Warszawy odprowadza wody Kanał Wawerski, a najwi ęcej rzek odpływa na teren powiatu wołomińskiego, tj. Boruczanka, Cienka, Czarna, Długa, Dorzucha, Kobylanka, Osownica, Rynia i Rz ądza. Rzeka Osownica przepływa ponadto w swym środkowym odcinku o długo ści 5,080 km przez teren powiatu w ęgrowskiego. Pozostałe rzeki: Ciek Wodynie, Sienniczka, Srebrna, Witówka II i Zonza, maj ą na terenie powiatu mi ńskiego nie tylko swe źródła ale te ż i uj ścia do innych rzek.

Tabela 7. Długo ść rzek i powierzchnie ich zlewni na terenie powiatu Długo ść [km] Powierzchnia Lp Rzeka na terenie Kilometra ż zlewni całkowita 2 powiatu [km ] 1. Boruczanka 14,8 8,54 6+260 ÷ 14+800 13,6* 2. Ciek Wodynie 6,2 6,2 0+000 ÷ 6+200 81,0* 3. Cienka 31,02 6,1 24+920 ÷ 31+020 8,3* 4. Czarna 64 30,07 33+930 ÷ 64+000 68 5. Długa 49,84 24,54 25+300 ÷ 49+840 161,1 6. Dorzucha 16,25 4,9 11+350 ÷ 16+250 7,2 7. Kanał Wawerski 21,83 3,96 17+870 ÷ 21+830 56,8/18,0* 8. Kobylanka 20,68 4,53 16+150 ÷ 20+680 45 9. Mienia 49,55 36,66 12+890 ÷ 49+550 265 20+200 ÷ 29+920 10. Osownica 42,6 17,32 243 35+000 ÷ 42+600 11. Rynia 15,2 4,29 10+910 ÷ 15+200 4,5* 12. Rz ądza 78,02 35,95 42+070 ÷ 78+020 108,5* 13. Sienniczka 16,67 16,67 00+000 ÷ 16+670 89,2* 14. Srebrna 16,3 16,3 00+000 ÷ 16+300 53,6* 15. Świder 89,1 25,7 43+700 ÷ 69+400 1149,8 16. Witkówka 19,52 15,76 3+760 ÷ 19+520 56 17. Witówka I 12,94 12,04 0+900 ÷ 12+940 102 18. Witówka II 12,12 12,12 00+000 ÷ 12+120 23,5* 19. Zonza 6,85 6,85 00+000 ÷ 6+850 37,0* Źródło: Opracowanie własne * powierzchnia zlewni na terenie powiatu mi ńskiego Rzeki powiatu mi ńskiego s ą rzekami typowo nizinnymi, jedynie Rz ądza i Czarna maj ą charakter rzek górskich. Rzeki nizinne charakteryzuj ą si ę licznymi wezbraniami wiosennymi natomiast wezbrania letnie wyst ępuj ą sporadycznie. Wezbrania wyst ępuj ące na terenie powiatu maj ą charakter lokalny a ich wielko ść nie ma charakteru powodzi. Sie ć hydrograficzna powiatu charakteryzuje si ę du żą ilo ści ą cieków wodnych o małych przepływach. Niewielkie zlewnie rzek powodują, że w okresach letnich susz dochodzi do całkowitego wysychania niektórych z nich. Niskie stany wód lub ich

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 19

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM okresowy brak powoduj ą bardzo słaby rozwój fauny wodnej, ponadto powoduj ą, że nawet niewielkie ilo ści zanieczyszcze ń wprowadzonych do tych wód przyczyniaj ą si ę do bardzo szybkiego wzrostu poziomu zanieczyszczenia wody w ciekach. Obok tych rzek płynie te ż szereg mniejszych cieków naturalnych: • Budziska Struga ( Ściekła), lewy dopływ Świdra • Gawroniec, lewy dopływ Kostrzyni • Górznik, prawy dopływ Czarnej • Jamielne, lewy dopływ Świdra • Jędrzejnica, prawy dopływ Mieni • Osmolanka, prawy dopływ Cieku Wodynie • Piaseczna, prawy dopływ Świdra • Pokrzywka, prawy dopływ Osownicy • Pniewniczanka, prawy dopływ Osownicy • Srebrzanka, prawy dopływ Srebrnej • Świdrowianka, lewy dopływ Pniewniczanki • Targowica, lewy dopływ Srebrnej • Wi śniówka, prawy dopływ Srebrnej • Wi śniówka (rów R-W), lewy dopływ Mieni Na rzekach powiatu mi ńskiego nie jest prowadzony stały monitoring przepływu wód dlatego charakterystyczne przepływy s ą wyliczane wzorami empirycznymi a jako ść wody w ciekach okre ślana jest na podstawie dora źnych bada ń. Monitoring regionalny jako ści wody w wybranych rzekach przeprowadza Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Delegatura w Mi ńsku Mazowieckim. Prowadzone w ramach monitoringu środowiska pomiary czysto ści wód płyn ących wykazuj ą, że od wielu lat stale poprawia si ę czysto ść wód, chocia ż nie jest jeszcze wystarczaj ąca i nadal wymaga dalszej poprawy. Badania wód rzeki Mienia i rzeki Świder prowadzone s ą ka żdego roku, natomiast kontrole stanu czysto ści pozostałych rzek wykonywane s ą cyklicznie. Na terenie powiatu kontrol ą obj ętych jest 7 rzek. Próbki wody pobierano w ustalonych przekrojach pomiarowo-kontrolnych (p.p.k.). Przekroje te ustalono na rzece Świder - km 64+800 i 41+600, na rzece Mienia - km 37+100 i 22+100, na rzece Srebrnej - km 15+300, 3+200 i 2+000, na Kanale Wawerskim - km 15+100 i 14+300, na rzece Długiej - km 35+900, 31+500 i 24+300, na rzece Zonza - km 16+200 i na rzece Rz ądza – km 40+000. Na podstawie rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz.U. Nr 257, poz. 1545) klasyfikuje si ę stan ekologiczny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych, potencjał ekologiczny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (na podstawie elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych) oraz stan chemiczny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych. Klasyfikacja ogólna, uwzgl ędniaj ąca cechy fizyko-chemiczne, bakteriologiczne i hydrobiologiczne, obliczona na podstawie st ęż eń charakterystycznych, wykazała, że na obszarze powiatu mi ńskiego do 2002 roku nie było wód spełniaj ących kryteria dla I, II czy III klasy czysto ści. Badania wykonane przed 2003 r. wykazuj ą, że wody powierzchniowe nie odpowiadały normom (non) ani pod wzgl ędem bakteriologicznym ani fizykochemicznym. Głównymi czynnikami decyduj ącymi o non s ą przekroczone

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 20

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM zawarto ści azotu ogólnego, fosforu ogólnego oraz przekroczony wska źnik miano coli typu fekalnego. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257, poz. 1545) wprowadza nowy podział stanu wód powierzchniowych. Obejmuje on pi ęć klas jako ści wód oznaczonych: klasa I – wody o bardzo dobrej jako ści, klasa II – wody dobrej jako ści, klasa III – wody zadowalaj ącej jako ści, klasa IV - wody niezadowalaj ącej jako ści, i klasa V – wody złej jako ści.

Tabela 8. Jako ść wód obj ętych monitoringiem podstawowym i regionalnym na terenie powiatu mi ńskiego

Klasa czysto ści dla poszczególnych grup wska źników zanieczyszcze ń

ń kie kie ęż niki niki niki niki niki niki ź ź ź ź ź ź Rzeka niki tlenowe ź Klasa ogólna fizyczne biogenne zasolenia Wska Wska Wska Wska Wska Wska kontrolny ( ppk) biologiczne Punkt pomiarowo metale ci Metale, w tym zanieczyszcze przemysłowych mikrobiologiczne Wska 31+200 I IV V II V III III V V Długa 24+300 II V V II V III III V V 37+100 I IV IV II IV III III V IV Mienia 18+000 I V V II IV III III V V 4+200 II IV V II IV III III V V Rz ądza 4+000 II IV IV II II III II IV IV Zonza 2+300 I V V I V IV III V V

Głównymi wska źnikami decyduj ącymi o V klasie jako ści wód s ą: azot Kjeldahla, ołów, liczne bakterie grupy coli typu kałowego, tlen rozpuszczalny, fosforany, azotyny, fosfor i azot ogólny. Przedstawionemu obrazowi stanu jako ści wód płyn ących na terenie powiatu mi ńskiego stara si ę przeczy ć fauna wyst ępuj ąca w rzekach. W rzekach Czarna, Rz ądza, Świder nie do rzadko ści nale ży łowienie pstr ąga, okonia, płotki, karpia czy szczupaka. Stale obserwuje si ę wzrost populacji bobra, wydry i łasicy. W oparciu o płyn ące wody powierzchniowe prowadzona jest gospodarka rybacka. Obiekty stawowe „Goł ębiówka” i „Skrzeki” pobieraj ą wod ę z rzeki Witkówki, obiekt stawowy „Rudka” w D ębowcach - z rzeki Kostrzy ń, obiekt stawowy „Ruda” i zalew „Marianka” - z rzeki Mieni, obiekt stawowy „Zawiesiuchy” - z rzeki Czarnej, obiekt stawowy „Długa Ko ścielna” - z rzeki Długiej, obiekty stawowe „Nowodwór”, „Lasomin” i „Stara Wie ś” - z rzeki Sienniczka. Innych wód stoj ących jest bardzo mało, s ą to głównie zbiorniki torfowiskowe, bądź wyrobiska po wydobytym torfie lub kruszywach naturalnych. Ich powierzchnia stale si ę jednak powi ększa, gdy ż budowane s ą w coraz szerszym zakresie stawy i zbiorniki wodne o charakterze rekreacyjnym przez wła ścicieli nieruchomo ści poło żonych w terenach podmokłych lub podtopionych.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 21

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

3.2 Gleby

Obszar powiatu pokrywa gruby płaszcz czwartorz ędowych utworów plejstocenu i holocenu. S ą to głównie gliny, piaski, żwiry, iły oraz aluwia rzeczne. Przewa żaj ą gleby bielicoziemne, miejscami wyst ępuj ą czarne ziemie. Gleby w powiecie, podobnie jak w całym województwie mazowieckim, nale żą do gleb kwa śnych, charakteryzuj ą si ę znaczn ą zawarto ści ą fosforu, średni ą zawarto ści ą magnezu i nisk ą zawarto ści ą potasu. Najcz ęś ciej wyst ępuj ą ni żej wymienione typy gleb:
Gleby płowe, gleby brunatne wyługowane, zwi ązane z wysoczyznami morenowymi. Wytworzone one zostały z piasków gliniastych, glin lekkich i pyłów. W tym typie gleb niewielki udział stanowi ą gleby płowe, wytworzone z piasków gliniastych, pyłów oraz z gliniastych i ilastych zwietrzelin skał niew ęglanowych, glin zwałowych i iłów. Tworz ą one przewa żnie kompleksy żytnie bardzo dobre lub pszenne dobre, miejscami bardzo dobre,
Gleby bielicowe oraz gleby rdzawe (okre ślane równie ż jako skrytobielicowe), rozwini ęte głównie na podło żu piasków o ró żnej genezie, ubogich w składniki pokarmowe. Rolnicza jako ść tych gleb jest bardzo niska. Stanowi ą one głównie kompleks żytni słaby lub żytnio-łubinowy,
Gleby hydromorficzne (glejowe, murszowe, torfowe), zwi ązane są z dnami rynien lodowcowych oraz podmokłych obni żeń i zagł ębie ń wytopiskowych. Najliczniej wyst ępuj ą w dolinach rzek. Powstały one na obszarach podmokłych na podło żu mułowo-torfowym, na mułkach rzecznych lub jeziornych przy du żym udziale substancji organicznych. Na wysoczy źnie morenowej gleby torfowe wytwarzały si ę pod wpływem ro ślinno ści torfowiskowej na torfach niskich związanych z zarastaniem jezior lub podmokłych den dolin. Tworz ą one przewa żnie kompleksy trwałych u żytków zielonych.
Mady rzeczne o ró żnej przepuszczalno ści wy ściełaj ą współczesne dna dolin rzecznych, są to sedymenty rzeczne składaj ące si ę z mineralnych i organicznych materiałów naniesionych przez wody płyn ące i osadzane tam, gdzie pr ąd wody traci sw ą sił ę no śną. Mady rzeczne wła ściwe, bez wyra źnego zró żnicowania na poziomy genetyczne tworz ą si ę w miejscach, które podlegaj ą cz ęstym zalewom. Jako ść gleb ma du ży wpływ na rejonizacj ę upraw rolniczych. Warto ść u żytkowa gleb zale ży od uregulowania stosunków wilgotno ściowych oraz nawo żenia mineralno- organicznego. W produkcji rolnej istotn ą rol ę odgrywaj ą tak że warunki termiczne. To one okre ślaj ą długo ść okresu wegetacyjnego, tzn. liczb ę dni o średnich temperaturach dobowych przekraczaj ących 5 oC. Okres wegetacyjny w powiecie trwa średnio 215 dni i jest wystarczaj ąco długi do pełnego rozwoju uprawianych tu ro ślin. Wa żną rol ę dla produkcji ro ślinnej spełniaj ą opady atmosferyczne, których średnia roczna suma wynosi 520 mm, maksymalnie 550 mm, przy parowaniu 500 mm/rok. Na terenie powiatu przewa żaj ą gleby słabe i średniej jako ści, klasy IV i V (kompleks glebowo-rolniczy 5 - żytni dobry i 6 - żytni słaby oraz kompleks 8 - zbo żowo- pastewny mocny i 9 - zbo żowo-pastewny słaby), które stanowi ą 69 % powierzchni użytków rolnych. Jest tak że du ża ilo ść gleb bardzo słabej jako ści, klasy VI i VIz (kompleks glebowo-rolniczy 7 - żytni bardzo słaby), które stanowi ą 15 % powierzchni u żytków rolnych. Mało jest gleb dobrej jako ści, klasy III (kompleks glebowo-rolniczy 2 - pszenny dobry i 3 - pszenny wadliwy oraz kompleks glebowo-rolniczy 4 - żytni bardzo dobry, pszenno-żytni), które stanowi ą tylko 12 % areału gruntów uprawnych.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 22

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Gruntów rolnych najlepszej jako ści, klasy I i II (kompleks glebowo-rolniczy 1 - pszenny bardzo dobry), jest znikoma ilo ść 0,02 %. Ponadto jest około 4 % u żytków rolnych nieklasyfikowanych, s ą to tereny zabudowy rolniczej, stawy, rowy. Najwi ększy udział gruntów rolnych dobrej jako ści wyst ępuje na terenie gmin: Latowicz, Mi ńsk Mazowiecki i Cegłów ale udział ten jest niewielki i nie przekracza 20 % powierzchni u żytków rolnych. Według dokonanej przez Instytut Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (ocena warunków glebowych, wodnych, agroklimatycznych i rze źby terenu) - wska źnik waloryzacji dla gmin powiatu mi ńskiego waha si ę w granicach od 50 do 70 punktów, co oznacza, że gminy na terenie powiatu mi ńskiego posiadaj ą średnio korzystne i mało korzystne warunki, natomiast w ogóle nie wyst ępuj ą warunki korzystne ani te ż bardzo korzystne czy wyj ątkowo korzystne (od 70 do 100 punktów). Najwy ższymi wska źnikami (60-70 punktów) charakteryzuj ą si ę gminy: Latowicz, Mi ńsk Mazowiecki, Cegłów i Jakubów. Wska źnik oceny potencjału produkcyjnego pozostałych gmin i miast zawiera si ę w granicach 50-60 punktów. Badania wła ściwo ści agrochemicznych gleb w powiecie mi ńskim, prowadzone przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Warszawie, wykazują du że zakwaszenie gleb: a ż 85 % badanych gleb posiada odczyn bardzo kwa śny lub kwa śny, który wymaga uregulowania w drodze wapnowania, z czego dla 54 % gleb wapnowanie jest konieczne, dla 19 % gleb wapnowanie jest potrzebne, a dla 13 % gleb wapnowanie jest wskazane. Badania zasobno ści w makroelementy wykazuj ą, że gleby powiatu mi ńskiego s ą średnio zasobne i mało zasobne w fosfor i magnez oraz bardzo mało zasobne w potas, a ż 78 % badanych gleb cechuje bardzo niska i niska zawarto ść potasu. Na terenie powiatu nie prowadzono szczegółowych bada ń zasobno ści gleb w mikroelementy, wiadomo jednak, że w województwie mazowieckim zawarto ść mikroelementów w powierzchniowej warstwie gleb kształtuje si ę na poziomie średnich zawarto ści (mangan, mied ź, cynk, żelazo), tylko zawarto ść boru jest na ogół niska. Przeprowadzane badania gleb nie wykazuj ą zanieczyszcze ń gleby, wykazuj ą naturaln ą zawarto ść metali ci ęż kich (grupa 0), co w przypadkach niedoboru magnezu i potasu mo że stwarza ć ryzyko pobierania tych metali przez uprawiane ro śliny. Zgodnie z ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych wyró żnia si ę podstawowe kierunki ochrony gruntów rolnych i le śnych:
ochron ę ilo ściow ą polegaj ącą na ograniczaniu przeznaczenia tych gruntów na cele nierolnicze i niele śne,
ochron ę jako ściow ą, polegaj ącą na zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych lub le śnych, zapobieganiu szkodom w produkcji rolniczej lub le śnej, powstaj ącym w wyniku działalno ści nierolniczej lub niele śnej i ruchów masowych ziemi oraz na przywracaniu i poprawianiu warto ści użytkowej gruntów oraz zapobieganiu obni żania ich produkcyjno ści, a tak że na wykonywaniu rekultywacji i zagospodarowania gruntów na cele rolnicze lub le śne,
zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych,
ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi. Na cele nierolnicze i niele śne mo żna przeznacza ć przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieu żytki, a w razie ich braku – inne grunty o najni ższej przydatno ści rolniczej. Przeznaczenie na cele nierolnicze i niele śne gruntów rolnych stanowi ących u żytki rolne klas I-III, je żeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha, wymaga uzyskania zgody ministra rolnictwa i rozwoju wsi, przeznaczenie na cele nierolnicze i niele śne gruntów le śnych stanowi ących

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 23

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM własno ść Skarbu Pa ństwa wymaga uzyskania zgody ministra środowiska, a przeznaczenie na cele nierolnicze i niele śne pozostałych gruntów le śnych wymaga uzyskania zgody marszałka województwa wyra żanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. Dodatkowej ochronie podlegaj ą grunty rolne najlepszej jako ści tzn. grunty rolne klas I–III, wytworzone z gleb pochodzenia mineralnego lub organicznego i grunty rolne klas IV–VI, wytworzone z gleb pochodzenia organicznego, a tak że wszystkie grunty le śne. Wykorzystanie takich gruntów na cele nierolnicze i niele śne ł ączy si ę z konieczno ści ą uzyskania zezwolenia wła ściwego organu na wył ączenie ich z produkcji rolniczej lub le śnej, a tak że z konieczno ści ą uiszczenia nale żno ści i uiszczania przez 10 lat opłat rocznych (z obowi ązku uiszczania nale żno ści i opłat rocznych zwolnione jest jedynie wył ączenie z produkcji rolniczej lub le śnej ograniczonej powierzchni gruntów na cele budownictwa mieszkaniowego, w tym do 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego i do 0,02 ha, na ka żdy lokal mieszkalny, w przypadku budynku wielorodzinnego). Na terenie powiatu mi ńskiego nie wyst ępuje praktycznie zagro żenie erozj ą gleb, mo że si ę ono pojawia ć w miejscach, w których dochodzi do drastycznego wzrostu spadków i wysoko ści wzgl ędnych powierzchni terenu, jednak że takich miejsc w powiecie nie ma, zjawiska takie mog ą wyst ępowa ć jedynie okresowo na terenach eksploatacji kruszyw budowlanych i surowców ilastych ceramiki budowlanej, sporadycznie, w bardzo ograniczonym zasi ęgu, oraz tylko do czasu wykonania obowi ązku rekultywacji tych gruntów po zako ńczeniu eksploatacji złó ż kopalin.

3.3 Budowa geologiczna i surowce mineralne

Teren powiatu mi ńskiego poło żony jest na obszarze Ni żu Środkowoeuropejskiego /wg. J. Kondrackiego „Geografia regionalna Polski”, 2001r./ podprowincja Nizin Środkowopolskich. W krajobrazie dominuj ą bezjeziorne równiny denudacyjne, zbudowane z glin morenowych, piasków i pokryw peryglacjalnych ze żwirowymi osta ńcami moren i kemów starszych zlodowace ń (odrza ńskiego i warcia ńskiego), porozdzielane dolinami rzek i kotlinowymi obni żeniami. Poło żon ą w dorzeczu Wisły cz ęść mazowiecko-podlask ą Nizin Środkowopolskich dzieli si ę na 5 makroregionów, teren powiatu mi ńskiego poło żony jest na obszarze makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej i makroregionu Niziny Południowopodlaskiej. Nizina Środkowomazowiecka jest najni żej poło żon ą cz ęś ci ą nizin mazowiecko – podlaskich. Wysoko ści bezwzgl ędne mieszcz ą si ę w granicach od 60 m do 140 m n.p.m., a formy terenu powstały głównie w wyniku procesów fluwialnych, denudacyjnych i eolicznych. W krajobrazie dominuj ą równiny denudacyjne i tarasy rzeczne, urozmaicone wyst ępowaniem wydm. Powiat mi ński poło żony jest na terenie dwóch z dziewi ęciu mezoregionów Niziny Środkowomazowieckiej - Równiny Wołomi ńskiej i Równiny Garwoli ńskiej. Nizina Południowopodlaska jest wysoczyzn ą wznosz ącą si ę od 150 m do 200 m n.p.m. i w kilku miejscach przekraczaj ącą 200 m, przy czym na równinnej na ogół powierzchni zachowały si ę w granicach zlodowacenia warcia ńskiego osta ńce wzgórz morenowych, kemów i ozów. Powiat mi ński poło żony jest na terenie dwóch z ośmiu mezoregionów Niziny Południowopodlaskej - na terenie Wysoczyzny Kałuszy ńskiej i Obni żenia Węgrowskiego. Pod wzgl ędem tektonicznym teren powiatu mi ńskiego poło żony jest w obr ębie platformy wschodnio-europejskiej. Osady czwartorz ędowe pokrywaj ą na ogół cały obszar

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 24

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

zwartym płaszczem. Profil czwartorz ędu tworz ą osady plejstocenu i holocenu. Mi ąż szo ść osadów czwartorz ędu uzale żniona jest od ukształtowania powierzchni podczwartorz ędowej i waha si ę od kilku metrów do 175 m, średnio 60-85 m. Osady czwartorz ędowe składaj ą si ę głównie z facji lodowcowych i wodnolodowcowych. Utwory te tworz ą poziomy nale żą ce do stadiałów lub faz poszczególnych zlodowace ń. W ukształtowaniu rze źby terenu powiatu najwi ększa rol ę odgrywaj ą osady zlodowacenia środkowopolskiego. Najstarszym osadem jest poziom gliny zwałowej, nad którym wyst ępuj ą serie zastoiskowe (piaski bardzo drobnoziarniste i pylaste, mułki i iły lub osady wodnolodowcowe piaszczyste i piaszczysto-żwirowe). Na znacznej cz ęś ci obszaru poziom gliny zwałowej, zaliczony do stadiału mazowiecko-podlaskiego, wyst ępuje bezpo średnio na powierzchni. Glina zwałowa tego poziomu jest br ązowa lub żółtobr ązowa, do znacznej gł ęboko ści odwapniona i silnie rozmyta, wyst ępuje w niej szereg porwaków iłów plioce ńskich (okolice Rudzienka) cz ęś ciowo by ć mo że zwi ązanych z wyniesionymi glacitektonicznie osadami czwarorz ędowymi (okolice Dobrego). W śród osadów stadiału mazowiecko-podlaskiego, na glinie zwałowej, wyst ępuj ą piaski i żwiry wodnolodowcowe w formie ozów (Transbór, Siennica, Mi ńsk Mazowiecki, Mrozy, Podskwarne, Jeruzal). Na glinie zwałowej stadiału mazowiecko- podlaskiego wyst ępuj ą piaski ró żnoziarniste i żwiry oraz żwiry z głazami moren czołowych (Starogród, Jeruzal, Topór, Siennica, Kałuszyn). Osady te s ą w wi ększo ści zwałowe, zapylone i zaglinione ale wyst ępuj ą w nich tak że partie piasków i żwirów przemytych i warstwowanych. Zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze do złó ż kopalin obj ętych prawem własno ści nieruchomo ści gruntowej, zalicza si ę m.in.: zło ża kruszywa naturalnego - piasku i żwiru, zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej. Zło ża piasku i żwiru wyst ępuj ą na terenie powiatu do ść powszechnie. Jest to zwi ązane głównie z czterorz ędowymi formami działalno ści lodowców b ądź akumulacyjnej działalno ści rzecznej i procesów eolicznych. Znacznie rzadziej wyst ępuj ą zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej. Zgodnie z przepisami Prawa geologicznego i górniczego eksploatacja kopalin ze złó ż jest działalno ści ą gospodarcz ą, której prowadzenie wymaga uzyskania koncesji na ich wydobywanie. Koncesji na wydobywanie kopalin ze złó ż, je żeli jednocze śnie spełnione s ą nast ępuj ące wymagania: obszar udokumentowanego zło ża nieobj ętego własno ści ą górnicz ą nie przekracza 2 ha, wydobycie kopaliny ze zło ża w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 000 m 3, działalno ść b ędzie prowadzona metod ą odkrywkow ą oraz bez u życia środków strzałowych - udziela starosta. W przypadku, gdy obszar udokumentowanego zło ża nieobj ętego własno ści ą górnicz ą przekracza 2 ha, wydobycie kopaliny ze zło ża w roku kalendarzowym przekroczy 20 000 m 3 koncesji udziela marszałek województwa. Starosta Mi ński wydaje koncesje na wydobywanie kopalin ze złó ż kopalin obj ętych prawem własno ści nieruchomo ści gruntowej.

Tabela 9. Wykaz złó ż kopaliny pospolitej, dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Starosta Mi ński

Zasoby Powierzchnia Lp. Nazwa zło ża Gmina Kopalin główna Znak koncesji geologiczne (ha) (tys.ton) 1 ALEKSANDRÓW JAKUBÓW 1,57 Piaski i żwiry GL. 7510/44-1/10 248213,77 2 DROP POLE 2 DOBRE 0,55 Piaski i żwiry GL. 7510/41-1/10 78490,20 3 DROP I DOBRE 1,79 Piaski i żwiry OR 7511/13/2002 196360,45 4 GÓRY I JAKUBÓW 1,16 Piaski i żwiry GL. 7510/3-1/10 293852,87

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 25

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

5 GÓRY II JAKUBÓW 1,72 Piaski i żwiry GL. 7510/4-1/10 482382,83 6 GÓRY 3 JAKUBÓW 0,70 Piaski i żwiry OR.7512/5/99 88700,00 7 GÓRY IV JAKUBÓW 1,42 Piaski i żwiry GL. 7510/44-1/09 212419,13 8 GÓRY V JAKUBÓW 1,85 Piaski i żwiry WS. 7511/2/2008 361164,00 9 GÓRY VI JAKUBÓW 1,25 Piaski i żwiry WS. 7511/3/2008 212123,59 10 GÓRY VII JAKUBÓW 1,61 Piaski i żwiry WS. 7511/4/2008 282762,52 Piaski i żwiry 303181,04 Kopalina 11 GÓRY VIII JAKUBÓW 1,60 GL. 7510/6-1/10 towarzysz ąca - 79118,94 surowce ilaste 12 GÓRY IX JAKUBÓW 1,97 Piaski i żwiry GL. 7510/5-1/10 497927,86 13 GÓRY XII JAKUBÓW 0,31 Piaski i żwiry GL. 7510/11/09 81941,00 14 GÓRY XIII JAKUBÓW 0,98 Piaski i żwiry GL. 7510/39-1/09 84786,46 15 GÓRY XVII GÓRY 1,4 Piaski i żwiry WS.6522.17.2011 301695,33 16 GÓRY XVIII GÓRY 1,99 Piaski i żwiry WS.6522.15.2012 406212,6 17 KUFLEW MROZY 1,95 Piaski i żwiry OR 7511/3/02 182133,85 18 KUFLEW I MROZY 1,32 Piaski i żwiry GL. 7510/27-1/09 320195,20 19 KULKI I SIENNICA 1,95 Piaski i żwiry OR 7511/20/00 182177,00 20 KULKI II SIENNICA 1,98 Piaski i żwiry OR 7511/5/2004 197134,35 21 KRUKI MROZY 1,14 Piaski i żwiry GL. 7510/7-1/10 309170,00 22 KRUKI I MROZY 1,06 Piaski i żwiry GL. 7510/36-1/10 269635,00 23 KRUKI II MROZY 1,15 Piaski i żwiry WS.6522.8.2011 296174,00 24 LIPINY-MROZY I MROZY 0,68 Piaski i żwiry OR.7512/6/99 128948,00 25 LIPINY I MROZY 1,70 Piaski i żwiry OR 7511/4/2006 114327,42 26 LIPINY III MROZY 1,76 Piaski i żwiry GL. 6522.7.2011 447627,00 MAKÓWIEC 27 DOBRE 1,73 Piaski i żwiry OR 7511/3/2003 184912,00 DU ŻY 2 Piaski i żwiry 75781,11 MAKÓWIEC Kopalina 28 DOBRE 1,35 GL.7510/2-5/09 DU ŻY I towarzysz ąca - 58984,80 surowce ilaste OLSZEWICE III- 29 KAŁUSZYN 2,00 Piaski i żwiry GL. 7510.63.2011 551827,40 POLE A OLSZEWICE III- 30 KAŁUSZYN 2,00 Piaski i żwiry WS.6522.33.2011 526680,00 POLE B 31 PRZYTOKA I KAŁUSZYN 1,99 Piaski i żwiry OR 7511/1/2004 260020,30 32 PRZYTOKA II KAŁUSZYN 1,20 Piaski i żwiry GL.7510/25/09 152972,00 33 PRZYTOKA VI KAŁUSZYN 1,71 Piaski i żwiry GL. 7510/51-2/10 438092,00 34 RYCZOŁEK I KAŁUSZYN 1,76 Piaski i żwiry OR.7511/1/00 488435,00 35 RYCZOŁEK III KAŁUSZYN 0,77 Piaski i żwiry OR 7511/15/2003 209988,40 36 RYCZOŁEK IVa KAŁUSZYN 1,73 Piaski i żwiry OR 7511/6/2005 453225,46 37 RYCZOŁEK V KAŁUSZYN 0,48 Piaski i żwiry WS. 7511/9/07 137647,00 38 RZ ĄDZA JAKUBÓW 1,80 Piaski i żwiry GL. 7510/12-1/10 493536,00 39 SIODŁO SIODŁO 1,55 Piaski WS.6522.12.2011 221983,60 40 SOKOLNIK SOKOLNIK 1,8624 Piaski i żwiry WS.6522.38.2011 317179,00 41 SOKOLNIK III MROZY 1,99 Piaski i żwiry OR.7511/7/00 254604,00 SOKOLNIK IV- 42 MROZY 1,97 Piaski i żwiry GL.7510/70-1/10 291302,24 BLOK III 43 SOKOLNIK V MROZY 0,90 Piaski i żwiry OR 7511/26/00 115344,00 44 SOKOLNIK VI MROZY 1,62 Piaski i żwiry OR 7511/1/01 212640,00 45 SOKOLNIK VII MROZY 0,84 Piaski i żwiry WS.6522.11.2011 91350,00 46 SOKOLNIK VIII MROZY 2,00 Piaski i żwiry OR 7511/10/2003 258046,80 STARA SIENNICA 47 SIENNICA 0,87 Piaski i żwiry OS.G.7512/30/98 76817,87 I 48 SIODŁO SIENNICA 1,55 Piaski i żwiry WS.6522.12.2011 221983,60 49 TRANSBÓR LATOWICZ 1,03 Piaski i żwiry WS. 6522.10.2011 122642,00

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 26

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

50 TRANSBÓR I LATOWICZ 1,07 Piaski i żwiry OR 7511/4/01 151967,00 51 TRANSBÓR II-A LATOWICZ 1,29 Piaski i żwiry GL. 7510/5-9/09 108286,14 52 WOJCIECHÓWKA SIENNICA 0,63 Piaski i żwiry OS.G. 7512/13/98 63189,00

Źródło: Opracowanie własne

1 wielko ść zasobów na podstawie „Bilansu zasobów złó ż kopalin w Polsce według stanu na 31 XII 2011r.”, dokumentacji geologicznych oraz operatów ewidencyjnych zasobów złó ż Tabela 10. Wykaz złó ż surowców ilastych ceramiki budowlanej dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Starosta Mi ński ZASOBY KONCESJA NA POWIERZCHNIA Lp NAZWA ZŁO ŻA GMINA GEOLOGICZNE WYDOBYWANIE (ha) 1 (tys. ton) DO DNIA 1 MAKÓWIEC DU ŻY I DOBRE 1,35 58984,90 30.08.2024 r. 2 ZALESIE I SIENNICA 1,99 283353,30 30.05.2013 r. 3 GÓRY VIII JAKUBÓW 1,60 79118,94 30.04.2030 r. Źródło: Opracowanie własne 1 wielko ść zasobów na podstawie „Bilansu zasobów złó ż kopalin w Polsce według stanu na 31 XII 2011r.”, dokumentacji geologicznych oraz operatów ewidencyjnych zasobów złó ż Tabela 11. Wykaz złó ż kruszywa naturalnego dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Marszałek Województwa Mazowieckiego ZASOBY POWIERZCHNIA Lp NAZWA ZŁO ŻA GMINA GEOLOGICZNE 1 (ha) (tys. ton) TATEUSZÓW- 1 DOBRE 47,03 6999000 RUDZIENKO 2 GÓRY XVI JAKUBÓW 6,72 1711150 3 OLSZEWICE I KAŁUSZYN 5,61 908000 4 OLSZEWICE-W KAŁUSZYN 3,71 833000 5 PRZYTOKA VII KAŁUSZYN 5,88 769650 6 LIPINY MROZY MROZY 3,78 268000 7 PRZYTOKA VII KAŁUSZYN 5,8755 769650 8 SOKOLNIK I MROZY 2,75 283000 9 SIENNICA I SIENNICA 2,35 21000 10 STARA WIE Ś SIENNICA 1,65 98000 Źródło: Opracowanie własne 1 wielko ść zasobów na podstawie „Bilansu zasobów złó ż kopalin w Polsce według stanu na 31 XII 2011r.”, dokumentacji geologicznych oraz operatów ewidencyjnych zasobów złó ż

Tabela 12. Wykaz złó ż surowców ilastych ceramiki budowlanej dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Marszałek Województwa Mazowieckiego

ZASOBY NAZWA POWIERZCHNIA Lp GMINA GEOLOGICZNE 1 ZŁO ŻA (ha) (tys. m 3)

TADEUSZÓW- 1 DOBRE 47,03 6999000 RUDZIENKO Źródło: Opracowanie własne 1 wielko ść zasobów na podstawie „Bilansu zasobów złó ż kopalin w Polsce według stanu na 31 XII 2011r.”, dokumentacji geologicznych oraz operatów ewidencyjnych zasobów złó ż

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 27

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Na terenie powiatu jest te ż jedno udokumentowane zło że kruszywa naturalnego o zasobach rozpoznanych wst ępnie (C 2): a) MIKANÓW-JULIANÓW, gmina Siennica, powierzchnia 28,88 ha, zasoby geologiczne 3 013 tys. t, są te ż udokumentowane zło ża surowców ilastych o zasobach rozpoznanych wst ępnie (C 2): a) DOBRE, powierzchnia 16,03 ha, zasoby geologiczne 2 650 tys. m 3 (surowce ilaste ceramiki budowlanej), b) OS ĘCZYZNA, gmina Dobre, powierzchnia 24,87 ha, zasoby geologiczne 3 733 tys. m 3 (surowce ilaste ceramiki budowlanej), c) BRZÓZE, gmina Mi ńsk Mazowiecki, powierzchnia 20,00 ha, zasoby geologiczne 2 340 tys. m 3 (surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego). Z dniem 1 stycznia 2012 roku weszła w życie nowa ustawa z dnia 09 czerwca 2011 roku – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U z 2011, Nr 163, poz. 981). Najwa żniejsze zmiany w Prawie geologicznym i górniczym to mi ędzy innymi: 1. Nowa ustawa umo żliwia wydobywanie piasków i żwirów przeznaczonych do zaspokojenia potrzeb własnych osoby fizycznej z nieruchomo ści stanowi ącej przedmiot jej prawa własno ści (u żytkowania wieczystego), bez prawa rozporz ądzania wydobyt ą kopalin ą przy spełnieniu nast ępuj ących warunków: wydobywanie b ędzie wykonywanie bez u życia środków strzałowych, wydobycie nie b ędzie wi ększe ni ż 10m 3 w roku kalendarzowym oraz nie zostanie naruszone przeznaczenie nieruchomo ści. 2. Osoba fizyczna zamierzaj ąca podj ąć wydobywanie piasków i żwirów o którym mowa w ust. 1 obowi ązana jest z 7-dniowym wyprzedzeniem na pi śmie zawiadomi ć starost ę, okre ślaj ąc lokalizacj ę zamierzonych robót oraz zamierzony czas ich wykonywania. 3. Nast ąpiła zmiana okresu rozliczeniowego z tytułu opłaty eksploatacyjnej – tj. wprowadzony został okres półroczny. Problemem są ci ągle przypadki podejmowania nielegalnej eksploatacji kopalin przez wła ścicieli i posiadaczy nieruchomo ści, a nast ępnie kontynuowanie takiej działalno ści w sposób nieudokumentowany i rabunkowy, z naruszeniem wymaga ń przepisów Prawa geologicznego i górniczego, bez wymaganej koncesji na wydobywanie kopalin lub bez zawiadomienia starosty o tym. Starosta Mi ński, jako organ administracji geologicznej, prowadzi działania zmierzaj ące do wyeliminowania takiej eksploatacji kopalin. Podejmowane działania w tym zakresie obejmuj ą:
kontrol ę wydanych koncesji na wydobywanie kopalin ze złó ż w zakresie prawidłowo ści wykorzystania kopaliny oraz wykonywania przez przedsi ębiorców obowi ązków i uprawnie ń z tytułu udzielonej koncesji,
ochron ę złó ż kopalin, w tym złó ż nie eksploatowanych, poprzez wymaganie uwzgl ędniania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin,
ochron ę eksploatowanych złó ż kopalin poprzez maksymalne wykorzystywanie zasobów,
ocen ę skali konfliktu przestrzennego procesu eksploatacji kopalin z naturalnym środowiskiem przyrodniczym oraz podejmowanie niezb ędnych działa ń w zakresie minimalizacji niepo żą danych skutków takiej interwencji w środowisko,
egzekwowanie obowi ązku rekultywacji gruntów rolnych i le śnych oraz obowi ązku ich zagospodarowania na cele rolnicze, le śne lub inne, zgodnie z ustaleniami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 28

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

likwidacj ę przypadków eksploatacji kopalin bez koncesji, w szczególno ści w obszarach le śnych oraz na gruntach rolnych o wysokiej bonitacji gleb. Du żym ograniczeniem mo żliwo ści wykorzystania złó ż kruszywa jest ich wyst ępowanie w granicach obszarów chronionego krajobrazu, na terenie których obowi ązuj ą zakazy i ograniczenia dotycz ące mo żliwo ści wydobywania piasku i żwiru do celów gospodarczych. Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie i dlatego wymaga ona stworzenia warunków racjonalnego zagospodarowania terenów obj ętych eksploatacj ą, zgodnie z maksymaln ą ochron ą walorów krajobrazowych, a nast ępnie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych na cele rolnicze, le śne lub inne, na przykład zbiorniki wodne. Prawidłowe zrekultywowanie zagł ębie ń poeksploatacyjnych na cele wodne wpływa korzystnie na retencjonowanie wód powierzchniowych. Powstałe w ten sposób zbiorniki wzbogacaj ą lokalne siedlisko flory i fauny, mog ą by ć te ż wykorzystywane na potrzeby rekreacyjne. Wydawane koncesje na wydobywanie kopalin ze złó ż zawieraj ą informacje o obowi ązkach wynikaj ących z ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych, zwłaszcza w odniesieniu do obowi ązku rekultywacji gruntów. W granicach powiatu mi ńskiego udzielone zostały przez Ministra Środowiska koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie złó ż ropy naftowej i gazu ziemnego na obszarach: Legionowo, Wodynie – Łuków, Wołomin, Mi ńsk Mazowiecki.

3.4 Walory przyrodnicze i krajobrazowe

Ukształtowanie terenu Obszar powiatu mi ńskiego poło żony jest w strefie recesji l ądolodu środkowopolskiego rozci ągaj ącego si ę od podnó ża Gór Świ ętokrzyskich do przedpola zlodowacenia bałtyckiego (Kondracki 1978). Rze źba terenu została ukształtowana przez stopniowo cofaj ący si ę lodowiec zlodowacenia środkowopolskiego. W ten sposób powstały trzy zasadnicze strefy form ukształtowania terenu o podobnych elementach składowych, uło żonych równole żnikowo. Poszczególne strefy odpowiadaj ą kolejnym glacistadiałom i składaj ą si ę z pasów: moren czołowych, przedpola sandrowego oraz płaskich równin mis ko ńcowych. Tak ukształtowana rze źba terenu w okresie pó źniejszym ulega zmianom w wyniku uformowania si ę dolin rzecznych. W ten sposób powstała prawdopodobnie Wysoczyzna Siedlecka formowana intensywnie w glacistadiale Warty, ograniczona od zachodu Kotlin ą Warszawsk ą, a od wschodu dolin ą Bugu i przedzielona rzek ą Liwiec. Dominuj ącym typem krajobrazu s ą równiny peryglacjalne. Powierzchnia obejmuje lekko falist ą równin ę urozmaicon ą wzgórzami osta ńcowymi zwi ązanymi z zasi ęgiem stadiału Warty. Granica zasi ęgu zaznacza si ę stref ą moren wznosz ących si ę 190-200 m.n.p.m. Pas moren czołowych mimo pó źniejszej intensywnej denuncjacji (rozmywania) zachował wiele cech pierwotnej rze źby polodowcowej. Dowodem tego s ą liczne wzniesienia w okolicach Kałuszyna, na których przedpolu osadzały si ę piaski i żwiry wolnolodowcowe (w okolicach miejscowo ści: Grodzisk, Mienia, Olszewice, Porzewnica, Szymony, Chro śla). Pasmo pagórkowatych wydm widoczne jest szczególnie w okolicach Chmielewa, Huty Mi ńskiej, Podrudzia, Wólki Wiciejowskiej. W ni ższych poło żeniach zalegaj ą średnie lub ci ęż kie gliny zwałowe. W okolicach Wólki Dłu żewskiej na ukształtowanie terenu ma wyra źny wpływ s ąsiedztwo doliny rzeki Świder. Świadczy o tym asymetria zboczy wzniesienia, które tworzy wał ł ącz ący si ę z ozem. Taki kształt mo że sugerowa ć, że powstał on na skutek podmycia wy ższego fragmentu wysoczyzny morenowej przez wody rzeki.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 29

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Cenne obiekty przyrodnicze Powiat mi ński jest bogaty w cenne obiekty przyrodnicze. Przez teren powiatu przebiega sie ć obszarów tworz ących korytarze ekologiczne, na które składaj ą si ę: - obszary sieci NATURA 2000, - obszary chronionego krajobrazu, - rezerwaty przyrody, - pomniki przyrody, - użytki ekologiczne. Obszary o szczególnych warto ściach przyrodniczych stanowi ą około 40% powierzchni powiatu. Celowym wydaje si ę utworzenie nowych obszarów chronionych jak i ustanowienie indywidualnych form ochrony przyrody. Nale ży upatrywa ć w takich przedsi ęwzi ęciach du żych szans na pozyskanie zewn ętrznych środków finansowych niezb ędnych do zrównowa żonego rozwoju tych obszarów. Przez teren powiatu przebiega m.in. regionalny korytarz ekologiczny dolinami rzek Rz ądza, Czarna, Borucza, kompleksami le śnymi oraz terenami otwartymi, ł ączy on obszary Natura 2000 rozci ągaj ące si ę wzdłu ż doliny Liwca, Kostrzyni, Bugu i Świdra z obszarem Natura 2000 „Poligon Rembertów” (znajduj ący si ę w granicach m. st. Warszawa i powiatu wołomi ńskiego). Na terenach cennych przyrodniczo rozwija si ę rekreacja i turystyka. Tereny te wymagaj ą doinwestowania (budowa parkingów, ście żek rowerowych, ście żek przyrodniczo-dydaktycznych, pól namiotowych, systemów kanalizacji i usuwania odpadów). Konieczna jest stała współpraca samorz ądu powiatowego, samorz ądów gminnych, samorz ądu wojewódzkiego, Wojewody Mazowieckiego i Administracji Lasów Państwowych w celu wła ściwego funkcjonowania obszarów przyrodniczych prawnie chronionych. Potrzebne jest te ż, aby wszystkie opracowywane programy ekonomicznego rozwoju gmin uwzgl ędniały i umo żliwiały godzenie post ępu gospodarczego i społecznego z ochron ą przyrody. Wa żnym przedsi ęwzi ęciem byłoby utworzenie Centrum Edukacji Ekologiczno-Przyrodniczej w Mi ńsku Mazowieckim z wykorzystaniem przyrodniczych zasobów powiatu mi ńskiego.

