TITO BARRACKS “ALL QUIET” Aooi Peter van der Heijden

Dit is het dagboek van Aooi Peter van der Heijden en gaat over de periode van 13 september 1992 t/m 25 januari 1993 die hij met zijn mensen in de Generaal Titokazerne te Sarajevo heeft doorge- bracht. Om dit boeiende document geheel in zijn waarde te laten is uit de inhoud door de redactie niets weggelaten. Wel is voor de leesbaarheid, de opmaak hier en daar wat aangepast. Omdat het dagboek, vanwege de lengte niet in één keer in de Connector kan worden geplaatst, zal dit in meerdere delen worden gepubliceerd.

Zondag 13 september 1992 tijd: 11.45 Na een wel zeer korte opleiding be- gint de reis naar voormalig Joegosla- vië. Ik word door onze buurman naar de Elias Beeckmankazerne gebracht, waar Peter van Veen inmiddels ook is gearriveerd. Wij zullen de komende maanden gezamenlijk doorbrengen bij het “COMCEN OEKBAT” in Sarajevo. Om 14.45 worden we naar Schiphol gebracht, vanwaar wij om 17.00 met een DC-737 van Kroation Airlines rich- ting Zagreb vertrekken. Om zes uur ’s avonds komen wij in Zagreb aan, waar we op het vliegveld opgehaald worden door de kapitein Voncken, de S1 van 1 (NL) Vbdbat. We worden gelegerd in het Studentskidom, een studentenhotel dat vanwege de zo- v.l.n.r. sgt1 van Veen, sgt. v/d Rijdt en sm v/d Heijden mervakantie vele kamers vrij heeft, later zal men vanuit hier moeten verhuizen naar het vlieg- Dinsdag 15 september 1992 tijd: 04.00 veld “Pleso”. Er wordt ons over de situatie in Sarajevo Reveille, na het ontbijt vertrekken we om 05.30 in een verder weinig tot niets verteld, maar men probeert ons Franse colonne richting Sarajevo. Uit veiligheids- zo spoedig mogelijk naar deze bestemming te verplaat- overwegingen zijn de zeilen van de Franse vrachtwa- sen. gens opgerold. Het comfort achter in deze voertuigen Maandag 14 september 1992 tijd: 06.00 is werkelijk minimaal. Verplaatsing van Zagreb naar Sarajevo. Om kwart over zeven komen we aan bij Ruma Sabac, Reveille, na het ontbijt in het Studentskidom verplaat- vanaf hier moeten we onze helmen en scherfvesten dra- sen we ons richting “ Hoofdkwartier van Unprofor”, waar gen en de uzi halfladen. Na ongeveer vier en een half de laatste administratieve handelingen plaatsvinden, uur bereiken we de grens tussen Servië en Bosnië- voordat we richting Sarajevo vertrekken. Hierna nog wat Herzegovina (Zvornick). De colonne wordt hier ander- zaken gedaan op Pleso, om 09.15 vertrekken we van half uur opgehouden door Bosnische Serviërs, reden hier in een 4-tonner naar Pancevo, een voorstad van onbekend. Belgrado. Halverwege houden we een pauze ter hoogte Aan de overkant van de weg vindt een begrafenis plaats van Slavonsky-brod, waar we het geschut van Serven van vermoedelijk een oorlogsslachtoffer. De begraaf- of Kroaten kunnen horen. Om half vier komen we, na plaats is vol met verse graven en de familie van de over- 470 km achterin een 4-tonner gezeten te hebben in ledene reageert met gebalde vuisten op de aanwezig- Pancevo aan. Ik moet in Belgrado twee keer de weg heid van de VN-troepen. vragen richting Pancevo, omdat dit gewoon niet aange- Iedereen schijnt hier bevoegd te zijn om met een wa- geven is! De bevolking reageert zeer verschillend op pen te lopen zwaaien en ook de handgranaten aan de onze aanwezigheid, het varieert van de bekende mid- koppels van zowel mannen, vrouwen en kinderen ont- delvinger tot en met het van de weg afgedrukt worden breken niet. Op de verdere reis worden we nog vier- door het openbaar vervoer. maal met schoten begroet. De gevolgen van de boycot zijn hier duidelijk zichtbaar, Ook worden we nog een klein stukje geëscorteerd door kilometers lange files voor tankstations en maar matig een vooroorlogse pantserwagen en een soort “Hano- gevulde etalages. ‘s Avonds gaan we uit eten in mag Pickup-Van” met een aftands stuk luchtafweer en Pancevo, in de restaurants is niet alles meer te bestel- waarop een ongeveer zeventigjarige bevelhebber staat len en bewoners bedelen openlijk om sigaretten. met een sabel. de Connector 2000/1 1 Om 15.00 komen we aan in Vlasenica, tegenwoordig langen binnen het Oekraïense bataljon, wat geen over- een vluchtelingenoord, waar ik kennis maak met een of bodige luxe blijkt te zijn. De tweede is een sergeant, andere politieautoriteit, die vooral geïnteresseerd is in wiens vader een zeer hoge functie bekleedt binnen het sigaretten. Ik zou hem op een later tijdstip, bij een vol- Oekraïense leger. Een duidelijk omschreven taak bin- gende colonnerit nogmaals ontmoeten. De houding van nen dit bataljon heeft hij niet en de meeste tijd brengt hij de bevolking is hier redelijk vriendelijk, waarschijnlijk door met vrouwen en uitgaan in “Sarajevo”. Verder doet omdat de gevolgen van de boycot hier minder merk- hij ook nog wat aan zwarte handel. ‘s Avonds volgt de baar zijn. De kinderen bedelen om eten en proberen nadere kennismaking met de aanwezige korporaals en bajonetten en dergelijke te verkopen of te ruilen voor soldaten t.w. Barry Balke, Arno Groen, John Faber, Jos eten. Ook hier is op de achtergrond de strijd tussen de Thomassen, Stephan Giebels, Dave Funcke, Frank diverse partijen te horen. Hegeman en Raymond Letschert, Erik de Boever was 19.50: We bereiken Pale, het Bosnisch-Servisch poli- op dat moment met verlof. tieke bolwerk, onder de rook van Sarajevo, waar we na Ik zal nu even een omschrijving geven van de infrastruc- de nodige moeilijkheden de nacht kunnen doorbrengen tuur van Tito-Barracks. Het is een carré van gebouwen, op de parkeerplaats van een voormalige J.N.A. kazerne. waar driekwart van kapotgeschoten is. Aan de noord- We moeten in of nabij de voertuigen slapen. Wij weten kant van het complex treffen we de Moslimlinie aan en gelukkig als eerste beslag te leggen op een tent. Voor aan de zuidkant van het terrein de Servische linie. Met we gaan slapen warmen we eerst onze Franse nood- andere woorden we zitten zo ongeveer midden in de rantsoenen op, waarbij we gezamenlijk nog een paar frontlinie, wat regelmatig duidelijk te merken is. Onze flessen wijn leeg maken. kamer ligt evenwijdig aan een weg die loopt van Woensdag 16 september 1992 tijd: 08.30 Moslimstelling naar Servische stelling. Ter hoogte van Aankomst in Sarajevo. onze kamer ligt een zware mitrailleurpost van de Mos- We vertrekken weer in konvooi richting Sarajevo, onder lims die frequent richting tegenstander vuurt. Op het bescherming van 10 Franse APC’s, die zich in de loop terrein zelf treffen we diverse legeringgebouwen aan, van de morgen bij ons konvooi gevoegd hebben. De een stafgebouw, een keuken, een eetzaal en een sauna. reis gaat langs de Bosnisch-Servische stellingen die In de kapotgeschoten gebouwen aan de zuidkant zul- tegen de bergketen boven Sarajevo zijn ingericht. We len zich in de winter vele vluchtelingen gaan vestigen zien hier van bovenaf een voorproefje van wat ons de die zich onder andere in leven proberen te houden door komende maanden daar beneden te wachten staat. We het verkopen van persoonlijke eigendommen tegen zien diverse mortierinslagen in de stad, en horen het betaling van Duitse marken. Verder vinden we op het nodige mitrailleurvuur. Om 10.23 komen we aan onder terrein een sportveld waar het overgrote gedeelte van in Sarajevo, in de stellingen van de zogenaamde het niet-gepantserde vervoer van het bataljon is gepar- Bosnische Moslimstrijders, die gezien hun houding en keerd. In diverse voertuigen zijn kogelinslagen te zien. gebaren rotsvast in de uiteindelijke overwinning gelo- Op de appèlplaats van de kazerne staan de BTR-70’s ven. We staan hier geruime tijd te wachten voordat we geparkeerd met de BOS-voertuigen. Aan de noordoos- weer vertrekken richting vliegveld Sarajevo. Een half uur telijke zijde van deze parkeerplaats, vindt men de wacht- later worden er elke keer groepjes van zes voertuigen post en loopt men iets verder, dan komt men bij de afgestoten richting vliegveld. We krijgen de instructie Moslimwachtpost. Het gehele terrein is omgeven door wanneer we onder vuur komen te liggen de voertuigen prikkeldraad en mijnenvelden. De ramen van alle ge- z.s.m. onder dekking te verlaten. Om 11.30 komen we bouwen zijn beveiligd d.m.v. zandzakken, behalve die dan eindelijk aan op het vliegveld en worden om 12.55 van de eetzaal, waar geen enkele beveiligingsmaatregel in een Franse APC richting PTT-gebouw verplaatst. Dit getroffen is, wat gezien de constructie van dit gebouw is het sectorhoofdkwartier. Om 13.38 komen we hier aan geen overbodige luxe zou zijn. en krijgen onderweg vast een voorproefje van datgene Donderdag 17 september 1992 wat ons aan beschietingen, vernielingen en verder zin- Het wordt mij al vrij gauw duidelijk dat de werkzaamhe- loos geweld nog te wachten staat. den op het gebied van berichtenverkeer t.b.v. de Hier op het hoofdkwartier wordt ons door de majoor Oekraïense staf werkelijk minimaal is. Het gemiddelde Sierksma een summiere uitleg gegeven over de situatie berichtenverkeer ligt op ongeveer 3 tot 5 berichten per in de stad en op de bekende “Tito Barracks” waar het dag. toch redelijk beruchte Oekraïense bataljon gevestigd is. Om 10.00 begint het vuren met mortieren en naast onze We eten hier nog voordat we om 16.00 per BTR-70 wor- kamer wordt hevig geschoten met een zware mitrailleur. den vervoerd richting Tito-Barracks, waar onze voorgan- (Voor wat betreft het mortiervuur viel mij gedurende de gers na een wel zéér korte rondleiding, zo spoedig mo- periode dat ik in Sarajevo verbleef op, dat de Moslims gelijk vertrekken. We zitten van het een op het andere over het algemeen meer de stad uitvuurden dan dat de moment alleen met negen soldaten die ook al het no- Serviërs de stad invuurden. De mortier was overigens dige hebben meegemaakt. Ik maak deze middag ook het zwaarste wapen dat de Moslims in de strijd konden kennis met diverse Oekraïners, waaronder Vlad Litnovsky werpen.) Het bleef gedurende de rest van de dag erg en Sergei Mel’nevsky. De eerste is eigenlijk een verken- rommelig. ner uit het voormalige Sovjetleger en heeft de rang van Vrijdag 18 september 1992 kapitein. Zijn taak bestaat , omdat hij zeer goed Engels Een dag met weinig bijzonderheden en erg rustig. Om spreekt, hoofdzakelijk uit het begeleiden van voedsel- zes uur ’s avonds komt het PTT-gebouw onder zwaar en hulpkonvooien, Ook behartigt hij veel van onze be- mortiervuur te liggen.

2 de Connector 2000/1 Men laat ons via de radio weten dat HWV in de schuilkelders zit. Een schuilkelder is op onze locatie niet aanwezig en de procedure bij alarm bestaat uit het zo snel mogelijk op de gang gaan zitten. Zaterdag 19 september 1992 Als we vanuit ons gebouw in noordwestelijke richting kijken, zien we een stuk bergketen waartegen een woonwijk is gesitueerd. Bo- ven deze woonwijk staat een hoge televisie- toren, die regelmatig door waarnemers ge- bruikt wordt voor het bekijken en doorgeven van resultaten die betrekking hebben op beschietingen. Ook vanmiddag, zit er iemand met een spiegeltje in de toren te seinen, door de lichtschittering is dit duidelijk zichtbaar. En het duurt dan ook niet lang voordat de toren een paar voltreffers te incasseren krijgt, waar- Gevolgen van granaatinslag Tito Barracks bij de waarnemer volgens mij het leven laat. Om 19.00 vindt er vlak achter ons een mortierbeschie- Er is een hevige woordenwisseling gaande tussen de ting plaats, waarbij een flat naast de Holiday Inn in brand voertuigcommandant en de mannen bij het roadblok. geschoten wordt. Deze plek ligt 150 meter oostelijk van Plotseling word ik door een Oekraïnisch bemanningslid onze legeringskamer. We gaan met een paar man de aan de kraag door het bovenluik omhoog getrokken. zolder van ons gebouw op, waar we op aanwijzing van Het blijkt nu dat de Serviërs geen Russisch spreken en een Oekraïner door een gat in het dak foto’s kunnen de Oekraïners geen Joegoslavisch en geen Engels, wat maken. (Achteraf gezien een zeer linke bezigheid en de de Serviërs weer wel spreken. Ik moet nu hangend uit foto’s bleken ook allemaal mislukt.) het voertuig de bemanning duidelijk proberen te maken Zondag 20 september 1992 dat de Serviërs het voertuig willen doorzoeken, maar Elke zondag is er een vergadering in het PTT-gebouw, hier komt het volgende probleem, ik spreek wel Engels zo ook vandaag. Om in het PTT-gebouw te komen moet maar ook geen Russisch. Plotseling verdwijnt een van men zelf zijn vervoer regelen bij het bataljon waar men de Serviërs achter de BTR, waardoor de boordschutter onder bevel gesteld is. Dat dit nogal problematisch is een beetje schichtig wordt en zijn kanon richt op de blijkt nu al. Ik had, naar achteraf bleek, de afspraak met Serviër, het enige probleem hierbij is dat ik er ook nog de verkeerde mensen gemaakt. Ik stond om 10.00 klaar, tussen sta en ineens in een loop van een kanon sta te maar om 11.30 was er nog geen BTR-70 te zien. Ik ben kijken. Ik verzeker de Serven nogmaals dat er alleen UN- toen door een Franse APC van het hoofdkwartier opge- personeel in de BTR. zit en dat ik de deur niet mag ope- haald. De vergaderingen vinden plaats in het Dutch- nen zodat ze mij maar op mijn woord moeten geloven. comcen in het hoofdkwartier, waarbij de C-Comcens of Op dat moment komen er van de andere kant twee hun plaatsvervanger en de sectorverbindingsofficier Egyptische APC’s aan, waarvan de commandant enige aanwezig zijn. Hier worden de zaken voor de komende handgebaren maakt. Hierna mogen we ineens doorrij- week en eventueel aanwezige problemen doorgespro- den, waar ik wel gelukkig mee ben, omdat ik daar ((ook) ken. Als de vergadering afgelopen is moet ik weer mijn een beetje) als schietschijf voor sluipschutters sta te eigen vervoer terug regelen. Dit doe ik dan in de Ops- fungeren. We komen heelhuids op Tito-Barracks aan. room van het hoofdkwartier. In deze Ops-room worden De rest van de dag bleef het wonderbaarlijk rustig. onder andere het APC-verkeer en de reaction-force gere- Maandag 21 september 1992 geld. Het lukt me om beslag te leggen op een Een erg rustige dag. Alleen ‘s avonds ligt het PTT-ge- Oekraïense BTR-70. Een BTR-70 is een acht wielig bouw weer onder vuur, wat ons op de gebruikelijke wijze pantservoertuig van Russische makelij, met een beman- via de radio ter ore komt. ning van 3+8, en een bewapening bestaande uit een Dinsdag 22 september 1992 tijd: 00.00 snelvuurkanon en een coaxmitrailleur, die in een koepel Peter van Veen is jarig, wat ondanks alle ellende even geplaatst zijn. Tijdens de ritten door Sarajevo neemt de ruim gevierd moet worden, Vlad en Sergei zijn hier ook boordschutter door zijn periscoop constant waar en bij aanwezig. Ik heb inmiddels gemerkt dat de draait de koepel gedurende de gehele rit om de meest Oekraïners bij mijn Nederlandse mensen niet bepaald gevaarlijke punten onder schot te kunnen houden. Vol- geliefd zijn en alle contacten zoveel mogelijk proberen gens eigen zeggen is dit voertuig niet geschikt voor te vermijden. De oorzaak ligt in de gebeurtenissen die gebruik in steden zoals Sarajevo, omdat het zicht door plaatsvonden na het vertrek van het Nederlandse per- de periscoop zeer beperkt is en een doel in b.v. een soneel, na de beschieting door Serviërs van Tito- flatgebouw moeilijk op te sporen is. Maar goed we zijn Barracks. Er zouden toen door de Oekraïners allerlei dus op de terugweg van het hoofdkwartier naar Tito- dingen gestolen zijn. (Ik kom later op dit geval nog te- Barracks als we plotseling midden in Sarajevo aange- rug omdat dit soort verhalen altijd twee kanten heeft en houden worden bij een opgeworpen roadblok van Bosni- ik in een later stadium van mijn verblijf ook de Oekraï- sche Serviërs. ense zijde van het verhaal te horen kreeg. de Connector 2000/1 3 De waarheid zal wel ergens in het midden liggen). Om Uiteindelijk worden we geloofd en legt men zich toe op 13.41 beginnen de Moslims naast ons met een mortier- het opensnijden en controleren van alle post en docu- beschieting op Servische stellingen. Het uitgaande vuur menten die we bij ons hebben. Ook fototoestellen en is nog niet zo erg, maar datgene wat je terug kunt ver- videocamera’s verpakt of niet, worden gecontroleerd. wachten van Servische zijde is dat wel. Door het gebrek Ook hier wordt met veel machtsvertoon door een stelle- aan schuilkelders zit je regelmatig in angst. tje ongeregeld een hele UN-colonne voor niets twee uur Woensdag 23 september 1992 tijd: 10.00 opgehouden. Het frustrerende is dat men hier niets te- De mitrailleurstelling naast onze legeringkamer laat ook gen kan doen en je alles maar over je heen moet laten weer eens wat van zich horen. gaan. Je krijgt hierdoor de indruk dat de UN geregeerd 14.30 Vertrek met John Faber, Arno Groen en Barry Balke wordt door Radovan Karadzic en zijn bende. Na twee naar het hoofdkwartier. Zij hebben hun tijd erop zitten uur opgehouden te zijn kunnen we onze reis vervolgen en gaan roteren. Hier is ook de rest van de rotatie 1c en komen we om 19.00 aan in Belgrado, waar de be- van de andere comcens verzameld. Ton Sweere en ik- volking weer vreselijk agressief reageert. Het gaat hier zelf zijn aangewezen om deze rotatie te begeleiden naar weer om de overbekende middelvingergebaren tot en Zagreb. Om 17.00 vertrekken we in een 4-tonner, waar met het van de weg afdrukken door het openbaar ver- achterin 16 mannen, 32 plunjebalen, 16 burgertassen voer. 19.30 we komen aan op de UN-basis in Pancevo. en de nodige cadi-artikelen gestouwd zijn, richting vlieg- Hier blijkt niemand van onze komst op de hoogte te zijn veld Sarajevo. Hier brengen we verder de avond en de en er is dan ook niets voor ons geregeld. In het Dutch- nacht door in een grote hal waarin veldhospitaaltenten comcen blijkt maar een man aanwezig te zijn, die van staan. Om 21.30 staan Ton en ik buiten achter een rij het reilen en zeilen op dit kamp weinig tot geen verstand zandzakken nog even te kijken naar beschietingen van heeft. Uiteindelijk lukt het ons om in een officierskamer de Moslimstellingen op de Igman-mountains, als er plot- gelegerd te worden, waar een Franse soldaat ons enige seling een kogel van een of andere sluipschutter boven tijd later weer vanaf probeert te krijgen omdat hij waar- ons in de muur slaat. Ton gaat hierop naar binnen. Ik schijnlijk vermoedt dat wij geen officieren zijn. Ik vertel blijf nog even, gefascineerd door de uitwerking van de hem dat wij zestien Nederlandse officieren zijn en mo- beschietingen, kijken richting Igman-mountains. Plotse- gen dan blijven liggen. Het is al laat en hij vindt het wel ling hoor ik het geluid van een aankomende granaat. Ik best geloof ik. Diverse mannen gaan het centrum van blijf staan en denk: het is nu toch te laat en een leven Pancevo nog even in om te stappen en keren diep in de zonder armen en benen is ook niet alles. Vreemd dat nacht terug. dat op zo’n ogenblik door je heen gaat. Gelukkig voor Vrijdag 25 september 1992 tijd: 07.00 mij en nog een andere aanwezige vloog het projectiel Reveille en eten. Nu blijkt een van de mannen zijn ID- “gewoon” over. Na deze ervaring ga ik ook maar de be- card in een taxi te hebben laten liggen en voor navraag scherming van de loods opzoeken en slapen. hebben we nu geen tijd meer. Na de problemen die we Donderdag 24 september 1992 tijd: 06.00 op deze reis al gehad hebben, kan dit er ook nog wel Reveille, eten en daarna plaatsnemen in de 4-tonner met bij. We vertrekken om 09.00 met de 4-tonner richting 16 man en reeds genoemde bagage waardoor de reis Zagreb, we rijden nu alleen en hebben nog 470 km voor erg oncomfortabel zal blijken te zijn. We zitten nog maar de boeg. Onderweg krijgen we te maken met de con- net en de laadklep is net gesloten als er boven onze trole door Russische UN-militairen bij een roadblock voor hoofden luchtdoelgranaten ontploffen en kogels over- de Kroatisch-Servische grens. De man die zijn ID-card vliegen. Je staat dan voor de keuze, of blijven zitten, of verloren heeft ligt inmiddels achter de plunjebalen in het als een speer uit de 4-tonner vliegen en dekking zoe- voertuig en wordt niet opgemerkt. Waarschijnlijk van- ken. Ik kies voor het eerste, mede omdat de weg naar wege het feit dat de Rus geen Engels kan lezen en spre- enige dekking ook zeer gevaarlijk is en de beschieting ken. Een aantal kilometers verderop komen we op de- spoedig ophoudt. Het komt op mij over als het pesten zelfde manier door een Kroatisch roadblock. De verdere van de UN-troepen. (Waar ik de komende tijd nog veel reis verloopt rustig. We krijgen op korte afstand van ervaring mee op zal doen). Om 14.45 komen we aan bij Zagreb nog de nodige oorlogsschade van de strijd tus- de grens tussen Bosnië-Herzegovina en Servië De sen Serven en Kroaten te zien. De eerder genoemde grensovergang ligt bij het plaatsje Zvornick. Hier wordt losse flodders rusten ergens langs de weg van Belgrado de colonne 2 uur opgehouden door de Serviërs die de naar Zagreb. Ik heb ze maar uit het voertuig in de berm hele colonne willen controleren. Bij ons voertuig aange- gegooid, omdat ik geen zin in moeilijke onderzoeken komen vinden ze een koffer vol met kleding en corres- van de marechaussee heb. Om 15.00 komen we einde- pondentie, die blijkt toe te behoren aan een of andere lijk na een vermoeiende reis in Zagreb aan. We worden Moslimvrouw. Hoe de koffer in ons voertuig terechtge- gelegerd in het Studentskidom en dragen de roterende komen is, wist geen van de inzittenden mij te vertellen. lichting over aan Staf 1 NL (UN) Signal Bat, waarna Ton Ik vermoed dat de koffer op een onbewaakt ogenblik en ik een aantal dagen vrij in beweging zijn. De tijd hier op het vliegveld in het voertuig is geworpen. Tevens had wordt grotendeels door ons besteed aan uitslapen, win- een van de roterende korporaals in zijn bagage twee kelen, uit eten gaan, stappen, foto’s laten ontwikkelen patroonmagazijnen vol met losse flodders zitten. Hoe en T-shirts laten maken. De houding van de bevolking hij deze destijds Joegoslavië in gekregen had lijkt ons hier is in sommige wijken van de stad wederom niet op dit moment niet zo heel erg interessant. De manier overdreven vriendelijk. In het centrum word je zo her- waarop we de Serviërs moeten overtuigen dat dit geen kend door geldhandelaren die voor Duitse marken gun- “dumdumkogels” zijn is veel interessanter. stige wisselkoersen aanbieden tegen Kroatische dinars.

