JAARVERSLAG 2017 BELEIDSPLAN 2018-2020 INHOUDSOPGAVE

EMBASSY OF THE FREE MIND 5

MISSIE, VISIE & REALISATIE 9

HET AMSTERDAMSE DNA VAN DE EMBASSY OF THE FREE MIND 11

VIJF KERNWAARDEN VAN DE EMBASSY OF THE FREE MIND 14

RESULTATEN 2017 17

ORGANISATIE 18

FINANCIËN & VRIENDENSTRUCTUUR 20

MARKETING & COMMUNICATIE 22

COLLECTIE 24

OVERZICHT VAN DE COLLECTIE 34

UNIEKE AANWINST IN 2017 37

PHOENIX FONDS 39

HUIS MET DE HOOFDEN 41

MUSEUM 44

UITBREIDING MUSEUMBIBLIOTHEEK 50

KENNISCENTRUM 52

VERANTWOORDING ILLUSTRATIES 62

FINANCIËLE BIJLAGEN 65 EMBASSY OF THE FREE MIND

In dit jaarverslag 2017 & beleidsplan 2018- inzicht te verkrijgen in de werkelijkheid 2020 willen we je kennis laten maken met waarin we leven en bieden een manier de Embassy of the Free Mind (EFM), een om daar op strikt individuele manier initiatief van de culturele ANBI-stichting Het invulling aan te geven. Als wetenschapper, Wereldhart (WH). kunstenaar, denker of doener, kind of volwassene. Wij willen een platform bieden Amsterdam is een stad met diversiteit, aan iedereen die op ons specialisatieterrein authenticiteit, creativiteit en actief is en een ieder die dit graag breder wil ondernemerschap. Veel Amsterdammers, en helpen uitdragen. ook toeristen, ondernemers en studenten, voelen zich aangetrokken tot de geest Na dertig jaar als publiek toegankelijke van vrijheid die er heerst. De vrijheid wetenschappelijke onderzoeksbibliotheek van het woord kreeg in deze stad – die al in de Bloemstraat in Amsterdam gevestigd in de befaamde Gouden Eeuw in open te zijn geweest, zijn we nu ook officieel een communicatie stond met de rest van de museum. En dat bovendien op een heel wereld - vleugels door de vrijheid van prominente locatie in Amsterdam: het godsdienst, meningsuiting en drukpers. Huis met de Hoofden op de Keizersgracht Deze periode van innovatieve expansie, die 123. In ons museum laten wij de teksten niet door overheden gestuurd werd maar én afbeeldingen uit onze boeken tot de door burgers, heeft zijn stempel op de stad verbeelding van onze bezoekers spreken. gedrukt. Toch is de geschiedenis van het Ons handelsmerk is teaching by images. Net vrije denken onderbelicht gebleven, want als de uitvinder van het aanschouwelijk wie weet er nu nog wie die vrije denkers onderwijs, de Tsjechische filosoof Jan Amos waren, en waarom hun denken zo’n grote Comenius die in de zeventiende eeuw een invloed heeft gehad? Het tolerante klimaat graag geziene gast was in het Huis met de van de stad Amsterdam is ook niet beperkt Hoofden, willen wij de nieuwsgierigheid gebleven tot de zeventiende eeuw en leeft en verbeeldingskracht van onze bezoekers sterker dan ooit. Sinds 2017 heeft het vrije prikkelen om ze iets te leren over de woord een eigen ambassade, de Embassy of samenhang tussen universum, natuur en the Free Mind: een bibliotheek, een museum mens. En ze stimuleren om deze kennis toe en een platform van het vrije denken. te passen in hun dagelijkse leven.

Het is onze missie om eeuwenoude Wij streven ernaar om 50.000 bezoekers Westerse wijsheid op een actuele manier per jaar te ontvangen en dat vraagt om een voor iedereen toegankelijk te maken. Wij renovatie van ons nieuwe onderkomen en willen de bronnen van deze wijsheid delen, om een volgende stap in de ontwikkeling en daardoor vrij denken en handelen, van de museumbeleving. Wij presenteren stimuleren. Vrij denken is het vermogen in dit beleidsplan innovatieve projecten om zelfstandig eigen gedachten en ideeën op het gebied van de geplande verbouwing te formuleren, onbegrensd, ongedwongen, en renovatie, interactieve storytelling, ongeacht religie, cultuur of leeftijd. Het vrije onderzoek en educatie. Wij ontvangen denken is van alle tijden en verbindt onze geen subsidie, en we hopen dat we onze geschiedenis met het heden. doelstellingen met de steun van velen kunnen realiseren. De museumfunctie Wij zetten onze expertise, ons internationale gaat naadloos over in de platformfunctie. wetenschappelijk netwerk en onze collectie Wij zetten alles op alles om Amsterdam van 25.000 boeken in om mensen uit de hele meer dan ooit de stad te laten zijn van het wereld fysiek en digitaal te bereiken. vrije denken. Onze boeken helpen om een samenhangend

5

MISSIE, VISIE & REALISATIE

MISSIE GEREALISEERDE DOELSTELLINGEN

¤ Eeuwenoude Westerse wijsheid op In 2017 werden de volgende statutaire een actuele manier voor iedereen doelstellingen van Stichting Het Wereldhart toegankelijk maken gerealiseerd: ¤ Door deze wijsheid te delen, vrij denken en handelen stimuleren ¤ Verkrijging van de museumstatus voor de collectie Bibliotheca Philosophica Vrij denken is het vermogen om Hermetica op 16 juli 2016 zelfstandig eigen gedachten en ideeën te ¤ Ontsluiting van collectie en vergroting formuleren, onbegrensd, ongedwongen van de onderzoeksfunctie door de en ongeacht religie, cultuur of leeftijd. digitalisering van de kerncollectie van Het vrije denken is van alle tijden en ca. 5.000 geschriften verbindt onze geschiedenis met het ¤ Presentatie digitale collectie via de online heden. catalogus op de vernieuwde website ¤ Verbouwing en inrichting van beletage en eerste verdieping van het Huis VISIE met de Hoofden om het huis weer publiekstoegankelijk te maken ¤ Nu de EFM open is voor publiek ¤ Opening Embassy of the Free Mind op wil zij de museumbeleving verrijken, 21 oktober 2017 door de Amerikaanse versterken en verlengen door middel van auteur Dan Brown onder grote publieke innovatieve en interactieve storytelling belangstelling en teaching by images. Ook bezoekers zonder ¤ Start fondswerving voor de lopende en voorkennis kunnen zo vertrouwd raken toekomstige projecten van de Embassy of met de in de EFM verzamelde wijsheid, the Free Mind en deze kennis vervolgens actief (bewust) met wijsheid toepassen en delen binnen het digitale collectieve bewustzijn van de vrije geest ¤ Als platform van het vrije denken, geïnspireerd op het gedachtegoed dat is verzameld in de Bibliotheca Philosophica Hermetica, wil de EFM een bredere programmering ontwikkelen waarin duidelijk wordt dat de vrije geest nog steeds springlevend is in Amsterdam ¤ De EFM wil haar kenniscentrum, het in 1984 opgerichte Ritman Research Institute met zijn eigen uitgeverij In de Pelikaan, in stand houden en uitbreiden door meer dan ooit een brug te slaan tussen onderzoek en educatie, waardoor zij zowel een gespecialiseerd als breed geïnteresseerd publiek informeert en betrekt bij kennisontwikkeling. ¤ De EFM streeft ernaar om onze collectie van 25.000 boeken nader te ontsluiten door middel van onze toekomstgerichte, fysieke, digitale en bovenal open museumbibliotheek

9 HET AMSTERDAMSE DNA VAN DE EMBASSY OF THE FREE MIND

AMSTERDAMMERS UIT ONZE GESCHIEDENIS AAN HET WOORD

Iedereen kan, met Gods genade, al tijdens het Wij moeten er zonder voorbehoud naar aardse leven in opeenvolgende stadia naar de streven, dat de vrijheid naar het menselijk volmaaktheid klimmen. Kerken, predikanten geslacht terugkeert, de vrijheid van denken, of priesters zijn niet nodig. Wél nodig is een de religieuze burgerlijke vrijheid. Vrijheid, voortdurende oefening om volgens Gods verklaar ik, is het prachtigste menselijke geboden te leven, met als algemene leidraad goed, waarmee de mens geschapen is en dit de ‘gouden regel’, ook wel de ‘wet van de is niet van hem te scheiden. natuur’ genoemd: behandel een ander zoals je zelf behandeld wilt worden. Jan Amos Comenius. Consultatio catholica, 1666

Ieder mens wil zijn geloof vrij belijden en verbreiden. Volgens de ‘wet van de natuur’ De stad Amsterdam kan ons tot voorbeeld heeft niemand het recht om anderen dienen, die tot haar eigen sterke groei en die vrijheid te ontnemen. Dat geldt voor tot bewondering van alle naties de vruchten individuen én instituties: de overheid heeft van deze vrijheid plukt. In deze bloeiende zich niet met kerk of geloof te bemoeien, en staat en voortreffelijke stad immers leven mag alleen ingrijpen als geloofstwisten de alle mogelijke mensen van iedere natie en openbare orde zouden bedreigen. geloofsrichting met de grootste eendracht samen: als ze iemand hun goed willen Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-1590) toevertrouwen, zorgen ze slechts gewaar te worden of hij rijk is of arm en of hij te goeder trouw of met bedrog zaken pleegt te doen; Ik prijs de stad Amsterdam gelukkig omdat godsdienst of geloof kunnen hun verder niets het daar geoorloofd is dat de kooplieden schelen, omdat die voor de rechter bij zijn filosoferen en de filosofen handel drijven. toewijzing of afwijzing in een rechtsgeding De vroede vaders hebben heel wijselijk de niet helpen. taak ter harte genomen om deze stad een waarlijke en duurzame roem te schenken En geen enkel geloof is zo gehaat, dat zijn uit de eeuwige waarde der letteren, uit de aanhangers niet onder de bescherming staan beschaving der geleerden en de voorrechten van het openbaar gezag der magistraten, van de wetenschap, opdat deze stad, die bijna mits ze niemand schade berokkenen, een een toevluchtoord is van de gehele wereld, dit ieder het zijne geven en eerzaam leven. ook van de wetenschap waagt te worden, en de stad, die de schatkamer van bijna geheel Spinoza. Tractatus theologico-politicus, 1670 Europa is, nu de schatten der wijsheid zal openen; opdat zij, die de hoedster is van allerhande koopwaar, nu de voorraadkamer zal zijn voor onderwijs, kunsten en wetenschappen.

