Program Ochrony Przyrody Plan Urządzenia Lasu Dla Nadleśnictwa

Program Ochrony Przyrody RDLP

w Katowicach

Plan urządzenia lasu

dla Nadleśnictwa Opole

na okres 01.01.2014 – 31.12.2023

REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W KATOWICACH

PLAN URZĄDZENIA LASU

dla NADLEŚNICTWA OPOLE OBRĘBY: DĄBROWA OPOLSKA GRUDZICE KRASIEJÓW ZBICKO

na okres gospodarczy od 1 stycznia 2014r. do 31 grudnia 2023r.

PROGRAM OCHRONY PRZYRODY

Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie

Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie ul. Senatorska 15, 30-106 Kraków

tel. (12) 421 95 42, faks (12) 421 66 94 [email protected] www.krakow.buligl.pl NIP: 525-000-78-85

SPIS TREŚCI

Wstęp...... 11 1. Ogólna charakterystyka nadleśnictwa...... 14 1.1 Położenie...... 14 1.1.1 Podział administracyjny ...... 14

1.2 Podział administracyjny na leśnictwa...... 20 1.3 Położenie przyrodniczo-leśne ...... 22 1.3.1 Przynależność do krainy, dzielnicy przyrodniczo-leśnej i mezoregionów ...... 22 1.3.2 Położenie geograficzne i wysokościowe ...... 26

2 Klimat...... 28 3 Wody, tereny źródliskowe, mała retencja...... 34 4 Rzeźba terenu ...... 36 4.1 Budowa geologiczna i warunki glebowe...... 36 5 Charakterystyka typów siedliskowych lasu ...... 37 6 Struktura użytkowania ziemi w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa...... 43 7 Ilość i rozmiar kompleksów leśnych ...... 45 8 Funkcje lasów...... 45 9 Ogólna charakterystyka drzewostanów...... 50 10 Wybrane zagadnienia z zakresu turystyki i rekreacji...... 50 11 Formy ochrony przyrody...... 64 12 Rezerwaty przyrody ...... 64 12.1 Rezerwaty istniejące ...... 64 13 Parki krajobrazowe...... 68 14 Obszary chronionego krajobrazu ...... 70 15 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000...... 74 16 Pomniki przyrody...... 78 17 Użytki ekologiczne...... 79 18 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ...... 80 19 Stanowiska dokumentacyjne ...... 81 20 Ochrona gatunkowa...... 82 20.1 Flora, gatunki prawnie chronione...... 82 20.2 Fauna, gatunki prawnie chronione...... 85 20.3 Gatunki specjalnej troski ...... 90 21 Siedliska naturowe - dane z inwentaryzacji przyrodniczej ...... 90 21.1 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion ...... 94 21.2 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) ...... 95 21.3 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)* ...... 96 21.4 7120 Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji ...... 97 21.5 7150 Obniżenia na podłożu torfowym ...... 98 21.6 9110 Kwaśne buczyny ...... 98 5

21.7 9170 Grądy środkowoeuropejskie i subkontynentalne ...... 99 21.8 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) ...... 100 21.9 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum) ...... 102 21.10 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Fraxino-Alnetum ...... 103 21.11 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) ...... 105 22 Pozaustawowe formy ochrony przyrody...... 111 22.1 Lasy o charakterze zbliżonym do naturalnego ...... 111 22.2 Lasy na siedliskach wilgotnych...... 113 22.3 Lasy HCVF ...... 120 23 Zagadnienia nasiennictwa i selekcji...... 122 23.1 Położenie Nadleśnictwa na tle obowiązującego podziału Polski na regiony nasienne...... 122 23.2 Syntetyczne zestawienie obiektów bazy nasiennej w Nadleśnictwie...... 122 23.3 Wyłączone Drzewostany Nasienne...... 123 23.4 Gospodarcze Drzewostany Nasienne...... 123 23.5 Rejestrowane uprawy pochodne...... 124 23.6 Plantacyjne Uprawy Nasienne (PUN) i Plantacje Nasienne...... 125 23.7 Drzewa mateczne...... 125 23.8 Produkcja szkółkarska ...... 126 24 Walory przyrodniczo – leśne...... 126 25 Charakterystyka drzewostanów w aspekcie typologii urządzeniowej...... 128 26 Bogactwo gatunkowe i struktura pionowa drzewostanów...... 128 27 Pochodzenie drzewostanów...... 131 28 Zasoby drzewne...... 131 29 Drzewostany 100 – letnie i starsze...... 135 30 Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi...... 142 31 Formy degeneracji ekosystemu leśnego...... 146 31.1 Aktualny stan siedliska...... 146 31.2 Borowacenie...... 152 31.3 Monotypizacja - ujednolicenie gatunkowe lub wiekowe...... 154 31.4 Neofityzacja...... 154 32 Określenie kierunkowych zadań z zakresu ochrony lasu...... 157 32.1 Ocena zdrowotnego i sanitarnego stanu lasu...... 157 32.2 Aktualne zagrożenia lasu przez zespół czynników abiotycznych i biotycznych. 158 32.2.1 Szkody powodowane przez czynniki abiotyczne...... 158 32.2.2 Choroby grzybowe ...... 159 32.2.3 Szkodniki owadzie ...... 160 32.2.4 Szkody powodowane przez zwierzynę...... 161

32.3 Zestawienia występowania uszkodzeń i wykonywania zabiegów ochronnych ... 161 32.4 Oddziaływanie przemysłu ...... 166 32.5 Profilaktyka i przeciwdziałanie powstawaniu szkód powodowanych przez czynniki abiotyczne i biotyczne...... 166 32.6 . Szkody od czynników klimatycznych ...... 166 6

32.7 Szkody powodowane przez czynniki biotyczne ...... 167 32.7.1 Choroby grzybowe ...... 167 32.7.2 Szkodniki owadzie ...... 167

32.8 Szkody od zwierzyny ...... 168 33 Oddziaływanie przemysłu...... 168 34 Ochrona pożytecznej fauny...... 169 35 Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania oraz wykonywania prac leśnych...... 170 35.1 Wytyczne z zakresu ochrony gatunkowej ...... 174 35.1.1 Bezkręgowce - Czerwończyk nieparek, modraszek nausitousa i telejusa ...... 174 35.1.2 Chronione gatunki grzybów, roślin i zwierząt ...... 175 35.1.3 Rośliny specjalnej troski ...... 183

35.2 Wytyczne do ochrony wybranych siedlisk leśnych ...... 185 35.2.1 Kwaśne buczyny (Luzulo – Fagenion)...... 185 35.2.2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum) ...... 186 35.2.3 Kwaśne dąbrowy - środkowoeuropejski acydofilny las dębowy, Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) ...... 186 35.2.4 Bory i lasy bagienne (Vacinnio uliginosi-Betuletum pubescentis) ...... 189 35.2.5 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Fraxino-Alnetum) ...... 193 35.2.6 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) ...... 196

35.3 Zalecenia w sprawie korekty planu urządzenia lasu w wyniku przeprowadzonej oceny w Prognozie Oddziaływania na Środowisko i Obszary Natura 2000 ...... 198 36 Plan działań z zakresu ochrony przyrody...... 200 36.1 Kształtowanie stosunków wodnych...... 200 36.2 Kształtowanie granicy polno-leśnej...... 202 36.3 Kształtowanie strefy ekotonowej...... 203 36.4 Ochrona bioróżnorodności...... 205 36.5 Rozwój rekreacji i turystyki ...... 207 36.6 Edukacja ekologiczna ...... 207 37 Wykaz map...... 210 Literatura...... 211

SPIS TABEL

Tabela 1. Podział administracyjny Nadleśnictwa na powiaty i gminy...... 14 Tabela 2. Zestawienie powierzchni lasów znajdujących się w gminach w terytorialnym zasięgu Nadleśnictwa ...... 16 Tabela 3. (skrócona) Zestawienie powierzchni gruntów Nadleśnictwa według grup i rodzajów użytków...... 18 Tabela 4. Podział administracyjny na leśnictwa ...... 21 Tabela 5. Rozkład średnich miesięcznych temperatur dla terenów Nadleśnictwa Opole w latach 2000-2011...... 32 Tabela 6. Rozkład średnich opadów dla terenów Nadleśnictwa Opole w latach 2000-2011...... 33 Tabela 7. Zestawienie powierzchni i udziału procentowego typów siedliskowych lasu ...... 38 Tabela 8. Zestawienie siedlisk wg wilgotności...... 39 Tabela 9. Rozkład powierzchniowy i procentowy siedlisk według grup troficznych...... 40 Tabela 10. Struktura gatunkowa w siedliskowych typach lasu ...... 41 Tabela 11. Udział procentowy poszczególnych kategorii gruntów w powierzchni ogólnej Nadleśnictwa Opole...... 43 Tabela 12. Ilość i rozmiar kompleksów leśnych ...... 45 Tabela 13. Podział na funkcje lasu i kategorie ochronności w V rewizji ...... 47 Tabela 14. Przeciętne parametry drzewostanów Nadleśnictwa Opole w V rewizji ...... 50 Tabela 15. Wykaz wydzieleń tworzących rezerwaty ...... 67 Tabela 16. Położenie w Nadleśnictwie Opole obszarów Natura 2000 ...... 76 Tabela 17. Wykaz pomników przyrody występujących na gruntach LP w zarządzie Nadleśnictwa ...... 78 Tabela 18. Gatunki roślin i grzybów zinwentaryzowane na gruntach Nadleśnictwa (chronione i rzadkie) ...... 82 Tabela 19. Gatunki objęte ochronioną gatunkową zwierząt występujące na terenie nadleśnictwa Opole ...... 86 Tabela 20. Lista gatunków zwierząt obserwowanych na terenie Nadleśnictwa Opole o niemożliwej do ustalenia lokalizacji ...... 88 Tabela 21. Wyniki inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych w Nadleśnictwie ...... 92 Tabela 22. Wykaz wydzieleń z siedliskami o charakterze naturowym ...... 93 Tabela 23. Tabela XXII. Zestawienie przedmiotów ochrony, dla których wyznaczono obszary Natura 2000 ...... 107 Tabela 24. Udział siedlisk wilgotnych, łęgowych i bagiennych ...... 113 Tabela 25. Siedliska bagienne i łęgowe ...... 114 Tabela 26. Bagna jako wydzielenia (pow. nieleśna)...... 117 Tabela 27. Bagna jako powierzchnie nieliterowane w wydzieleniach (pow. leśna) ...... 117 Tabela 28. Powierzchnia Lasów o szczególnych walorach przyrodniczych /HCVF/ w poszczególnych kategoriach ...... 122 Tabela 29. obiekty bazy nasiennej ...... 122 Tabela 30. Wykaz Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych...... 123 Tabela 31. Wykaz Rejestrowanych Upraw Pochodnych ...... 125 Tabela 32. Wykaz drzew matecznych ...... 125 Tabela 33. Lokalizacja szkółki leśnej...... 126 Tabela 34. Wykaz gatunków drzew i krzewów stwierdzonych w lasach nadleśnictwa ..... 126 Tabela 35. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego ...... 128

Tabela 36. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg budowy pionowej i grup wiekowych ...... 130 Tabela 37. Powierzchniowy i masowy udział wg klas wieku na powierzchni zalesionej .. 132 Tabela 38. Udział powierzchniowy i miąższościowy gatunków panujących w Nadleśnictwie Opole ...... 133 Tabela 39. Zestawienie powierzchni drzewostanów ponad 100-letnich wg gatunków ...... 136 Tabela 40. Wykaz drzewostanów 100-letnich i starszych ...... 137 Tabela 41. Zestawienie powierzchni drzewostanów w stopniach zgodności składu gatunkowego z siedliskiem ...... 143 Tabela 42. Zestawienie powierzchni drzewostanów wg zgodności składu gatunkowego z siedliskiem ...... 144 Tabela 43. Zestawienie drzewostanów wg grup typów siedliskowych lasu, stanu siedliska i grup wiekowych ...... 149 Tabela 44. Zestawienie powierzchni wg form degeneracji lasu – borowacenie...... 153 Tabela 45. Zestawienie powierzchni wg form degeneracji lasu – neofityzacja ...... 155 Tabela 46. Zestawienie powierzchni drzewostanów z udziałem gatunków obcego pochodzenia ...... 156 Tabela 47. Wyniki sanitarnego porządkowania lasu w latach 2004-2012 w Nadleśnictwie ...... 158 Tabela 48. Tabela występowanie czynników abiotycznych i patogenów grzybowych w latacg2004-2012 ...... 159 Tabela 49. Tabela występowanie szkodników owadzich w latacg2004-2012 ...... 160 Tabela 50. Zestawienie powierzchni występowania uszkodzeń spowodowanych przez owady, ssaki i ptaki ...... 162 Tabela 51. Zestawienie powierzchni wykonywanych zabiegów ochronnych ...... 163 Tabela 52. Zestawienie powierzchni występowania uszkodzeń spowodowanych przez czynniki abiotyczne i antropogeniczne oraz chorób drzew leśnych spowodowanych przez grzyby patogeniczne ...... 164 Tabela 53. Zestawienie powierzchni wykonywanych zabiegów ochronnych ...... 165 Tabela 54. Zestawienie powierzchni gospodarstw ...... 172 Tabela 55. Zabiegi planowane do wykonania w wydzieleniach ze zinwentaryzowanymi chronionymi i cennymi gatunkami roślin i grzybów ...... 177