4 de Connector 2000/1 Door dit wisselen van valuta merken we dat de inflatie in Kroatië door de oorlogshandelingen hand over hand toe- neemt. Kregen we in september voor 200DM nog 41.000 dinar, in januari kre- gen we voor 100 DM iets van 62.000 dinar. Later is dit nog opgelopen naar 110.000 dinar. Maandag 28 september 1992 Aan alle goede tijden komt een einde, de oude rotatie vertrekt richting Nederland en de nieuwe rotatie komt binnen, waar we dan ook meteen verantwoordelijk voor zijn. De nieuwe rotatie is rotatie 3 en bestaat voor “Comcen Oekbat” uit Frank van Galen, Eric Philipsen en Marcel Vervoort. ‘s Avonds worden de mensen ingedeeld en houd ik voor mijn mensen nog een korte briefing over wat hun te wachten staat en Beschadigde Franse APC ‘s, oorzaak mijnen wat ze beter wel en niet kunnen doen en laten. Hierbij word ik nog gefotografeerd en geïnterviewd door Jos Stork van het voorlichtings- Ik besloot eens navraag te doen bij degene die verant- centrum, voor de “Dailey Signal”. (Hetgeen nog een foto woordelijk was voor het opstellen van deze “Situation en een mooi verhaal in dat krantje opleverde.) reports”. Andrei, de “verantwoordelijke” voor deze gang Dinsdag 29 september 1992 tijd: 06.15 van zaken vertelde mij dat hij opdracht had gekregen Ton en ik staan op en verplaatsen ons naar het tenten- van zijn commandant om er “All Quiet” in te zetten, wat kamp op “Pleso” om de nieuwe rotatie verder te bege- er ook gebeurde. leiden naar sector Sarajevo. Rond twee uur vertrekken De reden hiervoor is waarschijnlijk geweest om zo wei- we hier eindelijk met een Oekraïense Antonov richting nig mogelijk taken te hoeven uitvoeren in hun sector, Sarajevo. (Dit is een vliegreis die ik nog meerdere ma- voor wat betreft beveiligen, ontwapenen en demili- len mee zou maken en die niet zonder risico is). tariseren. Dit blijkt wel als om 16.20 de landing richting vliegveld Bovendien dronk deze Andrei, een voormalig arbeider Sarajevo wordt ingezet onder een hoek van ongeveer bij de Oekraïense Hoogovens, elke dag een stevige 45 a 50 graden. borrel waardoor hij ‘s nachts naar zijn zeggen in ieder Daar we niet gewaarschuwd zijn voor dit soort landin- geval niets hoorde en het dus “All Quiet” was. Na deze gen (Afghanistanlandingen), krijgt menigeen een vreemd verhalen ben ik naar de plaatsvervangend bataljons- gevoel in zijn maag, en is iedereen blij wanneer na een commandant gegaan en hem om uitleg gevraagd, om- duikvlucht van 8 minuten, die een eeuw lijken te duren, dat wij mortierengranaten naast onze legering hoorden het vliegtuig is geland. vallen en mitrailleurstellingen naast ons hoorden rate- Tijdens de landing is boven het lawaai van de motoren len, terwijl in de rapporten “All Quiet” stond. Dit resul- zwaar mitrailleervuur te horen. Om 17.00 komen we in teerde uiteindelijk in het volgende: onze bevindingen en het PTT-gebouw aan, waar we de nacht doorbrengen. waarnemingen zouden meegenomen worden in het Met ons is trouwens ook de kapitein Ron Meeuwsen dagelijkse situatierapport. van de MDD meegereisd, die de eerstvolgende drie We moesten iedere morgen, middag en avond onze ge- dagen bij ons in “Tito-Barracks” zal doorbrengen. gevens doorgeven aan Andrei, die deze gegevens dan Zijn aanwezigheid wordt door iedereen van ons zeer op ook in het situatie rapport zou vermelden. Dit gebeurde prijs gesteld, omdat hij gewoon in de groep meedoet dan op de volgende wijze; wij melden mortierinslagen en ook nog goede tips voor ons heeft. aan onze zijde van de legering, waarop hij dit aldus ver- Verder kan men met zijn problemen ook eens bij iemand meldde in het Situation-report; “All Quiet, with moderate anders terecht dan in de eigen groep. ‘s Avonds heb- mortar shelling on the east side of the camp”. ben we met z’n allen geriskt, waarbij ook een stevige Het “All Quiet” bleef dus staan en onze melding werd borrel werd gedronken op de goede thuiskomst van daar dus gewoon achter gezet, hoe hevig de aanvallen de vertrokken mensen en ter verwelkoming van de ook waren, het bleef “All Quiet”. Na onze meldingen on- nieuwe mensen. De gehele avond blijft het vrij rustig. geveer drie weken te hebben doorgegeven, ben ik er Donderdag 1 oktober 1992 maar mee gestopt, omdat rapporteren over de daad- “Alles rustig” Deze kreet kwam namelijk voor in alle werkelijke situatie op deze manier toch geen zin had. “Situation reports” die de Oekraïners elke dag naar het De passieve houding van het Oekraïense Bataljon was hoofdkwartier stuurden. Dit “All Quiet “ werd ook gemeld ergens wel te begrijpen, het zijn in hun eigen land, naar als de mortieren naast onze legering op straat vielen, onze maatstaven gemeten, zeer arme mensen. Zij wor- zodat onze meldingen op het hoofdkwartier op een ge- den hier bij de UN in de gelegenheid gesteld binnen geven moment niet meer serieus genomen dreigden te een relatief korte tijd een voor hun doen zeer grote som worden. geld te verdienen. de Connector 2000/1 5 Hierdoor is het voor velen mo- gelijk, als ze een beetje zuinig met hun geld omspringen, om in de Oekraïne te gaan rente- nieren of een eigen zaak te beginnen. Een kapitein in de Oekraïne verdient 10 dollar per maand, terwijl hij er bij Unprofor 800 per maand verdient. Een andere mogelijke verklaring voor hun passieve houding is misschien de historische band die er bestaat tussen Serviërs en Oekraïners. De Oekraïners zijn nog steeds de grootste wapenleveranciers van de Serviërs. Andrei, de opsteller van de Situation reports is een kleurrijk figuur. Hij was eerst als MP’er geplaatst op het hoofd- kwartier, waar hij na een mor- Brand na inslagen van mortieren tieraanval een beetje in de war raakte. Hier is hij kort na de aanval op één of andere Verder wordt de bevolking door commercials aange- manier op een kamer terechtgekomen, waar een spoord om zich aan te melden voor de verdediging van scheidingswand van gordijnen was aangebracht, om de stad. Dit gebeurt onder andere door een soort de vrouwen van de mannen te scheiden. Hij begon hier videoclip met daarin een zanger die op heldhaftige wijze vrouwen lastig te vallen. Een Canadese majoor kwam op een open voertuig door de stad gereden wordt ter- op het rumoer achter het gordijn af en gaf hem opdracht wijl hij over het aangedane onrecht zingt. De bevolking de kamer te verlaten. Hierdoor werd Andrei agressief wordt ook op andere manieren gedwongen om de stad en sloeg de majoor tegen de vlakte. Gevolg, een onder- te verdedigen. Er zijn speciale commandoteams die flats zoek, en Andrei moest teruggezonden worden richting en huizen bij verrassing doorzoeken op de aanwezig- Oekraïne. Het Oekraïense Bataljon beschikte echter niet heid van mannen die geschikt zijn om de stad te verde- over voldoende mensen die Engels spraken. Voor de digen, ook dit wordt uitgezonden. Voor alle duidelijkheid, buitenwereld was Andrei dus terug naar de Oekraïne, als je naar deze zender kijkt ontdek je dat hier beelden maar wij wisten wel beter! Andrei werd tolk gemaakt en uitgezonden worden, waarvoor men zich op de Neder- kreeg het verbod om Tito-Barracks te verlaten totdat de landse tv wel tweemaal zou bedenken. De meest wal- storm was gaan liggen. gelijke beelden. De eerste weken van ons verblijf was Vrijdag 2 oktober 1992 tijd 06.30 deze zender trouwens de enige die we konden ontvan- We worden gewekt door een zeer hevige 120mm gen. De RTL-4 schotel was namelijk bij de beschieting mortierinslag, waardoor iedereen ineens rechtop in zijn met mortieren door de Serven vermoedelijk van het dak bed zit. Men voelde het hele gebouw trillen en we schat- geschoten. ten de inslag op ongeveer 100 meter oostelijk van ons. Maandag 5 oktober 1992 tijd 08.00 Om half zes ’s avonds volgde er nog zo’n klap, waar- Oostelijk van ons vindt nu een van de zwaarste beschie- door de eetlust enigszins verstoord werd. Ik heb al een tingen plaats die we tot nu toe hebben meegemaakt, aantal malen de term redelijk rustig gebruikt, hieronder waarbij o.a. het Holiday Inn-hotel in brand wordt gescho- versta ik die dagen dat er niet binnen een straal van ten. Dit hotel staat op ongeveer 125 meter bij ons van- ±150m iets neerkwam of weggeschoten werd. daan. Op het RTL-4 nieuws horen we nogmaals dat dit Zaterdag 3 oktober 1992 een van de zwaardere beschietingen richting Sarajevo Rustige dag, ook dit kwam wel eens voor, dat er een of is. Holiday Inn is een hotel waar veel journalisten verblij- twee dagen bijna niets van gevechten te merken was. ven en waar, ondanks alles, veel feestjes worden ge- Maar meestal waren deze rustpauzes van korte duur. houden voor de rijken in de stad en waar men ook de Zondag 4 oktober 92 tijd: 18.00 uur plaatselijke prostituees kan vinden. De Oekraïners we- Zeer zware beschieting in de wijk tussen ons en het cen- ten in dit hotel ook goed de weg, wat gedeeltelijk ook trum. Een van de zenders die wij op onze tv met een komt omdat er verbindingspersoneel van hen daar ge- draadantenne kunnen ontvangen is tv B.I.H. Dit station legerd is. Verder regelen zij daar ook het een en ander zendt uit vanuit een gebouw een paar honderd meter aan duistere zaken, zoals de handel in auto’s, koffie, oostelijk van het hoofdkwartier. Hier is men ondanks al- diesel en andere waardevolle artikelen. Uitstapjes rich- les nog in staat om een redelijk gevuld programma uit ting Holiday Inn zijn voor veel Oekraïners, voornamelijk te zenden. De programma’s bestaan hoofdzakelijk uit officieren, erg geliefd reportages over de gruwelijke gevolgen van beschietin- Dinsdag 6 oktober 1992 tijd: 06.00 tot 08.00 gen, slachtoffers van sluipschutters en gebrek aan wa- Er vinden wederom zeer zware beschietingen richting ter en voedsel, brandstof en elektriciteit. centrum, oostelijk van ons plaats.

6 de Connector 2000/1 Woensdag 7 oktober 1992 tijd 06.00 Karskens, de journalist van Nieuwe Revue, arriveert om Wederom zware beschietingen gedurende de hele mor- 09.20 op Tito-barracks. Hij heeft voor alle zekerheid twee gen. kogelvrije vesten over elkaar aangetrokken en is volgens Brosansky Brod in het noorden, is veroverd door de mij blij dat hij binnen is. Temeer daar hij ook de laatste Serviërs op de Moslims. Dit soort nieuws bereikt ons via dagen geen fatsoenlijke wc-pot meer heeft gezien. Als het nieuws van RTL-4. Via de satelliet is dit de enige hij van onze wc af komt drinken we eerst een bak koffie Nederlandstalige zender die wij kunnen ontvangen en en vragen hoe zijn reis hierheen is verlopen. Hij vertelt het zes en halfacht journaal zijn altijd zeer in trek. Het dat journalisten alles in Sarajevo “liftend en lopend” journaal is een van de weinige programma’s op tv die moeten afleggen. Zij kunnen en mogen geen gebruik nooit overgeslagen worden. De Oekraïners kregen op maken van het UN-vervoer in de stad. een gegeven ogenblik ook satellietschotels. Deze zijn Dat deze manier van verplaatsen wel heel erg gevaarlijk ongeveer achtmaal zo groot als die van ons, de ont- is behoeft verder geen betoog. Er zijn in de stad dan vangst daarentegen is minimaal. Het heeft dagen ge- ook al diverse journalisten omgekomen. Het verhaal gaat duurd eer dat de schotel op het dak stond en was afge- dat er een “prijs” op hun hoofd staat. Nadat we wat aan steld, wat overigens een riskante bezigheid was. Diverse elkaar hebben kunnen wennen, begint hij het interview Oekraïners kochten van de plaatselijke bevolking aller- in een soort kringgesprek. Het eerste onderwerp dat hij lei tv-, video- en filmapparatuur en het gebeurde regel- natuurlijk aansnijdt is de zaak Hermens/Hoppenbrouwer. matig dat wij werden gevraagd om het gebruik ervan Ik vertel hem dat we het hier niet over kunnen hebben. even uit te leggen of om de zaak aan te sluiten. Zowel Dit accepteert hij en hij komt er verder ook niet meer op voor hen als voor ons is uiteindelijk de tv en de video de terug. Hij stelt vragen en krijgt van de mannen en mij grootste vorm van afleiding in een stad waar dood en eerlijk en soms ‘recht voor zijn raap’ antwoordt. Hij wil vernietiging elke dag zeer nadrukkelijk aanwezig zijn. weten hoe wij denken over onze leefwijze hier, onze er- Donderdag 8 oktober 1992 varingen en het inmiddels bij ons beruchte “Verantwoord Gehele dag erg rustig. Op dit soort dagen komt men risico” van Relus. Alles wordt opgenomen op een klein weer tot zichzelf. Men kan gaan biljarten, weliswaar heb- bandrecordertje. Er worden ook nog wat meningen ge- ben de keu’s geen pomerans, maar het gaat meer om ventileerd waarbij het misschien maar goed is dat de het spel. Verder staat er bij ons in het gebouw een bandrecorder op dat moment niet aanstaat. Ik vraag tafeltennistafel waarop sommige mannen menig spel hem na het gesprek of hij deze opmerkingen achteraf met de Oekraïners gespeeld hebben. Boven op de eer- niet in zijn artikel te gebruiken en dat belooft hij. Door de ste etage hebben de Oekraïners een fitnessruimte aan- ongedwongen sfeer, waar ik een voorstander van ben, gelegd, bestaande uit een paar matten, rekken aan de vindt hij het interview met ons, volgens mij wel leuk. Twee muur en een paar geïmproviseerde bokszakken. Men uur later om 11.30 vertrekt hij al liftend richting Egybat, moet met deze attributen voorzichtig omgaan omdat an- in het centrum. In oktober prijkt er een grote foto van ders op de etage daaronder de kalk uit het plafond komt ons in de Nieuwe Revue, waarop iedereen van ons even zetten. Op een keer werden we uitgedaagd voor een over de Satcom naar huis moet bellen om de familie voetbalwedstrijd. Een aantal mensen van ons deed er een aantal exemplaren te laten kopen voor later. Ik vraag aan mee. Ik verkeerde in de veronderstelling dat de Arnold om enige door hem gemaakte foto’s en wat Re- wedstrijd op het kazerneterrein zou plaatsvinden, maar vues op te sturen. (Ook dit heeft hij gedaan. Ik vind het dat bleek achteraf niet zo te zijn. Toen de mannen te- een goed artikel en er is geen woord verdraaid weerge- rugkwamen bleek men ergens buiten de kazerne zon- geven van datgene wat wij gezegd hebben). der bewaking te hebben gevoetbald. Ik ben over het ‘s Middags krijgen we bericht dat een Oekraïense BTR- algemeen redelijk tolerant, maar dit ging mij toch iets te 70 op een mijn is gereden. Er vallen hierbij één dode en ver en vanaf dat moment behoren de voetbalwedstrijden drie zwaar gewonden. Er bleek een nieuwe chauffeur dan ook tot het verleden. op te rijden die richting vliegveld de verkeerde afslag Vrijdag 9 oktober 1992 nam en daarna de pantserwagen op de weg probeerde Gehele dag rustig, sporadisch wat geweer- en artillerie- te keren. Hierbij kwam hij in de berm terecht waardoor vuur op een redelijk grote afstand. We krijgen over de twee 40-tons AT-mijnen ontploften. Het voertuig wordt radio te horen dat een journalist van Nieuwe Revue ons de volgende dag bij ons op de parkeerplaats gezet en wil bezoeken voor een en interview. Vanuit het hoofd- als je dat gezien hebt, vraag je je af hoe het mogelijk is kwartier krijgen we min of meer een spreekverbod op- dat er nog mensen levend uitgekomen zijn. gelegd over de zaak Hermens/Hoppenbrouwer en de Er heerst gelijk een rouwsfeer in het bataljon wat o.a. te mededeling geen cowboyverhalen op te hangen. Arnold merken is aan de bijna lege eetzaal ‘s avonds. Wordt vervolgt.

de Connector 2000/1 7 Beroepsmilitairen uiten hun diepste gevoelens van angst, Levensoverdenking van dienstplichtig korporaal Letschert. heimwee en frustratie niet zo makkelijk. Zo ook Peter van der Heijden, al laat hij zo hier en daar toch wat doorsche- Vandaag is weer echt zo’n dag waarvan je zegt, ja er is oor- meren. Een van zijn mannen, de dienstplichtig korporaal log hier. Bij ons buiten staat een konvooi van het UNHCR die Letschert, heeft dat in zijn “levensoverdenking” wel gedaan. wegens heftige beschietingen in de buurt niet weg kan. Buiten Ik vond deze overdenking in het plakboek van Peter en ik komen is met gevaar voor eigen leven, als je naar de eetzaal heb daar de conclusie aan verbonden dat de inhoud van loopt is er kans dat je een kilo lood in je bast gepompt krijgt. dit schrijven de gevoelens van alle deelnemers weergeeft. Ook krijg ik al last van nachtmerries, er zal toch geen Dat is de reden dat ik dit schrijven na deel 1 van het dag- Viëtnamtrauma overblijven aan dit levensgevaarlijke avontuur boek hier heb opgenomen. (redactie) in Sarajevo. Iedereen heeft last van gevechtsstress, de spanningen lopen af en toe hoog op, net zoals de druk op de blaas. Velen vragen zich af, hoe groot is de kans van overleven in deze mens onterende hel? Ja! Het menselijk ras heeft z’n dieptepunt be- reikt en zal daar op gruwelijke wijze voor boeten. Vroeg of laat zal iedereen met afschuwelijke beelden op het netvlies gecon- fronteerd worden en wanhopige mensen zien lijden voor en door hogerhand. Alleen de sterksten zullen overblijven om van de ontstane puinhopen weer een nieuwe wereld op te bouwen, ge- baseerd op liefde, geluk en seks. Voor iedereen zal binnenkort het einde naderen, aan je lot valt niet te ontsnappen, vluchten zal geen zin hebben. Allen, ik zeg, allen zullen wij vernietigd worden door pantserstaal en lood. De meest menselijke oplossing zal de bom zijn, maar wie zal dat overleven?