Caspar Barlaeus. Inaugurele rede bij de opening van het Athenaeum Illustre, 1632

11 COLLECTIE HUIS

Toen de Bibliotheca Philosophica Hermetica Het Huis met de Hoofden werd in 1622, (BPH) in 1984 haar deuren opende voor het in de Gouden Eeuw, gebouwd voor publiek, werd dit door de pers aangekondigd kousenhandelaar en kunstliefhebber als de komst van de Amsterdamse Nicolaas Sohier. Met zijn rijkversierde Schatkamer van de Geest. Deze schatkamer voorgevel is het één van de mooiste van 2000 jaar Westerse wijsheid is in rijksmonumenten aan de door Unesco als de afgelopen 60 jaar verzameld door de werelderfgoed bestempelde Amsterdamse Amsterdammer Joost R. Ritman, die op grachtengordel. De hoofden zijn jonge leeftijd inzag dat Amsterdam, de stad borstbeelden van de goden Apollo, Ceres, die sinds de zeventiende eeuw wereldwijd Mercurius, Minerva, Bacchus en Diana. God bekend is om haar grote tolerantie ten van de handel Mercurius en godin van de opzichte van andersdenkenden, nog steeds wijsheid Minerva zijn links en rechts van grote boekenschatten moest herbergen en dit de hoofdingang geplaatst om aan te geven niet alleen in bibliotheken. Hij vond veel van dat in dit huis een mercator sapiens, een wijze deze schatten bij Amsterdamse antiquariaten koopman, leefde en werkte. en daarna bij antiquaren en veilinghuizen in heel Europa en Amerika. Hij bouwde zijn Uit onderzoek is gebleken dat het Huis met collectie met eigen middelen uit tot een de Hoofden al sinds de zeventiende eeuw wereldvermaarde bibliotheek met een eigen als vrijhaven in het hart van Amsterdam onderszoeksinstituut, uitgeverij en een fungeerde, vanaf het moment dat de rijke internationaal tentoonstellingsprogramma, koopmansfamilie De Geer er in 1634 haar en hij liet zich daarvoor bijstaan door een intrek nam. Vader Lodewijk en zoon Laurens wetenschappelijke staf. de Geer waren belangrijke filantropen voor de stad en met name voor de dissidente Gedurende de jaren 2016-2017 werd zijn schrijvers en denkers die er hun toevlucht wens vervuld om zijn levenswerk te zochten. De familie De Geer onderhield vermaatschappelijken. Joost Ritman droeg banden met grote geesten zoals Rembrandt de collectie van de BPH en het beroemde en Jan Amos Comenius, die overigens een Huis met de Hoofden te Keizersgracht 123 gedeelde passie hadden voor de fysica van in augustus 2016 over aan Stichting Het het licht. De familie De Geer beschikte over Wereldhart, die op 1 november 2017 de een geleerde huisbibliotheek van wel 5.000 deuren van de Embassy of the Free Mind banden, met daarin onder meer werken van opende voor een breed publiek. Hermes Trismegistus, Paracelsus, Robert Fludd, Jacob Böhme, Jan Amos Comenius en Voor zijn levenswerk werd Joost R. Ritman Benedictus de Spinoza. Werken die ook tot onderscheiden met de Laurens Janszoon onze collectie behoren en nu opnieuw op de Costerprijs, de Comeniusprijs, de zilveren plank staan in het Huis met de Hoofden. Akademiepenning van de KNAW en werd hij geëerd als Ridder in de Orde van de In 2017 was het Huis met de Hoofden gereed Nederlandse Leeuw. Op 21 oktober 2017 om de collectie ‘thuis’ te laten komen en werd hem ter gelegenheid van het 60-jarig werden huis en collectie verenigd in de jubileum van de Bibliotheca Philosophica Embassy of the Free Mind. Hermetica de hoogste Amsterdamse onderscheiding toegekend: de Frans Banninck Cocq prijs.

13 VIJF KERNWAARDEN VAN DE EMBASSY OF THE FREE MIND

WIJSHEID ZELFSTANDIG DENKEN WETENSCHAP VRIJHEID VERANTWOORDELIJKHEID

Jan Amos Comenius schreef in de Wat is zelfstandig denken? Leren Nu deze wetenschappelijke “Als ik myn geest uitspanninge De tijd is voorbij dat mensen zich zeventiende eeuw in Amsterdam: denken, leren je gedachten te onderzoeksbibliotheek is wil geven, dan is het niet eer door de kerk laten voorschrijven ‘Probeer de totaliteit van het vormen en onder woorden te geschonken aan Stichting die ik zoek, maar vryheit.” Een wat ze moeten geloven. Ze willen bestaan te bevatten en het brengen, leren zelfstandig een het Wereldhart, zal in de passender tekst om vrijheid als zélf denken en geloven, zélf afzonderlijke wordt gemakkelijk oordeel te vormen in plaats van Embassy of the Free Mind kernwaarde van de Embassy of authentiek religieus of spiritueel toegankelijk.’ Het ging hem achter de massa aan te lopen. een vrije, wetenschappelijke the Free Mind uit te drukken is bezig zijn met de wortels van het daarbij niet alleen om kennis, Ook leren uit je eigen en onze geesteshouding worden gedeeld niet denkbaar: een citaat waarin bestaan. (…) Het hermetisme maar ook om wijsheid. Wijsheid gezamenlijke geschiedenis, met de maatschappij, in het Rembrandt vrijheid en geest in was geen gesloten systeem, maar verbindt alles en iedereen. Een wat de consequenties van bijzonder natuurlijk met alle één adem noemt. een religieuze beleving van de 2.000 jaar oude hermetische daden kunnen zijn. Dan heb nieuwsgierige Amsterdammers, werkelijkheid om ons en in ons. wijsheid luidt: ‘Als het verleden ik het niet alleen over onze zowel volwassenen als scholieren. Rembrandt’s innerlijke visie Het huldigde een holistische zich verbindt met het heden wordingsgeschiedenis, maar ook Wat men vaak niet beseft is dat en overtuigingen kwamen tot visie, waarbij het individuele en het heden met de toekomst, over ons tomeloos gebruik van die ongedeelde wetenschappelijke uitdrukking in zijn kunst. Geloof bestaan werd ervaren als dan worden ze – ze zijn immers fossiele grondstoffen die leiden geesteshouding in aanleg bij in het bovennatuurlijke, geloof ingebed in een grote kosmische niet van elkaar gescheiden – één tot klimaatverandering. Ik heb alle kinderen aanwezig is: in God, ging voor hem zoals samenhang. God, kosmos en tijd door identiteit, eenheid en het ook over het leren nadenken exploratiedrang, verwondering, voor al zijn tijdgenoten boven mens werden niet los van elkaar samenhang.’ over wat je zou kunnen doen om aandachtige observatie, vragen de indrukken van de zintuigen. gezien, maar als onlosmakelijk de toekomst beter te laten zijn dan stellen over feitelijkheden, Rembrandt was niet de enige met elkaar verbonden. God is Het motto van de Embassy of het heden. oorzaken of motieven. Amsterdammer van zijn tijd om de bron van alles, geen persoon the Free Mind is wijsheid delen de waarheid te zoeken in het maar een eeuwig scheppend Iets. om aan te zetten tot bewust Jonge mensen moeten leren hoe ze De kunst is om die niet in de kiem verenigen van ogenschijnlijke De kosmos, die ’zijn zoon’ wordt handelen. Wat is een vrije geest? een volwassen, verantwoordelijke te smoren, zoals helaas maar tegenstellingen. Rembrandts genoemd, komt voort uit God Een vrije geest is iemand die burger kunnen worden en zijn. al te vaak gebeurt, maar juist vereniging van bijzonderheden en binnen die kosmos ontstaat ruimte schept in zijn geest. Hoe ze een zinvolle rol kunnen om die vrije geest bij kinderen en universelen; Descartes’ de mens, ’de kleinzoon van God’ Ruimte om inzicht te verkrijgen spelen en bijdrage kunnen en natuurlijk ook steeds weer overbrugging van geloof en ratio; zeggen de hermetische teksten. in de samenhang tussen leveren aan onze samenleving. bij volwassenen te bevorderen. Spinoza’s natuur en godheid; universum, natuur en mens. Dus moeten ze waarden leren Met de groei van die rationele Comenius’ poging de menselijke God als bron van al het zijnde, Ruimte om met wijsheid naar dat kennen en doorleven. Dat is niet geesteshouding ontwikkelt zich geest uit te rusten met de nodige de mens die participeert in God, inzicht te handelen, ongeacht nieuw, dat is van alle tijden. Onze bij een kind of volwassene niet instrumenten om de waarheid en de eenheid van het Al zijn de omstandigheden. Ruimte samenleving is een samenleving alleen zelfrespect, maar ook te vinden – dat zijn slechts gedachten die je gemakkelijk kunt om open te staan voor inzichten waarbinnen veel culturen respect voor de onderbouwde vier van de talloze zoektochten verbinden met de evolutietheorie. van anderen. Wij hopen in de voorkomen die samen in dezelfde mening van anderen, voor naar de waarheid die in het De gedachte dat je onderdeel Embassy of the Free Mind mensen maatschappelijke ruimte leven. waarachtigheid, voor de grote (betrekkelijk) vrije Amsterdam uitmaakt van de wereld maakt bij elkaar te brengen die met hun Elk met zijn eigen overtuigingen, culturele en maatschappelijke van de zeventiende eeuw met je er ook verantwoordelijk voor: eigen wijsheid een verschil willen religie, gebruiken. Het vereist betekenis van wetenschap onvoorstelbare geestdrift jouw persoon en houding zijn van maken in de wereld van nu. kennis van elkaar en van de en techniek, en voor de ondernomen werden.” belang om die wereld te dienen en waarden in onze Nederlandse unieke complexiteit van onze vruchtbaar te maken in plaats van samenleving om een dergelijk fysieke, mentale en sociale uit te buiten. Esther Ritman palet goed te laten functioneren. wereld. Tegelijk immuniseert Gary Schwartz, Kunsthistoricus & Bestuurder Stichting Het Wereldhart & Dat is niet nieuw, gezien de die geesteshouding tegen Rembrandt-expert directeur Ambassade van de Ambassadeur Ambassade van de historie van Amsterdam. waarheid-op-gezag en tegen Roelof van den Broek. Hermes geeft Vrije Geest Vrije Geest irrationaliteiten zoals bijgeloof, antwoorden op de vragen die de kerk ontloopt. vooroordeel en fundamentalisme. Interview in Trouw, 2007 Maria van der Hoeven Oud-minister OCW en oud-minister Economische Zaken Pim Levelt, oud-voorzitter KNAW, Ambassadeur Ambassade van de oprichter Max Planck Instituut Vrije Geest Nijmegen Ambassadeur Ambassade van de Vrije Geest