Formy ochrony przyrody Powiat mi ński cechuje si ę bogatymi i niezwykle cennymi zasobami przyrodniczymi. Dla zachowania tych walorów ochron ą prawn ą obj ęte jest około 30 % powierzchni powiatu.

Obszary europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 Obszary Natura 2000 to obszary specjalnej ochrony ptaków, specjalne obszary ochrony siedlisk lub obszary maj ące znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej, utworzone w celu ochrony populacji dziko wyst ępuj ących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków b ędących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Nadzór nad tymi obszarami sprawuje regionalny dyrektor ochrony środowiska, a powiat mi ński znajduje si ę w regionie administracyjnym (NUTS) Warszawsko-wschodnim, kod PL129. Podstaw ą działa ń w tym zakresie są przepisy Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG z 1979 r. o ochronie dziko żyj ących ptaków, zwanej „Dyrektyw ą Ptasi ą” oraz Dyrektywy Rady Europy 92/43/EWG z 1992 r. o ochronie naturalnych siedlisk oraz dziko żyj ącej fauny i flory, zwanej „Dyrektyw ą Siedliskow ą” lub „Dyrektyw ą Habitatow ą”.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 30

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Rys. 2. Mapa obszarów Natura 2000 na terenie powiatu mi ńskiego oraz na terenach sąsiaduj ących

Źródło: http://mapy.geoportal.gov.pl Celem wyznaczenia obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 jest ochrona populacji dziko wyst ępuj ących gatunków ptaków, utrzymanie i zagospodarowanie ich naturalnych siedlisk zgodnie z wymogami ekologicznymi, przywracanie zniszczonych biotopów oraz tworzenie biotopów. Poni żej tabela ukazuj ąca gatunki ptaków b ędące przedmiotem ochrony we wszystkich wyst ępuj ących na terenie powiatu mi ńskiego obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000.

Tabela 13. Gatunki ptaków b ędące przedmiotem ochrony we wszystkich wyst ępuj ących na terenie powiatu mi ńskiego obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Lp. Nazwa polska Nazwa łaci ńska Kod 1 bąk Botaurus stellaris A021 2 bielik Haliaeetus albicilla A075 3 błotniak ł ąkowy Circus pygargus A084 4 błotniak stawowy Circus aeruginosus A081 5 bocian czarny Ciconia nigra A030 6 derkacz Crex crex A122 7 dzi ęcioł czarny Dryocopus martius A236 8 kropiatka Porzana porzana A119 9 lelek Caprimulgus europaeus A224 10 lerka Lullula arborea A246

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 31

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

11 łab ędź krzykliwy Cygnus bewickii (Cygnus) A037 12 orlik krzykliwy Aquila pomarina A089 13 ortolan Emberiza hortulana A379 14 rybitwa czarna Chlidonias niger A197 15 rybitwa rzeczna Sterna hirundo A193 16 świergotek polny Anthus campestris A255 17 trzmielojad Pernis apivorus A072 18 zielonka Porzana parva A120 19 zimorodek Alcedo atthis A229 20 żuraw Grus grus A127 21 podró żniczek Luscinia svecica A272 22 jarz ębiatka Sylvia nisoria A 307 23 gąsiorek Lanius collurio A338 24 dzi ęcioł średni Dendrocopos medius A238 Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl „Dolina Kostrzynia” W dolinie rzeki Kostrzy ń utworzony został obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, Dyrektywa Ptasia, pod nazw ą „Dolina Kostrzynia” (kod PLB140009), Na terenie powiatu znajduje si ę du ża cz ęść tego obszaru, na powierzchni 6 797,9 ha, we wschodniej i centralnej cz ęś ci gminy Mrozy. Obszar ten obejmuje równie ż zachodni ą cz ęść gminy Kotu ń, południowo-zachodnia cz ęść gminy Skórzec, północno-zachodni ą cz ęść gminy Wodynie w powiecie siedleckim oraz centralna cz ęść terenu gminy Gr ębków w powiecie w ęgrowskim, ogólna powierzchnia tego obszaru wynosi 14 376,1 ha, został on utworzony rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. Nr 229 poz. 2313, ze zmianami). Obszar stanowi ostoj ę obejmuj ącą dolin ę rzeki Kostrzy ń wraz z ł ąkami, mokradłami i kompleksami stawów rybnych oraz otaczaj ącymi lasami ł ęgowymi, olsami i zespołami zaro śli. Obszar jest ekstensywnie u żytkowany rolniczo i otaczaj ą go w wi ększo ści pola uprawne. Przedmiotem ochrony s ą gatunki ptaków wymienione w tabeli oraz ich naturalne siedliska. Tabela 14. Gatunki ptaków b ędące przedmiotem ochrony w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Dolina Kostrzynia” Lp. Nazwa polska Nazwa łaci ńska Kod Uwagi 1 bąk Botaurus stellaris A021 2 bielik Haliaeetus albicilla A075 3 błotniak ł ąkowy Circus pygargus A084 4 błotniak stawowy Circus aeruginosus A081 5 bocian czarny Ciconia nigra A030 6 derkacz Crex crex A122 7 dzi ęcioł czarny Dryocopus martius A236 8 kropiatka Porzana porzana A119 9 lelek Caprimulgus europaeus A224 10 lerka Lullula arborea A246 11 łab ędź krzykliwy Cygnus bewickii (Cygnus) A037 przelotny 12 orlik krzykliwy Aquila pomarina A089 13 ortolan Emberiza hortulana A379 14 rybitwa czarna Chlidonias niger A197 15 rybitwa rzeczna Sterna hirundo A193 16 świergotek polny Anthus campestris A255

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 32

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

17 trzmielojad Pernis apivorus A072 18 zielonka Porzana parva A120 19 zimorodek Alcedo atthis A229 20 żuraw Grus grus A127 przelotny 21 podró żniczek Luscinia svecica A272 22 jarz ębiatka Sylvia nisoria A 307 23 gąsiorek Lanius collurio A338 Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl Zgłoszone zostały ponadto cztery specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000, Dyrektywa Siedliskowa: 1) „Rogo źnica” (kod PLH 140036), obszar poło żony we wschodniej cz ęś ci gminy Mrozy, o powierzchni 153,2 ha, w granicach rezerwatu przyrody „Rogo źnica”, na terenie obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Dolina Kostrzynia” oraz na terenie „Mi ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu”, obszar położony jest w przykraw ędziowej cz ęś ci doliny rzeki Kostrzy ń na terenie wysoczyznowym wyniesionym 150-200 m n.p.m., ponad dno doliny (140 m n.p.m.), wchodzi w skład du żego kompleksu le śnego borów i borów mieszanych Lasów Pa ństwowych, Le śnictwa Jeziorek, sąsiaduj ący krajobraz tworzy mozaik ę lasów, rozległych ł ąk i turzycowisk, urozmaicon ą dwoma du żymi, niedaleko poło żonymi, kompleksami stawów rybnych, 75,66 % pokrycia obszaru stanowi ą ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (kod 91E0), 3,52 % pokrycia - torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (kod 7140), a 3,33 % - bory i lasy bagienne (kod 91D0), Tabela 15. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Rogo źnica” Lp. Nazwa polska Nazwa łaci ńska Kod Uwagi Ptaki 1 trzmielojad Pernis apivorus A072 2 bielik Haliaeetus albicilla A075 3 bocian czarny Ciconia nigra A030 4 dzi ęcioł średni Dendrocopos medius A238 5 żuraw Grus grus A127 Ssaki 1 Castor fiber 1337 osiadły 2 Lutra lutra 1355 osiadły Płazy i gady 1 Bombina bombina 1188 osiadły Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl 2) „Dolina Środkowego Świdra” (kod PLH 140025), obszar ogólnej powierzchni 1 475,7 ha, na terenie powiatu mi ńskiego 155,95 ha, poło żony głównie w powiecie otwockim, na terenie gminy Kołbiel i Wi ązowna, na terenie „Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu” oraz „Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu”, a niedu ży fragment obszaru, w granicach rezerwatu przyrody „Swider” i rezerwatu „Wólcza ńska Góra”, si ęga południowo zachodniej cz ęś ci gminy Siennica, w okolicy Dłu żewa, rzeka Świder płynie tu naturalnym, meandruj ącym korytem, 10,7 % pokrycia obszaru stanowi ą ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (kod 91E0), 9,24 % pokrycia - świe że ł ąki u żytkowane ekstensywnie (kod 6510), 0,78 % - ziołoro śla nadrzeczne (kod 6430), 0,55 % - łęgowe lasy d ębowo-wi ązowo-jesionowe (kod 91F0), 0,19 % - ciepłolubne śródl ądowe murawy napiaskowe (kod 6120), 0,09 % - starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne (kod 3150), ponadto wyst ępuj ą zmiennowilgotne łąki trz ęś licowe oraz torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 33

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

na obszarze tym wyst ępuje te ż szereg innych wa żnych gatunków płazów, gadów, ryb i ro ślin).

Tabela 16. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Dolina Środkowego Świdra” Lp. Nazwa polska Nazwa łaci ńska Kod Uwagi Ptaki 1 błotniak ł ąkowy Circus pygargus A084 2 błotniak stawowy Circus aeruginosus A081 3 bocian biały Ciconia ciconia A031 4 bocian czarny Ciconia nigra A030 5 derkacz Crex crex A122 6 dzi ęcioł czarny Dryocopus martius A236 7 dzi ęcioł średni Dendrocopos medius A238 8 gąsiorek Lanius collurio A338 9 lerka Lullula arborea A246 10 zimorodek Alcedo atthis A229 11 żuraw Grus grus A127 Ssaki 1 Castor fiber 1337 osiadły 2 Lutra lutra 1355 osiadły Płazy i gady 1 Bombina bombina 1188 osiadły Ryby 1 Eudontotomyzon mariae 1098 osiadły 2 Rhodeussericeus amarus 1134 osiadły 3 Misgurnus fossilis 1145 osiadły 4 Cobitis taenia 1149 osiadły Bezkr ęgowce 1 Vertigo angustior 1014 osiadły 2 Ophiogomphus cecilia 1037 osiadły 3 Lycaena dispar 1060 osiadły Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl 3) „Gołe Ł ąki” (kod PLH 140027), obszar o ogólnej powierzchni 49,6 ha, którego cz ęść poło żona jest przy południowo zachodniej granicy gminy Latowicz, a niewielka cz ęść w gminie Parysów w powiecie garwoli ńskim, jest to obszar bezodpływowej, silnie podtopionej niecki terenu, otoczonej pasmami zwydmie ń, poło żony w znacznej odległo ści od zwartych siedzib ludzkich, bardzo rzadko penetrowany, średnia mi ąż szo ść torfu wynosi tu 90 cm, wyra źnie widoczne s ą ślady eksploatacji torfu w przeszło ści (doły zarastaj ące płem mszarnym oraz rozdzielaj ące je tzw. „grz ędy”), 45,45 % pokrycia obszaru stanowi ą torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (kod 7140) a 3,33 % pokrycia - bory i lasy bagienne (kod 91D0), przedmiotem ochrony na tym obszarze są stanowiska l ęgowe żurawi (Grus grus, kod A127), wyst ępuje te ż kilkana ście wa żnych gatunków ro ślin.

Tabela 17. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Gołe Ł ąki” Lp. Nazwa polska Nazwa łaci ńska Kod Uwagi Ptaki 1 żuraw Grus grus A127 Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 34

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

4) „Torfowiska Czernik” (kod PLH 140037), obszar o powierzchni 53,8 ha poło żony w gminie Stanisławów. Jedne z najlepiej zachowanych, na terenie wschodniego Mazowsza, torfowisk mszysto-turzycowych i mszarów z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae (7140), z płatami reprezentuj ącymi stadia przej ściowe do torfowisk wysokich ze zwi ązku Sphagnion magellanici. Swoist ą mozaik ę tworz ą tu zbiorowiska: turzycy dzióbkowatej, wełnianki w ąskolistnej i turzycy nitkowatej. Obrze ża torfowisk porastaj ą ró żne pod wzgl ędem fazy rozwojowej, jak równie ż stopnia zachowania bory bagienne. Du żą warto ść przyrodnicz ą tego terenu podkre śla masowe wyst ępowanie rosiczki okr ągłolistnej oraz obecno ść turzycy bagiennej, wymienionej w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Ro ślin, szlaczkonia torfowca, figuruj ącego Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt oraz wa żki - zalotki wi ększe

Tabela 18. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Torfowiska Czernik” Lp. Nazwa polska Nazwa łaci ńska Kod Uwagi Ptaki 1 żuraw Grus grus A127 Bezkr ęgowce 1 zalotka wi ększa Leucorrhinia pectoralis Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl

Rys. 3. Mapa szczegółowa obszarów Natura 2000 na terenie powiatu.

Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 35

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Rys. 4. Szczegółowy schemat rozmieszczenia obszarów Natura 2000

Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl Nale ży te ż rozwa żać mo żliwo ści kolejnego wł ączania niektórych innych, najbardziej cennych, obszarów przyrodniczych powiatu mi ńskiego do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Poważnymi obszarami, które warto obj ąć programem Natura 2000, s ą pozostałe obszary chronionego krajobrazu wraz ze znajduj ącymi si ę na ich terenie rezerwatami przyrody. Tereny te stanowi ą wa żne korytarze ekologiczne jak te ż ostoje zwierz ąt oraz stanowiska chronionych ro ślin. Środowisko powiatu mi ńskiego, ze wzgl ędu na swoje wyj ątkowo cenne warto ści przyrodnicze i krajobrazowe, winno by ć w wi ększym stopniu reprezentowane w europejskiej sieci ekologicznej. Nale ży d ąż yć, aby powierzchnia obszarów chronionych w naszym powiecie była w tej sieci zdecydowanie powi ększana. Nale ży w tym upatrywa ć szans ę nie tylko dla ochrony przyrody Ziemi Mi ńskiej, ale tak że dla jej mieszka ńców.

Obszary chronionego krajobrazu : Na terenie powiatu znajduje si ę przewa żaj ąca cz ęść Mi ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (94 % powierzchni tego obszaru) oraz niedu że fragmenty Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu ( około 1 % jego powierzchni) i Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu poło żonego na terenie powiatów garwoli ńskiego, mi ńskiego i otwockiego (około 2 %).
Mi ński Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni 29 316 ha, poło żony prawie w cało ści na terenie powiatu mi ńskiego (około 27,5 tys. ha), rozci ąga si ę na długo ści 30 km po południowej stronie drogi mi ędzynarodowej Warszawa-Terespol, od miejscowo ści Chro śla w gminie D ębe Wielkie do rzeki Kostrzy ń. Administracyjnie obszar ten rozci ąga si ę na terenie siedmiu gmin powiatu mi ńskiego: D ębe Wielkie, Mi ńsk Mazowiecki, Siennica, Cegłów, Jakubów, Mrozy i Kałuszyn oraz na terenie gminy Kotu ń w powiecie siedleckim. Wyst ępuje tu kilka wi ększych kompleksów le śnych zajmuj ących 11 000 ha, co stanowi ponad 37 % powierzchni tego obszaru. Znaczny jest udział ł ąk i pastwisk, przez które przepływaj ą liczne strumienie. Krajobraz rolniczy urozmaicony jest g ęsto rozsianymi k ępami drzew i krzewów. Na podstawie dotychczasowych bada ń nale ży przyj ąć , że flora Mi ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu liczy 703 gatunki ro ślin naczyniowych.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 36

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu, którego łączna powierzchnia wynosi 148 409,1 ha, a jego fragmenty o powierzchni 3 349,1 ha wkraczaj ą na teren gminy Halinów (obszary wzdłu ż północnej i południowej granicy gminy) oraz niewielki obszar o powierzchni 301 ha - na teren miasta Sulejówek (przy północnej granicy miasta). Obszary te poło żone są malowniczo i obejmuj ą zwarte kompleksy lasów porastaj ących wydmy i wzniesienia oraz ł ąki i bagna. To świat rozmaitych siedlisk oraz ró żnorodno ści gatunkowej ro ślin i zwierz ąt.
Nadwi śla ński Obszar Chronionego Krajobrazu poło żony na terenie powiatów garwoli ńskiego, mi ńskiego i otwockiego, którego ł ączna powierzchnia wynosi 70 070 ha, a jego fragment o powierzchni 1 619,8 ha obejmuje południowo-zachodni ą cz ęść gminy Siennica. Główne warto ści przyrodnicze tego obszaru to prawobrze żny fragment doliny rzeki Świder oraz tereny na wschód od rzeki, wy żej poło żone, o bardziej zró żnicowanej konfiguracji. Zestawienie powierzchni obszarów chronionego krajobrazu na terenie powiatu mi ńskiego oraz na terenie gmin: I. Mi ński Obszar Chronionego Krajobrazu - 27 493,9 ha 1) na terenie gminy Dębe Wielkie - 1 192,0 ha 2) na terenie gminy Mi ńsk Mazowiecki - 6 195,0 ha 3) na terenie gminy Siennica - 1 599,2 ha 4) na terenie gminy Cegłów - 6 574,0 ha 5) na terenie gminy Mrozy - 8 948,7 ha 6) na terenie gminy Kałuszyn - 2 648,0 ha 7) na terenie gminy Jakubów - 337,0 ha II. Warszawski obszar Chronionego Krajobrazu - 1 981,0 ha 1) na terenie gminy Halinów - 3 349,1 ha 2) na terenie miasta Sulejówek - 301,0 ha III. Nadwi śla ński Obszar Chronionego Krajobrazu - 1 619,8 ha 1) na terenie gminy Siennica - 1 619,8 ha IV. Ogółem obszary chronionego krajobrazu - 32 763,8 ha

Rezerwaty przyrody W powiecie mi ńskim jest utworzonych 10 rezerwatów przyrody, w tym 2 le śne, 2 geologiczne, 4 florystyczne, 1 krajobrazowy i 1 torfowiskowy. Wi ększo ść rezerwatów skupiona jest w granicach obszarów chronionego krajobrazu. Ochron ą rezerwatow ą obj ęte s ą tereny o powierzchni 845,42 ha.

Tabela 19. Rezerwaty przyrody w powiecie mi ńskim L.p. Nazwa rezerwatu Gmina Typ rezerwatu Powierzchnia [ha] 1 Rudka Sanatoryjna Mrozy le śny 125,64 2 Jedlina Cegłów le śny 70,40 3 Przełom Witówki Mrozy florystyczny 92,30 4 Rogo źnica Mrozy florystyczny 77,89 5 Torfowisko Jeziorek Mrozy florystyczny 6,8 6 Torfowisko Zawały Dobre florystyczny 6,28 7 Bagno Pogorzel Mi ńsk Mazowiecki torfowiskowy 48,60 8 Florianów Mrozy geologiczny 406,04 9 Wólcza ńska Góra Siennica geologiczny 4,72 10 Świder (fragment) Siennica krajobrazowy 6,75 Powierzchnia ł ączna 845,42 Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 37

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Rezerwat "Rudka Sanatoryjna" to obszar le śny, poło żony w Mrozach (południowo-wschodnia cz ęść Mrozów), na terenie Le śnictwa Mrozy, utworzony został zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 25 sierpnia 1964 r. (M.P. Nr 62 poz. 288) w celu zachowania, ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych, fragmentu lasu mieszanego z udziałem jodły na północno-wschodniej granicy naturalnego jej wyst ępowania. Jest drugim co do wielko ści rezerwatem jodły w województwie mazowieckim, jego nazwa pochodzi od istniej ącego tu dawniej sanatorium. Bogaty drzewostan stwarza wyj ątkowo korzystny mikroklimat dla zdrowia pacjentów i pensjonariuszy Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w Rudce, funkcjonuj ącego w bezpo średnim s ąsiedztwie rezerwatu. Rezerwat "Jedlina" stanowi obszar le śny w gminie Cegłów, na terenie Le śnictwa Mienia, utworzony został zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa z dnia 16 stycznia 1952 r. (M.P. – A Nr 74 poz. 1190, zm. M.P. z 1978 r. Nr 15 poz. 53) w celu zachowania, ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych, lasu wielogatunkowego z udziałem jodły, wyst ępuj ącej tu na północno-wschodniej granicy swego zasi ęgu, obejmuje ochron ą najlepiej zachowane, najdalej wysuni ęte na północny-wschód, drzewostany jodły pospolitej rosn ące wyspowo poza granicami naturalnego jej wyst ępowania. Rezerwat "Przełom Witówki" jest poło żony w uroczej dolinie rzeki Witkówki, na terenie wsi Gójszcz w gminie Mrozy i cz ęś ciowo na terenie wsi Goł ębiówka w gminie Kałuszyn, utworzony został zarz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 11 grudnia 1995 r. (M.P. z 1996 r. Nr 5 poz. 54), stanowi obszar lasu, gruntów rolnych, wód i nieu żytków. Celem ochrony jest zachowanie, ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych, dobrze wykształconych zespołów ro ślinnych, zarówno le śnych jak i niele śnych, z wyst ępuj ącymi tu gatunkami chronionymi. Rezerwat "Rogo źnica" jest poło żony w gminie Mrozy, na terenie Le śnictwa Jeziorek, przy granicy z powiatem siedleckim, utworzony został rozporz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 21 grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 161 poz. 1099), stanowi obszar lasu i bagien. Celem ochrony jest zachowanie, ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych, olsów o cechach naturalnych oraz bagna poro śni ętego ro ślinno ści ą torfowiskow ą, w tym rzadk ą i chronion ą. Rezerwat „Torfowisko Jeziorek” poło żony w gminie Mrozy na terenie Nadle śnictwa Mi ńsk Mazowiecki. Utworzony został na podstawie zarz ądzenia nr 21 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 31 pa ździernika 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Maz. poz. 7697). Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych kompleksu wodno - torfowiskowego, z przyległymi borami bagiennymi oraz stanowiskami chronionych i zagro żonych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Rezerwat „Torfowisko Zawały” poło żony w gminie Dobre na terenie Nadle śnictwa Mińsk Mazowiecki. Utworzony został na podstawie zarz ądzenia nr 20 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 31 pa ździernika 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Maz. poz. 7696). Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych kompleksu wodno - torfowiskowego, z przyległymi borami oraz stanowiskami chronionych i zagro żonych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Rezerwat „Bagno Pogorzel” jest poło żony w gminie Mi ńsk Mazowiecki, na pograniczu z gmin ą Siennica, na terenie Le śnictwa Stankowizna, utworzony został zarz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 11 grudnia 1995 r. (M.P. z 1996 r. Nr 2 poz. 19), stanowi obszar lasu, bagien i wód, Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych du żego,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 38

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM naturalnego zbiornika retencyjnego oraz wyst ępuj ących w jego zasi ęgu stanowisk ro ślin całkowicie lub cz ęś ciowo chronionych. Rezerwat "Florianów" to obszar leśny we wsi Płomieniec w gminie Mrozy, na terenie Le śnictwa Płomieniec, utworzony został zarz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 8 lipca 1991 r. (M.P. Nr 25 poz. 172). Celem ochrony jest zachowanie, ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych, interesuj ących i dobrze zachowanych form geomorfologicznych pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego, głównie ozu, moreny czołowej oraz wydmy parabolicznej, z charakterystycznymi dla nich zbiorowiskami ro ślinnymi. Rezerwat "Wólcza ńska Góra" to wyniesienie terenowe na obszarze leśnym w Wólce Dłu żewskiej w gminie Siennica, na terenie Le śnictwa Siennica, utworzony został zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 16 stycznia 1978 r. (M.P. Nr 4 poz. 20). Celem ochrony jest zachowanie rzadko spotykanej formy morfologicznej pojedynczego ozu o długo ści 350 m, szeroko ści 120 m i wzgl ędnej wysoko ści 26,5 m. Jest to rezerwat geologiczny, stanowi bardzo interesuj ący teren i punkt widokowy na dolin ę rzeki Świder i okolic ę. Rezerwat " Świder" to odcinek 41 km rzeki Świder wraz z przybrze żnym pasem terenu po obu stronach rzeki o szeroko ści 20 m, utworzony został zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 16 stycznia 1978 r. (M.P. Nr 4 poz. 20). Celem ochrony jest zachowanie naturalnego charakteru rzeki Świder, tworz ącej liczne przełomy, zakola i wodospady oraz nadbrze żnej ro ślinno ści i bogatej fauny wodnej i nawodnej. W powiecie mi ńskim znajduje si ę fragment rezerwatu, jest to odcinek rzeki Świder o długo ści niespełna 2 km na terenie gminy Siennica, od spiętrzenia w Dłu żewie do granicy z powiatem otwockim. W gminie Kałuszyn znajduje si ę u żytek ekologiczny „Sosny Olszewickie” obejmuj ący zgrupowanie sosen zwyczajnych, z których 14 najstarszych ma wiek około 300 lat. Na terenie powiatu znajduj ą si ę te ż liczne inne cenne obszary przyrodnicze jeszcze nieobjęte prawnie ochron ą, na przykład „D ębiny Piaseczy ńskie” w gminie Cegłów, kompleks „Jezioro Torfisko” w gminie Jakubów, torfowiska wysokie „Strugi Krzywickie” w gminie Siennica albo te ż zespoły przyrodniczo-krajobrazowe doliny Piasecznej, doliny Rz ądzy czy doliny Osownicy.

Pomniki przyrody W powiecie mi ńskim jest 235 pomników przyrody, w tym 186 pojedynczych drzew, 36 grup drzew, 5 alej i 8 głazów narzutowych. Najcenniejszym drzewem pomnikowym jest sosna pospolita rosn ąca nad rzek ą Srebrn ą w le śnictwie Stankowizna, która jest najstarsz ą sosn ą pospolit ą w Polsce, jej wiek jest oceniany na około 350 lat. Najwi ększym drzewem pomnikowym w powiecie jest topola biała o obwodzie pnia 770 cm i wysoko ści około 25 m, rosn ąca w zabytkowym parku w Mi ńsku Mazowieckim. Inne cenne pomniki przyrody to dąb szypułkowy o obwodzie pnia 525 cm w miejscowo ści Dro żdżówka w gminie Siennica, d ąb szypułkowy o obwodzie pnia 672 cm w miejscowo ści Ostrów Kania, w gminie D ębe Wielkie oraz lipa „Renata” w Sinoł ęce w gminie Kałuszyn. Wśród pomników przyrody s ą te ż rzadko wyst ępuj ące gatunki drzew, takich jak sosny wejmutki, jedna rosn ąca w zabytkowym parku w Wielgolesie, a druga - w zabytkowym parku w Dębem Małym w gminie Latowicz, buki zwyczajne, jeden rosn ący w Mrozach, a drugi - w Siennicy oraz klon srebrzysty, rosn ący w Ostrów Kani w gminie Dębe Wielkie. Ciekawostk ę w śród pomników przyrody stanowi grupa 39 jodeł w lasku „ Świerczyna” koło D ębego Małego,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 39

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM w gminie Latowicz. Wszystkie pomniki przyrody na terenie powiatu mi ńskiego, zarówno drzewa jak i głazy, są eksponowane poprzez specjalne oznakowanie, które ułatwia ich odszukanie i ogl ądanie.

Tabela 20. Opis wybranych pomników przyrody na terenie powiatu mi ńskiego Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Cegłów 1 wi ąz pospolity 332 25 Orzeczenie PWRN w 2 lipa drobnolistna 327 25 Cegłów, obok ko ścioła 67 Warszawie z 1.06.1973 3 lipa drobnolistna 412 28 r. Nr Rlop-831/86/73 Kiczki, las na skraju drogi Orzeczenie UW w 4 sosna pospolita 371 16 215 Siedlcach z 26.08.1980 r. Dzielnik-Kiczki RLS-OP-IX-7140/6/80 Kiczki, płn.-wsch. cz ęść wi ąz Orzeczenie UW w 5 435 21 ogrodu przy szkole 216 Siedlcach z 26.08.1980 r. szypułkowy podstawowej RLS-OP-IX-7140/6/80 Zarz. Wojew. 6 jesion wyniosły 320 27 Mienia, park zabytkowy 357 Siedleckiego 24/86 z 1986 r. Piaseczno, PGL Lasy Orzeczenie PWRN w 7 wi ąz pospolity 482 12 Pa ństwowe, Le śnictwo 70 Warszawie, 14.06.1973 1) zdrowe Piaseczno, oddział 296b r., Rlop-831/89/73 8 sosna pospolita 250 25 Piaseczno, PGL Lasy Orzeczenie WKPUW 1) zdrowe Pa ństwowe, Le śnictwo 195 w Siedlcach 11.12.1978 9 sosna pospolita 264 25 2) zdrowe Piaseczno, oddział 303d r. Rlsop-IX-7140/19/78

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina D ębe Wielkie Orzeczenie PWRN 1 dąb szypułkowy 672 18 Ostrów Kania, park wiejski 35 Warszawa z 28.07.1971 r. nr Rlop-831/23/71 Orzeczenie UW w Ostrów Kania, posesja przy Siedlcach z 2 jesion wyniosły 310 19 drodze D ębe Wielkie- 194 11.12.1978. RLS-OP- Pustelnik, wł. J. Rogulski IX-7140/1678 Dębe Wielkie, płn. cz ęść Orzeczenie UW w 3 dąb szypułkowy 315 20 212 Siedlcach z 12.11.1979 r. zabytkowego parku RLS-OP_IX-7140/15/79 4 415 20 Dębe Wielkie, działka po dwa jesiony Orzeczenie UW w wsch. stronie alei dojazdowej 213 Siedlcach z 12.11.1979. 5 wyniosłe 306 21 do zabytkowego parku RLS-OP-IX-7140/16/79 Orzeczenie UW w Olesin, zabytkowy park, przy Siedlcach z 6 dąb szypułkowy 320 21 drodze dojazdowej do 421 19.06.1981 r. RLS- dworku OP-IX-7140/12/81 7 lipa drobnolistna 340 20 Orzeczenie UW w Ostrów Kania, park wiejski 246 Siedlcach z 5.08.1981 r. 8 klon srebrzysty 305 26 RLS-OP-IX-7140/18/81 9 315 19 Ruda (Ruda Mazowiecka), Zarz ądz. Wojew. dwie lipy płn. cz ęść alei wjazdowej do 313 Siedleckiego 67/84 z 10 drobnolistne 395 23 zabytkowego parku 17.12.1984 r. 11 dąb szypułkowy 376 27 Zarz ądzenie dwa jesiony 300, 23 12 Ruda (Ruda Mazowiecka), Wojewody wyniosłe 324 27 314 park zabytkowy Siedleckiego 68/84 z wi ąz 13 317 18 17.12.1984 r. szypułkowy

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 40

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Dębe Wielkie, po prawej Rozporz ądzenie stronie drogi w kierunku Wojewody 14 jesion wyniosły 245 18 500 szkoły, wł. B. Siedleckiego 23/92 z Kry ński 28.05.1992r. Dębe Wielkie, po prawej Rozporz ądzenie stronie drogi w kierunku Wojewody 15 jesion wyniosły 268 20 501 szkoły, wł. B. Siedleckiego 23/92 z Kry ński 28.05.1992 r.

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Dobre Walentów, działka le śna, Orzeczenie PWRN 1 sosna pospolita 270 10 48 Warszawa z 24.10.1972 wł. B. Krusiewicz r. Nr Rlop-831/96/72 pi ęć d ębów Orzeczenie PWRN 2 300-338 23 Rudzienko, aleja obok parku 79 Warszawa z 29.08.1973 szypułkowych r. Nr RX-831/173/73 285, trzy jesiony Orzeczenie WKP 3 300, 20 Dobre, cmentarz ko ścielny 101 Warszawa z 18.06.1974 wyniosłe 336 r. Nr RLSX-831/82/74 510, 25 Orzeczenie UW w cztery dęby 402, 24 Kobylanka, park wiejski, Siedlcach z 4 302 szypułkowe 360, 23 wł. W. Wróbel 20.04.1984 r. RLS- 388 27 OP-IX-7140/14/84 Kobylanka, na roli, Orzeczenie UW w 5 dąb szypułkowy 392 24 303 Siedlcach z 20.04.1984 r. wł. S. Ciosek RLS-OP-IX-7140/14/84 Kobylanka, nad rowem obok Orzeczenie UW w 6 dąb szypułkowy 398 25 304 Siedlcach z 20.04.1984 r. stawu, wł. J. Królak RLS-OP-IX-7140/15/84 Rakówiec, na płd. skraju Orzeczenie UW w 7 dąb szypułkowy 386 25 305 Siedlcach z 20.04.1984 r. nieruchomo ści, wł. J. Słowik RLS-OP-IX-7140/16/84 Pas drogowy drogi Nr 637 Rozporz ądzenie 8 brzoza czarna 200 25 Dobre-Liw, ok. 1,5 km od 547 Wojewody Siedleckiego Dobrego 99/96 z 18.12.1996 r. Makówiec Du ży, pole Orzeczenie Nr 177 WKP Stanisława Łowickiego, UW w Siedlcach z dnia 20.04.1984 Nr R ŻL-IX- 9 głaz narzutowy w miejscu gdzie stał dom 7140/17/84 Dz. Urz. rodzinny Konstantego WRN w Siedlcach Nr 2 Laszczki poz. 16 z 1984 r.

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Jakubów Orzeczenie UW szpaler 10 lip Łaziska, park prywatny, Siedlce z 28.07.1976 1 190-350 17-28 146 drobnolistnych wł. Z. Fonberg r. RLSOP-IX- 7140/5/76 Wola Polska, obok domu nr Orzeczenie UW w 2 dąb szypułkowy 420 22 200 Siedlcach z 11.06.1979. 12. RLS-OP-IX-7140/2/79 Strzebula, ł ąka Czesława Orzeczenie Nr 655 głaz narzutowy, Gąsiora, ok. 50 m na zachód Dyrektora Wydz. RLiS 3 UW w Warszawie granit ró żowy od zabud. mieszk. F. z 29.04.1975r. Wojciechowskiego Nr RLS-IX-831/105/75

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 41

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Pomnik Obwód Wysokość Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Kałuszyn Orzeczenie UW w Warszawie z 1 lipa drobnolistna 449 16 Kałuszyn, ogród parafialny 17 30.12.1955r. zn.Lb- 5/90/2739/55 244, lipa drobnolistna Orzeczenie PWRN lipa zwana 2 266, 22 Sinoł ęka, park przy kaplicy 71 Warszawa z 5.06.1973 r. o trzech pniach „Renata” 340 Nr Rlop-813/91/73 Garczyn Du ży, pole pod Orzeczenie nr 656 Dyr. granit lasem, ok. 150 m od drogi do Wydz. RLiS UW w ró żowy, 3 głaz narzutowy 970 1,5 Pokrzywnika, Warszawie z 29.04.1975 średnioziarni wł Stanisław Łyszkiewicz Nr RLS X-831/106/75 sty Garczyn Du ży, rola obok Orzeczenie nr 657 Dyr. gres szary, drogi gruntowej w odl. ok. Wydz. RLiS UW w 4 głaz narzutowy 760 0,75 drobnoziarni 300 m od wsi, wł. Stefan Warszawie z 29.04.1975 sty Chabiera r. Nr RLS X-831/107/75 Orzeczenie nr 657 Dyr. granit Garczyn Du ży, na skraju lasu Wydz. RLiS UW w ró żowy, 5 głaz narzutowy 760 0,75 sosnowego i na skraju Warszawie z drobnoziarni żwirowni, wł. Michał W ąsak 29.04.1975r. Nr RLS X- 831/108/75 sty

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Latowicz wi ąz 1 250 20 Orzeczenie UW w szypułkowy Siedlcach z Oleksianka, park zabytkowy 182 2 jesion wyniosły 272 23 29.07.1978 r. RLS- 3 jesion wyniosły 230 23 OP-IX-7140/5/78 Orzeczenie UW w Siedlcach z 4 sosna wejmutka 230 25 Dębe Małe, park zabytkowy 183 29.07.1978 r. RLS- OP-IX-7140/6/78 wi ąz 5 370 20 szypułkowy wi ąz 6 372 26 szypułkowy Orzeczenie UW w wi ąz 7 366 27 Siedlcach z szypułkowy Wielgolas, park zabytkowy 184 29.07.1978 r. RLS- buk zwyczajny, OP-IX-7140/7/78 sosna wejmutka, 8 pi ęć sosen posp., 202-407 20-27 pi ęć wi ązów szypułkowych trzydzie ści Dębe Małe, wschodnia cz ęść Orzeczenie UW w 9 dziewi ęć jodeł 87-220 17-36 243 Siedlcach z 15.07.1981 r. lasu zwanego ” Świerczyna” pospolitych RLS-OP-IX-7140/14/81 Rozporz ądzenie Waliska, przy ogrodzeniu Wojewody 10 dąb szypułkowy 385 29 469 zabytkowego parku Siedleckiego nr 42/90 z 20.11.1990 r.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 42

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Mi ńsk Mazowiecki Dłu żka, pole J. J ędrasiak, 20 Orzeczenie UW w 1 dąb szypułkowy 300 25 m na płd. od drogi Dłu żka- 156 Siedlcach z 21.12.1976 r. Brzóze RLS-OP-IX-7140/18/76 pi ęć lip drobnolistnych, Orzeczenie UW w jeden wi ąz Janów, park podworski, Siedlcach z 2 210-370 20-25 186 szypułkowy, aleja dojazdowa 29.07.1978 r. RLS- jeden jawor, OP-IX-7140/9/78 jeden klon pospolity Ignaców, obok budynku Orzeczenie UW w 3 dąb szypułkowy 337 23 187 siedlcach z 29.07.1978. szkoły specjalnej RLS-OP-IX-7140/10/78 Huta Mi ńska, Orzeczenie UW w 4 dąb szypułkowy 370 21 258 Siedlcach z 14.12.1982 r. obok zab. Cz. Kubickiego RLS-OP-IX-7140/11/82 5 90 25 Zakole Wiktorowo, działka dwa d ęby Orzeczenie UW w przy rzece Mienia, wł. W. 259 Siedlcach z 20.12.1982 r. 6 szypułkowe 230 23 Szulc RLS-OP-IX-7140/12/82 Zarz ądz. Wojew. lipa Niedziałka Stara, 7 373 21 449 Siedl. 100/89 z szerokolistna park zabytkowy 22.12.1989 r. Anielina, Rozporz. Woj. Siedl. 8 dąb szypułkowy 348 20 498 pole W. Boruckiego 23/92 z 28.05.1992 r. Gliniak, PGL Lasy Orzeczenie PWRN sosna Pa ństwowe, Le śnictwo 9 375 22 57 w W-wie 29.11.1972 1) zdrowe zwyczajna* Stankowizna, oddział r. zn. Rlop-831/133/72 144a

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Miasto Mi ńsk Mazowiecki Orzeczenie UW w 1 topola biała 700 30 park zabytkowy 4 Warszawie 31.01.1955 r. zn. Lb 5/8/216/55 wi ąz Orzeczenie PWRN 2 325 35 cmentarz grzebalny 56 Warszawa z 17.11.1972 szypułkowy r. Nr Rlop-813/122/72 Orzeczenie PWRN 3 dąb szypułkowy 402 20 park zabytkowy 60 Warszawa z 24.02.1973 r. Nr Rlop-813/23/73 Orzeczenie PWRN 4 dąb szypułkowy 290 23 ulica Warszawska 82 62 Warszawa z 27.03.1973 r. Nr Rlop-813/45/73 Orzeczenie PWRN 5 dąb szypułkowy 245 23 ulica Ko ściuszki 25 63 Warszawa z 7.04.1973 r. Nr Rlop-813/57/73 Orzeczenie PWRN 6 dąb szypułkowy 324 25 plac Przedszkola Nr 5 64 Warszawa z 7.04.1973 r. Nr Rlop-813/58/73 Rozporz. Woj. Siedl. 7 dąb szypułkowy 310 20 ulica Pi ękna 1 499 23/92 z 28.05.1992 r. Rozporz. Woj. Siedl. 8 dąb szypułkowy 326 19 300 m od bud. osiedla 523 43/93 z 15.12.1993 Zarz ądz. Wojew. 9 dąb szypułkowy 286 23 na placu od 1, Daszy ńskiego 450 Siedl. 100/89 z 22.12.1989 r. dwa d ęby 320, ulica Warszawska 114, Zarz ądz. Wojew. 10 451 szypułkowe 272 wł. J. A. Sobota Siedl. 100/89 z

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 43

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

22.12.1989 r. Zarz ądz. Wojew. skrzy żowanie ulic Florencji 11 dąb szypułkowy 287 24 422 Siedl. 38/88 z i Granicznej 30.12.1988 r. 12 klon zwyczajny 330 26 Orzeczenie UW w Siedlcach z 13 topola czarna 530 32 park miejski 310 21.09.1984 r. Dz. Urz. 14 jesion wyniosły 222 20 WS nr 3

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Mrozy Orzeczenie UW w W- 1 dąb szypułkowy 422 20 Mrozy, ul. Ko ścielna 12 12 wie z 30.12.1955r. zn. Lb-5/85/2734/55 Orzeczenie UW w W- 2 dąb szypułkowy 414 24 Mrozy, ul. Pokoju 10 13 wie z 30.12.1955r. zn. Lb-5/86/2735/55 Orzeczenie UW w W- 3 dąb szypułkowy 328 21 Mrozy, ul. Pokoju 41 14 wie z 30.12.1955 r. zn. Lb-5/872796/55 4 dwa d ęby 415 22 Orzeczenie UW w W- Mrozy, ul. Pokoju 43 15 wie z 30.12.1955r. zn. 5 szypułkowe 390 20 Lb-5/88/2737/55 Orzeczenie UW w W- jedena ście lip Kuflew, przy murze 6 130-438 17 16 wie z 30.12.1955r. zn. drobnolistnych cmentarza ko ścielnego Lb-5/89/2738/55 54 lipy 62-280, Kuflew, przy granicy Orzeczenie UW w W- 7 drobnolistne, 17-23 23 wie z 24.12.1957r. zn. 170 zabytkowego parku jeden grab Lb-5/15/1330/57 dwadzie ścia jeden 90-432 18-27 Orzeczenie UW w lip drobnolistnych Warszawie z 8 Kuflew, park zabytkowy 24 dziewi ęć d ębów 82-410 20-22 24.12.1957r.,zn. Lb- szypułkowych 5/16/1329/57 pi ęć lip 164 Orzeczenie UW w W- 9 18-22 Kuflew, park zabytkowy 25 wie z 24.12.1957 r. zn. drobnolistnych 282 Lb-5/17/328/57 osiem d ębów Mrozy (Rudka Sanatoryjna), Orzeczenie UW w W- jeden d ąb 10 233-419 20-23 28 wie z 24.12.1957 r. zn. poro śni ęty szypułkowych park Lb-5/31/1385/57 bluszczem Mrozy (Rudka Sanatoryjna), Orzeczenie PWRN 11 dąb szypułkowy 378 20 37 Warszawa z 1.08.1972 park Nr Rlop-931/27/72 Kuflew, Orzeczenie PWRN 12 lipa drobnolistna 422 28 przy drodze Kuflew- 69 Warszawa z 14.06.1973 Latowicz r. Nr Rlop – 831/88/73 Orzeczenie UW z 13 jodła pospolita 294 35 Mrozy (Rudka Sanatoryjna) 114 31.10.1974 r. RLSX- 831/215/74 Choszcze 2, Orzeczenie UW w 14 dąb szypułkowy 480 27 157 Siedlcach z 21.12.1976 r. przy zabud. Cz. Gał ązki RLS-OP-IX-7140/19/76 Orzeczenie UW w Mrozy, dz. nr 656, ok. 200 m Siedlcach z 15 buk zwyczajny 293 23 od drogi Mrozy-Grodzisk, 166 11.06.1977 r. RLS- wł. I. Kobyli ński OP-IX-7140/4/77 Grodzisk, pole orne Orzeczenie UW w S. Kaczmarczyk, płn. stok Siedlcach z 16 sosna pospolita 315 19 189 pagórka pomi ędzy lini ą 29.07.1978 r. RLS- kolejow ą Siedlce-Mi ńsk OP-IX-7140/12/78 Orzeczenie UW w Mrozy, ul. Pokoju 41, Siedlcach z 17 klon zwyczajny 216 22 przy bud. mieszkalnym 190 29.07.1978 r. RLS- E. Sadowskiej i H. Rudego OP-IX-7140/14/78

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 44

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Zarz ądz. Wojew. Kuflew, płd.-zach. cz ęść 18 dąb szypułkowy 400 22 339 Siedl. 23/85 z parku 30.09.1985 r. Zarz ądz. Wojew. szpaler 10 brzóz Mrozy, ul. Pokoju 41, 19 120-225 20-23 359 Siedl. 100/89 z brodawkowych wł. A. Rudzi ński 22.12.1989 r. Zarz ądzenie sosna pospolita Gójszcz, PGL LP, oddział Wojewody na drzewie 20 (drzewo martwe, 274 22 358 dziuplaste) 71d Siedleckiego nr 24/86 kapliczka z 15.0.1986 r.