8 de Connector 2000/1 ding te wassen, af te wassen en ook be- gend bataljonscommandant te horen dat Tito Barracks langrijk, onze eigen toiletpot door te spoe- er een moslimprovocatie zal plaatsvinden. len. Waar, is niet bekend, met welke middelen “All Quiet” (Later toen de vorst zijn intrede deed en wa- ook niet, maar in ieder geval moet ieder- ter zeer schaars werd leerden we door een, dus ook wij, van de straatzijde weg. deel 2 inventief te zijn, dagelijks een minimale hoe- We hebben de belangrijkste privé-spullen veelheid water te gebruiken. Zo werd het van de kamer genomen en naar de verga- Zondag 11 oktober 1992 afwaswater, het water waarmee je jezelf derruimte gebracht. Deze zal de komende De eerste echte regenbuien zijn gevallen, gewassen had, het water uit de wasdroger nacht onze slaapruimte zijn. Op de gang wat bij ons gelijk de nodige overlast ver- en zelfs het water waarmee we onze tan- wordt een Oekraiens-Nederlandse wacht oorzaakt. Er ontstaat een enorme lekkage, den poetsten opgevangen, om hiermee ons ingericht, met de PTT-verbinding omdat er boven ons verblijf in het dak een toilet te kunnen blijven doorspoelen. We leer- afgemonteerd op onze centrale. We heb- groot gat zit. We moeten alle emmers, tei- den in deze tijd ook ons helemaal te was- ben één lokale PTT-verbinding waarover we len en tonnen die we kunnen vinden aan- sen met twee liter water.) met diverse nummers in de stad kunnen slepen om niet te verzuipen in onze eigen Ook de Oekraïners zijn hygiënische men- bellen. Er is menigeen van ons in Zagreb legering. sen, behalve dan op het gebied van de toi- door familieleden gevraagd om mensen in (Het verbaasde mij dat dit probleem van ons letten. Dit is de reden dat we een echte pot Sarajevo de groeten te doen, brieven over op energieke wijze door de logistieke offi- hebben en een toiletdeur met een groot te brengen of informatie in te winnen. Dit is cier werd aangepakt want twee dagen later hangslot erop. De wc’s die zij gebruiken van UN-zijde verboden, maar wat we kon- was het dak dicht. Dit soort werk werd uitbe- zijn te vies om naar te kijken en schoon- den doen op dit gebied deden we, ondanks steed aan “locals” die hiervoor in marken of gemaakt worden ze ook niet. De wanden het UN verbod. dollars werden betaald. Dit waren de enige zitten vol stront en als je ‘s morgens met (Onze PTT-verbinding heeft ongeveer een betaalmiddelen van waarde in de stad, met een nuchtere maag naar het toilet gaat krijg maand gewerkt, hierna werd de stroom- name op de zwarte markt. De zwarte markt je braakneigingen van de lucht die er hangt. voorziening door de Serviërs afgesneden en werd beheerst, zoals zoveel zaken in de Het laatste toilet in deze ruimte is door hen ook dieselgebrek speelde een grote rol. In stad, door een soort “Maffia” die alles ver- als een stortplaats voor allerhande afval ieder geval gedurende mijn verdere aanwe- kochten tegen woekerprijzen en die ook ge- gebruikt en toen er genoeg lag, hebben ze zigheid hebben de locale PTT-verbindingen weld, moord en doodslag niet schuwden. de deur maar dichtgespijkerd, waardoor we niet meer gewerkt.) Er opereerden diverse bendes in de stad. ook last krijgen van ratten in het gebouw. Voor de contacten met de buitenwereld zijn De locals werden overigens veel voor dak- Omdat ze de toiletgaten in hun toiletten niet we aangewezen op onze Satcom. We krij- reparaties ingehuurd, omdat de Oekraïners, doorspoelden raakten deze verstopt, waar- gen van onze “royale” Minister van Defen- gezien het gevaar voor sluipschutters aan door hun toiletruimtes binnen afzienbare tijd sie 1 minuut per dag gratis. De meeste van alle kanten, dit graag aan deze mensen volstonden, en nog staan, met een grijs- ons sparen dit op om één keer per week overlieten. Het aanbrengen van asbest- bruine drab van ontlasting en urine. Nog- naar huis te kunnen bellen. Deze ge- platen voor een nieuwe dakbedekking liet maals de stank in het gebouw is niet te sprekken moeten geregistreerd worden, men ook graag aan deze mensen over. Ver- harden en velen die bij ons op bezoek ko- maar bij speciale gebeurtenissen doe ik der legden deze mensen ook elektriciteits- men, zullen zich deze “oekbatlucht” na vijf- nooit moeilijk en menig gesprek wordt kabels aan, maar bijvoorbeeld ook de wa- tig jaar nog herinneren! daarom dan ook niet geregistreerd. Ook terleiding voor onze wasmachine. Alleen, we Om 23.50 krijgen we van de plaatsvervan- Unmo’s maken gebruik van onze hadden maar zelden water en elektriciteit. In de periode dat ik hier gezeten heb, heb- ben we zegge en schrijven maar drie we- ken stromend water en elektriciteit gehad.) Elektriciteit wordt geleverd door aggregaten van de Oekraïners. Omdat de betrouwbaar- heid van deze apparaten niet erg groot is - ze vallen gemiddelds drie keer op een dag uit - laten we onze belangrijkste apparaten draaien op onze eigen 4kw. Water wordt elke morgen door de Oekraïners in waterwagens bij een bron in de stad gehaald. Bij deze bron is ook een aantal mortieren in een grote rij mensen terechtgekomen, die op hun beurt stonden te wachten voor enkele liters van het schaarse water. Er vielen vele doden en gewonden en het haalde ‘s avonds het RTL- 4 nieuws. Als de waterwagens het kazerneterrein oprijden moeten we snel met onze jerrycans naar buiten om onze dage- lijks benodigde voorraad op te halen. Dit water wordt gebruikt om je te wassen, kle- Opvoeding van onze toekomstige “muizenvanger” de Connector 2000/2 1 satcomverbinding, en hoewel deze eigen- De rest van de dag is het weer vrij rustig. daag belde de S1, de kapitein Horvers om lijk alleen toegankelijk is voor landgenoten, Dinsdag 13 oktober 1992 te vertellen wie er van het kader 4 ½ maand bellen er bij ons ook Russen, Oekraïners Rustige dag met hier en daar wat inslagen en wie er 6 maanden moet blijven. Dit is en Egyptenaren naar huis. Deze mensen en mitrailleurvuur. namelijk vanaf het begin voor Peter en mij hebben niet de faciliteiten om naar familie Op deze dagen heeft men ook de gelegen- niet duidelijk en hebben onder andere de in het vaderland te bellen en omdat we in heid om gebruik te maken van de diverse MDD in moeten schakelen om hierover Sarajevo in hetzelfde schuitje zitten doe ik wasgelegenheden. Dit op voorwaarde dat duidelijkheid te krijgen. In ieder geval zal ik hier niet moeilijk over. Eén keer ben ik over er voldoende water voorhanden is. We heb- eerst roteren en dan Peter van Veen. De dit soort gesprekken door het hoofdkwar- ben hiervoor drie mogelijkheden: reden hiervoor is dat wij tegelijk geplaatst tier gebeld. Een of andere hooggeplaatste a. Men pakt een emmer water en wast zich- zijn en het niet mogelijk zou zijn om ook Oekraïner had moeilijk lopen doen over een zelf in het toilet, wat gezien de tegelijk weg te gaan. Het bevreemdt mij dan paar gesprekken richting Kiev, maar door hygiënische omstandigheden in deze ook dit dat bij de rotatie bij Egybat wel te doen alsof we nergens van wisten, is dit ruimte niet echt lekker is. mogelijk is. Zo blijkt ook hier maar weer, de doofpot ingegaan. b. Voor de soldaten en korporaals is er ie- de wegen van Defensie zijn ondoor- Maandag 12 oktober 1992 tijd 01.00 dere zaterdag en zondag gelegenheid grondelijk, niet alleen op personeelsgebied Verhuizing gereed en nu maar afwachten. om gebruik te maken van de mobiele maar ook op alle andere gebieden. Peter en ik hebben een groot gedeelte van velddouche. Op deze dagen moet ie- de nacht doorgebracht op de kamer bij o.a. dereen van soldaat tot onderofficier ge- De Volkskrant van 29 september 1992 kapitein Shioumsky, een notoir drankorgel bruik maken van deze wasgelegenheid. schrijft over de Maarschalk Tito-kazerne in die zich niet schaamde om bij ons, om ze- Het water is gloeiend heet en de ruimte Sarajevo: ven uur ‘s morgens al blikjes bier te kopen, stinkt enorm naar uitlaatgassen. Onze ‘Die kazerne is echt levensgevaarlijk. Die om de kater van de vorige avond weg te mensen moesten op deze dagen voor mannen hadden van tevoren geen flauw spoelen. Dit gebeurt minimaal driemaal per acht uur een afspraak maken om hier- idee dat ze in zo’n situatie terecht zouden week. van gebruik te kunnen maken, is men komen.’ 08.00: Het blijkt loos alarm te zijn, zodat te laat, dan is het ‘jammer dan’. de vergaderzaal weer ontruimd wordt en c. Voor de officieren en partizanen, (op Donderdag 15 oktober 1992 wij onze gewone legering weer betrekken. deze kreet kom ik later nog terug) en “All Quiet”. Op het gebied van autohandel Het was al met al een redelijk spannende voor de C-Comcen en zijn plaatsvervan- hebben met name de Oekraïense officie- nacht. Iedereen is doodop en heeft de rest ger bestaat de gelegenheid om twee- a ren en onderofficieren ook een naam hoog van de dag hoofdzakelijk slapend doorge- driemaal per week gebruik te maken van te houden. Door gebrek aan diesel, geld bracht, wat gezien onze werkzaamheden de sauna. Dit is ook afhankelijk van de en de toch ietwat onveilige situatie in de hier geen enkel probleem oplevert. Met beschikbare hoeveelheid water. stad zijn veel inwoners van Sarajevo ge- “onze werkzaamheden” bedoel ik de drie Deze sauna is gebouwd door de luitenant- dwongen om hun auto te verkopen. Dit doet of vier berichten die wij per dag te verwer- kolonel Tressack, een voormalig men bij voorkeur aan Oekraïners omdat ken krijgen. De rest van de dag wordt door- Afghanistanveteraan die in hoog aanzien deze als enigen in de gelegenheid zijn om gebracht met slapen, spelletjes doen, tv of staat bij de andere officieren. De ruimte deze voertuigen zonder veel problemen video kijken, lezen en brieven schrijven. Een bestaat uit een omkleedruimte, een douche richting vaderland te krijgen. Tevens krijgen afleiding voor ons is op bezoek gaan bij en de sauna. In deze sauna staan drie ban- de “locals” hierdoor weer dollars in han- Oekraïense collega’s of zij bij ons. Meer is ken op verschillende hoogten en de zaak den waarmee zij op de zwarte markt in hun er in feite niet te doen omdat activiteiten wordt op temperatuur gehouden door een eerste levensbehoeften kunnen voorzien. buiten regelmatig levensgevaarlijk zijn door benzinebrander. De bediening van deze Men heeft een voorkeur voor Volkswagen de aanwezigheid van sluipschutters en het sauna wordt overgelaten aan een soldaat, Golf, gemiddeld twee jaar oud, voor een neerkomen van mortier- en artilleriegrana- die ik nooit iets anders heb zien doen. In prijs van ongeveer vijfduizend mark. Ook ten. Het onderhoud aan het voertuig is mi- de sauna is plaats voor ongeveer tien man. een anderhalf jaar oude BMW 316i behoort nimaal en beperkt zich tot het hoogst nood- Ik heb ondervonden dat een sauna een in deze prijsklasse tot de mogelijkheden. zakelijke. De shelter en het voertuig zijn in zeer ontspannende werking heeft, met Heeft men eenmaal een auto gekocht, dan de loop der tijd ruim voorzien van “tocht- name onder gespannen situaties. Het is wordt deze in een tientonner geplaatst. gaten”. Aan het onderhoud van het een paar keer voorgekomen dat we poe- Gaat de eigenaar met vakantie, dan rijdt aggregaat wordt meer aandacht besteed, delnaakt in de sauna zaten, terwijl de gra- de tientonner in konvooi richting Pancevo, omdat de belangrijkste apparatuur van naten en kogels over en langs vlogen. Het waar de auto wordt uitgeladen. Vanaf hier deze stroomvoorziening afhankelijk is. Het vreemde is, je voelt je zo ontspannen, dat rijdt de eigenaar dan op eigen gelegenheid aggregaat krijgt elke honderd uren een je je daar niet zo vreselijk druk om maakt. richting Oekraïne. Eén keer heb ik gezien beurt, tenminste als we de onderdelen heb- Na de sauna is het uitzweten en douchen. dat ze een witte Volkswagen Golf voorza- ben, zo niet dan draait hij net zo makkelijk Hier kwam ik achter nog een gewoonte van gen van Unprofor-nummerplaten en UN- vierhonderd uur zonder beurten. de Oekraïners, zij zijn namelijk gewend el- stickers. Het voertuig werd niet ingeladen, (De 4kw’s hebben hier overigens hun be- kaars ruggen te schrobben. Dit zal men in maar reed gewoon mee in de colonne rich- trouwbaarheid meer dan eens bewezen. De Nederland niet gauw tegenkomen. Na zo’n ting Pancevo. Hierna kan dan nog het no- onze heeft bijna onafgebroken vier maan- sauna kan men weer een paar uur tegen dige fout gaan aan de grens. Zo is onze den gedraaid zonder problemen. De dag de spanningen, die de omstandigheden logistieke officier zijn auto kwijtgeraakt aan dat ik roteerde, begaf een van de bouten onherroepelijk met zich meebrengen. de Bulgaarse grens omdat de chassis- van de cilinderkop het door de vele onder- Woensdag 14 oktober 1992 nummers niet overeenkwamen met de pa- houdsbeurten.) “All Quiet”, met hier en daar een inslag. Van- pieren. de Connector 2000/2 2 De koop afsluiten in Sarajevo is niet geheel leerd in een politie auto van de Servische een lang verblijf op deze locatie levensge- zonder risico. Dit ondervond namelijk onze militie nabij Kiseljac, met een fles wodka in vaarlijk is. We hebben vriendelijk bedankt overste Tressack. Hij werd gefotografeerd zijn handen. Ook hieruit blijkt weer de voor zijn medewerking en verteld dat het toen hij het geld overhandigde aan een vriendschappelijkheid tussen Serviërs en wel op een andere manier geregeld zou handelaar. Deze auto bleek gestolen te zijn Oekraïners. Zijn macht binnen het bataljon worden. Een aantal weken later kwam hij en deze zaak werd door Unprofor zeer ern- blijkt ook uit het feit dat hij regelmatig al- met het verzoek of hij naar huis mocht bel- stig opgenomen. Het resultaat was een leen met de Bataljonscommandant in de len over de Satcom, waarop Peter van Veen diepgaand onderzoek waardoor de over- sauna vertoefd. De regel is namelijk dat als vroeg: “En hoe zit het met onze zandzak- ste gerepatrieerd zou moeten worden naar de sauna in werking wordt gesteld, eerst ken ?”. Gevolg was, dat na zijn gesprek de Oekraïne. de Bataljonscommandant alleen gebruik naar huis, wij ineens werden voorzien van Maar door onder andere zijn Afghanis- maakt van de sauna en als hij klaar is mag tweehonderd gevulde zandzakken, die tanervaring en als baas van de sauna, werd de rest van de officieren. Deze Bataljons- zelfs door Oekraïense manschappen naar de zaak door de Oekraïners in de doofpot commandant is een ietwat vreemde en stille binnen gedragen werden. Dit is overigens gestopt. Verder kreeg de overste zijn geld man die op een soort diplomatieke manier het enige wat hij op dit gebied voor ons terug en overhandigde de autosleutels onderhandelt met zowel Servische als Mos- gedaan heeft. Verder zijn we van hem af- weer aan de handelaar. Dit alles werd met lim officieren. Er worden regelmatig hoge hankelijk voor vervoer. Hij is namelijk de de lokale politie geregeld. Toen de volgende Moslim officieren op de kazerne gesigna- enige man die BTR’s toewijst. Heeft men dag een journalist voor de Holiday Inn fo- leerd. Er is mij door diverse officieren het de pech dat het toegewezen vervoer niet to’s wilde maken van de handel in diesel verhaal verteld, dat hij met een fles wijn een start, of een lekke band heeft en Kiva is er door de Oekraïners met localen werd deze deal gemaakt heeft met een hoge niet, dan kan men ander vervoer wel schud- dusdanig bedreigd, dat het hem veiliger Servische officier om geen aanvallen op het den. Ook hij had een auto gekocht waar- leek, om maar helemaal geen foto’s meer Oekraïense bataljon uit te voeren. mee hij zich verplaatste op het kazerne ter- te maken. (Bewijzen hiervoor zijn er niet, maar het is rein en heeft dit voertuig ook op een gege- Vrijdag 16 oktober 1992 wel frappant dat tijdens mijn verblijf, alle ven moment richting Oekraïne getranspor- Vrij rustig. Het eten op Tito-Barracks was andere UN-eenheden voltreffers op de ge- teerd. in het begin echt slecht te noemen, later bouwen en terreinen hebben gehad. Bij ons (Half november verdween hij richting kwam hier verbetering in. Het enige nadeel is in die tijd niets op de gebouwen geval- Oekraïne om de nieuwe rotatie te regelen. is de eentonigheid. Men kent hier twee len, alleen pal naast de gebouwen aan de Dit is hem klaarblijkelijk goed bevallen, want soorten soep, de ene oranje, de andere buitenzijde.) wij hebben hem nooit meer teruggezien.) geel. Als vlees wordt hoofdzakelijk worst We hebben ook een plaatsvervangend Maar goed, ‘s middags is er veel geweer- of kip geserveerd en verder veel spaghetti. bataljonscommandant, Ivan Kiva ge- vuur in de directe omgeving van de kazerne Zo komt het regelmatig voor dat men tus- naamd. Hij is het prototype van een boer te horen en om 14.23 krijgen we een zware sen de middag drie weken achtereen kip die men de rang van luitenant-kolonel heeft inslag naast onze legering te verwerken voorgeschoteld krijgt en de volgende drie gegeven. Een leuk voorval is dat hij een waardoor de kalk uit het plafond komt zet- weken worst. De daaropvolgende drie we- keer door de BBC werd geïnterviewd. Vlad ten en de foto’s spontaan van de muren ken kip enz. De eetzaal bestaat uit een laag Litnovsky moest hierbij als vertaler aanwe- vallen. gebouw met een bijna plat dak. Van enige zig zijn en deze schaamde zich zo voor de Zaterdag 17 oktober 1992 tijd: 11.00 beveiliging d.m.v. zandzakken, heeft men lompe en boerse antwoorden van Kiva, dat Er vinden hevige vuurgevechten plaats op hier nog nooit gehoord. (Men mag van zeer hij besloot dit maar op zijn eigen wijze te de straat naast onze legeringskamer. Toen veel geluk spreken dat hier nooit een gra- vertalen. Gevolg is, dat in het interview geen ik op de wc zat kon ik de inslagen van ko- naat gevallen is, anders waren in de eet- enkele opmerking van Kiva op de juiste gels tegen de buitenmuur horen. Als dit zaal de gevolgen niet te overzien geweest). manier vertaald werd, maar uitsluitend de soort activiteiten plaatsvinden, hoeven we De etensvoorraden worden beheerd door mening van Vlad werd weergegeven. Kiva ook niet op de komst van de koerier te re- een zekere Worzack en als je met hem za- kon dit niet controleren omdat hij geen kenen. Er is elke dag een koeriersroute ken moet doen, ben je sterk afhankelijk van woord over de grens sprak. langs alle comcens, die gereden wordt zijn humeur. In de Oekraïne heeft hij mach- Ook bij het verstrekken van extra zandzak- vanaf het hoofdkwartier. Deze koerier tige kennissen in de communistische partij ken, is hij niet echt bereid om medewer- brengt namelijk ook de post van thuis en en daardoor kan hij in dit bataljon doen en king te verlenen. Wij hadden een dusdanig hij neemt dan gelijk de post voor thuis weer laten wat hij wil. Ook bij zijn collega-officie- aantal extra zakken nodig, dat ik dit ze mee. Elke dag wordt door ons hiernaar uit- ren staat hij niet in hoog aanzien en me- onmogelijk alleen met mijn eigen mensen gekeken, omdat berichten van het thuis- nigeen wil hem met liefde een kogel door kon vullen en dus de hulp nodig had van front een welkome afleiding zijn. zijn hoofd jagen. Mijn verhouding met hem Oekraïense manschappen. Dit werd door Ook komen er kranten en tijdschriften mee, verbeterde, toen ik hem een zaklampje uit hem geweigerd vanwege het risico dat zijn kranten van gemiddeld vijf dagen oud met een kerstpakket gaf en vanaf dat moment mannen zouden lopen voor een ander. Hij eens in de drie weken een Revue of iets waren zijn voorraden ook mijn voorraden. stuurde op een gegeven moment een BTR dergelijks. Hier heeft men dus niet zoveel De man zit ook tot over zijn oren in de en een vrachtwagen, met de mededeling: aan. Bij ons worden de kranten meestal niet zwarte handel, wat o.a. blijkt uit het feit dat “Zoek het maar uit”. Wij zouden dan met meer gelezen, maar als kattenbakvulling hij onlangs zijn derde auto richting Oekraïne twee of drie man dagenlang in Beaver- gebruikt. We zijn namelijk in het bezit van verscheepte. Verder zijn er in zijn voorraad- camp zandzakken moeten vullen. Op zich een kat. Het beestje is in onze verbindings- ruimte regelmatig moslimstrijders aanwe- had dit geen probleem geweest, ware het auto geboren en binnengehaald onder het zig voor allerlei duistere handeltjes. Een- niet dat niet lang daarvoor de Egyptenaren mom van muizenpreventie. We hebben re- maal is hij door Peter van Veen gesigna- compleet uit dit kamp geschoten waren en delijk veel last van muizen. de Connector 2000/2 3 De “kenners van katten” onder ons, vertel- den dat het een poes was, maar later toen hij wat groter werd, bleek het een kater te zijn. We beleven veel plezier aan het beest. Er werd zelfs een vlooienbandje en een ontwormingskuur voor aangeschaft. We moeten het beestje trouwens niet buiten laten lopen, want dan verdwijnt hij in de Oekraïense legering. De eerste keer dat onze kat gestolen werd, hebben we via de vertalers navraag laten doen, maar zij de- den net alsof ze van niets wisten en vroe- gen zich af waarom we ons zo druk maak- ten om een kat. Enkele weken later werd hij door Vlad gelokaliseerd in een kamer in het stafgebouw. Op mijn verzoek heeft hij de kat daar weggehaald en weer bij ons Vlad Litnovskij - Sergi Melinevskij - Ron Meeuwsen teruggebracht. Voor de muizenjacht is hij trouwens totaal ongeschikt, waarschijnlijk wat op zich ook niet zonder risico is, maar een toast uit te brengen, dit begint meestal omdat hij nog te jong is of te veel eten krijgt. in ieder geval beter dan dag in dag uit met met een toast op de wederzijdse familie en We moeten hem boven op de muis zetten 11 man in een ruimte te moeten verblijven. eindigt laat in de nacht met de meest wa- en ook dan is hij niet echt geïnteresseerd Maandag 19 oktober 1992 zige opmerkingen. Bij elke toast wordt de Uiteindelijk gaat het er bij ons maar om, “All Quiet”, waardoor we weer een beetje koffiebeker weer gevuld met wodka. Niet om in deze ellende nog iets huiselijks te op adem kunnen komen. ‘s Avonds zijn we drinken of meetoasten wordt als zeer on- hebben. ineens weer voorzien van stromend water, beleefd beschouwd. Ik heb toen maar uit- In de nieuwsuitzending van 18.00 uur op waardoor we nu onze wasmachine kunnen gelegd hoe wij dat doen. Als men maar RTL-4 wordt verteld dat dit de eerste dag gebruiken. Voorheen waren we voor het steeds een gevulde beker voor zich heeft, zonder geweld is in Sarajevo, wij weten wel wassen van onze kleren aangewezen op hebben ze er redelijk vrede mee, het leeg- beter. een teiltje en de wipp-express. drinken hoeft dan niet perse. Zondag 18 oktober 1992 tijd 10.00 (Deze luxe zou ongeveer drie weken duren. Een andere geliefde drank van ze is de 96% Hevige artillerie- en mortierbeschietingen in Er is na deze periode nagenoeg geen wa- alcohol, deze wordt verdund met water, dit de wijk oostelijk van ons, richting centrum. ter meer uit de kraan gekomen en waren smaakt goed. Je moet hier wel mee op- Om 11.07 slaat een granaat vlak naast ons we weer aangewezen