14 15 RESULTATEN 2017

EMBASSY OF THE FREE MIND FINANCIËN COMMUNICATIE

¤ Verhuizing Bibliotheca ¤ Toezegging fondsen voor de ¤ Nieuwe tweetalige website Philosophica Hermetica naar restauratie: € 262.500 ¤ Lancering online collectie Huis met de Hoofden ¤ Toezegging fondsen voor de met de eerste 1.500 oude ¤ Ontwikkeling Embassy of museale ontwikkeling: boeken the Free Mind: museum, € 30.000 ¤ Pers: NOS-journaal, RTL platform, bibliotheek, ¤ Ontvangen schenkingen: Late Night, radio en diverse winkel en café € 3.941.271 kranten en internationale ¤ Reizende tentoonstelling & ¤ Vriendenstructuur: websites conferentie (3.120 bezoekers) € 5.939 van 27 vrienden, ¤ Facebook: 59% van de volgers ¤ 2 internationale publicaties 3 pioniers en 2 patronen is man, waarvan 16% tussen ¤ 21 oktober: opening Embassy ¤ Aankoop handbibliotheek de 35-44 jaar of the Free Mind Van den Broek: 140 boeken voor ¤ Instagram: de top 3 van door Dan Brown € 5.000 herkomstlanden van onze ¤ Vanaf 1 november museum ¤ Totale lasten: organisatie volgers bestaat uit de VS, open (891 bezoekers) € 504.000, projecten € 256.000, Engeland en Brazilië. gebouw € 199.000 ¤ YouTube: de meest bekeken video (18.140 x) is ‘Digitizing The Ritman Library’

4.011 fysieke bezoekers 46.306 volgers op social media 2017 2017

Tentoonstellingen (2.500) Evenementen (300) Instagram (18.843) Nieuwsbrief (5.142) Conferentie (620) Rondleidingen (145) Facebook (18.821) YouTube (3.500) Museum (446)

17 ORGANISATIE

STICHTINGEN STAF

Stichting Het Wereldhart (culturele ANBI) voor het bestuur en de begeleiding van de is economisch eigenaar van de collectie organisatie, het voorbereiden, vaststellen en Bibliotheca Philosophica Hermetica en uitvoeren van het strategische beleid en de het rijksmonument Keizersgracht 123 te realisatie van de statutaire doelstellingen. Amsterdam. De statutaire doelstelling van Stichting Het Wereldhart zijn: Middels een zelfevaluatie procedure van het Museumregister wordt ernaar gestreefd de ¤ Huisvesting collectie in het Huis met de museumstatus, die tot dusverre was toegekend Hoofden aan Stichting Bibliotheca Philosophica ¤ Restauratie en onderhoud van het Hermetica, te laten toekennen aan WH. rijksmonument Huis met de Hoofden Voor het uitvoeren van de commerciële Esther Ritman Rixande Ritman Dr. Peter Forshaw ¤ Ontwikkeling en instandhouding van de activiteiten van Stichting Het Wereldhart is Bestuurder, directeur Zakelijk directeur Hoofd Onderzoeksinstituut Embassy of the Free Mind als bibliotheek, Stichting Exploitatie Embassy of the Free Mind & bibliothecaris museum en platform van het vrije denken opgericht. De winst uit deze stichting komt ten ¤ Fondswerving particulieren, bedrijven, goede aan Stichting Het Wereldhart en haar stichtingen, gemeente en overheid doelstellingen.

WH werkt volgens de Code Cultural Stichting Bibliotheca Philosophica Governance en het bestuur-toezicht Hermetica (culturele ANBI) heeft voornamelijk besturingsmodel. De raad van toezicht is een administratieve functie vanwege de nog verbonden aan de overkoepelende Stichting lopende periodieke schenkingen die aan deze Het Wereldhart. De rechtspositie en de stichting zijn gedaan. Het bestuur van deze bevoegdheden van de raad van toezicht stichting wordt gevormd door het bestuur van zijn beschreven in de in 2018 aangepaste Stichting Het Wereldhart. statuten van Stichting Het Wereldhart. Jozef Ritman Dr. Cis van Heertum Drs. José Bouman Stichting tot behoud van het monument Restauratie & beheer Conservator Conservator De raad houdt toezicht op het behoorlijke Huis met de Hoofden is juridisch eigenaar bestuur van de organisatie, met aandacht van het pand Keizersgracht 123 en is voor inhoudelijk beleid, financieel beleid, verantwoordelijk voor de instandhouding risicobeheer, interne procedures en externe van dit rijksmonument. Het bestuur van deze controle door een onafhankelijke accountant. stichting wordt gevormd door het bestuur van Alle toezichtfuncties zijn onbezoldigd. Reeds Stichting Het Wereldhart. toegetreden tot de raad van toezicht zijn Menno Tummers (voorzitter/fondswerving), Stichting Het Wereldhart heeft 5 vaste Klaas-Jan Bakker (jurist/internationale medewerkers (FTE 3,95) en 3 freelance betrekkingen) en Han Bakker (culturele medewerkers (FTE 1) in dienst die met elkaar betrekkingen). De toezichthouders houden het onderzoeksinstituut, de bibliotheek, het gepaste afstand tot de operatie, maar zijn wel museum, de uitgeverij, de winkel en het café stuk voor stuk erg betrokken bij de gang van runnen. Het team wordt breed ingezet voor de Rob Oosterwijk Beatrice Augrandjean Natalie Koch zaken in de EFM. De verhouding tussen raad (internationale) projecten van de EFM en voor Multimedia Marketing & communicatie PR & voorlichting van toezicht en bestuur zijn geregeld in een de eigen publieksprogrammering. reglement. PUBLIEKSTAKEN Het bestuur bestaat uit één persoon, directeur & bibliothecaris Esther Ritman, die wordt VRIJWILLIGERS Staf en vrijwilligers houden zich naast hun bijgestaan door enkele adviseurs op het eigen werkzaamheden ook bezig met het gebied van financiën, fiscale advocatuur en De EFM beschikt over een team van 15 bestaat deels uit studenten van de leerstoel ontvangen en begeleiden van bezoekers en het fondswerving. Zij vormt samen met zakelijk vrijwilligers (FTE 2) voor het collectiebeheer, Hermetica aan de UvA, en voor het overige geven van ondersteuning tijdens het bredere directeur Rixande Ritman de directie van de de online communicatie, het café en de tuin. uit vrijwilligers die hebben gereageerd op activiteitenprogramma van de EFM: concerten, EFM. De directie is verantwoordelijk De vrijwilligers zijn onmisbaar voor het een oproep via de online nieuwsbrief of op de zaalverhuur, lezingen en andere evenementen. functioneren van de EFM. Het team profielen voor vrijwilligers op de website.

18 19 FINANCIËN & VRIENDENSTRUCTUUR

DOELSTELLINGEN EN PROJECTEN FONDSWERVING VOOR PROJECTEN 2018-2020 In 2017 heeft WH in totaal € 292.500 aan ¤ Herfinanciering & restauratie toezeggingen van fondsen ontvangen Huis met de Hoofden voor de restauratie van het Huis met ¤ Ontwikkeling museumbeleving de Hoofden en de ontwikkeling van de ¤ Ontwikkeling onderzoek & educatie museumbeleving. Deze en andere projecten ¤ Fondsenwerving voor projecten worden beschreven in de hoofdstukken ¤ Fondsen op naam en legaten Collectie, Huis, Museum en Instituut. WH wordt bij fondsenaanvragen ondersteund VERMOGEN door Van Dooren Advies uit Amsterdam. Op pp. 76 is een overzicht te vinden van Stichting Het Wereldhart is sinds 2016 de gerealiseerde en nog te realiseren economisch eigenaar van zowel het Huis toezeggingen van fondsen, bedrijven en met de Hoofden te Keizersgracht 123 als de particulieren. collectie Bibliotheca Philosophica Hermetica. Balanswaarde per ultimo 2017: SCHENKINGSMOGELIJKHEDEN ¤ Marktwaarde Huis met de Hoofden PARTICULIEREN € 6.410.000 ¤ De aflossing wordt jaarlijks geschonken Er zijn verschillende tarieven voor kinderen, ¤ Verkrijgingswaarde boeken collectie Naast eenmalige schenkingen kunnen aan WH studenten en volwassen. € 7.000.000 particulieren Vriend (€ 50), Pionier ¤ De schenking komt voor fiscale aftrek in (€ 500) of Patroon (€ 1.000 of meer) van aanmerking Er worden diverse rondleidingen tegen De marktwaarde van het pand is per 12 de Embassy of the Free Mind worden voor betaling aangeboden. Zowel in de winkel januari 2018 vastgesteld door Jones Lang een periode van bijv. minimaal vijf jaar. In Voor deze vorm van schenking is de expertise als via de webshop worden er publicaties en LaSalle B.V. Op het pand rust een hypotheek 2018 zullen de mogelijkheden voor Fonds op ingeroepen van Van Dooren Advies. Zij merchandise verkocht. In het kleinschalige van € 3.415.640. Het streven is om deze Naam en legaten verder worden uitgebreid. voeren de afhandeling van de lening uit café zijn koffie/thee en taart verkrijgbaar. in 2018 te herstructureren. WH heeft de WH heeft de culturele ANBI-status waardoor en hebben hiervoor een geautomatiseerd collectie met een investeringswaarde van schenkingen gedeeltelijk fiscaal aftrekbaar platform ontworpen. Voor het uitvoeren van de economische € 21.000.000 voor € 7.000.000 verkregen. zijn. Schenken kan op de volgende activiteiten zonder winstoogmerk manieren: SPONSORING DOOR BEDRIJVEN van Stichting Het Wereldhart is een FINANCIERINGSMIX exploitatiestichting opgericht: Stichting Periodieke schenking Bedrijven kunnen voordelig schenken Exploitatie Embassy of the Free Mind. St. Het Wereldhart ontvangt geen aan een culturele ANBI. Het bedrag aan rijkssubsidie en werkt volgens de volgende Gedurende een periode van 5 jaar giftenaftrek mag niet meer zijn dan 50% van INKOMSTEN UIT ZAALVERHUUR financieringsmix: jaarlijks een vast bedrag schenken. de winst en moet onder de € 100.000 blijven. ¤ Entreekaarten Museum De schenking wordt vastgelegd in een De winst mag door de belastingaftrek niet De diverse zalen van de Ambassade zijn ¤ Winkel schenkingsovereenkomst. negatief worden. te huur voor vergaderingen, events en ¤ Museumcafé Giften mogen in de aangifte met 50% worden recepties. Deze commerciële activiteiten ¤ Zaalverhuur Schenking via een obligatielening verhoogd. Een bedrijf dat € 2.000 aan een worden geadministreerd via een aparte ¤ Fondsenbijdragen voor projecten culturele instelling geeft mag € 3.000 exploitatiestichting waarvan de winst ¤ Schenkingen door particulieren Particulieren kunnen er ook voor kiezen om opvoeren. De verhoging is maximaal € 2.500. ten goede komt aan de doelstellingen van ¤ Sponsoring door bedrijven het totaalbedrag van hun schenking aan WH Stichting Het Wereldhart en daarmee te lenen. Dit werkt als volgt: INKOMSTEN UIT MUSEUM, CAFÉ aan de ontwikkeling van de EFM en de De basisexploitatie wordt gedekt door EN WINKEL instandhouding van het Huis met de inkomsten uit periodieke schenkingen en ¤ Lening en uitkering aan WH bij aanvang Hoofden. inkomsten uit publieksactiviteiten. looptijd lening De EFM heeft de officiële Vanaf 1 juli 2018 mogen wij de ¤ Looptijd lening 5 - 8 jaar (hoe langer de museumstatus en heft BTW museumjaarkaart als betaalmiddel looptijd, hoe hoger het rendement) entreegeld. Tickets kunnen accepteren. Naar verwachting zal in 2018 ¤ WH betaalt jaarlijks rente en aflossing, online worden besteld of aan de Zowel Stichting Het Wereldhart als Stichting € 150.000 aan inkomsten uit entreegelden, waardoor aan het eind van de looptijd de deur worden gekocht. Bibliotheca Philosophica Hermetica zijn als zaalverhuur, verkoop boeken en volledige lening is terugbetaald Aan de balie kan er zowel contant als met pin BTW-ondernemer aangemerkt. merchandise worden gerealiseerd. of creditcard betaald worden.