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Siennica brak Orzeczenie PWRN w 1 dąb szypułkowy 25 Dro żdżówka, wł. J. Tkaczyk 22 Warszawie z 31.07.1957 danych r. Nr Lb-5/9/817/57 Siennica, teren Zespołu Orzeczenie PWRN 2 lipa drobnolistna 404 18 58 Warszawa z 12.02.1973 Szkół w Siennicy r. Nr Rlop-831/14/73 3 dąb szypułkowy 370 28 Orzeczenie PWRN Warszawa z modrzew Pogorzel, park przypałacowy 61 4 340 20 8.03.1973r. Nr Rlop- europejski 813/33/73 5 320 20 Nowodwór, teren nad dwa jesiony Orzeczenie WKP stawami O środka 103 Warszawa z 27.08.1974 6 wyniosłe 427 20 Zarybieniowego PZW r. Nr RLSX-813/133/74 Nowodwór, teren O środka kasztanowiec Orzeczenie WKP 7 450 20 Zarybieniowego PZW, obok 104 Warszawa z 27.08.1974 zwyczajny łąki r. Nr RLSX-831/134/74 Orzeczenie WKP 8 lipa drobnolistna 380 25 Nowodwór, wł. T. Jarek 105 Warszawa z 27.08.1974 r. Nr RLSX-813/135/74 9 361 20 Nowodzielnik, młodnik dwa d ęby Orzeczenie UW w sosnowy, wł. Jarz ębscy i 214 Siedlcach z 2.08.1980 r. 10 szypułkowe 322 17 Oklesi ńscy RLS-OP-IX-7140/5/80 Dzielnik, las obok młyna Orzeczenie UW w 11 sosna pospolita 280 17 i stawu, na zboczu 235 Siedlcach z 4.12.1980 r. wzniesienia RLS-OP-IX-7140/29/80 273, Zarz ądz. Wojew. trzy jesiony Kąty, zach. strona alei 12 232, 33 wjazdowej do zabytkowego 323 Siedl. 16/85 z wyniosłe 190 parku 18.06.1985 r. Zarz ądz. Wojew. pi ęć jesionów Kąty, płd.-wsch. skraj stawu 13 110-342 26-35 324 Siedl. 16/85 z wyniosłych w parku 18.06.1985 r. Zarz ądz. Wojew. Kąty, w pobli żu rowu 14 jesion wyniosły 280 33 325 Siedl. 16/85 z i alei w parku 18.06.1985 r. Dłu żew, płn. cz ęść Zarz ądzenie dwa klony 282, zabytkowego parku Domu Wojewody 15 22, 26 326 pospolite 347 Plenerowego Akademii Siedleckiego 16/85 z Sztuk Pi ęknych w Warszawie 18.06.1985 r. Siennica, ogród Zespołu Rozporz. Woj. Siedl. 16 buk pospolity 384 16 486 Szkół w Siennicy 23/92 z 28.05.1992 r. Stara Wie ś, teren b. RSP Rozporz. Woj. Siedl. 17 dąb szypułkowy 380 25 487 „Post ęp” w Siennicy 23/92 z 28.05.1992 r. Siodło 36, wł. G. Rozporz. Woj. Siedl. 18 lipa drobnolistna 279 18 488 Włodarczyk 23/92 z 28.05.1992 r. Sie nnica, Rozporz. Woj. Siedl. 19 jesion wyniosły 315 20 502 cmentarz rzymsko-katolicki 43/93 z 15.12.1993 r. Kulki, przy zab. A. Rozporz. Woj. Siedl. 20 klon pospolity 380 28 542 Jasi ńskiego 99/96 z 18.12.1996 r.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 45

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Łękawica , Rozporz. Woj. Siedl. 21 jarz ąb pospolity 140 15 w lesie Pana K. 559 97/97 z 19.12.1997 r. Sokołowskiego brzoza Łękawica, Rozporz. Woj. Siedl. 22 220 30 560 brodawkowata obok „Domu Ludowego” 97/97 z 19.12.1997 r. Rozporz. Woj. Siedl. 23 robinia biała 230 30 Łękawica, przed szkoł ą 561 97/97/ z 19.12.1997 r. Stara Wie ś, pn.-wsch. cz ęść Rozporz. Woj. Siedl. 24 głaz narzutowy 70 1,2 obiektu stawowego PZW 11/95/ z 20.03.1995 r.

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Stanisławów Stanisławów, posesja Urz ędu Orzeczenie UW w 1 topola biała 310 21 299 Siedlcach z 20.04.1990 r. Gminy w Stanisławowie RLS-OP-IX-7140/10/84 Stanisławów, posesja Urz ędu Orzeczenie UW w 2 topola biała 418 26 300 Siedlcach z 20.04.1984 r. Gminy w Stanisławowie RLS-OP-IX-7140/11/84 Orzeczenie UW w 3 dąb szypułkowy 340 20 Zalesie, obok zabud. J. Kaim 301 Siedlcach z 20.04.1984 r. RLS-OP-IX-7140/12/84

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Miasto Sulejówek ulica Żeromskiego 76, 1 dąb szypułkowy (Ratajewo), posesja Ryszarda 810 Fabisiaka dwa d ęby ulica Niemcewicza, 2 szypułkowe obok posesji nr 5 krajobrazowe ulica Drobiarska, na dwa d ęby pograniczu jezdni i pola, vis 3 szypułkowe a vis betoniarni, wytwórni krajobrazowe pustaków Sulejówek Miłosna, ul. Małachowskiego, obok w odległo ści 1 m ro śnie drugi d ąb 4 dąb szypułkowy posesji nr 129/1, pie ń wzdłu ż uznany jako drzewo krajobrazowe pękni ęty Sulejówek Miłosna, ul. Małachowskiego, obok 5 dąb szypułkowy posesji nr 2, w s ąsiedztwie dębu pomnikowego wzdłu ż pękni ętego ulica Drobiarska, wzdłu ż ogrodzenia, las p. Tadeusza Kreczmera, zach. strona lasu, 6 dąb szypułkowy ok. 20 m w gł ąb lasu, na wysoko ści niezamieszkałego domu ulica Drobiarska, na drodze trzy d ęby polnej, wł. Mieczysław Kot, 7 szypułkowe wzdłu ż ogrodzenia działki J. Czerniejewskiego Sulejówek Miłosna, ul. 8 dąb szypułkowy Okrzei, obok "Willi Wandy" przy drodze ł ącz ącej ul. Kolejow ą i ul. Okrzei

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 46

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

ulica Poniatowskiego 17, 9 dąb szypułkowy pobocze ulicy, cz ęś ciowo w linii ogrodzenia ulica Przejazd ( Żurawka), dzika grusza 10 pole naprzeciw Rozdzielni dwupienna Transformatorowej ulica Grottgera 44, dwa d ęby mi ędzy budy nkiem i ulic ą, 11 szypułkowe w odległo ści 2 m i 4 m od bud., u ż. Stefania Ra źniak dąb szypułkowy ulica Grottgera 39, 12 trójprzewodnikowy wł. Władysław Załuski ulica Drobiarska (Ratajewo), pd. obrze że lasu, wł. Pana 13 dąb szypułkowy Kreczmera, naprzeciw wjazdu na posesj ę Tadeusza Grubka ulica Drobiarska (Ratajewo), dwa d ęby wsch. strona lasu Pana 14 szypułkowe Kreczmera od strony ulicy Drobiarskiej ulica Szklarniowa (Ratajewo), naprzeciw dwa d ęby południowej strony muru 15 szypułkowe grodz ącego posesj ę Tadeusza Grubka, na obrze żu lasu Tadeusza Grubka ulica Drobiarska (Ratajewo) posesja Barbary i Jana Kulka, 16 dąb szypułkowy w odległo ści 7 m od bud. mieszk.-letniskowego ulica Głowackiego, róg topola ul. Krasi ńskiego, teren 17 kanadyjska miejski obok osiedla mieszk. i stadionu aleja, ulica Drobiarska, "Aleja czterdzie ści Dębów", zach. obrze że lasu, 18 jeden d ębów szpaler drzew długo ści ok. szypułkowych 250m, wł. Tadeusz Kreczmer ulica Drobiarska (Ratajewo), lewa strona pobocza, drugi w 19 dąb szypułkowy kolejno ści d ąb ok. 50m za posiadło ści ą Tadeusza Grubka, w kierunku zachod. ulica Drobia rska (Ratajewo), róg drogi polnej, za 20 dąb szypułkowy ogrodzon ą murem posiadło ści ą Tadeusza Grubka, w kierunku zach. ulica Drobiarska (Ratajewo) 21 dąb szypułkowy pobocze ulicy obok posesji nr 54 ulica Drobiarska 1 dwa d ęby 22 (Ratajewo), posesja 811 szypułkowe Antoniego R ączki Trakt Brzeski 82 (Ratajewo), 23 dąb szypułkowy 446 teren spółki BROS Trakt Brzeski 66 (Ratajewo), 24 topola czarna 293 wł. Jan i Zofia Przyłuscy ulica Czynu Społecznego 144 wi ąz 25 (Żurawka), posesja 82 szypułkowy Franciszka Linka Sulejówek Ratajewo, przy 26 dąb szypułkowy drodze biegn ącej wzdłu ż 1055 wschodniej strony terenu

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 47

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

ogrodzonego murem ulica Sobieskiego 135, 27 dąb szypułkowy w ogrodzie przydomowym 1056 Kazimierza Nalewajek Sulejówek, działka mi ędzy 28 dąb szypułkowy ul. Kormoranów, ul. Okuniewsk ą 812 i ul. Piłsudskiego, za "Karenem", wł. Robert Kudli ński ulica Kombatantów 124A, 29 dąb szypułkowy obok budynku mieszkalnego 813 PKP ulica Kombatantów, teren dąb szypułkowy 30 PKP vis a vis posesji nr 118 i 814 2p. 120 Sulejówek Miłosna (I - pd. strona stacji PKP mi ędzy peronami a budynkiem starej elektrowni, obok kładki przez tory kolejowe, II - przy trzy d ęby Przychodni Kolejowej, ul. 31 szypułkowe Okrzei 38, na terenie ogrodzonym, III - przy Przychodni Kolejowej, ul. Okrzei 38, na terenie ogrodzonym, w naro żniku posesji, za budynkami gosp.) Sulejówek Mi łosna, ul. Kili ńskiego, pobocze przy 32 dąb szypułkowy drugiej posesji od naro żnika z ulic ą Wyspia ńskiego, naprzeciw ko ścioła ulica Drobiarska (Ratajewo), 33 dąb szypułkowy na polu, ok. 100 m od ulicy, wł. El żbieta-Barbara Lipska ulica Drobiarska (Ratajewo), pole vis a vis plantacji 34 dąb szypułkowy świerków stanowi ącej własno ść Barbary i Jana Kulka ulica Czynu Społecznego 257 dwa d ęby (Ratajewo), las Ksi ęż y 35 szypułkowe Marianów, obok siatki ogrodzeniowej, w gł ębi lasu ulica M. Reja 2, 36 dąb szypułkowy 815 posesja Pani Wawrzy ńczak 37 dąb szypułkowy ulica Piłsudskiego 4/6 300 ulica Grabskiego 6, posesja 38 dąb szypułkowy zabytkowa Pani A. Grabskiej ulica Grabskiego 6, posesja 39 topola biała 518 zabytkowa Pani A. Grabskiej modrzew, topola ulica Grabskiego, 40 biała, dwa d ęby teren zabytkowy ulica Poniatowskiego 17, 41 dąb szypułkowy działka Wandy 544 Wardomskiej-Witwickiej ulica Reymonta 4/6, 42 dąb szypułkowy 557 w pasie ulicznym ulica Reymonta 24, 43 dąb szypułkowy 1023 posesja H. Andrzejewskiej ulica Poprzeczna 11, 44 dąb szypułkowy posesja Pani 1024 Stelmaszczyk-Wi śniewskiej ulica Żwirowa 1A, 45 dąb szypułkowy 1038 pobocze ulicy dwa d ęby ulica Żwirowa 1A, teren 46 1039 szypułkowe MON, teren parku

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 48

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

przydomowego ulica Reymonta 43, teren Spółdzielni dwa d ęby 47 Rzemie ślniczej (jeden przy szypułkowe ulicy Reymonta, drugi przy ulicy Gda ńskiej) Sulejówek Miłosna, ul. 48 dąb szypułkowy 442 Okrzei Sulejówek Miłosna, 49 dąb szypułkowy 443 ul. Konopnickej 6 Sulejówek Miłosna, 50 dąb szypułkowy 444 ul. Nałkowskiej 4 Sulejówek Miłosna, dąb szypułkowy 51 ul. Nałkowskiej, plac mi ędzy 295 2p. ulic ą i terenem PKP ulica Dworcowa, 52 dąb szypułkowy 1136 przy posesji nr 135 53 1 25 m od budynku mieszkalnego z odłamanym bocznym konarem, po lewej 54 2 ulica Czynu Społecznego stronie przed bram ą, w gł ębi lasu (Ratajewo), z wyra źną blizn ą po piorunie, pi ęć d ębów 55 posiadło ść Pani Danuty 3 w gł ębi lasu, na obrze żu terenu szypułkowych Koecher (las obok Ko ścioła odkrytego - dawnego ogrodu 56 Ksi ęż y Marianów) 4 dwupienny po lewej stronie wjazdu na posesj ę, 57 5 ok. 10 m od ogrodzenia Ko ścioła

Pomnik Obwód Wysoko ść Nr rej. Lp. Lokalizacja Podstawa prawna Uwagi przyrody [cm] [m] wojew. 1 2 3 4 5 6 7 8 Gmina Halinów Cisie, działka rolna Wacława Dz. Urz. WRN w 1 dąb szypułkowy 192 Warszawie Nr 18 z dnia Sarniaka (resztka parku) 19.10.1972 r. poz. 353 Cisie, obok drogi do Dz. Urz. WRN w 2 dąb szypułkowy Halinowa, działka rolna 193 Warszawie Nr 18 z dn. Piotra J ęczmieniowskiego 19.10.1972 r. poz. 354 Cisie dz. Rolna Władysława Dz. Urz. WRN w 3 dąb szypułkowy 194 Warszawie Nr 18 z dnia Sarniaka 19.10.1972 r. poz. 355 dwa jesiony Dz. Urz. RN miasta 4 Długa Ko ścielna 296 stołecznego Warszawy z wyniosłe dnia 18.03.1976r. poz. 33 Józefin działka Stanisława Dz. Urz. RN miasta stołecznego Warszawy ą 5 d b szypułkowy Szuby po wschodniej stronie 408 Nr 21 z dnia 11.12.1976 drogi r. poz. 120 Józefin, działka Tadeusza Dz. Urz. RN miasta trzy d ęby stołecznego Warszawy 6 Dołowego, po wschodniej 409 szypułkowe Nr 21 z dnia 11.12.1976 stronie drogi r. poz. 120 Konik Stary, ok. 10 m od Dz. Urz. RN miasta korony drogi Warszawa- stołecznego 7 dąb szypułkowy Mi ńsk Mazowiecki, po Warszawy nr 12 z stronie byłej osady dró żnika 31.01.1977 r. poz. 6 Dz. Urz. RN miasta zwane Konik Stary, po płn. stronie dwa d ęby stołecznego "D ębami 8 szosy Warszawa-Mi ńsk szypułkowe Warszawy nr 1 z przy Mazowiecki 31.01.1977 poz. 6 Trakcie" Dz. Urz. RN miasta wi ąz Halinów, ul. Mickiewicza stołecznego 9 szypułkowy działka nr 73 Warszawy nr 6 z 31.07.1977 poz. 6

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 49

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Józefin, obok zabudowa ń Dz. Urz. RN miasta 10 lipa drobnolistna stołecznego Warszawy nr mieszk. Jana Jastrz ębskiego 7 z 15.09.1977 poz. 53 Okuniew, Dz. Urz. RN miasta 11 dąb szypułkowy stołecznego Warszawy nr ul. Stanisławowska 22 10, 30.10.1977 poz. 68 Halinów, PZW, O środek Dz. Urz. RN miasta 12 dąb szypułkowy stołecznego Warszawy nr Zarybieniowy w Halinowie 10 z 30.10.1977r. poz.68 Okuniew, obok budynku Dz. Urz. RN miasta 13 dąb szypułkowy plebanii parafii rzymsko- stołecznego Warszawy nr katol. 13 z 29.12.1977 poz.86 dwa d ęby Okuniew, ul. 1-go Maja 31, Dz. Urz. RN miasta 14 stołecznego Warszawy nr szypułkowe wł. Stefan Jerzak 6 z 26.06.1978 poz. 29 Okuniew, w parku topola biała Dz. Urz. RN miasta 15 zabytkowym na zapleczu stołecznego Warszawy nr (białodrzew) ruin pałacu 6 z 26.06.1978 poz. 29 Cisie, działka rolna Leszka Dz. Urz. RN miasta 16 dąb szypułkowy Ładno, 100 m na płn.-zachód stołecznego Warszawy nr od stacji kolejowej Cisie 1 z 30.01.1977 r. poz. 4 dwa d ęby Halinów, park przyszkolny Dz. Urz. RN miasta 17 stołecznego Warszawy nr szypułkowe Szkoły Podstawowej 1 z dn. 30.01.1981 poz. 4 Halinów, park przyszkolny Dz. Urz. RN miasta 18 topola biała stołecznego Warszawy nr Szkoły Podstawowej 1 z dn. 30.01.1981 poz. 4 Długa Ko ścielna, park Dz. Urz. RN miasta 19 lipa drobnolistna stołecznego Warszawy nr wiejski 3 z dn. 28.03.1981 r. Długa Ko ścielna, park Dz. Urz. RN miasta 20 grab zwyczajny stołecznego Warszawy nr wiejski 3 z dn. 28.03.1981 r. Długa Ko ścielna, park Dz. Urz. RN miasta 21 jesion wyniosły stołecznego Warszawy nr wiejski 3 z dn. 28.03.1981 r. Długa Ko ścielna, na działce Dz. Urz. RN miasta dwa d ęby stołecznego Warszawy nr 22 rolno-le śnej, szypułkowe 3 z dn. 28.03.1981 poz. wł. Józefy Zalewskiej 15 Budziska, wł. Andrzej Dz. Urz. RN miasta 23 dąb szypułkowy stołecznego Warszawy nr Kolanek (park wiejski) 3 z 28.03.1987 poz. 15 wi ąz Budziska, wł. Andrzej Dz. Urz. RN miasta 24 stołecznego Warszawy nr szypułkowy Kolanek (park wiejski) 3 z 28.03.1987 poz. 15 dwa graby Budziska, wł. Andrzej Dz. Urz. RN miasta 25 stołecznego Warszawy nr zwyczajne Kolanek (park wiejski) 3 z 28.03.1987 poz. 15 dwie lipy Budziska, wł. Andrzej Dz. Urz. RN miasta 26 stołecznego Warszawy nr drobnolistne Kolanek (park wiejski) 3 z 28.03.1987 poz. 15 Halinów, ul. Świerczewskiego 7 na Dz. Urz. RN miasta 27 dąb szypułkowy stołecznego Warszawy nr podwórku przed domem 6 z 31.03.1983 r. poz. 22 mieszkalnym Halinów (Hipolitów), dwa d ęby Dz. Urz. RN miasta 28 ul. Ko ścielna 5, stołecznego Warszawy nr szypułkowe w parku przydomowym 6 z 31.03.1983 poz. 22 Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim

* Drzewo umieszczone w przewodniku C. Pacyniaka „Najstarsze drzewa w Polsce” pod nr 63. Jest to sosna w wieku około 350 lat o niezwykłym pokroju. Wła ściwy pie ń rozpoczyna si ę od wysoko ści 1,5 m, a drzewo stoi na odsłoni ętych, grubych pionowych i uko śnych korzeniach, z prze świtem przy ziemi, drzewo jawi si ę jakby wsparte na szczudłach. Ro śnie w borze sosnowym, w bliskim s ąsiedztwie rzeki Srebrnej. Zapewne sąsiedztwo lasu ł ęgowego wpłyn ęło na długowieczno ść tego drzewa i jego dobry stan zdrowotny.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 50

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Użytki ekologiczne

Na terenie powiatu mi ńskiego znajduje si ę jeden u żytek ekologiczny „Sosny Olszewickie”. Poło żony jest on na terenie gminy Kałuszyn.

Ochrona gatunkowa ro ślin i zwierz ąt

Wydział Środowiska i Rolnictwa Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim realizuje na terenie powiatu mi ńskiego program ochrony siedlisk bociana białego, a do roku 2004 wykonywał corocznie prace lecznicze i zabezpieczające przy pomnikach przyrody na terenie powiatu, corocznie zabiegami piel ęgnacyjnymi obj ętych było około 40 drzew pomnikowych. Ochrona gatunkowa ma na celu zabezpieczenie dziko wyst ępuj ących ro ślin i zwierz ąt, a w szczególno ści gatunków rzadkich lub zagro żonych wygini ęciem, jak te ż zachowanie ró żnorodno ści gatunkowej i genetycznej. Najlepsze rozpoznanie stanowisk gatunków chronionych ro ślin, zwierz ąt i innych ma miejsce w obr ębie rezerwatów przyrody i obszarów chronionych. Poni ższa lista gatunków chronionych oparta jest na opracowaniach bada ń rezerwatów z tego terenu, na opracowaniu waloryzacji przyrodniczej Nadle śnictwa Mi ńsk oraz na opracowaniu przyrodniczym Mi ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Gatunki chronione Tabela 21. Lista gatunków chronionych wyst ępuj ących na terenie powiatu Chroniony gatunek Lp. Uwagi Nazwa polska Nazwa łaci ńska 1 2 3 4 FLORA Grzyby 1 Mitrówka półwolna Mitrophora semilibera Ś 2 Sromotnik bezwstydny Phallus impudicus Ś Porosty 1 Chrobotek Cladinia sp. Ś 2 Płucnica islandzka Cetraria islandica CZ Ro śliny 1 Bagno zwyczajne Ledum palustre CZ 2 Bluszcz pospolity Hedera helix Ś 3 Centuria Centaurium umbelatum CZ 4 Centuria pospolita Centaurium erythraea CZ 5 Czermie ń błotna Calla palustris Ś 6 Gniadosz królewski Pedicularis sceptrum – Carilinum Ś 7 Gnie źnik le śny Neottia nidus - avis Ś 8 Goryczka w ąskolistna Gentiana pneumonantha Ś 9 Gr ąż el żółty Nuphar luteum Ś 10 Grzybienie północne Nymphaea candida Ś 11 Grzybie ń biały Nymphaea alba Ś 12 Kalina koralowa Viburnum opulus CZ 13 Konwalia majowa Convallaria maialis CZ 14 Kopytnik pospolity Asarum europaeum CZ 15 Kruszczyk błotny Epipactis palustris Ś 16 Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine Ś

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 51

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

17 Kruszyna pospolita Frangula alnus CZ 18 Lilia złotogłów Lilium martagon Ś 19 Listera jajowata Listera ovata Ś 20 Marzanka wonna Galiym odoratum CZ 21 Mącznica lekarska Arctostanhvlos uva - ursi CZ 22 Modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia CZ 23 Orlik pospolity Aquilegia vulgaris Ś 24 Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare CZ 25 Pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris Ś 26 Podkolan biały Platanthera bifolia Ś 27 Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata Ś 28 Porzeczka czarna Ribes nigrum CZ 29 Przygiełka biała Rhynchospora alba Ś 30 Rosiczka okr ągłolistna Drosera ratundifalia Ś 31 Sit drobny Juncus bulbosus Ś 32 Storczyk Fuchsa Orchisa Fuscha Ś 33 Storczyk szerokolistny Orchis latiforia Ś 34 Tojad smukły Accnitum gracile Ś 35 Turówka le śna Hierochloe australias CZ 36 Wawrzynek wilczełyko Daphne mezerum Ś 37 Widłak go ździsty Lycopodium clavatum Ś 38 Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum Ś 39 Widłak torfowy Lycopodium inundatum Ś 40 Wierzba borówkolistna Salix myrtilloides jedno stanowisko 41 Wrzosiec bagienny Erica tetralix Ś 42 Żurawina błotna Oxycoccus quadripetalus Ś

Chroniony gatunek Lp. Uwagi Nazwa polska Nazwa łaci ńska 1 2 3 4 FAUNA Owady Insecta 1 Biegacz fioletowy Carabus violaceus Ś 2 Biegacz gajowy Carabus nemoralis Ś 3 Biegacz granulowany Carabus granulatus Ś 4 Cytrynek Gonepteryx rhamni Ciosek 1995 5 Kozioróg d ębosz Cerambyx ceredro Ś 6 Pa ź królowej Papilio machaon Ś 7 Pa ź żeglarz Iphiclides podalirius Ś 8 Rusałka pawie oczko Inachis io Ciosek 1995 9 Rusałka pokrzywnik Aglais urticae Ciosek 1995 10 Rusałka wierzbowiec Nymphalis polychlores Ciosek 1995 11 Rusałka żałobnik Nymphalis autiopa Ciosek 1995 12 Tęczniki Calosoma sp. Ś 13 Trzmiele Bombus sp. Ś Mi ęczaki Mollusca 1 Ślimak winniczek Helix pomatia Ś Ryby Pisces 1 Brzanka Barbus barbus Ś 2 Minóg strumienny Lamperta planteri Ś 3 Świnka Chondrostoma nasus Ś Płazy Amphibia 1 Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus Ś 2 Kumak nizinny Bombina bombina Ś

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 52

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

3 Ropucha szara Bufo bufo Ś 4 Ropucha zielona Bufo Viridis Ś 5 Rzekotka drzewna Hyla arborea Ś 6 Żaba moczarowa Rana arvalis Ś 7 Żaba trawna Rana temporaria Ś Gady Reptilia 1 Jaszczurka zwinka Lacerta agilis Ś 2 Padalec zwyczajny Anguis fragilis Ś 3 Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix Ś 4 Żmija zygzakowata Vipera berus Ś Ptaki Aves 1 Bączek Ixobrychus minutus 2 Bąk Bataurus stellaris 3 Białorzytka Oenanthe oenanthe 4 Bielik Haliaeetus albicilla 5 Bekas kszyk Gallinago gallinago 6 Błotniak ł ąkowy Circus pygargus 7 Błotniak stawowy Circus aeruginosus 8 Bocian biały Ciconia ciconia 9 Bocian czarny Ciconia nigra 10 Brodziec le śny Tringa glareola przelotny 11 Brodziec samotny Tringa ochrapus 12 Brzegówka Riparia riparia 13 Brz ęczka Locustella luscinioides 14 Cierniówka Sylvia communis 15 Cyranka Anas querquedula 16 Czajka Vanellus vanellus 17 Czapla nadobna Egretta garzetta zalatuj ąca 18 Czapla siwa Area cinerea 19 Czy ż Carduelis spinus 20 Drozd śpiewak Turdus philomelos 21 Dudek Upupa epops 22 Dymówka Hirundo rustica 23 Dzierzba g ąsiorek Lanius colurio 24 Dzi ęcioł czarny Dryocopos martius 25 Dzi ęcioł du ży Dryocopos major 26 Dzi ęcioł średni Dryocopos medius 27 Dzi ęcioł zielony Picus viridis 28 Dzi ęciołek Dendrocopos minior 29 Dziwonia Carpodacus erythinus 30 Dzwoniec Carduelis chloris 31 Gajówka Sylvia borin 32 Gawron Corvus frugilegus 33 Gągoł Bucephala clangula 34 Gil Pyrrhula pyrrhula 35 Głowienka Aythya ferina 36 Grubodziób Coccothraustes coccotharaustes 37 Jarz ębiatka Sylvia nisoria Pokrzewka czarnogłówka 38 Jastrz ąb Accipiter gentiliis 39 Jerzyk Apus apus 40 Kania czarna Milvus migrans 41 Kapturka Sylvia atricapilla 42 Kawka Corvus monedula 43 Kobuz Falco subbuteo 44 Kokoszka Gallinua chloropus

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 53

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

45 Kopciuszek Phoenicurus ochruros 46 Kos Trudus merula 47 Kowalik Sittea europaea 48 Krakwa Anas strepera 49 Kr ętogłów Jynx torquilla 50 Krogulec Accipiter nisus 51 Kropiatka Porzana porzana 52 Kruk Corvus corax 53 Krwawodziób Tringa totanus 54 Kukułka Cuculus canorus 55 Kulczyk Serinus serinus 56 Kwiczoł Turdus pilaris 57 Lelek Caprimulgus europaeus 58 Lerka Lullula arborea 59 Łab ędź niemy Cygnus olor 60 Łozówka Acrocephalus palustris 61 Makol ągwa Carduelis cannabina 62 Mazurek Passer montanus 63 Mewa śmieszka Larus ridibundus 64 Muchołówka mała Ficedula parva 65 Muchołówka szara Muscicapa striata 66 Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca 67 Mysikrólik Regulus regulus 68 Myszołów Buteo buteo 69 Oknówka Delichon urbica 70 Orlik krzykliwy Aquila pomarina 71 Ortolan Emberiza hortulana 72 Paszkot Turdus viscivorus 73 Pełzacz le śny Certhia familiaris 74 Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla 75 Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus 76 Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena 77 Perkoz rogaty Procideps auritus 78 Perkozek Tachybaptus ruficollis 79 Piecuszek Phylloscupus trochilus 80 Pieg ża Sylvia curruca Pokrzewka ogrodowa 81 Pierwiosnek Phylloscopus collybita 82 Pleszka Phoenicurus phoenicurus 83 Pliszka siwa Motacilla alba 84 Płaskonos Anas clypeata 85 Płomykówka Tyto alba 86 Pokl ąskwa Saxicola ruberta 87 Pokrzynica Prunella modularis 88 Podró żniczek Luscinia svecica 89 Potrzeszcz Miliaria calandra 90 Potrzos Emberiza schoeniclus 91 Pustułka powa żna Falco tinnunculus przelotny 92 Puszczyk Strix aluco 93 Raniuszek Aegithalos caudat 94 Remiz Remiz pendulinus 95 Rokitniczka Acrocephalus schoenbaenus 96 Rudzik Erithacus rubecula 97 Rybitwa rzeczna Sterna hirundo 98 Rybołów Pandinon haliaetus 99 Rycyk Limosa limosa

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 54

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

100 Samotnik Tringa ochrapus 101 Sierpówka Streptopelia decoato 102 Sieweczka obro żna Charadrius hiaticula 103 Sieweczka rzeczna Charadrius dubius 104 Sikora bogatka Parus major 105 Sikora czarnogłówka Parus montanus 106 Sikora czubatka Parus cristatus 107 Sikora modra Parus caeruleus 108 Sikora sosnówka Parus ater 109 Sikora uboga Parus palustris 110 Skowronek Alauda arvensis 111 Słowik szary Luscinia luscinia 112 Sójka Garrulus glandarius 113 Sroka Pica pica 114 Srokosz Lanius excubitor 115 Strumieniówka Locustella fluviatilis 116 Strzy żyk Troglodytes troglodytes 117 Szpak Sturnus vulgaris 118 Świerczak Locustella luscinioides 119 Świergotek drzewny Anthus trivialis 120 Świergotek ł ąkowy Anthus pratensis 121 Świergotek polny Anthus campestris 122 Świstunka Phylloscopus sibilatrix 123 Trzciniak Acrocephalus arundinaceus 124 Trzcinniczek Acrocephalus scripaceus 125 Trzmielojad Pernis apivorus 126 Trznadel Emberiza citrinella 127 Turkawka Streptopelia turtur 128 Uszatka Asio atus 129 Wodnik Rallus aquaticus 130 Wilga Oriolus oriolus 131 Wrona Corvus corone 132 Wróbel Passer demestiucus 133 Zaganiacz Hippolaris icterina 134 Zausznik Podiceps nigricollis zalatuj ący 135 Zielonka Porzana parva 136 Zi ęba Fringila coelebes 137 Zimorodek Alcedo atthis 138 Żołna Merops apiaster 139 Żuraw Grus grus Ssaki Mammalis 1 Bóbr Castor fiber 2 Je ż Erinaceus concolor 3 Karczownik ziemnowodny Arvicola terrestris 4 Kret Talpa europaea 5 Kuna le śna Martes martes 6 Rz ąsek rzeczny Neomys fodiens 7 Rzeczek wielkouch Plecotus arvitus 8 Ryjówka aksamitna Sorex araneus 9 Ryjówka malutka Sorex minutus 10 Tchórz Mustela putorius 11 Wiewiórka Sciurus vulgaris Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim Oznaczenia przyj ęte w tabeli: Ś – gatunek podlegaj ący ochronie ścisłej

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 55

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

CZ – gatunek podlegaj ący ochronie cz ęś ciowej przelotny – spotykany regularnie w czasie przelotów do miejsc gniazdowania zalatuj ący – spotykany sporadycznie, zamieszkuje ekosystemy s ąsiaduj ące z terenem powiatu jedno stanowisko – na całym terenie stwierdzono jedno stanowisko wyst ępowania

Gatunki rzadkie Miejsca wyst ępowania gatunków rzadkich, osobliwo ści przyrodniczych, na gruntach Nadle śnictwa Mi ńsk i w zasi ęgu jego działania podawane są w opracowaniach przyrodniczych dotycz ących szaty ro ślinnej i fauny w rezerwatach oraz na terenie Mi ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Poni żej przedstawiono ich wykaz. Tabela 22. Lista gatunków rzadkich na terenie powiatu mi ńskiego Gatunki rzadkie - osobliwo ści przyrodnicze Lp. Nazwa polska Nazwa łaci ńska Ro śliny 1 Bniec czerwony Melamdryum rubrum 2 Bodziszek żałobny Geranium phaeum 3 Bylica austriacka Artemisja austriaca 4 Chrz ąstkowiec polny Polycnemum arvense 5 Cibora żółta Cyberus flavescens 6 Czartawa błotna Circaea alpina 7 Czermie ń błotna Calla palustris 8 Czy ściec prosty Stachys recta 9 Czy ściec roczny Stachys annum 10 Dzwonek bolo ński Campanula bononiensis 11 Fiołek biały Viola alba 12 Fiołek kosmaty Viola hirta 13 Fiołek skalny Viola rupestris 14 Go ździniec okółkowy Illecebrum varticillatum 15 Groszek czerniej ący Lathyrus niger 16 Groszek wiosenny Lathyrus vernus 17 Gwiazdnica długolistna Stellaria longifolia 18 Janowiec skrzydlaty Genista sagittalis 19 Jaskier kaszubski Ranunculus cassubicus 20 Je żogłowiec najmniejsza Sparganium minimum 21 Kokorycz pełna Corydalis solida 22 Miodownik melisowaty Melittis melissophyllum 23 Narecznica szerokolistna Dryopteris dilatat 24 Pomocnik baldaszkowaty Chimaphila umbellata 25 Porzeczka alpejska Ribes alpinum 26 Przygiełka biała Rhynchospora alba 27 Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis Garsault 28 Rutewka mniejsza Thalictrum minus 28 Sit cienki Juncus filiformis 30 Szczyr trwały Mecurialis perennis 31 Targanek p ęcherzykowaty Astragalus cicer 32 Trzciniak owłosiony Calamagrostis villosa 33 Turzyca bagienna Carex limosa 34 Turzyca le śna Carex silvatica 35 Wąkrotka zwyczajna Hydrocotyle vulgaris 36 Wielosił bł ękitny Polemonium coeruleum 37 Wierzbownica bladoró żowa Epilobium roseum 38 Zachyłka oszczepowa Phegopteris polypodicides 39 Zachyłka trójk ątna Phegopteris dryopteris Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 56

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Programy rolno-środowiskowe Wa żne znaczenie dla ochrony środowiska i zachowania dziedzictwa przyrodniczego wsi ma integracja ochrony przyrody z Krajowym Programem Rolno- Środowiskowym. Celem Programu jest zach ęcenie rolników do przestrzegania zasad ochrony środowiska i wspierania ochrony przyrody metodami, które wykraczaj ą poza „Zwykł ą dobr ą praktyk ę rolnicz ą”. Wielu rolników powiatu mi ńskiego posiadaj ących mniejsze, ekstensywne gospodarstwa jest jednocze śnie „wła ścicielami” unikatowych walorów przyrodniczych, niespotykanych w Europie Zachodniej. Ten indywidualny fragment przyrody, środowiska i krajobrazu powinien by ć chroniony przez jego wła ściciela, a środki na t ę ochron ę ma zapewni ć wła śnie Krajowy Program Rolno-Środowiskowy – najbardziej „ekologiczny” ze wszystkich unijnych świadcze ń na rzecz rolnictwa. W ten sposób ochrona przyrody w powiecie mi ńskim wyjdzie formalnie poza granice obszarów prawnie chronionych w formie: rezerwatów, obszarów chronionego krajobrazu, zespołów przyrodniczo krajobrazowych, użytków ekologicznych, pomników przyrody. Do przedsi ęwzi ęć rolno-środowiskowych zaliczono: ekologiczne metody produkcji rolniczej, utrzymanie nisko produktywnych ł ąk i pastwisk o wysokich walorach przyrodniczych, utrzymanie siedlisk stanowi ących ostoje dzikiej przyrody, zmiany formy u żytkowania gruntów ornych na mniej dochodow ą, stosowanie zabiegów w celu ochrony gleby i zmniejszenia strat azotu, tworzenie stref buforowych na granicy u żytków rolnych ze zbiornikami wód otwartych i obszarów zadrzewionych, tworzenie zadrzewie ń śródpolnych, zachowanie rodzimych ras zwierz ąt i miejscowych odmian ro ślin uprawnych. Program ten w pierwszych latach realizacji skupia si ę na wybranych obszarach o szczególnym znaczeniu przyrodniczym - w tzw. strefach priorytetowych utworzonych w oparciu o obszary Programu NATURA 2000 i obszary dolin rzek. Pocz ątkowo zasi ęg programu jest ograniczony do około 5% powierzchni u żytków rolnych w Polsce. Wst ępne kryteria kwalifikacyjne ONW na obszarach nizinnych dotycz ą ogranicze ń produktywno ści rolnictwa zwi ązanych z nisk ą jako ści ą gleb, mało korzystnymi warunkami klimatycznymi i wodnymi wyra żonymi wska źnikami waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz niskim wska źnikiem zaludnienia przy jednoczesnym du żym udziale ludno ści utrzymuj ącej si ę z rolnictwa. Przed nami wielkie wyzwanie, a jednocze śnie szansa dla rolników powiatu mi ńskiego posiadaj ących niewielkie, tradycyjne gospodarstwa, umiej ących dostrzec i doceni ć pi ękno przyrody w swoim najbli ższym otoczeniu, ceni ących tradycj ę i kultur ę własnej wsi.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 57

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

3.5 Lasy

Naturalnym bogactwem powiatu mi ńskiego s ą lasy, których powierzchnia w powiecie wynosi 25 157 ha, w tym lasy i grunty le śne Skarbu Pa ństwa 9 939 ha Tabela 23. Struktura własno ściowa lasów w powiecie mi ńskim Grunty le śne Skarbu Grunty le śne nie stanowi ące własno ści Pa ństwa Skarbu Pa ństwa

Gmina dzie ciołów ą ś ci Rolnej ci Rolnej ś SP inne osób razem razem Lasy ogółem PGL LP lasy osób w w Zasobie fizycznych gruntowych gruntowych lasy innych w zarz lasy gminne lasy wspólnot lasy ko Własno Cegłów 2 697 13 1 2 711 1 766 2 4 773 3 484 Dębe Wielkie 425 13 5 443 16 1 401 21 2 1 440 1 883 Dobre 553 3 12 568 2 1 949 4 6 8 1 969 2 537 Halinów 131 2 8 141 6 799 1 106 16 928 1 069 Jakubów 29 5 21 55 4 1 082 2 2 5 1 095 1 150 Kałuszyn 385 17 42 444 9 1 611 13 11 1 644 2 088 Latowicz 375 4 8 387 1 764 3 3 771 1 158 Mi ńsk Mazowiecki 946 1 60 1 007 2 1 715 1 717 2 724 m. Mi ńsk Mazow. 6 1 7 3 41 44 51 Mrozy 2 081 53 29 2 163 10 1 305 4 33 5 1 357 3 520 Siennica 200 10 30 240 1 1 541 2 18 1 562 1 802 Stanisławów 1 225 12 170 1 407 13 1 680 1 34 7 1 735 3 142 Sulejówek 363 3 366 29 142 10 2 183 549 Powiat mi ński 9 416 134 389 9 939 97 14 796 24 224 77 15 218 25 157 Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim Tabela 24. Lesisto ść w powiecie i w gminach Lasy nie stanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa [ha] Lasy dla których s ą Lasy Powierzchnia Skarbu według Lesisto ść Lp. Gmina opracowane ogółem gminy Pa ństwa ewidencji [%] uproszczone [ha] [ha] [ha] gruntów plany i urz ądzenia budynków lasu 1 Cegłów 2 711 773 3 484 9 574 36,4 2 Dębe Wielkie 443 1 440 1 883 7788 24,2 3 Dobre 568 1 969 1873 2 537 12 485 20,3 4 Halinów 141 928 1735 1 069 6309 16,9 5 Jakubów 55 1 095 1075 1 150 8723 13,2 6 Kałuszyn 444 1 644 2 088 9452 22,1 7 Latowicz 387 771 704 1 158 11415 10,1 8 Mi ńsk Mazowiecki 1 007 1 717 2 724 11228 24,3 9 m. Mi ńsk Mazowiecki 7 44 51 1312 3,9 10 Mrozy 2 163 1 357 245 3 520 14524 24,2 11 Siennica 240 1 562 1 802 11073 16,3 12 Stanisławów 1 407 1 735 3 142 10601 29,6 13 Sulejówek 366 183 549 1951 28,1 Powiat mi ński 9 939 15 218 5 632 25 157 116 435 21,6 Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim Lesisto ść powiatu wynosi 21,6 % i jest zbli żona do lesisto ści województwa mazowieckiego (ok. 22,0 %) ale wyra źnie ni ższa od lesisto ści krajowej (28,2%), co zalicza powiat mi ński do słabiej zalesionych terenów w Polsce. Lesisto ść w powiecie

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 58

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

rozło żona jest nierównomiernie. Najbardziej zalesione s ą gminy: Cegłów (36,4 %), Stanisławów (29,6 %), Mi ńsk Mazowiecki (24,3 %), Mrozy (24,2 %), Dębe Wielkie (24,2 %) i miasto Sulejówek (28,1 %), a najmniej miasto Mi ńsk Mazowiecki (3,9 %) oraz gminy: Latowicz (10,1 %), Jakubów (13,2 %) i Halinów (16,9 %). Zwarte kompleksy le śne wyst ępują głównie w środkowo-wschodniej i północno-zachodniej cz ęś ci powiatu.