op onze jerrycans. passen omdat dit zeer verraderlijk drinken in waardoor de kopjes van de muren val- Later is er een vat gekomen met een water- is. Een kleine Oekraïense chauffeur slaat len. De rest van de dag is de sfeer merk- pomp, waardoor het gebruik van de was- dit spul in een keer achterover, direct erna baar gespannen. In de nieuwsuitzending machine weer mogelijk was. In dit vat ging gooit hij er twee glazen water achteraan. van 18.00 zien we beelden van de zware 120 liter water. Later toen de vorst zijn in- De man is ongeveer 50 jaar en heeft de aanvallen van deze dag. Er kwamen 91 ar- trede deed, was het niet meer mogelijk om hele wereld bereisd in dienst van het leger tillerie granaten, 20 mortiergranaten en 3 het vat te vullen, omdat het weinige water van de Sovjet-Unie. Hij is o.a. in Cuba, An- tank granaten op de stad neer. Dit zijn van voor andere doeleinden gebruikt moest gola en Afghanistan geweest en wordt door die dagen dat men last begint te krijgen worden.) iedereen, ondanks de rang van soldaat, van gevechtsstress. Aan de muur hebben Dinsdag 20 oktober 1992 met respect behandeld. In de loop van de we een lijst hangen met de verschijnselen Onrustige dag: ‘s Avonds worden we uit- avond spreekt men mij ook aan over de van gevechtsstress en de remedie daarte- genodigd op een Oekraïens verjaardags- gebeurtenissen die plaatsvonden na de gen. Het beste is om er grapjes over te feest in de vergaderzaal tegenover onze beschieting in augustus, waardoor het Ne- maken, maar dit helpt niet altijd, zeker als kamer. Hier maken we kennis met een an- derlandse detachement tijdelijk het kamp het een aantal dagen duurt, zoals de voor- der deel van hun cultuur. Er staan tafels verliet. Het verhaal doet de ronde dat de gaande dagen. Je moet zorgen voor vol- afgeladen met etenswaren die we daarvoor Oekraïners tijdens hun afwezigheid van al- doende afleiding, omdat we aan ons in de eetzaal nog nooit gezien hadden. les gestolen zouden hebben. Omdat dit organieke werk niet veel hebben. Er is bijna Verder staan er op elke tafel wodka en fles- verhaal binnen de kortste keren bekend niets op dit gebied te doen en daarom sen met 96% alcohol. Op deze avonden was, schamen zij zich voor dit voorval en wordt er veel geriskt en tv gekeken. Verder wordt door hen zeer veel gegeten en ge- leggen nu uit hoe de vork werkelijk in de is een goede oplossing om regelmatig bij dronken, op een manier die de meeste Ne- steel zit. Direct na de beschieting stond de Oekraïense collega’s op bezoek te gaan. derlanders niet langer dan een half uur kun- bovenste verdieping waar het detachement Ik ga dan meestal naar de kamer van de nen volhouden. Drinken gaat als volgt. Men was gelegerd in brand. Hierdoor dreigden vertalers, omdat dit de enige mensen zijn krijgt een koffiebeker half gevuld met de apparatuur en persoonlijke bezittingen waarmee je in het Engels een goed gesprek wodka, die men in een keer achterover verloren te gaan. Hierop werd aan Hermens kan voeren. Ook bij hen is af en toe de moet slaan. Van nippen hebben ze nog en Hoppenbrouwer gevraagd of zij de spul- spanning goed te voelen. Zij hebben het nooit gehoord en onze manier van alcohol len niet in veiligheid moesten brengen, voordeel dat zij nog regelmatig van de ka- drinken vindt men nogal vrouwelijk overko- waarop ze als antwoord kregen: ”Laat maar zerne af zijn om konvooien te begeleiden, men. Verder hebben ze allerlei redenen om affikken, we zijn er levend vanaf gekomen.” de Connector 2000/2 4 Daarna zijn zij vertrokken richting hoofd- afval op straat, vallen, gezien de omstan- Donderdag 22 oktober 1992 kwartier. Toen hebben enkele Oekraïners de digheden, mee. Alle gebouwen zijn be- We krijgen vandaag bezoek van een A&A apparatuur uit de brandende etage gehaald schadigd door het oorlogsgeweld of com- team (advies en assistentie) (De namen en opgeslagen, zodat dit later weer gebruikt pleet weggeschoten. Hele ruiten zijn er in weet ik niet exact meer, maar ik dacht dat kon worden. deze stad niet meer te vinden en alles er het kapitein Duckers en kapitein Gonzalvez Hierbij zijn ook nog diverse privé spullen even troosteloos uit waren). Tijdens dit bezoek wordt gecontro- meegenomen die anders toch verbrand leerd of alles op ons comcen volgens de zouden zijn. Dat er gezien dit laatste mis- Verslaggever Arnold Karskens in de Nieuwe regels gaat. Veel bemerkingen zijn er niet. schien niet helemaal juist gehandeld is, is Revu: De psycholoog, ltkol Venhovens is ook mogelijk, maar om dit diefstal en roverij te Voor de volgende ochtend staat het Neder- meegekomen. Hij blijft slapen, zijn bedoe- noemen gaat mij toch iets te ver. landse verbindingsdetachement in de Maar- ling is om de mensen in de comcens een Ik heb het verhaal nu van twee kanten ge- schalk Tito-kazerne op het programma. Het beetje te leren kennen en inzicht te krijgen hoord en de waarheid zal wel ergens in het vervoer er naartoe moet ik zelf ritselen en ik in de levensomstandigheden en problemen midden liggen. begin te liften bij het parkeerterrein van het die zich op deze locatie voordoen. Woensdag 21 oktober 1992 televisiegebouw. Ik krijg een lift van een man Vrijdag 23 oktober 1992 tijd 13.00 “All Quiet”. Diverse van onze mensen zijn die zijn dochter naar het ziekenhuis moet Twee artilleriegranaten slaan oostelijk van met een lichte kater opgestaan, oorzaak brengen – ze is gewond geraakt door rond- ons in. Op de kamer naast ons zijn partiza- drank. Het aantal “locale” dat werkzaam- vliegende granaatscherven. Een half uur la- nen van de Oekraïners gelegerd. Onder heden voor de Oekraïner verricht neemt ter stap ik uit voor een grotendeels afge- partizanen verstaan zij, mensen die vroe- toe, terwijl onze voorraad jerrycans met die- brand complex, dichtbij het centrum. Van ger al eens in dienst gezeten hebben en sel evenredig afneemt. Ik had buiten acht veel barakken staan alleen nog de buiten- zich nu vrijwillig voor dit soort missies heb- jerrycans staan om het aggregaat af te tan- muren overeind. Binnen liggen verbrande ben opgegeven. Het is een bont gezel- ken en deze bleven altijd netjes op hun balken op de vloer. Hier zitten ze de Dutch schap. Deze mensen hadden in de burger- plaats staan. Nadat er diverse cans zijn Comcen Oekbat. Zij verzorgen de commu- maatschappij de meest uiteenlopende be- gestolen, waren we gedwongen om ze in nicatie voor het Oekraiensch UNPROFOR- roepen. Van straatveger tot chemisch ana- het voertuig te plaatsen, wat gezien het bataljon. De elf Nederlanders zijn blij met list. Deze mensen worden hoofdzakelijk brandgevaar niet echt de oplossing is. bezoek. Bij binnenkomst zitten ze al om de ingedeeld bij het logistieke gedeelte. Zij Maar na verloop van tijd werden ze ook uit tafel. Het koffieapparaat pruttelt op het kleine blinken vooral uit in het gebruik van alco- het voertuig gestolen, waardoor we ze aan aanrecht langs de muur. Korporaal hol en het gebeurt dan ook regelmatig dat de ketting moesten leggen. Deze maatre- Hageman toont de ruimte van zes bij zes- ze ‘s morgens al om negen uur dronken uit gel blijkt afdoende te helpen. Er is bekend tien meter. In de slaapruimte staan aan de de kamer komen rollen. Er zit in deze groep dat een jerrycan diesel op de zwarte markt ene kant vijf en aan de andere kant zes bed- ook een schilder, die als hobby tatoeëren tweehonderd mark opbrengt, dus zullen er den, keurig en kaal op een rij. Tussen de heeft. De wijze waarop hij dit doet is niet wel wat mensen rondlopen die rijk gewor- bedden hangt de was aan lijnen te drogen. geheel ongevaarlijk, omdat hij bij iedereen den zijn van onze diesel. De locals probe- Hegeman klaagt over het ruimtegebrek: dezelfde naalden gebruikt. Toen op een ren op alle mogelijke manieren aan eten te “Slapen is soms shit met het lawaai van het avond kpl De Boever ineens naar deze ka- komen. Sommigen boden mij honderd- praten en het televisiekijken.” mer verdween, ben ik eens gaan kijken, vijftig mark voor een doos noodrantsoenen. De radiokamer is wel gescheiden. “We heb- want De Boever kwam daar normaliter Aan de bewoners van Sarajevo kun je zien ben ongeveer drie inkomende en drie uit- nooit. Nu bleek dat hij de naam van zijn dat ze zwaar te lijden hebben onder het gaande berichten. Elf man is hier te veel, Joegoslavische vriendin op zijn arm oorlogsgeweld. Ze hebben een asgrauwe maar het moet, bij elk bataljon zijn elf getatoeëerd wilde hebben. Ik heb hem ge- gelaatskleur en wallen onder hun ogen. Er verbindingsmensen.” waarschuwd voor het risico van de ge- lopen zeer armoedig geklede mensen rond Korporaal Funcke zegt dat de verveling snel bruikte tatoeagenaalden. Ondanks alle maar je komt ook vrouwen en mannen te- toeslaat: “Ons leven bestaat uit shift-draaien, waarschuwingen liep hij anderhalf uur la- gen die er zeer verzorgd uitzien. Wanneer televisiekijken en slapen. Buiten komen we ter met de tatoeage op zijn arm rond. Een je door de stad rijdt zie je, alsof er niets alleen om te eten in de kantine van de ander opvallend figuur op deze kamer is aan de hand is, afgeladen stadsbussen rij- Oekraïners en om het aggregaat voor de een soldaat uit Azerbeidzjan, die mij trots den en ook lopen er veel mensen op straat. stroomvoorziening vol te tanken.” vertelt dat zijn broer voor moord in de ge- Het moment dat er beschietingen begin- De MAARSCHALK Tito-kazerne is de ge- vangenis zit. Hij heeft een ietwat crimineel nen is deze mensenmassa nergens meer vaarlijkste van de in totaal 26 locaties met uiterlijk en blijkt ook nog zwaar aan de hasj te zien. Auto’s ziet men daarentegen niet Nederlandse militairen in voormalig Joego- te zijn verslaafd. veel rijden en doen ze dat wel, dan gaat slavië Korporaal Hageman herinnert zich de Ook deze man is méér buiten dan binnen dat met een snelheid van ongeveer 120 km laatste grote beschieting op 20 augustus: de kazerne aanwezig, want na vijven wordt per uur. De hele bevolking heeft n.l. zwaar “Ik zat televisie te kijken en dan voel je van hij meestal door een stelletje louche uit- te lijden onder Servische sluipschutters die dichtbij een klap. Wij zijn op de gang gaan ziende moslims opgehaald, waarna hij de letterlijk op alles schieten wat beweegt. Men staan want schuilkelders hebben we hier tijd doorbrengt in duistere disco’s, waar ook heeft ter bescherming daartegen hele rijen niet. Vierendertig mortieren vielen op ons veel verdovende middelen worden ge- containers op elkaar gestapeld waarach- complex. De hoogste verdieping stond in bruikt. ter men redelijk beschermd kan lopen. brand. We hebben op de gang geslapen Dit is ook de man die het regelmatig pres- Deze rijen containers vindt men door de en zijn de volgende ochtend geëvacueerd teert om op het vliegveld, wat een van de gehele stad terug. Het huisvuil wordt klaar- naar het hoofdkwartier in Sarajevo.” gevaarlijkste locaties is, zonder kogelvrij blijkelijk nog weggewerkt want de bergen vest en helm rond te lopen. de Connector 2000/2 5 dert nu voor mij de tijd om te gaan genie- ten van een “60-hours-leave”. Iedereen heeft recht op dit verlof, dat bedoeld is om de omgeving en bevolking beter te leren kennen en moet dus in Joegoslavië wor- den doorgebracht. Aan het leren kennen van de bevolking heb ik gezien mijn ervarin- gen hier, geen enkele behoefte meer, maar een paar dagen er tussenuit lijkt mij heer- lijk. Een opvallend verschijnsel dat zich voordoet bij mensen die op verlof gaan is, dat zij een aantal dagen voordat het verlof aanvangt niet meer buiten komen en wei- nig eten. Dit komt waarschijnlijk omdat men vlak voor het verlof geen enkel risico meer wil lopen, waardoor dit verlof wel eens niet door zou kunnen gaan. Dinsdag 27 oktober 1992 tijd 12.04 De mortieropstelling naast ons laat ook De beruchte autohandel weer eens iets van zich horen, door er spontaan drie mortieren uit te jagen. Hij loopt dan in een gestreept blauw wit van de voorraden wordt vaak geroofd door Om 14.45 worden er, waarschijnlijk door hemd met korte mouwen, dit doet hij ook Bosnische Serviërs. succes geprolongeerd, nog vier uit- midden in de winter. Door dit tenue valt hij Om 21.25 slaat op ongeveer duizend me- gejaagd, waarop men nu antwoord krijgt bij iedereen op, die op het vliegveld rond- ter een zware artilleriegranaat in, die om van de andere zijde, er komt er één neer loopt. Dat kun je duidelijk zien aan de vele 22.10 en 22.39 gevolgd wordt door twee op ongeveer vijfenzeventig meter van onze verbaasde gezichten van het aanwezige even zware inslagen maar nu een stuk dich- legering. “En bedankt hè!” We krijgen op personeel. Omdat Oekraïense officieren ter bij. Gelukkig blijft het hierbij. dit moment bezoek van enkele engeneers, zonder uitzondering, zich allemaal zonder Zondag 25 oktober 1992 die naar mogelijkheden komen kijken, om kogelvrij vest en helm door Sarajevo ver- Vandaag krijgen we bezoek van Pim extra versterkingen voor de ramen aan te plaatsen wekt zijn korte, blauw wit ge- Gooyers, vakbondsman van de A.C.O.M. brengen. Hierdoor moet de buitenzijde op streepte, hemd natuurlijk de meeste verba- Hij zit in het centraal militair overlegorgaan straat bekeken worden. En of ik maar even zing, en zal na zijn bezoek, o.a. overleg voeren mee wil gaan, wat mij gezien de inslag van Zaterdag 24 oktober 1992 tijd 10.00 met de Minister van Defensie. Een van de enkele minuten geleden, en een paar da- Vergadering in het hoofdkwartier, waar nu zaken die ons het meeste stoort, zijn de gen voor mijn verlof geen gezonde bezig- het onderwerp kachels de aandacht krijgt. uitspraken van onze minister in de media, heid lijkt. Maar goed, toch maar ingestapt De winter nadert en gezien de temperaturen met name de uitspraak van het “verant- en aan de buitenzijde gaan kijken. De re- die hier in dit jaargetijde heersen, is dit geen woord risico”, want er vliegt hier bij ons van den voor het aanbrengen van deze extra overbodige luxe. Er is geen duidelijkheid alles om je oren en wij hebben daardoor versterkingen voor de ramen is dat de zand- over het type kachel. Dit is belangrijk om- een andere opvatting over het “verant- zakken die achter de planken in de ramen dat we alleen gebaat zijn bij elektrische woord risico”. Gooyers zal dit meenemen zitten niet gevuld zijn met zand maar met kachels. De diesel en houtkachels kunnen in het overleg met de minister. aarde, wat natuurlijk weinig tegenhoudt. we niet gebruiken omdat we met onze le- (Misschien hebben ook anderen op dit punt (Weken later kregen we extra zandzakken, gering aan de straatkant zitten en geen hun bezwaren naar voren gebracht, maar welke in twee rijen van twee meter hoog aan kachelpijp naar buiten kunnen steken, van- in ieder geval hebben wij Relus de kreet “ de binnenzijde tegen de ramen gestapeld wege het gevaar, dat hierdoor b.v. hand- verantwoord risico” niet meer horen slaken.) werden. Hierdoor werd de beschikbare granaten naar binnen gegooid zouden kun- ‘s Avonds slaat een mortier in op het plein ruimte voor ons binnen wel wat minder, maar nen worden. Ook de bevolking treft al voor de kazerne, waarop we het geluid van we voelden ons hierdoor wel een stuk veili- voorbereidingen voor de komende winter, een claxon horen, die vast is blijven zitten. ger.) alle bomen verdwijnen namelijk uit het Er blijkt een auto getroffen te zijn, die nu ‘s Avonds horen we op het RTL-4 nieuws stadsbeeld en ook op de berghellingen op zijn kop op het plein ligt. Of hierbij do- dat er weer 6 doden en 25 gewonden in de wordt het bos aardig uitgedund. De UN ver- den of gewonden gevallen zijn is niet be- stad zijn gevallen. strekt ook dekens en folie. De folie wordt kend. 20.05 Zware artillerie- en mortieraanvallen gebruikt als afdekking voor de vensters. Of Maandag 26 oktober 1992 tijd: 00.14 richting centrum. men voldoende materiaal en voeding voor Er wordt een mortier naast ons afgescho- Woensdag 28 oktober 1992 tijd: 02.00 de komende winter Sarajevo binnen kan ten. Vanaf 14.00 tot 18.00 is het erg onrus- Geweervuur over Tito-Barracks en gedu- krijgen wordt door iedereen betwijfeld, tig in het oostelijke deel van de stad. De rende de gehele morgen zware mortier- en omdat de luchtbrug regelmatig stilgelegd beschietingen vinden vaak op dezelfde tij- artillerieaanvallen in de diverse delen van wordt door de gevaarlijke situatie in de stad. den plaats. Toen ik hier pas was, gebeurde de stad. Ook de UNHCR-konvooien over land on- het overwegend ‘s nachts, maar het lijkt of Donderdag 29 oktober 1992 dervinden veel problemen, ze worden soms de tijdstippen nu verplaatst zijn naar de Gehele morgen zware beschietingen rich- dagenlang opgehouden en een gedeelte morgen en de middag. In ieder geval na- ting centrum. de Connector 2000/2 6 16.00 Ik ga met de koerier mee omdat mijn koelde. Gelukkig maar, want ik heb het erg ervaren. Ook hier zitten de nodige “Af- 60-hours-leave begint. De pantserwagen gevoel niet meer voor mijzelf in te staan. ghanistan Veteranen”. Alleen de arts die de voor de koeriersdienst wordt vandaag ge- Officieel is het verboden om tijdens een leiding heeft over dit geheel, wekt, door zijn leverd door de Oekraïners en we rijden “60- hours- leave” op Pleso te slapen, maar doorlopende dronkenschap, wat minder eerst nog bij het Egyptisch bataljon langs. voor personeel uit de sector Sarajevo wordt vertrouwen bij onze mensen. Ik heb eens Als we hier stoppen wordt de pantserwa- meestal een uitzondering gemaakt. De met hem in de sauna gezeten, toen hij we- gen besprongen door hongerige jeugd en meeste tijd wordt doorgebracht met slapen, derom in dronken toestand, van de boven- hebben we moeite om ze buiten de pant- uit eten gaan, foto’s laten ontwikkelen en ste zitplank naar beneden viel. Hierop is hij serwagen te houden. De voertuig- proberen om nog diverse zaken voor ons door een paar andere officieren uit de commandant wordt het iets te veel denk comcen te regelen. Verder ben ik met Jan sauna getild en buiten op een bankje neer- ik, want hij laadt zijn Kalasnikov door en Wolterink, een Genist, in een Nissan Patrol gezet, om te ontnuchteren. Peter van Veen richt deze op het hoofd van een van de die hij tot zijn beschikking heeft, de omge- heeft hier eens zijn neus laten hechten, mensen die op de pantserwagen geklom- ving van Zagreb gaan bekijken. maar had de pech dat de verdoving niet men zijn, waarop een ieder maakt dat hij Woensdag 04 november 1992 goed werkte. Ze hebben Peter daar in ie- wegkomt. Hier heb ik Ton Sweere ook nog Einde “60-hours-leave”. Om 09.00 stappen der geval niet meer teruggezien. even gesproken en na een kort oponthoud we in een Antonov, om weer richting Vrijdag 06 november 1992 vertrekken we richting hoofdkwartier. On- Sarajevo te vertrekken. Ditmaal zit ook ge- 15.00 Twee mortierinslagen op ongeveer derweg zien we door de geopende luiken neraal Mourrillon, bevelhebber Unprofor-2 honderdvijftig meter. een raket overvliegen en als we op het en nog een vijfsterren generaal uit Frank- 20.20 Twee zware inslagen op ongeveer hoofdkwartier aankomen horen we dat Tito- rijk met zijn gevolg in dit vliegtuig. Bij het twee á driehonderd meter, wat zich om Barracks ook weer onder vuur ligt. Was dit starten van de motoren wil er één motor 20.24 nog een keer herhaalde. Het waren eerder gebeurd dan had ik mijn verlof ook niet aanslaan, waarop de boordwerk- vermoedelijk tankgranaten. wel kunnen schudden. Ik blijf slapen op het tuigkundige met alléén een schroeven- Zaterdag 07 november 1992 hoofdkwartier om de volgende morgen bij- draaier uit de cockpit komt gelopen. Hij 10.00 Vergadering in het hoofdkwartier. Na tijds richting vliegveld te vertrekken. begint eerst binnen wat in de bedrading te deze vergadering bestellen we onze cadi- Vrijdag 30 oktober 1992 porren, wat mijn vertrouwen in dit vliegtuig artikelen, die we gelijk mee kunnen nemen. ‘s Morgens met de taxi richting vliegveld niet bepaald vergroot, en verdwijnt hierna Op het hoofdkwartier wordt namelijk de vertrokken. De Fransen hebben van het met schroevendraaier naar buiten, maar het cadi voor de hele sector geregeld. Meestal hoofdkwartier naar het vliegveld een taxi- lukt niet om de motor aan de praat te krij- bestellen wij deze artikelen telefonisch en dienst met hun APCs. Deze reden elk heel gen. Hierop moeten we overstappen in een ze worden dan door zorg van het hoofd- of half uur. En zo kan ik om 09.48 aan boord andere Antonov. We stijgen om 09.45 op kwartier met de koerier meegegeven of we van een Amerikaanse Hercules richting en landen om 10.50 op het vliegveld van halen de bestelling zelf op. Wij zitten altijd Zagreb stappen. Tijdens de vlucht wordt ik Sarajevo, waarna ik om 14.00 weer terug- ruim in onze voorraden omdat men er re- in de gelegenheid gesteld een bezoek aan keer op Tito-Barracks. kening mee moet houden dat de aanvoer de cockpit te brengen, waar ik nog even Het blijft de rest van de dag rustig. wel eens stagneert. De Oekraïners hebben met de bemanning kan spreken en wat fo- Donderdag 05 november 1992 hier veel meer problemen mee en kloppen to’s maken. De reis verloopt voorspoedig, Overdag rustig, ‘s avonds een paar zware regelmatig bij ons aan om te vragen of ze zodat om 10.50 de landing wordt ingezet inslagen richting centrum. De bataljons- een tray bier van ons over kunnen nemen. en de kist om 10.58 aan de grond staat. hulppost van de Oekraïners is ook een Na 15.00 wordt het onrustig richting cen- Als ik op het vliegveld sta, moet ik blijkbaar kleine beschrijving waard. Deze is geves- trum. Er is veel inkomend- en uitgaand ar- wat spanning kwijt, die ik in de afgelopen tigd in het stafgebouw op de eerste etage. tillerie- en mortiervuur te horen. Ook aan periode heb opgelopen, want een van de De apparatuur en inrichting doen denken de luxe van het stromend water komt op eerste dingen die ik doe is mijn uzi en helm aan datgene wat bij ons in de jaren vijftig deze avond een einde. tegen de muur smijten. Hierbij staan wat gebruikt werd, maar alles blijkt toch nog aan (De rest van mijn verblijf hier heb ik geen mensen van het CVV, die wijselijk in hun de hedendaagse maatstaven te voldoen. stromend water meer gezien en zijn we dus voertuig blijven zitten en doen alsof ze niets Op het gebied van medicamenten hebben weer aangewezen op de watercans.) zien. Ik ben op dit moment geestelijk op en ze niet zoveel in huis en worden daarom De gevechten bleven gedurende de gehele in staat om alles wat voor mijn voeten komt door de Nederlandse arts in Zagreb regel- nacht doorgaan. een rotschop te verkopen. Bij aankomst op matig bevoorraad. De tandartsstoel is ook Pleso, heb ik een bed opgezocht, mijn spul- het bekijken waard, deze wordt aange- Wordt vervolgd. len neergegooid en ben een stevige borrel dreven door iemand op een soort fiets! Het gaan drinken, waarna ik weer enigszins af- personeel wat hier werkt is op hun gebied Aooi Peter van der Heijden