20 21 MARKETING & COMMUNICATIE

2017: BRAND ‘EMBASSY OF THE FREE MIND’

De EFM is een museum, bibliotheek en platform en heeft een winkel en een café. De locatie is het pand dat bij veel Amsterdammers bekend staat als het ‘Huis met de Hoofden’. De collectie van de EFM is de collectie Bibliotheca Philosophica Hermetica. Bij de branding van de EFM is gekozen voor de paraplunaam Embassy of the Free Mind als primaire communicatielijn.

BPH HH EFM

De BPH heeft in de afgelopen 60 jaar internationale bekendheid verworven en vervult sinds 2012 in het kader van het project Hermetically Open haar bibliotheektaken ook online. In 2018 zullen de online communities van de EFM en de BPH worden samengevoegd, en zullen alle doelgroepen worden bereikt:

¤ Algemeen publiek (vanaf 10 jaar) ¤ Museumkaarthouders, Stadspashouders, AdamNet pashouders ¤ Onderwijs (Primair Onderwijs/Voortgezet Onderwijs) ¤ Amsterdammers & buurtbewoners ¤ Toeristen ¤ Studenten (bijv. studenten leerstoel Hermetische Filosofie UvA) ¤ Internationale onderzoekers

Stichting Het Wereldhart laat zich op het gebied van externe communicatie adviseren door de voormalige persvoorlichter van het Rijksmuseum, Boris de Munnick. De EFM heeft speciaal voor (online) communicatie en marketing een medewerker in dienst, die de laatste ontwikkelingen op dit gebied op de voet volgt. 2018: PUBLIEKSBEREIK VERGROTEN

In 2018-2020 zal de EFM zich richten op het vergroten van de naamsbekendheid om meer bezoekers te trekken in het museum en tijdens activiteiten. Daarnaast zal zij online kennis blijven delen om de online community nog meer te vergroten. 2019: 4.000 BEZOEKERS PER MAAND/50.000 PER JAAR

MUSEUMBELEVING NAAMS- PROGRAMMERING HOGERE BEKENDHEID TENTOONSTELLINGEN BEZOEKERS- VERGROTEN INTERVIEWS AANTALLEN FLYERS

WEBSITE NIEUWSBRIEF GROTERE KENNISDELING SOCIAL MEDIA ONLINE ONLINE CATALOGUS COMMUNITY ONLINE STORYTELLING

22 COLLECTIE

DOELSTELLINGEN EN PROJECTEN VRIJE GEESTEN ONS SPECIALISATIEGEBIED: 2018-2020 CHRISTELIJK-HERMETISCHE GNOSIS

¤ Lancering Phoenix Acquisitie & Onze vrije geesten, de auteurs van de De collectie van de EFM, de Bibliotheca In hermetische en gnostische teksten Restauratiefonds 25.000 boeken uit onze collectie, hebben Philosophica Hermetica, ontleent haar naam is de vraag naar het wezen van God, de ¤ Aanvraag bij PICA Fonds voor upgrading met elkaar gemeen dat velen zich door de aan Hermes Trismegistus, de driemaal grote: kosmos en de mens en hun onderlinge online catalogus naar Worldcat hermetische wijsheid lieten inspireren en wijsheidsleraar, koning en priester. Met relatie een centraal thema: wie God ¤ Fysieke/digitale integratie met rijksdeel deze gebruikten om hun eigen inzichten een ontstaansgeschiedenis die teruggaat tot en de kosmos kent, kent zichzelf, en BPH: 4.681 werken vóór 1800 te vormen. In onze tijd worden zelfstandig Alexandrië rond het begin van de jaartelling, omgekeerd. De overeenkomst tussen al onze denken, religieuze tolerantie en culturele worden de werken die worden toegeschreven verzamelgebieden is dat zij de mens inzicht diversiteit beschouwd als belangrijke aan de legendarische Hermes vandaag de dag willen geven in de samenhang der dingen, kernwaarden van onze globale samenleving, nog steeds gelezen en bestudeerd en dienen in een werkelijkheid die zich achter de al zijn ze nog steeds allesbehalve zij dichters, romanschrijvers en kunstenaars zichtbare werkelijkheid bevindt, en hem via vanzelfsprekend. We kunnen nog veel leren tot inspiratie. kennis van de kosmos en zelfkennis voeren van de grote denkers uit ons verleden. En tot kennis van God. dat is mogelijk, want hun boeken zijn nu ‘Hermetisch open’ voor iedereen.

24 25 HERMETICA ALCHEMIE In de Renaissance werd Hermes Trismegistus Na de vondst van een gnostische Als verzamelgebied is alchemie nauw Het hoogste doel van de alchemie is het vaak voorgesteld als een Oosterse wijze en bibliotheek met meerdere hermetische verbonden met de Hermetica, want fabriceren van de Steen der Wijzen, het dacht men dat hij een tijdgenoot was van teksten in het Egyptische Nag Hammadi Hermes Trismegistus wordt gezien als de universele medicijn dat de mensheid van alle Mozes, die nog vóór Plato, Pythagoras, in 1945 kan met recht worden gesproken grondlegger van de alchemie. Volgens de ziektes kan genezen. Zoroaster en Orpheus had geleefd en dus van een wetenschappelijke herijking beroemde hermetische uitspraak ‘Dat wat kennis had van de bron van alle wijsheid. van de Hermetica en van een grotere boven is, is als dat wat beneden is’ uit de Het gros van de alchemisten werkten in het maatschappelijke bekendheid. Tabula Smaragdina was de macrokosmos innig laboratorium om door destillatie of calcinatie Aan Hermes Trismegistus werd dan ook een verbonden met de microkosmos, en vice medicijnen te vervaardigen. heel scala aan werken toegeschreven, van Waarom spreken de werken van Hermes versa. filosofische, alchemistische, magische, Trismegistus nog steeds zo aan? Al in het Het gaat een alchemist dus niet alleen om de astrologische tot aan geneeskundige eerste traktaat van het Corpus Hermeticum Alchemisten geloofden dat God geheimen transformatie van lood naar goud. Alchemie geschriften die allemaal in de eerste eeuwen kon men in de Renaissance lezen: ‘De mens in zijn schepping had gelegd die zij konden gaat er om de natuur te doorgronden, een van onze jaartelling zijn opgetekend en bezit een tweevoudige natuur; zijn lichaam ontdekken door de natuur te onderzoeken. persoonlijke transformatie te ondergaan en als gezaghebbend werden gezien op zowel is stoffelijk en sterfelijk, zijn innerlijk is Deze natuur is bezield en de mens kan de daardoor bij te dragen aan de transformatie natuurwetenschappelijk als religieus- geestelijk en onsterfelijk’. Door Hermes geheimen van de natuur met zijn verstand van de wereld en de samenleving. filosofisch gebied. Trismegistus te lezen, werd echter ook en ervaring doorgronden. Een alchemist duidelijk dat ‘alle religies één zijn’, zoals beproeft de wetten van de natuur door de Alchemie, en met name de beeldtaal van Pas in de zeventiende eeuw werd vastgesteld William Blake (1757-1827) later zou schrijven. krachten die werkzaam zijn in de kosmos de alchemie, wordt door veel hedendaagse dat deze geschriften hun oorsprong vonden en in de natuur na te bootsen in zijn kunstenaars, musici en vooral door jonge in de eerste eeuwen van onze jaartelling. laboratorium. mensen van over de hele wereld herontdekt.

26 27 GNOSIS MYSTIEK In 1945 vond een arme boer in Egypte in het Oorspronkelijk betekent gnosis: onderzoek, Mystiek (in het Grieks letterlijk De EFM verzamelt vooral werken van woestijnzand een stenen kruik met oude kennis, inzicht. Niet het kerkelijk geloof ‘geheimzinnig’) is de persoonlijke, westerse mystici, en met name van documenten, in de buurt van Nag Hammadi. maar innerlijke kennis en wijsheid was innerlijke waarneming door de ziel van de middeleeuwse mystici als Meister Eckhart, De Egyptische boer had geen idee wat voor voor de gnostici de sleutel tot verlossing. goddelijke wereld. De ziel is de gids tussen Tauler, Suzo en Hildegard von Bingen, tot de belangwekkende vondst hij gedaan had en Vanuit de heersende kerk werd dit gezien als de goddelijke wereld en de zichtbare wereld. latere protestantse, met als belangrijkste de stookte met een deel van het materiaal een dwaling en als ketterij. In een niet-religieuze, bredere zin wordt er Duitse schoenmaker-theosoof Jacob Böhme. vuurtje. ook het gevoel van één zijn met de natuur Dankzij recent wetenschappelijk onderzoek of de schepping mee bedoeld. Een mysticus Ook werken van zogenaamde ‘spiritualisten’, Dertien handschriften ontkwamen aan dit is er nu veel meer bekend over deze traditie, zoekt de samenhang in alles en laat zich een stroming die in de 16e eeuw ontstaat, lot en belandden na vele omzwervingen en wordt er onderscheid gemaakt tussen daardoor leiden. vallen onder dit verzamelgebied. in het Koptisch Museum in Caïro, waar christelijke gnosis, hermetische gnosis, In de woorden van de Engelse dichter en ze gekoesterd worden en nu als net zo joodse gnosis en mythische gnosis. In onze collectie verzamelen we ook de van belangrijk beschouwd worden als de oudste mysticus William Blake (1757-1827): oorsprong islamitisch-mystieke stroming handschriften van de Bijbel. van het Soefisme. Deze heeft een belangrijke Een wereld zien in een korrel zand invloed op het westerse denken gehad In deze geschriften stond het bezit van En een hemel in een wilde bloem en kent tot op de dag van vandaag veel een speciaal soort kennis centraal. Die De oneindigheid te houden in je hand aanhangers. speciale kennis werd met een Grieks woord en de eeuwigheid in een uur. ‘gnosis’ genoemd. Een aanhanger van deze Mystieke ervaringen zijn van alle tijden en levensopvatting is een ‘gnosticus’. komen binnen alle geloofsopvattingen voor.