Rys. 5. Lesisto ść powiatu i gmin

Źródło: opracowanie własne

Rys. 6. Udział powierzchni le śnej w ogólnej powierzchni gmin

Źródło: opracowanie własne Przewa żaj ącym typem siedliskowym lasu jest bór świe ży. W ogólnej powierzchni le śnej siedliska borowe stanowi ą ponad 26% powierzchni. Głównym gatunkiem lasotwórczym w powiecie jest sosna zwyczajna, porastaj ąca ponad 80% powierzchni le śnej. Wynika to z du żego areału gruntów niskich klas bonitacyjnych. Wa żnym gatunkiem lasotwórczym s ą te ż: d ąb szypułkowy, olsza czarna i brzoza. Przeci ętny wiek drzewostanów wynosi około 60 lat. Przewa żaj ą lasy młode, w wieku 20-60 lat (ponad 60 % lasów). Prywatne kompleksy le śne s ą rozdrobnione i zazwyczaj ich powierzchnia jest

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 59

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM niedu ża 0,10-5,00 ha. W przewadze stanowi ą je drzewostany rozdzielone polami uprawnymi, łącz ące si ę w wi ększe kompleksy kilkuhektarowe, czasem kilkudziesi ęciohektarowe, ze szpalerami wierzb, które s ą charakterystycznym elementem pejza żu Mazowsza. Kompleksy le śne o powierzchni powy żej 5,0 ha wyst ępuj ą najcz ęś ciej w gminach o wysokiej lesisto ści. Wyj ątkiem s ą lasy wchodz ące w skład Lasów Mie ńskich i Lasów Piaseczy ńskich. Lasami ochronnymi w powiecie mi ńskim są głównie lasy Skarbu Pa ństwa, na terenach zarz ądzanych przez Nadle śnictwo Mi ńsk, a utworzone zostały zarz ądzeniami Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa w sprawie uznania za ochronne lasy stanowi ące własno ść Skarbu Pa ństwa, b ędące w zarz ądzie Pa ństwowego Gospodarstwa Le śnego Lasy Pa ństwowe. W Nadle śnictwie Mi ńsk uznaje si ę za ochronne lasy o ł ącznej powierzchni ok. 3 117,02 ha, tj. ok. 36 % powierzchni Lasów Pa ństwowych w powiecie. Głównie s ą to lasy glebochronne, wodochronne i stanowi ące ostoje zwierz ąt podlegających ochronie gatunkowej, lasy o szczególnym znaczeniu przyrodniczo- naukowym oraz lasy stanowi ące drzewostany nasienne. Mi ńskie lasy zaliczone s ą w wi ększo ści do II kategorii zagro żenia po żarowego. Lasy pełni ą wielorakie funkcje: funkcj ę ochronn ą, polegającą na dodatnim oddziaływaniu na środowisko przyrodnicze, funkcj ę produkcyjn ą, polegaj ącą na dostarczaniu surowca drzewnego, owoców le śnych, ziół oraz funkcj ę społeczn ą jako teren dla rekreacji i turystyki. Lasy korzystnie oddziaływaj ą na klimat, powietrze, wod ę, gleb ę, warunki życia człowieka oraz na równowag ę przyrodnicz ą. Istnieniu lasów zagra ża narastaj ąca od lat degradacja środowiska przyrodniczego i wzmo żone oddziaływanie niekorzystnych czynników biotycznych i abiotycznych,. Zagro żenie to jest konsekwencj ą skali i tempa zmian w warunkach środowiska wywołanych działalno ści ą człowieka, za którymi nie nad ąż aj ą zdolno ści adaptacyjne lasów, jak te ż post ępuj ącego zubo żenia biocenozy le śnej w wyniku długotrwałego prowadzenia uproszczonej i schematycznej gospodarki le śnej. Doskonalenie gospodarki le śnej powinno wynika ć z nast ępuj ących zasad:
trwałego i zrównowa żonego zagospodarowania lasów,
ci ągło ści wykorzystania wielostronnych funkcji lasów na podstawach ekologicznych,
powi ększania zasobów le śnych i wzmagania ich korzystnego wpływu na warunki życia człowieka i funkcjonowania cało ści przyrody,
powszechnej ochrony lasów,
propagowania edukacji ekologicznej społecze ństwa. Potrzebna jest ekologizacja gospodarki le śnej, zmierzaj ąca między innymi do odbudowy małej retencji w lasach, obejmowania ochron ą prawn ą nowych obiektów, preferowania naturalnego odnawiania lasów na wszystkich siedliskach, ograniczania stosowania chemicznych środków chwastobójczych, prowadzenia bada ń naukowych i wykorzystywania ich w praktyce, preferowania ró żnorodno ści biologicznej w dostosowaniu do charakteru siedlisk, ochrony le śnych zasobów genowych, badania stanu zapędraczenia gleb, zwi ększania naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny, stosowania na najsłabszych glebach nawo żenia organicznego, ograniczenia stosowania herbicydów w szkółkach na korzy ść zabiegów mechanicznych, turystycznego udost ępniania lasów, edukacji le śnej społecze ństwa, budowy urz ądze ń chroni ących środowisko le śne. Lasy Skarbu Pa ństwa w powiecie mi ńskim znajduj ą si ę w zarz ądzie dwóch nadle śnictw. Nadle śnictwo Mi ńsk w Mi ńsku Mazowieckim zarz ądza lasami pa ństwowymi na terenie gmin Cegłów, D ębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Kałuszyn, Latowicz, Mi ńsk

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 60

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Mazowiecki, Mrozy i Stanisławów oraz miasta Mi ńsk Mazowiecki, gospodark ę le śną prowadz ą le śnictwa:  Le śnictwo Mienia - 1246 ha (gmina Cegłów),  Le śnictwo Pełczanka - 896 ha (gmina Cegłów),  Le śnictwo Piaseczno - 1044 ha (gmina Cegłów i Mi ńsk Mazowiecki),  Le śnictwo Płomieniec - 867 ha (gmina Mrozy),  Le śnictwo Jeziorek - 760 ha (gmina Mrozy),  Le śnictwo Stankowizna - 1017 ha (gmina Mi ńsk Mazow. i D ębe Wielkie),  Le śnictwo Gójszcz - 685 ha (gmina Kałuszyn i Mrozy),  Le śnictwo Siennica - 505 ha (gmina Latowicz i Siennica),  Le śnictwo Por ęby - 932 ha (gmina Stanisławów),  Le śnictwo Stanisławów - 491 ha (gmina Stanisławów i D ębe Wielkie),  Le śnictwo Dobre - 530 ha (gmina Dobre i Jakubów),  Le śnictwo Mrozy (gmina Mrozy i Cegłów),  Le śnictwo Mi ńsk Mazowiecki (gmina Mi ńsk Mazowiecki i Kałuszyn),  Le śnictwo Latowicz (gmina Latowicz i Siennica). Nadle śnictwo Drewnica w Z ąbkach zarz ądza lasami pa ństwowymi na terenie gminy Halinów i miasta Sulejówek, gospodark ę le śną prowadz ą le śnictwa:  Le śnictwo Drewnica - 220 ha (miasto Sulejówek)  Le śnictwo Wola Grzybowska - 522 ha (gmina Halinów i miasto Sulejówek)  Le śnictwo Ł ęka - 32 ha (gmina Stanisławów) Gospodark ę w lasach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa nadzoruje na mocy ustawy o lasach starosta. Znaczn ą cz ęść zada ń i kompetencji z zakresu nadzoru gospodarki w lasach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa Starosta Mi ński powierzył do prowadzenia, w drodze porozumie ń, Nadle śniczemu Nadle śnictwa Mi ńsk w Mi ńsku Mazowieckim i Nadle śniczemu Nadle śnictwa Drewnica w Z ąbkach. Są to zadania dotycz ące: 1) cechowania drewna pozyskanego w lasach nie stanowiących własno ści Skarbu Pa ństwa oraz wystawiania wła ścicielowi lasu dokumentu stwierdzaj ącego legalno ść pozyskania drewna (art.14a ust. 3), 2) okre ślania zada ń z zakresu gospodarki le śnej na podstawie inwentaryzacji stanu lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha (art. 19, ust. 3), 3) nadzorowania wykonania zatwierdzonych uproszczonych planów urz ądzenia lasu (art. 22, ust. 5), 4) pozyskania w przypadkach losowych drewna niezgodnie z uproszczonym planem urz ądzenia lasu lub decyzj ą wydan ą na podstawie inwentaryzacji stanu lasu (art. 23 ust. 4), 5) ustalania oraz nadzorowania wykonania zada ń w zakresie wyr ębu drzew, ponownego zało żenia upraw le śnych, przebudowy drzewostanów, piel ęgnowania i ochrony lasu, w tym równie ż ochrony przeciwpo żarowej w lasach, dla których nie ma opracowanych planów urz ądzenia lasu, do czasu ich opracowania (art. 79 ust.3), 6) okre ślania wła ścicielom lasów obowi ązków z zakresu powszechnej ochrony lasu i ochrony przeciwpo żarowej (art.9 ust. 2), 7) zarz ądzania wykonania, na koszt Nadle śnictwa Mi ńsk, zabiegów zwalczaj ących i ochronnych w lasach zagro żonych, nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, w razie wyst ąpienia organizmów szkodliwych w stopniu zagra żaj ącym trwało ści lasów (art. 10 ust. 1 pkt 2), 8) nakazywania wła ścicielowi lasu, w drodze decyzji wydanej na podstawie art. 24 ustawy o lasach, wykonania obowi ązków i zada ń je żeli wła ściciel lasu nie wykonuje

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 61

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

obowi ązków okre ślonych w art. 13 albo nie wykonuje zada ń zawartych w uproszczonym planie urz ądzenia lasu lub decyzji, o której mowa w art. 19 ust. 3 tej ustawy, a w szczególno ści w zakresie: a) ponownego wprowadzenia ro ślinno ści le śnej (upraw le śnych), b) przebudowy drzewostanu, c) piel ęgnowania i ochrony lasu, w tym: • usuwania drzew opanowanych przez organizmy szkodliwe, a tak że złomów i wywrotów, • zabiegów piel ęgnacyjnych ro ślinno ści le śnej (upraw le śnych) w wieku do 10 lat, • zabiegów w zakresie ochrony przeciwpo żarowej (art. 24). Podstaw ą gospodarki le śnej s ą plany urz ądzenia lasów, plany te warunkuj ą prowadzenie racjonalnej gospodarki le śnej. Plany urz ądzenia lasu sporz ądzone s ą dla wszystkich lasów Skarbu Pa ństwa w powiecie mi ńskim, natomiast dla lasów nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa sporz ądzane s ą uproszczone plany urz ądzenia lasu. Plany takie zostały sporz ądzone w 2010 r. dla terenu miasta Sulejówek (181,32 ha), miasta i gminy Halinów (889,25 ha) oraz gmin: Mi ńsk Mazowiecki (1646,95ha) i Cegłów (794,46 ha). Plany te opracowano ze środków Bud żetu Powiatu w kwocie 78 tys. zł. Ze wzgl ędu na nisk ą lesisto ść powiatu mi ńskiego, od pocz ątku powstania powiatu prowadzone s ą działania maj ące na celu zwi ększenie lesisto ści, s ą to zadania wynikaj ące tak że z Krajowego programu zwi ększania lesisto ści. Zalesiane s ą nieu żytki i grunty rolne najsłabszej jako ści, nieprzydatne do produkcji rolniczej, a przeznaczone do zalesienia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin. Zalesienia gruntów przeznaczonych do zalesienia s ą dokonywane przez wła ścicieli tych gruntów przy pomocy i wsparciu finansowym:
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie, Biura Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim, w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, działania "Zalesianie gruntów rolnych i innych ni ż rolne", na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej,
nadle śnictw, ze środków Funduszu Le śnego, na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach,
starosty, ze środków uzyskanych z bud żetu Wojewody Mazowieckiego (bud żet Pa ństwa) lub z dotacji Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach. W latach 2006- 2010 w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich dokonane zostały przez wła ścicieli gruntów zalesienia na powierzchni 48,99 ha. (w 2006 r.: 12,75 ha, 2007 r.: 7,94 ha, 2008 r.: 9,91ha, 2009 r.: 15,43ha, 2010 r.: 2,96ha) Ze wzgl ędu na coraz mniejsz ą powierzchni ę gruntów marginalnych oraz małe zainteresowanie rolników zalesieniami gruntów rolnych, ka żdego roku planuje si ę zalesi ć w powiecie mi ńskim powierzchni ę około 10 ha gruntów rolnych. Znaczna cz ęść lasów nie ma dokumentacji urz ądzeniowej. Wskazane jest opracowanie programu zalesiania gruntów na terenie powiatu we współpracy z samorz ądami gminnymi, nadle śnictwami i Agencj ą Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie. Zadrzewienia Wa żnym elementem szaty ro ślinnej na terenach ubogich w lasy s ą zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, przydro żne, rosn ące na placach, skwerach i nieruchomo ściach.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 62

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Piecz ę nad utrzymaniem tej ro ślinno ści sprawuj ą gminy. Niemal ka żde usuni ęcie drzew lub krzewów wymaga zezwolenia, a tak że rekompensaty dla środowiska przyrodniczego w postaci nowych nasadze ń drzew lub krzewów w innych miejscach. Mimo zasady równowa żenia strat w lokalnym środowisku przyrodniczym i rekompensaty przyrodniczej, nadal aktualna jest potrzeba zakładanie zadrzewie ń i parków w miastach oraz zwi ększania zadrzewie ń i zakrzewie ń na terenach wiejskich. Do tego celu nadaje si ę praktycznie ka żdy wolny fragment terenu u żyteczno ści publicznej lub nieruchomo ści prywatnych, w szczególno ści wiele istniej ących jeszcze obszarów nie u żytkowanych, zaniedbanych, zachwaszczonych i za śmieconych. Zagospodarowanie ich z wykorzystaniem drzew, krzewów, kwiatów poprawiłoby niew ątpliwie estetyk ę otoczenia, wzbogaciło środowisko przyrodnicze i urozmaiciło krajobraz. Działania w tej mierze zale żą jednak od inicjatywy lokalnej społeczno ści gminnych. Na terenie powiatu istnieje wiele parków miejskich i wiejskich, w tym 31 parków krajobrazowych podworskich obj ętych ochron ą zabytków, a 27 z nich jest wpisanych do rejestru zabytków, najcz ęś ciej stanowi ą one pozostało ści parków i ogrodów zakładanych niegdy ś wokół dworów i pałaców. Wśród nich nale ży wyró żni ć:
w Mi ńsku Mazowieckim • park w Mi ńsku Mazowieckim, park romantyczny w zespole pałacowym Miejskiego Domu Kultury
w gminie Cegłów • w Mieni, park Domu Pomocy Społecznej Świ ętego Józefa • w Kiczkach, park w zespole dworskim
w gminie D ębe Wielkie • w Rudzie, pozostało ści parkowe zespołu dworskiego • w Olesinie, park w zespole dworskim • w D ębem Wielkim, park dworski • w Ostrów-Kani, park wiejski
w gminie Dobre • w Rudzienku, park krajobrazowy w zespole pałacowym, z alej ą dojazdow ą • w Nowej Wsi, park w zespole dworskim • w Kobylance, pozostało ści parku w zespole dworskim • w Rudzie Pniewnik, pozostało ści parku w zespole dworskim
w gminie Halinów • w Okuniewie, park w zespole pałacowym • w Halinowie, park przyszkolny • w Budziskach, park wiejski
w gminie Jakubów • w Łaziskach, park w zespole dworskim
w gminie Kałuszyn • w Sinoł ęce, pozostało ści parku w zespole dworskim • w Goł ębiówce, pozostało ści parku w zespole dworskim, z alej ą dojazdow ą
w gminie Latowicz • w Wielgolesie, park krajobrazowy w zespole pałacowym • w Waliskach, park krajobrazowy w zespole dworskim, z elementami parku regularnego • w Oleksiance, park dworski krajobrazowy • Dębem Małym, park w zespole pałacowym

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 63

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

w gminie Mi ńsk Mazowiecki • w Janowie, park krajobrazowy w zespole dworskim Zespołu Szkół Agrotechnicznych • w Starej Niedziałce, park krajobrazowy w zespole dworskim
w gminie Mrozy • w Mrozach, park krajobrazowy „Rudka Sanatoryjna”, w Samodzielnym Specjalistycznym Zespole Zakładów Opieki Zdrowotnej w Rudce • w Kuflewie, pozostało ści parku krajobrazowego w zespole dworskim
w gminie Siennica • w Dłu żewie, park krajobrazowy w zespole dworskim Domu Plenerowego Akademii Sztuk Pi ęknych w Warszawie • w K ątach (K ąty Zdroje), park krajobrazowy w zespole dworskim, Domu Pomocy Społecznej • w Pogorzeli, park krajobrazowy w zespole dworskim • w Starogrodzie, pozostało ści parku krajobrazowego w zespole dworskim • w Grzebowilku, park w zespole dworskim • w Starej Wsi, pozostało ści parku dworskiego • w Żakowie, park krajobrazowy w zespole dworskim • w Bo żej Woli, park w zespole dworskim
w gminie Stanisławów • w Stanisławowie, pozostało ści parku w zespole dworskim • w Małym Stanisławowie, park w zespole dworskim.

3.6 Łowiectwo Wa żnym elementem przyrody s ą zasoby zwierzyny łownej. Podstawow ą zwierzyn ą łown ą w powiecie mi ńskim jest zwierzyna drobna: lisy, zaj ące, ba żanty, kuropatwy, dzikie kaczki. Ostatnio obserwuje si ę niepokoj ący spadek pogłowia zaj ęcy i kuropatw, bytuj ących na terenach otwartych. Zmniejszaj ą si ę obszary wyst ępowania pospolitych wcze śniej gatunków, a zwierzyna drobna podlega coraz silniejszej presji drapieżników, zwłaszcza lisów. Zwierzyna gruba: łosie, sarny, dziki - jest dostatecznie liczna w wyniku prowadzenia prawidłowej gospodarki łowieckiej. Na terenie powiatu przebiegaj ą granice 33-ech obwodów łowieckich, których powierzchnia obejmuje 99 804 ha (86 % powierzchni powiatu), w tym 8 całych obwodów łowieckich, 12 obwodów łowieckich, których najwi ększa cz ęść jest poło żona na terenie powiatu mi ńskiego oraz 13 obwodów łowieckich, których tylko niewielka cz ęść jest poło żona na terenie powiatu. Wi ększo ść obwodów łowieckich to obwody łowieckie polne (25 obwodów o powierzchni 81 525 ha), a pozostałe 8 - to obwody łowieckie le śne o powierzchni 18 074 ha (w tym 1 O środek Hodowli Zwierzyny o powierzchni 2 365 ha).

Tabela 25. Obwody łowieckie na terenie powiatu mi ńskiego Numer Rodzaj Powierzchnia [ha] Poło żenie, Procent Wydzier żawiaj ący obwodu obwodu obwodu* lasów lasów SP gmina powierzchni Dzier żawca 1 2 3 4 5 6 7 8 60 Dobre 1% 309 polny x Korytnica, 6197 99% Starosta W ęgrowski Strachówka 45 Dobre 1% 310 leśny x 4360 Strachówka 99% Dyrektor Regionalnej Dyrekcji

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 64

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Lasów Pa ństwowych w Warszawie 3203 Dobre 75% Wojskowe Koło Łowieckie x Strachówka, Nr 170 "Zgoda" 25% 330 le śny 1212 Korytnica w Białobrzegach 4159 Nadle śnictwo Dyrektor Regionalnej Dyrekcji 337 x Lasów Pa ństwowych w Mi ńsk Warszawie Dobre 29% Koło Łowieckie "Wadera" 1841 Stanisławów 10% w Warszawie 331 le śny x Strachówka, Dyrektor Regionalnej Dyrekcji 4705 61% Lasów Pa ństwowych w Tłuszcz Warszawie Koło Łowieckie "Soból 891 Dobre 17% i Panna" w Korytnicy 345 polny x Wierzbno, 5311 83% Starosta W ęgrowski Korytnica 1077 Stanisławów 25% Koło Łowieckie "Wadera" x Po świ ętne, 75% w Warszawie 346 le śny 2710 Tłuszcz 4404 Nadle śnictwo Dyrektor Regionalnej Dyrekcji 813 x Lasów Pa ństwowych w Mi ńsk Warszawie Koło Łowieckie "Bojmie" 425 Kałuszyn 10% w Groszkach Nowych 360 polny x Gr ębków, 4435 90% Starosta W ęgrowski Wierzbno Dobre 80% Koło Łowieckie Nr 32 5635 Kałuszyn 7% polny, x w Warszawie Jakubów 5% 361 bardzo 833 słaby Wierzbno 8% 6115 Nadle śnictwo Starosta Mi ński 109 x Mi ńsk Kałuszyn 28% Koło Łowieckie 1083 374 polny x Dobre 7% "Kuropatwa" w Warszawie 3095 Wierzbno 65% Starosta W ęgrowski 3772 Stanisławów 94% Koło Łowieckie Nr 60 polny, x Po świ ętne 4% "Ło ś" w Warszawie 375 bardzo 875 3924 Nadle śnictwo słaby 116 x Starosta Mi ński Mi ńsk Stanisławów 34% 4020 Dębe Wielkie 33% Wojskowe Koło Łowieckie x Halinów 8% Nr 164 "Wrzos" w Zielonce polny, 376 1100 Zielonka 15% słaby Po świ ętne 10% 5052 Nadle śnictwo Starosta Mi ński 924 x Drewnica Wojskowe Koło Łowieckie 50 Halinów 1% Nr 164 "Wrzos" w Zielonce 377 le śny 1417 x Zielonka, Dyrektor Regionalnej Dyrekcji 5537 Po świ ętne, 99% Lasów Pa ństwowych w Warszawa Warszawie Koło Łowieckie "Knieja" 819 Kałuszyn 20% w Warszawie 384 polny x Gr ębków, 4395 80% Starosta W ęgrowski Kotu ń 385 polny, 3151 1117 x Kałuszyn 97% Wojskowe Koło Łowieckie

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 65

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

bardzo Nr 304 "Ry ś" w Warszawie słaby 3057 Gr ębków 3% Starosta Mi ński Jakubów 56% Koło Łowieckie Nr 128 polny, x Mi ńsk Mazow. 44% "Diana" w Warszawie 386 bardzo 8733 1025 Nadle śnictwo słaby 84 x Starosta Mi ński Mi ńsk Stanisławów 53% Jakubów 34% Koło Łowieckie Nr 13 polny, x Mi ńsk Mazow. 7% "Jele ń" w Warszawie 387 bardzo 4552 1189 Dębe Wielkie 4% słaby Dobre 2% Nadleśnictwo Starosta Mi ński 71 x Mi ńsk Halinów 94% 3716 Koło Łowieckie Sulejówek 3% polny, x "Grzywacz" w Halinowie W-wa Wesoła 2% 388 bardzo 1246 Wi ązowna 1% słaby 3813 Nadle śnictwo Starosta Mi ński 590 x Drewnica Dębe Wielkie 80% Koło Łowieckie " Żbik" polny, x Mi ńsk Mazow. 10% w Warszawie 397 bardzo 3490 610 Halinów 10% słaby Nadle śnictwo Starosta Mi ński 37 x Mi ńsk Mrozy 50% Mi ńsko-Mazowieckie Koło 5305 x Kałuszyn 30% Łowieckie w Mi ńsku polny, 409 Kotu ń 20% Mazowieckim słaby 6631 Nadle śnictwo 635 x Starosta Mi ński Mi ńsk Jakubów 40% Mi ńsko-Mazowieckie Koło Cegłów 23% Łowieckie w Mi ńsku polny, x Kałuszyn 23% Mazowieckim 410 bardzo 3585 614 słaby Mrozy 14% Nadleśnictwo Starosta Mi ński 394 x Mi ńsk Cegłów 70% x Mi ńsk Mazow. 20% Ośrodek Hodowli 411 le śny 2365 Jakubów 10% Zwierzyny, Nadle śnictwo Nadle śnictwo Mi ńsk 447 x Mi ńsk Dębe Wielkie 50% Nad świdrza ńskie Koło 3164 Mi ńsk Mazow. 17% Łowieckie Nr 227 w polny, x Halinów 10% Gliniance 412 bardzo 1150 słaby Wi ązowna 23% 4030 Nadle śnictwo Starosta Mi ński 263 x Mi ńsk 150 Halinów 2% 413 polny x Wi ązowna, 5956 W-wa Wesoła, 98% Starosta Otwocki W-wa Wawer 6587 Mrozy 96% Mazowieckie Koło x polny, Wodynie 4% Łowieckie w Cegłowie 424 1550 średni 6800 Nadle śnictwo 1467 x Starosta Mi ński Mi ńsk 425 le śny 5335 x Cegłów, 100% Koło Łowieckie "Jedlina"

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 66

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Mrozy, w Piasecznie Siennica, Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Mi ńsk Lasów Pa ństwowych w Mazowiecki Warszawie Mi ńsko-Mazowieckie Koło Mi ńsk Łowieckie w Mi ńsku 426 le śny 4158 x Mazowiecki, 100% Mazowieckim Siennica Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Warszawie Cegłów 35% Koło Łowieckie "Batalion" x Siennica 35% w Warszawie polny, 432 7112 955 Latowicz 30% słaby Nadle śnictwo Starosta Mi ński 157 x Mi ńsk Siennica 49% Koło Łowieckie "Zryw" 2297 433 polny 924 x Mi ńsk Mazow. 0,5% w Mi ńsku Mazowieckim 4648 Kołbiel 50,5% Starosta Otwocki Latowicz 50% Mi ńsko-Mazowieckie Koło 4660 polny, x Mrozy 25% Łowieckie w Mi ńsku 446 bardzo 796 Wodynie 25% Mazowieckim słaby 6157 Nadle śnictwo 167 x Starosta Mi ński Mi ńsk 3043 Siennica 93% Koło Łowieckie "Sokół" polny, x Kołbiel 5% w Kołbieli 447 bardzo 374 Parysów 2% 3269 słaby Nadle śnictwo Starosta Mi ński 38 x Mi ńsk Latowicz 59% Wojskowe Koło Łowieckie 3573 Siennica 12% Nr 313 "S okół" x polny, Parysów 27% w Warszawie 452 725 słaby Borowie 2% 5332 Nadle śnictwo Starosta Mi ński 300 x Garwolin Koło Łowieckie "Sokół" 10 Siennica 0,2% 453 polny 1197 x w Kołbieli 4312 Kołbiel, Pilawa 99,8% Starosta Otwocki 1897 Latowicz 43% Koło Łowieckie Nr 305 x Borowie 46% "Szarak" w Raszynie 462 polny 620 Wodynie 11% 4364 Nadle śnictwo Starosta Garwoli ński 235 x Garwolin 99804 Razem x Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim * powierzchnia ogólna obwodu łowieckiego - w dolnej cz ęś ci pola, u góry - cz ęść obwodu na terenie powiatu mi ńskiego

Cz ęść obszaru powiatu o powierzchni 16 631 ha (14 % obszaru powiatu) nie wchodzi w skład obwodów łowieckich, gdy ż na niektórych terenach nie mo że by ć, z niewielkimi wyj ątkami, prowadzona gospodarka łowiecka. Są to: o tereny rezerwatów przyrody (z wyj ątkiem rezerwatów lub ich cz ęś ci, w których na obszarach wyznaczonych w planach ochrony lub w zadaniach ochronnych nie zabroniono wykonywania polowania),

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 67

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM o tereny w granicach administracyjnych miast (je żeli jednak granice te obejmuj ą wi ększe obszary le śne lub rolne, z obszarów tych mo że by ć utworzony obwód łowiecki lub mog ą by ć one wł ączone do innych obwodów łowieckich), o tereny zaj ęte przez miejscowo ści nie zaliczane do miast, w granicach obejmuj ących zabudowania mieszkalne i gospodarcze z podwórzami, placami i ulicami oraz drogami wewn ątrz tych miejscowo ści, o tereny zakładów, budowli i urz ądze ń, tereny przeznaczone na cele przemysłowe, handlowe, składowe, transportowe i inne cele gospodarcze, społeczne lub kultu religijnego oraz tereny obiektów o charakterze zabytkowym i specjalnym, w granicach ich ogrodze ń. Gospodark ę łowieck ą na terenie powiatu mi ńskiego prowadzi 26 kół łowieckich Polskiego Zwi ązku Łowieckiego, w tym dla 14 kół łowieckich Starosta Mi ński wydzier żawia 16 obwodów łowieckich polnych, na wniosek Polskiego Zwi ązku Łowieckiego, po zasi ęgni ęciu opinii wójta (burmistrza) oraz Mazowieckiej Izby Rolniczej, pozostałe 9 obwodów łowieckich polnych wydzier żawiaj ą kołom łowieckim inni starostowie – Starosta W ęgrowski (5 obwodów), Starosta Otwocki (3 obwody) i Starosta Garwoli ński (1 obwód), natomiast obwody łowieckie le śne (7 obwodów) wydzier żawia kołom łowieckim dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Warszawie. Koła łowieckie prowadz ą gospodark ę łowieck ą w oparciu o roczne plany łowieckie i wieloletnie łowieckie plany hodowlane, na zasadach okre ślonych w ustawie z dnia 13 pa ździernika 1995 r. Prawo łowieckie. Roczne plany łowieckie sporz ądzane s ą przez dzier żawców obwodów łowieckich, po zasi ęgni ęciu opinii wójta (burmistrza), i podlegaj ą zatwierdzeniu przez wła ściwego nadle śniczego Pa ństwowego Gospodarstwa Le śnego Lasy Pa ństwowe (Nadle śniczego Nadle śnictwa Mi ńsk w Mi ńsku Mazowieckim, Nadle śniczego Nadle śnictwa Drewnica w Z ąbkach, Nadle śniczego Nadle śnictwa Łochów w Łochowie, Nadle śniczego Nadle śnictwa Garwolin w Mi ętnem lub Nadle śniczego Nadle śnictwa Siedlce w Siedlcach) w uzgodnieniu z Polskim Zwi ązkiem Łowieckim. Pozostały 1 obwód łowiecki le śny, stanowi ący Ośrodek Hodowli Zwierzyny, nie jest dzier żawiony i gospodark ę łowieck ą na jego terenie prowadzi samodzielnie Nadle śnictwo Mi ńsk w Mi ńsku Mazowieckim w ramach Pa ństwowego Gospodarstwa Le śnego Lasy Pa ństwowe. Roczne plany łowieckie w tym obwodzie podlegaj ą zatwierdzeniu przez dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Warszawie. Wieloletnie łowieckie plany hodowlane dla wszystkich obwodów łowieckich sporz ądza dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie w uzgodnieniu z Marszałkiem Województwa Mazowieckiego i Polskim Zwi ązkiem Łowieckim.

3.7 Warunki klimatyczne

Poło żenie powiatu mi ńskiego na Ni żu Środkowopolskim decyduje o podstawowych cechach klimatu. Przewa żaj ąca cz ęść powiatu poło żona jest w mazowiecko-podlaskim regionie klimatycznym, który charakteryzuje si ę przewag ą wpływów kontynentalnych. Obszar le żą cy w zachodniej cz ęś ci powiatu odznacza si ę klimatem nieco bardziej łagodnym ni ż w cz ęś ci wschodniej, pewne cechy kontynentalizmu, wyra żone przede wszystkim w ostrzejszych zimach i skróconej długo ści okresu wegetacyjnego, pojawiaj ą si ę zwłaszcza ku północnemu–wschodowi.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 68

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Średnia roczna temperatura powietrza atmosferycznego dla Warszawy wynosi 8,3 oC, a średnie miesi ęczne temperatury wynoszą: stycze ń - 2,2 oC, luty - 1,2 oC, marzec + 2,6 oC, kwiecie ń + 7,9 oC, maj + 13,7 oC, czerwiec + 16,5 oC, lipiec + 18,1 oC, sierpie ń + 17,7 oC, wrzesie ń + 13,0 oC, pa ździernik + 8,1 oC, listopad + 2,8 oC, grudzie ń - 0,4 oC. Średnia temperatura powietrza atmosferycznego dla Siedlec wynosi 6,9°C do 7,1°C. Najchłodniejszym miesi ącem jest grudzie ń lub stycze ń ze średni ą temperatur ą około - 4,1°C, a najcieplejszym lipiec od 17,6°C do 18,0°C. Lokalny wpływ na wahania temperatury ma zró żnicowanie ukształtowania terenu, wyst ępowanie wód powierzchniowych oraz podmokło ści terenu. Wiatry maj ą przewa żaj ący kierunek zachodni, latem wzrasta udział wiatrów północno-zachodnich, zim ą za ś i jesieni ą - południowo-zachodnich. W przej ściowych porach roku pojawiaj ą si ę te ż wiatry z sektora wschodniego. Nasłonecznienie wynosi 1600-1650 godzin i jest nieco wi ększe ni ż dla Warszawy, stanowi to około 40% czasu pory dziennej. Pokrywa śnie żna wyst ępuje przez 60-70 dni w roku, okres bez przymrozków – 165-170 dni, a okres wegetacyjny trwa 215 dni. Według rejonizacji rolniczo-klimatycznej Polski obszar powiatu le ży w zasi ęgu dzielnicy, która charakteryzuje si ę niskimi opadami 500-550 mm ( średnia roczna suma opadu mierzonego dla Siedlec wynosi 520-550 mm, dla Warszawy – 510 mm, a obszary wzdłu ż Wisły maj ą sumy opadów około 500 mm). Tabela 26. Opady atmosferyczne Opady atmosferyczne stacja meteorologiczna w Warszawie Okres czasu Wielko ść opadów [mm/rok] 1951-1980 505 1981-1990 492 1991-2000 532 1991-1995 530 1996-2000 533 1999 484 2000 524 2001 545 Warto ść średnia 510 Źródło: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Wielko ść i cz ęsto ść wyst ępowania opadów atmosferycznych ma istotny wpływ nie tylko na zasoby wód powierzchniowych i stosunki wodne w glebie, ale równie ż na wilgotno ść powietrza i wymywanie zanieczyszcze ń pyłowo-gazowych z atmosfery. Parowanie terenowe wynosi ponad 500 mm/rok, a wi ęc tyle samo lub niewiele mniej ni ż wynosz ą opady roczne, co oznacza, że nawet przy normalnych opadach mogą wyst ępowa ć deficyty wody w glebie oraz bardzo niskie stany wody w rzekach, a nawet wysychanie niektórych odcinków rzek. Średnie miesi ęczne sumy opadów atmosferycznych wynosz ą: stycze ń - 22 mm, luty - 22 mm, marzec - 28 mm, kwiecie ń – 35 mm, maj - 51 mm, czerwiec - 71 mm, lipiec - 73 mm, sierpie ń - 59 mm, wrzesie ń - 49 mm, pa ździernik - 38 mm, listopad - 36 mm, grudzie ń - 34 mm. Najmniejsze opady s ą w styczniu, lutym i marcu, kiedy średni miesi ęczny opad wynosi 22-28 mm, natomiast najwi ększe opady wyst ępuj ą w czerwcu i lipcu.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 69

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Średnia roczna suma opadów, któr ą na terenie powiatu mi ńskiego mo żna szacowa ć na około 520 mm, jest niewystarczaj ąca dla potrzeb prawidłowej wegetacji ro ślin i racjonalnej produkcji rolnej. Ponadto tylko 65 % tej rocznej sumy opadów przypada na okres wegetacji i z tego powodu w wielu latach wyst ępuje w okresie wegetacyjnym ujemny bilans wodny, którego warto ść mo że osi ąga ć nawet 100 mm wody (dla Warszawy średnia suma opadów w okresie wegetacyjnym, od kwietnia do wrze śnia, wynosi 338 mm, wahania w latach 1992-1998 wynosiły 252-406 mm).

4. CZYNNIKI ODDZIAŁYWAJ ĄCE NA ŚRODOWISKO

4.1 Ścieki

Najpowa żniejszym źródłem zanieczyszcze ń wód powierzchniowych w powiecie mi ńskim s ą ścieki komunalne oraz wody opadowe lub roztopowe spływaj ące z zanieczyszczonych powierzchni dróg i placów. Na terenie powiatu funkcjonuje 10 du żych komunalnych oczyszczalni ścieków (o przepustowo ści powy żej 100 m3/d) i kilkana ście mniejszych oczyszczalni (o przepustowo ści do 100 m 3/d). S ą to biologiczne i biologiczno-mechaniczne oczyszczalnie o ł ącznej przepustowo ści 13 551 m3/dob ę, posiadaj ące zdolno ść oczyszczania 4,1 hm 3 ścieków rocznie. Z oczyszczalni ścieków korzysta około połowa mieszka ńców powiatu, w tym 82% ludno ści w miastach i 17 % ludno ści wiejskiej. Innym źródłem zanieczyszczania wód powierzchniowych s ą ścieki przemysłowe, ale ich ilo ść w powiecie mi ńskim jest stosunkowo niedu ża i ma tendencj ę malej ącą, bowiem zakłady staraj ą si ę zminimalizowa ć ilo ści wytwarzanych ścieków, a tylko niektóre z nich posiadaj ą własne oczyszczalnie ścieków o ł ącznej przepustowo ści około 1000 m 3/dob ę, posiadaj ące zdolno ść oczyszczania 0,3 hm 3 ścieków rocznie. Wszystkie oczyszczalnie ścieków maj ą fachow ą obsług ę i s ą okresowo modernizowane, nale ży jednak mie ć na uwadze, że chwilowa nieuwaga obsługi albo celowe działanie mog ą powodowa ć niekontrolowane wypływy ścieków nie oczyszczonych i stwarza ć powa żne zagro żenie dla wód powierzchniowych. Z ogólnej ilo ści 2 952 dam 3/rok ścieków wymagaj ących oczyszczania, trafia do oczyszczalni ścieków i jest oczyszczonych 2 765,0 dam 3/rok, co stanowi 93,7 % ścieków wymagaj ących oczyszczania, w tym: ścieki oczyszczone mechanicznie stanowi ą 1,7%, ścieki oczyszczone chemicznie i biologicznie 44,9 % oraz ścieki oczyszczone z podwy ższonym usuwaniem biogenów 53,4 %. Wyra źnie wzrasta te ż ilo ść budowanych przydomowych oczyszczalni ścieków odprowadzaj ących oczyszczone ścieki do ziemi poprzez systemy drena żowe. W skali powiatu nie nale ży spodziewa ć si ę w okresie najbli ższych czterech lat istotnego wzrostu ilo ści ścieków oczyszczonych. Pomimo stałej rozbudowy kanalizacji ściekowej oraz planowanej budowy oczyszczalni w Jędrzejowie Nowym, w gminie Jakubów, nie wzro śnie ogólna ilo ść odprowadzanych ścieków ale zmieni si ę ilo ść i jako ść ścieków surowych doprowadzanych przez instalację kanalizacyjn ą. Nale ży spodziewa ć si ę zmniejszenia ilo ści ścieków dostarczanych do istniej ących oczyszczalni. Ten pozytywny trend b ędzie ulegał dalszej stabilizacji powoduj ąc:
wzrost rozbudowy sieci kanalizacyjnej, co wpłynie na zmniejszenie ilo ści ścieków przewo żonych taborem asenizacyjnym,
wzrastaj ącą ilo ść budowy oczyszczalni przydomowych i osiedlowych,
oszcz ędn ą gospodarkę wod ą pobieran ą z wodoci ągów.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 70

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

W bardzo du żym stopniu mieszka ńcy powiatu s ą zaopatrywani w wod ę do picia i na potrzeby gospodarcze z wodoci ągów miejskich i wiejskich. Nie wszystkie jednak miejscowo ści czerpi ące wod ę z wodoci ągów posiadaj ą wystarczaj ącą sie ć kanalizacji sanitarnej, wiele jeszcze miejscowo ści nie posiada sieci kanalizacyjnej wcale. Dobrze uregulowan ą gospodark ę ściekow ą maj ą wszystkie cztery aglomeracje miejskie: Mi ńsk Mazowiecki, Sulejówek, Halinów i Kałuszyn, posiadaj ą biologiczne oczyszczalnie komunalne ścieków oraz rozbudowan ą i stale rozbudowywan ą sie ć kanalizacji sanitarnej. Gminne oczyszczalnie ścieków oczyszczaj ą ścieki komunalne dopływaj ące kanalizacj ą ściekow ą oraz ścieki dowo żone taborem asenizacyjnym. Jako ść pracy oczyszczalni niejednokrotnie zale ży od stosunku ilo ści ścieków dowo żonych do ilo ści ścieków dopływaj ących z sieci kanalizacyjnej. Dalsze zwi ększanie ilo ści ścieków dopływaj ących powoduje popraw ę stopnia oczyszczania ścieków w tych oczyszczalniach. Du żo oczyszczalni posiada rezerwy przepustowo ści. Główn ą przyczyn ą tej sytuacji s ą niewystarczaj ąco krótkie sieci kanalizacyjne. Niektóre z oczyszczalni ścieków wykazuj ą okresowe przekroczenia dopuszczalnych wska źników zanieczyszcze ń w odprowadzanych ściekach (głównie fosforu ogólnego i azotu ogólnego). Główn ą przyczyn ą takiej sytuacji bywa niewła ściwa eksploatacja oczyszczalni, niedoci ąż enie hydrauliczne, a czasem ich przeci ąż enie.