de Connector 2000/2 7 Tito Barracks “All Quiet” Aooi Peter van der Heijden deel3

Zondag 8 november 1992 Na een kwartier komt de Oekraïense be- Deze wapenstilstanden duren meestal niet Om 11.00 houden de beschietingen op en manning met enorme voorraden sigaretten langer dan een kwartier. De uitwisseling van blijft het gedurende de dag rustig. 16.00 en drank weer uit het dorp tevoorschijn. Nu krijgsgevangenen en gesneuvelden vind Nog even de sauna ingedoken. 17.54 begint er een ‘race tegen de klok’ om weer altijd op het vliegveld van Sarajevo plaats Zware inslag richting centrum. Om de ver- aansluiting bij het konvooi te krijgen. Dit onder toezicht van de UN-troepen. Dit ge- veling tegen te gaan, heb ik geregeld dat gaat met zulke hoge snelheden over smalle beurt op het punt waar Servische en Mos- er regelmatig mensen van mij met de bergweggetjes, dat iedereen het spaans- lim/Kroatische stellingen bij elkaar komen. Oekraïners meekunnen naar Kiseljac, om benauwd krijgt. Het lukt de bemanning in- Ook proberen elke nacht op dit punt vele UNHCR-konvooien de stad in te begelei- derdaad om net voor Sarajevo bij een mensen de stad te ontvluchten. Maar hier den. Als voorwaarde heb ik wel gesteld, dat Servisch roadblock, waar alles wordt ge- patrouilleren Franse militairen die bijna alle er een Engels sprekende Oekraïner mee- controleerd, weer bij het konvooi aan te slui- vluchtelingen onderscheppen en weer gaat, wat geen problemen oplevert, omdat ten. Een gedeelte van de lading wordt door terugsturen naar de stad. Door het werk van Vlad Litnovsky hierbij meestal aanwezig is. de Serviërs achterovergedrukt. Na een uur sluipschutters zijn er onder de pa- Dit is een mooie gelegenheid om er even kunnen we onze weg vervolgen en het kon- trouillerende Franse soldaten al een groot tussenuit te zijn. Men kon dan in Kiseljac vooi wordt netjes afgeleverd bij een aantal slachtoffers gevallen. Niet alleen de even winkelen of een bezoek brengen aan distributiepunt van de UNHCR midden in uitgestrektheid van het vliegveld en de lig- het B.I.H.-command. Kiseljac ligt ongeveer de stad. (Enige dagen hiervoor hadden een ging in een vallei, maar ook omdat er bui- veertig kilometer oostelijk van Sarajevo en paar Oekraïense manschappen gepro- ten de gebouwen weinig dekkingsmogelijk- is in Kroatische handen. Hier leefden toen- beerd een paar locals te verbouwen. Dit heden zijn, maken dit vliegveld tot een ge- tertijd de Moslims en de Kroaten nog vreed- geval, gecombineerd met het feit dat onze wilde plek voor zowel Servische als Mos- zaam naast elkaar. Ook de strijd tegen de pantserwagen tijdens de begeleiding van lim/Kroatische sluipschutters. Serven werd toen nog gezamenlijk ge- het konvooi niet op de voorgeschreven Ook vliegtuigen die Sarajevo van voedsel voerd. Later zijn deze twee partijen elkaar wijze achter het konvooi reed, zorgde er- en medicamenten voorzien, zijn regelma- hier ook in de haren gevlogen. Ik tref deze voor dat dit een van onze laatste uitstapjes tig het doelwit van beschietingen. Hierdoor avond vast de voorbereidingen voor dit uit- richting Kiseljac was. Het hoofdkwartier worden de hulpvluchten regelmatig stilge- stapje. verklaarde Kiseljac als verboden gebied legd. voor Oekraïners.) Bij ons in Tito Barracks vliegen inmiddels Maandag 9 november 1992 de kogels tussen de strijdende partijen Een nadeel van dit uitstapje is dat je om Dinsdag 10 november 1992. weer over en weer. Om 18.45 zijn er diverse 05.00 op moet staan, want men vertrekt om ‘s Nachts een paar inslagen, de rest van inslagen richting centrum van de stad. 06.00. De bedoeling van het escorteren van de dag blijft het rustig. Alleen op de Dus: “Hoezo wapenstilstand?!”. de hulpkonvooien is, dat er voor de bevei- legeringskamer naast ons, jaagt een Oe- liging minimaal één pantserwagen voor en kraïner een kogel door het plafond, dit komt Donderdag 12 november 1992 één achter het konvooi rijdt. Dat dit soms waarschijnlijk omdat hij met zijn wapen zit Gedurende de nacht en de ochtend blijft niet geheel volgens de procedure ten uit- te spelen. Dit gebeurt wel meer en het ver- het opmerkelijk rustig. Om 14.00 valt de voer wordt gebracht blijkt nu ook weer. Ik baasd ons dan ook niet meer. eerste natte sneeuw, de voorbode dat de had namelijk aan Vlad gevraagd om ons af gevreesde winter eraan komt. Het bestand te zetten in Kiseljac, daarna zouden de Woensdag 11 november 1992 schijnt nog steeds van kracht te zijn, alhoe- pantserwagens het konvooi ophalen en ons Vandaag gaat de zoveelste wapenstilstand wel hiervan weinig te merken is. 21.30 Twee op de terugweg weer oppikken. in. Deze houdt ongeveer een uur stand. zware inslagen richting centrum. De buiten- We hebben dan ongeveer twintig minuten Tijdens dit uur is het erg rustig, maar spoe- temperatuur gaat in deze dagen merkbaar om te winkelen. Het pakt alleen iets anders dig daarna krijgen we geweervuur over Tito- omlaag en iedereen vreest de komende uit. Ter beveiliging laat Vlad de achterste barracks en is het “Zoveelste Bestand” winter. pantserwagen bij ons achter. We spreken gesneuveld. Op dit tijdstip vinden er nog af dat wij na twintig minuten weer bij het geen onderhandelingen op hoog niveau Vrijdag 13 november 1992 voertuig terug zullen zijn, zodat we op tijd plaats, omdat o.a. president Izetbegovic Vanmorgen om 07.00 begint ons laatste weer achter het konvooi kunnen aanslui- hieraan weigert deel te nemen. Het enige uitstapje naar Kiseljac. De eerder ge- ten. Na twintig minuten zijn wij inderdaad overleg dat wordt gevoerd, is dat tussen noemde problemen, die de Oekraïners in netjes op tijd terug, maar van de de leiders van de strijdende partijen in en Kiseljac hadden veroorzaakt zijn er oorzaak Oekraïense bemanning ontbreekt echter rond Sarajevo. Deze onderhandelingen van dat dit het laatste ritje is. In ieder geval ieder spoor. Als het konvooi even later voor- beperken zich tot het sluiten van wapenstil- komen we om 08.00 aan in Kiseljac, waar bij komt is het enige wat ik kan doen, ze standen en het uitwisselen van doden en Vlad en ik blijven lunchen op het hoofdkwar- nazwaaien. krijgsgevangenen. tier van B.I.H.-command. de Connector 2000/3 1 Vlad is overigens niet erg gecharmeerd van Komt men er achter dat iemand een bui- Na een uur en nadat de generaal Van der onze manier van ontbijten. De Oekraïners tenlandse taal spreekt, dan wordt men on- Vlist met iedereen heeft gesproken, komt proberen onder alle omstandigheden, zo- middellijk tolk gemaakt. Maar gezien de er een einde aan het bezoek. Mijn indruk is veel mogelijk, hun eigen eetgewoonten in gevaarlijke klusjes, die deze tolken soms dat dit bezoek door iedereen op prijs werd stand te houden. Ik heb hierna nog even op moeten knappen, is niemand daar echt gesteld. Ik moet op de valreep de volgende gewinkeld en daarna hebben we het hulp- happig op. Ik ben er in ieder geval achter opmerking toch even aan de generaal kwijt: konvooi even buiten Kiseljac opgehaald. gekomen, dat er veel meer mensen waren “Generaal, het is mij niet waard om mij voor De begeleiding van het konvooi naar in dit bataljon dan de vijf aangestelde tol- deze klotenzooi voor mijn kop te laten Sarajevo gaat weer gepaard met de nodige ken, die een aardig woordje over de grens schieten.” Ik zie dat bij sommige mensen controles en pesterijen door zowel Serviërs spraken maar zij hielden dit angstvallig ver- na deze opmerking de mond wagenwijd als Kroaten. Maar om 12.00 kunnen we het borgen. De Slavische taal komt op een openvalt, maar ik moest dit even kwijt. Van konvooi afleveren in Sarajevo, waarna we aantal punten overeen met de Russische der Vlist is in ieder geval niet geschokt en richting vliegveld vertrekken. De bedoeling taal, zodat conversatie tussen Oekraïners ik denk dat hij deze opmerking wel op de is dat we vanaf hier richting Tito-barracks en Joegoslaven wel mogelijk was). juiste waarde weet te schatten. Maar vertrekken. Maar men heeft voor de beman- ‘s Nachts horen we weer vier inslagen rich- Bastiaanse slaakt daarentegen op een ge- ning van de BTR nog een ander klusje in ting centrum. geven moment de kreet: “Neem contact petto en omdat ik ook in deze pant- op met de Genie en laat het gebouw maar serwagen zit moet ik ook mee. Er blijkt op Zaterdag 14 november 1992 stutten”. Hij weet niet eens hoe moeilijk het een brug buiten Sarajevo een 07.00 Twee zware inslagen richting cen- is om extra zandzakken te krijgen, laat staan kapotgeschoten UNHCR-tankauto te trum. Om 10.30 vertrek ik richting PTT-ge- om het gebouw te laten stutten! Ook zijn staan. Deze auto beneemt het zicht van de bouw voor een gezamenlijke lunch. We krij- uitlatingen in krantenartikelen over kogel- strijders in de Moslimstellingen. Of wij gen vandaag namelijk bezoek van de ge- vrije vesten en dergelijke worden hem niet daarom dit voertuig maar even weg willen neraal Van der Vlist, de Inspecteur Gene- in dank afgenomen. Hij wekt in ieder geval slepen. Op de plek aangekomen worden raal van de Krijgsmacht, en de generaal bij een hoop mensen de indruk, dat hij to- er door Moslims enige aanwijzingen gege- Bastiaanse, generaal van het bureau Vre- taal niet op de hoogte is van wat er zich ven en worden er door de Oekrainers enige desmachten. hier afspeelt. gewapende wachtposten op de brug uitge- Er volgt een korte receptie, generaal Van (Rond deze tijd was er in de krant een arti- zet. Dit is geen overbodige luxe omdat we der Vlist blijkt mij nog te kennen van een kel verschenen over het “Aanvaardbare Ri- van kilometers ver en van alle kanten, , feestavond ter gelegenheid van het veertig sico” geschreven door Kapitein Leo van goed te zien zijn. Er wordt gelukkig niet jarig bestaan van 11 Vbdbat. We hadden Knijff. Hij trad op als UNMO-waarnemer in geschoten. De tankauto wordt d.m.v. staal- daar een gesprek over mogelijke uitzendin- en rond Sarajevo. Het artikel handelde over kabels aan de BTR bevestigd waarna het gen en komen elkaar hier ongeveer vier de risico’s die de militairen in deze sector voertuig over de brug wordt gesleept en maanden na dit gesprek tegen. Hij kon zich liepen en de wenselijkheid van betere uit- daar ergens aan de kant gedumpt. Ik sta dit gesprek nog herinneren. (De generaal rusting. Deze betere uitrusting zou moeten nog steeds versteld van het vermogen van Van der Vlist kwam op mij over als een reële bestaan uit kogelvrije, i.p.v. scherfwerende deze pantserwagen. Om 14.00 keren we man, hetgeen ik van de generaal Bastiaan- vesten en keflar helmen i.p.v. ijzeren hel- terug op Tito-Barracks. se, gezien zijn uitlatingen, niet kan zeggen. men. De legerleiding achtte de oude uit- ‘s Avonds wordt de verjaardag van Gerna, Deze man leeft volgens mij in een andere rusting voldoende voor de mensen in de Oekraïense verbindingsofficier gevierd. wereld). Na de receptie volgt de lunch. Sarajevo, maar na het kritische artikel in de Hij wordt negenentwintig jaar. Het is weer Hierna maakt het hele gezelschap zich Volkskrant en het daarop volgende pro- een feest, waar de meesten de komende gereed om de rest van de comcens in gramma van de EO op TV, ging de leger- dagen nog wel last van zullen hebben. Aan Sarajevo te bezoeken. Om 13.15 komen we leiding langzaam overstag. Vreemd vind ik het eind van de avond kom ik op de kamer aan op Tito-barracks, alwaar de Oekraïense nog steeds dat beslissingen over dit soort van een zekere luitenant Rudenko terecht. bataljonscommandant met een tolk, het essentiële zaken, genomen worden door Het opvallende is dat hij Duits spreekt en ontvangstcomité vormt. Het vormen van dit personen die zelf nooit op locatie zijn ge- nog redelijk goed ook. Ook hij is een “ ontvangstcomité had trouwens nog de no- weest. Zij hebben dan ook totaal geen in- Afganistanveteraan “ en vertelt over zijn dige voeten in de aarde omdat deze zicht in wat zich daar afspeelt. Maar goed, ervaringen in die oorlog. Dit alles doet hij bataljonscommandant moeilijk te overtui- na diverse krantenartikelen en televisie-uit- in redelijk Duits. (Alléén, de keren dat ik hem gen was dat hij tegenover de hoogste ge- zendingen over deze onderwerpen kregen na deze avond, in bijzijn van zijn collega’s neraal van onze krijgsmacht de nodige we uiteindelijk toch de beter beschermende zou ontmoeten, weigerde hij Duits te spre- beleefdheidsnormen in acht moet nemen. uitrusting.) ken. Een vergelijkbaar geval deed zich nog Tot op het moment van aankomst, ben ik eens voor in het stafgebouw. Ik raakte aan nog steeds niet op de hoogte of hij er nu Zondag 15 november 1992 de praat met een jonge luitenant, die rede- wel, of niet zal zijn. Na een korte en overi- Over het algemeen een vrij rustige dag. lijk Engels sprak, maar op het moment dat gens correcte ontvangst door de 23.25 Zware inslagen richting centrum. er een collega bij kwam staan, sprak hij al- Oekraïense bataljonscommandant, ver- Sarajevo ligt in een dal en in de herfst en leen nog maar Russisch. Ik denk dat dit nog plaatst het gezelschap zich richting winter, heeft men hier veel last van laag- te maken heeft met het oude communisti- comcen. Peter van Veen meldt het geheel hangende mist. Hierdoor worden UNHCR- sche systeem, dat ook uit dit bataljon nog aan generaal Van der Vlist. Peter had tij- vluchten veelal uitgesteld of gaan niet door. niet geheel verdwenen is. De mensen zijn dens mijn afwezigheid ook alles op laten Tegen de avond begint het mistig te wor- tevreden met het werk dat ze hebben en ruimen, waardoor ik mijn eigen legering den en de mist blijft hangen tot laat in de doen er liever niets bij. nauwelijks nog herken. volgende morgen.

2 de Connector 2000/3 In dit jaargetijde ondervinden we veel last Men moet er voor zorgen, om meteen bij Ook helikopters zullen dan als eenden uit van deze mist. Voor de Oekraïners is de de juiste functionaris terecht te komen, de lucht geplukt worden. De evacuatie- mist in ieder geval een goede dekmantel, omdat je na het bezoek aan het vierde of plannen worden door ons nogal sceptisch voor zaken die het daglicht schuwen. Vaak vijfde verkeerde bureau meestal waggelend bekeken en we hopen allemaal dat de in- worden ‘s avonds laat voertuigen van weer naar buiten komt. Goed, de baas van terventie achterwege zal blijven. Bosnische strijders afgetankt uit de het gedestilleerd water is er niet en dat (We hebben in een later stadium, door an- brandstofvoorraden van het Oekraïense houdt in dat ik het gedestilleerde water niet dere omstandigheden, diverse alarmfasen bataljon, terwijl er voor de stroom- krijg. (De volgende morgen werd het ge- meegemaakt. Dit was op zich al beang- voorziening van het ziekenhuis in de stad bracht). Als men uitgenodigd wordt op de stigend genoeg en konden het ‘gelul over niet voldoende diesel voorradig is. Dat er kamer van een Oekraïense officier, wordt een mogelijke interventie’ dan ook missen van de hulpgoederen die de stad ingevoerd er meestal een tolk bijgehaald. Ze zijn als kiespijn). worden door de UNHCR een groot ge- enorm nieuwsgierig naar onze leefwijze in 18.45 Uitgaande mortieren en mitrailleur- deelte richting strijders verdwijnt, is inmid- het westen, wat we verdienen, de gezins- vuur naast onze legering. Zij zitten er dus dels wel bekend. De vaak terugkerende situatie, hoe we wonen en in wat voor au- ook nog. mist fungeert bij ons op Tito-barracks dus to’s we rijden. Naar militaire aspecten heb als dekmantel. Behalve het aftanken van ik ze nog nooit horen vragen, dit weten ze Woensdag 18 november 1992 voertuigen van Bosnische strijders, vindt er vermoedelijk al. De Bataljonscommandant Om 09.45 worden er vier mortieren naast ook handel op allerlei andere gebied plaats. kan in ieder geval de organigrammen van onze legering weggeschoten. het blijft de ‘s Avonds ziet men Bosniërs met dozen en ons legerkorps t/m brigadeniveau uitteke- rest van de dag onrustig. We bereiden ons zakken naar de legeringkamers verdwijnen, nen. Tijdens dit soort gesprekken kom ik ook weer voor op een A&A inspectie. Een om er even later met ruilhandel weer uit te erachter, dat de lonen in de Oekraïne zeer punt uit de voorgaande inspectie was, dat komen. De handel strekt zich uit van siera- laag zijn, de economische situatie zeer we geen reservelijnen hadden liggen. den, kleding, brandstoffen, levensmidde- slecht en dat het in feite een ontwikkelings- Er lopen n.l. wat lijnen naar het stafgebouw. len, tot verdovende middelen. Een gedeelte land is. Deze mensen zijn maar weinig luxe Twee lijnen voor de tolken, die van de Oekraïense handel vindt echter in gewend en daardoor zijn ze zeer inventief afgemonteerd zijn op de Oekraïense cen- het Holiday Inn-hotel plaats. De Oekraïners in het gebruik en repareren van van alles trale en twee lijnen die lopen naar de PTT- fungeren hier als een soort tussen- en nog wat. Waarschijnlijk zijn ze hierdoor centrale in hetzelfde gebouw. De laatste handelaars. Zij halen voorraden buiten ook zeer vindingrijk op het gebied van de twee lijnen werken niet. Maar als blijk van Sarajevo en verkopen dit door aan perso- “handel”. Maar nogmaals het volk op zich, goede wil heb ik de reservelijnen toch maar neel van het hotel. Hierdoor is het mogelijk is erg vriendelijk, open, eerlijk en enorm laten trekken. Zij beginnen in het comcen, gebleven, journalisten en rijke mensen uit gastvrij. zijn netjes gelabeld en lopen vervolgens de stad zelf, tegen vrij hoge prijzen, te blij- Binnen het bataljon heerst er wel een naar de uitgang van ons gebouw, waar ze ven voorzien van redelijk luxe maaltijden, enorme sociale controle t.o.v. elkaar. (Door na de zandzakken ophouden. terwijl de rest van de bevolking honger en deze aspecten heb ik nu nog steeds veel Het is in ieder geval een mooi gezicht en kou lijdt! Ook deze handel vindt meestal ‘s respect voor dit volk, ondanks alles wat ik het komt grandioos door de inspectie heen. avonds plaats. Eén keer ben ik echt ge- aan duistere zaken bij hun meegemaakt Ze moesten eens weten. Nogmaals schrokken. Ik liep ‘s avonds in dichte mist heb. Ik zou in de gegeven situatie mis- reservelijnen zijn bij ons niet nodig, zeker richting sauna toen er achter mij twee schien niet anders gehandeld hebben. In niet als de PTT-lijnen niet werken en hoogst Kalasnikovs werden doorgeladen en op mij kranten heb ik nog regelmatig artikelen over waarschijnlijk ook nooit zullen gaan werken. gericht. Het bleek een patrouille van de Sarajevo gelezen, waarin ook het wacht te zijn, die mij niet meteen herkende. Oekraïense bataljon uitblonk. Uitblonk op Donderdag 19 november 1992 Het angstige hiervan is dat je weet dat de het gebied van corruptie, ik praat dit niet Zeer rustige dag en we zijn weer goed door Oekraïense soldaten vrij slordig met hun goed, maar weet wel wat de achtergrond de A&A- inspectie gerold. wapens omgaan. Het is al meerdere ma- achter deze handelswijze is geweest.) len voorgekomen dat hun wapens, “per Vrijdag 20 november 1992 ongeluk” afgingen in gebouwen en op het Dinsdag 17 november 1992 13.00 Vier zware inslagen richting centrum. kazerneterrein. Gelukkig gebeurde er nu ‘s Morgens veel mitrailleurvuur in de directe De komende dagen zouden de beschie- niets en kon ik mijn weg naar de sauna omgeving van Tito-barracks. tingen weer in alle hevigheid toenemen. zonder kleerscheuren vervolgen. Het fenomeen ‘interventie door de NAVO’ Naast onze legering aan de overzijde van steekt ook weer de kop op. Wij zijn hier niet de straat, staan diverse hoge flats. Hierdoor Maandag 16 november 1992 gelukkig mee, want bij zo’n actie zitten we zijn de beschietingen angstige gebeur- All quiet. Ondanks alle duistere praktijken, als ratten in de val. Er zijn diverse alarm- tenissen, omdat door de weerkaatsing van die ze bedrijven, blijft het een volk dat fasen en er zouden in het ergste geval ook het geluid tegen deze flats, het niet te be- enorm gastvrij en vriendelijk is. Ik moest evacuatieplannen klaarliggen. De evacuatie palen is, waar de projectielen vandaan ko- vandaag een fles gedestilleerd water heb- zou moeten plaatsvinden met o.a. helikop- men en vooral waar ze terechtkomen. Als ben. Daarvoor moet ik bij de baas van het ters en voertuigen. Dit zal er op papier best je binnen blijft zitten, zit je dus voortdurend gedestilleerd water zijn. Om deze te vin- wel leuk uitzien maar in de praktijk zal het in angst, omdat je dan niet weet of de pro- den moet ik diverse bureaus langs, waar ik er ons inziens heel anders aantoegaan. We jectielen dichtbij of wat verder weg vallen. overal gastvrij wordt ontvangen en onthaald zitten hier compleet ingesloten door Op een gegeven moment kwam ik erach- op fruit, etenswaren en drank. Vooral dit laat- Serviërs en het is twijfelachtig, dat zij bij een ter, dat wanneer ik tijdens beschietingen ste zorgt ervoor dat het op bezoek gaan bij aanval door de NAVO ons zonder slag of even buiten het gebouw ging kijken en luis- deze mensen een gevaarlijke bezigheid is. stoot zullen laten gaan. teren, ik ongeveer kon bepalen waar de de Connector 2000/3 3 beschietingen vandaan kwamen en welke Het wordt al maar kouder en we krijgen De ervaring had geleerd, dat het op het laat- kant ze op schoten en dit werkt toch enigs- weer last van de veel voorkomende mist in ste moment niet doorgaan van de vakan- zins ontspannend. Omdat we geen schuil- Sarajevo. We verwachten dat de gevech- tie naar Nederland, een demotiverende kelder hebben en er regelmatig zware ten voor de komende winter in hevigheid uitwerking heeft. Dit konden we gezien de artilleriegranaten vallen, blijft het bijna elke zullen toenemen, al merken wij hier weinig spanningen en het voortdurend op elkaars dag erg spannend. Je moet weten, hoe je van. De intensiteit van de gevechten wordt lip zitten niet gebruiken. Als alles volgens met die spanning om moet gaan en voor niet merkbaar verhoogd t.o.v. de afgelopen plan verloopt, heeft men een dag extra in voldoende afleiding zorgen. De spannin- periode. Zagreb om allerlei zaken voor zichzelf te gen nemen in deze periode weer zichtbaar regelen). toe bij een hoop mensen onder ons, om- Dinsdag 24 november 1992 dat de rotatiedata en de verlofdata weer All quiet. ‘s Avonds diverse inslagen rich- Zaterdag 28 november 1992 naderbij komen. Het ‘niet eten’ en ‘niet bui- ting centrum. We vertrekken om 13.45 per Airbus A-320 tenkomen’ steekt de kop weer op. Er schijnt richting Frankfurt, waar we om 15.15 lan- niets vreemd te zijn aan dit gedrag. Het is Woensdag 25 november 1992 den. Om 17.12 vertrekken hier weer met een bekend verschijnsel, dat zich ook in All quiet. Morgen gaat mijn verlof in, dus een Boeing-737 en komen om 18.15 aan Libanon voordeed. vanavond is het koffers pakken. De onze- op Schiphol. Dan begint voor ons de kere factor, die er nu bijgekomen is, is de welverdiende vakantie. Zaterdag 21 november 1992 eerder genoemde mist. Men blijft dus tot Deze vakantieperiode zou ontspannend 12.00 Serie zware inslagen in het noord- het moment dat het vliegtuig is opgeste- moeten werken, maar dat valt tegen. On- oostelijk deel van het centrum. Dichtbij gen richting Zagreb in spanning zitten of danks de normale vertrouwde omgeving onze locatie dus. 16.00 Idem. De rest van er wel of niet gevlogen wordt. Op de meeste met familie, vrienden en bekenden blijf je de dag is het vrij rustig. dagen in deze periode blijft de mist tot in toch voortdurend aan de rest van de groep Het gebeurt ook wel eens dat de Moslims, de middag hangen. Daardoor is niet altijd denken die je daar achtergelaten hebt. Dit uit angst voor Servische aanvallen, de weg mogelijk om op Sarajevo-airport te landen resulteert in het pauzeloos kijken naar van het hoofdkwartier naar het vliegveld of op te stijgen. Menigeen heeft hierdoor nieuwsuitzendingen, actualiteitenrubrieken blokkeren waardoor niemand van de UN zijn verlof met een of twee dagen moeten en dergelijke om maar niets van de gebeur- het vliegveld meer kan bereiken en er di- uitstellen. tenissen in en rond Sarajevo te hoeven verse verlofgangers terug moeten keren missen. Deels doe je dit om op de hoogte naar de diverse comcens in de stad. Dit Donderdag 26 november 1992 te blijven van de omstandigheden waarin overkwam bij ons o.a. Raymond Letschert. Ik heb geluk, geen mist vandaag. Om 07.45 je eigen mensen verkeren, deels omdat je, Hij werd door dit voorval redelijk depres- wordt ik met een BTR naar het PTT-gebouw tegen beter weten in, hoopt dat de situatie sief en was de eerste dagen van zijn ge- gebracht, vanwaar ik om 10.00 met een ter plaatse zal verbeteren en natuurlijk ook dwongen verblijf bij ons niet aan- Franse APC, richting vliegveld vertrek. Ik omdat je na je verlof weer terug moet. Het spreekbaar. Na een paar dagen werd de meld mij daar aan bij MOVCON, waar ze gevolg hiervan is dat ik van ‘s morgens blokkade opgeheven, omdat de UN be- mij vertellen dat ik om 10.30 in kan stap- 07.00 uur tot laat in de avond voortdurend loofd had deze weg tegen Serviërs te zul- pen. Het blijkt ook ditmaal een Hercules- zit te zappen. Echt tot rust komen gedu- len verdedigen. Raymond kon dit keer on- vliegtuig te zijn. rende deze verlofperiode doe je dan ook gestoord richting vliegveld vertrekken en Tijdens het opstijgen en gedurende het niet. van zijn vakantie gaan genieten. eerste kwartier van de vlucht, staan er con- stant twee bemanningsleden, achterin het Zondag 18 december 1992 Zondag 22 november 1992 vliegtuig waar te nemen. Dit waarnemen is Einde verlof en dit betekent, weer terug. Om 10.26.Aanvang zware beschietingen. Als ik erop gericht, om tijdig op aanvallen met 03.10 brengt Elly mij naar Schiphol en ik buiten kom zie ik dat de beschieting van luchtdoelraketten te kunnen reageren. Men vertrek om 07.30 richting Frankfurt. 08.20 noord naar zuid gaat. Dit betekent dat de kan dan nog flairs afschieten om de raket- Landing in Frankfurt, en om 11.00 vertrek- beschieting door Moslims wordt uitge- ten te misleiden. Na het neerschieten van ken we weer richting Zagreb waar we om voerd. De televisietoren op de berg wordt een Italiaanse transportvliegtuig begin sep- 12.20 landen op het vliegveld van Zagreb. ook weer gebruikt voor waarnemingen. Er tember, zit de angst er bij alle vliegtuig- Ik word met een combi opgehaald en krijg zit weer iemand met licht te seinen, die dit- bemanningen goed in. Deze angst is niet te horen dat ik meteen door zal vliegen naar maal geluk heeft en er niet uitgeschoten ongegrond, omdat er daarna nog diverse Sarajevo. Dit laatste berust echter op een wordt. De situatie aan het front blijft vrijwel vliegtuigen zijn beschoten en ook getrof- misverstand. Want bij aankomst op Pleso ongewijzigd. Dan winnen de Moslims weer fen door mitrailleurvuur, waarbij ook gewon- blijkt dat er die middag geen vliegtuig meer wat terrein en dan weer de Serviërs. In grote den zijn gevallen. De reis verloopt verder richting Sarajevo zal vertrekken. Ik kan de lijnen is de frontlijn, gedurende de tijd dat zonder problemen en we landen om 11.47 rest van de dag rustig aan doen en ga nog de strijd om de stad nu duurt, niet ingrij- in Zagreb. even naar het centrum van Zagreb. pend gewijzigd. Vrijdag 27 november 1992 Maandag 19 december 1992 Maandag 23 november 1992 Verblijf in Zagreb, ticket geregeld en nu Er arriveren nog een paar bekenden van Het centrum krijgt het gedurende de hele maar wachten. (Als men op verlof naar mij uit Sarajevo vanuit Nederland in dag zwaar te verduren. Volgens het RTL-4 Nederland ging, stuurde ik de mensen Zagreb, Majoor Sierksma, smi Bontsema nieuws is dit de zwaarste beschieting sinds meestal een dag eerder weg. Dit deed ik en sgt1 De Haze keren vandaag terug van het bestand. “Welk bestand?”. Het weer om nog enige speling te hebben bij onver- hun vakantie en moeten net als ik vandaag begint ook slechter te worden. wachte gebeurtenissen. terugkeren naar Sarajevo.