28 29 ROZENKRUISERS KABBALA Drie kleine boekjes met een enorme Dat besef, zo dachten ze, zou een reformatie Kabbala is een joodse mystieke leer die Volgens de theosofische Kabbala zijn er twee impact: daarmee begint het verhaal van kunnen bewerkstelligen die veel meer volgens de overlevering teruggaat tot Mozes. goddelijke rijken: dat van en sof (letterlijk: de Broederschap van het Rozenkruis. impact kon hebben dan een uiterlijke Mozes zou de schriftelijke wet hebben geen einde), onkenbaar voor de mens, Achtereenvolgens verschenen in het zuiden hervorming van het religieuze systeem. vastgelegd (de Tora) en hij zou tegelijkertijd en dat van de tien sefirot. De goddelijke van Duitsland de Fama Fraternitatis (1614), Hun geschriften veroorzaakten een verhit de mondelinge wet (de Kabbala) hebben aanwezigheid openbaart zich aan onze Confessio Fraternitatis (1615) en Chymische Hochzeit publiek debat. ontvangen, die van generatie op generatie wereld vanaf de hoogste sefirah, genaamd (1616). werd doorgegeven aan een kring van keter, naar de laagste, genaamd malkuth. Rozenkruisers hebben door de eeuwen heen ingewijden. Het eerste pamflet, dat vertaald kan worden veel mensen geïnspireerd. In de achttiende De eerste drie sefirot zijn: keter (kroon), chokmah als de Roep van de Broederschap, was gericht eeuw werden de Vrijmetselaren gegrepen Gershom Scholem, de grote expert op het (wijsheid), binah (begrip), gevolgd door chesed aan ‘de hoofden en geleerden van Europa’ door de idealen van de Rozenkruisers en gebied van de Kabbala uit de vorige eeuw, (liefde, ook wel gedulah, grootheid, genaamd), en riep op tot een reformatie van de wereld, ontstond er zelfs een gemeenschap die onderscheidde twee hoofdstromingen: de gevurah (kracht), tifereth (luister), netsach (roem), uitgaande van het inzicht dat de mens een zich de ‘Gold- und Rosenkreuzer’ noemde; theosofische en de extatische Kabbala. De hod (majesteit), yesod (fundament) en malkuth microkosmos wordt genoemd. Ieder mens is zij verzamelden teksten en symbolen theosofische Kabbala richt zich op God en de (koninkrijk, koningschap). een spiegel van de totale werkelijkheid. Hij uit zestiende en zeventiende eeuwse structuur van de goddelijke wereld. kan door zichzelf te kennen begrip krijgen wijsheidsteksten en bundelden deze in een De collectie bevat beroemde voorbeelden van voor de samenhang van alles en zo bijdragen leerboek, dat ze het ABC-boekje noemden. In de extatische kabbala staat de individuele alle drie deze stromingen van de kabbala, aan de transformatie van de samenleving. ervaring – door middel van meditatie op de die vanaf de Renaissance tot nu op velerlei De EFM is in het bezit van meerdere godsnamen en het Hebreeuwse alfabet – gebieden, inclusief de kunst en de literatuur, Geïnspireerd op het hermetische handschriften van deze Geheime symbolen van de centraal. Daarnaast wordt er tegenwoordig inspirerend heeft gewerkt. gedachtengoed waren de Rozenkruisers Rozenkruisers. ook een derde stroming onderscheiden, die ervan overtuigd dat de mens niet zondig is, van de magische kabbala. maar juist een groot wonder.

30 31 VERGELIJKENDE GODSDIENSTWETENSCHAP Een godsdienstwetenschapper bestudeert Andere boeken in dit verzamelgebied wijzen godsdiensten vanuit een rationeel en op de sterke aantrekkingskracht die de wetenschappelijk perspectief. Behalve cultuur van het Oude Egypte had en nog werken als James Frazers invloedrijke The steeds heeft op hedendaagse esoterische Golden Bough (1890), zijn in de collectie studies stromingen en auteurs. aanwezig op het gebied van Egyptologie, voorchristelijke culten en het vroege Al deze werken laten zien dat er ‘vele wegen christendom. zijn naar één doel’, waarmee uiting gegeven wordt aan het beste wat ons als mens bindt. Hierdoor worden paralellen duidelijk tussen de voorchristelijke culten en mythen en het Christendom. Ook de relatie tussen de Hermetica, de oude Egyptische religie en magie en de Hellenistische cultuur van Alexandrië worden belicht.

32 OVERZICHT VAN DE COLLECTIE

COLLECTIE HANDSCHRIFTEN EN BOEKEN GEDRUKT VOOR 1900, PER VERZAMELGEBIED, TOTAAL 4.512

Alchemie 320 7% Rozenkruisers 315 7%

Overig Vergelijkende 685 godsdiensten 15% & Westerse esoterie 1.825 41%

Mystiek 558 13%

Hermetica 737 17%

COLLECTIE HANDSCHRIFTEN EN BOEKEN GEDRUKT NA 1900, PER VERZAMELGEBIED, TOTAAL 20.586

Alchemie 1.416 Overig 7% Rozenkruisers 3.663 18% 1.359 7%

Westerse esoterie 1.835 9%

Mystiek Vergelijkende 3.335 godsdiensten 16% 2.507 12%

Hermetica Archiefcollecties 3.178 3.248 15% 16%

34 UNIEKE AANWINST IN 2017

De EFM beschikt sinds vorig jaar over een uniek modern kunstwerk: de Graal van Amsterdam. De Russische meesterschilder Oleg Vladimorovich An (1952) werkte hier in opdracht van Joost en Rachel Ritman tien jaar aan, van 1996 tot 2006. Oleg An is een prominente lakminiaturist uit Palekh, een dorp in Rusland dat van oudsher bekend staat als een centrum voor de icoonproductie.

Het kunstwerk bestaat uit twee helften in de vorm van een dubbele graalbeker. Zes rijkelijk met bladgoud versierde miniaturen verbeelden de markante gebeurtenissen in het leven van Christus vanaf zijn geboorte tot aan zijn kruisiging en de kruisafname. De overige zes miniaturen verbeelden diverse Westerse graallegenden die vanuit het zuiden van Europa ontstonden in de bloeitijd van de Middeleeuwen.

De twee bovenop de Graal van Amsterdam afgebeelde dieren vormen de dragers van het verhaal dat verteld wordt:

¤ De pelikaan, die haar zeven jongen voedt met haar eigen bloed, het offer van de liefde en daarmee het symbool voor het offer van de Christus ¤ De phoenix, de vogel die de dood vindt in de vlammen en herboren oprijst uit de as, en daarmee het symbool is voor de wedergeboorte

Net als de afbeeldingen in de boeken van de EFM vertelt dit imposante kunstwerk een veelomvattend verhaal door middel van afbeeldingen.

37 PHOENIX FONDS

In 2016 schonken Joost en Rachel Ritman de collectie Bibliotheca Philosophica Hermetica van ruim 25.000 boeken aan Stichting Het Wereldhart met als voorwaarde het gedachtegoed van deze bibliotheek te vermaatschappelijken en levend te houden door de collectie te blijven uitbreiden.

De collectie van de EFM, de Bibliotheca Philosophica Hermetica, is zowel een levende collectie als een dieptecollectie. Enerzijds is het streven om de kerncollectie levend te houden door deze voortdurend uit te breiden, anderzijds door de allernieuwste wetenschappelijke studies en vertalingen op het specialisatieterrein van de EFM te verwerven voor zowel onderzoekers als algemeen geïnteresseerden.

Het doel van het Phoenix Acquisitie- en Restauratiefonds van Stichting Het Wereldhart in de periode 2018-2020 is om fondsen te werven voor:

¤ Restauratie handschriften en gedrukte boeken van vóór 1900 die door de digitalisering van de kerncollectie lichte schade hebben opgelopen ¤ Verdere digitale ontsluiting van de collectie van de EFM ¤ Acquisitie van zowel oude geschriften als van de nieuwste wetenschappelijke edities

39 HUIS MET DE HOOFDEN

DOELSTELLINGEN EN PROJECTEN 2018-2020

¤ Restauratie gevels en reparatie dak Sinds 1779 heeft het huis diverse publieke ¤ Restauratie koetspassage functies vervuld. Zo was er tussen 1909- ¤ Isolatie vloer eerste verdieping 1931 het Conservatorium van Amsterdam gevestigd, en tussen 1986-2007 Bureau MONUMENTAAL ERFGOED Monumenten & Archeologie.

Het Huis met de Hoofden, een uniek Het huis dankt zijn naam aan de zes rijksmonument aan de Keizersgracht hoofden of borstbeelden van de antieke 123 te Amsterdam, heeft een totale goden Apollo (licht/kunsten), Ceres vloeroppervlakte van 1.500m2. Het is (landbouw/vruchtbaarheid), Mercurius gebouwd op een dubbel perceel en is (handel/boodschapper van de goden), ontworpen door Hendrick de Keyser. Minerva (wijsheid), Bacchus (wijn) en Diana De bouw werd in 1622 voltooid door zijn (nacht en jacht). zoon Pieter. Het huis beschikt over een aangebouwd koetshuis en een grote tuin De borstbeelden van de goden van de handel met een orangerie. en wijsheid die aan weerszijden van de voordeur van het huis zijn aangebracht, Hendrick de Keyser was dé stadsarchitect van verbeelden het ideaal van de Mercator Sapiens Amsterdam in de vroege zeventiende eeuw. (wijze koopman). Met de hoofden kreeg de Door de groeiende economie was er behoefte gevel een voorname uitstraling en toonden aan riante woningen en opslagruimte voor de bewoners hun erudiete levenswijze aan kooplieden en werd de grachtengordel voorbijgangers. verder uitgelegd. Het stadsbestuur verkocht percelen aan de oostzijde van de Keizersgracht aan particulieren die wonen en werken wilden combineren.

GESCHIEDENIS

Het huis is gebouwd in opdracht van de rijke kousenhandelaar Nicolaas Sohier, die ervoor koos om twee percelen aan te kopen en samen te voegen om er één woon- en werkhuis op te bouwen.