SPIS RYCIN

Ryc. 1. Położenie Nadleśnictwa w zasięgu RDLP Katowice ...... 15 Ryc. 2. Podział administracyjny Nadleśnictwa Opole ...... 16 Ryc. 3. Podział administracyjny Nadleśnictwa na leśnictwa ...... 22 Ryc. 4. Położenie według „Regionalizacji przyrodniczo-leśnej” Tramplera ...... 23 Ryc. 5. Położenie według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego...... 27 Ryc. 6. Rozkład średnich miesięcznych temperatur dla Nadleśnictwa Opole...... 32 Ryc. 7. Rozkład średnich opadów dla Nadleśnictwa Opole...... 33 Ryc. 8. Położenie hydrograficzne i sieć rzeczna Nadleśnictwa...... 34 Ryc. 9. Udział siedliskowych typów lasu w powierzchni leśnej (zalesionej i niezalesionej) Nadleśnictwa ...... 38 Ryc. 10. Udział siedlisk wg wilgotności ...... 39 Ryc. 11. Udział procentowy gatunków panujących w siedliskowych typach lasu na powierzchni leśnej zalesionej...... 43 Ryc. 12. Udział grup użytków w kategorii – (grunty leśne i nieleśne) ...... 44 Ryc. 13. Udział grup użytków w kategorii – (grunty nieleśne) ...... 44 Ryc. 14. Powierzchniowy udział dominujących funkcji lasu w Nadleśnictwie w V rewizji ...... 46 Ryc. 15. Położenie rezerwatów na tle Nadleśnictwa Opole ...... 68 Ryc. 16. Położenie gruntów Nadleśnictwa na tle Parków krajobrazowych ...... 70 Ryc. 17. Położenie gruntów Nadleśnictwa na tle obszarów chronionego krajobrazu ...... 71 Ryc. 18. Położenie Nadleśnictwa na tle obszarów Natura 2000 ...... 77 Ryc. 19. Występowanie użytków ekologicznych na terenie Nadleśnictwa Opole ...... 80 Ryc. 20. Położenie stanowiska dokumentacyjnego „Piaski” na tle zasięgu gruntów Nadleśnictwa Opole ...... 81 Ryc. 21. Miąższościowy udział klas wieku w zasobach leśnych Nadleśnictwa ...... 132 Ryc. 22. Powierzchniowy udział klas wieku w zasobach leśnych Nadleśnictwa ...... 133 Ryc. 23. Udział powierzchniowy gatunków panujących w klasach wieku ...... 134 Ryc. 24. Udział miąższościowy gatunków panujących w klasach wieku...... 135 Ryc. 25. Stopnie zgodności z siedliskiem we wszystkich drzewostanach ...... 144 Ryc. 26. Stopień borowacenia drzewostanów Nadleśnictwa ...... 154 Ryc. 27. Powierzchnia drzewostanów z udziałem gatunków obcego pochodzenia ...... 156 Ryc. 28. Udział poszczególnych gospodarstw w Nadleśnictwie Opole...... 173

Wstęp.

Gospodarka leśna opiera się na produkcji biologicznej, wykorzystującej naturalne siły przyrody i właściwości środowiska leśnego (warunki glebowe, klimatyczne, rzeźbę terenu), kształtujące zarówno skład i strukturę drzewostanu, jak i skład, strukturę i funkcjonowanie całego ekosystemu leśnego. Wynika stąd istotna rola lasów i gospodarki leśnej dla ochrony przyrody - zarówno dla ochrony flory i fauny, jak i potencjału produkcyjnego gleb, rzeźby terenu i krajobrazu. Eksploatacyjny stosunek człowieka do lasów przejawiający się rabunkowym i bezplanowym wycinaniem drzew do celów przemysłowych, gospodarczych i dla uzyskania powierzchni pod osadnictwo i rolnictwo przyczynił się do szybkiego zmniejszania się powierzchni leśnej na całym świecie (a także w Polsce). Pierwszą odpowiedzią na ten stan rzeczy była idea lasu normalnego i gospodarka zrębowa wprowadzona pod koniec XVIII wieku przez leśników europejskich. Dzięki temu osiągnięto stały wzrost zasobów drzewnych, przy równoczesnym wzroście pozyskania drewna. W wyniku wieloletnich obserwacji zauważono szereg niekorzystnych zjawisk towarzyszących tej gospodarce takich jak: pogorszenie stanu zdrowotnego lasów i zanik jego pierwotnego bogactwa przyrodniczego. Nadrzędnym celem stało się, zatem zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na środowisko, a uwagę skierowano na pozaprodukcyjne funkcje lasów: a) środowiskotwórcze (wodochronne, glebochronne, klimatyczne) i b) społeczne (rekreacyjne, estetyczne).Tendencje te znalazły wyraz w licznych dokumentach międzynarodowych, a szczególnie w Zasadach Leśnych przyjętych przez UNCED na “Szczycie Ziemi” w Rio de Janeiro w 1992 r. (ratyfikowano je w 1994r.). Uchwalono wówczas następujące dokumenty: Konwencję w sprawie zmian klimatu i emisji gazów cieplarnianych Agendę 21 – katalog celów ochrony do realizacji w XXI w. Konwencję o zachowaniu różnorodności biologicznej Deklarację o kierunkach rozwoju, ochrony i użytkowania lasów Kartę Ziemi Ostatnia Konferencja Stron Konwencji w sprawie Zmian Klimatu (COP) odbyła się na przełomie listopada i grudnia 2012 r. w Katarze. Lasom i leśnictwu europejskiemu poświęcono konferencje w Strasburgu (1990), Helsinkach (1993) i Lizbonie (1998) gdzie deklaracje ministrów leśnictwa wyraziły wolę zastosowania nowoczesnej koncepcji trwałego rozwoju lasów i leśnictwa wg zasad:

zachowania i wzmagania udziału lasów w globalnym bilansie węgla, utrzymania zdrowia i żywotności ekosystemów leśnych, utrzymania produkcyjnej zasobności lasów, zachowania biologicznej różnorodności lasów, ochrony zasobów glebowych i wodnych w lasach, utrzymania i wzmocnienia długofalowych i wielostronnych korzyści społecznych płynących z lasów. Międzynarodowe zobowiązania Polski na rzecz ochrony środowiska spowodowały opracowanie i przyjęcie w 1990 r. „Polityki Ekologicznej Państwa”, oraz uchwalenie przez Sejm RP w 1991 r. fundamentalnych dla ochrony przyrody ustaw: Ustawy o lasach i Ustawy o Ochronie Przyrody. W 2001 r. uchwalono ustawę: Prawo ochrony środowiska. W roku 1997 Rada Ministrów zatwierdziła dokument pt. Polityka Leśna Państwa. Ustawa o lasach w art. 18 p. 2a (zmiana D.U.97.54.349), wprowadziła do planów urządzenia lasu, w sposób obligatoryjny, program ochrony przyrody, definiując go jako: część planu urządzenia lasu zawierającą kompleksowy opis stanu przyrody, zadania z zakresu jej ochrony i metody ich realizacji, obejmująca zasięg terytorialny nadleśnictwa (art.6 p.11). Obowiązującą obecnie ustawą w tym zakresie jest „Ustawa o ochronie przyrody” uchwalona 16 kwietnia 2004 roku. Celem wytycznych powyższej ustawy jest dalsze doskonalenie podstawowych zasad uznanych za najważniejsze w polskim prawie leśnym a mianowicie: trwałości lasów i ciągłości wykorzystania ich wielostronnych funkcji powiększania zasobów leśnych i wzmagania ich korzystnego wpływu na warunki życia człowieka i funkcjonowanie całości przyrody oraz powszechnej ochrony lasów. Pilotowana przez Departament Leśnictwa MOŚZNiL idea “Programów ochrony przyrody w nadleśnictwie” dotyczy obecnie wyłącznie lasów będących własnością Skarbu Państwa znajdujących się w zasięgu terytorialnym poszczególnych Nadleśnictw. Niniejszy program ochrony przyrody sporządzono w oparciu o „Instrukcję Urządzania Lasu”. Program ma na celu: zobrazowanie bogactwa przyrodniczego lasów, przedstawienie walorów przyrodniczych i zagrożeń lasów, doskonalenie gospodarki leśnej i sposobów sprawowania ochrony przyrody, w tym doskonalenie prac hodowlano – urządzeniowych, ze szczególnym uwzględnieniem wyników prac glebowo – siedliskowych, prezentacja obiektu na tle regionu i kraju, ustalenie hierarchii grup funkcji poszczególnych kompleksów leśnych, wskazanie nowych przedmiotów ochrony, oraz określenie celów i metod ochrony, uświadomienie

wszystkim grupom społeczeństwa obecnych i potencjalnych zagrożeń lasów i środowiska przyrodniczego.

Piąta rewizja planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Opole została wykonana przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie na podstawie umowy nr ZI-2710- 6/11 z dnia 22.12.2011 roku, zawartej pomiędzy wykonawcą, a Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Katowicach. Dla planu urządzenia lasu przyjęto stan na 1 stycznia 2014r. Niniejszy program aktualizowano według zaleceń Komisji Programu Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Opole zgodnie z “Instrukcją sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie” (MOŚZNiL Departament Leśnictwa. Warszawa 1996 r.). “Program...” stanowi odrębne opracowanie, z okresem obowiązywania jak Plan urządzenia gospodarstwa leśnego dla Nadleśnictwa Opole tj. od 1. 01. 2014 r. do 31. 12. 2023 r. W Programie Ochrony Przyrody nie są podawane tzw. „dane wrażliwe” dotyczące szczegółowej lokalizacji występowania gatunków chronionych roślin i zwierząt. Dane te zostały ujęte w specjalnym nie podlegającym upublicznieniu załączniku do planu. Dane te zawiertają też materiały przeznaczone celowo dla leśniczych gdyż są oni bezpośrednimi realizatorami „Planu”. Wyciągi dla leśniczych tez nie podlegają upublicznieniu.

1. Ogólna charakterystyka nadleśnictwa.

1.1 Położenie.

1.1.1 Podział administracyjny

Nadleśnictwo Opole jest nadzorowane przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Katowicach. Składa się z czterech obrębów leśnych: Dąbrowa Opolska, Grudzice, Krasiejów i Zbicko.

Powierzchnia ogólna gruntów Nadleśnictwa wynosi 22867,9382 ha, plus 0,0792 ha gruntów pozostających we współwłasności. Ogółem powierzchnia gruntów Nadleśnictwa ze współwłasnościami wynosi 22868,0174 ha. Powierzchnia zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa wynosi 698 km2. Obszar Nadleśnictwa położony jest w całości w województwie opolskim w powiecie brzeskim, oleskim, opolskim i miasta Opole.

Nadleśnictwo swym zasięgiem obejmuje 13 gmin:

- w powiecie brzeskim: Lewin Brzeski, - w powiecie oleskim: Dobrodzień i Zębowice, - w powiecie opolskim: Chrząstowice, Dąbrowa, Komprachcice, Niemodlin, Ozimek, Miasto Ozimek, Tarnów Opolski, Tułowice i Turawa - w powiecie m. Opole: m. Opole.

Tabela 1. Podział administracyjny Nadleśnictwa na powiaty i gminy. Województwo, powiat, gmina Powierzchnia - ha Województwo opolskie -16 22867,9382 Powiat brzeski – 1 1323,9686 gm. Lewin Brzeski – 045 1323,9686 Powiat oleski – 8 3223,8518 gm. Dobrodzień – 015 1112,7683 gm. Zębowice – 072 2111,0835 Powiat opolsk I – 9 17440,8694 gm. Chrząstowice – 012 2959,0835 gm. Dąbrowa – 022 2863,1677 gm. Komprachcice – 042 317,3257 gm. Niemodlin – 075 811,5328 gm. Ozimek – 084 0,4511 gm. Miasto Ozimek – 085 5777,9810

Województwo, powiat, gmina Powierzchnia - ha gm. Prószków - 105 0,3800 gm. Tarnów Opolski – 112 2708,9183 gm. Tułowice – 122 129,5527 gm. Turawa – 132 1872,4766 Powiat m.Opole – 61 879,2484 Gm. m.Opole - 011 879,2484 Ogółem Nadleśnictwo 22867,9382

Ryc. 1. Położenie Nadleśnictwa w zasięgu RDLP Katowice

W Nadleśnictwie występuje 0,0792 ha (udział nadleśnictwa to 0,0301 ha) gruntów pozostających we współwłasności. Współwłasność powstała wyniku sprzedaży lokali z art. 40a ustawy o lasach. W Nadleśnictwie brak gruntów spornych.