4 de Connector 2000/3 Bij MOVCON aangekomen, krijgen we te Er moet nog het nodige voor de gezamen- Ik had Maikel en Vlad verteld dat deze kerst- horen dat we meevliegen met een lijke Kerstmaaltijd geregeld worden. Eerst maaltijd voor ons een zeer speciale bete- Oekraïense Ilyoushin, een vliegtuig van neem ik contact op met Vlad, omdat bij hem kenis heeft en dat we ook wat extra spullen Russische makelij. Dit is een zwaar op de kamer een logistieke officier is gele- nodig hebben om de maaltijd enigszins aan transportvliegtuig met vier straalmotoren. gerd, Maikel genaamd. Ik kan alles wat ik te kleden. Tot onze verbazing bleek niets Met dit type transportvliegtuig wordt sinds nodig heb en meer dan dat zelfs bij hem een probleem te zijn en zelfs Worzack ver- kort op Sarajevo-airport gevlogen. De eer- opgeven. Maikel zal met de lijst naar de leende zeer royaal zijn medewerking. We ste keer dat dit vliegtuig landde op “beruchte” Worzack gaan om hem een dag kregen o.a. 5 kg. kalfvlees, zes flessen wijn, Sarajevo-airport, bleek de landingsbaan van tevoren alles klaar te laten zetten. drie flessen citroensap, een vijf kilo blik daar iets te kort te zijn voor dit type zware (We kregen uiteindelijk zoveel onverwachte champignons, blikken groente, aardappe- vliegtuigen. Het toestel moest vol in de rem- medewerking, dat we van de ontvangen len, blikken gemengd fruit en zelfs stenen men, waardoor het landingsgestel in brand voorraad nog dagen na de Kerst konden borden. Het vlees zal ik de volgende dag vloog. De brandweer was er gelukkig op eten en drinken). door de koks laten snijden en hakken. Bui- tijd bij, zodat er geen ongelukken zijn ge- ten wordt het alsmaar kouder en de eerste beurd. Hierna is het remsysteem aange- Woensdag 21 december 1992 echte sneeuw zal niet lang meer op zich past en onze landing verloopt dan ook zon- ‘s Morgens rustig, maar ‘s middags begint laten wachten. der problemen. Een voordeel van het rei- het gedonder weer. Om 13.40 wordt er zen met dit type vliegtuig is dat het niet naast onze legering weer een mortier uit- Zaterdag 24 december 1992 mogelijk is om hiermee de zogenaamde gejaagd. De rest van de dag vinden er ar- Wederom de gehele dag sporadisch artil- Aghanistan-landingen uit te voeren, omdat tillerie- en mortierbeschietingen plaats. lerie- en mortiervuur. Om 16.00 brengt de de landingsbaan maar net toereikend is. Deze lijken te gaan van het oostelijk naar bevelhebber van Unprofor in voormalig Het is natuurlijk wél nadelig voor de veilig- het westelijk deel van de stad. In ieder ge- Joegoslavië, een bezoek aan het heid van het toestel, de bemanning, pas- val speelt dit zich niet in onze onmiddellijke Oekraïense bataljon op Tito-barracks. De sagiers en lading, maar daar denk ik op dit nabijheid af. voorbereidingen op het kazerneterrein we- moment van de landing niet aan. Het ge- Ik ben nu aan mijn laatste zes weken in zen al op het bezoek van een hoogge- voel dat je maag niet in je keel komt te zit- Sarajevo bezig en merk dat ik ondanks het plaatst persoon. De Oekraïners hebben ten is ook heel wat waard! gevaar van sluipschutters en beschietin- namelijk de gewoonte, om bij hoogge- Om 09.35 stijgen we op in Zagreb en om gen, nonchalant begin te worden met het plaatst bezoek, de gehele kazerne aan te 10.36 landen we in Sarajevo. Bij aankomst dragen van het kogelvrije vest en de helm. laten vegen en de stoepranden wit te laten op Sarajevo-airport, staan er twee Ik loop soms uren buiten rond zonder deze verven. Zelfs de “toiletten” kregen vandaag Oekraïense BTR’s voor ons gereed waar- beschermende psu, blijf voor het gebouw een beurt. Alexander Tkachenko, een van door ik rechtstreeks kan doorreizen en om rustig in de zon zitten en bij verplaatsingen de tolken, loopt de gehele middag nerveus 12.00 arriveer ik op Tito-Barracks. in het donker over het kazerneterrein laat voor ons gebouw heen en weer. Hij moet De eersten die mij begroeten zijn een paar ik deze spullen ook steeds vaker liggen. Ik vanmiddag namelijk als tolk optreden en dronken partizanen, die op de kamer naast moet wel zorgen dat het bij mijn manschap- maakt tevens deel uit van het ontvangst- onze legering zijn gehuisvest. Om niet al te pen niet gaat opvallen, want andersom to- comité. onbeleefd over te komen, geef ik alle men- lereer ik niet dat zij zonder uitrusting naar De tijd van aankomst van Nambiar, is de sen op deze kamer nog even een hand en buiten gaan. Wel begin ik sommigen daar Oekraïners waarschijnlijk niet duidelijk om- moet dan noodgedwongen even een paar ook af en toe op te betrappen. Blijven cor- dat zelfs de bataljonscommandant vanaf borrels met hen drinken. Het verbaast mij rigeren dus! Zelfs Vlad begint zich af te vra- 13.00 voor ons gebouw heen en weer loopt. enigszins, dat men erg blij lijkt te zijn met gen wat ik mankeer, hij is namelijk niet an- Ze krijgen nu op het gebied van wachten mijn terugkomst. Na dit min of meer ge- ders gewend dan dat de Nederlanders er bij gemaakte afspraken een koekje van ei- dwongen beleefdheidsbezoek, kan ik ein- correct bij lopen. gen deeg. Ik heb tot nu toe, na duidelijk delijk naar mijn eigen mensen. (Ikzelf ben, als ik daar de kans voor kreeg, gemaakte afspraken, veelvuldig staan Nu is het voor Peter van Veen tijd om zijn ongezien zonder beschermende kleding wachten omdat zij ze achteraf niet nakwa- koffers te pakken en van een welverdiende naar buiten blijven glippen.) men. Om 16.00 arriveert Nambiar eindelijk vakantie te gaan genieten. ‘s Avonds ne- met zijn gevolg. Het wordt een bliksem- men Peter en ik de bijzonderheden van de Donderdag 22 december 1992 bezoek, waar ik nog een foto van heb kun- afgelopen periode door en neem ik de lo- Uitzonderlijk rustige dag. We dachten dat nen maken. pende zaken van hem over. De volgende het zo vlak voor de feestdagen wel rustig 17.25 Zware artillerie-inslagen, noordelijk morgen zal hij richting vliegveld vertrekken. zou blijven. Maar dat blijkt niet zo te zijn! van onze kazerne. Gedurende kerstavond 20.45 Zware inslagen richting centrum. blijft het rustig. De voorbereidingen voor de Dinsdag 20 december 1992 gezamenlijke kerstmaaltijd, zijn inmiddels De gehele morgen en de eerste helft van Vrijdag 23 december 1992 in volle gang. Sld. Eric Philipsen is degene de middag vinden er westelijk van Tito- Gehele dag, oostelijk en westelijk van ons, die op dit gebied het voortouw neemt. De Barracks zware artilleriebeschietingen sporadisch inkomend- en uitgaand zalmsalade en de sla worden vast opge- plaats. Peter Van Veen heeft ondanks deze artillerievuur. 17.25 Een aantal zeer zware maakt en de rest van de spullen klaarge- beschietingen veilig het vliegveld kunnen inslagen noordelijk van onze legering. ‘s zet. De avond blijft het buiten betrekkelijk bereiken en is zonder verdere problemen Avonds hebben we de benodigdheden rustig. Wel wordt het steeds kouder en door in Zagreb aangekomen. voor onze kerstmaaltijd opgehaald, zodat de donkere bewolking krijgen we het ge- Ik zit dus met de feestdagen in het vooruit- we aan de voorbereidingen kunnen begin- voel dat het zéér binnenkort wel zal gaan zicht weer midden in Sarajevo. nen. sneeuwen. de Connector 2000/3 5 Zondag 25 december 1992 aan die op het voertuigenpark geparkeerd venaan toe in brand geschoten. Ik heb een “Eerste Kerstdag”. Het feest van de vrede staat. videorecorder en een fototoestel bij me, zou men zeggen. Om 06.30 startten de De temperatuur is tot zo’n vijftien graden maar de lust tot fotograferen en filmen ben Moslims westelijk van Tito-barracks een onder nul gezakt en de kranen van de ik compleet kwijt. Door alles wat ik tot nu mortierbeschieting die om 10.00 nog eens waterwagen zijn bevroren. Maar het water toe heb meegemaakt, de vele beschietin- wordt herhaald. De tafel in de legering is in de waterwagen is nog niet helemaal be- gen, het onder vuur genomen worden door feestelijk gedekt met allerlei lekkernijen en vroren, er ligt alleen een dun laagje ijs op, sluipschutters en meer van dit soort zaken, dranken. We proberen zoveel mogelijk de dus moet er iemand boven op de water- ben ik nu op het punt aangekomen dat het huiselijke sfeer, die Kerstmis nu eenmaal wagen klimmen om de jerrycans van me niet meer interesseert. Ik walg van ge- met zich meebrengt, te benaderen. Maar bovenaf in het water te dompelen. Op dit hele bevolking van dit land, of dit nu Ser- de beschietingen gooien hierbij roet in het moment is dit door de aanwezigheid van ven, Kroaten of Moslims zijn. Het is mij op eten. ‘s Morgens wanneer Marcel Vervoort de sluipschutters een zeer riskante onder- dat moment om het even. (De indrukken en ik de jerrycans willen gaan vullen met neming, maar Marcel Vervoort zit hier niet die ik van dit volk in zijn totaliteit heb opge- water worden we bij de uitgang van het zo mee en boven op de waterwagen geze- daan, bepalen nu nog steeds hoe ik over gebouw gewaarschuwd dat er sluipschut- ten, schept hij vrolijk onze jerrycans vol. deze bevolkingsgroepen denk. Erg posi- ters actief zijn. Dit is ook duidelijk te horen, Het wordt een witte kerst want het begint tief is dit overigens niet!) de schoten worden van zeer dichtbij afge- voor het eerst echt te sneeuwen. Alhoewel vuurd over het kazerneterrein in noordelijke het goed verzorgde kerstdiner bijzonder Maandag 26 december 1992 richting. Ik besluit een uurtje te wachten met geslaagd is merk ik dat de eetlust, ondanks Tweede Kerstdag. Redelijk rustige dag, met het water halen en het dan nog een keer te het zeer smakelijke eten, niet erg groot is. s’avonds sporadisch artillerievuur westelijk proberen. Bij de volgende poging komen Waarschijnlijk is dit het gevolg van van Tito-barracks. We kunnen door de we zonder problemen uit het gebouw, maar gevechtsstress die weer toesloeg. Ik be- enorme hoeveelheid eten, die we gemaakt wanneer we ter hoogte van de sauna lo- gin er zelf ook weer een beetje last van te hebben, nogmaals een feestmaaltijd aan- pen, vliegen de kogels ons om de oren. krijgen. ‘s Middags wordt er een hoge flat, richten. Dekking zoeken dus! We komen hierna die ongeveer honderd meter zuidelijk van zonder kleerscheuren bij een waterwagen Tito-barracks staat, vanaf de helft tot bo- Wordt vervolgd.

6 de Connector 2000/3 Tito Barracks “All Quiet” Aooi Peter van der Heijden

deel 4

Dinsdag 27 december 1992 we enige voorbereidingen voor een Vrijdag 30 december 1992 Redelijk rustige dag. De eerste sneeuw ‘mogelijke evacuatie” moeten treffen. Onrustige dag. Temperatuur min 21 gra- is inmiddels gevallen en de buiten- Hierbij werd verteld dit aan de mannen den, geen stromend water en in de stad temperatuur is tot onder de 21 graden over te brengen, zonder paniek te geen elektriciteit Vannacht had Lars gezakt. Voor de bevolking van Sarajevo zaaien. Ik laat iedereen een plunjebaal Mooy, bij het aftanken, de verkeerde jer- breken zeer zware tijden aan. In de di- met de meest noodzakelijke spullen aan rycan gepakt. Afgewerkte olie, i.p.v. die- verse gebouwen op ons kazerneterrein, het voeteneinde van zijn bed klaarzet- sel verdween in het aggregaat, zodat die niet gebruikt worden, vestigen zich ten. We maken het voertuig zoveel mo- het aggregaat er spontaan mee stopte. vele vluchtelingen. Zij proberen te over- gelijk vervoersgereed en beladen het Ik werd wakker omdat de power-supply leven door hun laatste persoonlijke be- met o.a. rantsoenen voor vier dagen in alarm ging. Maar toen ik buiten kwam zittingen te verkopen, of hun diensten voor de hele club. was de zaak door Jos Thomassen al- aan UN-troepen aan te bieden. In deze De sneeuwkettingen waren al aange- weer bijna hersteld en vijf minuten later gebouwen stookt men enige hout- bracht. Een ander probleem bij een liep het aggregaat weer. Het wordt tijd kacheltjes, maar die halen bij deze tem- mogelijke evacuatie is, dat ik in ons voer- om overdag het reserve aggregaat te peraturen weinig uit. tuig niet al het personeel mee kan ne- starten om het reeds lange tijd (Ik heb gedurende deze periode meer- men. Hiervoor zijn wij aangewezen op draaiende aggregaat enigszins te ont- dere malen het eten dat wij toch over de Oekraïners. Deze hebben echter lasten en het een honderd uren beurt te hadden, in zakken over de constatina’s, hetzelfde probleem en kunnen ons maar geven. Maar bij het starten gaat er iets naar binnen gegooid. een halve Kamaz-vrachtwagen aanbie- fout. Het aggregaat slaat andersom Dit was een druppel op een gloeiende den. In geval van evacuatie zullen we aan. Gevolg: de olie spuit er door het plaat, maar men had voor zichzelf het dus alles, op het hoogst noodzakelijke luchtfilter uit en de lucht wordt aan- gevoel, nog iets gedaan te hebben. De na, moeten laten staan. Bij de gezogen door de uitlaat. De aanzet- ellende die men deze periode om zich Oekraïners namen de spanningen ook slinger blijft hangen en draait als een gek heen ging zien, deed ieder normaal merkbaar toe. Ook zij blijken niet geluk- in het rond. Uiteindelijk krijgen we het mens walgen. De UN leverde op een kig te zijn met een mogelijke Navo-in- aggregaat uit door de dieselkraan dicht gegeven moment kachels af bij een terventie. Er worden zelfs evacuatie- te draaien. “Bejaardentehuis” in Sarajevo, maar plannen door de staf op papier gezet. Bij controle blijkt het frame op diverse men vergat bij deze kachels een Normaal zijn het niet van die ‘papier- plaatsen gescheurd te zijn, de tank en gebruiksaanwijzing te leveren. Gevolg; planners’. In het comcen halen we alle de gereedschapsbak hangen los en het vele doden! We kregen omstreeks deze kabels uit de war en zetten we de aggregaat is niet meer te starten. Hierop tijd ook vele brieven van een scholen- transportkoffers voor de apparatuur al- bied ik het in reparatie aan op het gemeenschap in Den Haag. Het waren vast klaar. Nu maar wachten op de din- hoofdkwartier. brieven van kinderen op het niveau van gen die komen gaan. Veel vertrouwen (Toen wij het apparaat, na gerepareerd de kleuterschool. De bedoeling is dat in een eventuele evacuatie hebben we te zijn, weer terugkregen, constateerden ieder van ons, een paar kinderen terug overigens niet! we de volgende gebreken. Het frame zal schrijven. Hiertoe moesten we eerst was nog steeds op diverse plaatsen ge- de brieven doorlezen, om op hun vra- Donderdag 29 december 1992 scheurd, de tank en de gereedschaps- gen over de situatie hier, een redelijk zin- Zeer onrustige dag. Voornamelijk wes- bak hingen nog steeds los en starten nig antwoord te kunnen geven. Bij het telijk van Tito-barracks, wordt zwaar ge- deed het ook nog steeds niet. Het las- beantwoorden van deze kinderlijke on- vochten. We hebben een filmnet– werk hebben we toen maar laten ver- schuldige vragen, over de enorme pro- decoder gekregen en Dave Füncke is richten door de Oekraïners.) blemen die we hier hadden, is menig de hele nacht bezig geweest om met traan gevloeid.) telefoonkabel, (WD-1/TT), een Zaterdag 31 december 1992 Ik begin weer op te raken. Ik walg van scartkabel te maken. We krijgen hier- Oudejaarsdag en de gehele dag erg de hele situatie hier. door wat meer afwisseling op tv. RTL-4, onrustig. We worden door de Oekraïners hadden we nu wel gezien. De nachtshift gewaarschuwd om vanavond niet bui- Woensdag 28 december 1992 kopieert films, zodat we die de volgende ten te komen. Het zou wel eens gevaar- Onrustige dag. De spanningen over een dag kunnen kijken. De Oeks zijn ook lijk kunnen worden. Vanuit Nederland mogelijke Navo-interventie nemen weer geïnteresseerd in films en komen ban- had ik een frituurpan meegenomen, die toe. Tijdens een vergadering op het den brengen om films te laten op te nu bij het ‘oliebollen bakken’ goede hoofdkwartier krijgen we te horen, dat nemen. diensten bewijst. de Connector 2000/4 1 Er staan twee buitenlanders op mij te wachten bij de Moslimwacht. Het is weer bitter koud en ik moet mij verplaatsen naar de Moslimwachtpost buiten de kazerne. Hier staan een Poolse en een Neder- landse journalist op mij te wachten. Ik moet een verklaring aan de Moslim af- geven dat ik akkoord ga met hun be- zoek. Deze twee gaan met mij mee naar binnen met in hun kielzog ook nog twee locals. Een van hen is cameraman bij B.I.H.-tv, de andere is de chauffeur van dit drietal. De Nederlander is verslag- gever van Intermediair en de Pool, naar zijn zeggen, van Reuter. We nemen ze eerst mee naar de eetzaal, waar zij zich de maaltijd goed laten smaken. Hierna begint een interview, waarbij de Neder- lander door de Pool volledig wordt Generaal A. van der Vlist leest samen met sgt. P.eter van Veen het artikel ondergesneeuwd. in de Nieuwe Revu De gesprekken met de twee locals zijn overigens het meest interessant. We Om precies middernacht trekken de (Dit was overigens wel de enige keer, krijgen een indruk van de stemming en Moslims in de stad alle registers open. dat ze iets strak onder controle hadden.) de sfeer onder de huidige barre omstan- Alles wat maar kan vuren, wordt afge- We hebben nu de Christelijke jaarwis- digheden in de stad. vuurd richting Serven. Onze SATCOM seling gehad, de Orthodoxe moet nog De chauffeur vertelt mij zijn indrukwek- geeft tijdens het doorbellen van de volgen. kende ervaringen gedurende deze oor- nieuwjaarswensen naar Nederland, plot- log. Er staat tijdens dit interview een seling een foutmelding. Bij controle, bui- Zondag 1 januari 1993 videoband met opnamen van B.I.H.-tv ten het gebouw naast de ingang blijkt Nieuwjaarsdag 08.00, ik begin met het op, waar de meest gruwelijke scènes in dat de schotel is doorboord door een rondbrengen van wenskaarten. Deze voorkomen. kogel. De kogel is afgeketst op de stan- wenskaarten komen van 1 NL (UN) De chauffeur herkent één van de ge- daard van de schotel en ligt netjes op Signal Battalion en zijn bedoeld om ze wonden op deze band en vertelt, met de tafel waarop de installatie staat. Dit uit te reiken aan die functionarissen in tranen in zijn ogen, dat deze man nog voorval geeft maar weer eens aan, hoe het bataljon waar men veel zaken mee leeft, maar helaas een been mist. Later riskant het op deze locatie is. Dat er in doet. De kaarten zijn voorzien van hand- op de avond vertrekt het hele gezel- Sarajevo, aan Nederlandse zijde nog tekeningen van al het personeel van het schap weer. steeds geen doden zijn gevallen, is comcen. Ik probeer ze zonder proble- (De Nederlandse journalist zou de vol- meer geluk dan wijsheid en zeker niet men uit te delen. Ik heb al eens verteld, gende morgen nog even terugkomen. het gevolg van een “Aanvaardbaar Ri- dat als je in het stafgebouw de legering- We hebben hem nooit meer gezien.) sico”! kamer van een officier, of van wie dan (Dave Füncke wist als eerste beslag te ook, binnenstapt, men ongeacht het tijd- Dinsdag 3 januari 1993 leggen op de kogel, en heeft deze nu stip getrakteerd wordt op wodka. Ook Bij de huidige extreem lage buiten- waarschijnlijk nog steeds als aanden- nu weer en na zes legeringkamers houdt temperaturen, wordt water weer een ken aan een zeer bewogen periode.) ik het voor gezien. Het is pas half tien in groot probleem. De Oekraïners gebrui- Ook de Oekraïners lieten zich deze de morgen! De laatste veertig kaarten ken geen waterverwarmers in hun water- avond niet onbetuigd. Op het kazerne- heb ik maar aan Vlad Litnovsky gege- wagens zoals wij. Hun waterwagens zijn terrein zelf, worden ook diverse geweer- ven, met de mededeling: “Zoek het dan ook binnen niet al te lange tijd be- en seinpatronen afgevuurd. Tijdens maar uit!”. vroren. Er is dus geen water meer uit te deze avond vindt er een intensieve con- De rest van de dag blijft het onrustig en krijgen. We hebben in het comcen tien trole door Oekraïense officieren plaats vreselijk koud. watercans staan, die elke morgen om over de legering. Dit soort controles heb- ongeveer zeven uur gevuld moeten ben we nog nooit eerder meegemaakt. Maandag 2 januari 1993 worden. Zelfs als ik op de legeringkamer bij ons Vandaag beginnen de ‘zoveelste Op dit tijdstip komt de waterwagen te- naast kom om de nieuwjaarswensen vredesbesprekingen’, tussen de UN- rug uit de stad. We hebben voor elf man over te brengen, blijk daar geen drup- bemiddelaars Vance en Owen en de in dus tien watercans, elk gevuld met twin- pel alcohol genuttigd te zijn. Ook dit is mijn ogen misdadigers Karadzic, tig liter water, de totale voorraad voor nieuw voor ons. Ze blijken bevreesd te Izetbegovic en Boban. De twee laatste de komende vierentwintig uur. Met deze zijn voor iedere vorm van provocatie en zijn de leiders van de diverse strijdende voorraad moet iedereen zich wassen, houden daarom alles strak onder con- partijen in Bosnië-Herzegovina. Om afwassen, kleding en ondergoed e.d. trole. 18.30 krijg ik telefoon van de wacht. wassen en het toilet doorspoelen.