Tabela 27. Oczyszczalnie komunalne Przepustowo ść Rzeka Zdolno ść Ilo ść Miejscowo ść , [m3/d] oczyszczania odbieraj ąca ścieków Zakład ścieków oczyszczone gmina średnio maksy 3 [m3/rok] dobowa malna [m /rok] ścieki Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Mi ńsk Mazowiecki 7 700 12 000 2 800 000 2 621 000 Srebrna Sp. z o. o. w Mi ńsku Mazowieckim Miejski Zakład Sulejówek Wodoci ągów i Kanalizacji 1 800 2 700 650 000 432 860 Długa w Sulejówku Długa Ko ścielna, Zakł ad Komunalny 1 214 1 578 440 000 421 461 Długa gmina Halinów w Halinowie Zakład Gospodarki Mrozy 600 756 210 000 119 000 Witówka II Komunalnej w Mrozach Olszewice, Zakład Gospodarki 290 400 106 000 105 560 Witkówka gmina Kałuszyn Komunalnej w Kałuszynie Zakład Gospodarki Cegłów 285 855 104 000 42 000 Mienia Komunalnej w Cegłowie Retków, Urz ąd Gminy 250 250 90 000 Czarna gmina Stanisławów w Stanisławowie (ciek Górznik) Urz ąd Gminy Siennica 200 242 73 000 58 560 Sienniczka w Siennicy Urz ąd Gminy Dębe Wielkie 173 242 63 000 59 000 Mienia w D ębem Wielkim Zdrojówki, Urz ą d Gminy 82 232 30 000 30 097 Boruczanka gmina Dobre w Dobrem Urz ąd Gminy Latowicz 69 200 25 000 24 800 Świder w Latowiczu Mienia, Dom Pomocy Społecznej 80 100 26 000 22 500 Mienia gmina Cegłów Św. Józefa w Mieni Janów, gmina Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej 39 50 14 000 2 200 Srebrna Mi ńsk Mazowiecki w Mi ńsku Mazowieckim

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 71

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Spółdzielnia Kostrzy ń Sinoł ęka, Mieszkaniowa 35 55 9 000 5 200 (ciek gmina Kałuszyn "Sinoł ęka" w Sinoł ęce Gawroniec) Mien ia, Dom Pomocy Społecznej 25 37 9 000 8 000 Mienia gmina Cegłów "Jedlina" w Mieni Dro żdżówka, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej 23 23 8 000 6 000 Świder gmina Siennica "Ka śmin" w Dro żdżówce Rz ądza, Wspólnota Mieszkaniowa 21 21 5 000 2 000 Rz ądza gmina Jakubów "Witkowizna" w Rz ądzy Gr ębiszew, gmina Ośrodek „Ekwos” Świder(ciek 19 20 7 000 6 000 Mi ńsk Mazowiecki w Gr ębiszewie Piaseczna) Pustelnik, Zesp ół Szkół 15 15 4 500 2 500 Czarna gmina Stanisławów w Pustelniku Stara Niedziałka, Gimnazjum Srebrna (ciek 12 12 4 000 3 500 gm. Mi ńsk Mazow. w Starej Niedziałce Srebrzanka) Zgromadzenie Sióstr Ignaców, Miłosierdzia Świ ętego Wincentego a' Paulo gmina Mi ńsk 11 15 3 500 3 000 Srebrna w Warszawie, Specjalny Mazowiecki Ośrodek Wychowawczy w Ignacowie Ignaców, Zespół Szkół Specjalnych 8 10 2 200 1 200 Srebrna gm. Mi ńsk Mazow. w Ignacowie Marianka, gmina Szkoła Podstawowa 7 10 2 000 1 000 Mienia Mi ńsk Mazowiecki w Mariance Dłu żew, Akademia Sztuk Pi ęknych w Warszawie, Dom 7 10 2 000 1 000 Świder gmina Siennica Plenerowy w Dłu żewie Brzóze, gmina Szkoła Podstawowa 6 10 1 800 1 000 Długa Mi ńsk Mazowiecki w Brzózem Falbogi, Dom Dziecka 6 10 1 800 1 500 Kostrzy ń gmina Kałuszyn w Falbogach (ciek Gawroniec) Kąty, Dom Pomocy 6 10 1 800 1 500 Sienniczka gmina Siennica Społecznej w K ątach Razem 12 983 19 863 4 692 600 3 982 438 Źródło: Opracowanie własne

Funkcjonuj ą te ż zakładowe oczyszczalnie ścieków przemysłowych w kilkunastu przedsi ębiorstwach. Tabela 28. Oczyszczalnie przemysłowe Zdolno ść Przepustowo ść oczyszczania Rzeka odbieraj ąca Zakład oczyszczalni ścieków ścieki oczyszczone [m 3/d] [m 3/rok] „POLISH FARM MEAT” Zakłady Rz ądza 344 103 000 Mi ęsne Sp. z o.o. w Stanisławowie (poprzez rów melioracyjny ) Jednostka Wojskowa Nr 1131 Mienia 180 54 000 w Barcz ącej, gmina Mi ńsk Mazowiecki (poprzez rów melioracyjny ) Spółdzielnia Pracy „CHEMA” 120 36 000 Długa w Olesinie, gmina D ębe Wielkie Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego Srebrna „Mi ńsk Mazowiecki” S. A. 106 31 700 (poprzez rów melioracyjny ) w Mi ńsku Mazowieckim Mienia „Inco Veritas” S.A. w D ębem Wielkim 59 17 800 (poprzez rów melioracyjny ) Ośrodek Hodowli Zarodowej „MESSA” 38 11 200 Mienia Sp. z o. o. w Mieni, gmina Cegłów

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 72

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

SIGNELLA w Stojadłach, gmina Mienia 33 10 000 Mi ńsk Mazowiecki (poprzez rów melioracyjny ) Spółdzielnia Kółek Rolniczych Mienia 20 6 000 w Królewcu, gmina Mi ńsk Mazowiecki (poprzez rów melioracyjny ) „WIENERBERGER Ceramika Rz ądza Budowlana” S. A. w Warszawie, 8 2 400 (poprzez rów melioracyjny ) Zakład Dobre w Rudzienku Razem 908 272 100 "Colgate Palmolive" Sp. z o.o., podczyszczalnia Oczyszczalnia ścieków 135 Zakład w Halinowie, Hipolitów ścieków w Długiej Ko ścielnej Źródło: Opracowanie własne Poprawa czysto ści wód powierzchniowych na terenie powiatu mo że nast ąpi ć tylko poprzez sukcesywne ograniczanie wprowadzania zanieczyszcze ń do tych wód. Przy tym zadaniu niezb ędna jest wzajemna współpraca samorz ądu powiatowego z samorz ądami gminnymi, z inspekcj ą Ochrony Środowiska i z zarz ądc ą wód. Cel ten mo żna osi ągn ąć :
prowadz ąc kampani ę u świadamiaj ącą mieszka ńców i zakłady, że niekontrolowane zrzuty ścieków do wód nie s ą form ą obni żania kosztów zwi ązanych z zagospodarowaniem wytworzonych ścieków,
buduj ąc nowe i modernizuj ąc stare oczyszczalnie ścieków komunalnych,
buduj ąc równolegle niezale żne od siebie kanalizacj ę sanitarne i deszczowe,
buduj ąc oczyszczalnie wód opadowych lub roztopowych spływaj ących z ci ągów komunikacyjnych,
poprzez odpowiednie stosowanie w rolnictwie nawo żenia i zabiegów chemicznej ochrony ro ślin,
buduj ąc szczelne zbiorniki na nieczysto ści ciekłe,
poprzez konsekwentne i skuteczne stosowanie nacisków ekonomicznych, w wyniku których nast ąpi zaniechanie wprowadzania nie oczyszczonych ścieków do wód,
poprzez ograniczanie niszczenia ro ślinno ści wodnej przyczyniaj ącej się do samooczyszczania si ę wód. W dalszym ci ągu z wielu posesji na terenie powiatu nie oczyszczone ścieki bytowe bywaj ą odprowadzane bezpo średnio do wód. Czyni tak jeszcze wielu mieszka ńców jak równie ż wiele zakładów. Proceder taki bywa uprawiany, bowiem nadal taniej jest prowadzi ć nielegalne zrzuty ścieków ni ż zagospodarowywa ć je poprzez wywo żenie do oczyszczalni lub poprzez przyst ępowanie do budowy i eksploatacji własnych oczyszczalni ścieków. Transport ścieków na du że odległo ści zwi ększa znacznie koszty ich zagospodarowania, a to z kolei stwarza pokus ę do łamania przepisów Prawa wodnego w zakresie obowi ązku oczyszczania ścieków. Taki wykr ętny „rachunek ekonomiczny” bywa stosowany szczególnie tam, gdzie nie ma oczyszczalni, ani sieci kanalizacyjnej oraz wtedy, gdy nie ma nale żytego nadzoru słu żb gminnych nad wytwarzanymi ściekami. W trosce o popraw ę jako ści wód powierzchniowych potrzebne s ą działania w zakresie eliminowania zanieczyszcze ń spływaj ących z wodami opadowymi i roztopowymi. Rozbudowa dróg o trwałej nawierzchni powoduje wzrost pr ędko ści spływu i ilo ści wód opadowych i roztopowych oraz powoduje wypłukiwanie nagromadzonych w nawierzchni drogi substancji ropopochodnych i innych zanieczyszcze ń, które z wodami opadowymi i roztopowymi spływaj ą do wód powierzchniowych powoduj ąc ich zanieczyszczanie. Dlatego na trasie wód spływaj ących z zanieczyszczonych powierzchni dróg i placów potrzebne jest instalowanie urz ądze ń podczyszczaj ących te wody.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 73

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Kolejnym dokonaniem, które mo że znacz ąco wpływa ć na popraw ę jako ść wód powierzchniowych, powinno by ć umiej ętne stosowanie nawo żenia i zabiegów chemicznej ochrony ro ślin. Odpowiednio stosowane dawki nawo żenia i odpowiednio wykonywane zabiegi ochrony ro ślin spowoduj ą, że substancje te nie b ędą wypłukiwane z gleby ani spłukiwane z ro ślin. Takie ograniczenie migracji azotu i jego zwi ązków oraz potasu i fosforu, wraz z wodami opadowymi, przyczyni si ę do znacznego ograniczenia ich ilo ści w wodach powierzchniowych. Nie bez znaczenia dla jako ści wód powierzchniowych pozostaj ą zastosowane technologie oczyszczania ścieków w oczyszczalniach oraz stopie ń dostosowania oczyszczalni ścieków do sytuacji ekstremalnych. Na terenie powiatu jest wiele oczyszczalni, które nie maj ą mo żliwo ści retencjonowania ścieków napływaj ących w chwilowym nadmiarze, np. podczas opadów deszczowych. Wzmo żony napływ ścieków podczas anomalii pogodowych, przy braku mo żliwo ści retencjonowania ścieków, powoduje zaburzenia w pracach oczyszczalni. Ścieki w tym czasie nie s ą prawidłowo oczyszczone, a ich wymuszone zrzuty wpływaj ą na pogorszenie jako ści wód odbiornika. Popraw ę jako ści wód powierzchniowych mo żna równie ż uzyska ć poprzez eliminowanie wypływu zawarto ści przydomowych zbiorników na nieczysto ści ciekłe (zwyczajowych szamb) podczas spływu wód opadowych i roztopowych. Odpowiednia lokalizacja szczelnych szamb oraz ich uszczelnienie w górnej cz ęś ci zapobiegnie zanieczyszczaniu wód powierzchniowych przez takie ścieki. Szukaj ąc czynników powoduj ących zanieczyszczanie wód, które nale ży wyeliminowa ć, nie mo żna zapomnie ć o zwalczaniu zjawisk niszczenia źródeł samooczyszczania si ę wód i nie dopuszcza ć do nadmiernego niszczenia ro ślinno ści powoduj ącej takie samooczyszczanie si ę wód podczas prowadzenia prac zwi ązanych z ich utrzymaniem. Równocze śnie nale ży przy tym pami ęta ć, że całkowity brak prowadzenia konserwacji wód mógłby z kolei powodować niekorzystne zmiany w przepływie tych wód. Pewnym niepokojem napawa równie ż stan techniczny niektórych istniej ących oczyszczalni ścieków oraz stosowane technologie oczyszczania ścieków. Na jako ść wód powierzchniowych wpływaj ą uwarunkowania naturalne: warunki klimatyczne, hydrograficzne, tempo przebiegu procesów do samooczyszczania si ę wód oraz oddziaływanie człowieka na komponenty środowiska przyrodniczego poprzez nie w pełni kontrolowane uboczne efekty działalno ści gospodarczej zwane antropopresj ą. W ostatnich latach oddziaływanie źródeł przemysłowych uległo istotnemu ograniczeniu. Powa żnymi czynnikami obni żaj ącymi jako ść wód w powiecie mi ńskim s ą:
spływy powierzchniowe z terenów wiejskich i miejskich,
nie oczyszczone ścieki komunalne odprowadzane do odbiorników systemami kanalizacyjnymi i rowami melioracyjnymi,
składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, b ądź niewła ściwe ich magazynowanie,
brak kontroli przestrzegania zasad utrzymania czysto ści i porz ądku w gminach,
niekontrolowana budowa lub nadmierna koncentracja przydomowych i osiedlowych oczyszczalni ścieków, bardzo mała umiejętno ść ich eksploatacji. Wody podziemne s ą w znacznie mniejszym stopniu nara żone na degradowanie ni ż wody powierzchniowe. Zanieczyszczenie wód podziemnych w najwi ększym stopniu zale ży od gł ęboko ści zalegania oraz izolacji poziomu wodono śnego od powierzchni terenu oraz od lokalizacji potencjalnych źródeł zanieczyszcze ń. Najbardziej zagro żone w

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 74

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM powiecie mi ńskim, podobnie jak w całym kraju, mog ą by ć wody gruntowe w obr ębie czwartorz ędowego poziomu wodono śnego. Dobre wła ściwo ści filtracyjne skał słabo izoluj ących poziom wodono śny stwarzaj ą warunki do migracji zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Wody wgł ębne, lepiej izolowane od powierzchni, charakteryzują si ę dobr ą jako ści ą. Zanieczyszczenie wód podziemnych mo że mie ć charakter nieodwracalny, dlatego te ż ich ochrona ma znaczenie priorytetowe. Głównymi zagro żeniami dla jako ści wód podziemnych w powiecie mi ńskim mog ą by ć:
zanieczyszczenia obszarowe spowodowane niewła ściwym stosowaniem w rolnictwie nawozów sztucznych, gnojowicy i środków ochrony ro ślin,
nieprawidłowe metody pozbywania si ę ścieków (wprowadzanie nie oczyszczonych ścieków do gruntu lub do wód, świadome wykonywanie nieszczelnych zbiorników na ścieki),
składowiska odpadów,
działalno ść gospodarcza (stacje paliw, magazyny środków chemicznych),
zanieczyszczenia wymywane przez opady z atmosfery. Najbardziej nara żonymi na zanieczyszczenie s ą wody gruntowe wyst ępuj ące najpłycej i nie izolowane od powierzchni utworami trudno przepuszczalnymi, intensywnie zasilane przez infiltruj ące opady atmosferyczne. Wody wgł ębne nie nara żone na infiltrowanie wód gruntowych znajduj ą si ę w warstwach wodono śnych pokrytych utworami izoluj ącymi słabo przepuszczalnymi. Posiadaj ą ograniczony zwi ązek z powierzchni ą ziemi, co zwi ększa ich odporno ść na zanieczyszczenie. Wody te s ą na ogół dobrej lub bardzo dobrej jako ści.

4.2 Zanieczyszczenie powietrza

Przez zanieczyszczenie powietrza rozumie si ę wprowadzanie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilo ściach, które mog ą ujemnie wpływa ć na zdrowie człowieka, klimat, przyrod ę żyw ą, gleb ę, wod ę lub spowodowa ć inne szkody w środowisku. Jako ść powietrza atmosferycznego na terenie powiatu mi ńskiego nie budzi wi ększych zastrze żeń. W wyniku przeprowadzonej w 2011 r. rocznej oceny jako ści powietrza teren całego powiatu mi ńskiego zakwalifikowany został do klasy A, tj. do obszarów na których są dotrzymywane standardy imisyjne dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku w ęgla, benzenu, ołowiu, arsenu, niklu i kadmu. Stwierdzone zostały jedynie przekroczenia poziomów dopuszczalnych w zakresie imisji benzo/a/pirenu i pyłu zawieszonego PM10 we wszystkich strefach wyodr ębnionych na terenie województwa mazowieckiego, w tym równie ż na terenie powiatu mi ńskiego. Przyczyn ą przekrocze ń s ą indywidualne paleniska domowe i komunikacja, tzw. niska emisja. Wysokie st ęż enia benzo/a/piranu i pyłu PM10 wyst ępuj ą jedynie w okresie grzewczym, natomiast w okresie letnim st ęż enia te s ą bardzo niskie i utrzymuj ą si ę na ogół poni żej granicy oznaczalno ści. Tabela 29. Ocena jako ści powietrza w powiecie mi ńskim w 2011 r Cel – ochrona zdrowia Cel – ochrona ro ślin i ekosystemów substancja Klasa strefy substancja Klasa strefy Dwutlenek siarki (SO 2) A Dwutlenek siarki (SO 2) A Dwutlenek azotu (NO 2) A Tlenki azotu (NO x) A Pył zawieszony PM10 C Ozon (AOT40)* A Ołów A

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 75

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Benzen A Tlenek w ęgla (CO) A Arsen A Nikiel A Kadm A Benzo/a/piren C Ozon* A Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2011 rok. WIO Ś, Warszawa Klasa A – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, * - dotyczy całej strefy mazowieckiej (A – nie przekroczony poziom docelowy, C – ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego). W 2009 r. zostały opracowane Programy Ochrony Powietrza, obejmuj ące obszar całego województwa mazowieckiego. Programy s ą dost ępne na stronie internetowej Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego www.mazovia.pl w zakładce „Ekologia i środowisko”. Na terenie powiatu mi ńskiego źródłami emisji zanieczyszcze ń powietrza s ą zakłady przemysłowe, kotłownie, paleniska indywidualne (domowe), środki transportu, składowiska odpadów i rolnictwo (np. rozsiewanie nawozów sztucznych, stosowanie środków ochrony ro ślin). Najwi ększymi na terenie powiatu instalacjami wprowadzaj ącymi zanieczyszczenia do powietrza atmosferycznego s ą:
Wienerberger Ceramika Budowlana" Sp. z o.o, w Warszawie, ul. Ostrobramska 79, 04-175 Warszawa, Zakład Dobre w Rudzienku, gmina Dobre,
Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Mi ńsku Mazowieckim, Kotłownia, ul. Armii Ludowej 10, Mi ńsk Mazowiecki,
Zakłady Naprawczych Taboru Kolejowego "Mi ńsk Mazowiecki" S.A. w Mi ńsku Mazowieckim, ul. Gen K. Sosnkowskiego 34,
Przedsi ębiorstwo Budowy Dróg i Mostów Sp. z o.o. w Mi ńsku Mazowieckim, ul. Kolejowa 28, Wytwórnia Mas Bitumicznych w Stanisławowie,
Zakłady Przemysłu Gumowego Spółdzielni Pracy ul. Warszawska 86, D ębę Wielkie,
Zakłady "Chema" Spółdzielni Pracy w Olesinie, gmina D ębe Wielkie,
Colgate-Palmolive Halinów (Poland)" Sp. z o.o., ul. Hipolitowska 32, Hipolitów,
„Laminex" Sp. z o.o., ul. Mariensztat 8, 00-302 Warszawa, Zakład w Mi ńsku Mazowieckim, ul. Szczeci ńska 16,
"Prajsnar i Matuszewski" Sp. jawna, ul. Cyrulików 53, 04-402 Warszawa, ,Zakład Produkcyjny Mebli w Chobocie,
PPHU "Polutil" Wytwórnia Pasz Spółka jawna, Rz ądza, gmina Stanisławów,
"Polish Farm Meat" Zakłady Mi ęsne Sp. z o.o. w Stanisławowie,
"Harper Hygienics" Sp. z o.o., ul. Racławicka 99, 02-634 Warszawa, Zakład w Mi ńsku Mazowieckim, ul. Sosnkowskiego 34,
Zakład Chemiczny Libella Sp. z o.o., ul. Krakowiaków 80/98, 02-255 Warszawa, Zakład w Kałuszynie, ul. Mostowa 8A,
„Noviplast” Sp.j, ul. Wspólna 10, 05-070 Sulejówek, Zakład ul. Poziomkowa w Mi ńsku Mazowieckim
Mazowiecka Fabryka Mebli „STAN PLAST” Sp.j, ul. Warszawska 63, 05-300 Mi ńsk Mazowiecki, Zakład ul. Sosnkowskiego w Mi ńsku Mazowiecki, Na terenie powiatu mi ńskiego nie ma instalacji zobowi ązanych do prowadzenia ci ągłych pomiarów emisji zanieczyszcze ń wprowadzanych do powietrza. S ą natomiast instalacje, dla których wymagane jest pozwolenie na wprowadzanie gazów i pyłów do

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 76

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM powietrza, zobowi ązane z mocy prawa do prowadzenia okresowych pomiarów wielko ści emisji Na podstawie przeprowadzonych bada ń czysto ści powietrza w powiecie mi ńskim nale ży stwierdzi ć, że emisja zanieczyszcze ń do powietrza wyst ępuje na poziomie ni ższym od warto ści dopuszczalnych. Na terenie powiatu mi ńskiego zezwolenia Starosty Mi ńskiego na uczestnictwo w systemie handlu uprawnieniami do emisji CO 2 na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. Nr 122, poz. 695) posiadaj ą 2 instalacje spalania paliw. Są to: - instalacje spalania o nominalnej mocy cieplnej ponad 20 MW: Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego "Mi ńsk Mazowiecki" S.A., ul. Sosnkowskiego 34, 05-300 Mi ńsk Mazowiecki - instalacja do produkcji wyrobów ceramicznych za pomoc ą wypalania o zdolno ści produkcyjnej ponad 75 Mg na dob ę i pojemno ści pieca przekraczaj ąca 4 m 3 i g ęsto ści ponad 300 kg wyrobu na 1 m 3 pieca - "Wienerberger Ceramika Budowlana" Sp. z o.o, 04-175 Warszawa, ul. Ostrobramska 79, Zakład Dobre, Rudzienko, 05-307 Dobre. Na terenie powiatu mi ńskiego s ą dwie instalacje, których funkcjonowanie, ze wzgl ędu na rodzaj i skal ę prowadzonej w nich działalno ści, mo że powodowa ć znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako cało ści. Instalacje te uzyskały pozwolenia zintegrowane Starosty Mi ńskiego na ich eksploatacj ę. Są to: „Wienerberger Ceramika Budowlana" Sp. z o.o, 04-175 Warszawa, ul. Ostrobramska 79, Zakład Dobre, Rudzienko, 05-307 Dobre oraz P.P.H.U. POLUTIL Wytwórnia Pasz Rządza, gmina Stanisławów.

4.3 Hałas

Hałas definiowany jest jako d źwi ęk niepo żą dany lub szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Szkodliwo ść lub uci ąż liwo ść hałasu zale ży od nat ęż enia, cz ęstotliwo ści, charakteru zmian w czasie, długotrwało ści działania oraz zawarto ści składowych niesłyszalnych, a tak że od takich cech odbiorcy jak: stan zdrowia, nastrój, wiek. W zale żno ści od miejsca wyst ępowania i źródła rozró żnia si ę hałas:
komunikacyjny (drogowy, kolejowy i lotniczy),
przemysłowy,
osiedlowy,
domowy. Na terenie powiatu mi ńskiego wyst ępuj ą wszystkie w/w rodzaje hałasu. Szczególnie uci ąż liwy jest hałas drogowy dla mieszka ńców Mi ńska Mazowieckiego i innych miejscowo ści poło żonych przy drodze krajowej nr 2. Hałas ten nale ży uzna ć za ponadnormatywny i kwalifikuj ący klimat akustyczny jako uci ąż liwy dla mieszka ńców. Uci ąż liwo ść stanowi ci ągło ść jego wyst ępowania zarówno w ci ągu dnia jak i w nocy. Wybudowana obwodnica Mi ńska Mazowieckiego znaczne obni ży poziomu tego hałasu, szczególnie w samym mie ście Mi ńsk Mazowiecki jak równie ż w: Stojadłach, Osinach, Janowie, Ignacowie i Jędrzejowie Nowym, czyli w miejscowo ściach poło żonych przy drodze krajowej nr 2. Na terenie powiatu mi ńskiego nie ma innych instalacji, które emitowałyby nadmierny hałas do środowiska, jednak że w przypadku stwierdzenia przez organ ochrony środowiska, na podstawie pomiarów własnych, pomiarów dokonanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub pomiarów podmiotu obowi ązanego do ich prowadzenia, że poza zakładem, w wyniku jego działalno ści, przekroczone s ą

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 77

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM dopuszczalne poziomy hałasu, organ ten wydaje decyzj ę o dopuszczalnym poziomie hałasu i w takich przypadkach hałas przenikaj ący do środowiska zazwyczaj przestaje by ć uci ąż liwy i nie przekracza warto ści dopuszczalnych. Decyzji takiej nie wydaje si ę je żeli hałas powstaje w zwi ązku z eksploatacj ą dróg, linii kolejowych oraz lotnisk lub z działalno ści ą osoby fizycznej nie b ędącej przedsi ębiorc ą. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, okre ślone poziomem d źwi ęku A wyra żonym w decybelach [dB], ustalaj ą przepisy rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120 poz. 826).

4.4 Promieniowanie elektromagnetyczne

Promieniowanie elektromagnetyczne jest nowym zanieczyszczeniem środowiska. Głównym źródłem promieniowania elektromagnetycznego s ą stacje bazowe telefonii komórkowych i radiolinie. Instalacje te emituj ą promieniowanie elektromagnetyczne, moc tego promieniowania izotropowo przekracza zwykle 100 W, a jego częstotliwość waha si ę w granicach od 30 kHz do 300 GHz. Na terenie powiatu mi ńskiego jest 69 stacji bazowych telefonii komórkowej, których sie ć pokrywa praktycznie teren całego powiatu. Stacje te emituj ą pola elektromagnetyczne na wysoko ściach powy żej 30 m nad poziomem terenu, w miejscach niedost ępnych dla ludzi, wobec czego należy uzna ć, że emitowane przez nie promieniowanie elektromagnetyczne nie jest szkodliwe dla mieszka ńców. Innym źródłem pól elektromagnetycznych s ą linie energetyczne i urz ądzenia elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia, ale moc tego promieniowania jest o wiele ni ższa. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą i miejsc dost ępnych dla ludno ści oraz sposoby sprawdzania ich dotrzymania okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192 poz. 1883).

4.5 Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Bezpiecze ństwo ludno ści zamieszkałej w powiecie wi ąż e si ę z przeciwdziałaniem zagro żeniom cywilizacyjnym, powodowanym przez wszelkiego typu awarie infrastruktury technicznej stwarzaj ące zagro żenia dla zdrowia i życia ludzi, katastrofy wywołane przez siły natury. Nale ży zwróci ć uwag ę, że teren powiatu nie nale ży do eksponowanych na zagro żenia nadzwyczajne. Zagro żenia wynikaj ą z przebiegu przez teren powiatu tras dróg, linii kolejowych czy lotniska, ale nie tylko. Zagro żenia przejawiaj ą si ę tak że wyra źnym zwi ększeniem ró żnego rodzaju usług i przetwórstwa, a tak że handlu substancjami i preparatami chemicznymi. Znaczna jest tak że chemizacja rolnictwa. To wszystko dodaje si ę do zagro żeń wywołanych transportem surowców i produktów naftowych, przesyłaniem innych substancji, prac ą urz ądze ń podatnych na po żar i wybuch. Na obszarze powiatu wyst ępuj ą tak że miejsca zagro żone procesami masowymi. Potencjalnym źródłem nadzwyczajnych zagro żeń s ą drogi i linie kolejowe (wypadki drogowe, kolizje kolejowe, katastrofy, wyciek nieznanych substancji). Na terenie powiatu mi ńskiego mog ą wyst ąpi ć:
zagro żenia naturalne (lokalne podtopienia, po żary, wichury, susze, gradobicia),
zagro żenia cywilizacyjne (transport materiałów niebezpiecznych, awarie urz ądze ń przemysłowych i infrastruktury technicznej).

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 78

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Powiat mi ński, ze wzgl ędu na swoje poło żenie, nie jest zaliczany do terenów szczególnie zagro żonych. Najwi ększe zagro żenia potencjalne stwarzaj ą: lotnisko wojskowe w Janowie, transport materiałów niebezpiecznych drogami publicznymi, szczególnie na drodze krajowej nr 2, kolej ą i gazoci ągiem. Z danych statystycznych wynika, że w ostatnich latach nie wzrasta ogólna ilo ść zdarze ń, w tym katastrof, wypadków drogowych, czy po żarów, natomiast wyst ępuj ąca w ostatnich latach susza spowodowała wysychanie cieków wodnych, obni żanie si ę poziomu wód gruntowych, znaczne obni żenie si ę poziomu wód w rzekach, oraz stawach i naturalnych zbiornikach wodnych. Skutkiem suszy było zwi ększenie st ęż eń zanieczyszcze ń w wodach, śni ęcie ryb w zbiornikach wodnych, usychanie upraw rolnych i le śnych, po żary w lasach. Zadania zwi ązane z ochron ą przed awariami, ochron ą przeciwpowodziow ą i innymi zagro żeniami powiat wykonuje przy pomocy powiatowych słu żb, inspekcji i stra ży.

Zmiany klimatu W ostatnim stuleciu obserwuje si ę w skali całego globu symptomy stopniowego ocieplania si ę klimatu. Okresy ocieplania i ozi ębiania si ę s ą niczym nowym w historii Ziemi, jednak po raz pierwszy źródłem tych zmian rodz ących skutki wpływaj ące na życie całej ludzko ści – jest prawie na pewno działanie człowieka. Dowodem jest niespotykane dotychczas tempo tych zmian. Najwi ększ ą rol ę w kształtowaniu zmian klimatu przypisuje si ę:
wzrostowi emisji CO 2 do atmosfery, powstaj ącego w wyniku spalania paliw,
wylesianiu terenów, zubo żeniu pokrywy ro ślinnej,
intensyfikacji hodowli,
nieszczelno ści sieci gazowych,
produkcji przemysłowej chlorowcopochodnych w ęglowodorów,
emisji NO x,
zmianom w tempie obiegu pary wodnej. Wi ększo ść tych czynników wyst ępuje tak że w powiecie mi ńskim, wywołuj ąc presj ę na środowisko przyrodnicze.

Zanikanie warstwy ozonowej Powa żnym problemem w skali globalnej staje si ę zubo żenie warstwy ozonowej, chroni ącej przed szkodliwymi skutkami promieniowania ultrafioletowego. Główn ą przyczyn ą zmian zachodz ących w stratosferze jest emisja zwi ązków chemicznych, a głównie zwi ązków organicznych chloru i bromu (głównie freonów i halonów), powoduj ących rozpad ozonu. Zwi ązki te były lub s ą nadal stosowane w ró żnego rodzaju urz ądzeniach technicznych i produktach, zwłaszcza w przemy śle: chłodniczym, izolacyjnym i kosmetycznym. Ze wzgl ędu na długi okres „ życia” freonów i halonów w atmosferze (do kilkuset lat) mo że doj ść do tego, i ż st ęż enie ich b ędzie rosło, pomimo podj ętych działa ń na rzecz wyeliminowania ich ze stosowania. W powiecie mi ńskim nale ży konsekwentnie podejmowa ć działania w celu ograniczenia zu życia i emisji substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą.

4.6. Odpady Gospodarka odpadami z sektora komunalnego Na terenie powiatu mi ńskiego głównymi źródłami odpadów komunalnych s ą: - gospodarstwa domowe,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 79

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

- obiekty infrastruktury takie jak: handel, usługi i rzemiosło, szkolnictwo, obiekty turystyczne i targowiska. W sektorze komunalnym mo żna wyró żni ć strumienie powstaj ących odpadów takie jak: - odpady organiczne pochodzenia ro ślinnego i pochodzenia zwierz ęcego, - papier i tektura, - tworzywa sztuczne, - materiały tekstylne, - szkło, - metale, - odpady mineralne, - odpady niebezpieczne. Ponadto nale ży tu wymieni ć odpady wielkogabarytowe, drobn ą frakcj ę popiołow ą (pochodz ącą ze spalania paliw stałych w piecach domowych), odpady budowlane (odpady z budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych) oraz odpady niebezpieczne wytwarzane w grupie domowych odpadów komunalnych. System zbierania odpadów komunalnych przedstawiono na stronie 127.

Gospodarka odpadami z sektora gospodarczego

Podstawowym źródłem powstawania odpadów w sektorze gospodarczym jest działalno ść przemysłowa, rolnicza i usługowa (usługi komunalne i budowlane, a tak że słu żba zdrowia i szkolnictwo). Ze wzgl ędu na specyficzne wła ściwo ści i konieczno ść odr ębnego traktowania, odpady te uj ęte zostały w osobnym rozdziale niniejszego opracowania. Obecna polityka pa ństwa w zakresie ochrony środowiska promuje wdra żanie nowych technologii bezodpadowych i małoodpadowych, metod czystej produkcji oraz budowy własnych instalacji słu żą cych odzyskowi i unieszkodliwianiu odpadów przez ich wytwórców. Jednak że przewiduje si ę, że z uwagi na du że koszty tych technologii spadek ilo ści wytwarzanych odpadów w istniej ących zakładach oraz zwi ększenie stopnia odzysku odpadów przez wytwórców b ędzie zauwa żalne dopiero w perspektywie kilkunastu lat.

Gospodarka odpadami niebezpiecznymi - azbest

Azbest jest nazw ą handlow ą włóknistych minerałów, które wyst ępuj ą naturalnie w przyrodzie. Wyró żnia si ę dwie grupy minerałów azbestowych: serpentynity i amfibole. Azbest wykorzystywany był do produkcji około 3 000 wyrobów przemysłowych w ró żnych dziedzinach gospodarki, przede wszystkim w budownictwie, energetyce, transporcie i przemy śle chemicznym. Do najwa żniejszych wyrobów azbestowych nale żą : płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie, rury azbestowo-cementowe, masy azbestowe natryskowe, materiały i wykładziny zawieraj ące azbest, płyty azbestowokauczukowe, kształtki azbestowo-cementowe budowlane i elektroizolacyjne, wyroby tekstylne (r ękawice, odzie ż ochronna), sznury i sznurki. Obecnie w Polsce obowi ązuje szereg regulacji prawnych, około 10 ustaw i 40 rozporz ądze ń dotycz ących problematyki azbestu. Najwa żniejszym aktem prawnym reguluj ącym zagadnienia dotycz ące azbestu jest ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest . Ustawa zakazuje wprowadzania na polski obszar celny azbestu, wyrobów zawieraj ących azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawieraj ącymi ten surowiec.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 80

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Odpady niebezpieczne powinny by ć unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania. Deponowanie odpadów zawieraj ących azbest na składowiskach jest obecnie jedyn ą mo żliw ą do zastosowania metod ą ich unieszkodliwiania. Zebrane na terenie powiatu mi ńskiego odpady zawieraj ące azbest przekazywane są m.in. na składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne w Rachocinie, na którym funkcjonuje jedna kwatera przeznaczona do unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest o kodzie 17 06 05* (materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest). Dokładne oszacowanie ilo ści materiałów azbestowych znajduj ących si ę na terenie powiatu mi ńskiego jest bardzo trudne i na obecnym poziomie rozpoznania niemo żliwe. Jednak że, na podstawie informacji uzyskanych z Mazowieckiego Urz ędu Wojewódzkiego w Warszawie oraz z urz ędów miast i gmin mo żna jedynie oszacowa ć, że ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest na terenie powiatu mi ńskiego mo że wnosi ć około 35-38 tys. ton. Dokładne okre ślenie ilo ści odpadów zawieraj ących azbest jest tym trudniejsze, i ż nie wszystkie elementy azbestowe kwalifikuj ą si ę do wymiany, a wi ęc niekoniecznie musz ą by ć, przynajmniej obecnie, traktowane jako potencjalny odpad. W wielu przypadkach azbestowe pokrycia dachowe, czy materiały izolacyjne s ą w dobrym stanie technicznym i mog ą by ć eksploatowane jeszcze przez wiele lat w sposób nie zagra żaj ący zdrowiu. Najwi ęcej wyrobów zawieraj ących azbest na terenie powiatu mi ńskiego znajduje si ę budynkach mieszkalnych i gospodarczych osób fizycznych (93,9%), pozostałe wyroby są eksploatowane przez przedsi ębiorców. Krajowy program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest przewiduje zako ńczenie u żytkowania wszystkich takich wyrobów do 2032 roku. W tej sytuacji nale ży przyj ąć , że przez najbli ższe 20 lat na terenie powiatu b ędzie wytwarzanych średnio około 1750-1900 ton odpadów zawieraj ących azbest.

Pojazdy wycofane z eksploatacji

Pojazdy wycofane z eksploatacji, ze wzgl ędu na zawarto ść substancji niebezpiecznych (np. oleje, odpady paliw ciekłych, filtry olejowe, płyny chłodnicze i hamulcowe), stanowi ą istotne zagro żenie dla środowiska. Zgodnie z rozporz ądzeniem w sprawie katalogu odpadów pojazdy wycofane z eksploatacji to odpady o kodach 16 01 04* (zu żyte lub nienadaj ące si ę do u żytkowania pojazdy) i 16 01 06 (zu żyte lub nienadaj ące si ę do u żytkowania pojazdy niezawieraj ące cieczy i innych niebezpiecznych elementów). Na terenie powiatu mi ńskiego obecnie funkcjonuj ą 3 stacji demonta żu pojazdów posiadaj ących stosowne zezwolenia. Ich wykaz przedstawiono poni żej.

Tab. 30. Wykaz przedsi ębiorców upowa żnionych przez Wojewod ę Mazowieckiego do prowadzenia stacji demonta żu pojazdów na terenie powiatu mi ńskiego Zdolno ści Nazwa, siedziba i adres Termin Adres stacji przerobowe Nr przedsi ębiorcy prowadz ącego stacj ę obowi ązywania demonta żu pojazdów roczne demonta żu zezwolenia [Mg/rok] 1 Mechanika Pojazdowa Blacharstwo Lakiernictwo, M. Ga ńko i W. Ga ńko ul. Kołbielska 7 30.06.2015 r. ul. Kołbielska 7 05-300 Mi ńsk Mazowiecki 05-300 Mi ńsk Mazowiecki 2 Kazimierz Lis PHU „FOX” Nowe Osiny Nowe Osiny, ul. Warszawska 2c ul. Warszawska 2c 06.03.2016 r. 300,00 05-300 Mi ńsk Mazowiecki 05-300 Mi ńsk Mazowiecki

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 81

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

3 Auto - Złom Kasacja Samochodów ul. Warszawska Holowanie Gospodarka Odpadami 31.12.2017 r. 2 000,00 05-310 Kałuszyn Dariusz Pietrzak Źródło: Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018 – 2023

Istniej ące systemy gospodarowania odpadami, w tym zbieranie odpadów

Na terenie powiatu mi ńskiego funkcjonuje szereg systemów zbierania odpadów komunalnych. Spo śród nich wymieni ć nale ży przede wszystkim zbiórk ę odpadów niesegregowanych, ale równie ż: • selektywn ą zbiórk ę odpadów przekazywanych do recyklingu organicznego, • selektywn ą zbiórk ę odpadów przekazywanych do recyklingu materiałowego, • zbiórk ę odpadów niebezpiecznych, • zbiórk ę odpadów wielkogabarytowych, • zbiórk ę zu żytego sprz ętu elektrycznego elektronicznego.