Ryc. 2. Podział administracyjny Nadleśnictwa Opole

Powierzchnie podane w tabeli nr 2 dotyczą gruntów znajdujących się w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Opole i nie uwzględniają lasów innych nadleśnictw leżących na terenie danej gminy.

Tabela 2. Zestawienie powierzchni lasów znajdujących się w gminach w terytorialnym zasięgu Nadleśnictwa Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa Pow. Województwo Liczba W zarządzie LP ogólna Gmina ludności Pozostałe Razem 2 urządzane sąsiednie (część gminy) (tys.) km N-ctwo nadleśnictwo Powierzchnia [ha] województwo opolskie – 16 powiat brzeski – 01 gm. Lewin Brzeski – 045 7,505 147,99 1125,9 426,4 44,0 1596,3 R-m powiat 7,505 147,99 1125,9 426,4 44,0 1596,3 powiat oleski – 08 gm. Dobrodzień – 015 6,240 143,29 1093,9 5553,5 22,0 6669,4 gm. Zębowice – 072 3,804 95,65 2089,6 3170,1 9,0 5268,7 R-m powiat 10,044 238,94 3183,5 8723,6 31,0 11938,1 powiat opolski – 09 gm. Chrząstowice – 012 6,743 82,35 2921,6 276,4 10,9 3208,9 gm. Dąbrowa – 022 9,579 130,79 2764,7 182,7 25,7 2973,1 gm. Komprachcice - 042 11,102 55,91 317,3 695,5 1,4 1014,2

Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa Pow. Województwo Liczba W zarządzie LP ogólna Gmina ludności Pozostałe Razem 2 urządzane sąsiednie (część gminy) (tys.) km N-ctwo nadleśnictwo Powierzchnia [ha] gm. Niemodlin - 075 6,857 170,03 591,3 4422,4 25,8 5039,5 m. Ozimek – 084 9,283 3,25 0,2 0,0 3,7 3,9 gm. Ozimek – 085 10,797 122,42 5745,6 1113,1 42,3 6901,0 gm. Prószków – 105 7,151 104,83 0,4 3676,8 26,5 3703,7 gm. Tarnów Opolski - 112 9,692 81,80 2696,5 599,6 18,0 3314,1 gm. Tułowice – 122 5,280 81,25 128,8 5597,3 1,5 5727,6 gm. Turawa - 132 9,664 172,10 1852,8 6537,4 63,8 8454,0 R-m powiat 86,148 1004,73 17019,2 23101,2 219,6 40340,0 powiat M. Opole – 61 m. Opole – 011 121,576 96,55 864,0 0,0 6,6 870,6 R-m powiat 121,576 96,55 864,0 0,0 6,6 870,6 R-m województwo 225,273 1488,21 22192,6 32251,2 301,2 54745,9 OGÓŁEM 225,273 1488,21 22192,6 32251,2 301,2 54745,9

Lasy niestanowiące własności Skarbu Lasy Państwa współw. Skarbu Ogółem Lesistość Województwo stanowiące stanowiące Państwa i lasy (12:3) Gmina własność własność Razem osób (część gminy) osób fizycz. osób praw. fizycznych Powierzchnia w ha województwo opolskie – 16 powiat brzeski – 01 gm. Lewin Brzeski – 045 34,0 0,0 34,0 0 1635,3 11,1 R-m powiat 34,0 0,0 34,0 0 1635,3 11,1 powiat oleski – 08 gm. Dobrodzień – 015 534,5 15,5 550,0 0 7235,1 50,5 gm. Zębowice – 072 704,3 2,7 707,0 0 5980,2 62,5 R-m powiat 1238,8 18,2 1257,0 0 13215,3 55,3 powiat opolski – 09 gm. Chrząstowice – 012 265,2 0,0 265,2 0 3476,1 42,2 gm. Dąbrowa – 022 54,3 3,3 57,6 0 3033,7 23,2 gm. Komprachcice - 042 79,2 0,6 79,8 0 1094,6 19,6 gm. Niemodlin - 075 88,0 3,9 91,9 0 5136,0 30,2 m. Ozimek – 084 5,7 0,0 5,7 0 9,6 3,0 gm. Ozimek – 085 560,3 0,0 560,3 0 7466,0 61,0 gm. Prószków – 105 17,2 0,0 17,2 0 3720,9 35,5 gm. Tarnów Opolski - 112 266,3 1,9 268,2 3585,2 43,8 gm. Tułowice – 122 58,6,2 1,6 60,2 5790,7 71,3 gm. Turawa - 132 223,9 0,0 223,9 0 8923,5 51,9 R-m powiat 1618,9 11,3 1630,0 0 42236,3 42,0 17

Lasy niestanowiące własności Skarbu Lasy Państwa współw. Skarbu Ogółem Lesistość Województwo stanowiące stanowiące Państwa i lasy (12:3) Gmina własność własność Razem osób (część gminy) osób fizycz. osób praw. fizycznych Powierzchnia w ha powiat M. Opole – 61 m. Opole – 011 56,4 7,4 63,8 0 948,3 9,8 R-m powiat 56,4 7,4 63,8 0 948,3 9,8 R-m województwo 2948,1 36,9 2984,8 0 58035,2 39,0 OGÓŁEM 2948,1 36,9 2984,8 0 58035,2 39,0 Zasięg terytorialny Nadleśnictwa obejmuje części niektórych gmin, zaś podane w tabeli wartości odnoszą się do powierzchni całych gmin.

Lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa zajmują ok. 2% całkowitej powierzchni lasów gmin, w granicach, których położone są grunty Nadleśnictwa. Rozmieszczenie lasów niepaństwowych charakteryzuje się dużą nieregularnością.

Tabela 3. (skrócona) Zestawienie powierzchni gruntów Nadleśnictwa według grup i rodzajów użytków. Kategoria gruntu Nadleśnictwo Pow.ha % 1 2 3 1. Lasy - razem 22192,6782 97,05 GRUNTY LEŚNE ZALESIONE I NIEZALESIONE: 1.1. Grunty leśne zalesione - razem 21230,4324 92,84 1) drzewostany - razem 21230,4324 92,84 2) plantacje drzew - razem w tym: - plantacje nasienne - plantacje drzew szybko rosnących 1.2. Grunty leśne niezalesione - razem 364,6106 1,59 1) w produkcji ubocznej - razem 17,9100 0,08 w tym: - plantacje choinek i krzewów - poletka łowieckie 17,9100 0,08 2) do odnowienia - razem 302,8996 1,33 w tym: - halizny 3,74 0,02 - zręby 299,1596 1,31 - płazowiny 3) pozostałe leśne niezalesione 43,8010 0,19 - razem w tym: - przewidziane do naturalnej sukcesji 43,8010 0,19 - objęte szczególnymi formami ochrony - przewidziane do wyłączenia z produkcji 1.3. Grunty związane z gospodarką leśną - razem 597,6352 2,61 w tym: 1) budynki i budowle 5,4292 0,02

Kategoria gruntu Nadleśnictwo Pow.ha % 1 2 3 2) urządzenia melioracji wodnych 52,3530 0,23 3) linie podziału przestrzennego lasu 131,7426 0,58 4) drogi leśne 322,7585 1,41 5) tereny pod liniami energetycznymi 72,1319 0,32 6) szkółki leśne 10,6400 0,05 7) miejsca składowania drewna 0,1200 0,00 8) parkingi leśne 1,9200 0,01 9) urządzenia turystyczne 0,5400 0,00 2. Grunty zadrzewione i zakrzewione - razem 1,1500 0,01 Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - razem 22193,8282 97,06 3. Użytki rolne - razem 564,2592 2,47 3.1. Grunty orne - razem 96,6987 0,42 w tym: 1) role 96,1087 0,42 2) plantacje, poletka, składy drewna i szkółki na gruntach ornych 0,5900 0,00 3) ugory, odłogi 3.2. Sady 0,6608 0,00 3.3. Łąki trwałe 77,6157 0,34 3.4. Pastwiska trwałe 14,0869 0,06 3.5. Grunty rolne zabudowane 1,1819 0,01 3.6. Grunty pod stawami rybnymi 373,1612 1,63 3.7. Grunty pod rowami rolnymi 0,8540 0,00 4. Grunty pod wodami - razem 2,4849 0,01 w tym: 0,5084 0,00 4.1. Grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi 4.2. Grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi 1,9765 0,01 4.3. Grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi 5. Użytki ekologiczne - razem 10,2100 0,04 6. Tereny różne - razem 1,5985 0,01 w tym: 1) grunty przeznaczone do rekultywacji oraz niezagosp. grunty zrekult. 2) wały ochronne nieprzystosowane do ruchu kołowego 0,9500 0,01 3) grunty wyłączone z produkcji (poza gruntami pod zabudowę) 0,6485 0,00 4) różne inne 7. Grunty zabudowane i zurbanizowane – razem 10,0254 0,04 w tym: 7.1. Tereny mieszkaniowe 0,8336 0,00 7.2. Tereny przemysłowe 0,1267 0,00 7.3. Tereny zabudowane inne 1,5707 0,01 7.4. Zurbanizowane tereny niezabudowane 0,3767 0,00 7.5. Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe – razem 0,8588 0,00 w tym: 0,4570 1) ośrodki wypoczynkowe i tereny rekreacyjne 0,00 2) tereny zabytkowe 3) tereny sportowe 19

Kategoria gruntu Nadleśnictwo Pow.ha % 1 2 3 4) ogrody zoologiczne i botaniczne 5) tereny zieleni nieurządzonej 0,4018 0,00 7.6. Użytki kopalne 0,6500 0,00 7.7. Tereny 5,6089 0,02 komunikacyjne - razem w tym: 1) drogi 5,6089 0,02 2) tereny kolejowe 3) inne tereny komunikacyjne 8. Nieużytki - razem 85,5320 0,37 w tym: 1) bagna 82,3806 0,36 2) piaski 3) utwory fizjograficzne 4) wyrobiska nieprzeznaczone do rekultywacji 3,1514 0,01 Razem (2-8) Grunty niezaliczone do lasów 675,2600 2,95 w tym: grunty przeznaczone do zalesienia 19,5149 0,08 OGÓŁEM (1-8) 22867,9382 100,0 współwłasności 0,0792 Razem ze współwłasnościami 22868,0174 w tym: - grunty sporne -

Lasy nadzorowane

Nadleśnictwo Opole sprawuje nadzór w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa na terenie dwóch powiatów: opolskiego i oleskiego, na terenie 9 gmin: Dąbrowa, Komprachcice, Prószków, Chrząstowice, Tarnów Opolski, Zębowice, Dobrodzień, Ozimek, Opole.

1.2 Podział administracyjny na leśnictwa.

Nadleśnictwo Opole podzielone jest na 13 leśnictw oraz jedno leśnictwo szkółkarskie. Średnia powierzchnia leśnictwa (bez szkółkarskiego) wynosi 1758,16 ha.

Tabela 4. Podział administracyjny na leśnictwa Powierzchnia [ha] Związ. z Leśnictwo Oddziały Leśna Nieleśna* Razem* Zalesiona Niezalesiona Razem gosp. leśną Obręb Dąbrowa Opolska

Narok 1-67 1619,59 29,68 1649,27 35,00 20,41 1704,68 68-77,92-103,117- Dąbrowa 121,145-150,155- 167,181-198 1633,81 36,67 1670,48 49,60 44,94 1765,02 78-91,104-116,122- Lipowa 144,151-154,168-180 1499,61 52,12 1551,73 63,40 455,98 2071,11

Razem Dąbrowa Opolska 4753,01 118,47 4871,48 148,00 521,33 5540,81 Obręb Grudzice

Suchy Bór 1-59 1403,99 25,91 1429,90 35,82 32,46 1498,18 60-62,70-71,77-84,92- 99,111-119,133- Walidrogi 142,155-164,166,175- 1498,61 33,52 12,39 1544,52 179 1453,56 45,05 63-66,68-69,73-76,85- 91,100-110,120- Grotowice 123,125-132,143- 1553,38 51,39 4,33 1609,10 153,167-174,180 1543,02 10,36

Razem Grudzice 4400,57 81,32 4481,89 120,73 49,18 4651,8 Obręb Krasiejów 22-31,89-143,247- Dąbrowice 249,251 1685,81 13,06 1698,87 46,56 18,83 1764,26

Knieja 1-21,32-88,144-148,185 1628,47 18,48 1646,95 43,00 21,48 1711,43 212-217,221- Krasiejów 246,250,252-285 1633,73 36,65 1670,38 55,76 8,01 1734,15 149-184,186-211,218- Grodziec 220 1554,39 36,17 1590,56 48,38 8,35 1647,29

Razem Krasiejów 6502,40 104,36 6606,76 193,70 56,67 6857,13 Obręb Zbicko 1-21,23-38,43-58,73- Zawada 80,91-94,109-112,221- 1849,07 35,96 20,35 1905,38 229 1813,94 35,13 62-72,81-90,95-108,113- Chrząstowice 147 1858,90 16,51 1875,41 43,89 4,69 1923,99 148-165,170-199,202- Dębska 207,209-220,230- Kuźnia 233,236-239 1901,55 8,82 1910,37 43,53 23,12 1977,02 szkółkarskie 222A-223A,225A Zawada 0 0 11,82 0 11,82

Razem Zbicko 5574,39 60,46 5634,85 135,20 48,16 5818,21

Razem Nadleśnictwo 21230,37 364,61 21594,98 597,63 675,34 22867,95 *- Nadleśnictwo Opole posiada grunty (nieleśne) we współwłasności na powierzchni 0,0792 ha wynikające ze sprzedaży lokali mieszkalnych w budynkach należących do nadleśnictwa.