2 de Connector 2000/4 Tevens moet men wat water achter de ders volgen. Maar ook hij heeft weinig We komen hierdoor in een verhoogde hand houden, omdat het al meermalen positiefs te melden. De dreiging van een alarmfase te zitten en de spanningen voorgekomen is, dat de waterwagen Navo-interventie blijft bestaan, wat onze nemen hierdoor hand over hand toe. De leeg terugkeerde uit de stad. gemoedsrust nu niet bepaald ten goede voertuigen, apparatuur en PSU moeten (Het werd zelfs zo erg dat we al het wa- komt.. De Serven worden nogmaals klaarstaan om binnen afzienbare tijd ter dat we gebruikten weer op moesten gewaarschuwd om toch maar accoord meegenomen te kunnen worden. We vangen om ons toilet door te kunnen te gaan met de vredesvoorstellen. beginnen nu echt angstig te worden. En blijven spoelen. Dit hield in dat het wa- de moord op de vice-premier komt er ter waar je je mee gewassen had in een Zaterdag 7 januari 1993 nog eens extra bovenop. Niemand mag emmer gegooid werd. Maar ook al het Gedurende de nacht zware beschietin- vandaag de kazerne verlaten, omdat de water waarmee kleding gewassen was gen, overdag blijft het onrustig, met om UN-leiding dit niet verantwoord vindt. en zelfs het water wat gebruikt werd bij 18.45 twee zware inslagen op ongeveer Men weet namelijk niet hoe de bevol- het tandenpoetsen ging in een emmer. vijfenzeventig meter bij ons vandaan. king zal reageren. We moeten maar lijd- Het water uit de wasdroger werd ook Vandaag hebben we weer een A & A- zaam afwachten en de spanning is weer opgevangen. Een ding hebben we inspectie. Ditmaal zijn de adjudanten daadwerkelijk te snijden. De nacht is ook hier dus wel geleerd: ‘zeer zuinig om- Van Woensel en Zijlstra de gelukkigen. rumoeriger dan andere nachten. De gaan met water’. ) Zij voelen de gespannen sfeer bij ons bevolking reageert uiteindelijk niet, wat Vanaf 15.30 wordt het wat rumoerig rond goed aan en beginnen daarom niet ge- mede te danken is aan de grip die de Tito-barracks. lijk aan een inspectie. Later op de avond Bosnische regering op haar bevolking willen ze toch nog even wat zien en zijn heeft. We kunnen weer redelijk opge- Woensdag 4 januari 1993 daar tevreden over. lucht ademhalen. Ik heb het gevoel, dat All quiet. Nog even over het verlof. In Een van mijn mannen krijgt last van diar- deze periode, mij jaren van mijn leven het begin hield men vast aan het prin- ree, een Oekraïense remedie hiertegen gaat kosten. cipe, dat er een minimale bezetting van is een glas wodka met zout. Nu heb- vijfenzeventig procent moest zijn. Dit ben we wel zout maar geen wodka, Dinsdag 10 januari 1993 hield in dat er op elf man telkens drie maar dit laatste is snel genoeg gevon- Van 10.00 tot 18.45 vinden er zeer zware man tegelijk op verlof konden. Dan ble- den. In het gebouw naast ons, op de artillerie- en mortierbeschietingen plaats. ven er dus acht over om de vier berich- tweede etage was een feest aan de Ook is er zeer veel geweervuur te ho- ten per dag af te handelen. gang en waar bij de Oekraïners feest is, ren. Dit vind hoofdzakelijk westelijk en (Gelukkig is deze regeling later bijge- is ook wodka. Ik blijf hier nog even han- noordelijk van Tito-barracks plaats. De steld, zodat we wat meer speling kre- gen, plotseling regent het, op een af- laatste dagen was een van de twee par- gen. De bezetting werd nu, een man in stand van ongeveer vijftig meter, mortier- tijen begonnen met een beschieting op de dagshift, een man in de avondshift granaten om het gebouw. Van een alarm één punt. Dit punt was volgens mij ge- en twee man in de nachtshift. Nu kon hebben de Oeks nog nooit gehoord, legen tussen het televisiegebouw en men het in principe met vier man af en dus ze feesten en drinken rustig verder Tito-barracks. Dagen achtereen hoorde kon men de rest er voor een dagje eens en laten zich door een paar mortieren men op ditzelfde punt zware inslagen. tussenuit sturen. Ze konden dan even niet van de wijs brengen. Vermoedelijk wilde één van de partijen, een vliegtuig richting Zagreb pakken om (Indien er ook maar één op het dak ge- hier een doorbraak in de frontlinie force- even een kilo kaas te halen of om voor vallen was, waren de gevolgen catastro- ren. b.v. een frituurpan te kijken. Bovendien faal geweest, maar daar dachten we op luchtte het op, om af en toe, wat minder dat moment niet aan. Het was ook niet Woensdag 11 januari 1993 mensen binnen te hebben.) mogelijk om constant op “Scherp” te Onrustige dag. Om 16.45 vinden twee staan, want dan werd men daar gek! Er zware mortierinslagen plaats, direct Donderdag 5 januari 1993 werden dus ook onder spannende om- naast het legeringgebouw. Op de ka- All quiet. De vredesbesprekingen heb- standigheden, vreemde en ontspan- mer naast ons vliegen er twee ramen ben tot nu toe niets opgeleverd We had- nende dingen gedaan. Dit feest was dus uit. Twee minuten later slaat er een zware den ook niet anders verwacht. Er wordt een ontspannende bezigheid.) artilleriegranaat in op ongeveer op de Serviërs zware druk uitgeoefend hoderdvijftig meter. Op het acht uur om akkoord te gaan met de Zondag 8 januari 1993 nieuws van RTL-4 horen we, dat vredesvoorstellen van Vance en Owen, Onrustige dag, met veel inkomend en Milosovic en Karadzic akkoord gegaan maar Karadzic draait zichzelf er iedere uitgaand artillerie- en mortiervuur. Om zijn met de vredesvoorstellen. Maar daar keer weer onderuit, omdat hij zoge- 17.00 komt het bericht binnen, dat de deze twee heren, in de afgelopen pe- naamd geen toestemming krijgt van zijn Serviërs de Bosnische vice-premier, in riode, wel met meer zaken akkoord ge- ‘onwettig’ parlement in Pale. een UN-pantserwagen hebben gaan zijn, zonder dat de situatie verbe- doodgeschoten. Eerder op de dag is terde, reageren we hier heel sceptisch Vrijdag 6 januari 1993 er een Turks militairvliegtuig, met aan op. De temperatuur buiten gaat flink om- Een onrustige dag, er hangt een ge- boord een Turkse delegatie op het vlieg- hoog. spannen sfeer. ‘s Avonds ga ik meestal veld geland. De delegatie komt, i.v.m. even naar de kamer van Vlad om daar de gespannen situatie in Sarajevo, over- Donderdag 12 januari 1993 het laatste nieuws te horen. Hij verstaat leg voeren met de Bosnische regering Alhoewel de temperaturen weer lente- namelijk ook Joegoslavisch en kan zo over het vliegveld, onze enige uitweg uit waarden bereiken, blijft het onrustig en de actualiteiten op de Servische tv-zen- Sarajevo. gespannen. de Connector 2000/4 3 Nog zes dagen op deze locatie en dan Zondag 15 januari 1993 kennis maken met onze “Hollandse gaan we roteren! Het aftellen is voor mij Redelijk rustig. De meeste tijd breng ik Bols”. Deze vonden zij goed smaken, begonnen! door met het afscheid nemen van men- dus misschien ligt er een markt open. sen die ik de afgelopen maanden heb Tijdens deze happening zijn er veel fo- Vrijdag 13 januari 1993 leren kennen. ‘s Avonds voor de laatste to’s gemaakt, maar het rolletje is op “Situation quiet, but tensed”. Het is lek- maal gebruik gemaakt van de beruchte onverklaarbare wijze op het hoofdkwar- ker weer en de meeste tijd besteed ik Oekraïense sauna, waarbij de overste tier zoekgeraakt. Ik heb van deze toch nu met het buiten in de zon zitten. Ik kan Tressack, de woorden “How Are You” indrukwekkende gebeurtenis jammer zo op mijn gemak de gebeurtenissen tot mij sprak. Ik krijg de indruk dat hij genoeg geen enkele foto.) op het kazerneterrein gadeslaan en een redelijk Engels spreekt, maar er zich als praatje met voorbijgangers maken, voor officier voor schaamt dat hij deze taal Maandag 16 januari 1993 mij deze laatste dagen een aangenaam niet perfect beheerst. Nogmaals, ik zie Redelijk rustige dag. Veel mensen die tijdverdrijf. Menig officier heeft door dat deze toenadering als een soort van gaan roteren proberen nog Neder- dit mijn laatste dagen hier zijn en zoe- waardering van een “Afghanistan Vete- landse tegen Oekraïense PSU te ruilen. ken plotseling wel contact door een raan” en ik ben hier dan ook trots op. Vooral de bontmutsen en de blauwwit praatje te maken in het Engels. Ik kom (De uitreiking van de UN-medaille aan gestreepte hemden zijn geliefd. erachter dat er meer mensen Engels rotatie-3 vond ook een dezer dagen spreken dan ik ooit had kunnen vermoe- plaats. Deze werd voor de eerste keer Dinsdag 17 januari 1993 den. Twee mannen die mij op deze ma- niet in Zagreb, maar bij het bataljon Heerlijke temperatuur buiten, zodat ik de nier aanspraken, waren de bataljons- waarbij men gediend had uitgereikt. In gehele dag, voor de legering op een commandant en de overste Tressack. ons geval gebeurde dit in de vergader- stoel in de zon kan doorbrengen. Ter- Beiden had ik voor die tijd nooit een zaal in ons gebouw. De mensen die met wijl ik lekker in de zon zit, hoor ik achter woord Engels horen spreken. Zij stellen mij zouden roteren waren, Stephan mij een doffe klap. Gezien het aantal zich ook ineens een stuk vriendelijker Giebels, Jos Thomassen, Frank Hege- klappen dat ik tot nu toe hier gehoord op, misschien een stukje waardering? man en Dave Füncke. We hadden de heb, maakt het geen indruk meer op me. bataljonscommandant verzocht om de Tot dat al mijn mannen het gebouw uit Zaterdag 14 januari 1993 medailles aan ons uit te reiken, wat hij komen rennen. Wat blijkt nu, de Vanaf middernacht zware beschietingen zonder aarzeling toezegde. Er waren elektriciteitsmast in de hal is in brand en de rest van de dag wederom zeer ook een aantal officieren bij uitgenodigd, gevlogen. Frank Hegeman, heeft door onrustig. Peter van Veen was een dezer die de afgelopen periode veel voor ons snel de brandblusser uit het voertuig te dagen teruggekeerd van vakantieverlof. gedaan hadden en veel voor ons bete- halen, de brand geblust en erger kun- Zodoende kunnen we in de dagen die kenden. Het werd in ieder geval een nen voorkomen. Dit soort branden kan ons gezamenlijk nog resten, de lopende sobere plechtigheid, waarbij de hier ontstaan, omdat er op totaal onver- zaken en problemen nog doorspreken. Oekraïners, als voormalig lid van het antwoorde wijze met elektriciteit in de Ik heb al gehoord, dat mijn opvolger niet Warschaupact, waarschijnlijk voor het gebouwen wordt omgesprongen. Door op tijd aanwezig zal zijn om de zaken eerst een medaille uitreikten aan leden de diverse groepen veel zwaarder te normaal en zo als het hoort, aan hem van de NAVO Het was in ieder geval een belasten, dan in feite mogelijk is, slaan over te geven. Deze taak rust nu op de sobere, maar voor ons een om nooit de zekeringen door. Dit wordt dan weer schouders van Peter (van Veen red), hij meer te vergeten, happening. Ook de opgelost door, zilverpapier of de stalen zal hem verder in moeten werken. De bataljonscommandant sprak mij nu kerndraden uit de telefoonkabels als aflossingen van kaderleden op de di- voor het eerst toe in het Engels. We had- zekering te gebruiken. En deze branden verse locaties, zijn tot nu toe erg slecht den wat drank klaarstaan voor de recep- bij 30 amp nog steeds niet door! geregeld. Of men zag zijn opvolger in tie, zodoende konden de Oekraïners Gevolg: alle bedrading raakt oververhit. het geheel niet, of hooguit vijf minuten. In beide gevallen was er geen tijd om de opvolger fatsoenlijk in te werken en hem in te wijden in de belangrijkste pro- blemen, op het gebied van materieel en personeel. Gezien de gevaarlijke omstandigheden is dit essentieel voor een goed functioneren op deze locatie. Het heeft mij overigens de gehele pe- riode verbaasd, dat geen gebruik wordt gemaakt van ‘Libanon ervaringen’. Deze zijn nog steeds in de landmacht aan- wezig, maar geen van deze ervaringen leek ooit te worden benut. Op diverse gebieden kwam de Nederlandse orga- nisatie op mij dan ook zeer ‘amateuris- tisch’ over. Om 15.45 volgen nog een paar zware inslagen oostelijk van ons. Vertrek per Hercules naar Zagreb

4 de Connector 2000/4 Woensdag 18 januari 1993 bereidingen voor een groots rotatiefeest Buiten, in en om de stad, gaat de strijd Onrustige dag. Vandaag worden de al in volle gang zijn. Er is een band uit- echter gewoon door. Op het laatst van voorbereidingen getroffen voor ons genodigd, die normaliter in het Holiday de avond raak ik nog in gesprek met rotatiefeest bij Oekbat. Tevens wordt het Inn hotel speelt. Men wil voor dit optre- een van de bandleden en krijg zo een vervoer voor de volgende dag, om met den echter geen geld hebben maar in indruk van de leefwijze op dit ogenblik bagage en al richting hoofdkwartier te natura betaald worden. Dus was er een van de bevolking van deze bijna totaal kunnen vertrekken geregeld. Er werd mij beroep gedaan op alle c-comcens, om verwoeste stad. Het verbaast mij dat een BTR-70 en een Kamaz-vracht- te kijken wat men bij de diverse batal- deze mensen geestelijk nog lang niet wagen toegezegd. Deze zouden om jons los kon krijgen. Ook Worzack had gebroken zijn en nog steeds in een over- 12.00 bij onze legering gereed staan. hierbij royaal zijn medewerking verleend. winning geloven. Het afscheidsfeest, was gezellig en ze- Dat deze mensen alleen in natura be- (Deze man heette Hadzi Nedzad en ker ‘Oekbat waardig’. Er zijn ‘s avonds taald wilden worden, onderstreept nog woont of woonde op D.Dokica 1/8, nog een groot aantal Oekraïners langs eens hoe kritiek de situatie in de stad is. Sarajevo. We hebben onze adressen uit- geweest, waaronder één man, die zijn Op een wel heel vreemde manier wer- gewisseld, dus wie weet, zullen we el- accordeon meebracht. We hebben on- den de bandleden naar het Holiday Inn kaar nog een keer ontmoeten. Ik hoop der zijn begeleiding nog een groot aan- hotel vervoerd, de instrumenten lagen voor hem en de vele anderen hier in tal Oekraïense en Nederlandse liedjes in de pantserwagen en de bandleden Sarajevo dat ze deze ‘waanzin’ zullen gezongen. zaten in een ongepantserde Volks- overleven.) (Het feest was pas diep in de nacht af- wagen combi! gelopen.) Ieder comcen mocht naast de roterende Vrijdag 20 januari 1993 mensen, ook nog enkele mensen uit- 06.30 Reveille en hierna gegeten. Spul- Donderdag 19 januari 1993 nodigen van het bataljon waarbij je ge- len gepakt en richting uitgang verplaatst, ‘s Morgens vroeg opgestaan om onze diend had. Ik had de volgende perso- alwaar ons vervoer naar het vliegveld ge- plunjebalen en koffers te pakken en de nen uitgenodigd: Alexander Tkachenko, reed zou staan. Hier aangekomen blijkt rommel op te ruimen. Spul- er nog niets geregeld len die de achterblijvers te zijn en het duurt dan nog wel kunnen gebruiken ook nog tot 08.45 voor- worden achterlaten. Alle dat we in allerlei bijeen- andere spullen die we ach- geraapt vervoer kun- terlaten worden wegge- nen vertrekken. Onder- gooid. De laatste uurtjes weg rijden we nog breken aan voor de men- langs het lijk van een sen die gaan roteren. Er drieëndertig jarige heerst toch nog een ietwat vrouw, dat op de weg bedrukte stemming. Ener- ligt. Ze is de vorige zijds zijn we blij uit deze avond, waarschijnlijk rotzooi weg te kunnen, an- tijdens ons rotatiefeest, derzijds valt het afscheid door een sluipschutter van de achterblijvers met door het hoofd ge- wie je maanden onder schoten. Er ligt een zware en moeilijke omstan- plas geronnen bloed digheden hebt gewerkt en naast haar hoofd en geleefd, ons zwaar. Om een rode tas naast 11.00 verschijnen de be- haar lichaam. Rob loofde voertuigen voor ons Tetteroo maakt er film- transport naar het hoofd- beelden van. Om kwartier. Waarschijnlijk 09.00 komen we aan door de persoonlijke op het vliegveld waar bemoeienissen van de het wachten op een bataljonscommandant met Schrijver met Vlad Litnovsky vliegtuig begint. Het dit vervoer, verschijnen ze eerste wat tegenzit is een half uur eerder als was afgespro- Sergei Mel’nevsky, Vlad Litnovsky, die verrekte mist die de gehele morgen ken. Dit verbaast mij, omdat ze in de Dmitry Oshchepkov en Oleg Kolomets. blijft hangen. Het tweede is het nood- afgelopen periode altijd te laat of hele- Stuk voor stuk mensen, die een hoop weer in Zagreb. Wanneer er uiteindelijk maal niet kwamen opdagen. 12.30 De voor ons gedaan hadden, waar ik ze een vliegtuig landt, blijken hier de on- tijd om definitief afscheid te nemen en altijd dankbaar voor zal blijven. Het af- derhandelaars Vance en Owen in te zit- te vertrekken richting hoofdkwartier is scheid nemen van deze mensen valt mij ten. Dit vliegtuig ging dus aan onze neus aangebroken. Ik werp met enige wee- dan ook zwaar. Het is een druk bezochte voorbij. Tijdens een plaspauze, plas ik moed nog een laatste blik op Tito- feestavond en gezien het volume van bijna op een scherpe handgranaat, die barracks, met zijn Beruchte Oekranisch de versterkers van de band, moet dit daar onder een afdak ligt. Bataljon. Twintig minuten later komen we tot ver in de omtrek van het hoofdkwar- Het is een blindganger, die men gewoon aan op het hoofdkwartier, waar de voor- tier te horen zijn geweest. heeft laten liggen. de Connector 2000/4 5 Er lopen hier ook nog wat journalisten We hebben nu nog vier dagen voor de men, waarop ze door de oude lichting uit diverse landen rond, die geruime tijd boeg voordat we kunnen beginnen aan nog even worden toegezongen met het in de stad hadden doorgebracht. Dat de reis naar Nederland. (Deze dagen overbekende soldatenlied “Bollen Naar dit verblijf ook hun niet in de koude kle- werden doorgebracht met stappen, Bed”. ren is gaan zitten, blijkt uit het feit dat ze drinken, slapen, omgeving bekijken en Dit wordt overigens door de majoor zonder uitzondering, goed beschonken het doen van belastingvrije inkopen. Nauta niet op prijs gesteld, want hij zijn. 15.45 We kunnen eindelijk in een Ook hier hadden we nog een rotatie- maakt hier luid vloekend een einde aan. Canadese Hercules stappen en tien feest, met de roterende mensen uit alle Om twaalf minuten over vier stijgen we minuten later stijgen we op. Je kan aan sectoren van Joegoslavië, dit was ook op en om zes uur ‘s middags landen iedereen zien, dat ze blij zijn, dat het goed georganiseerd en gezellig, maar we in noodweer op Schiphol. Familie voorbij is. We slaken een zucht van ver- haalde het niet bij de feesten, op het vrienden en kennissen staan al uren lichting bij het opstijgen. Om 17.06 lan- hoofdkwartier en bij Oekbat in Sarajevo.) ongeduldig buiten te wachten. Maar den we op het vliegveld van Zagreb, eerst moeten we nog een toespraak van waar het nog steeds slecht weer is. Na Woens 25 januari 1993 de generaal Bastiaanse aanhoren. Aan nog een paar uur wachten op een con- Na een dag van lang wachten en het de gezichten te zien, is niemand hier trole door de Kroatische douane, kun- aanhoren van enige blaartrekkende toe- echt in geïnteresseerd, omdat men met nen we richting Pleso vertrekken. Hier spraken, kunnen we dan uiteindelijk om zijn gedachten allang bij de familie is. leveren we onze wapens, helmen en 15.30 in een Boeïng 757 van Transavia Het weerzien met familie is er niet min- kogelvrije vesten in. Snel zoeken we een stappen. Deze heeft de nieuwe rotatie der om en nu kunnen we dan eindelijk bed op en gooien er onze plunjebalen naar Zagreb gevlogen. We zien deze weer naar de vertrouwde omgeving op, waarna we vrij in beweging zijn. mensen in een andere hal binnenko- thuis.