Podstawowym systemem zbierania odpadów komunalnych na terenie powiatu mi ńskiego jest system zbierania odpadów niesegregowanych. Odpady gromadzone s ą w workach lub ró żnego rodzaju pojemnikach, których wielko ść uzale żniona jest od wielko ści i charakteru zabudowy (zabudowa jedno- lub wielorodzinna na terenach wiejskich jak i miejskich). Regulaminy utrzymania czysto ści i porz ądku, uchwalane przez Rady Gminy, reguluj ą kwestie pojemno ści urz ądze ń do gromadzenia odpadów oraz cz ęstotliwo ści i sposobu ich odbierania z terenu gminy. Drugim systemem wyst ępuj ącym na terenie powiatu mi ńskiego jest selektywna zbiórka odpadów. W tym przypadku zbierane s ą: papier, szkło (białe i kolorowe), tworzywa sztuczne, metale. Do selektywnego zbierania wykorzystywane s ą kontenery, ró żnego typu pojemniki, czy te ż odpowiednio oznakowane worki (kolor i napis). Odpady ulegaj ące biodegradacji zbierane s ą selektywnie w niewielkim stopniu. Na terenach wiejskich odpady te najcz ęś ciej s ą zagospodarowywane we własnym zakresie poprzez kompostowanie w przydomowych kompostownikach lub przez skarmianie zwierz ąt gospodarskich. Odpady niebezpieczne zbierane s ą na niewielk ą skal ę, głównie w sposób akcyjny np. w placówkach o światowych, instytucjach u żyteczno ści publicznej lub punktach handlowych. Najcz ęś ciej zbierane s ą zu żyte baterie i przeterminowane leki. Rzadziej organizowany jest odbiór chemikaliów czy olejów odpadowych. Odpady wielkogabarytowe zbierane s ą w sposób akcyjny, systemem tzw. wystawki. Odbiór odpadów nast ępuje przewa żnie na wniosek wła ścicieli nieruchomo ści lub administracji budynków. Zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny zbierany jest zgodnie z przepisami wynikaj ącymi z ustawy o zu żytym sprz ęcie elektrycznym i elektronicznym. Na terenach wielu gmin powiatu mi ńskiego znajduj ą si ę punkty nieodpłatnego odbioru zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego, a placówki handlowe oferuj ą odbiór starego, w chwili zakupu nowego sprz ętu. Coraz wi ększ ą rol ę odgrywa spotykany ju ż w wi ększo ści gmin powiatu mi ńskiego wywóz padłych zwierz ąt. System polega na odbiorze padłych zwierz ąt przez uprawnion ą firm ę, z któr ą gmina podpisała umow ę, najcz ęś ciej w ci ągu 48 godzin od chwili otrzymania zgłoszenia.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 82

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Tabela. 31 Masa zebranych odpadów komunalnych w poszczególnych gminach powiatu mi ńskiego 2010 rok Masa Odpady Wybrane rodzaje odpadów komunalnych Ilo ści zebrane odpadów komunalne segregowanych i zbieranych selektywnie Ilo ści w ci ągu roku komunal- segregowa- [Mg] zebrane w Gmina z nych ne Odpady ci ągu roku Odpady Odpady gospodarstw zebranych i zbierane ulegaj ące ogółem niebez- wielko- domowych jako zmie- selektywnie biodegra- [Mg] pieczne gabarytowe [Mg] szane [Mg] [Mg] dacji Cegłów 397,4 b.d. b.d. b.d. 18,5 10 134,95 7 266,23 Dębe Wielkie 2 810,60 618,67 2,2 0,24 b.d. 491,76 390,95 Dobre 242,74 132,16 b.d. b.d. 20 2 824,03 2 667,31 Powiat Halinów 1 503,44 607,63 b.d. b.d. 246,4 257,69 178,75 Jakubów 606,15 235,57 0 3,5 0 3 278,42 2 834,02 Mi ński Kałuszyn 463,4 379,14 b.d. b.d. 28,5 264,36 240,78 Latowicz 111,92 229,79 b.d. b.d. b.d. 842,54 510,77 Mi ńsk Mazowiecki 5 156,10 b.d. 187 0 26,33 111,92 100 Gmina Mi ńsk Mazowiecki 10 093,69 645,25 21,55 b.d. b.d. 4 894,53 4 434,45 Miasto Mrozy 755,3 206 0,07 4,8 1 756,48 708,7 Siennica 926,98 230,34 b.d. b.d. 19,12 1 057,08 928,68 Stanisławów 307,52 279,95 b.d. 5,64 7,3 381,68 307,82 SUMA: 23 375,24 3 564,50 210,82 14,18 367,15 25 295,44 20 568,46 Źródło: Aktualizacji Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018 - 2023

Polityka gospodarowania odpadami

Podstawow ą regulacj ą w sferze gospodarki odpadami jest ustawa o odpadach , która okre śla zasady post ępowania z odpadami w sposób zapewniaj ący ochron ę życia i zdrowia ludzi oraz ochron ę środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju, a w szczególno ści zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilo ści odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a tak że odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Jednym z kluczowych wymogów ustawowych, dotycz ącym kształtowania polityki gospodarowania odpadami na terenie województwa mazowieckiego jest wyznaczenie regionów gospodarki odpadami w województwie. Zgodnie z art. 3 ust.15 lit. c ustawy o odpadach przez region gospodarki odpadami komunalnymi rozumie si ę obszar licz ący co najmniej 150 000 mieszka ńców. Regionem gospodarki odpadami komunalnymi mo że by ć tak że gmina licz ąca powy żej 500 000 mieszka ńców. W my śl obowi ązuj ących przepisów zakazuje si ę zbierania oraz przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, poza regionem gospodarki odpadami, na którym zostały wytworzone. Zakaz ten dotyczy tak że przywo żenia ww. odpadów wytworzonych poza obszarem danego regionu. Wobec powy ższego Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami, zakłada, i ż regiony te musz ą by ć tak wytyczone, aby w pełni zapewniały samowystarczalno ść w realizacji powy ższych wymaga ń.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 83

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

W ramach nowotworzonego systemu ww. odpady b ędą mogły by ć zagospodarowywane wył ącznie w regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów lub zast ępczych, funkcjonuj ących w obr ębie danego regionu. W oparciu o powy ższe zało żenia w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018-2023 (WPGO 2012-2017) wyznaczonych zostało 5 regionów gospodarki odpadami komunalnymi, tj.: 1. ciechanowski, 2. płocki, 3. warszawski, 4. ostroł ęcko-siedlecki, 5. radomski. Rys. 7 Mapa województwa mazowieckiego z podziałem na regiony gospodarki odpadami komunalnymi

Źródło: Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012 – 2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018 – 2023. Gminy powiatu mi ńskiego podzielone zostały pomi ędzy region warszawski i ostroł ęcko-siedlecki. Szczegółowy podział znajduje si ę w tabeli poni żej.

Tab. 32. Podział gmin powiatu mi ńskiego miedzy regionami gospodarki odpadami Powiat Gminy wchodz ące w skład regionu Nazwa regionu Miński Sulejówek (M) region warszawski Halinów (MW) Dębe Wielkie (W) Siennica (W)

Mi ńsk Mazowiecki (M) region ostroł ęcko- Kałuszyn (MW) siedlecki Cegłów (W) Dobre (W)

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 84

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Jakubów (W) Latowicz (W) Mi ńsk Mazowiecki (W) Mrozy (W) Stanisławów (W) (M – gminy miejskie, MW – gminy miejsko – wiejskie, W – gminy wiejskie) Źródło: Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018 - 2023

Wyznaczone regiony pozwalaj ą na: • kontynuacj ę polityki w zakresie zagospodarowania odpadów wyznaczonej poprzednim wojewódzkim planem gospodarki odpadami, • zapewnienie ci ągło ści ju ż rozpocz ętych inwestycji w poszczególnych regionach, • zabezpieczenie terenów pod inwestycje dedykowane zagospodarowaniu odpadów, • zapewnienie mo żliwo ści realizacji trzech projektów kluczowych realizowanych w ramach RPO WM, • uwzgl ędnienie uwarunkowa ń lokalnych typu infrastruktura komunikacyjna, poło żenie geograficzne oraz powi ąza ń wynikaj ących z działaj ących zwi ązków mi ędzygminnych oraz zawartych porozumie ń,

Na terenie gmin powiatu mi ńskiego, wchodz ących w skład regionu warszawskiego zlokalizowany jest tylko jeden obiekt do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych, tj.: gminne składowisko odpadów komunalnych w m. Siennica – pojemno ść pozostała do wypełnienia 8 043 m³. Obiekt ten znajduje si ę na li ście instalacji do zast ępczej obsługi regionu warszawskiego tj.: do czasu wybudowania regionalnych instalacji. Na terenie gmin powiatu mi ńskiego, wchodz ących w skład regionu ostroł ęcko – siedleckiego zlokalizowane s ą nast ępuj ące obiekty do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych: 1. Sortownie odpadów zmieszanych: - sortownia w Jakubowie o mocy przerobowej 3 500 (mo żliwo ść zwi ększenia do 44 000) Mg/rok. Sortownia ta jest instalacj ą do zast ępczej obsługi regionu ostroł ęcko – siedleckiego. 2. Składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne: - składowisko odpadów komunalnych w m. Latowicz – Rozstanki – pojemno ść pozostała do wypełnienia 7 254 m³. Składowisko to jest instalacj ą do zast ępczej obsługi regionu ostroł ęcko – siedleckiego. - gminne składowisko odpadów komunalnych w m. Moczydła – pojemno ść pozostała do wypełnienia 6 210 Mg. Składowisko to jest instalacj ą do zast ępczej obsługi regionu ostroł ęcko – siedleckiego. - składowisko odpadów komunalnych w m. Wo źbin – pojemno ść pozostała do wypełnienia 4 082 m. Składowisko to jest instalacj ą do zast ępczej obsługi regionu ostroł ęcko – siedleckiego. Podejmowane działania w kierunku prawidłowego funkcjonowania gospodarki odpadami komunalnymi powinny by ć racjonalne i optymalne pod wzgl ędem ekonomicznym, z tego powodu wojewódzki plan gospodarki odpadami zakłada, że po roku 2013-2014 powinny funkcjonowa ć jedynie składowiska posiadaj ące rozwi ązania na skal ę regionaln ą.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 85

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

4.7 Odnawialne źródła energii

Odnawialne źródła energii to zasoby naturalne. W śród nich wyró żniamy: - promieniowanie słoneczne (energia słoneczna), - energi ę spadku wód (energia wodna), - energi ę wiatru (energia wiatrowa), - energi ę z biomasy, - energi ę geotermaln ą (energia gor ących wód gł ębinowych), - energi ę ciepła Ziemi wykorzystywan ą za pomoc ą pomp ciepła, - energi ę ze spalania biogazu.

Energia słoneczna W naszym kraju rozwa żaj ąc wykorzystanie promieniowania słonecznego na cele energetyczne nale ży wspomnie ć o dwóch metodach konwersji w energi ę u żytkow ą: – konwersja fototermiczna, inaczej cieplna, gdzie zachodzi przemiana energii promieniowania słonecznego w ciepło, wykorzystywana w systemach aktywnych z płaskimi kolektorami słonecznymi i w rozwi ązaniach pasywnych, – konwersja fotoelektryczna, inaczej fotowoltaiczna, gdzie zachodzi przemiana energii promieniowania słonecznego w energi ę elektryczn ą, wykorzystywana w systemach z modułami ogniw fotowoltaicznych. Na terenie powiatu wyst ępuj ą do ść dogodne warunki do produkcji energii cieplnej z wykorzystaniem promieniowania słonecznego poprzez kolektory słoneczne (energia całkowitego promieniowania słonecznego na terenie województwa mazowieckiego w ci ągu roku wynosi 985 kWh/m2). Kolektory słoneczne s ą wykorzystywane do podgrzewania wody u żytkowej w obiektach publicznych, domkach jednorodzinnych oraz gospodarstwach domowych. Solary zało żono m.in. w miejscowo ści Siennica, gm. Siennica oraz Mieni, gm. Cegłów.

Energia wodna

Płyn ące przez teren powiatu cieki wodne tworz ą potencjalne warunki do budowy na nich elektrowni niskiego spadu. Energia wody nale ży do niekonwencjonalnych źródeł energii, które rozumie si ę jako odnawialne siły przyrody. Energia wód płyn ących na obszarze powiatu mo że by ć wykorzystywana do wytwarzania energii elektrycznej w małych elektrowniach wodnych. Potencjał energetyczny tych wód jest mały. Energia elektryczna produkowana w małych elektrowniach wodnych mo że by ć wykorzystywana do nap ędu wielu uradze ń lokalnych (przepompowni, oczyszczalni ścieków i innych urz ądze ń).

Energia wiatrowa Według programu mo żliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego powiat mi ński posiada potencjał produkcji energii wiatrowej na poziomie 17,9 GWh a moc zainstalowana wynosi 30,47 MW. Obecnie funkcjonuje 5 elektrowni wiatrowych: dwie w Rz ądzy, gm. Jakubów, dwie w Rudzienku, gm. Dobre, jedna w Arynowie, gm. Mi ńsk Mazowiecki. Istnieje mo żliwo ść dalszego rozwoju energii wiatry poniewa ż powiat mi ński posiada sprzyjaj ące warunki do rozwoju małej energetyki wiatrowej (wietrzno ść 4-5 m/s).

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 86

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Energia z biomasy Pod poj ęciem biomasy pojmuje si ę stałe lub ciekłe substancje pochodzenia ro ślinnego i zwierz ęcego, które ulegaj ą biodegradacji, pochodz ące z produktów, odpadów i pozostało ści produkcji rolnej oraz le śnej, przemysłu przetwarzaj ącego ich produkty, a tak że cz ęś ci pozostałych odpadów, które ulegaj ą biodegradacji. Biomas ę wykorzystuje si ę na cele energetyczne w nast ępuj ący sposób: • w procesach bezpo średniego spalania (np.: drewno, słoma); • przetwarzanie na paliwa ciekłe (np.: estry oleju rzepakowego, alkohol); • przetwarzanie na paliwo gazowe (np.: biogaz rolniczy, biogaz z oczyszczalni ścieków, gaz wysypiskowy). W Polsce, ze wzgl ędu na uwarunkowania klimatyczne, glebowe, pod uprawy energetyczne mog ą by ć wykorzystywane nast ępuj ące ro śliny: • wierzba wiciowa; • ślazowiec pensylwa ński (wyst ępuj ący tak że pod nazw ą malwa pensylwa ńska); • słonecznik bulwiasty (powszechnie zwany topinamburem); • trawy wieloletnie (m.in.: miskant olbrzymi i cukrowy, spartina preriowa, palczatka Gerarda); • ró ża wielokwiatowa; • robinia akacjowa.

Biogaz Biogaz to przede wszystkim mieszanina metanu i dwutlenku w ęgla, powstaj ąca podczas fermentacji substancji organicznych, zwłaszcza celulozy, odpadów ro ślinnych, odchodów zwierz ęcych i ścieków. Biogaz wykorzystywany do celów energetycznych powstaje w wyniku fermentacji: odpadów organicznych na wysypiskach śmieci, odpadów zwierz ęcych w gospodarstwach rolnych, osadów ściekowych w oczyszczalniach ścieków. W powiecie mi ńskim jest to mało wykorzystana forma odnawialnej energii.

Energia geotermalna Energi ę geotermaln ą pozyskiwan ą ze skał i wód podziemnych mo żna podzieli ć na dwa rodzaje: wysokotemperaturow ą (geotermia wysokiej entalpii) i niskotemperaturow ą (geotermia niskiej entalpii). Geotermia wysokiej entalpii umo żliwia bezpo średnie wykorzystanie ciepła ziemi, którego no śnikiem s ą substancje wypełniaj ące puste przestrzenie skalne (woda, para, gaz i ich mieszaniny) o wzgl ędnie wysokich warto ściach temperatur. Oprócz zastosowa ń grzewczych mo żliwe jest tak że wykorzystanie w wielu innych dziedzinach, np.: do celów rekreacyjnych (k ąpieliska, balneologia), produkcji rolnej (szklarnie). W latach siedemdziesi ątych ubiegłego wieku, na terenie powiatu mi ńskiego w okolicach Sulejówka, wykonano gł ęboki otwór geologiczny (Okuniew IG-1), potwierdzaj ący wyst ępowanie wód geotermalnych. Wyniki bada ń uzyskane z tego otworu wskazuj ą, że najwy ższe temperatury zło żowe si ęgaj ą ponad 100 oC, jednak że nikłe wydajno ści wód oraz poło żenie zwierciadła wód na gł ęboko ści ok. 1200 m p.p.t. uniemo żliwiaj ą ich wykorzystanie, bowiem sposób i zakres wykorzystania istniej ących tu zasobów do celów grzewczych jest jednak uzale żniony od temperatury wód podziemnych oraz mo żliwych do uzyskania wydajno ści. Geotermia niskiej entalpii nie daje mo żliwo ści bezpo średniego wykorzystania ciepła ziemi - wymaga ona stosowania urz ądze ń wspomagaj ących zwanych potocznie geotermalnymi (gruntowymi) pompami ciepła, które doprowadzaj ą do podniesienia energii na wy ższy poziom termodynamiczny.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 87

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

W Polsce ju ż od kilku lat wykorzystanie niskotemperaturowego ciepła ziemi do celów grzewczych szybko wzrasta, a koszt pozyskiwanego w ten sposób ciepła staje si ę konkurencyjny w stosunku do kosztu uzyskanego z konwencjonalnych źródeł energii. Równie ż na terenie powiatu mi ńskiego od roku 2010 mo żna zauwa żyć wzrastaj ące zainteresowanie pompami ciepła, wykorzystywanymi na potrzeby przygotowania ciepłej wody obiegu grzewczego (c.o.) oraz ciepłej wody użytkowej (c.w.u.). W wi ększo ści przypadków instalacje s ą wykorzystywane w budynkach jednorodzinnych, ale coraz cz ęś ciej s ą one równie ż wykorzystywane w obiektach użyteczno ści publicznej (szkoła, o środek zdrowia), budynkach wielorodzinnych czy te ż np.: budynkach produkcyjno-magazynowych. Moc cieplna zgłoszonych instalacji mie ści si ę w przedziale 9 – 190 kW m.in.: w zale żno ści długo ści kolektora.

Tabela 33. Wykaz pomp ciepła zgłoszonych na terenie powiatu mi ńskiego (stan na dzie ń 30.11.2012 r.) Lokalizacja Moc cieplna L.p. Gmina Miejscowo ść [kW] 1 Cegłów Cegłów 10 2 Dębe Wielkie Dębe Wielkie 24,3 3 Dębe Wielkie Kobierne 37 4 Halinów Halinów 10,3 5 Dobre Os ęczyzna bd 6 Halinów Wielgolas Brzezi ński 10 7 Halinów Królewskie Brzeziny 22 8 Halinów Kazimierów 10 9 Halinów Józefin 10 10 Mi ńsk Mazowiecki Gliniak 11,2 11 Mi ńsk Mazowiecki Barcz ąca 12 12 Mi ńsk Mazowiecki Tartak 9 13 Mi ńsk Mazowiecki Stara Niedziałka 100 14 Mi ńsk Mazowiecki Mi ńsk Mazowiecki 190 15 Mi ńsk Mazowiecki Mi ńsk Mazowiecki 10 16 Mrozy Mrozy 22 17 Sulejówek Sulejówek 17 18 Siennica Starogród 7

Według programu mo żliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego moc cieplna z gł ębokich otworów powiatu mi ńskiego wynosi 3,5 MW. Wykorzystanie wi ększo ści odnawialnych źródeł energii wi ąż e si ę z minimalnym wpływem na środowisko i przynosi wymierne efekty ekologiczno-ekonomiczne. Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo-energetycznym, ma wpływ na oszcz ędno ść surowców energetycznych, popraw ę stanu środowiska poprzez redukcje emisji szkodliwych substancji. Coraz szersze stosowanie źródeł odnawialnych przynosi równie ż korzy ści społeczne poprzez popraw ę bezpiecze ństwa energetycznego i powstawanie nowych miejsc zatrudnienia oraz popraw ę bezpiecze ństwa ekologicznego. W nadchodz ących dziesi ęcioleciach przechodzenie na odnawialne źródła energii stanie si ę konieczno ści ą. Główn ą rol ę w tym zakresie b ędzie ogrywa pa ństwo i tworzony system legislacyjny w postaci np. zach ęt ekonomicznych. Rola Starostwa Powiatowego w

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 88

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Mi ńsku Mazowieckim powinna polega ć na promowaniu odnawialnych źródeł energii poprzez dawanie przykładu we wdra żaniu odnawialnych źródeł energii np. odchodzeniu od tradycyjnego ogrzewania w ęglowego w szkołach, urz ędach i innych obiektach użyteczno ści publicznej oraz prywatnej (jak np. kolektory słoneczne). Sukces wzrostu wykorzystania ciepła z zasobów odnawialnych wi ąż e si ę z działaniami promocyjnymi modelowych technologii wykorzystuj ących energi ę wiatru, wody czy sło ńca oraz działaniami informacyjnymi dotycz ącymi korzy ści dla stanu środowiska i życia mieszka ńców płyn ącymi ze stosowania tych technologii.

5. ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM Struktura organizacyjnej ochrony środowiska funkcjonuje na 4 poziomach: centralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Odr ębnie działaj ą sieci bran żowe. Struktura organizacyjna ochrony środowiska nie ma charakteru hierarchicznego. Składaj ą si ę na ni ą odr ębne i niezale żne od siebie organy rz ądowe i samorz ądowe, a dany szczebel administracji realizuje w zasadzie tylko te zadania, których nie mo żna realizowa ć na szczeblu ni ższym. Do organów ochrony środowiska nale żą :
Wójt, burmistrz, prezydent miasta,
Starosta,
Sejmik województwa,
Marszałek województwa,
Wojewoda,
Minister środowiska,
Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska,
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska,
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Starosta wydaje decyzje dla przedsi ęwzi ęć , które s ą klasyfikowane jako przedsi ęwzi ęcia mog ące potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w zakresie gospodarki wodnej, gospodarki zło żami kopalin, ochrony przyrody, ochrony powietrza atmosferycznego i powierzchni ziemi, rybactwa śródl ądowego, sprawuj ący nadzór nad lasami, które nie stanowi ą własno ści Skarbu Pa ństwa, racjonaln ą gospodark ą łowieck ą, spółkami wodnymi. Rodzaje decyzji, które wydaje starosta: - pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu, - pozwolenie zintegrowane, - decyzja zezwalaj ąca na wył ączenie gruntów rolnych z produkcji rolnej, - decyzja w sprawach rekultywacji i zagospodarowania terenu, - pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód, - pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urz ądze ń wodnych, - pozwolenie wodnoprawne na rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobj ętym zwykłym korzystaniem z wód, - pozwolenie wodnoprawne na wprowadzenie do urz ądze ń kanalizacyjnych, b ędących własno ści ą innych podmiotów, ścieków zawieraj ących substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, - pozwolenie na wytwarzanie odpadów, - decyzja zatwierdzaj ąca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, - zezwolenie na prowadzenie działalno ści w zakresie zbierania i transportu oraz odzysku lub unieszkodliwiania odpadów,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 89

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

- koncesje na wydobywanie kopalin ze złó ż obj ętych prawem własno ści nieruchomo ści gruntowych (bez u życia materiałów wybuchowych, na powierzchni nie przekraczaj ącej 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczaj ącym 20 000 m 3), - zatwierdzenie projektu robót geologicznych, których wykonanie nie wymaga koncesji, - zatwierdzenie dokumentacji geologicznej ( zło ża kopaliny, hydrogeologiczna, geologiczno-in żynierska, inne dokumentacja geologiczna). Oprócz wy żej wymienionych zada ń starosty, okre ślone zadania w zakresie ochrony środowiska nale żą do Rady Powiatu i Zarz ądu Powiatu. Rada Powiatu:
uchwala Program ochrony środowiska,
co 2 lata analizuje raporty z realizacji programu ochrony środowiska,
ustanawia obszary ograniczonego u żytkowania wokół niektórych instalacji,
wyra ża zgod ę na powołanie Społecznej Stra ży Rybackiej na terenie powiatu oraz uchwala Regulamin Społecznej Stra ży Rybackiej. Ponadto okre ślone zadania z zakresu zarz ądzania wodami publicznymi wykonuje Dyrektor Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie, Oddział w Sokołowie Podlaskim, Inspektorat w Mi ńsku Mazowieckim i Oddział w Warszawie, Inspektorat w Otwocku z siedzib ą w Sobiekursku. Lasy Pa ństwowe s ą administrowane przez Nadle śnictwo Mi ńsk i Nadle śnictwo Drewnica, nadzór nad gospodark ą w lasach, które nie stanowi ą własno ści Skarbu Pa ństwa te ż sprawuj ą Nadle śniczowie Nadle śnictwa Mi ńsk i Nadle śnictwa Drewnica na podstawie porozumie ń zawartych pomi ędzy Starost ą Mi ńskim a Nadle śniczymi. W imieniu Starosty Mi ńskiego zadania w zakresie ochrony środowiska wykonuje Starostwo Powiatowe w Mi ńsku Mazowieckim Wydział Środowiska i Rolnictwa. Wszystkie stanowiska pracy w Wydziale są wyposa żone w komputery, wszystkie pracuj ą w sieci komputerowej, maj ą dost ęp do drukarek sieciowych, do bazy aktów prawnych „Lex” oraz dost ęp do wybranych, niezb ędnych do pracy, stron internetowych. Wydział Środowiska i Rolnictwa współpracuje ze wszystkimi wydziałami Starostwa oraz z wieloma instytucjami i urz ędami, w szczególno ści takimi, jak:
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Delegatura w Mi ńsku Mazowieckim,
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie,
Wydział Infrastruktury i Środowiska oraz Wydział Geodezji i Rolnictwa Mazowieckiego Urz ędu Wojewódzkiego w Warszawie,
Departament Środowiska oraz Departament Rolnictwa i Modernizacji Terenów Wiejskich Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie,
Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie, Zarz ąd Zlewni Wisły Mazowieckiej w Warszawie,
Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie, Oddział w Sokołowie Podlaskim, Inspektorat w Mi ńsku Mazowieckim oraz Oddział w Warszawie, Inspektorat Otwocku, z siedzib ą w Sobiekursku,
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie, Mazowiecki Oddział Regionalny w Warszawie, Biuro Powiatowe w Mi ńsku Mazowieckim
Nadle śnictwo Mi ńsk w Mi ńsku Mazowieckim,
Nadle śnictwo Drewnica w Z ąbkach,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 90

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Mazowiecki O środek Doradztwa Rolniczego w Warszawie, Oddział w Siedlcach, Terenowy Zespół Doradców w Mi ńsku Mazowieckim. oraz z wieloma organizacjami pozarz ądowymi, w szczególno ści takimi, jak:
Mazowiecka Izba Rolnicza, Oddział w Siedlcach, Rada Powiatowa Mazowieckiej Izby Rolniczej w Powiecie Mi ńskim,
Polski Zwi ązek Łowiecki, Zarz ąd Okr ęgowy PZŁ w Siedlcach i Zarz ąd Okr ęgowy PZŁ w Warszawie,
Polski Zwi ązek W ędkarski, Okr ęg PZW w Siedlcach oraz Okr ęg Mazowiecki PZW w Warszawie,
Rejonowy Zwi ązek Spółek Wodnych w Mi ńsku Mazowieckim, o Gminna Spółka Wodna w Cegłowie, o Gminna Spółka Wodna w Dobrem, o Gminna Spółka Wodna w Dębem Wielkim, o Gminna Spółka Wodna w Jakubowie, o Gminna Spółka Wodna w Kałuszynie, o Gminna Spółka Wodna w Latowiczu, o Gminna Spółka Wodna w Mi ńsku Mazowieckim, o Gminna Spółka Wodna w Siennicy,
Gminna Spółka Wodna w Halinowie,
Gminna Spółka Wodna w Mrozach Ponadto współpracujemy z Okr ęgowym Urz ędem Górniczym w Warszawie i Pa ństwowym Instytutem Geologicznym w Warszawie, Urz ędem Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego w Warszawie.

5.1 Zasady i cele polityki ekologicznej pa ństwa Najwa żniejszym dokumentem dotycz ącym redukcji zanieczyszcze ń wprowadzanych do środowiska jest Polityka ekologiczna pa ństwa, Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna pa ństwa ma na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna by ć elementem równowa żenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to tak że, że realizacja polityki ekologicznej pa ństwa w coraz wi ększym stopniu powinna dokonywa ć si ę poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści gospodarki oraz stosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów. Oznacza to równie ż, że aspekty ekologiczne powinny by ć obligatoryjnie wł ączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a tak że do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym.

Zasady polityki ekologicznej pa ństwa Nadrz ędn ą warto ści ą w polityce ekologicznej pa ństwa jest człowiek, co oznacza, że zdrowie społecze ństwa, komfort środowiska, w którym żyj ą i pracuj ą ludzie, życie obywatela s ą głównym kryterium realizacji polityki ekologicznej na ka żdym szczeblu. Polityka ekologiczna pa ństwa ma słu żyć zaspokojeniu rosn ących potrzeb człowieka. Wszystkie działania człowieka s ą prowadzone w środowisku przyrodniczym, dlatego te ż maj ą znaczny wpływ na jego obecny i przyszły stan.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 91

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Wiod ącą zasad ą polityki ekologicznej pa ństwa jest przyj ęta w Konstytucji RP zasada zrównowa żonego rozwoju - art. 5 „Rzeczpospolita Polska (…) zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju”. Zasada ta uzyskała prawo obywatelstwa w śród społecze ństw świata w wyniku Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992r. Oznacza konieczno ść takiego gospodarowania, aby zachowa ć środowisko w mo żliwie dobrym stanie dla przyszłych pokole ń. Istot ą zrównowa żonego rozwoju jest równorz ędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Kryteria zrównowa żonego rozwoju powinny zosta ć uwzgl ędnione we wszystkich dokumentach strategicznych sektorów gospodarczych, które zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 roku o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. nr 199, poz. 1227, ze zmianami) powinny zosta ć poddane strategicznym ocenom oddziaływania na środowisko dla sprawdzenia czy rozwi ązania w nich zawarte nie przynios ą zagro żenia dla środowiska w chwili obecnej i w przyszło ści. We wdra żaniu niniejszego programu istotne znaczenie b ędą miały zasady uszczegóławiaj ące zasad ę nadrz ędn ą, a b ędą nimi zasady:
przezorno ści (podwojenie działa ń, gdy pojawia si ę uzasadnione prawdopodobie ństwo wyst ąpienia problemu),
integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi (uwzgl ędnienie celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi),
równego dost ępu do środowiska przyrodniczego,
uspołecznienia,
„zanieczyszczaj ący płaci” (odpowiedzialno ść za skutki zanieczyszczenia i stwarzania zagro żeń ponosi jednostka u żytkuj ąca zasoby środowiska),
prewencji (podejmowanie działa ń zabezpieczaj ących na wszystkich etapach realizacji przedsi ęwzi ęć ),
stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT),
subsydiarno ści (stopniowe przekazywanie kompetencji i uprawnie ń na ni ższe szczeble zarz ądzania środowiskiem),
skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej (minimalizacja nakładów na jednostk ę uzyskanego efektu).

Cele polityki ekologicznej pa ństwa Polityka ekologiczna Pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016 (PEP) jest to dokument okre ślaj ący, na podstawie aktualnego stanu środowiska, priorytety ekologiczne oraz wskazuj ący kierunki działa ń, których realizacja pozwoli na osi ągni ęcie ni żej wymienionych celów średniookresowych: - w zakresie działa ń systemowych − doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki b ędą, zgodnie z obowi ązuj ącym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny b ędą uwzgl ędniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów; − uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich, zgodnie z zasad ą rozwoju zrównowa żonego;

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 92

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

− jak najszersze przyst ępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy wśród społecze ństwa o tym systemie i tworzenie korzy ści ekonomicznych dla firm i instytucji b ędących w systemie; − podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, a tak że aktywizacja mieszka ńców do działa ń na rzecz ochrony środowiska; − zwi ększenie roli polskich placówek badawczych we wdra żaniu ekoinnowacji w przemy śle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalaj ącego stanu systemu monitoringu środowiska; − stworzenie systemu prewencyjnego, maj ącego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizuj ącego mo żliwo ść wyst ąpienia szkody; − przywrócenie wła ściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju. - w zakresie ochrony zasobów naturalnych − zachowanie bogatej ró żnorodno ści biologicznej wraz z umo żliwieniem zrównowa żonego rozwoju gospodarczego kraju; − racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych przez kształtowanie ich wła ściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego; − racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych; − rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i le śnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównowa żonego; − przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, ł ąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne; − rekultywacja gleb zdegradowanych i zdewastowanych; − racjonalizacja zaopatrzenia ludno ści oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wod ę z zasobów podziemnych oraz ochrona tych zasobów przed ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. - w zakresie poprawy jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego − dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszka ńców w wyniku wspólnych działa ń sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami b ędącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych; − obni żenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza, zgodnie z wymogami UE; − utrzymanie lub osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód do 2015 r.; − racjonalne gospodarowanie odpadami; − dokonanie wiarygodnej oceny nara żenia społecze ństwa na ponadnormatywny hałas i podj ęcie kroków do zmniejszenia tego zagro żenia tam, gdzie jest ono najwi ększe; − stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek. Ochrona przyrody W zakresie ochrony przyrody zadania wynikaj ące z PEP skoncentrowane s ą na: − doko ńczeniu inwentaryzacji i waloryzacji ró żnorodno ści biologicznej, które stworz ą podstaw ę do ustanowienia pełnej listy obszarów Natura 2000, szczególnie szybko na obszarach, na których planowane s ą inwestycje infrastrukturalne przewidziane do współfinansowania ze środków UE, − tworzeniu krajowej sieci obszarów chronionych (nowych parków narodowych, rezerwatów, parków krajobrazowych oraz innych form i obiektów ochrony przyrody), ze szczególnym uwzgl ędnieniem korytarzy ekologicznych, jako miejsc dopełniaj ących obszarow ą ochron ę przyrody,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 93

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

− tworzeniu spójnych kompleksów le śnych poł ączonych korytarzami ekologicznymi oraz dostosowaniu gospodarki le śnej do wymogów wynikaj ących z ochrony sieci obszarów Natura 2000. Zalesienia nie mog ą zagra żać utrzymaniu ekstensywnego użytkowania ł ąk i pastwisk, b ędących cennym siedliskiem dla rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt.

Lasy W perspektywie do 2016 r. zakłada si ę prowadzenie dalszych prac w kierunku racjonalnego u żytkowaniazasobów le śnych przez kształtowanie ich wła ściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwabiologicznego. Kierunki działa ń: − aktualizacja i realizacja Krajowego Programu Zwi ększenia Lesisto ści przy udziale środków PROW na lata 2007-2013; − tworzenie wspólnych kompleksów le śnych poł ączonych korytarzami ekologicznymi; − dostosowanie gospodarki le śnej do wymogów wynikaj ących z ochrony sieci Natura 2000; − realizacja działa ń w celu utrzymania znacznej retencji wodnej i jej powi ększenie przez przywracanie przesuszonych przez melioracj ę terenów wodno-błotnych; − dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska oraz zwi ększenie ró żnorodno ści genetycznej i gatunkowej biocenoz le śnych.

Gospodarka zasobami wodnymi Ze wzgl ędu na niewielkie zasoby wodne jakie wyst ępuj ą na terenie Polski, PEP formułuje racjonalne gospodarowanie wodami jako jeden z najwa żniejszych priorytetów narodowych. Konieczne zatem b ędzie podejmowanie wszelkich działa ń maj ących na celu uchronienie gospodarki narodowej od deficytów wody, maksymalizacj ę oszcz ędno ści zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne oraz zwi ększenie retencji wodnej. Wa żnym zagadnieniem jest równie ż ochrona przed powodzi ą. PEP wskazuje na konieczno ść wyznaczania obszarów zalewowych, tam gdzie nie zostały jeszcze wyznaczone oraz przygotowanie oceny ryzyka powodziowego. Jednocze śnie PEP podkre śla, że niezb ędne do skutecznego zarz ądzania gospodark ą wodn ą b ędzie przyjęcie dokumentu okre ślaj ącego podstawowe kierunki i zasady działania umo żliwiaj ące realizacj ę idei zrównowa żonego rozwoju w gospodarowaniu zasobami wodnymi w Polsce.

Ochrona powierzchni ziemi Zało żenia wynikaj ące z PEP maj ące na celu ochron ę powierzchni ziemi, a w szczególno ści ochron ę gruntów użytkowanych rolniczo: − rozpowszechnienie dobrych praktyk rolnych i le śnych, zgodnych z zasadami zrównowa żonego rozwoju − przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, ł ąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogeniczne − zwi ększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracaj ących im funkcj ę przyrodnicz ą, rekreacyjn ą lub rolnicz ą − promocja rolnictwa ekologicznego i rolnictwa integrowanego − waloryzacja terenów pod wzgl ędem ich przydatno ści do produkcji zdrowej żywno ści oraz promocja takiej żywno ści

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 94

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

− finansowe wspieranie przez fundusze ekologiczne inicjatyw dotycz ących rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych − kontynuacja prac nad Systemem Osłony Przeciwosuwiskowej, utworzenie centralnego rejestru osuwisk i terenów zagro żonych ruchami masowymi ziemi.

Zasoby geologiczne Podstawowym celem PEP do 2016 roku jest racjonalne zaopatrzenie ludno ści oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wod ę z zasobów podziemnych oraz otoczenie ich ochron ą przed ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. Konieczne jest wi ęc: − ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin; − eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin; − wzmocnienie ochrony niezagospodarowanych złó ż kopalin w procesie planowania przestrzennego.

Jako ść powietrza Głównym celem średniookresowym jest d ąż enie do spełnienia przez RP zobowi ąza ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego oraz z dwóch dyrektyw unijnych (2001/81/WE w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczenia powietrza - LCP oraz 2008/50/WE w sprawie jako ści powietrza i czystszego powietrza dla Europy - CAFE). Dla województwa najwa żniejszym zadaniem jest opracowanie i wdro żenie programów naprawczych w strefach, w których notuje si ę przekroczenia standardów dla pyłu drobnego PM10 i PM2,5 zawartych w Dyrektywie CAFE.

Ochrona wód Nadrz ędnym celem PEP w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód do 2015 r., a tym samych dostosowanie si ę do zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej71 (RDW). Realizację powy ższego zało żenia umo żliwia wykonywanie działa ń zawartych w Programie wodno środowiskowym kraju oraz w planach gospodarowania wodami, które nale ży podj ąć w terminie do ko ńca 2012 r., aby móc osi ągn ąć zakładane cele środowiskowe. Zało żenia w zakresie ochrony zasobów wodnych szczegółowo uwzgl ędniono w dokumentach wymienionych poni żej, które konkretyzuj ą zapisy PEP.

Gospodarka odpadami Zało żenia wynikaj ące z PEP maj ące na celu racjonalizacj ę gospodarki odpadami: − osi ągni ęcie do 31 grudnia 2014 r. odzysku na poziomie minimum 60% oraz recyklingu na poziomie minimum 55% odpadów opakowaniowych; − sukcesywne ograniczanie masy składowanych odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji, pocz ąwszy od 75% w 2010 r., poprzez 50% w 2013 r., a ż do osi ągni ęcia w 2020 r. poziomu 35% w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r.; − zebranie w 2012 r. 25% zu żytych baterii i akumulatorów przeno śnych, a w 2016 r. osi ągni ęcie poziomu zbierania 45% tych odpadów; − zebranie w skali roku 4 kg zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego (pochodz ącego z gospodarstw domowych) na mieszka ńca; PEP zakłada realizacj ę ni żej wymienionych celów średniookresowych do 2016 r.:

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 95

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

− zwi ększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska; − zamkni ęcie wszystkich składowisk niespełniaj ących standardów UE i ich rekultywacja; − sporz ądzenie spisu zamkni ętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych wraz z identyfikacj ą obiektów, które wpływaj ą znacz ąco na środowisko; − eliminacja składowania zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego; − takie zorganizowanie systemu preselekcji, sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej ni ż 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych.

Hałas i pola elektromagnetyczne Celem średniookresowym w zakresie ochrony przed hałasem jest dokonanie wiarygodnej oceny nara żenia społecze ństwa na ponadnormatywny hałas i podj ęcie kroków do zmniejszenia tego zagro żenia tam, gdzie jest ono najwi ększe. Podobny jest te ż cel działa ń zwi ązanych z zabezpieczeniem społecze ństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych. Działaniami zmierzaj ącymi do realizacji celów średniookresowych s ą: − dalsze prowadzenie bada ń umo żliwiaj ących dokonanie oceny klimatu akustycznego poprzez opracowanie map akustycznych dla miast powyżej 100 tys. mieszka ńców oraz dróg linii kolejowych i lotnisk, a tak że wynikaj ących z nich programów ochrony środowiska przed hałasem, w których powinny by ć zawarte konkretne przedsi ęwzi ęcia techniczne i ograniczenia d ążą ce do zmieszenia ponadnormatywnego hałasu, tam gdzie jest przekroczony; − likwidacja źródeł hałasu poprzez wymian ę taboru tramwajowego, kolejowego oraz wprowadzenie ograniczenia szybko ści ruchu, budow ę ekranów akustycznych oraz wykorzystanie planowania przestrzennego; − rozwój systemu monitoringu hałasu; − zorganizowanie laboratorium referencyjnego do pomiaru pól w ramach Inspekcji Ochrony Środowiska i szkolenie specjalistów w zakresie ich pomiaru, a tak że opracowanie w Ministerstwie Środowiska procedur zapewniaj ących bezpieczn ą lokalizacj ę źródeł pól elektromagnetycznych, za po średnictwem których operatorzy telefonii komórkowej zobowi ązani zostaliby do zgłoszenia organowi ochrony środowiska instalacji stanowi ących źródła promieniowania.

Środowisko a zdrowie Celem działa ń w obszarze zdrowia środowiskowego jest dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszka ńców w wyniku wspólnych działa ń sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami b ędącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powoduj ących zanieczyszczenie środowiska. Do realizacji tego celu niezb ędna jest ścisła współpraca Pa ństwowej Inspekcji Sanitarnej z Inspekcj ą Ochrony Środowiska w zakresie: − zbierania i udost ępniania informacji na temat zagro żeń dla zdrowia społecze ństwa; − poprawy funkcjonowania pa ństwowego monitoringu środowiska i monitoringu sanitarnego przez popraw ę technicznego wyposa żenia słu żb kontrolnych w nowoczesny sprz ęt oraz sieci alarmowe;

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 96

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

− wspólnych działa ń Pa ństwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Ochrony Środowiska w celu poprawy jako ści wody pitnej; − wspólnego prowadzenia akcji edukacyjno-szkoleniowych dla słu żb i zakładów przemysłowych i pracowników administracji publicznej w zakresie zapobiegania awariom oraz ska żeniom środowiska. Ponadto konieczne jest doposa żenie stra ży po żarnej w sprz ęt do ratownictwa chemiczno-ekologicznego.

Zarz ądzanie środowiskowe Celem średniookresowym do 2016 r. jest jak najszersze przyst ępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy w śród społecze ństwa o tym systemie i tworzenie korzy ści ekonomicznych dla firm i instytucji b ędących w systemie. Kierunki działa ń okre ślone w PEP przeznaczone s ą do realizacji przez stron ę rz ądową, a dotycz ą stworzenia mechanizmów stymuluj ących przyst ępowanie przedsi ębiorstw i instytucji do systemów zarz ądzania środowiskowego. Zadaniem samorz ądów terytorialnych mogłoby by ć promowanie w śród społecze ństwa logo EMAS i normy ISO 14001, a tak że logo CP jako znaków jako ści środowiskowej firmy b ędącej wytwórc ą danego wyrobu lub świadcz ącej okre ślon ą usług ę.

Udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Głównym celem PEP jest podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa zgodnie z zasad ą „my śl globalnie, działaj lokalnie”. Aby zrealizowa ć powy ższe zało żenie nale ży: − doskonali ć metody udost ępniania informacji o środowisku i jego ochronie; − zapewni ć udział pozarz ądowych organizacji ekologicznych we wszystkich gremiach podejmuj ących decyzje dotycz ące ochrony środowiska; − szkoli ć pracowników instytucji publicznych oraz przedsi ębiorców w zakresie przepisów o dost ępie społecze ństwa o informacji o środowisku; − rozwija ć szkoln ą edukacj ę w zakresie ochrony środowiska, kształtowa ć zachowania zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju; − wspiera ć finansowo projekty realizowane za pomoc ą organizacji pozarz ądowych przez fundusze ekologiczne.