Toen Lodewijk de Geer het huis in 1634 kocht, liet hij het interieur voor veel geld verfraaien. Door zijn rijkdom trad hij op als geldschieter van Europese vorsten en van de Nederlandse Republiek, en bovendien was De Geer een groot filantroop voor zijn stad, Amsterdam. Voor hem was geld een middel om sociale en maatschappelijke veranderingen mede mogelijk te maken.

Het Huis met de Hoofden is vier generaties lang in het bezit van de familie De Geer gebleven, waarna het werd verkocht aan het stadsbestuur van Amsterdam.

41 VOORBEREIDING RESTAURATIE EN ISOLATIE VLOER EERSTE VERDIEPING PUBLIEKSTOEGANKELIJKHEID In het najaar van 2018 wil de EFM de In 2007 werd het pand door de Gemeente renovatie- en verbouwingswerkzaamheden Amsterdam verkocht aan Stichting tot starten terwijl het huis toegankelijk Behoud van het Monument Huis met blijft voor bezoekers. Voor het optimaal de Hoofden. Tegenwoordig is Stichting functioneren van de museum- en Het Wereldhart bestuurder van de platformfunctie is het echter allereerst monumentenstichting en heeft als zodanig noodzakelijk om de vloer van de eerste de verantwoordelijkheid voor de restauratie verdieping te isoleren. Voor deze ingreep van het pand overgenomen. wordt financiële steun gezocht.

In 2016 is gestart met de bestekfase van RESTAURATIE KOETSPASSAGE de verbouwing in samenwerking met NL Bouwmeesters en restauratiearchitect Hans De koetspassage was van origine een Vlaardingerbroek. Alle interieuronderdelen verbinding tussen de Keizersgracht en die niet in het rijksmonument de achterliggende tuin. De EFM zou deze thuishoorden zijn zorgvuldig verwijderd. passage graag in de oorspronkelijke staat Het funderingsonderzoek leverde een herstellen door de gele ijsselsteentjes verrassende vondst op, en wel een terug te plaatsen en de toegangspoort van zeventiende-eeuws waterreservoir onder de de koetspassage te restaureren. Begin koetspassage. negentiende eeuw is de steeg naast het huis overdekt met een glazen dakconstructie, Sinds 1 november 2017 is het huis weer waardoor het effect van een wintertuin publiek toegankelijk onder de vlag van werd gecreëerd en een muurbeschildering de Embassy of the Free Mind. Er zijn drie werd aangebracht om een natuurlijke verdiepingen in gebruik als museum en als atmosfeer na te bootsen. Deze prachtige bibliotheek. constructie maakt net zo goed deel uit van de geschiedenis van het pand als de RESTAURATIE GEVELS EN REPARATIE DAK zeventiende-eeuwse onderdelen. Het is daarom belangrijk om deze te restaureren en De EFM wil de voorgevel en de dubbele te behouden. achtergevel van het huis laten restaureren, opnieuw schilderen en het dak herstellen. Om de dakconstructie geheel tot zijn recht Bovendien willen we de authentieke te laten komen, is het wenselijk om de elementen op de voorgevel restaureren in de verlichting en verwarmingsbuizen vlak originele zeventiende-eeuwse staat. onder de overkapping te verwijderen. Op een aquarel naar Cornelis Springer (1817- Dubbele beglazing zou nodig zijn om 1889) van de gevel van het huis, aan de EFM optimale isolatie te realiseren en om het geschonken door antiquair Rob Bruil, is te zicht op de monumentale zijgevel van het zien dat de stenen bol boven op de voorgevel huis te verbeteren. De koetspassage kan dan een wereldbol is die voorzien was van een functioneren als een overdekte doorgang blauwe kleur met een gouden rand. Ook de naar de zich in het souterrain bevindende schilden boven de deur lijken beschilderd te bibliotheek met werkruimte voor de staf en zijn geweest. een leeszaal. Boven de koetspassage willen we graag het oude ‘Zantkuijl-kamertje’ in In samenwerking met kleurspecialisten en ere herstellen, ooit de piepkleine werkkamer restauratoren wordt sporenonderzoek gedaan van oud-directeur Bureau Monumentenzorg en indien mogelijk wordt de oorspronkelijke Henk Zantkuijl. beschildering hersteld met verf op basis van lijnzaadolie.

42 MUSEUM

DOELSTELLINGEN EN PROJECTEN 2018-2020

¤ Website voor de interactieve beleving van Het museum is gehuisvest op de onderste de digitale collectie drie verdiepingen van het Huis met de ¤ Uitbreiding museumbeleving door online Hoofden. Het souterrain biedt ruimte aan de & interactieve storytelling collectie van ruim 20.000 moderne boeken, ¤ Inrichting Kamer Oude Boek en gedrukt na 1900. Amsterdam Kamer ¤ Uitbreiding platformfunctie De museumbeleving bestrijkt twee verdiepingen. De beletage bevat een 200 prachtige reproducties van afbeeldingen café, de grote Sael en de Kleine Sael en op uit handschriften en oude gedrukte de eerste verdieping bevinden zich een boeken van vóór 1900, themavitrines met studieruimte, een leeszaal, de Phoenix zaal authentieke boeken en enkele unieke en een werkkamer waar een deel van de kunstwerken vormen het hart van de kerncollectie is ondergebracht. huidige museumbeleving. De huidige inrichting van het museum Deze beleving wordt ondersteund door een is onder de bevlogen leiding van bezoekersgids, rondleidingen door staf en binnenhuisarchitect Wim van de vrijwilligers, thematische ‘self-guided tours’ Oudeweetering gerealiseerd. en rondleidingen in de museale kerncollectie door de conservatoren en de directeur.

44 WEBSITE VOOR DE INTERACTIEVE UITBREIDING MUSEUMBELEVING BELEVING VAN DE DIGITALE MET DIGITALE & INTERACTIEVE COLLECTIE STORYTELLING

In 2016-2017 is de kerncollectie van de EFM De ambitie van de EFM is om 50.000 met boeken van vóór 1900 met steun van bezoekers per jaar te ontvangen en dat vraagt Dan en Blythe Brown en het Prins Bernhard om een volgende stap in de ontwikkeling Cultuurfonds gedigitaliseerd door het bedrijf van de museumbeleving. In de huidige Picturae. Deze is nu ‘Hermetisch Open’ voor museumbeleving wordt de bezoeker wetenschappers en nieuwsgierigen via de individueel of collectief geïnformeerd en online catalogus pagina voor pagina door te geïnspireerd. In de volgende fase wordt bladeren op onze website. ernaar gestreefd dat de museumbeleving persoonlijk en interactief wordt en daardoor De online catalogus wordt ondersteund relevant en actueel wordt voor de persoon door het door Picturae ontwikkelde zelf, voor, tijdens en na het museumbezoek. collectiebeheersysteem Memorix Maior. Dit is een mijlpaal voor het wetenschappelijk Hoe werkt de nieuwe museumbeleving die onderzoek, maar voor het grote publiek is de we willen ontwikkelen? inhoud van de boeken nog vrij ontoegankelijk qua beleving van de online collectie. Bij binnenkomst krijgt de bezoeker een hightech multimedia object in de tastbare In mei 2018 is de EFM een samenwerking vorm van een steen. Dit is niet zomaar een aangegaan met DOOR, een gespecialiseerd steen, maar de ‘Steen der Wijzen’, volgens de bedrijf dat online & interactieve storytelling overlevering het resultaat van het ‘geheim ontwikkelt voor musea met behulp van de van transmutatie’ waar iedere alchemist nieuwste technologie (unlockthedoor.com). naar streefde. In de EFM wordt de bezoeker dus geleid door zijn eigen magische Steen Samen met DOOR zal een vernieuwde website der Wijzen, door zijn eigen matrix. worden gecreëerd die een toegankelijker navigatie heeft, en waar op basis van De Steen der Wijzen maakt bezoekers door storytelling de teksten en de beeldtaal van middel van storytelling wegwijs in: de boeken letterlijk tot de verbeelding gaan spreken. ¤ 12.000 jaar wereldwijsheid ¤ 2.000 jaar Westerse wijsheid De EFM streeft ernaar om op de nieuwe ¤ 400 jaar vrij denken in Amsterdam website telkens een thema of een bijzonder ¤ Nu boek op een educatieve en interactieve manier digitaal uit te lichten zodat mensen over de hele wereld in contact komen met het specifieke gedachtegoed van de EFM.

De website dient bovendien als eerste introductie met betrekking tot de interactieve beleving in het museum zelf, en maakt het, gecombineerd met de sociale mediakanalen waarop de EFM actief is, mogelijk om ook na het fysieke bezoek digitaal verbonden te blijven.

47 12.000 JAAR EVOLUTIE VAN WERELD- 2.000 JAAR HERMETISCHE WIJSHEID 400 JAAR VRIJ DENKEN IN AMSTERDAM NU WIJSHEID EN RELIGIES (RIVERS OF LIFE) INTERACTIEF IN BEELD