30 augustus 1993 Epiloog Ik heb nu een voor mij zeer bewogen periode afgesloten, waar ik met gemengde gevoelens op terugkijk. Gemengd, enerzijds door alle ellende die ik gezien en meegemaakt heb, de angsten die ik heb moeten doorstaan, maar anderzijds de collegialiteit die je daar in moeilijke omstandigheden ondervond van collega’s van alle nationaliteiten. De Oekraïners voor mij in het bijzonder. Het Ministerie van Defensie moet mijns inziens nog aardig wat bijleren op het gebied van organisatie, begeleiding en opvang van mensen en….. zeer belangrijk, de nazorg van zijn mensen. Ik hoop dat dit bij hen die na ons komen wel goed geregeld is. Bij ons was het wat aan de ‘magere’ kant.

Brief van dpl kpl Leschert aan Hare Majesteit de Koningin. Aan de brief is niets veranderd en is precies (met typefouten e.d.) zo weergegeven zoals kpl Leschert deze toentertijd heeft geschreven. Redactie.

KONINGIN BEATRIX PALEIS NOORDEINDE DEN HAAG

KPL LESCHERT R.L. 711219055 1(NL) UN SIGNAL BN NAPO 90 3509 VP UTRECHT

Lieve Koningin,

Hier een briefje van het oekraïense battaljon in Sarajevo. K’had een nacht shift en dacht, kom laten we de koningin eens schrijven, gewoon een briefje over hoe we hier zitten, leven en over het reilen en zeilen op de maarschalk Tito kazerne. Laten we eens beginnen bij het eten. De kok van de oekies (oekraiëners) is niet echt bedreven met het gebruik van de atributen die zoal in de keuken te vinden zijn. De goeie man heeft bijvoorbeeld nog nooit van een bakplaat gehoord, opzich niet erg maar elke dag gekookt voedsel (voer) is ook niet alles. Toch kunnen wij elke dag kiezen uit twee menu’s, aardappelen met vlees of vlees met aardappelen. Bij dit overheerlijke 1 gangen dinner hoort natuurlijk een bakkie suiker met een laagje thee, goed weg te werken maar erg zoet (gek he?). De drukte hier valt mee , per dag hebben we maximaal vier uitgaande- en drie inkomende berichten, niet asociaal druk dus (zeg maar rustig). Elke morgen worden we gewekt door het geschut wat hier voor de deur opgesteld staat, klokslag 07.00u beginnen ze hier wat te schieten.

De sanitaire voorzieningen zijn hier uitermate slecht, we hebben hier een eigen pot maar bij gebrek aan water kannie niet gebruikt worden, wassen doen we hier met jerrycans. De oekies hebben het nog slechter de brave mensen moeten hun behoefte boven een gat doen.

6 de Connector 2000/4 We denken dat wij het enige bataljon zijn dat gebruik maakt van het gasmasker, zonder dat ding naar de w.c. gaan is op eigen risico. Zo hebben we al verschillende mensen met ademhalings problemen naar het ziekenhuis moeten brengen.

Toen we een week op deze kazerne aanwezig waren heeft een poes jongen geworpen in onze shelter, een van deze kleintjes hebben we geadopteerd en de naam poes gegeven. Het beesie is nu ongeveer zes weken oud en begint al een grote meid te worden. Ze is nooit lastig behalve bij het uitprinten van brieven, ze wil dan nog wel eens een bruute aanval op de printer plegen om het toevoer van papier te dwarsbomen, dit lukt haar regelmatig. U kan er dan ook vanuit gaan dat deze brief minstens twee keer uitgeprint is, het exemplaar zonder het gebit van poes heeft u in uw handen. K’heb het gevoel dat deze brief steeds waziger wordt maar k’ben nog niet uitgeschreven en ga dus op de volgende pagina lekker verder. Voordat ik aan deze pagina begon was ik even koffie aan het zetten, als het goed is pruttelt hij over een paar minuten.

Zonet even de brief terug gelezen en er achter gekomen dat de behuizing nog niet aan de orde is gekomen. We mogen ons gelukkig prijzen met een ruimte van 16x6m, in die ruimte is o.a. een verbindingscentrum, leef c.q. drink ruimte en een slaapzaal onder gebracht. Tussen het VBDC en de leefruimte is een muur gebouwd (zeg maar schutting), dit is net genoeg om werk en ontspanning gescheiden te houden. Deze ruimte ligt tegen de straat aan en de ramen die voorheen inzaten zijn vervangen door zandzakken en planken, me dus niet vragen wat voor ’n weer het buiten is want ik heb geen idee.

De enige manier om met de buitenlucht in aanraking te komen is door naar de eetzaal te lopen of door het aggregaat af te tanken, als we horen dat het buiten niet zulk lekker weer is trekken we meestal een blik rantsoen open, reden om naar de eetzaal te lopen is er dan niet (voor ’t eten en weer hoeven we het niet te doen). Noodvoer krijgen we van de Fransen, wist u dat de Fransen een heerlijke maaltijd in blik stoppen? Kleine aardappeltjes met vlees, groente en champignons (sjampiejons) overgoten met een lekker sausje, jaaaa, daar kan Nederland nog wat van leren.

Zo even een wazig vraagje tussen door, wat doet u nou zo’n hele dag. K’bedoel de hele dag lintjes door knippen doet u niet (toch?), we weten dat u boetseert, misschien kan u is een leuk beeldje maken voor onze woonruimte (die is nl nogal saai). U denkt nu waarschijnlijk, waarom lees ik dit? Goeie vraag, misschien vindt u het wel een leuk om gewoon een spontane, onofficiële, aan het einde nergens meer opslaande brief te ontvangen (wazige zin maar als je hem een paar keer leest klopt ie wel (denk ik)).

Ondertussen heb ik gezelschap gekregen van Erik Philipsen, we schrijven nu dus gezellig met z’n tweeën. Het is nu 05.47u en over een kwartiertje moet het aggregaat afgetankt worden (dit gebeurt om de zes uur), weten we meteen wat voor ’n weer het is buiten.

We hebben even koffie gedronken, het is nu effe over zessen en het aggregaat is afgetankt (door Erik), hij zei dat het lekker weer was maar een beetje fris. Een week geleden hadden we nog volop zon hier, niet dat we er van konden genieten want zonnen met helm en scherfvest heeft niet veel nut. De mensen die onze medicijnkist ingepakt hebben hadden wel een vreemd gevoel voor humor, we hebben hier een hele lading zonne- brandolie (mafkezen).

We vroegen ons af, stel je voor dat ze ons uitnodigd (t) voor een biertje dan hebben we wel een probleem. Erik komt pas 29 maart terug en ik in november, dan wordt het waarschijnlijk toch volgend jaar zomer, sorry.

De eerste twee pagina’s waren wazig, toch willen we ook even serieus ingaan op de situatie hier in Sarajevo.

Het gevaar wat we hier lopen wordt grof onderschat, als wij bv naar de eerzaal lopen horen we om ons heen inslagen en geweervuur, in principe kan je gewoon wachten op het eerste Nederlandse slachtoffer, gewond of erger. Scherfvesten zijn leuk maar helpen niet tegen snipers die hier in de omgeving toch wel actief zijn. Er is al een Oekraiëner gesneuveld door een fatale kogel. We vinden het dan ook een kwalijke zaak dat, vooral in de sector Sarajevo, geen kogelvrije vesten worden verstrekt. Het is dan ook niet vreemd dat onze eerste sergeant en sergeant-majoor het risico te groot vonden om de verantwoording voor negen dienstplichtige soldaten/korporaals op zich te nemen. Wij hebben in tegenstelling tot andere berichten niet verontwaardigd gereageerd op hun terugkeer en kunnen hun besluit tot terugkeer goed voor stellen. Dat de mensen in Nederland vertelt wordt dat er “een zeker risico” is in Sarajevo is onzin, het is hier gewoon gevaarlijk. Voor de rest wordt er goed voor ons gezorgd, defensie heeft ons koelkasten, wasmachines, wasdrogers, magnetrons en koffiezet appara- ten verstrekt. De sfeer onder de mensen is over het algemeen goed, iets wat in zo’n kleine ruimte een vereiste is.

Onder het motto “de nacht shift is voorbij dus gaan we slapen” gaan we slapen.

de Connector 2000/4 7 Lieve koningin, waarschijnlijk heeft u nog nooit zo’n brief ontvangen. 99% van bovenstaande is spreektaal dus vrij wazig, toch is het serieus en lief bedoeld en persoonlijk antwoord zou mooi zijn en goed voor het moreel.

Liefs en xxx-jes De mannen van Reelis (en een miauw van poes)

Geachte secretaris van onze lieve koningin, nadat u deze brief gelezen heb, zou u dan zo vriendelijk willen zijn hem ook nog even aan Beatrix te geven. Hopelijk heeft Ze even tijd om dit stukje literatuur van Haar mensen in Sarajevo te lezen. En waarachtig kpl Leschert kreeg de volgende brief terug met de mededeling dat Hare Majesteit de Koningin kennis genomen had van de inhoud van de brief.

Einde

8 de Connector 2000/4 Weerzien met Sarajevo

Aooi Peter van der Heijden

Nu het laatste deel van mijn dagboek in de Connector is gepubliceerd wil ik daar toch nog graag iets aan toe te voegen, temeer omdat ik vanuit mijn (alweer vorige) functie bij de MID, vorig jaar tweemaal een bezoek heb gebracht aan Sarajevo.

Door teams van de MID worden er werk- bezoeken van een week afgelegd aan Bosnië. Toen bij de teams een vacature ontstond, werd mij gevraagd of ik deze tij- delijk wilde vullen. Ik had hier wel zin in, maar op voorwaarde dat ik tijdens mijn werkbezoek een dag naar Sarajevo zou mogen om Tito Barracks te bezoeken waaraan ik zoveel herinneringen had. Nou dat kon omdat er toch een be- zoek aan Sarajevo bij hoorde. Ik heb toen gezegd dat het voor mij dan geen probleem was. En zo zat ik dan enige tijd later in het vlieg- Links de kerk met oorlogsschade, rechts de herstelde kerk tuig dat mij van Eindhoven naar Split bracht. In Split werden we opgehaald door een dit voor je kan doen”. Aan de kazerne was niets veranderd, al- collega die ons naar de locatie bracht waar Hij wist dan wel niet precies wat ik had leen was er hier en daar een prefabje neer- we een maand zouden verblijven. Van daar- meegemaakt, maar omdat hij zich enorm gezet. Op de kazerne had ik eigenlijk geen uit hebben we voor de MID diverse locaties had verdiept in de hele oorlog rond foto’s hoeven maken omdat ik de foto’s van bezocht waaronder een dag Sarajevo. Sarajevo, had hij er wel iets van meegekre- zeven jaar geleden zo weer had kunnen gen. Zo wist hij tot op de laatste meter waar gebruiken. Toen ik vroeg of ik op de lege- Op bezoek in Sarajevo. elke loopgraaf liep, zelfs daar waar ze ring, waar toen het comcen zat, mocht kij- ‘s Morgens moest er voor de MID het een dwars door fabrieksterreinen heen gegra- ken, raakte ze pas echt van streek omdat en ander gedaan worden, maar ‘s middags ven waren. er geen bevelvoerend commandant aan- waren we vrij in beweging en kreeg ik de wezig was om toestemming te geven. Ik gelegenheid om even in de stad rond te Terug op Tito Barracks. had ook niet mogen fotograferen want er kijken. Toevallig ontmoette ik de overste En zo stond ik op 13 september 2000, heerste een fotografeerverbod. Hooimeijer, hij was een soort burger/mili- exact op dezelfde dag dat zeven jaar gele- Al met al kostte dit gedoe ons toch nog een tair die zijn bedrijf had verkocht en voor een den mijn uitzending hier begon, weer op half uur, temeer omdat ook bijna niemand jaar weer was teruggekomen in het leger. Tito Barracks. Dat was voor mij toch wel Engels sprak. Toen we uiteindelijk iemand Hij werkte voor de Genie en gaf opleidin- een heel bijzonder moment. gevonden hadden die dan wel een paar gen. Nadat ik hem mijn verhaal had ver- De Oekies waren inmiddels vertrokken en woorden Engels sprak kregen we te horen teld en zei dat ik de stad nog een keer wilde er waren nu Italianen gelegerd. dat degene, die toestemming kon geven bekijken, zei hij: “Als je je nu vrij kunt ma- Ondanks dat we in een UN-auto reden en om op de legering te kijken, over een uur ken, leid ik je met mijn auto langs alle be- gekleed waren in uniform was het toch een terug zou zijn. zienswaardigheden en kunnen we ook nog probleem om de poort binnen te komen. We vertrokken en hebben nog wat rond- een bezoek brengen aan Tito Barracks”. De overste had blijkbaar meer met dit bijl- gekeken in Sarajevo. Na een uur keerden Nou van dat aanbod maakte ik natuurlijk tje gehakt, want hij drukte zijn gaspedaal we weer op Tito Barracks terug, maar die graag gebruik. Ik had helaas maar drie uur in en stoof door de openstaande poort naar vent was er nog steeds niet. de tijd. binnen en deed net of hij de wacht niet Uiteindelijk kreeg ik toch nog toestemming We bezochten een aantal voor mij bekende gezien, gehoord of verstaan had. Zette om op de legering te kijken, maar we moch- plekken en gingen toen op weg naar Tito vervolgens zijn auto ergens neer, waarna ten geen foto’s maken. Eigenlijk mochten Barracks. De hele weg naar Tito Barracks we doodleuk op het terrein begonnen rond we helemaal niets. zat ik met het zweet in mijn handen en bij te kijken om hier en daar wat foto’s te ma- In het gebouw was alles nog bij het oude, de kazerne aangekomen werd ik even heel ken. De Italianen keken wel erg vreemd er was nog steeds geen licht, we bezoch- stil. De overste kon dat blijkbaar goed aan naar ons, maar deden verder niets. ten het comcen, de douches, de mij merken, want hij zei: “Ik ben blij dat ik Het was alsof de tijd had stilgestaan. ontspanningsruimte en de wc’s. de Connector 2001/1 1 aan Tito delen weer redelijk waren opgeknapt en er Barracks erg ge- vonden ook nog diverse bouwactiviteiten spannen, nu was plaats. Dit in tegenstelling tot de Servische het gevoel van wijken van de stad waar het nog steeds een onveiligheid er grote puinhoop was. niet meer en heb ik alles heel wat Een monument voor de oorlog. rustiger kunnen Aan het krantengebouw, waarvan alleen de bekijken. liftschacht nog overeind staat, wordt niets De eerste keer veranderd, omdat dit voorbestemd is om deden de Italia- te dienen als monument ter nagedachte- nen vreselijk nis aan de oorlog die deze stad zo zwaar moeilijk en getroffen heeft. mochten we ei- genlijk niets. Nu Bezoek aan het centrum van Sarajevo. De herstelde voorzijde van de wijk Ilidza vroegen ze of we Deze keer hadden we tijd om ook het cen- van SFOR waren trum van de stad te voet te bezoeken. In het comcen en de legeringkamer was en toen we dat bevestigden mochten we Nadat we de auto aan de kant hadden ge- alles nog hetzelfde, zelfs de vloerbedekking zo naar binnen en er werd ons niets in de zet, zijn we de grotendeels weer herstelde en de wandbekleding van de muren waren weg gelegd. We mochten overal vrij rond- oude wijk in gelopen. Naar de markt met niet vernieuwd. Ik had er zo weer kunnen lopen en ondanks het bord ‘verboden te een plaveisel van allemaal van die kleine beginnen! Dat was een hele vreemde ge- fotograferen’ leverde fotograferen nu geen steentjes en veel kleine winkeltjes waar al- waarwording. enkel probleem meer op. lerlei toeristische prulletjes te koop zijn. Wel hadden ze er schotten geplaatst om- . Volgens mij komen er echter nog heel wei- dat het nu als legering werd gebruikt, maar Sporen van de oorlog nog goed zichtbaar. nig toeristen, want er liepen hoofdzakelijk er was nog geen lik verf overheen geweest. Alhoewel in Sarajevo al weer wat her- militairen rond. De wc’s waren betegeld en de voetstap stellingen te zien zijn, waren de sporen van Het centrum is aardig opgeknapt. Ook de wc’s waren weg, maar dat was dan ook de oorlog toch nog overal goed zichtbaar. markt, waar al die doden zijn gevallen na- alles. Ik had tijdens mijn uitzending een foto van dat er een granaat ontplofte, was weer he- De sauna was zo’n grote puinhoop dat ik een kerk gemaakt waar dwars doorheen lemaal hersteld. zelfs niet om het hoekje mocht kijken! Er was geschoten, waardoor een groot gat werd vreselijk geheimzinnig over gedaan. zichtbaar was. Ik heb dezelfde kerk weer Sarajevo komt weer tot leven. In de hal was er door de wacht ooit een gefotografeerd en op deze foto kun je zien Wat het verkeer aangaat was het weer min kogel door de muur geschoten en die zat dat de kerk weer volkomen hersteld is. of meer een normale stad. De verkeerslich- er nog steeds. De elektriciteitskast was ook Je kunt nog steeds dwars door het Rainbow ten deden het weer en er staan nu zelfs nog exact hetzelfde. hotel heen kijken, maar het Hollyday Inn files in Sarajevo en het openbaar vervoer En zo eindigde mijn eerste bezoek aan hotel is weer in zijn oude glorie hersteld. reed weer Sarajevo. We zijn weer naar het vliegveld Op de katholieke begraafplaats, bij een Aan de buitenkant van de stad was weer gereden via een route die wij toen ook al- grote kruising van wegen, die toen hele- bedrijvigheid. Er was nieuwbouw gepleegd tijd reden. Over sniperallee, langs Egybat maal kapot geschoten was, is alles weer met zowaar een echte supermarkt. in een moslimwijk en van daaruit door het hersteld, de graven, de stenen enz. centrum langs de brug waar in 1914 prins Op het vliegveld zijn alle zandzakken weg Het olympisch dorp. Frans Ferdinant I werd vermoord (waardoor en er is een nieuwe hal gebouwd. Ze wa- Ook hebben we een bezoek gebracht aan de eerste wereldoorlog uitbrak) en zo ren er nog wel steeds aan het mijnen- het Olympisch dorp. bovenlangs aan de zuidkant waar we vroe- prikken, maar ger altijd Sarajevo in en uit reden langs de voor de rest was stellingen die daar op de bergrand lagen. ook hier niets veranderd. Mijn tweede bezoek aan Sarajevo. Van de wijk In november 2000 ben ik, voor de MID, nog Ilidza, die toen een keer teruggeweest naar Bosnië. Ik liet helemaal aan voor mij een hele dag Sarajevo plannen, gort geschoten omdat het de vorige keer wel erg kort was was, zijn de hui- geweest. Ik wilde nu wat langer rondkijken zen aan de voor- in de stad. kant helemaal Deze keer was er voor mij een combi gere- opgeknapt, geld met iemand van het detachement maar aan de waarmee ik naar Sarajevo ben gereden. achterkant ligt al- les nog aan puin. Tito Barracks. Wat mij opviel Ook dit keer heb ik Tito Barracks bezocht. was dat de Mos- Was ik bij het eerste bezoek in september lim/Kroatische De achterzijde van de wijk ILIDZA

2 de Connector 2001/1 Van daaruit heb je uitzicht op de kerkho- ven tegen de helling. Deze kerkhoven zijn tijdens de oorlog in het nieuws geweest omdat er op mensen werd geschoten die bezig waren hun doden te begraven.

Over de mensen uit die periode. Alle indrukken die ik zeven jaar geleden heb opgedaan zijn door deze bezoeken echter niet uitgewist en dat zal ook wel niet meer gebeuren. Ook mijn mening over de be- volking, zoals ik die gegeven heb in mijn dagboek, is door deze bezoeken niet ver- anderd. Aan de Oekraïners denk ik met veel vriend- schap terug. Ik vind het ondanks hun te- kortkomingen een vriendelijk en zeer so- ciaal voelend volk. Een monument voor de oorlog

Het navolgende voorval illustreert dat. waar ik om kwart over acht arriveerde bij kend had. In 1996 of 1997 heb ik nog contact gehad zijn hotel. Ik heb het al eens gezegd de Oekraïners met een Oekraïense tolk die met mij op Tito Het weerzien met deze man heeft mij erg zijn hele sociaal voelende mensen. Barracks heeft gezeten en die in Nederland aangegrepen, maar dat had ik er graag op bezoek was bij Defensie Leergangen. voor over. Hij bleek al die jaren mijn tele- Hoewel ik er tegenop zag, ben ik toch twee Op een avond belde hij mij of ik bij hem foonnummer bewaard te hebben. keer teruggegaan naar Sarajevo. De eer- een pilsje wilde komen drinken. Hij zat in De hele avond hebben we herinneringen ste keer ging dit nog wel met wat emoties het Tuliphotel in Zoetermeer en aangezien opgehaald. Hij kon mij ook vertellen waar gepaard maar de tweede keer voelde ik die hij maar weinig geld had, kon hij niet met alle andere voor mij bekende Oekraïners niet meer, omdat ik voor mijn gevoel al vol- de trein naar Ede komen. Toen hij om half- zo ongeveer gebleven waren. doende afstand had genomen. zeven belde, ben ik direct in mijn auto ge- Hij toonde nog veel belangstelling voor de En met dit laatste schrijven over Sarajevo, sprongen en naar Zoetermeer gereden, andere Nederlandse militairen die hij ge- sla ik, figuurlijk, mijn dagboek dicht.

de Connector 2001/1 3