Rozwój bada ń i post ęp techniczny Głównymi celami PEP jest zwi ększenie roli polskich placówek badawczych we wdra żaniu ekoinnowacji w przemy śle i w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalaj ącego stanu systemu monitoringu środowiska. Realizacja ww. celów wymaga podj ęcia m.in. działa ń, które mog ą by ć realizowane na szczeblu wojewódzkim: − umożliwienie finansowania przez fundusze ekologiczne wdra żania ekoinnowacji opracowanych w polskich placówkach naukowo-badawczych; − doposa żenie w nowoczesn ą aparatur ę naukow ą instytutów, uczelni i systemów monitoringu (finansowane przez NFO ŚiGW); − wspieranie platform technologicznych jako miejsca powstawania rozwi ąza ń innowacyjnych przez o środki naukowe i jednostki gospodarcze.

Odpowiedzialno ść za szkody w środowisku Głównym celem PEP jest stworzenie systemu prewencyjnego, maj ącego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizuj ącego mo żliwo ści wyst ąpienia szkody.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 97

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

PEP zakłada równie ż m.in.: − stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku i działaniach naprawczych, − prowadzenie szkole ń na temat odpowiedzialno ści sprawcy za szkody w środowisku dla pracowników administracji, s ądownictwa oraz podmiotów gospodarczych, − wzmocnienie kadrowe i aparaturowe Inspekcji Ochrony Środowiska pozwalaj ące na pełn ą realizacj ę zada ń − kontrolnych, − zapewnienie w bud żecie pa ństwa środków na rekultywacje terenów zanieczyszczonych przed 30 kwietnia 2007 r.

5.2 Cele polityki ekologicznej województwa mazowieckiego

Głównym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego społecze ństwa. Pod poj ęciem bezpiecze ństwa ekologicznego człowieka nale ży rozumie ć nie tylko czyste powietrze, zdrow ą wod ę i bezpieczn ą dla zdrowia żywno ść , ale tak że mo żliwo ści rekreacji, wypoczynku oraz trwałe wyst ępowanie wszystkich stwierdzanych obecnie, dziko żyj ących gatunków. Jak wynika z „Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 r.”, przyj ętego przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w dniu 13 kwietnia 2012 r. dokumentem nadrz ędnym wytyczaj ącym cele i kierunki działa ń w zakresie polityki ekologicznej województwa są wła śnie „Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego” oraz „Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego”.

Celem nadrz ędnym polityki ekologicznej województwa mazowieckiego jest: „Ochrona środowiska naturalnego ma Mazowszu z zachowaniem zasad zrównowa żonego rozwoju, jako podstawa poprawy jako ści życia mieszka ńców regionu ” Cele główne obejmuj ą:
Popraw ę jako ści środowiska,
Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych;
Ochrona przyrody;
Poprawę bezpiecze ństwa ekologicznego;
Edukacja ekologiczna społecze ństwa. Poza w/w priorytetami ekologicznymi wa żne dla poprawy stanu środowiska naturalnego jest uwzgl ędnienie w Programie zada ń dotycz ących:
ochrony przed hałasem (w szczególno ści drogowym),
ochrony powierzchni ziemi (gleby i zasobów surowców mineralnych),
racjonalizacji wykorzystania zasobów surowców i energii (w tym energii odnawialnej),
ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym,
ochrony przed skutkami powa żnych awarii przemysłowych,
wzmacnianie systemu zarz ądzania ochrona środowiska,
poprawy świadomo ści ekologicznej społecze ństwa.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 98

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Cel główny: Poprawa jako ści środowiska Cel średniookresowy do 2018 r.: Poprawa jako ści powietrza, w tym d ąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego dla ozonu do 2020 r. Kierunki działa ń:
Zmniejszenie przekrocze ń dopuszczalnych poziomów st ęż eń monitorowanych substancji;
Ograniczenie emisji powierzchniowej;
Ograniczanie emisji liniowej;
Ograniczenie emisji punktowej;
Ograniczenie emisji substancji do powietrza poprzez odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego. Cel średniookresowy: Poprawa jako ści wód Kierunki działa ń:
Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków;
Redukcja zanieczyszcze ń wód spowodowanych działalno ści ą rolnicza;
Realizacja przedsi ęwzi ęć maj ących wpływ na popraw ę stanu jako ści wód;
Monitoring jako ści wód. Cel średniookresowy: Poprawa jako ści wód Kierunki działa ń:
Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków;
Redukcja zanieczyszcze ń wód spowodowanych działalno ści ą rolnicza;
Realizacja przedsi ęwzi ęć maj ących wpływ na popraw ę stanu jako ści wód;
Monitoring jako ści wód. Cel średniookresowy: Racjonalna gospodarka odpadami Kierunki działa ń:
Zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów, w tym zmniejszenie masy składowanych odpadów do max. 60%wytworzonych odpadów;
Tworzenie regionalnych systemów gospodarki odpadami;
Dostosowanie składowisk odpadów do standardów UE;
Likwidacja mogilników;
Usuni ęcie i unieszkodliwienie do 2032 r. wszystkich wyrobów zawieraj ących azbest;
Wła ściwe zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych;
Kontynuacja procesu usuwania PCB ze środowiska;
Eliminacja praktyk nielegalnego składowania odpadów. Cel długoterminowy: Ochrona powierzchni ziemi. Kierunki działa ń:
Ochrona gleb u żytkowanych rolniczo;
Zwi ększenie skali rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych;
Edukacja ekologiczna rolników. Cel średniookresowy: ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym Kierunki działa ń:
Ograniczenia emisji hałasu do środowiska;
Ocena stanu akustycznego środowiska;
Ochrona przed polami elektromagnetycznymi

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 99

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Cel główny: Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Cel średniookresowy: Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi. Kierunki działa ń:
Zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych i podziemnych;
Działania organizacyjno prawne w zakresie gospodarowania woda. Cel średniookresowy: Zrównowa żone wykorzystania energii. Kierunki działa ń:
Poprawa efektywno ści energetycznej;
Zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Cel główny: Ochrona przyrody Cel średniookresowy: Ochrona walorów przyrodniczych Kierunki działa ń:
Ochrona, rozwój i uporz ądkowanie systemu obszarów chronionych;
Ochrona gatunkowa;
Kształtowanie polityki zagospodarowania przestrzennego województwa uwzgl ędniaj ącej walory przyrodnicze i krajobrazowe;
Udra żnianie, kształtowanie, odtwarzanie korytarzy ekologicznych (le śnych, rzecznych) umo żliwiaj ących przemieszczanie si ę zwierz ąt i funkcjonowanie populacji;
Ochrona i rozwój zieleni na terenach zurbanizowanych. Cel średniookresowy: Zwi ększenie lesisto ści Kierunki działa ń:
Realizacja zało żeń Programu zwi ększenia lesisto ści dla Województw Mazowieckiego ; Cel średniookresowy: Ochrona lasów, ze szczególnym uwzgl ędnieniem ró żnorodno ści biologicznej. Kierunki działa ń:
Rozwój ró żnorodno ści biologicznej w lasach na ró żnych poziomach jej funkcjonowania;
Ochrona lasów przed nadmierna presja turystów na terenach cennych przyrodniczo. Cel główny: Poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego Cel średniookresowy: Transport substancji niebezpiecznych. Kierunki działa ń:
Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia zagro żeń zwianych z transportem materiałów niebezpiecznych. Cel średniookresowy: Przeciwdziałanie powa żnym awariom. Kierunki działa ń:
Wzmocnienie instytucjonalne słu żb inspekcji ochrony środowiska, inspekcji sanitarnej i stra ży po żarnej;
Prowadzenie baz danych dotycz ących zakładów, które mog ą by ć potencjalnymi sprawcami powa żnych awarii;
Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia zagro żeń przez zakłady, które mog ą by ć potencjalnymi sprawcami powa żnych awarii. Cel średniookresowy: Ochrona przed powodzi ą i susz ą. Kierunki działa ń:
Przygotowywanie oraz aktualizacja dokumentów planistycznych i map w zakresie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego;

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 100

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Przygotowanie i modernizacja technicznego zaplecza w zakresie ochrony przed powodzi ą i susz ą. Cel średniookresowy: Ochrona przed osuwiskami. Kierunki działa ń:
Ochrona przed osuwiskami. Cel średniookresowy: Ochrona przeciwpo żarowa. Kierunki działa ń:
Ochrona przed po żarami. Cel główny: Edukacja ekologiczna społecze ństwa Cel średniookresowy: Wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Mazowsza. Kierunki działa ń:
Kształtowanie i promocja postaw pro środowiskowych;
Edukacja dzieci i młodzie ży;
Rozwój infrastruktury edukacyjnej;
Tworzenie dokumentów programowych z zakresu edukacji ekologicznej;
Edukacja ekologiczna rolników;
Działania informacyjno – edukacyjne skierowane do podmiotów gospodarczych i jednostek administracji publicznej;
Działania edukacyjno – informacyjne zagro żeń ekologicznych. Cel średniookresowy: Udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Kierunki działa ń:
Rozszerzenie zakresu informowania społecze ństwa o środowisku i jego stanie;
Zapewnienie mo żliwości udziału społecze ństwa i organizacji pozarz ądowych w post ępowaniach administracyjnych i sporz ądzaniu dokumentów programowych z zakresu ochrony środowiska. Cel główny: Zagadnienia systemowe Cel średniookresowy: Upowszechnienie znaczenia zarz ądzania środowiskowego. Kierunki działa ń:
Promocja wdra żania normy ISO 14001 i EMAS; Cel średniookresowy: Zwi ększenie roli placówek naukowo-badawczych Mazowsza we wdra żaniu ekoinnowacji. Kierunki działa ń:
Tworzenie trwałych powi ąza ń miedzy jednostkami naukowo-badawczymi, przemysłem, samorz ądem oraz administracja rz ądow ą w zakresie ekoinnowacji w przemy śle oraz produkcji wyrobów sprzyjaj ących środowisku. Cel średniookresowy: Zapobieganie i naprawa szkód w środowisku. Kierunki działa ń:
Monitoring i kontrola podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska;
Prowadzenie baz danych dotycz ących szkody w środowisku;
Egzekwowanie odpowiedzialno ści za szkody w środowisku.

6. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

6.1 Cele i priorytetowe działania ekologiczne w powiecie mi ńskim Na podstawie analizy „Polityki ekologicznej pa ństwa” i „Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 r. oraz zidentyfikowanych mocnych i słabych stron, szans i zagro żeń wynikaj ących z diagnozy sytuacji ekologicznej w powiecie mińskim ustalono,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 101

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM iż nadrz ędnym celem działa ń ekorozwojowych, które nale ży realizowa ć jest „Lepsza jako ść życia mieszka ńców powiatu mi ńskiego” oraz poprawa stanu środowiska w powiecie i ochrona jego zasobów. Cele szczegółowe: 1. Ograniczenie emisji substancji i energii. 2. Ochrona zasobów środowiska przyrodniczego i krajobrazu. 3. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem. 4. Zwi ększona aktywno ść obywatelska i wy ższy stan świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Realizacja celów b ędzie si ę odbywała poprzez cele operacyjne i ni żej wymienione działania:
krótkookresowe (lata 2013-2016),
długoterminowe (lata 2017-2020),
stałe (lata 2013-2020).

Cel szczegółowy: Ograniczenie emisji substancji i energii Cel operacyjny: Osi ągni ęcie lepszej jako ści wód Działania: Lata 2013-2020:
rozbudowa i modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równowa żnej liczbie mieszka ńców (RLM) powy żej 2000 (2013- 2020),
przygotowanie i wdro żenie programu działa ń na rzecz ograniczenia zanieczyszcze ń wprowadzanych z wodami opadowymi (2013-2020),
przygotowanie i wdro żenie systemu indywidualnego oczyszczania ścieków na terenach o rozproszonej zabudowie i w aglomeracjach o równowa żnej liczbie mieszka ńców (RLM) mniejszej niż 2000 (2013-2020),
stosowanie najlepszych dost ępnych technik (BAT) w instalacjach produkcyjnych i komunalnych wytwarzaj ących ścieki (2013-2020),
stosowanie, przy planowaniu i realizacji przedsi ęwzi ęć , rozwi ąza ń, które b ędą ogranicza ć zmiany stanu wody na gruncie rozmiarów niezb ędnych ze wzgl ędu na specyfik ę przedsi ęwzi ęcia (2013-2020), Cel operacyjny: Osi ągni ęcie lepszej jako ści powietrza, zwłaszcza w zakresie zmniejszenia emisji pyłów i odorów Działania: Lata 2013-2016:
opracowanie i wdro żenie systemu zbierania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza (2013-2014),
wprowadzanie nowoczesnych technik i technologii energooszcz ędnych, zamiana tradycyjnych starych kotłowni opalanych w ęglem na czystsze źródła energii (2013- 2014), Lata 2013-2020:
termomodernizacja budynków (2013-2020), Cel operacyjny: Ograniczenie emisji hałasu i promieniowania elektromagnetycznego do poziomu obowi ązuj ących norm Działania: Lata 2013-2016:
Modernizacja, przebudowa dróg wraz z budowa zabezpiecze ń akustycznych (2013- 2016)

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 102

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Lata 2013-2020:
prowadzenie okresowych pomiarów hałasu w środowisku dla instalacji lub urz ądzenia dla których zostało wydane pozwolenie zintegrowane lub decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu w środowisku (2017-2020), Lata 2017-2020:
inwentaryzacja źródeł emisji pól elektromagnetycznych i obszarów obj ętych oddziaływaniem tych pól (2017-2020),
inwentaryzacja źródeł uci ąż liwości akustycznej (2017-2020). Cel operacyjny: Minimalizacja składowania oraz wytwarzania odpadów oraz osi ągni ęcie maksymalnych poziomów odzysku odpadów Działania: Lata 2013-2016:
zamykanie oraz rekultywacja gminnych składowisk odpadów w Siennicy, w Latowiczu-Rozstankach, w Moczydłach - gmina Jakubów oraz w Wo źbinie - gmina Cegłów (2013-2016), Lata 2013-2020:
prowadzenie działalno ści informacyjno-edukacyjnej dotycz ącej konieczno ści wła ściwego post ępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi ni ż niebezpiecznymi (2013-2020),
wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów (2013-2020),
Gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest,
Przygotowanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów azbestowych,
Obj ęcie zorganizowanym system odbierania odpadów komunalnych wszystkich mieszka ńców,
Objecie wszystkich mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
Zorganizowanie systemu zbierania, sortowania i odzysku odpadów komunalnych ul ęgaj ących biodegradacji,
Zwi ększenie udziału odzysku odpadów, w szczególno ści recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie ż odzysku energii z odpadów. Cel operacyjny: Zapobieganie skutkom awarii przemysłowych. Działania: Lata 2013-2020:
inwentaryzacja zakładów stwarzaj ących zagro żenie wyst ąpienia awarii oraz powa żnych awarii przemysłowych, w tym zakładów o zwi ększonym ryzyku i zakładów o du żym ryzyku zagro żenia awari ą, stanowi ących potencjalne zagro żenia dla środowiska lub zdrowia i życia ludzi (2013-2020),
wdro żenie w zakładach o zwi ększonym ryzyku i zakładach o du żym ryzyku zagro żenia awari ą, odpowiednio systemu bezpiecze ństwa b ądź raportu o bezpiecze ństwie, oraz spowodowanie aktualizacji programów zapobiegania powa żnym awariom przemysłowym (2013-2020). Cel szczegółowy: Ochrona zasobów środowiska i krajobrazu Cel operacyjny: Ochrona przyrody i krajobrazu Działania: Lata 2013-2020:
wspieranie inicjatyw na rzecz wyposa żenia w infrastruktur ę ochrony środowiska obszarów cennych przyrodniczo (2013-2020 r.),

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 103

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

podejmowanie inicjatyw dotycz ących tworzenia obszarów i obiektów chronionych (2013-2020),
budowanie i aktualizacja baz danych z zakresu ochrony przyrody (2013-2020),
Egzekwowanie wymogów ochrony przyrody w dokumentach planistycznych (2013- 2020),
Planowanie inwestycji z zachowaniem warto ści przyrodniczych i krajobrazowych (2013-2020),
motywowanie społeczno ści lokalnych do działa ń na rzecz utrzymania walorów przyrodniczych terenów (2013-2020),
ochrona starodrzewów, parków wiejskich i podworskich oraz skwerów i pomników przyrody (2013-2020), Cel operacyjny: Zwi ększanie lesisto ści powiatu Działania: Lata 2013-2020:
restrukturyzacja terenów wiejskich poprzez zalesienia i zadrzewienia gruntów nieprzydatnych rolniczo z uwzgl ędnieniem warunków przyrodniczo-krajobrazowych i potrzeb ró żnorodno ści biologicznej (2013-2020),
ochrona istniej ących lasów, poprawa ich produkcyjno ści (2013-2020),
aktualizacja ewidencji gruntów (2013-2020), Lata 2017-2020:
utrzymanie wielofunkcyjno ści lasów, poprawa ich funkcji wodochłonnej, klimatotwórczej, glebochronnej (2017–2020),
ochrona istniej ących zadrzewie ń (2017-2020), Cel operacyjny: Ochrona gleb i terenów zdegradowanych Działania: Lata 2013-2016
inwentaryzacja terenów zagro żonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których wyst ępuj ą te ruchy (2013-2016),
inwentaryzacja terenów zdegradowanych (2013-2016), Lata 2017-2020:
prowadzenie okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi (2017-2020), Cel operacyjny: Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych Działania: Lata 2013-2020:
uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin udokumentowanych złó ż kopalin i uj ęć wód podziemnych oraz ochrony głównych zbiorników wód podziemnych (2013-2020),
okresowa kontrola działalno ści przedsi ębiorców prowadz ących eksploatacj ę złó ż kopalin na podstawie koncesji udzielonych przez Starost ę w zakresie prowadzenia tej działalno ści w sposób gospodarczo uzasadniony, przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopaliny oraz przy zastosowaniu środków ograniczaj ących szkody w środowisku (2013-2020),
egzekwowanie obowi ązków sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów poeksploatacyjnych, jak równie ż obowi ązku przywracania do wła ściwego stanu innych elementów przyrodniczych (2013-2020),
eliminowanie działalno ści powoduj ącej naruszenia przepisów Prawa geologicznego i górniczego, w szczególno ści eksploatacji kopalin pospolitych bez wymaganej koncesji (2013-2020),

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 104

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Cel szczegółowy: Racjonalne gospodarowanie środowiskiem Cel operacyjny: Ograniczenie materiałochłonno ści, wodochłonno ści, energochłonno ści i odpadowo ści gospodarki. Działania: Lata 2013-2020:
prowadzenie działa ń edukacyjno – informacyjnych w zakresie konieczno ści i mo żliwo ści oszcz ędzania wody (2013-2020),
promocja i stosowanie energooszcz ędnych technik i technologii (2013-2020),
egzekwowanie obowi ązku rejestracji zu życia wody do celów przemysłowych i rolniczych w przeliczeniu na jednostk ę produkcji (2013-2020),
wprowadzanie technologii mało odpadowych oraz działania na rzecz zmniejszenia ilo ści wytwarzanych odpadów (2013-2020), Cel operacyjny: Zwi ększenie stopnia wykorzystywania energii odnawialnej Działania: Lata 2013 - 2016:
inwentaryzacja miejsc mo żliwych do lokalizacji elektrowni wiatrowych i innych obiektów - źródeł odnawialnej energii (2013-2016), Lata 2017 - 2020:
działania w kierunku produkcji energii ze źródeł odnawialnych (biomasy, energii sło ńca, wody, wiatru, pompy ciepła (2017 - 2020), Cel operacyjny: Usprawnienie zarz ądzania środowiskiem Działania: Lata 2013 - 2020:
wzmacnianie (jako ściowe i ilo ściowe) słu żb ochrony środowiska w powiecie i w gminach (2013-2020),
zwi ększanie stopnia wykorzystywania środków finansowych polskich i UE przeznaczonych na rzecz środowiska (2013-2020),
zapewnienie lepszego funkcjonowania melioracji wodnych (2013-2020),
budowa i odbudowa obiektów małej retencji (2013-2020),
doskonalenie systemu udost ępniania informacji o środowisku, prowadzenie w formie elektronicznej publicznie dost ępnego wykazu danych (2013-2020),
rozszerzanie współpracy z organizacjami ekologicznymi i ośrodkami naukowo- badawczymi (2013-2020),
przeprowadzanie okresowej analizy wydawanych zezwole ń oraz pozwole ń na korzystanie ze środowiska i okresowej kontroli przestrzegania nało żonych obowi ązków (2013-2020),
rozbudowa baz danych zawieraj ących informacje z zakresu ochrony środowiska ze szczególnym uwzgl ędnieniem przestrzennych baz danych GIS i ich publikacji poprzez usługi sieciowe Lata 2015-2018:
powołanie powiatowego zespołu konsultacyjnego zajmuj ącego si ę problematyk ą ekologiczn ą (2017-2020), Cel szczegółowy: Zwi ększenie aktywno ści obywatelskiej i wy ższy stan świadomo ści ekologicznej społecze ństwa Cel operacyjny: Zwi ększanie aktywno ści społecze ństwa na rzecz ochrony środowiska Działania: Lata 2013 - 2020:

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 105

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

tworzenie partnerstwa publiczno-prywatnego na rzecz rozwi ązywania problemów ochrony środowiska (2013-2020),
wspieranie rozwoju usług turystycznych na obszarach cennych przyrodniczo i krajobrazowo oraz zrównowa żony rozwój turystyki na obszarach cennych przyrodniczo (2013-2020),
wspieranie powstawania tzw. „zielonych miejsc pracy”, w szczególno ści w rolnictwie ekologicznym, ekoturystyce i agroturystyce, le śnictwie, ochronie przyrody, gospodarce wodnej, odnawialnych źródłach energii, odzysku odpadów (2013-2020),
organizowanie konkursów, wystaw, imprez aktywizuj ących społecze ństwo do troski o środowisko (2013-2020),
promowanie wszelkich działa ń powoduj ących osi ąganie znacznych efektów ekologicznych (2013-2020),
propagowanie najlepszych dost ępnych technik BAT (lata 2013- 2020).
promowanie podmiotów gospodarczych posiadaj ących certyfikaty ekologiczne, wspieranie działa ń zmierzaj ących do osi ągni ęcia certyfikatów (2013-2020),
aktywizacja społecze ństwa do działa ń na rzecz ochrony przyrody (2013-2020), Cel operacyjny: Rozszerzanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa Działania: Lata 2013-2020:
zapewnianie społecze ństwu powszechnego dost ępu do informacji o środowisku (2013-2020),
współpraca z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi, Wojewódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego oraz słu żbami gminnymi (2013-2020),
kształtowanie postaw konsumentów – użytkowników środowiska, ich zachowa ń proekologicznych (2013-2020),
konsultacje w zakresie rozwi ązywania problemów ekologicznych dla mieszka ńców i osób prowadz ących działalno ść na terenie powiatu (2013-2020),
organizowanie szkole ń dla mieszka ńców powiatu oraz pracowników powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych (2013-2020),
organizacja warsztatów, seminariów, konferencji (2013-2020),
wprowadzanie programów edukacyjnych dla uczniów (2013-2020),
zapewnianie udziału społecze ństwa w post ępowaniu w sprawach ochrony środowiska (2013-2020)
Prowadzenie akcji edukacyjnych maj ących na celu u świadamianie społecze ństwa o szkodliwo ści spalania odpadów i traw
Działania informacyjno-edukacyjne na temat zanieczyszcze ń powietrza, ich wpływu na zdrowie i mo żliwo ści zmniejszenia tych zanieczyszcze ń przez społecze ństwo.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 106

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

6.2 Harmonogram realizacji działa ń Lp. Działania Jednostka realizuj ąca Lata realizacji Źródła finansowania Cel szczegółowy: Ograniczenie emisji substancji i energii 1 Cel operacyjny: Osi ągniecie lepszej jako ści wód 1.1 Rozbudowa i modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej Gminy 2013-2020 Środki własne jednostek, Fundusze i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równowa żnej liczbie ekologiczne mieszka ńców (RLM) powy żej 2000 1.2 Przygotowanie i wdro żenie programu działa ń na rzecz ograniczenia Gminy 2013-2020 Środki własne jednostek, Fundusze zanieczyszcze ń wprowadzanych z wodami opadowymi ekologiczne 1.3 Przygotowanie i wdro żenie systemu indywidualnego oczyszczania Gminy 2013-2020 Środki własne jednostek, Fundusze ścieków na terenach o rozproszonej zabudowie i w aglomeracjach o ekologiczne równowa żnej liczbie mieszka ńców (RLM) mniejszej ni ż 2000 1.4 Stosowanie najlepszych dost ępnych technik (BAT) w instalacjach Przedsi ębiorcy 2013-2020 Środki własne jednostki, Fundusze produkcyjnych i komunalnych wytwarzaj ących ścieki ekologiczne 1.5 Stosowanie, przy planowaniu i realizacji przedsi ęwzi ęć , rozwi ąza ń, Gminy 2013-2020 Środki własne jednostki które b ędą ogranicza ć zmiany stanu wody na gruncie rozmiarów niezb ędnych ze wzgl ędu na specyfik ę przedsi ęwzi ęcia 2 Cel operacyjny: Osi ągni ęcie lepszej jako ści powietrza, zwłaszcza w zakresie zmniejszenia emisji pyłów i odorów 2.1 Opracowanie i wdro żenie systemu zbierania i gromadzenia informacji Powiat 2013-2014 Środki własne jednostki o zanieczyszczeniach powietrza 2.2 Wprowadzanie nowoczesnych technik i technologii Gminy, Powiat, przedsi ębiorstwa, 2013-2014 Środki własne jednostek, Fundusze energooszcz ędnych, zamiana tradycyjnych starych kotłowni opalanych indywidualne osoby UE węglem na czystsze źródła energii 2.3 Termomodernizacja budynków Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek 3 Cel operacyjny: Ograniczenie emisji hałasu i promieniowania elektromagnetycznego do poziomu obowi ązuj ących norm 3.1 Modernizacja, przebudowa dróg wraz z budowa zabezpiecze ń Zarz ądcy dróg, Powiat, Gminy 2013-2016 Środki własne jednostek akustycznych 3.2 Prowadzenie okresowych pomiarów hałasu w środowisku dla Podmioty gospodarcze 2013-2020 Środki własne podmiotów instalacji lub urz ądzenia dla których zostało wydane pozwolenie zintegrowane lub decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu w środowisk 3.3 Inwentaryzacja źródeł emisji pól elektromagnetycznych i obszarów Powiat, WIO Ś, Prowadz ący 2017-2020 Środki własne jednostek

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 107

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

obj ętych oddziaływaniem tych pól instalacje, 3.4 Inwentaryzacja źródeł uci ąż liwości akustycznej Powiat, WIO Ś 2017-2020 Środki własne jednostek 4 Cel operacyjny: Minimalizacja składowania oraz wytwarzania odpadów oraz osi ągni ęcie maksymalnych poziomów odzysku odpadów 4.1 Zamykanie oraz rekultywacja gminnych składowisk odpadów Gminy 2013-2016 Środki własne jednostki w Siennicy, w Latowiczu-Rozstankach, w Moczydłach - gmina Jakubów oraz w Wo źbinie - gmina Cegłów 4.2 Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów Gminy 2013-2020 Środki własne jednostki 4.3 Prowadzenie działalno ści informacyjno-edukacyjnej dotycz ącej Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek konieczno ści wła ściwego post ępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi ni ż niebezpiecznymi 4.4 Gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania Gminy, Województwo 2013-2020 Środki własne jednostki wyrobów zawieraj ących azbest Mazowieckie 4.5 Przygotowanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów Gminy, Województwo 2013-2020 Środki własne jednostek azbestowych Mazowieckie 4.6 Obj ęcie zorganizowanym system odbierania odpadów komunalnych Gminy, Przedsi ębiorstwa 2013-2020 Środki własne jednostek, PROW wszystkich mieszka ńców komunalne 4.7 Objecie wszystkich mieszka ńców systemem selektywnego zbierania Gminy, Przedsi ębiorstwa 2013-2020 Środki własne jednostek, PROW odpadów komunalnych komunalne 4.8 Zorganizowanie systemu zbierania, sortowania i odzysku odpadów Gminy, Przedsi ębiorstwa 2013-2020 Środki własne jednostek, PROW komunalnych ul ęgaj ących biodegradacji komunalne 4.9 Zwi ększenie udziału odzysku odpadów, w szczególno ści recyklingu w Gminy, Przedsi ębiorstwa 2013-2020 Środki własne jednostek, PROW odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i komunalne tektury, jak równie ż odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska 5 Cel operacyjny: Zapobieganie skutkom awarii przemysłowych 5.1 Inwentaryzacja zakładów stwarzaj ących zagro żenie wyst ąpienia awarii GIO Ś, Stra ż po żarna 2013-2020 Środki własne jednostek oraz powa żnych awarii przemysłowych, w tym zakładów o zwi ększonym ryzyku i zakładów o du żym ryzyku zagro żenia awari ą, stanowi ących potencjalne zagro żenia dla środowiska lub zdrowia i życia ludzi 5.2 Wdro żenie w zakładach o zwi ększonym ryzyku i zakładach o du żym Podmioty gospodarcze 2013-2020 Środki własne jednostek ryzyku zagro żenia awari ą, odpowiednio systemu bezpiecze ństwa b ądź raportu o bezpiecze ństwie, oraz spowodowanie aktualizacji

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 108

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

programów zapobiegania powa żnym awariom przemysłowym Cel szczegółowy: Ochrona zasobów środowiska i krajobrazu 6 Cel operacyjny: Ochrona przyrody i krajobrazu 6.1 Wspieranie inicjatyw na rzecz wyposa żenia w infrastruktur ę ochrony RDO Ś, GDO Ś 2013-2020 WFO ŚiGW, NFO ŚiGW środowiska obszarów cennych przyrodniczo 6.2 Podejmowanie inicjatyw dotycz ących tworzenia obszarów i obiektów RDO Ś, GDO Ś 2013-2020 WFO ŚiGW, NFO ŚiGW chronionych 6.3 Budowanie i aktualizacja baz danych z zakresu ochrony przyrody RDO Ś, GDO Ś 2013-2020 Środki własne jednostki 6.4 Egzekwowanie wymogów ochrony przyrody w dokumentach RDO Ś, GDO Ś 2013-2020 Środki własne jednostki planistycznych 6.5 Planowanie inwestycji z zachowaniem warto ści przyrodniczych i Gminy 2013-2020 Środki własne jednostki krajobrazowych 6.6 Motywowanie społeczno ści lokalnych do działa ń na rzecz utrzymania Gminy 2013-2020 Środki własne jednostki walorów przyrodniczych terenów 6.7 Ochrona starodrzewów, parków wiejskich i podworskich oraz Gminy, Wojewódzki 2013-2020 WFO ŚiGW skwerów i pomników przyrody Konserwator Ochrony Zabytków 7 Cel operacyjny: Zwi ększanie lesisto ści powiatu 7.1 Restrukturyzacja terenów wiejskich poprzez zalesienia i zadrzewienia Prywatni wła ściciele lasów 2013-2020 ARiMR, RDO Ś, WFO ŚiGW gruntów nieprzydatnych rolniczo z uwzgl ędnieniem warunków przyrodniczo-krajobrazowych i potrzeb ró żnorodno ści biologicznej 7.2 Ochrona istniej ących lasów, poprawa ich produkcyjno ści Powiat 2013-2020 Środki własne jednostki 7.3 Aktualizacja ewidencji gruntów Powiat 2013-2020 Środki z Województwa Mazowieckiego 7.4 Utrzymanie wielofunkcyjno ści lasów, poprawa ich funkcji Powiat 2017–2020 Środki własne jednostki wodochłonnej, klimatotwórczej, glebochronnej 7.5 Ochrona istniej ących zadrzewie ń Gminy 2017-2020 Środki własne jednostki 8 Cel operacyjny: Ochrona gleb i terenów zdegradowanych 8.1 Inwentaryzacja terenów zagro żonych ruchami masowymi ziemi oraz Gminy, Powiat 2013-2016 Środki własne jednostket, terenów, na których wyst ępuj ą te ruchy NFO ŚiGW 8.2 Inwentaryzacja terenów zdegradowanych Powiat 2013-2016 Środki własne jednostki 8.3 Prowadzenie okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi Powiat 2017-2020 Środki własne jednostki 9 Cel operacyjny: Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 9.1 Uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania Gminy 2013-2020, Środki własne jednostki

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 109

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

przestrzennego gmin udokumentowanych złó ż kopalin i uj ęć wód podziemnych oraz ochrony głównych zbiorników wód podziemnych 9.2 Okresowa kontrola działalno ści przedsi ębiorców prowadz ących Powiat 2013-2020 Środki własne jednostki eksploatacj ę złó ż kopalin na podstawie koncesji udzielonych przez Starost ę w zakresie prowadzenia tej działalno ści w sposób gospodarczo uzasadniony, przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopaliny oraz przy zastosowaniu środków ograniczaj ących szkody w środowisku 9.3 Egzekwowanie obowi ązków sukcesywnego prowadzenia rekultywacji Powiat 2013-2020 Środki własne jednostki terenów poeksploatacyjnych, jak równie ż obowi ązku przywracania do wła ściwego stanu innych elementów przyrodniczych 9.4 Eliminowanie działalno ści powoduj ącej naruszenia przepisów Prawa Powiat 2013-2020 Środki własne jednostki geologicznego i górniczego, w szczególno ści eksploatacji kopalin bez wymaganej koncesji Cel szczegółowy: Racjonalne gospodarowanie środowiskiem 10 Cel operacyjny: Ograniczenie materiałochłonno ści, wodochłonno ści, energochłonno ści i odpadowo ści gospodarki 10.1 Prowadzenie działa ń edukacyjno – informacyjnych w zakresie Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostki konieczno ści i mo żliwo ści oszcz ędzania wody

10.2 Promocja i stosowanie energooszcz ędnych technik i technologii Gminy, Powiat, 2013-2020 Środki własne jednostek Przedsi ębiorstwa, Indywidualne osoby

10.3 Zwi ększenie świadomo ści społecze ństwa poprzez edukacj ę Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek w zakresie ograniczania zu życia energetycznego 10.4 Wprowadzanie technologii mało odpadowych oraz działania na rzecz Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek zmniejszenia ilo ści wytwarzanych odpadów 11 Cel operacyjny: Zwi ększenie stopnia wykorzystywania energii odnawialnej 11.1 Inwentaryzacja miejsc mo żliwych do lokalizacji elektrowni Gminy, Powiat, 2013-2016 Środki własne jednostki, wiatrowych i innych obiektów - źródeł odnawialnej energii Przedsi ębiorstwa Fundusze UE, Programy operacyjne 11.2 Działania w kierunku produkcji energii ze źródeł odnawialnych Gminy, Powiat, Organizacje 2017 - 2020 Środki własne jednostek, (biomasy, energii sło ńca, wody, wiatru, pompy ciepła pozarz ądowe, NFO ŚiGW, Przedsi ębiorstwa, Indywidualne Fundusze UE,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 110

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

osoby Programy operacyjne

12 Cel operacyjny: Usprawnienie zarz ądzania środowiskiem 12.1 Wzmacnianie (jako ściowe i ilo ściowe) słu żb ochrony środowiska w Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek powiecie i w gminach 12.2 Zwi ększanie stopnia wykorzystywania środków finansowych polskich Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek i UE przeznaczonych na rzecz środowiska 12.3 Zapewnienie lepszego funkcjonowania melioracji wodnych Powiat 2013-2020 Środki własne jednostki 12.4 Budowa i odbudowa obiektów małej retencji Gminy 2013-2020 Środki własne jednostki 12.5 Doskonalenie systemu udost ępniania informacji o środowisku, Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek prowadzenie w formie elektronicznej publicznie dostępnego wykazu danych 12.6 Rozszerzanie współpracy z organizacjami ekologicznymi i ośrodkami Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek naukowo-badawczymi 12.7 Przeprowadzanie okresowej analizy wydawanych zezwole ń oraz Powiat, WIO Ś 2013-2020 Środki własne jednostek pozwole ń na korzystanie ze środowiska i okresowej kontroli przestrzegania nało żonych obowi ązków 12.8 Rozbudowa baz danych zawieraj ących informacje z zakresu ochrony Gminy, Powiat, RDO Ś, WIO Ś 2013-2020 środowiska ze szczególnym uwzgl ędnieniem przestrzennych baz danych GIS i ich publikacji poprzez usługi sieciowe. 12.9 Powołanie powiatowego zespołu konsultacyjnego zajmuj ącego si ę Powiat 2017-2020 Środki własne jednostki problematyk ą ekologiczn ą Cel szczegółowy: Zwi ększenie aktywno ści obywatelskiej i wy ższy stan świadomo ści ekologicznej społecze ństwa 13 Cel operacyjny: Zwi ększanie aktywno ści społecze ństwa na rzecz ochrony środowiska 13.1 Tworzenie partnerstwa publiczno-prywatnego na rzecz rozwi ązywania Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek problemów ochrony środowiska 13.2 Wspieranie rozwoju usług turystycznych na obszarach cennych Gminy, Powiat, ODR, 2013-2020 Środki własne jednostek przyrodniczo i krajobrazowo oraz zrównowa żony rozwój turystyki na Organizacje pozarz ądowe obszarach cennych przyrodniczo 13.3 Wspieranie powstawania tzw. „zielonych miejsc pracy”, Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek w szczególno ści w rolnictwie ekologicznym, ekoturystyce i agroturystyce, le śnictwie, ochronie przyrody, gospodarce wodnej, odnawialnych źródłach energii, odzysku odpadów

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 111

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

13.4 Organizowanie konkursów, wystaw, imprez aktywizuj ących Gminy, Powiat, WIO Ś, ODR, 2013-2020 Środki własne jednostek społecze ństwo do troski o środowisko Organizacje pozarz ądowe 13.5 Promowanie wszelkich działa ń powoduj ących osi ąganie znacznych Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek efektów ekologicznych 13.6 Propagowanie najlepszych dost ępnych technik BAT Gminy, Powiat 2013- 2020 Środki własne jednostek 13.7 Promowanie podmiotów gospodarczych posiadaj ących certyfikaty Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek ekologiczne, wspieranie działa ń zmierzaj ących do osi ągni ęcia certyfikatów 13.8 Aktywizacja społecze ństwa do działa ń na rzecz ochrony przyrody Gminy, Powiat, ODR, 2013-2020 Środki własne jednostek Organizacje pozarz ądowe 14 Cel operacyjny: Rozszerzanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa 14.1 Zapewnianie społecze ństwu powszechnego dost ępu do informacji Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek o środowisku 14.2 Współpraca z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi, Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek Wojewódzkim O środkiem Doradztwa Rolniczego oraz słu żbami gminnymi 14.3 Kształtowanie postaw konsumentów – użytkowników środowiska, ich Gminy, Powiat, 2013-2020 Środki własne jednostek zachowa ń proekologicznych 14.4 Konsultacje w zakresie rozwi ązywania problemów ekologicznych dla Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek mieszka ńców i osób prowadz ących działalno ść na terenie powiatu 14.5 Organizowanie szkole ń dla mieszka ńców powiatu oraz pracowników Powiat 2013-2020 Środki własne jednostki powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych 14.6 Organizacja warsztatów, seminariów, konferencji Gminy, Powiat, ODR 2013-2020 Środki własne jednostek 14.7 Wprowadzanie programów edukacyjnych dla uczniów Gminy, Powiat, RDLP 2013-2020 Środki własne jednostki, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW 14.8 Zapewnianie udziału społecze ństwa w post ępowaniu w sprawach Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek ochrony środowiska 14.9 Prowadzenie akcji edukacyjnych maj ących na celu u świadamianie Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek społecze ństwa o szkodliwo ści spalania odpadów i traw 14.10 Działania informacyjno-edukacyjne na temat zanieczyszcze ń Gminy, Powiat 2013-2020 Środki własne jednostek powietrza, ich wpływu na zdrowie i mo żliwo ści zmniejszenia tych zanieczyszcze ń przez społecze ństwo

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 112

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

7. INSTRUMENTY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU 7.1. Mechanizmy prawno - ekonomiczne Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym programem. Zarz ądzanie Programem odbywa si ę z uwzgl ędnieniem zasad zrównowa żonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ądzania zgodne z kompetencjami i obowi ązkami podmiotów zarz ądzaj ących. W odniesieniu do powiatowego Programu Ochrony Środowiska jednostk ą, na której spoczywa ć b ędą główne zadania zarz ądzania tym programem b ędzie Starostwo Powiatowe, jednak cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem w powiecie b ędzie odbywa ć si ę równie ż na ni ższych szczeblach administracji, czyli gminach. Zarządzanie będzie opiera ć si ę tak że na jednostkach organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Na ka żdą z tych jednostek nało żone s ą ró żne (czasem zbie żne) obowi ązki. Na innych zasadach odbywa si ę zarz ądzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska. Kieruj ą si ę one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, cho ć powszechne staje si ę tak że uwzgl ędnienie głosu opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzane środowiskiem odbywa si ę przez: − dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, − porz ądkowanie technologii i re żimów obsługi urz ądze ń, − modernizacje stosowanych technologii, − eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska, − instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, − stał ą kontrole zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji, a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez: − racjonalne planowanie przestrzenne, − kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, − porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, − instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska. Instrumenty słu żą ce do zarz ądzania programem ochrony środowiska wynikaj ą obowi ązuj ących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach np.) i mo żna je podzieli ć na instrumenty prawne, ekonomiczne, społeczne oraz strukturalne. 7.1.1 Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych zaliczamy: − standardy jako ści środowiska (normy imisji), standardy emisyjne, − pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, − koncesje geologiczne na rozpoznawanie i eksploatację surowców mineralnych, − pozwolenia na wycink ę drzew, − zezwolenia na zbieranie i przetwarzanie (odzysk i unieszkodliwianie) odpadów, − oddziaływania na środowisko planowanych czy istniej ących inwestycji, − uchwały zatwierdzaj ące plany zagospodarowania przestrzennego, − decyzje ustalaj ące lokalizacj ę inwestycji celu publicznego lub warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 113

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Szczególnym instrumentem prawnym jest monitoring, czyli kontrola jako ści stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących, czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawym.