Ryc. 3. Podział administracyjny Nadleśnictwa na leśnictwa

1.3 Położenie przyrodniczo-leśne

1.3.1 Przynależność do krainy, dzielnicy przyrodniczo-leśnej i mezoregionów

Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej (IBL Trampler 1999) opartej na podstawach ekologiczno–fizjograficznych lasy Nadleśnictwa Opole położone są w: Kraina V – Śląska Dzielnica: – 2 Wrocławska mezoregion „f” pradoliny Wrocławskiej (północna część obrębu Dąbrowa Opolska i północno-zachodnia część obrębu Zbicko) Dzielnica: – 4 Równiny Niemodlińsko-Grodkowskiej mezoregion „b” Równiny Niemodlińskiej (pozostała część obr. Dąbrowa Opolska) Dzielnica: – 5 Równina Opolska mezoregion „a” Bory Stobrawskie (obręby Grudzice, Krasiejów i przeważająca część obrębu Zbicko).

mezoregion „b” Lasy Lublinieckie (południowo wschodnia część obrębu Zbicko).

Ryc. 4. Położenie według „Regionalizacji przyrodniczo-leśnej” Tramplera

Kraina Śląska położona jest w południowo-zachodniej części Polski, na południe od Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej i na północ od Krainy Sudeckiej. Zajmuje 30468 km2 powierzchni. Znajduje się w zasięgu zlodowacenia środkowopolskiego, dominują tu krajobrazy staroglacjane. Na południu duże powierzchnie zajmują krajobrazy wyżynne, a wśród nich lessowy. Często spotykane są krajobrazy dolin i równin akumulacyjnych - den dolinnych i tarasów z wydmami. Kraina Śląska należy do obszarów ciepłych, o długim okresie wegetacyjnym. Średnia roczna temperatura jest wysoka i wynosi w przeważającej części krainy 8°C, jedynie na wschodzie nie osiąga tej wielkości. Wpływają na to wysokie temperatury lipca, przekraczające na ogół 18°C, a także stosunkowo wysokie temperatury stycznia, wahające się od -l do -3°C. W przeważającej części krainy roczny opad atmosferyczny wynosi 600-700 mm. Bardziej suche są północne tereny krainy o opadzie poniżej 600 mm, wilgotniejsze natomiast południowo- zachodnie i południowo-wschodnie, gdzie suma opadów przekracza 700 mm. Termiczny

okres wegetacyjny trwa w krainie ponad 210 dni. Szczególnie długi jest on na wschodzie oraz na terenach ciągnących się wzdłuż Odry, gdzie przekracza 220 dni. W krainie Śląskiej wyodrębniono 6 dzielnic przyrodniczo-leśnych: 1. Równiny Dolnośląskiej, 2. Wrocławską, 3. Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego, 4. Równiny Niemodlińsko-Grodkowskiej, 5. Równiny Opolskiej, 6. Kędzierzyńsko-Rybnicką. Lasy w Krainie V rozmieszczone są nieregularnie; spotykane są dzielnice o bardzo wysokiej lesistości, wynoszącej ponad 50% (np. Dzielnica Równiny Opolskiej), oraz o charakterze typowo rolniczym (np. Dzielnica Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego). Największe skupienia lasów występują na glebach piaszczystych niskiej urodzajności lub na obszarach o silnie rozwiniętej konfiguracji terenu. Z większych obiektów leśnych należy wymienić Bory Dolnośląskie na zachodzie krainy oraz Puszczę Śląską na wschodzie. W skład Puszczy Śląskiej wchodzą Bory Stobrawskie, Bory Niemodlińskie, Lasy Lublinieckie, Lasy Raciborskie i Lasy Pszczyńskie. W obrębie krainy reprezentowane są wszystkie nizinne typy siedliskowe lasu, a w terenach wyżej położonych - typy wyżynne i niektóre górskie. Ogólnie przyjmuje się, że nizinne typy siedliskowe lasu związane są z głębokimi glebami, natomiast wyżynne z glebami płytko zalegającymi na podłożu skalistym, z reguły w terenach położonych ok. 300-500 m n.p.m., rzadko poniżej tej wysokości.

Dzielnica Wrocławska zajmuje północno-wschodni obszar krainy. Położona jest ona w zasięgu zlodowacenia środkowopolskiego (przede wszystkim stadiału Odry). Powierzchnię jej tworzy głównie zdenudowana równina morenowa ze śladami ostańców, ozów, kemów i wzgórz morenowych. Miejscami pokrywają ją utwory lessowe. Większe doliny rzeczne i pradoliny wypełnione są przez piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych. Lasy występują głównie w zachodniej i północnej części dzielnicy. W Dzielnicy Wrocławskiej wyodrębniono siedem mezoregionów przyrodniczo-leśnych: Obniżenia Ścinawskiego, Wzgórz Trzebnicko-Ostrzeszowskich, Legnicki, Wysoczyzny Średzkej, Równiny Wrocławskiej, Pradoliny Wrocławskiej i Równiny Oleśnickiej.

Mezoregion Pradoliny Wrocławskiej obejmuje część pradoliny wrocławsko-magdeburskiej (szerokości ok. 10 km) od Krapkowic po Lubiąż. Gleby jego wytworzone są głównie z mad i piasków rzecznych rozciągających się po obu stronach Odry. Charakteryzuje się głównie krajobrazem den dolinnych.

Dzielnica Równiny Niemodlińsko-Grodkowskiej położona jest między Dzielnicą Wroc- ławską a Dzielnicą Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego. Obejmuje ona płaskie równiny po obu stronach Nysy Kłodzkiej zbudowane z utworów stadiału Odry zlodowacenia środkowo-polskiego. W dzielnicy dominuje krajobraz równin peryglacjalnych. Lesistość jest niższa niż przeciętnie w Krainie. W dzielnicy Równiny Niemodlińsko-Grodkowskiej wyróżniono dwa mezoregiony przyrodniczo-leśne: Równiny Grodkowskiej i Równiny Niemodlińskiej.

Mezoregion Równiny Niemodlińskiej stanowi wschodnią część dzielnicy obejmującą płaską równinę zbudowaną głównie z piasków lodowcowych z głazami. Pokrywa ją zwarty kompleks leśny - Bory Niemodlińskie.

Dzielnica Równiny Opolskiej obejmuje płaskie tereny znajdujące się w zasięgu zlodowacenia środkowopolskiego, na południe od Mezoregionu Równiny Oleśnickiej. Ogólnie powierzchnia dzielnicy nachylona jest nieznacznie w kierunku Odry. W części północno- zachodniej wznosi się ona na ok. 150 m n.p.m., a w części południowo-wschodniej ok. 200 m n.p.m. W dzielnicy dominuje krajobraz równin peryglacjalnych. Szczególnie charakterystyczne są duże obszary pokryte wydmami. Lesistość dzielnicy jest bardzo wysoka, przekracza 50%.

Mezoregion Borów Stobrawskich obejmuje część dzielnicy utworzoną głównie z piasków lodowcowych z głazami. Na południe od rzeki Stobrawy duże obszary piaszczyste pokrywają wydmy. Główny kompleks leśny - Bory Stobrawskie, zajmujące prawie 49% powierzchni mezoregionu, charakteryzują się dość ubogimi siedliskami.

Mezoregion Lasów Lublinieckich wydzielony został w dorzeczu Małej Panwi. Powierz- chnię jego pokrywają głównie piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych urozmaicone obszarami wydmowymi i pokryte lasem. Lesistość mezoregionu jest bardzo wysoka i wynosi ponad 55%.

 regiony geobotaniczne (W.Szafer, B. Pawłowski 1978): A. Dział: Bałtycki

A3 – Poddział: Pas Kotlin Podgórskich Kraina 11 - Kotlina Śląska 25

Okręg b - Nadodrzański

 regionizacja ekoklimatyczna (T. Trampler 1988) strefa ekoklimatyczna: D - Środkowopolska makroregiony ekoklimatyczne: 3 – Wyżyn Dolnośląskich

1.3.2 Położenie geograficzne i wysokościowe

Współrzędne geograficzne skrajnie wysuniętych punktów w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa wynoszą: 17° 43´ 00˝ długości wschodniej punkt północny: 50° 47´ 24˝ szerokości północnej 18° 22´ 31˝ długości wschodniej punkt wschodni: 50° 44´ 19˝ szerokości północnej 17° 58´ 47˝ długości wschodniej punkt południowy: 50° 34´ 02˝ szerokości północnej 17° 35´ 38˝ długości wschodniej punkt zachodni: 50° 43´ 07˝ szerokości północnej

Położenie wysokościowe terenów w zasięgu Nadleśnictwa.

Obszar Nadleśnictwa należy do terenów nizinnych (równiny peryglacyjne). Cały obszar Nadleśnictwa jest prawie równy, występują jedynie niewielkie pofałdowania. Wysokość nad poziomem morza waha się w przedziale 143-190 m.n.p.m. Na obszarze obrębów Dąbrowa Opolska i Grudzice jest tu płaski w przeważającej części podmokły, poprzecinany siecią rowów melioracyjnych lub pofałdowany, posiadający równinną rzeźbę terenu o niedużych różnicach wysokości względnej.

Położenie według regionalizacji fizyczno-geograficznej Kondrackiego.

Regionalizacja fizyczno-geograficzna (J. Kondracki 1998) Obszar - Europa Zachodnia Podobszar 3 - Pozaalpejska Europa Środkowa Prowincja 31 - Niż Środkowoeuropejski

Podprowincja 318 - Niziny Środkowopolskie Makroregion 318.5 - Nizina Śląska Mezoregiony:

318.52 - Pradolina Wrocławska 318.54 - Dolina Nysy Kłodzkiej 318.55 - Równina Niemodlińska 318.57 - Równina Opolska

Ryc. 5. Położenie według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego.

Pradolina Wrocławska (318.52) to specyficzny mezoregion długości ponad 100 km i powierzchni 1220 km2, odpowiadający odcinkowi doliny środkowej Odry od jej zwężenia pod Krapkowicami na granicy Kotliny Raciborskiej po okolice Lubiąża i Malczyc poniżej Wrocławia. Pradolinę szerokości 10-12 km wypełniają plejstoceńskie i holoceńskie osady rzeczne w postaci tarasów - holoceńskiego wysłanego madami i wyższych plejstoceńskich piaszczystych. W okolicach Opola dolina jest wcięta w wapienie kredowe.

Dolina Nysy Kłodzkiej (318.54), dosyć szeroka (6-7 km), z rozwiniętymi tarasami plejstoceńskimi, oddziela Równinę Grodkowską od Równiny Niemodlińskiej. Na madach tarasu zalewowego występują łąki i pola uprawne, na piaszczystych tarasach lasy.

Równina Niemodlińska (318.55) rozciąga się pomiędzy Doliną Nysy Kłodzkiej a Pradoliną Wrocławską, od południa zaś sąsiaduje z Płaskowyżem Głubczyckim i Kotliną Raciborską, obejmując około 800 km2. Na równinie przeważają tereny piaszczyste sandrowe i kemowe ze zlodowacenia odrzańskiego. W związku z takim charakterem gruntów znaczną powierzchnię zajmuje kompleks leśny Borów Niemodlińskich.

Równina Opolska (318.57) zajmuje część prawego dorzecza Odry na południe od Stobrawy i na północ od Garbu Tarnogórskiego na Wyżynie Śląskiej, wysuwając się klinem na wschód wzdłuż biegu Małej Panwi. Powierzchnię terenu budują zwydmione piaski, porośnięte przez Bory Stobrawskie.

2 Klimat.

Położenie zasięgu działania Nadleśnictwa na tle rejonizacji klimatycznej kraju.

Obszar Nadleśnictwa jest położony w południowo-wschodniej części środkowoeuropejskiej strefy ekoklimatycznej, wydzielonej jako makroregion Wyżyn Dolnośląskich, gdzie klimat jest ukształtowany przez równie silne wpływy oceaniczne jak i kontynetalne, należy do obszarów ciepłych o długim okresie wegetacyjnym.