Deze evolutie wordt gevisualiseerd in Gnosis of innerlijke wijsheid als In de zeventiende eeuw stonden er verboden Aan het einde van het museumbezoek kan een authentieke negentiende eeuwse derde component van onze Europese boeken op de plank bij de familie De Geer in de bezoeker de Steen der Wijzen in een metershoge kaart ‘Rivers of Life’, bedacht cultuurgeschiedenis naast rede en geloof het Huis met de Hoofden. Deze boeken staan speciaal daarvoor ontworpen tafel plaatsen. door James Forlong (1824-1904). Deze kaart wordt zichtbaar in 200 tot de verbeelding er nu in zekere zin opnieuw, want een deel De individuele museumbeleving wordt wordt persoonlijk gemaakt door middel van sprekende illustraties uit de boekencollectie van de titels maakt deel uit van de collectie zichtbaar op een scherm en direct in een een interactieve educatieve beleving waarin van de EFM en moderne kunstobjecten. van de EFM. grotere context van informatie geplaatst. een bezoeker zelf op onderzoek kan gaan in Ze verbeelden inzichten van zelfstandige de evolutie van menselijke levenswijsheid. denkers, geliefd of verguisd, die een In de EFM wordt duidelijk wie die vrije Deze context kan geografisch, thematisch, belangrijk stempel drukten op hun tijd. geesten waren en wat ze - al dan niet chronologisch of informatief van aard ‘Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waar ga publiekelijk - durfden te zeggen en te laten zijn waardoor het grote verband tussen ik naar toe?’ zijn de vragen die mensen zich In dit onderdeel willen we bezoekers op een drukken. Amsterdam was een belangrijk universum, natuur en mens duidelijk wordt. door alle tijden hebben gesteld. educatieve manier informeren over wat knooppunt in het Europese netwerk van Bezoekers kunnen er dan voor kiezen om zich vrije denkers uit onze collectie dachten, filosofen, geleerden en kunstenaars. verder te verdiepen in favoriete onderwerpen Deze ervaring leert de bezoeker dat er schreven en onderwezen aan de hand van - zowel fysiek als online - en informatie te een ontwikkeling is geweest van natuur- afbeeldingen. Iedere afbeelding in het De bedoeling is dit netwerk op een groot ontvangen over het activiteitenprogramma religieus bewustzijn naar zogenaamde museum is samengebalde wijsheid en interactief scherm zichtbaar te maken en van de EFM. De museumfunctie gaat openbaringsgodsdiensten die leidden tot informatie, dusdanig gevisualiseerd dat verhalen vertellen die het Amsterdam van dus naadloos over in de platformfunctie: geïnstitutionaliseerd geloof en ook tot het tot de verbeelding spreekt. De Steen der het vrije denken dichtbij brengen. Amsterdam is meer dan ooit de stad van het wijsheidsstromingen. Wijzen wijst de weg in deze wonderbaarlijke vrije denken. wereld. Door de steen op een object of Zo wordt een belangrijk onderdeel van onze Er wordt zichtbaar wat religies met afbeelding te richten, wordt de afbeelding geschiedenis zichtbaar gemaakt en kunnen Als herinnering aan het museumbezoek is elkaar verbindt, maar ook hoe ze soms opgeslagen. Tegelijkertijd wordt bijv. een bezoekers nadenken over het belang van vrij het ook mogelijk om een boekje met teksten gefragmenteerd raken. audiofragment geactiveerd, of kan men denken, niet alleen toen maar ook nu. en afbeeldingen samen te stellen dat ter meer over de symbolen in de afbeelding leren plaatse wordt geprint en ingebonden. door middel van augmented reality.

48 49 UITBREIDING MUSEUMBIBLIOTHEEK

De ambitie van de EFM is om een KAMER VAN HET OUDE BOEK museumwinkel bij de entree op de beletage in te richten en om de museumfunctie op De EFM wil de museumbeleving graag de eerste verdieping uit te breiden met een uitbreiden met een kamer waarin bezoekers Kamer voor het Oude Boek en de Amsterdam die nog nooit een echt oud handschrift of Kamer. gedrukt werk van voor 1900 van dichtbij hebben bekeken een nieuwe ervaring AMSTERDAM KAMER geboden wordt. Als een bezoeker de Kamer van het Oude Boek De EFM wil de grootste kamer van de eerste (de huidige leeszaal) binnenstapt, waant hij verdieping (de huidige Phoenix Kamer) zich een bibliotheek zoals door Umberto Eco transformeren tot Amsterdam Kamer, waar beschreven in De Naam van de Roos: De wanden het verhaal verteld wordt over het vrije van de kamer zijn tot aan het plafond gevuld denken in Amsterdam sinds de zeventiende met 5.000 boeken waarin de verhalen van eeuw. Amsterdam was een boekenstad eeuwen zijn samengepakt en wachten om bij uitstek, waar boeken werden gedrukt te worden herontdekt en gelezen. Waar het en verkocht die elders in Europa verboden stof van de eeuwen bijna te ruiken is, waar waren. de bezoeker een compleet nieuwe wereld van kennis en wijsheid instapt. Waar In de Amsterdam Kamer wordt verteld hoe professoren en onderzoekers oude boeken een boek gemaakt wordt, waar boeken kunnen bestuderen, maar waar het ook destijds te koop waren, en door wie ze mogelijk is om van een van de conservatoren geschreven zijn. Hier wordt zichtbaar dat of de directeur van de EFM een rondleiding Amsterdam echt een broedplaats was van het te krijgen waarin de oude boeken hun vrije woord en van de vrijheid van drukpers. geheimen prijsgeven. Het was de tijd dat de grachtengordel bruiste van nieuw elan, waarin volop UITBREIDING PLATFORMFUNCTIE handel werd gedreven en waarin Vondel en Rembrandt om de hoek woonden bij Voor de uitbreiding van de platformfunctie Descartes. De tijd ook waarin de familie De van de Embassy of the Free Mind wil de Geer voor Comenius een huis huurde op de EFM de tweede verdieping renoveren en in Egelantiersgracht, dezelfde gracht waar ook dezelfde stijl inrichten als het museum, de drukker gevestigd was die zijn boeken op een laagdrempelige manier en met drukte. De tijd waarin op de Bloemgracht inachtneming van het monumentale de prachtigste atlassen werden gedrukt bij karakter van het huis. Het doel is om diverse drukkerij Blaeu, dezelfde gracht waar later multifunctionele ruimtes te creëren die de Bibliotheca Philosophica Hermetica tot zowel ingezet kunnen worden voor het een internationaal vermaarde collectie zou museum als voor de bredere programmering uitgroeien. van de EFM, zoals lezingen, summer schools, concerten, workshops. MUSEUMWINKEL Deze ruimtes kunnen gehuurd worden door De museumwinkel wordt direct bij de personen en instellingen die zich verwant ingang ingericht. Doordat de kerncollectie voelen met de geschiedenis van het Huis is gedigitaliseerd, is het nu mogelijk om met de Hoofden en het gedachtegoed van de een breed aanbod aan merchandise te EFM en graag gebruik willen maken van de ontwikkelen en aan de bezoekersvraag faciliteiten van dit unieke Amsterdamse huis. te voldoen om naast boeken van onze uitgeverij ook een mooi aandenken aan het museumbezoek te kunnen kopen.

50 KENNISCENTRUM

De EFM beschikt over een dynamisch De tentoonstelling gaat telkens gepaard kenniscentrum: het Ritman Research met een begeleidende publicatie, een Institute (RRI), dat al dertig jaar wetenschappelijke conferentie en een breed baanbrekend onderzoek verricht op het publieksprogramma. gebied van de christelijke hermetische gnosis, en de onderzoeksresultaten In de tentoonstelling worden boeken uit de gepresenteerd heeft tijdens internationale eigen collectie gecombineerd met bruiklenen tentoonstellingen en conferenties en in een uit lokale collecties om aan te tonen dat deze vijftigtal publicaties. traditie door heel Europa verspreid was.

Sinds 2014 heeft het RRI een nieuwe Het boek Divine Wisdom – Divine Nature is discipline toegevoegd aan zijn onderzoeks- inmiddels in het Duits, Engels, Nederlands, en educatieprofiel, die bovendien in de Pools en Hongaars verschenen, en wordt museumbeleving wordt toegepast: Teaching by momenteel in het Tsjechisch, Spaans en Images. Braziliaans-Portugees vertaald.

De beeldtaal uit de collectie wordt in het Het samenwerkingsproject Divine Wisdom – RRI wetenschappelijk onderzocht en Divine Nature heeft tot doel om de expertise in samenwerking met diverse partners en het wetenschappelijke netwerk van breed ontsloten door middel van de afgelopen dertig jaar in te zetten om tentoonstellingen, symposia, publicaties, internationale samenwerking tussen online & interactieve storytelling en een partnerinstellingen te bevorderen en het breed publieksprogramma. gedachtegoed van de EFM toegankelijk te maken voor een breder publiek. Deze nieuwe discipline Teaching by Images krijgt onder meer gestalte in de reizende Dit project beoogt tevens om de rol van het tentoonstelling Divine Wisdom – Divine Nature. beeldonderwijs, en het hedendaagse concept The Message of the Rosicrucian Manifestoes in the van Teaching by Images internationaal op de Visual Language of the Seventeenth Century, die kaart te zetten, en daarmee het belang van inmiddels al in zes steden in Europa te zien de verbinding tussen onderzoek, onderwijs is geweest. en samenleving aan te tonen.

52 DIVINE WISDOM – DIVINE NATURE IN PRAAG (MEI-JUNI 2019)

De tentoonstelling Divine Wisdom – Divine Nature Hier zal tevens een wetenschappelijke belicht op iedere tentoonstellingslocatie een conferentie plaatsvinden over zeventiende ander aspect. eeuwse beeldtaal, het beeldonderwijs en de filosofische opvattingen van Comenius en Praag is voor de EFM een interessante over de rol van Praag als broedplaats voor tentoonstellingslocatie omdat dit de stad is vrije geesten en maatschappijvernieuwers. waar de onderwijsvernieuwer en filosoof Jan Amos Comenius geëerd wordt. Comenius Het projectteam bestaat uit: is de uitvinder van het beeldonderwijs, een methode die lesstof relevant en spannend ¤ Esther Ritman (Directeur & bibliothecaris maakt voor kinderen, zowel jongens als EFM) meisjes, zodat ze het geleerde daadwerkelijk ¤ Dr. Peter Forshaw (Hoofd van het Ritman kunnen toepassen in hun leven. Hij was Research Institute EFM) ervan overtuigd dat ze op deze manier ¤ Dr. Cis van Heertum en Drs. José Bouman zouden opgroeien tot zelfstandig denkende (Conservatoren BPH-collectie EFM) volwassenen die een bijdrage kunnen leveren ¤ PhDr. Vladimír Urbánek, Ph.D. (Head aan de verbetering van de samenleving. Department of Comenius Studies and Early Modern Intellectual History, Praag is bovendien de stad van de alchemie, Institute of Philosophy of the Czech waar in de zeventiende eeuw dankzij de Academy of Sciences) vele mijnen veel praktiserende artsen en ¤ Jan en Jana Adams & Olga Rosenkranzova alchemisten leefden. Een belangrijk deel en Michal Rosenkranzov (Rosicrucian van de tentoongestelde boeken bevatten Endowment Fund/ Rosenkruciánský alchemistische symboliek en vormt een tot nadační fond) de verbeelding sprekend leermiddel om meer ¤ PhDr. Richard Šípek, Ph.D. (Department over deze mysterieuze wetenschap te weten of Manuscripts and Early Printed te komen. Books of the National Museum Library/ Knihovny Národního muzea) Er zal een educatieve multimediale ¤ Mgr. Ivo Purš, Ph.D. (Director Czech presentatie worden ontwikkeld, waarin Literary Fund Foundation) het belang van de beeldtaal in onze boeken en het door Comenius uitgevonden beeldonderwijs samenkomen: Teaching by Images.

De volgende editie van deze tentoonstelling met een breed publieksprogramma vindt plaats in mei-juni 2019 in de Academie van Wetenschappen in Praag. De EFM werkt voor de zevende editie van deze tentoonstelling onder meer samen met het Comenius Departement van de Academie van Wetenschappen.