7.1.2 Instrumenty ekonomiczne Instrumenty ekonomiczne to, oprócz omówionych powy żej mechanizmów, jedno z podstawowych narz ędzi realizacji polityki ekologicznej. Pełnia role uzupełniaj ącą bądź wzmacniaj ącą działanie narz ędzi prawnych i administracyjnych. Do instrumentów ekonomicznych zaliczamy m.in.: − opłaty za korzystanie ze środowiska (wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza, pobór wód, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów, wyci ęcie drzew i krzewów), realizowane zgodnie z zasad ą „zanieczyszczaj ący płaci”, − opłaty za wycink ę drzew i krzewów, − administracyjne kary pieni ęż ne wymierzane za niedopełnianie standardów okre ślonych decyzjami administracyjnymi, wycink ę drzew i krzewów bez pozwolenia, 7.1.3 Instrumenty społeczne Wśród instrumentów społecznych jako główny wyró żni ć nale ży współdziałanie. Wa żnym elementem skutecznego zarz ądzania realizuj ącego zasady zrównowa żonego rozwoju s ą uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne. Do kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw, czyli szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, podejmowane s ą ró żnorodne działania. U podstaw skuteczno ści tych działa ń le ży rzetelnie i przyst ępnie przekazywana wiedza o stanie środowiska. W społecze ństwie zaczyna istnie ć coraz wi ększa potrzeba posiadania takiej wiedzy. Edukacja, informacja oraz komunikacja s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osi ągni ęcia wła ściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje s ą wła ściwie wykorzystywane. Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony, a tak że umiej ętno ść porozumiewania si ę ze społecze ństwem s ą niezb ędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. 7.1.4 Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych nale żą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi, a tak że program ochrony środowiska, i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrz ędnym dokumentem powinna by ć strategia rozwoju powiatu czy plan rozwoju lokalnego. Dokument ten jest baz ą dla opracowania programów sektorowych, poniewa ż wyznacza ogólne, ale konkretne kierunki rozwoju i działania np. dotycz ących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska np. W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie powiatu wymaga podejmowania pewnych działa ń w okre ślonych dziedzinach gospodarki, jak i codziennego życia jego mieszka ńców. Ka żda jednostka samorz ądowa decyduje o kształtowaniu swojej przestrzeni

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 114

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

geograficznej, sposobie zarz ądzania środowiskiem i tworzeniem lepszego modelu życia swoich mieszka ńców. Program Ochrony Środowiska jest jednym z elementów prowadzenia ekorozwoju na terenie całego powiatu, który powinien nawi ązywa ć do: − Polityki Ekologicznej Polski, − programów ekologicznych wy ższego szczebla, ale równie ż odnosi ć si ę do rzeczywistej sytuacji w poszczególnych gminach, − lokalnych warto ści zasobów i zagro żenia środowiskowego, − lokalnej świadomo ści, ch ęci i mo żliwo ści działania. Lokalny rozwój powinien nast ępowa ć bez degradacji zasobów przyrody i jej ekosystemów oraz uwzgl ędnia ć warunki przyrodnicze i społeczne. Podstawowe zało żenie ekorozwoju wymaga zast ąpienia filozofii maksymalnego zysku, filozofi ą wspólnego interesu. Dlatego tak wa żne jest współdziałanie samorz ądów i mieszka ńców regionu (rozmowy z mieszka ńcami i edukacja ekologiczna). Dobre warunki środowiskowe wpływaj ą na rozwój gospodarczy powiatu i popraw ę warunków zdrowotnych. Drog ą ich osi ągni ęcia powinien by ć program zrównowa żonego rozwoju powiatu, którego cz ęś ci ą jest Program Ochrony Środowiska oraz przestrzeganie jego zało żeń. 7.2. Mechanizmy finansowe realizacji programu Do realizacji zada ń Programu konieczne s ą środki i instrumenty finansowe. Sytuacja bud żetowa wielu jednostek samorz ądu terytorialnego jest trudna. Wi ększo ść z nich nie jest w stanie samodzielnie podoła ć finansowaniu inwestycji ekologicznych dlatego konieczno ści ą jest poszukiwanie zewn ętrznych źródeł środków na realizacj ę inwestycji. Potencjalne mo żliwo ści finansowania inwestycji i działa ń proekologicznych mog ą pochodzi ć ze źródeł krajowych lub zagranicznych. Źródła krajowe : - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie - Bank Ochrony Środowiska S.A - Bank Gospodarstwa Krajowego - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Źródła zagraniczne: - Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 - Program rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Zasadniczym celem Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsi ęwzi ęć podejmowanych dla poprawy jako ści środowiska w Polsce. Ze środków NFO ŚiGW o dofinansowanie mog ą ubiega ć si ę podmioty (jednostki samorz ądu terytorialnego, przedsi ębiorstwa, instytucje i urz ędy, szkoły wy ższe i uczelnie, jednostki organizacyjne ochrony zdrowia, organizacje pozarz ądowe tj.: fundacje, stowarzyszenia, administracja pa ństwowa oraz osoby fizyczne) oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu finansowania przedsi ęwzi ęć . Fundusz udziela dofinansowania w formie: dotacji, po życzek, po życzek płatniczych, kredytów udzielanych ze środków NFO ŚiGW przez banki, dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po życzek, umorzenia. Środki finansowe z NFO ŚiGW rozdysponowywane s ą w ramach nast ępuj ących dziedzin:

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 115

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

- ochrona powietrza - ochrona powierzchni ziemi - ochrona wód i gospodarka wodna - edukacja ekologiczna - ochrona przyrody i krajobrazu oraz le śnictwo - geologia i górnictwo - Pa ństwowy Monitoring Środowiska - programy interdyscyplinarne - nadzwyczajne zagro żenia środowiska - ekspertyzy i prace badawcze Najwa żniejszym zadaniem Narodowego Funduszu w ostatnich latach jest efektywne i sprawne wykorzystanie środków z Unii Europejskiej przeznaczonych na rozbudow ę i modernizacj ę infrastruktury ochrony środowiska w naszym kraju. Wdra żanie projektów ekologicznych, które uzyskały lub uzyskaj ą wsparcie finansowe z Komisji Europejskiej oraz dofinansowanie tych przedsi ęwzi ęć ze środków Narodowego Funduszu b ędzie słu żyło osi ągni ęciu przez Polsk ę efektów ekologicznych wynikaj ących z zobowi ąza ń mi ędzynarodowych. Źródłem wpływów NFO ŚiGW s ą opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kary za naruszanie prawa ekologicznego. Dzi ęki temu, że główn ą form ą dofinansowania działa ń s ą po życzki, Narodowy Fundusz stanowi „odnawialne źródło finansowania” ochrony środowiska. Po życzki i dotacje, a tak że inne formy dofinansowania, stosowane przez Narodowy Fundusz, przeznaczone s ą na dofinansowanie w pierwszym rz ędzie du żych inwestycji o znaczeniu ogólnopolskim i ponadregionalnym w zakresie likwidacji zanieczyszcze ń wody, powietrza i ziemi. Finansowane s ą równie ż zadania z dziedziny geologii i górnictwa, monitoringu środowiska, przeciwdziałania zagro żeniom środowiska, ochrony przyrody i le śnictwa, popularyzowania wiedzy ekologicznej, profilaktyki zdrowotnej dzieci a tak że prac naukowo-badawczych i ekspertyz. W ostatnim czasie szczególnym priorytetem obj ęte są inwestycje wykorzystuj ące odnawialne źródła energii. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspiera działania pro środowiskowe w zasi ęgu regionu. Co roku okre ślana jest lista zada ń priorytetowych przewidzianych do dofinansowania, obejmuje ona następuj ące działania dziedzinowe: - ochrona wód - gospodarka wodna - ochrona powietrza - likwidacja niskich emisji szczególnie na obszarach cennych przyrodniczo - ochrona ziemi - ochrona przyrody - edukacja ekologiczna - przeciwdziałanie zagro żeniom środowiska - monitoring środowiska Pomoc finansow ą ze środków WFO ŚiGW mo żna uzyska ć poprzez: oprocentowane po życzki, dotacje oraz nagrody na działalno ść na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Dofinansowanie w formie po życzki udzielonej ze środków WFO ŚiGW na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia o charakterze modernizacyjnym, inwestycyjnym oraz polegaj ącym na zakupie środków trwałych i wyposa żenia wynosi do 80% kosztów całkowitych zadania. W przypadku jednostek gminnych i gmin oraz jednostek powiatowych i powiatów

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 116

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

oprocentowanie po życzek nie mo że by ć mniejsze ni ż 2%, a dla pozostałych beneficjentów 3,5%. WFO ŚiGW udziela tak że dotacji w wysoko ści 100% kosztów kwalifikowanych proekologicznych zada ń nieinwestycyjnych z zakresu: edukacji ekologicznej, ochrony przyrody, opracowania opinii, ocen oraz bada ń naukowych, monitoringu środowiska i tworzenia systemów kontrolno-pomiarowych, likwidacji skutków oraz zapobiegania powa żnym awariom, zadrzewie ń i zalesie ń oraz 50% kosztów całkowitych zada ń inwestycyjnych i modernizacyjnych. WFO ŚiGW wspiera działania pro środowiskowe w zasi ęgu regionu. Co roku okre ślana jest lista zada ń priorytetowych przewidzianych do dofinansowania, obejmuje ona nast ępuj ące działania dziedzinowe: - ochrona wód - gospodarka wodna - ochrona powietrza - likwidacja niskich emisji szczególnie na obszarach cennych przyrodniczo - ochrona ziemi - ochrona przyrody - edukacja ekologiczna - przeciwdziałanie zagro żeniom środowiska - monitoring środowiska Pomoc finansow ą ze środków WFO ŚiGW mo żna uzyska ć poprzez: oprocentowane po życzki, dotacje oraz nagrody na działalno ść na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Dofinansowanie w formie po życzki udzielonej ze środków WFO ŚiGW na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia o charakterze modernizacyjnym, inwestycyjnym oraz polegaj ącym na zakupie środków trwałych i wyposa żenia wynosi do 80% kosztów całkowitych zadania. W przypadku jednostek gminnych i gmin oraz jednostek powiatowych i powiatów oprocentowanie po życzek nie mo że by ć mniejsze ni ż 2%, a dla pozostałych beneficjentów 3,5%. WFO ŚiGW udziela tak że dotacji w wysoko ści 100% kosztów kwalifikowanych proekologicznych zada ń nieinwestycyjnych z zakresu: edukacji ekologicznej, ochrony przyrody, opracowania opinii, ocen oraz bada ń naukowych, monitoringu środowiska i tworzenia systemów kontrolno-pomiarowych, likwidacji skutków oraz zapobiegania powa żnym awariom, zadrzewie ń i zalesie ń oraz 50% kosztów całkowitych zada ń inwestycyjnych i modernizacyjnych.

Bank Ochrony Środowiska S.A. BO Ś udziela kredytów m.in. na zakup lub monta ż urz ądze ń słu żą cych ochronie środowiska, przedsi ęwzi ęcia z zakresu termomodernizacji. Kredyty udzielane s ą równie ż we współpracy z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Beneficjentami mogą by ć wła ściciele lub zarz ądcy budynków, jednostki samorz ądu terytorialnego, przedsi ębiorcy.

Bank Gospodarstwa Krajowego BGK udziela kredytów przeznaczonych na cz ęś ciowe sfinansowanie przygotowanych przez gminy i ich zwi ązki projektów inwestycji komunalnych przewidzianych do współfinansowania z funduszy Unii Europejskiej. Przewiduje te ż premie termomodernizacyjne za przedsi ęwzi ęcia, w wyniku których nast ępuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energi ę dostarczan ą do budynków.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 117

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ARiMR udziela dopłat do upraw ro ślin energetycznych oraz kredytów na realizacje przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo żywczym i usługach dla rolnictwa. Dopłaty s ą przeznaczone dla producentów rolniczych, którzy prowadz ą plantacj ę wierzby lub ró ży bezkolcowej, wykorzystywanych na cele energetyczne. O kredyt mog ą ubiega ć si ę osoby fizyczne posiadaj ące pełn ą zdolno ść do czynno ści prawnych, z wył ączeniem emerytów i rencistów, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadaj ące osobowo ści prawnej.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 RPO WM przewiduje mo żliwo ść współfinansowania projektów, których celem jest poprawa stanu środowiska, poprzez realizacj ę inwestycji w zakresie: - wodoci ągów i kanalizacji, - gospodarki odpadami, - ochrony powietrza, - monitoringu środowiska oraz prognozowania, - wprowadzania przyjaznych środowisku technologii (w instytucjach publicznych) oraz projektów w zakresie zachowania i ochrony istniej ących zasobów dziedzictwa naturalnego na terenach parków narodowych, obszarów Natura 2000 i le śnych kompleksów promocyjnych. Beneficjentami mog ą by ć jednostki samorz ądu terytorialnego, ich zwi ązki i stowarzyszenia, jednostki organizacyjne jst posiadaj ące osobowo ść prawn ą, administracja rz ądowa, parki narodowe i krajobrazowe, Lasy Pa ństwowe, jednostki naukowe, instytucje kultury, osoby prawne i fizyczne b ędące organami prowadz ącymi szkoły i placówki, jednostki sektora finansów publicznych posiadaj ące osobowo ść prawn ą, partnerzy społeczni i gospodarczy, ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz osoby prawne ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych, spółki wodne, przedsi ębiorcy. Wysoko ść udzielanego dofinansowania to przewa żnie do 85% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektów.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 POIi Ś przeznaczony jest głównie dla wi ększych projektów, wykraczaj ących znacznie poza obszar jednej gminy w przypadku gmin miejskich i miejsko-wiejskich. Stwarzaj ą mo żliwo ść współfinansowania nast ępuj ących obszarów: − gospodarki wodno-ściekowej, − gospodarki odpadami, − ograniczenia negatywnego wpływu istniej ącej działalno ści przemysłowej na środowisko w tym dostosowania przedsi ębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego, − wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W ramach POIi Ś mog ą by ć realizowane równie ż działania na rzecz ochrony przyrody, prowadz ące do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów ró żnorodno ści biologicznej zgodnie z Krajow ą strategi ą ochrony i umiarkowanego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej wraz z programem działa ń do tej strategii oraz Polityk ą Le śną Pa ństwa , w tym Krajowym Programem Zwi ększania Lesisto ści do roku 2020 z

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 118

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

perspektyw ą do roku 2025 . Realizowane s ą tak że elementy działa ń przewidzianych w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Wysoko ść udzielanego dofinansowania to przewa żnie do 85% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektów.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013129 (PROW) W PROW w ramach priorytetów działa ń zdefiniowano cztery osie: Oś 1: Poprawa konkurencyjno ści sektora rolniczego i le śnego; Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich; Oś 3: Jako ść życia na obszarach wiejskich i zró żnicowanie gospodarki wiejskiej; Oś 4: Leader. Oś 1. obejmuje m.in. scalanie gruntów, gdzie maksymalna wysoko ść pomocy wynosi 100% kosztów kwalifikowalnych, w tym: do 75% to środki UE oraz do 25% - bud żet pa ństwa, a tak że gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi (poprawa jako ści gleb poprzez regulacj ę stosunków wodnych, zwi ększenie retencji wodnej, poprawie ochrony użytków rolnych przed powodziami). Oś 2. wprowadza instrumenty wsparcia oraz zach ęty dla rolników, sprzyjaj ące zachowaniu i poprawie stanu siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków. Celem osi s ą bezpo średnie działania, zwi ązane z odpowiednimi praktykami rolniczymi w tym: - zrównowa żony sposób gospodarowania, - odpowiednie u żytkowanie gleb i ochrona wód, - kształtowanie struktury krajobrazu, - przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk u żytkowanych rolniczo. W ramach tej osi realizowane s ą równie ż działania zwi ązane z zalesianiem gruntów rolnych oraz innych ni ż rolne, a tak że odtwarzaniem potencjału produkcji le śnej zniszczonej przez katastrofy oraz wprowadzaniem instrumentów zapobiegawczych. Ponadto, w ramach ró żnicowania gospodarki wiejskiej mog ą by ć dofinansowane przedsi ęwzi ęcia w inwestycje zwi ązane z wytwarzaniem biogazu rolniczego lub energii elektrycznej z biogazu rolniczego. Ze wzgl ędu na do ść uniwersalny charakter działa ń, z instrumentów wsparcia b ędą korzystały zarówno silne i dobrze zorganizowane gospodarstwa, jak równie ż mniejsze, funkcjonuj ące w sposób tradycyjny. Celem działania Osi 3. jest poprawa podstawowych usług na obszarach wiejskich, obejmuj ących elementy infrastruktury technicznej, warunkuj ących rozwój społeczno-gospodarczy, co przyczyni ć si ę ma do poprawy warunków życia oraz prowadzenia działalno ści gospodarczej. Poziom pomocy wynosi maksymalnie 75% kosztów kwalifikowalnych inwestycji. Wymagany krajowy wkład środków publicznych, w wysoko ści co najmniej 25% kosztów kwalifikowalnych projektu pochodzi ze środków własnych. Leader czyli Oś 4. jest to podej ście wielosektorowe, przekrojowe i partnerskie, umo żliwiaj ące aktywizacj ę mieszka ńców obszarów wiejskich poprzez budowanie kapitału społecznego na wsi, a tak że polepszenie zarz ądzania lokalnymi zasobami i ich waloryzacj ę. 7.3. Główne działania w ramach zarz ądzania środowiskiem Najwa żniejsze działania w ramach zarz ądzania środowiskiem dotycz ą: wdra żania Programu Ochrony Środowiska, rozwój ró żnorodnych form edukacji ekologicznej społecze ństwa, wi ększy stopie ń wykorzystania mediów w celu informowania społecze ństwa o planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska w tym realizacji programu, wydawanie ulotek i broszur.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 119

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Program realizowany b ędzie w oparciu o znowelizowane polskie prawo dostosowane do przepisów UE. Realizacja Programu przebiega ć b ędzie zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju, w oparciu o kompetencje organów zarządzaj ących środowiskiem. Realizacja Programu Ochrony Środowiska w Powiecie Mi ńskim będzie wymagała bardzo du żego wysiłku wszystkich jego realizatorów, ale przyniesie znacz ące korzy ści dla mieszka ńców powiatu. 7.4 Nakłady na realizacje Programu Ochrony Środowiska na lata 2013-2016 z perspektywa do 2020 r. Tabela 34. Szacunkowe nakłady na realizacj ę Programu Ochrony Środowiska w latach 2013 – 2016. Lp. Cele szczegółowe Cele operacyjne Szacunkowe kwoty w zł Ograniczenie emisji Osi ągniecie lepszej jako ści wód 4 000 000 substancji i energii Osi ągni ęcie lepszej jako ści powietrza, zwłaszcza 2 000 000 w zakresie zmniejszenia emisji pyłów i odorów Ograniczenie emisji hałasu i promieniowania 40 000 000 elektromagnetycznego do poziomu 1 obowi ązuj ących norm Minimalizacja składowania oraz wytwarzania 800 000 odpadów oraz osi ągni ęcie maksymalnych poziomów odzysku odpadów Zapobieganie skutkom awarii przemysłowych 10 000 Ochrona zasobów Ochrona przyrody i krajobrazu 60 000 środowiska i krajobrazu Zwi ększanie lesisto ści powiatu 300 000 2 Ochrona gleb i terenów zdegradowanych 24 000 Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 20 000 Racjonalne Ograniczenie materiałochłonno ści, 20 000 gospodarowanie wodochłonno ści, energochłonno ści i 3 środowiskiem odpadowo ści gospodarki. Zwi ększenie stopnia wykorzystywania energii odnawialnej Usprawnienie zarz ądzania środowiskiem 100 000 Zwi ększenie aktywno ści Zwi ększanie aktywno ści społecze ństwa na rzecz 100 000 obywatelskiej i wy ższy ochrony środowiska 4 stan świadomo ści ekolo- Rozszerzanie świadomo ści ekologicznej 20 000 gicznej społecze ństwa społecze ństwa Razem nakłady finansowe na realizacje programu 47 454 000 Nakłady finansowe w latach 2017-2020 na realizacje działa ń wyszczególnionych w Programie Ochrony Środowiska b ędą zbli żone do kosztów okre ślonych w latach 2013-2016 i szacunkowo wynosi ć b ędą: - Ograniczenie emisji substancji i energii – 50 000 000 zł - Ochrona zasobów środowiska i krajobrazu- 450 000 zł - Racjonalne gospodarowanie środowiskiem- 150 000 zł - Zwi ększenie aktywno ści obywatelskiej i wy ższy stan świadomo ści ekologicznej społecze ństwa- 150 000 zł

8. WDRO ŻENIE I MONITORING PROGRAMU Podstawow ą zasad ą realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Mi ńskiego powinna by ć zasada wykonywania zada ń przez jednostki zwi ązane z systemem zarz ądzania środowiskiem, świadome istnienia programu i ich uczestnictwa

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 120

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

w nim. Z punktu widzenia programu mo żna wyodr ębni ć nast ępuj ące podmioty: uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem (jednostki administracji rz ądowej, samorz ądowej, instytucje finansuj ące, organizacje pozarz ądowe, itp.), realizuj ące zadania programu (gminy powiatu mi ńskiego, zakłady przemysłowe, nadle śnictwa, RZGW w Warszawie, itp.) kontroluj ące przebieg realizacji i efekty Programu , społeczno ść powiatu jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń Programu . Przebieg realizacji Programu musi by ć systematycznie kontrolowany (monitorowany). Bezpo średni ą odpowiedzialno ść za wdra żanie Programu ponosi Zarz ąd Powiatu Mi ńskiego i Starosta Mi ński, w którego imieniu realizowa ć b ędzie zadania Wydział Środowiska i Rolnictwa Starostwa Powiatowego w Mi ńsku Mazowieckim wspólnie z odpowiedzialnymi wydziałami Starostwa Powiatowego, powiatowymi jednostkami organizacyjnymi i urz ędami miast i gmin oraz we współpracy z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska z wykonania Programu Zarz ąd Powiatu sporz ądza, co dwa lata, raporty, które przedstawia Radzie Powiatu. B ędzie wówczas tak że mo żliwo ść zmian w zapisach Programu , gdy ż 4cele, zadania Programu mog ą ulega ć zmianie, w zale żno ści od sytuacji prawnej, społecznej, gospodarczej i ekologicznej. Jednym z wa żnych elementów procesu wdro żenia Programu jest jego monitorowanie polegaj ące na ci ągłym systemie obserwacji i kontroli realizacji zadań Programu . Szczególnie wa żnym dla oceny wdra żania Programu jest monitoring stanu środowiska. Monitoring jest podstaw ą oceny efektywno ści wdra żania polityki środowiskowej, a tak że dostarcza informacji, w oparciu o które mo żna oceni ć, czy stan środowiska ulega poprawie czy pogorszeniu. Monitoring środowiska powinien by ć traktowany jako system kontroli stanu środowiska, dostarczaj ący informacje o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska. Jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez jednostki Inspekcji Ochrony Środowiska. Badanie to jest systemem pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udost ępniania informacji o środowisku pozwalaj ącym na ocen ę prawidłowo ści realizowanej polityki ekologicznej. Nale ży tutaj wymieni ć: monitoring wód powierzchniowych, monitoring wód podziemnych, monitoring wody pitnej, monitoring jako ści powietrza, monitoring gleb, monitoring hałasu, które podlegaj ą ocenie. Odniesieniem b ędzie „Stan środowiska w powiecie mi ńskim” przygotowywany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Mi ńsku Mazowieckim.

9. PROMOCJA PROGRAMU „Program ochrony środowiska w powiecie mi ńskim na lata 2013-2016 z perspektyw ą do 2020 roku” zostanie opublikowany oraz umieszczony na stronie internetowej powiatu mi ńskiego. Prowadzona b ędzie kampania informacyjna w śród społecze ństwa za po średnictwem środków masowego przekazu dotycz ąca wdra żania Programu , oczekiwanych efektów ekologicznych. W pracy ze społecze ństwem nale ży wraca ć do zapisów i ustale ń Programu .

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 121

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

10. ANALIZA ODDZIAŁYWANIA REALIZACJI PROGRAMU NA RODOWISKO Przewidywane korzy ści dla środowiska w wyniku realizacji „Programu ochrony środowiska w powiecie mi ńskim na lata 2013-2016 z perspektyw ą do 2020 roku” okre ślono w sposób nast ępuj ący:
ochrona powietrza atmosferycznego – nast ąpi zmniejszenie „niskiej” emisji gazów szczególnie pyłu zawieszonego oraz poprawa stanu jako ści powietrza,
ochrona przed hałasem – nast ąpi poprawa stanu technicznego dróg, a tym samym obni ży si ę emisja hałasu komunikacyjnego,
ochrona przed polami elektromagnetycznymi - nast ąpi wzrost świadomo ści mieszka ńców w zakresie zagro żeń jakie stwarzaj ą pole elektromagnetyczne,
ochrona zasobów wodnych - nast ąpi zwi ększenie liczby mieszka ńców obj ętych sieci ą kanalizacyjn ą oraz zwi ększenie ilo ści oczyszczanych ścieków. Nast ąpi polepszenie jako ści wód powierzchniowych. W wyniku zastosowania technologii zamkni ętego obiegu wody zmniejszy si ę zu życie tego cennego surowca,
ochrona gleb - nast ąpi rekultywacja zdegradowanych terenów oraz poprawa jako ści gleb poprzez m.in. zastosowanie rolnictwa ekologicznego,
ochrona przyrody - nast ąpi wzrost powierzchni obszarów obj ętych ochron ą, powstan ą plany ochrony umo żliwiaj ące skuteczniejsz ą ochron ę przyrody, zwi ększy si ę świadomo ść ekologiczna społecze ństwa, zahamowana zostanie degradacja obszarów cennych przyrodniczo i odbudowana populacja rodzimej zwierzyny drobnej (zaj ąca oraz kuropatwy),
ochrona lasów - powierzchnia terenów zalesionych ulegnie zwi ększeniu, wzro śnie odporno ść drzewostanu, zahamuje si ę niekorzystn ą antropopresj ę na najcenniejsze tereny,
bezpiecze ństwo ekologicznego - nast ąpi poprawa stanu urz ądze ń wodnych, wzro śnie świadomo ść społecze ństwa w zakresie zagro żeń naturalnych i cywilizacyjnych, rozwinie si ę nowoczesny system ratownictwa ekologiczno – techniczno – chemicznego,
zarz ądzanie środowiskiem - nast ąpi wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, samorz ądowców, wzro śnie aktywno ść mieszka ńców w zakresie podejmowania działa ń słu żą cych ochronie środowiska, zmaleje bezrobocie, wzro śnie ilo ść przedsi ębiorstw posiadaj ących certyfikaty ekologiczne.

Przewidywane zagro żenia dla środowiska w wyniku realizacji Programu ochrony środowiska w powiecie mi ńskim na lata 2013-2016 z perspektyw ą do 2020 roku. Najwa żniejszym zagro żeniem dla środowiska zwi ązanym z realizacj ą Programu mo że by ć nieterminowe realizowanie zapisanych w nim działa ń. Poza tym negatywnie na środowisko mog ą oddziaływa ć niektóre zaproponowane przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne tj. promocja walorów przyrodniczych zwi ększy presj ę turystów, a to b ędzie wymaga ć rozwoju infrastruktury turystycznej, w wyniku realizacji której nast ąpi zaj ęcie gruntu pod nowe obiekty kubaturowe itp., zwi ększy si ę ilo ść turystów penetruj ących obszary chronione, a co za tym idzie wzro śnie presja człowieka na środowisko, mo że doj ść do nieprawidłowego zagospodarowywania odpadów. Zaznaczy ć nale ży jednak, że zarówno w/w inwestycje, jak i inne np. modernizacja dróg czy budowa nowych sieci kanalizacyjnych b ędą oddziaływa ć na środowisko lokalnie. W celu minimalizacji oddziaływania tych obiektów na środowisko nale ży ju ż na etapie projektowania zapewni ć rozwi ązania prowadz ące do ograniczenia negatywnego oddziaływania przedsi ęwzi ęcia na środowisko. W trakcie realizacji przedsi ęwzi ęcia, jak i w czasie jego

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 122

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

eksploatacji nale ży zwraca ć uwag ę na minimalizowanie negatywnego oddziaływania tych obiektów na środowisko np. poprzez prawidłowe zagospodarowanie odpadów, ograniczenie emisji hałasu, zabezpieczenie terenu budowy, oszcz ędno ść wody, energii i surowców.

11. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU Monitoring wdra żania Programu Ochrony Środowiska dla powiatu mi ńskiego oparty jest na sprawozdawczo ści, której podstaw ą s ą wska źniki odzwierciedlaj ące aktualny stan środowiska. W poni ższej tabeli przedstawiono wska źniki, które ułatwi ą okre ślenie stopnia realizacji Programu. Analiza tych wska źników b ędzie podstaw ą do korekty i weryfikacji przedsi ęwzi ęć planowanych w Programie ochrony środowiska. Do okre ślenia warto ści wska źników wykorzystane zostały dane z Głównego Urz ędu Statystycznego i materiałów własnych. W razie potrzeby mo żna ilo ść wska źników zwi ększy ć lub je modyfikowa ć – w zale żno ści od dost ępnych danych. Tabela 35. Wska źniki środowiskowe dla powiatu mi ńskiego Lp. Wska źnik Jednostka Stan wyj ściowy (2012 r.) 1 Powierzchnia powiatu ha 1164 Liczba mieszka ńców powiatu osoby 147 378 Gęsto ść zaludnienia osób/km 2 126 Grunty zabudowane i zurbanizowane % 5,2 Długo ść sieci wodoci ągowej km 1429,0 Ilo ść przył ączy wodoci ągowych szt 25 942 Ilo ść ścieków m3/rok 3 982 438 Ludno ść korzystaj ąca z instalacji wodoci ągowej % 28 Ludno ść korzystaj ąca z instalacji kanalizacyjnej % 19 Ilo ść zebranych w ci ągu roku odpadów komunalnych z Mg 20 568,46 gospodarstw domowych Masa odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane Mg 23 375,24 Odpady komunalne segregowane i zbierane selektywnie Mg 3 564,5 Odpady wytworzone t/km 2 33,9 Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest Mg 38 638,073 Wska źnik nagromadzenia wyrobów zawieraj ących azbest Mg/os 0,267 Liczba sortowni odpadów zmieszanych szt. 1 Liczba stacji demonta żu pojazdów szt. 3 Składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne szt. 4 Emisja gazów tys. t 53,1 Emisja pyłów t 76 Lesisto ść % 21,6 Powierzchnia obszarów prawnie chronionych ogółem w tym: - rezerwaty przyrody ha 845,42 - obszary chronionego krajobrazu ha 31 094,7 - pomniki przyrody szt. 235 - Natura 2000 ha 7156,65 Powierzchnia obwodów łowieckich ha 99 804

12. WYTYCZNE DO SPORZ ĄDZENIA GMINNYCH PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA W celu zapewnienia ci ągło ści i spójno ści działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska, samorz ądy sporz ądzaj ą wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, które nast ępnie s ą przyjmowane do realizacji w drodze uchwały

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 123

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

sejmiku województwa albo rady powiatu lub gminy. Programy te, podobnie jak Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa, sporz ądza si ę co 4 lata, z tym, że przewidziane w niej działania obejmuj ą w perspektywie kolejne 4 lata. Programy wy ższego rz ędu zawieraj ą wskazówki i wytyczne dla programów ni ższego rz ędu. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Środowiska przy sporz ądzaniu gminnych programów ochrony środowiska nale ży uwzgl ędnia ć co najmniej ustalenia zawarte w dokumentach: − Polityce ekologicznej pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016, − Programie ochrony środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2011 – 2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 r., − Programie ochrony środowiska powiatu mi ńskiego na lata 2013 – 2016 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2020 r., − Programie mo żliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego, − Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020. W gminnym programie ochrony środowiska musz ą by ć uwzgl ędniane wszystkie wymagania obowi ązuj ących przepisów prawnych (ustaw i przepisów wykonawczych), które b ędą obowi ązywa ć na dzie ń sporz ądzania programu i będą dotyczy ć zagadnie ń ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych. W zwi ązku z konieczno ści ą dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie tj. w rozporz ądzeniach, dyrektywach, decyzjach i uchwałach, s ą systematycznie transponowane do prawa krajowego. Ponadto, gminne programy ochrony środowiska powinny by ć skoordynowane z: − miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego − lokalnymi planami rozwoju infrastruktury (je śli s ą): mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w energi ę, rozwoju gospodarki wodno – ściekowej, itd, − programy ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. − innymi dokumentami strategicznymi, sporz ądzonymi na terenie gminy. Tworzenie gminnego programu ochrony środowiska powinno opiera ć si ę na szczegółowym okre śleniu:
gminnych celów ekologicznych;
gminnych priorytetów ekologicznych;
rodzajów i harmonogramu działa ń proekologicznych;
środków niezb ędnych do osi ągni ęcia celów z uwzgl ędnieniem mechanizmów prawno-ekonomicznych i niezb ędnych środków finansowych. Gminne programy ochrony środowiska powinny uwzgl ędnia ć ewentualnie istniej ące problemy zwi ązane z zanieczyszczeniem środowiska i jego ochron ą. Ponadto, w porównaniu do wojewódzkich i powiatowych programów, gminny program ochrony środowiska winien charakteryzowa ć si ę du żym stopniem szczegółowo ści zagadnie ń Cele i zadania uj ęte w wymienionych dokumentach powinny by ć wykorzystywane przy sporz ądzaniu gminnych programów ochrony środowiska w trojaki sposób: − jako podstawa wyj ściowa do konkretyzacji zada ń (np. do sporz ądzenia na szczeblu gminnym konkretnego wykazu planowanych do budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków, składowisk odpadów, systemu segregacji odpadów itd.), − jako analog do sformułowania lokalnych celów, planowanych do uzyskania,

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 124

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

− jako inspiracja do wprowadzenia podobnego zadania na szczeblu lokalnym, je śli zadanie uj ęte w wymienionych wy żej dokumentach jest sformułowane ogólnie bądź dotyczy wy ższego szczebla. Gminne programy ochrony środowiska powinny okre śla ć cele ekologiczne, priorytety, rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych oraz środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i finansowe. Struktura gminnego programu ochrony środowiska powinna nawi ązywa ć do struktury „Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016”, a wi ęc powinna zawiera ć, co najmniej nast ępuj ące rozdziały: − Racjonalne u żytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonno ści, energochłonno ści i wodochłonno ści gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów), − Poprawa jako ści środowiska (ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, nadzwyczajne zagro żenia środowiska, ochrona przyrody i bioró żnorodno ści), − Narz ędzia i instrumenty realizacji programu (ramy prawa – tak że w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorz ądowych, planowanie przestrzenne, powi ązania formalne i merytoryczne z analogicznymi programami ni ższego i wy ższego szczebla administracyjnego, mechanizmy finansowania ochrony środowiska), − Nakłady na realizacj ę programu (wielko ść nakładów i źródła finansowania), − Kontrola realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu). Program gminny powinien uwzgl ędnia ć: - zadania własne (pod zadaniami własnymi nale ży rozumie ć te przedsi ęwzi ęcia, które będą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy), - zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi nale ży rozumie ć pozostałe zadania, zwi ązane z ochrona środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego). Zadania własne powinny by ć w programie uj ęte z pełnym zakresem informacji niezb ędnej do kontroli ich realizacji (opis przedsi ęwzi ęcia, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty, źródła finansowania). Zadania koordynowane powinny by ć w programie uj ęte z takim stopniem szczegółowo ści, jaki jest dost ępny na terenie gminy. Jest rzecz ą niezb ędn ą, aby do prac nad gminnym programem ochrony środowiska były wł ączone wszystkie wła ściwe ze wzgl ędu na zasi ęg swojej działalno ści instytucje, zwi ązane ochron ą środowiska i zagospodarowaniem przestrzennym oraz przedsi ębiorstwa oddziaływuj ące na środowisko oraz przedstawiciele społecze ństwa. W tym ostatnim przypadku rozumie si ę, że s ą to organy samorz ądu terytorialnego, samorz ądu gospodarczego (je śli istniej ą na terenie gminy) i ekologiczne organizacje pozarz ądowe obejmuj ące zakresem swej działalno ści dan ą gmin ę.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 125

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

13. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 1) Jadwiga Nowak, Obja śnienia do mapy geologicznej Polski 1:200 000, Arkusz N 34 – XXXIV Warszawa Wschód, Warszawa 1971, 2) Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa 2001, 3) Edward Fr ączek, Dobrosława Oficjalska, Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej Polski 1:200 000, Arkusz Warszawa Wschód, Warszawa 1986, 4) Informacja o stanie rolnictwa w powiecie mi ńskim. 2003 r., 5) Raport o stanie powiatu mi ńskiego, lata 1998-2008, 6) Dane statystyczne o województwie Mazowieckim Urz ędu Statystycznego w Warszawie, 7) Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Pa ństwowy Instytut Badawczy, Bilans zasobów złó ż kopalin w Polsce, wg stanu na dzie ń 31.12.2011 r., Warszawa 2012, 8) Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, Stan Środowiska w Województwie Mazowieckim w roku 2010, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, 2011, 9) Polska 2025, długookresowa strategia trwałego i zrównowa żonego rozwoju 10) II Polityka ekologiczna pa ństwa, grudzie ń 2000r., 11) Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016, Rada Ministrów, Warszawa, 12) Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002 – 2010, Rada Ministrów, Warszawa listopad 2002r., 13) Strategia ekorozwoju Polski, MO ŚZNiL, Warszawa 1993r., 14) Podstawowe problemy środowiska w Polsce, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa listopad 2000r., 15) Polityka le śna pa ństwa, dokument przyj ęty przez Rad ę Zasobów Naturalnych i Le śnictwa (1997), dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 22.04.1997 r., 16) Krajowy Plan Gospodarki Odpadami2014 – Ministerstwo Środowiska, pa ździernik 2010 r., 17) Program oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, Warszawa, 2010 r. 18) Strategia rozwoju województwa mazowieckiego do roku 2020– Samorz ąd Województwa Mazowieckiego – Warszawa 2006r., 19) Rocznik statystyczny województwa mazowieckiego 2011, Urząd Statystyczny w Warszawie, 20) Program Ochrony Środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 roku, 21) Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018-20123, 22) Natura 2000 – Europejska sie ć ekologiczna, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002 r., 23) Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska – praca zbiorowa pod redakcj ą dr A. Liro – Fundacja IUCN Poland, Warszawa 1998 r., 24) Uproszczone plany urz ądzania lasu Nadle śnictwa Mi ńsk na okres od 01.01.2011 r. do 31.12.2020r.- gminy Cegłów, Halinów, Mi ńsk Mazowiecki; na okres od 01.01.2012 r. do 31.12.2021 r.- gminy Siennica, Stanisławów, Mrozy, 25) Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, lipiec 2002 r., 26) „Wybrane zadania samorz ądów terytorialnych w ochronie środowiska w zwi ązku z przyst ąpieniem Polski do UE”, Ministerstwo Środowiska, 27) Poradnik – Jak własnymi siłami opracowa ć gminny lub powiatowy program ochrony środowiska – Praca zbiorowa, niepublikowana, lipiec 2003 r., 28) Dokumentacje geologiczne z powiatowego archiwum geologicznego w Mi ńsku Mazowieckim, 29) Decyzje administracyjne.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 126

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Dokumenty prawne: 1) regulacje prawne w ramach Unii Europejskiej, 2) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150, ze zmianami), 3) ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. poz. 21), 4) ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199 poz. 1227, ze zmianami), 5) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz. 145, ze zmianami), 6) ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220, ze zmianami), 7) ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991r. o lasach (Dz.U. z 2011 r. Nr 12 poz. 59, ze zmianami), 8) ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2011 r. Nr 163 poz. 981, ze zmianami), 9) ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz. 1266, ze zmianami), 10) ustawa z dnia 13 pa ździernika 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. z 2005 r. Nr 127 poz. 1066, ze zmianami), 11) ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz.U. Nr 122 poz. 695, ze zmianami), 12) ustawa z dnia 11 maja 2001r. o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 90 r. poz. 607), 13) ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012. poz. 647, ze zmianami),

Spis tabel: Tabela 1. Rodzaje u żytków gruntowych w powiecie mi ńskim. Tabela 2. Struktura u żytków rolnych. Tabela 3. Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów. Tabela 4. Hodowla. Tabela 5. Sie ć wodoci ągowa w powiecie mi ńskim. Tabela 6. Wykaz śródl ądowych wód powierzchniowych lub ich cz ęś ci, stanowi ących własno ść publiczn ą, istotnych dla regulacji stosunków wodnych w powiecie na potrzeby rolnictwa, w układzie dorzeczy. Tabela 7. Długo ść rzek i powierzchnie ich zlewni na terenie powiatu. Tabela 8. Jako ść wód obj ętych monitoringiem podstawowym i regionalnym na terenie powiatu mi ńskiego. Tabela 9. Wykaz złó ż kruszywa naturalnego, dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Starosta Mi ński. Tabela 10. Wykaz złó ż surowców ilastych ceramiki budowlanej dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Starosta Miński. Tabela 11. Wykaz złó ż kruszywa naturalnego dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Marszałek Województwa Mazowieckiego. Tabela 12. Wykaz złó ż surowców ilastych ceramiki budowlanej dla których wła ściwym organem administracji geologicznej jest Marszałek Województwa Mazowieckiego. Tabela 13. Gatunki ptaków b ędące przedmiotem ochrony w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 na terenie powiatu mi ńskiego. Tabela 14. Gatunki ptaków b ędące przedmiotem ochrony w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Dolina Kostrzynia”. Tabela 15. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Rogo źnica”. Tabela 16. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Dolina Środkowego Świdra”.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 127

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA W POWIECIE MI ŃSKIM

Tabela 17. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Gołe Ł ąki”. Tabela 18. Gatunki b ędące przedmiotem ochrony w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 „Torfowiska Czernik”. Tabela 19. Rezerwaty przyrody w powiecie mi ńskim. Tabela 20. Opis wybranych pomników przyrody na terenie powiatu mi ńskiego. Tabela 21. Lista gatunków chronionych wyst ępuj ących na terenie powiatu. Tabela 22. Lista gatunków rzadkich na terenie powiatu mi ńskiego. Tabela 23. Struktura własno ściowa lasów w powiecie mi ńskim. Tabela 24. Lesisto ść w powiecie i w gminach. Tabela 25. Obwody łowieckie na terenie powiatu mi ńskiego. Tabela 26. Opady atmosferyczne. Tabela 27. Oczyszczalnie komunalne. Tabela 28. Oczyszczalnie przemysłowe. Tabela 29. Ocena jako ści powietrza w powiecie mi ńskim w 2011 r. Tabela 30. Wykaz przedsi ębiorców upowa żnionych przez Wojewod ę Mazowieckiego do prowadzenia stacji demonta żu pojazdów na terenie powiatu mi ńskiego. Tabela 31. Masa zebranych odpadów komunalnych w poszczególnych gminach powiatu mi ńskiego. Tabela 32. Podział gmin powiatu mi ńskiego miedzy regionami gospodarki odpadami. Tabela 33. Wykaz pomp ciepła zgłoszonych na terenie powiatu mi ńskiego (stan na dzie ń 30.11.2012 r.). Tabela 34. Nakłady na realizacj ę Programu Ochrony Środowiska w latach 2013 – 2016 Tabela 35. Wska źniki środowiskowe dla powiatu mi ńskiego.

Spis rysunków: Rys. 1. Podział administracyjny powiatu mi ńskiego. Rys. 2. Mapa obszarów Natura 2000 na terenie powiatu mi ńskiego oraz na terenach sąsiaduj ących. Rys. 3. Mapa szczegółowa obszarów Natura 2000 na terenie powiatu. Rys. 4. Szczegółowy schemat rozmieszczenia obszarów Natura 2000. Rys. 5. Lesisto ść powiatu i gmin. Rys. 6. Udział powierzchni le śnej w ogólnej powierzchni gmin. Rys. 7 Mapa województwa mazowieckiego z podziałem na regiony gospodarki odpadami komunalnymi.

WYDZIAŁ ŚRODOWISKA I ROLNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W MI ŃSKU MAZOWIECKIM 128