Charakterystyka klimatu omawianego obszaru

 Cyrkulacja powietrza, stosunki annemologiczne. Klimat tego obszaru charakteryzuje się typowymi cechami klimatu przejściowego między wpływami klimatu kontynentalnego i klimatu oceanicznego. Przeważają wilgotne masy powietrza polarno-morskiego znad północnego Atlantyku o częstotliwości występowania w ciągu roku ok. 65%. Powietrze oceaniczne powoduje występowanie łagodnych i krótkich zim, przynosi duże zachmurzenie oraz opady deszczu i śniegu, a także częste odwilże. Latem powietrze polarno-morskie powoduje ochłodzenie oraz wzrost zachmurzenia połączony z opadami.

Klimat ogólny naszego kraju kształtuje się w ścisłym związku z jego położeniem geograficznym i rzeźbą terenu. Polska leży w strefie umiarkowanej, w zasięgu grupy klimatów umiarkowanych ciepłych. Zalicza się do nich w Europie dwa wybitnie kontrastujące ze sobą typy: klimat morski Europy Zachodniej i klimat kontynentalny Europy Wschodniej. Typ morski odznacza się stosunkowo ciepłymi zimami, łagodnymi latami i obfitością opadów atmosferycznych we wszystkich porach roku. Typ kontynentalny ma mroźne zimy, upalne lata, skąpe opady z wyraźnym maksimum letnim. Klimat omawianego obszaru charakteryzuje się umiarkowanymi czynnikami klimatycznymi. Udział poszczególnych kierunków wiatru w ciągu roku jest zmienny. Kierunki wiatrów uzależnione są od kierunku przemieszczania się głównych mas powietrza. W regionie tym przeważają wiatry z kierunku zachodniego, południowo – zachodniego i w mniejszym stopniu wschodniego. Wiatry zachodnie zdecydowanie przeważają w porze letniej, a zimą bardzo często pojawiają się wiatry wiejące z kierunku południowego-zachodu. Udział wiatrów silnych i bardzo silnych na omawianym terenie jest sporadyczny. Niewiele jest też dni całkowicie bezwietrznych. Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 2,5 m/s. Przewaga wiatrów z zachodu niosących wilgotne, oceaniczne masy powietrza powoduje w zimie ocieplenia i odwilże, wzrost zachmurzenia, oraz opady atmosferyczne w postaci śniegu lub deszczu. Natomiast latem sprowadzają ochłodzenie ze wzrostem zachmurzenia, oraz opady mające niekiedy charakter burzowy. Rzeźba terenu nie wpływa tu na kierunki wiatrów. Należy zwrócić uwagę na szkodliwość wiatrów w okresie wiosennym, przy rozmarzniętej, silnie uwilgotnionej glebie powodują one znaczne szkody w drzewostanach w postaci wiatrowałów.

 Wybrane elementy klimatyczne  Zachmurzenie liczba dni słonecznych około 60, liczba dni pochmurnych około 120.

 Opady atmosferyczne i zjawiska towarzyszące

Opady atmosferyczne obok temperatury są jednym z istotniejszych czynników klimatycznych. Średnia liczba dni z opadami wynosi około 160. W odniesieniu do opadów atmosferycznych, jako elementu bardzo zmiennego w czasie i przestrzeni w porównaniu z innymi elementami pogody notuje się stosunkowo bardzo duże różnice pomiędzy miesięcznymi i rocznymi sumami opadów w poszczególnych latach. Mała stabilność sum opadów atmosferycznych jest charakterystyczna dla całego obszaru Polski i uważana jest za jeden ze szczególnych rysów klimatu tej części Europy. 29

W poszczególnych latach roczne sumy opadów mogą znacznie różnić się od sumy średniej wyliczonej za okres wieloletni, mogą one być nawet o ponad 30% większe lub mniejsze od sumy średniej. Największe roczne sumy opadów są z reguły większe o ponad 250mm od sumy średniej wieloletniej. Dla gospodarki wodnej i produkcji roślinnej istotne znaczenie ma czasowy rozkład opadów, charakteryzowany wskaźnikiem liczby dni z opadem. Występowanie dni z opadem najczęściej związane jest z napływem świeżych mas powietrza polarnomorskiego. Średnio w roku w Polsce podczas zalegania tych mas powietrza częstość występowania dni z opadem wynosi ok. 65%. Liczba dni z opadem zależy ogólnie biorąc, od czynników cyrkulacyjnych, odległości od morza, wzniesienia nad poziom morza, rzeźby terenu i ekspozycji w stosunku do przeważających wiatrów. Na obszarze nadleśnictwa średni roczny opad wynosi ok. 650mm. Średnie roczne opady na omawianym terenie są wystarczające dla prawidłowego wzrostu praktycznie wszystkich lasotwórczych gatunków drzew.

 Temperatura Wartość średniej temperatury na terenie Nadleśnictwa należy do wyższych w kraju. Wpływa to istotnie m.in. na długość okresu wegetacyjnego. Stosunkowo długi okres wegetacyjny korzystnie wpływa na wzrost i rozwój drzew. Liczba dni z ciepłym typem pogody wynosi na terenie Nadleśnictwa około 260 natomiast dni z mroźnym typem pogody jest około 30. O stosunkach termicznych na interesującym nas terenie możemy wnioskować przede wszystkim na podstawie wartości średnich i skrajnych temperatury powietrza. Dla nadleśnictwa i okolic wartości te wynoszą:

• średnia roczna temperatura powietrza 9,2°C • średnia temperatura lipca 19,0°C • średnia temperatura stycznia -1,5°C • średnia temperatura okresu wegetacyjnego 14,9°C

 Termiczne pory roku Na tle innych regionów na terenach Nadleśnictwa Opole zaznacza się mniejsza ilość dni z pogodą przymrozkową, szczególnie z bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem oraz mniejsza ilość dni przymrozkowych bardzo chłodnych z opadem. Do nieco mniej licznych należą także przypadki występowania dni z pogodami mroźnymi. Dni umiarkowanie mroźnych jest średnio 12. Mniej liczne są w tym regionie także przypadki występowania pogody dość mroźnej - dni dość mroźnych bez opadu jest ok. 10. Liczniejsze są natomiast przypadki notowania pogody bardzo ciepłej i jednocześnie pochmurnej. Takich dni przeciętnie w roku jest tutaj blisko 60. 30

Według meteorologów wiosna i jesień „kurczą się” już od pewnego czasu. W ostatnich latach wielokrotnie mogliśmy sami zaobserwować nagłe przyjście wysokich temperatur po zimie. W niedalekiej przyszłości być może będziemy mieli tylko dwie pory roku: chłodną i ciepłą, przy czym przejście od jednej do drugiej będzie nagłe. To konsekwencja zmian klimatu. W Polsce ocieplił się on o 0,7-0,8ºC w ciągu ostatniego wieku. Stało się to tak głównie za sprawą zim, które wyraźnie złagodniały, na dodatek przychodzą późno. Zimy przychodzą coraz później i nie chcą odejść, są też przeważnie ciepłe i wilgotne. Globalne ocieplenie klimatu sprzyja pojawianiu się zjawisk klimatycznie ekstremalnych. W ostatnim dziesięcioleciu notowaliśmy na świecie wiele takich zjawisk. Częstość i natężenie tych zjawisk prawdopodobnie będzie narastała. W warunkach Polski są to powodzie oraz wichury mogące lokalnie przybierać formę trąby powietrznej.

 Przymrozki Dla produkcji roślinnej istotne znaczenie ma znajomość częstości występowania dni przymrozkowych. Na daty pojawienia się pierwszych i ostatnich przymrozków oraz na długość okresu bezprzymrozkowego decydujący wpływ ma ukształtowanie terenu. Częściej pojawiają się przymrozki w obniżeniach terenowych, mniejszą ich liczbę notuje się na wzniesieniach. Na obszarze nadleśnictwa występuje niewielka ilość dni z przymrozkiem, tylko ok.60. Przymrozki jesienne pojawiają się przeważnie w drugiej połowie października, natomiast przymrozki wiosenne obserwuje się tu maksymalnie w pierwszej połowie maja.

 Okres wegetacyjny Istotnym elementem charakterystyki klimatycznej jest długość okresu wegetacyjnego. Na obszarze nadleśnictwa wielkość ta kształtuje się w granicach 220 – 230 dni. Średnia temperatura okresu wegetacyjnego wynosi +14,9 C. Szczególnie długi jest on na terenach ciągnących się wzdłuż Odry gdzie jest zbliżony do wartości maksymalnych w kraju. Opisane tu cechy klimatyczne są ogólne dla całego obszaru. Z punktu widzenia hodowli lasu bardzo ważny jest mikroklimat, który może znacznie modyfikować warunki klimatyczne regionu. Mikroklimat kształtują takie czynniki jak: wzniesienie nad poziom morza, mezorelief, skały macierzyste, stan gleby i sposób jej użytkowania oraz rodzaj pokrywy roślinnej, zabudowania i zakłady przemysłowe. Na szczególną uwagę zasługują ekstremalne zjawiska pogodowe, które w ostatnich latach miały miejsce w tym regionie:

 silne wiatry o charakterze huraganowym powodujące wiatrołomy,  trąby powietrzne. Są to silne lokalne wiatry spowodowane dużymi różnicami termicznymi podłoża. Prędkość wiatru może dochodzić do 50 m/s. Ich utworzenie i przemieszczanie się powoduje lokalnie znaczne zniszczenia w zabudowie i drzewostanie,  okresy suszy i wysokich temperatur w okresie wegetacyjnym, częste w ostatnich latach, wpływające na kondycję drzewostanów,  szybkie ustąpienie pokrywy śnieżnej i dotkliwa susza mrozowa,  intensywne opady deszczu powodujące podtopienia.

Rozkład średnich temperatur miesięcznych i opadów w tabeli i na wykresie

Tabela 5. Rozkład średnich miesięcznych temperatur dla terenów Nadleśnictwa Opole w latach 2000-2011. Średnia temperatura roczna w °C w poszczególnych miesiącach i rocznie I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII roczna -1,5 -0,2 3,6 10,5 14,0 17,6 19,0 18,6 14,1 10,0 5,5 0,2 9,2

Ryc. 6. Rozkład średnich miesięcznych temperatur dla Nadleśnictwa Opole.

25 19,1 20 17.6 18.6 14,0 14.1 15 10.5 10,0 10 3.6 5.5 5 -1.5 -0.2 0.2 0

-5 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rozkład średnich miesięcznych temperatur

Tabela 6. Rozkład średnich opadów dla terenów Nadleśnictwa Opole w latach 2000-2011.. Średnia suma opadów w [mm] w poszczególnych miesiącach i rocznie I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII roczna 37 30 44 30 93 38 155 51 47 16 45 54 640

Ryc. 7. Rozkład średnich opadów dla Nadleśnictwa Opole.

180 155 160 140 120 93 100 80 49 54 60 44 38 51 45 37 30 40 30 opady mm 15 20 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rozkład średnich miesięcznych opadów

Na szczególną uwagę zasługują ekstremalne zjawiska pogodowe, które w ostatnich latach miały miejsce w tym regionie:

 silne wiatry o charakterze huraganowym powodujące wiatrołomy,  trąby powietrzne (odnotowane w sąsiednich nadleśnictwach). Są to silne lokalne wiatry spowodowane dużymi różnicami termicznymi podłoża. Prędkość wiatru może dochodzić do 50 m/s. Ich utworzenie i przemieszczanie się powoduje lokalnie znaczne zniszczenia w zabudowie i drzewostanie,  okresy suszy i wysokich temperatur w okresie wegetacyjnym, częste w ostatnich latach, wpływające na kondycję drzewostanów,  szybkie ustąpienie pokrywy śnieżnej i dotkliwa susza mrozowa,  intensywne opady deszczu powodujące podtopienia.

3 Wody, tereny źródliskowe, mała retencja.

Położenie hydrograficzne, wody powierzchniowe.

Ryc. 8. Położenie hydrograficzne i sieć rzeczna Nadleśnictwa.

Zgodnie z podziałem hydrograficznym Polski (1983) Nadleśnictwo Opole położone jest w zlewni Morza Bałtyckiego, w dorzeczu Odry, w zlewni prawobrzeżnego dopływu – rzeki Mała Panew (obręby Grudzice, Krasiejów i Zbicko) oraz w zlewni lewobrzeżnego dopływu – rzeki Nysa Kłodzka (obręb Dąbrowa Opolska). Do ważniejszych cieków odprowadzających wody z obszaru działania Nadleśnictwa należą:

 Odra;

 dopływy Odry – Mała Panew, Czarnka, Prószkowski Potok (Prószkowianka), Chróścińska Struga (Krzywula, Dożyna), Nysa Kłodzka;

 dopływy Małej Panwi – Chrząstawa (Jemielnica) i Myślina;

 Libawa wpadająca do Jeziora Turawskiego. Istnieje ponadto kilka mniejszych cieków wodnych będących dopływami w/w rzek.