55 INTERNATIONALE JACOB BÖHME TENTOONSTELLING ALL IN ALL (DEC 2019-MAART 2020)

De Staatliche Kunstsammlungen Dresden Het doel van dit project voor de EFM is om (SKD) stelde zich in 2017 tot doel om Jacob het wetenschappelijke onderzoek dat het Böhme als grote Duitse filosoof te eren RRI sinds 1986 heeft gedaan naar de rol met de tentoonstelling Alles in Allem, die in van Amsterdam in de verspreiding van het Dresden 30.000 bezoekers trok. werk van Böhme op een interactieve manier en voor een breder publiek toegankelijk Deze ging gepaard met de publicatie van te maken. In de EFM wordt Teaching by een wetenschappelijke essaybundel, Images toegepast in de museumbeleving een begeleidende catalogus en een door middel van online & interactieve publieksprogramma. De EFM was storytelling. bruikleengever en partner van deze internationale tentoonstelling. De EFM wil voor de tentoonstelling All in All volgens dit concept in samenwerking De EFM streeft er in samenwerking met met het bedrijf DOOR een educatieve de SKD naar om deze tentoonstelling naar multimediale presentatie ontwikkelen, Amsterdam te brengen, dat tenslotte de stad die daarna onderdeel zal worden van de is waar de boeken van Böhme voor het eerst permanente museumbeleving van de EFM. gedrukt werden.

Daarna wil de SKD de tentoonstelling voortzetten in Coventry (Engeland) en Wroclaw (Polen), waarna deze als permanente tentoonstelling in Böhme’s geboortestad Görlitz (Duitsland) voor een breed publiek toegankelijk zal zijn.

De reden dat het Ritman Research Institute (RRI) van de EFM zich inzet voor dit initiatief is dat zij al sinds haar oprichting in 1984 onderzoek doet naar het leven en werk van Jacob Böhme, en met name naar de verspreiding van zijn gedachtegoed vanuit Amsterdam.

De EFM beschikt over een grote collectie boeken van Böhme. Het eerste oude gedrukte boek van de collectie Bibliotheca Philosophica Hermetica (BPH), nu onderdeel van de EFM, betrof de in Amsterdam in het Nederlands gedrukte Aurora, die de stichter van de BPH door zijn moeder geschonken had gekregen. Het werk van Böhme behoort tot de Amsterdamse erfenis van de vrijheid van drukpers, religie en meningsuiting.

56 ONDERZOEKSPROJECT EN ONDERWIJSPROJECT GEHEIME SYMBOLEN 2018-2022

Het voornaamste doel van dit onderzoeks- en Om het Geheime Figuren project te onderwijsproject onder leiding van Dr. Peter promoten, zal een reeks lezingen, Forshaw, Hoofd Ritman Research Institute, academische workshops, een leeskring is de uitgave van een kritische editie van de en een internationale wetenschappelijke unieke manuscripten van de Geheime Figuren conferentie worden georganiseerd. der Rosenkreuzer van de EFM. De beoogde partner voor de uitgave is Brill Academic Het project heeft tenslotte als doel om ook Publishers. als kweekvijver voor jong talent te fungeren met stipendia voor de ontwikkeling van De uitgave bevat idealiter een metadata en een relational database – een wetenschappelijke, geannoteerde vertaling database voor onderzoeksdoeleinden –, twee op basis van gedrukte en handschriftelijke stipendia voor graduate scholarships en een versies uit de achttiende eeuw, alsmede een stipendium voor postdoc research. gedetailleerde analyse van de Figuren. Het is vooralsnog de ambitie om stipendia De editie zal ook wetenschappelijke essays te realiseren voor de periode van één jaar. bevatten over belangrijke tekstuele en Het is de bedoeling dat deze stipendia ook visuele bronnen voor de Geheime Figuren, in de toekomst worden voorgezet, zodat het voorkomen van alchemistische, de continuïteit in talentontwikkeling kabbalistische en magische elementen, en gewaarborgd wordt. de receptie van de Figuren in maçonniek materiaal uit latere tijd.

Het voornemen is om in samenhang met het publicatieproject een reizende tentoonstelling ‘Geheime Symbolen’ met begeleidende catalogi te organiseren, samengesteld uit handschriften en gedrukte werken uit de collectie van de EFM en verwant materiaal uit collecties van partnerinstellingen.

Deze tentoonstelling zal op een nieuwe educatieve manier worden gepresenteerd aan het publiek, met gebruikmaking van Toegevoegde Realiteit of Augmented Reality (AR). Idealiter bereiden we twee AR- tentoonstellingen voor, één voor kinderen, de andere voor volwassenen.

De tentoonstelling worden verrijkt met korte videodiscussies, animaties, kunstwerken die voor het project zullen worden gemaakt en een speciaal voor dit project ontworpen Wikipedia pagina.

59 INTERNATIONAAL NETWERK AMBASSADEURS RITMAN RESEARCH INSTITUTE 1984-2018

Amsterdam Museum, Amsterdam Hedy d’Ancona Amsterdamse Spinozakring, Amsterdam Robert Aronson Biblioteca Casanatense, Rome Albert de Booij Biblioteca Medicea Laurenziana, Florence Dan Brown Biblioteca Marciana, Venetië Rob Bruil Bibliotheek Ets Haïm, Amsterdam Mirjam Duivenvoorden Brown University, Providence Alphons Geerlings Center for the History of Hermetic Carlos Gilly Philosophy, Amsterdam Pierre Gohar Cité de Carcassonne, Frankrijk Jons Hensel Collegium Maius, Kraków Els Hensel Comenius Department of the Academy of Carel Hes Science, Praag Maria van der Hoeven Comenius Museum en Mausoleum, Naarden Paul Hughes Dienst Monumenten & Archeologie, Peter Huijs Amsterdam Frans Janssen Grolier Club, New York Robbert Klaver Haags Gemeentemuseum, Den Haag Paul Kluwer Hermitage Amsterdam en De Nieuwe Kerk, Harry Kramer Amsterdam Pim Levelt Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel Maarten Meijer Internationaal Bibliofielen Genootschap Roos Ritman International Rosycross Foundation, Zürich Paul Schnabel Jaggellonian University, Kraków, Gary Schwartz Joods Cultureel Kwartier, Amsterdam Winnie Teschmacher Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Ernst Veen Koninklijke Nederlandse Academie van Dan Vercammen Wetenschappen, Amsterdam Kunstkamera, St. Petersburg Library of the National Museum, Praag The Morgan Library, New York, National Széchény Library, Boedapest Oskar Schlag Stiftung, Zürich The J. Paul Getty Museum, Los Angeles Philosophical Research Society, Los Angeles Rudomino All-State Library of Foreign Literature, Moskou Science History Institute, Philadelphia Sorbonne, l’École Pratique des Hautes Etudes, Parijs Universiteit van Amsterdam & Universiteitsbibliotheek Amsterdam Universiteitsbibliothek Wroclaw University of Szeged, Szeged Vereniging Het Spinozahuis, Rijnsburg

60 VERANTWOORDING ILLUSTRATIES

Omslag [Abraham le Juif], Livre des figures, handschrift, 18e eeuw (BPH M306|PH400)

Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift, Duitsland, 1943 (M 308) 4

J.A. Comenius, Opera didactica omnia, 1657 10 & 12

Detail uit Les ditz des philosophes, handschrift, 15e eeuw (olim BPH 203) 14

Detail uit Andechtige Gebetlein mit schönen kunstreichen Figuren, handschrift, Duitsland 1595-1598 (M 163) 21

Selectie van alchemistische boeken 24 & 25

Hermes Trismegistus, De potestate et sapientia Dei, 1504 (ex. op perkament) 26

Zoroaster. Des Rabbi und Juden Clavis artis, handschrift, 18e eeuw (M 318) 27

Detail uit Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift Duitsland, 1943 (M308) 28

J.G. Gichtel, Eine kurtze Eröffnung und und Anweisung der dreyen Principien und Welten im Menschen, 1723 29

D. Mögling. Speculum sophicum rhodo-stauroticum, 1618 (PH3315) 30

S. Gallico, Asis rimonim, handschrift, 1575 (M 472) 31

Bhagavat gita, handschrift, 19e eeuw (M 208) 32

J.G.R. Forlong, Rivers of life, or sources and streams of the faiths of man, 1883 33

Kopie naar een ‘Ripley scroll’. Gravure c. 1720 35

Detail van de ‘Graalbeker’, vervaardigd door Oleg An, Rusland, 2006 38

Detail van een olieverfpaneel naar M. Maier, Atalanta fugiens, Duitsland, 17e eeuw 51

Detail uit M. Maier, Atalanta fugiens, 1617 52

H. Khunrath, Amphitheatrum sapientiae aeternae, 1595 (UB Basel) 53

Details uit Zoroaster. Des Rabbi und Juden Clavis artis, handschrift, 18e eeuw (M 318) 54

Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift, 18e eeuw (M 309) 58

Detail uit J.A. Brunnhofer, Hermaphroditisches Sonn- und Mondskind, 1752 61

Detail uit Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift Duitsland, 1943 (M 308) 63

Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift, 18e eeuw (M 309) 64

Achterzijde Detail uit Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift Duitsland, 1943 (M 308)

62 63 FINANCIËLE BIJLAGEN

STICHTING HET WERELDHART 66

BALANS PER 31 DECEMBER 2017 66

STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2017 68

STICHTING BIBLIOTHECA PHILOSOPHICA HERMETICA 70

BALANS PER 31 DECEMBER 2017 70

STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2017 72

GECONSOLIDEERDE BEGROTING EMBASSY OF THE FREE MIND 2018-2019-2020 74

PROJECTEN FONDSWERVING 2018-2109 76

FONDSWERVING DOORLOPENDE PROJECTEN 2018-2022 77

65 STICHTING HET WERELDHART BALANS PER 31 DECEMBER 2017

66 67 STICHTING HET WERELDHART STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2017

68 STICHTING BIBLIOTHECA PHILOSOPHICA HERMETICA BALANS PER 31 DECEMBER 2017

70 71 STICHTING BIBLIOTHECA PHILOSOPHICA HERMETICA STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2017

72 GECONSOLIDEERDE BEGROTING EMBASSY OF THE FREE MIND 2018-2019-2020

j

74 PROJECTEN FONDSWERVING 2018-2109 FONDSWERVING DOORLOPENDE PROJECTEN 2018-2022

435.000

76 77 COLOFON

ONTWERP & VORMGEVING: ESTHER RITMAN, ROOS RITMAN EN MULTIMEDIATION FOTOGRAFIE INTERIEUR: STUDIO JAS BLOEMENARRANGEMENTEN: MATHIJS NOKKERT

KEIZERSGRACHT 123 1015 CJ AMSTERDAM

POSTBUS 11126 1001 GC AMSTERDAM

TEL +31 20 625 8079 [email protected]

EMBASSYOFTHEFREEMIND.COM

© 2018 STICHTING HET WERELDHART

78