W granicach obrębu Dąbrowa Opolska (jego zachodniej części) znajduje się 9 stawów hodowlanych o łącznej powierzchni 368,93 ha:

 staw „Czarny” w oddz. 131g o pow. 11,80 ha;  staw „Wołowski” w oddz. 136a o pow. 53,30 ha;  staw „Kamaszka” w oddz. 138l o pow. 58,89 ha;  staw „Książęcy” w oddz. 141a o pow. 42,90 ha;  staw „Sangów” w oddz. 171d o pow. 157,98 ha;  staw „Chłopski” w oddz. 175c o pow. 14,76 ha;  staw „Teresa” w oddz. 176l o pow. 4,50 ha;  staw „Młyński II” w oddz. 180a o pow. 19,36 ha;  staw „Młyński I Albin” w oddz. 180b o pow. 6,04 ha. Ponadto obręb Zbicko graniczy od północy z Jeziorem Turawskim. Teren Obrębu Grudzice jest dość dobrze zmeliorowany siecią rowów. Występują jednak pewne zaniedbania w oczyszczaniu rowów, co powoduje zawilgacanie gleb świeżych. Znaczne zmiany w stosunkach wodnych nastąpiły w Obrębie Grudzice, w związku z pracami odnowieniowymi wykonanymi po wiatrołomach. Zwałowanie na dużych powierzchniach wierzchniej warstwy gleby spowodowało podniesienie lustra wody nawet o 50 cm. Stąd tak duży udział siedlisk wilgotnych w wariancie silnie wilgotnym. W Obrębie Dąbrowa obserwuje się podnoszenie poziomu lustra wody w sąsiedztwie autostrady, a także w sąsiedztwie stawów (okresowe spuszczanie wody ze stawów).

Wilgotność siedlisk leśnych Ważnym elementem siedlisk leśnych jest ich hydrotop. Na terenie Nadleśnictwa przeważają siedliska świeże 57,62% powierzchni leśnej (zalesionej i niezalesionej). Siedliska wilgotne stanowią 39,49% a bagienne i łęgowe 2,89% powierzchni. Udział siedlisk wilgotnych i bagiennych przedstawia Tabela 8 i Rycina 10.

4 Rzeźba terenu

Obszar Nadleśnictwa należy do terenów nizinnych (równiny peryglacyjne). Cały obszar Nadleśnictwa jest prawie równy, występują jedynie niewielkie pofałdowania. Na obszarze obrębów Dąbrowa Opolska i Grudzice jest płaski, w przeważającej części podmokły, poprzecinany siecią rowów melioracyjnych lub pofałdowany, posiadający równinną rzeźbę terenu o niedużych różnicach wysokości względnej.

4.1 Budowa geologiczna i warunki glebowe.

Charakterystyka budowy geologicznej i wytworzonych typów gleb. Obszar nadleśnictwa w przeważającej części (około 80%) pokryty jest przez utwory czwartorzędowe, które stanowią zwartą i ciągłą powłokę. Na pozostałym obszarze występują utwory trzeciorzędowe. Do utworów czwartorzędowych należą: piaski, pyły, gliny, iły i żwiry rzeczne tarasów zalewowych i nadzalewowych, gliny lodowcowe-zwałowe; piaski, pyły i żwiry wodnolodowcowe, utwory eoliczne, utwory deluwialne, mady rzeczne oraz mursze i torfy. Wśród utworów trzeciorzędowych występują: piaski, pyły, gliny, iły i żwiry. Obszar Nadleśnictwa Opole posiada urozmaiconą budowę geologiczną, obejmującą szereg różnych jednostek geologiczno-strukturalnych, częściowo na siebie nakładających się. Szczegółowe omówienie budowy geologicznej i gleb znajduje się w „Operacie glebowo- siedliskowym” dla Nadleśnictwa Opole wykonanym przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie (dla obrębów Dąbrowa Opolska i Grudzice) oraz przez Oddział w Brzegu (dla obrębów Krasiejów i Zbicko).

Udział poszczególnych typów i podtypów gleb w Nadleśnictwie Opole. W trakcie prac urządzeniowych wykorzystano dane zawarte w „Operacie glebowo- siedliskowym” uwzględniając siedliskowe typy lasu, gatunki i rodzaje gleb i stopnie zniekształcenia siedlisk. Nazewnictwo gleb na potrzeby V rewizji UL, przyjęto zgodnie z „Klasyfikacją gleb leśnych polski” (CILP 2000). Gleby związane są z rodzajem podłoża na którym powstały. Znaczna różnorodność skał macierzystych, urozmaicona rzeźba terenu, zmienność warunków hydrologicznych oraz wielokierunkowe gospodarcze oddziaływanie człowieka to główne przyczyny wytworzenia

się na terenie Nadleśnictwa wielu podtypów gleb, a w konsekwencji dużego zróżnicowania siedlisk.

Poniżej przedstawiono procentowy udział typów gleb w Nadleśnictwie Opole:

 rdzawe - 45,3%;

 bielicowe - 23,0%;

 glejowe - 16,4%;

 murszowe - 10,8%;

 brunatne - 1,4%;

 mady - 1,1%;

 czarne ziemie - 0,8%;

 torfowe - 0,6%;

 antropogeniczne - 0,3%;

 płowe - 0,2%

 mułowe - 0,1%.

5 Charakterystyka typów siedliskowych lasu

W części tabelarycznej „Opisania ogólnego” znajdują się następujące tabele, które charakteryzują udział typów siedliskowych w lasach Nadleśnictwa Opole:  Tabela nr II – Zestawienie powierzchni typów siedliskowych według panujących gatunków drzew oraz ich bonitacji;  Tabela nr IV – Powierzchniowa i miąższościowa tabela klas wieku według typów siedliskowych lasu i gatunków panujących;  Tabela nr Va – Powierzchniowa tabela klas wieku według rzeczywistego udziału gatunków drzew w typach siedliskowych lasu.  Tabela nr Vb – Miąższościowa tabela klas wieku według rzeczywistego udziału gatunków drzew w typach siedliskowych lasu.

Zestawienie powierzchni i udziału procentowego typów siedliskowych w Nadleśnictwie w tabeli i na wykresie.

W Nadleśnictwie stwierdzono występowanie 13 typów siedliskowych lasu. Największy udział stanowi BMśw - 29,69 %, BMw – 20,37 %, LMśw - 17,53 %, LMw – 17,39 % oraz Bśw – 9,68%. W obrębie Dąbrowa Opolska zdecydowanie przeważa siedlisko BMśw - 45,18 %, a większy udział ma również LMw - 22,15 %, LMśw - 12,34 % i BMw - 10,75%.

W obrębie Grudzice przeważają BMw - 36,44%, LMw - 31,57% i BMśw z udziałem 26,64%. W obrębie Krasiejów przeważają BMśw - 28,89 %, BMw – 27,18 % oraz Bśw - 22,86 %. W obrębie Zbicko dominuje LMśw - 43,20 %, a większy udział ma również BMśw - 19,39 %.

Tabela 7. Zestawienie powierzchni i udziału procentowego typów siedliskowych lasu Obręby Nadleśnictwo Siedliskow Dąbrowa Opolska Grudzice Krasiejów Zbicko Opole e Typy Powierzchnia leśna zalesiona i niezalesiona Lasu Udział Udział Udział Udział Udział Pow. ha Pow. ha Pow. ha Pow. ha Pow. ha % % % % % Bśw 5,01 0,11 42,09 0,96 1484,57 22,86 523,38 9,39 2055,05 9,68 Bb 2,30 0,05 2,3 0,01 BMśw 2147,5 45,18 1172,12 26,64 1883,35 28,89 1105,54 19,83 6308,51 29,69 BMw 510,93 10,75 1603,71 36,44 1765,62 27,18 441,87 7,93 4322,13 20,37 BMb 10,24 0,22 16,39 0,37 0,81 0,01 12,87 0,23 40,31 0,19 LMśw 586,53 12,34 40,6 0,92 684,35 10,54 2408,16 43,20 3719,64 17,53 LMw 1052,83 22,15 1389,16 31,57 627,28 9,66 621 11,14 3690,27 17,39 LMb 16,57 0,35 11,22 0,25 21,54 0,39 49,33 0,23 Lśw 3,81 0,08 1,46 0,03 146,86 2,63 152,13 0,72 Lw 99,99 2,10 50,05 1,14 1,77 0,03 216,83 3,89 368,64 1,74 Ol 185,46 3,90 73,77 1,68 32,45 0,50 6,5 0,12 298,18 1,40 OLJ 0,00 10,83 0,17 10,83 0,05 Lł 131,84 2,77 11,37 0,18 69,84 1,25 213,05 1,00 Razem 4753,01 100,00 4400,57 100,00 6502,40 100,00 5574,39 100,00 21230,37 100,00

Ryc. 9. Udział siedliskowych typów lasu w powierzchni leśnej (zalesionej i niezalesionej) Nadleśnictwa

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dąbrowa Grudzice Krasiejów Zbicko Nadleśnictwo Opolska

Bśw Bb BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Lśw Lw Ol OLJ Lł

Tabela 8. Zestawienie siedlisk wg wilgotności. obr. obr. obr. obr. Dąbrowa Grudzice Krasiejów Zbicko Nadleśnictwo TSL Opolska Pow. Udział Pow. Udział Pow. Udział Pow. Udział Pow. Udział ha % ha % ha % ha % ha % suche świeże 2742,85 57,71 1256,27 28,55 4052,27 62,28 4183,94 75,06 12235,33 57,62 wilgotne 1663,75 35,00 3042,92 69,15 2394,67 36,87 1279,70 22,96 8381,04 39,49 Bagienne 346,41 7,29 101,38 2,30 55,46 0,85 110,75 1,98 614,00 2,89 i łęgowe Razem 4753,01 100 4400,57 100 6502,40 100 5574,39 100 21230,37 100

Szczegółowe zestawienie siedlisk wilgotnych i bagiennych przedstawiono w rozdziale 1.2.5. „Warunki wodne”.

Ryc. 10. Udział siedlisk wg wilgotności

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0% Dąbrowa Grudzice Krasiejów Zbicko Nadleśnictwo

świeże wilgotne bagienne i legowe

Tabela 9. Rozkład powierzchniowy i procentowy siedlisk według grup troficznych. obr. obr. obr. obr. Dąbrowa Nadleśnictwo Grudzice Krasiejów Zbicko Grupa Opolska troficzna Udzi Pow. Udział Pow. Udział Pow. Udział Pow. Pow. Udział ał ha % ha % ha % ha ha % % bory 7,31 0,15 42,09 0,96 1484,57 22,86 523,38 9,39 2057,35 9,69 bory 2792,2 27,9 mieszane 2668,67 56,15 2 63,44 3649,78 56,08 1560,28 9 10670,95 50,25 lasy 1440,9 54,7 mieszane 1655,93 34,84 8 32,75 1311,63 20,19 3050,70 3 7459,24 35,15 lasy 421,10 8,86 125,28 2,85 56,42 0,87 440,03 7,89 1042,82 4,91 4753,01 100 4400,5 100 6502,40 100 5574,39 100 21230,37 100 Razem 7

W Nadleśnictwie przeważają siedliska borów mieszanych 50,25% oraz lasów mieszanych 35,15%.

W toku prac określano również stopień degradacji siedlisk. W Nadleśnictwie występują siedliska zbliżone do naturalnego na powierzchni 13574,53 ha oraz zniekształcone na powierzchni 8020,85 ha. W obrębie Kasiejów dominują siedliska zbliżone do naturalnych. W pozostałych obrębach siedliska zbliżone do naturalnych i zniekształcone zajmują po połowie powierzchni.

Grunty porolne występują na powierzchni 838,51 ha, z czego w obrębie Dąbrowa Opolska 663,93 ha, w obrębie Grudzice 30,18 ha, w obrębie Krasiejów 94,94 ha i w obrębie Zbicko 49,46 ha.

Struktura gatunkowa w ramach typów siedliskowych lasu. Poniżej przedstawiono zestawienie powierzchni i typów siedliskowych lasu według gatunków panujących na podstawie Tabeli nr IV oraz wykres obrazujący udział gatunków panujących w typach siedliskowych lasu Nadleśnictwa na powierzchni leśnej zalesionej.

Tabela 10. Struktura gatunkowa w siedliskowych typach lasu Gat. Bśw Bb BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Powierzchnia [ha] / udział procentowy SO 2049,48 2,3 6117,15 4140,35 37,29 3146,58 2569,12 17,9 99,73 100 96,97 95,81 92,51 84,6 69,62 36,29 SO.C 3,04 2,1 2,55 0,15 0,03 0,07 SO.WE 0,71 0,02 MD 4,92 7,45 27,31 17,62 0,08 0,17 0,73 0,48 ŚW 9,45 12,73 1,35 8,84 0,15 0,29 0,04 0,24 JD 8,69 0,24 DG 0,31 0 BK 20,15 82,79 3,91 0,32 2,23 0,11 DB 90,69 9,96 385,83 367,89 1,44 0,23 10,37 9,97 DB.C 1,35 3,15 9,07 0,02 0,07 0,24 JW 5,33 0,14 JS 1,02 0,9 0,02 0,02 GB 0,87 0,5 0,02 0,01 BRZ 2,53 57,69 118,8 2,00 62,22 436,97 29,16 0,12 0,92 2,75 4,96 1,67 11,84 59,11 OL 28,67 1,02 252,76 2,27 0,66 2,53 6,85 4,6 OLS 0,94 0,03 AK 4,7 0,07 TP 0,82 0,02 OS 0,36 15,98 0,01 0,43 Razem 2055,05 2,3 6308,51 4322,13 40,31 3719,64 3690,27 49,33 100 100 100 100 100 100 100 100

Gat. Lśw Lw Ol OLJ Lł Łącznie Powierzchnia [ha] / udział procentowy SO 117,3 41,8 11,08 58,08 18308,43 77,11 11,34 3,72 27,26 86,25 SO.C 7,69 0,04 SO.WE 0,71 0 MD 3,18 0,8 61,28 2,09 0,22 0,29 ŚW 32,37 0,15 JD 8,69 0,04 DG 0,31 0 BK 5,63 3,96 3,4 119,84 3,7 1,07 1,6 0,56 DB 15,79 142,8 4,88 113,47 1131,31 10,38 38,75 1,64 53,26 5,33 DB.C 13,57 0,06 JW 2,36 1,66 9,35 0,64 0,78 0,04 JS 26,26 0,68 28,86 7,12 0,32 0,14 GB 3,08 11,88 2,95 19,28 2,02 3,22 1,38 0,09 BRZ 5,83 44,98 49,17 2,01 811,36 3,83 12,2 16,49 18,56 3,82 OL 1,32 93,8 233,05 8,82 32,43 654,14 0,87 25,44 78,15 81,44 15,22 3,08 OLS 0,94 0 AK 4,7 0,02 TP 0,38 1,2 0,18 0,01 OS 16,34 0,08 Razem 152,13 368,64 298,18 10,83 213,05 21230,37 100 100 100 100 100 100

Powyższa tabela pokazuje, że gatunkiem dominującym w drzewostanach na siedliskach borów, borów mieszanych, lasów mieszanych (z wyjątkiem lasu mieszanego bagiennego) oraz lasu świeżego jest sosna. Dla tych siedlisk udział sosny waha się od 70 do100 procent. Na siedlisku lasu mieszanego bagiennego dominuje brzoza z udziałem około 60%. Na siedlisku lasu wilgotnego dąb i brzoza zajmują po około 40% powierzchni. Na siedlisku lasu 42

łęgowego połowę powierzchni zajmuje dąb. Na siedlisku olsu i olsu jesionowego dominuje olcha czarna z udziałami w granicach 80%.

Ryc. 11. Udział procentowy gatunków panujących w siedliskowych typach lasu na powierzchni leśnej zalesionej.

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0% Bśw Bb BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Lśw Lw Ol OLJ Lł

SO SO.C SO.WE MD ŚW JD DG BK DB DB.C JW JS GB BRZ OL OLS AK TP OS

6 Struktura użytkowania ziemi w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa.

Poniżej, w tabelach, przedstawiono zestawienie powierzchni ogólnej Nadleśnictwa z podziałem na powierzchnię leśną i nieleśną.

Tabela 11. Udział procentowy poszczególnych kategorii gruntów w powierzchni ogólnej Nadleśnictwa Opole. Grunty leśne Grunty związane Niezalesione Razem Lasy Grunty Jedn. grunty z Ogółem Zalesione (Razem) nieleśne leśne zal. i gosp. Do W prod. Razem Pozostałe niezal. leśną odnow. pomoc. niezal. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ha 21230,4324 302,8996 17,9100 43,8010 364,6106 21595,0430 597,6352 22193,8282 675,2600 22867,9382 % 92,84 1,33 0,08 0,19 1,60 94,44 2,61 97,05 2,95 100,00

Grunty nieleśne Jedn. Grunty Grunty pod Użytki Tereny Tereny Razem Użytki rolne Nieużytki zadrz. wodami ekol. Różne zabud. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ha 1,1500 564,2592 2,4849 10,2100 1,5985 10,0254 85,5320 675,2600 % 0,17 83,56 0,37 1,51 0,24 1,48 12,67 100,00

Ryc. 12. Udział grup użytków w kategorii – (grunty leśne i nieleśne)

2.61 2.95 1.6

92.84

Zalesione Niezalesione Grunty związane z gosp. leśną Grunty nieleśne

Ryc. 13. Udział grup użytków w kategorii – (grunty nieleśne)

0.24 1.51 1.48 0.37

12.67 0.17

83.56

Grunty zadrz. Użytki rolne Grunty pod wodami Użytki ekologiczne Tereny różne Tereny zabudowane Nieużytki

7 Ilość i rozmiar kompleksów leśnych

Tabela 12. Ilość i rozmiar kompleksów leśnych Wielkość kompleksu (ha) Liczba kompleksów Łączna powierzchnia (ha poniżej 1 42 16,1818 1- 5 31 67,9667 5 - 20 15 132,0229 20 - 100 4 195,6484 100 - 200 3 471,8039 200 - 500 4 1142,7232 500 - 2000 3 3187,1862 powyżej 2000 4 17654,4843 Łącznie 106 22868,0174

Ilość i rozmiar kompleksów leśnych to ważne czynniki kształtujące warunki produkcji leśnej. Na terenie Nadleśnictwa Opole są one stosunkowo korzystne w obrębach Grudzice, Krasiejów i Zbicko, gdzie prawie całość lasów stanowi jeden duży kompleks. Natomiast w obrębie Dąbrowa Opolska lasy są bardziej rozdrobnione. Lasy Nadleśnictwa Opole składają się ze 103 kompleksów (z czego tylko 0,9% powierzchni to kompleksy o powierzchni poniżej 100 ha). Średnia wielkość kompleksu leśnego w Nadleśnictwie wynosi 221,7 ha (w obrębie Opole – 148,08 ha, w obrębie Grudzice – 388,40 ha, w obrębie Krasiejów – 202,02 ha, w obrębie Zbicko – 253,12 ha). Drugim ważnym elementem tej charakterystyki jest odległość pomiędzy skrajnymi kompleksami, która wynosi w kierunku północ-południe 25 km, a w kierunku wschód-zachód 56 km. Do obowiązków administracji należy stała ochrona znaków granicznych oraz znaków geodezyjnych. W przypadku stwierdzenia uszkodzenia, zniszczenia lub przesunięcia tych znaków, należy zawiadomić o tym fakcie odpowiednie służby geodezyjne.

8 Funkcje lasów

V Rewizja Dominująca funkcja lasu Powierzchnia leśna ha % 1 4 5 Rezerwaty 20,68 0,10 Lasy ochronne 21369,29 98,95 Lasy gospodarcze 205,01 0,95 Razem 21594,98 100 * bez gruntów związanych z gospodarką leśną

Ryc. 14. Powierzchniowy udział dominujących funkcji lasu w Nadleśnictwie w V rewizji

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dąbrowa Grudzice Krasiejów Zbicko Nadleśnictwo Opolska

Rezerwaty Lasy ochronne Lasy gospodarcze

Wielofunkcyjność lasów Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 28. 09. 1991 r. o lasach celem gospodarki leśnej jest zachowanie warunków do trwałej wielofunkcyjności lasów, ich wszechstronnej użyteczności oraz kształtowania środowiska przyrodniczego. Realizując cele hodowli i użytkowania lasu przyjmuje się zasadę, że każdy las, w każdym miejscu i czasie pełni jednocześnie różne funkcje. Wielofunkcyjność lasów Nadleśnictwa jest uwzględniona w przyjętych, na mocy Zarządzeń Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, kategoriach ochronności, które się na siebie nakładają.

Kategorie ochronności

Tabela 13. Podział na funkcje lasu i kategorie ochronności w V rewizji Obr. Dabrowa Op. 1) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast: 6a-k, 7a-d, 8a-h, 11a,12a-c, 13a,b, 14a-c, 41a,c-f,h,i, 42a-c, 614,10 ha 43a,b, 73a-g, 74a-m, 75a-h, 76a-g, 155a-g, 159a-c, 160a-c,f,g,i-l,n, 161a-g,i, 162a-d, 182a-g, 183a-c,f,i-k, 187a-d, 188a-d, 192a-c, 2) Lasy ochronne: Lasy uszkodzone przez przemysł: 19a-g, 20a,c,d,g,h,j-l, 21a-i, 22a-g, 23a-c, 24a-c, 81d,g, 85d-h, 539,12 ha 86a,c-j, 87a-l, 88a-h, 89g-i,k-o, 90a-s, 91a-n, 110a-j, 111a-k, 112a-f, 113a-c, 114b,d-j, 115b- k,m,n, 116b-r, 3) Lasy ochronne: Lasy wodochronne: 126b-k, 127b-m, 128b-j,l-o, 129a,b,d-k, 130a-h, 131a-f,h-j, 132a-k,m-o, 542,56 ha 134a-f, 135a,b,d-i, 137a-h, 138a-k, 139b,d-i,k-m, 140a-g, 141b,c, 170a,b,d-l, 171a-c,f, 172a-g, 173a-h, 174a-n, 175a,b,d-i, 175a-c,f-i,k,m, 177a,c-j,l, 178a-h,j-n, 179a-g, 180c, 4) Lasy ochronne: Lasy uszkodzone przez przemysł, wodochronne: 1a,b,d,g,h, 78f-o, 79a-j,s, 80c-j,l, 81c,f,i,j, 81c-g, 211,97 ha 83b-d, 84a-c, 85a-c, 86b, 89a,d,1, 33a,c-s,w, 5) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, wodochronne: 3a-i, 4a-k, 5a,b, 40a-i, 41b-g, 44a-c,f-h, 45a-n, 405,15 ha 47a-m, 68c-l,n-p, 69a,d,g,h,j-x, 70c-j, 71f-l, 72a-i,l, 124b-f,h,i, 152a-k, 153a-i, 154a-g, 183d,g,h,l, 6) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, uszkodzone przez przemysł: 9a-g, 10a-h, 15a-d, 16a-i, 17a-h, 18a-h, 25a,b,d-g, 26a-d, 27a-j, 33a,b,d, 34a-j, 35a-d, 36a-f, 37a-d, 39a-n, 52a-h,o,t, 56a-k, 57a-c,f- h, 58a-k, 59a-g,i-n, 60a-c, 61a-d,g, 62a-k, 63a-s, 64a,b,d-h,j,k, 77a-h, 92c,l-s, 92a-g, 94a-h, 95a-i, 1717,91 ha 96a-h, 97a-i, 98a-j, 99a-f, 100a,b, 101a,b, 102f-l, 103a-g, 104a,c-f, 105a-c, 106a,b, 107a-i, 108a-f, 109a-i, 117a-f, 118b-f, 119b-d, 120b-h, 121b-h, 122b-d, 125b-g, 145a-l, 146a-h, 147a-c, 148a-d, 149a-h, 156a-j, 157a-c,f-i, 158a-c, 181a-f, 184a-d, 185a-g, 186a-f, 189a,b, 190a-f, 191a-f, 193a,b,d, 194a-g, 195a-f, 196a-h, 197a-d, 198a-i,k, 7) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, uzdrowiskowe: 124g, 2,05 ha 8) Lasy ochronne: Lasy wodochronne, stanowiące ostoje zwierząt: 142c-i, 143a-g, 144a, 60,01 ha 9) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, wodochronne, nasienne: 2c-g, 17,66 ha 10) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, uszkodzone przez przemysł, wodochronne: 30b-j, 31a-f, 32a-k, 539,63 ha 38a-k, 53b-i, 54a-j, 55a-g, 65a-r, 66a-k, 67a-k,n, 123b-h, 150a-j, 151a-f, 163a-d,g,h, 164a-d,i, 165a-g,i,j, 166a-h,j,k,m-o, 167a-j,l, 168a-g, 169a-h, 11) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, uszkodzone przez przemysł, wodochronne, stanowiące ostoje 43,35 ha zwierząt: 28a-g, 29a-f,i-m,

Razem 4693,51 ha Lasy gospodarcze: 29h, 30a, 48a-g, 49a-i, 50a-g, 51a-h, 57d, 59h, 61f, 69i, 71m, 72j,k,m-o, 78a- 175,67 ha d,p,r,t, 79l,n-r, 80k, 89b, 98k,l, 102a,d, 129c, 193c,

Obr. Grudzice 1) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast: 23a-f, 24a-g, 25a,g-f, 26a-c, 33a-k, 34a-c, 35a,b, 36a-c, 37a-g, 666,01 ha 46a-o,r,s, 47a-d,j-m, 48a-h, 59a-h,j, 70a-k, 137a-h, 138a-d, 139a-f, 140a-f, 156a-l, 160a-d, 161a-i, 162a-g, 163a-g, 176a-f,h,i,177a,c,d, 178a-c, 179a-f, 2) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, wodochronne: 38a-h, 39a-i, 40a-i, 41a-c, 49a-g, 50a-j, 51a-f, 52a- 655,98 ha m, 53a-n, 54a-m, 60a-c, 61a-j, 62a-c, 136a-h, 157a-c, 158a-h, 159a-h, 160f,g, 164a-l, 166a-f, 167a-f, 168a-m, 169a-h, 170a-i, 180a-f, 3) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, uszkodzone przez przemysł: 58a-i,r, 69a-d, 71a-j, 73a-f, 74a-l, 696,15 ha 75a-h, 76a-l, 80a-g, 81a-h, 82a-k, 83a-j, 84a-n, 102d, 108b-d, 109a-d, 110a,c,d, 115a-h, 116a-i, 129a-h, 130a-h, 131a,b,d,f, 132a-d, 141a-c, 151a-m,o, 152a,c-j, 153a, 174a,b,d-g, 175a-g,i, 4) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, uszkodzone przez przemysł, wodochronne: 1a,c-f, 2a-f, 3a-c, 4a- g, 5a-g, 6a-c, 11a-d, 12a-f, 13a-h, 14a-d, 19a-g, 20a-f, 21a-c, 22a-j, 29a-k, 30a-f, 31a-i, 32a-j, 42a-j, 43a-k, 44a-j, 45a-k, 55a-m, 56a-h, 57a-c,f-j, 63a,h, 64a-l, 65a-d, 66a-g, 68a-f, 77a-f, 78a- m,o, 79a-l, 85a-j, 86a-h, 87a-h, 88a-i, 89a-g, 90a-g, 91a-c, 92a-i, 93a-d,h,i, 94a-h, 95a-l, 96a-h, 2179,40 ha 97a-k, 98a-i,k,l, 99a-d, 100a-k, 101a-c, 102f, 103a-c, 104a-i, 105a-f, 106a-n, 107a-k, 111a-h, 112a-h, 113a-h, 114a-h, 117a-k, 118a-h, 119a-f, 120a-h, 121a-f, 122a-d, 123a-c, 125a-d, 126a-d, 127a-g, 128a-i, 133a-k, 133Aa-l, 134a-k, 134Aa-g, 135a-h, 142a-g, 134a-g, 144a-l, 145a-f, 146a- m, 148g, 149a-f, 150a-g, 155a-c,g, 171a-f, 172a-f, 173a-d, 5) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, wodochronne, uzdrowiskowe: 7a-g, 8a-g, 9a-g, 15a,b,d-h, 16b-g, 130,45 ha 17a-j, 18a-d, 27a, 6) Lasy ochronne: Lasy Lasy w miastach i wokół miast, wodochronne, stanowiące ostoje zwierząt: 27b-x, 28a-l, 67,54 ha 7) Lasy ochronne: Lasy w miastach i wokół miast, uszkodzone przez przemysł, wodochronne, stanowiące ostoje 54,91 ha zwierząt: 147a-h, 148a-f, 7) Lasy ochronne: 17,62 ha Lasy w miastach i wokół miast, uszkodzone przez przemysł, uzdrowiskowe: 10a-d, Razem 4468,06 ha Lasy gospodarcze: 13,83 ha 59i, 155f, 180g,

Obr. Krasiejów 1) Lasy ochronne: Lasy uszkodzone przez przemysł: 13a-d, 22a-d, 24a-g, 25a-g, 32a-c,i-l,n, 38a-c,g,y, 39a-d, 40a-f,h- l,n, 41a-k, 42a-l, 47a-f, 50a-h, 51a,c,f-i, 52a,c,d, 53a-f, 56a-j, 89a-i,l,n-p,z, 91a-j, 92a-f, 94a,b,d-j, 98a-d,i-l, 99a-n, 100a-m, 101a-d,g-l, 102a-i, 104a-l,n, 106a-j, 110a-i,k-n, 111a-g, 112a-i, 113a-i, 114a-j, 115a-j, 118a,b,d-i, 119a-k, 120a-h, 130a-c, 149a-g, 150a-g, 151a-c, 152a,b, 153a-d,i,k,l,n, 154a-d, 155a-g, 156a,c-f, 157a-c, 158a-n, 159a-h, 160a-f, 161a-f, 162a-g, 163a, 164a-d, 165a,b, 166a-f,h-l, 167a-h, 168b-m,o, 169a-i, 170a-j, 171a-f, 172a-j, 173a-m, 174a-k, 175a-m, 176a-j, 177a-j, 178a-k, 179a-j, 180a-g, 181a-i, 182b,c,f,h, 183a,c-g, 184a-f, 185a-d, 186a-c, 187a-m, 188a- 3781,81 ha l, 188a-l, 189a-h, 190a-g,i, 191a-f,h-j, 192a-f, 193a,b, 194a-j, 195a-f, 196a-l, 197a-f, 198a-d, 199a- i, 200a-i, 201a-l, 202a-i, 203a-m, 204a-j, 205a-m, 206a,b,d-n, 207a-h, 208a-g, 210b-f,h-n, 211a-f, 212b-d, 213a-f, 214a,c-g, 215a-h, 216b-j, 217a-r, 218a-j,l-p,s, 219a-d, 220a-f, 221a-h, 222a-m, 223a-g, 224a-g, 225b-s, 226a-c, 227a-j, 228a-l, 229a-h, 230a-j, 231a-f, 232a-k, 235a-o, 236a-g, 237a-p, 238a-f, 239a-g, 240a-r, 241a-h, 242a-j, 243a-i, 244a-s, 245a-c,x, 246a-g,i-n,p,r,t, 255a-c,f, 256a-i, 257a-l, 258a-m, 259a,c-i, 261a-g, 262a-g, 263a-g, 264a-f, 265a-m, 266a-d, 267a-i, 268a-h, 269a-i, 270a-d,g-k, 273a-j, 274a-s, 275a-j, 279a-f, 282a,b, 283a-d, 284a,b, 285a,f,h,i,k-n,p,w, 2) Lasy ochronne: Lasy uszkodzone przez przemysł, wodochronne: 1a-d,g, 2a-d, 3a-i, 4a-f, 5a,c-j, 6a-i, 7b-g, 8a-h, 9a-g, 10a-f, 11a-f, 12a-g, 14a-c, 15a-c, 16a-c, 17a-c, 18a-i, 19a-g, 20a-c, 21a-f, 23a-h, 26a-d, 27a- d, 28a-d, 29a-f, 30a-l, 31a-k, 33a-g, 34a-c, 35a-d, 36a-d, 37a,b, 43a-j, 44a,j, 45a-c, 46a-c, 48a-h, 49a-c, 54a-c, 55a-d, 57a-f, 58a-c, 59a-c, 60a-c, 61a-m, 62a-c, 63a-c, 64a,b, 65a-d, 66a-h, 67a-f, 68a-d, 69a,b, 70a-c, 71a-c, 72a-i, 73a-g, 74a-d, 75a,c-g, 76a-d, 77a,b, 78a-d, 79a-c, 80a-h, 81a-g, 2813,92 ha 82a-j, 83a-d, 84a,b, 85a-d, 86a-d, 87a-c, 88a-f, 90a,b, 93a-h, 95a-f, 96a-d, 97a-d, 103a-d,g-j, 105a- j, 107a-g, 108a-d, 109a-d, 116a-c, 117a-f, 121a, 122a-g, 122Aa-f, 123a-d, 124a-d, 125a-h, 126a-d, 127a-f, 128a-i, 129a-g, 131a-g, 132a-f,h,i, 133a-d, 134a,b, 135a-g, 136a-f, 137a-i, 138a-i, 139a-d, 140a-h, 141a-j, 142a-d, 143a-j, 144a-i, 145a-c, 146a-f, 147a-c, 148a-f, 209a-g, 233a-k, 234a-f, 236Aa-h, 247a-j, 247Aa-g, 248a,b, 248a-f, 250a-g, 251a-m, 252a-h, 253a-g, 254b,c,f-h, 260a-d,g- m, 271a-g, 272a-f, 276a-k, 277a-h, 278b-g,i, 280a-h, 281a-d,

Razem 6595,73 ha

Lasy gospodarcze: 32d-h, 89w, 212f, 218r,t, 234g, 254d, 11,03 ha

Obr. Zbicko 1) Lasy ochronne: Lasy uszkodzone przez przemysł: 38a, 170a-l,o, 171a,b,d,f, 172a-g,173a-j, 187a-d, 188a-d, 189a-d, 338,17 ha 190a-c, 191a-g, 192a-g, 193a-d,g-i, 216a-f, 2) Lasy ochronne: Lasy uszkodzone przez przemysł, wodochronne: 9a-g, 10a-d, 23a,c-i, 24a-d,g-l, 25a-l, 26a-c, 28a- d, 54a-d, 55a-f, 56a,b, 57a-l, 58a-c,f-r, 77a-j, 78a-n, 79a-n, 80a-f, 89a-g, 89Aa-g, 90a-f, 91a-l, 92a- j, 92a-f, 94a-p,s, 108a-f, 110a-l, 111a-l, 112a-h, 126a-h, 139a-k, 140a-m, 179a-i, 180i,j, 181a-k, 1662,70 ha 182a-j, 183a-k, 184a,c, 185b-f,h,i, 186a-g, 194a-i,195a-i, 196a-k, 197a-c, 198a-d, 199a-h, 202a- c,f-j,l,m,o, 203a-f, 204a-j, 205a-d, 206a-i, 207a-j, 209a-i, 210a-m, 211a-i, 212a-c, 213a-j, 214a-m, 215a-j, 217a-f, 218a-j, 219a-f,h, 220a-c, 230a-d, 231a-g, 232a-k, 233a-l, 236a-g, 237a-j, 238a,c-k, 239a-d,h, 3) Lasy ochronne: Lasy uszkodzone przez przemysł, w miastach i wokół miast: 1a-g, 2a-f, 3a-d, 4a-c, 5a-d, 6a-c, 7a- h, 8a-c, 8Aa-c,f,g,i, 11a-c, 12a-c, 13a, 14a-f, 15a,b, 16a, 17a,b, 18a-f, 19a-f, 20a, 21a,b, 27a-f, 29a- c, 30a-f, 31a-d, 32a-c, 33a-d, 34a,b, 35a-c, 36a-d, 37a-c, 43a-j, 44a-j, 45a-c, 46a-j, 47a,b, 48a-g, 49a-h, 50a-f, 51a-c, 52a,b, 53a-h, 62b-h, 63b-d,g-k, 64a-c, 65a-c, 66a,c, 67a-f, 68a-f, 69a-f, 70a-f, 71a-d, 72a,b, 73a-h, 74a-f, 75a-h, 76a-c, 81b-j, 82a-i, 83a-h, 84a-h, 85a-i, 86a-m, 87a-g, 88a-d, 95a-i, 96a-d, 97a-c, 98a-c, 99a-f, 100a-g, 101a-g, 102a-d, 103a, 104a-g, 105a-f, 106a-d, 107a-f, 3611,12 ha 109a-n, 113a-p, 114a-f, 115a-g, 116a-g, 117a-f, 118a-f, 119a-f, 120a-h, 121a-m, 122a-k, 123a-g, 124a-d, 125a-c, 127a-k, 128a-f, 129a-d, 130a-c, 131a-i, 132a-g, 133a-h, 134a-i, 135a-f, 136a-j, 137a-f, 138a-j, 141a-k, 142a-i, 143a,b, 144a-c, 145a-f, 146a-d, 147a-d,g-k, 148a,b, 149a-d, 150a-f, 151a-i, 152a-d, 153a-f, 154a-h, 155a-g, 156a-f, 156Aa-j, 157a-d, 157Aa-i, 158a-d, 159a-g, 160a-j, 161a-f, 162a-i, 163a-i, 164a-n, 165a-j, 174a-g, 175a-i, 176a-f, 177a-f, 178a-g, 221a-c, 222a-f,h, 223a,b, 224a-h, 225b-g,k-m, 226a-c, 227a-d, 228a-c, 229a,c-k, Razem 5611,99 ha Lasy gospodarcze: 4,48ha 94r, 137g,h, 138k, 139l,

9 Ogólna charakterystyka drzewostanów.

Tabela 14. Przeciętne parametry drzewostanów Nadleśnictwa Opole w V rewizji Obr. Dąbrowa Parametry Obr. Grudzice Obr. Krasiejów Obr. Zbicko N-ctwo Opolska Przeciętny wiek 62 lat 53 lat 58 lat 63 lat 59 lat Przeciętna zasobność 313 m3/ha 268 m3/ha 287 m3/ha 310 m3/ha 295 m3/ha Spodziewany przyrost 8m3/ha 8 m3/ha 8 m3/ha 7 m3/ha 8 m3/ha bieżący roczny

10 Wybrane zagadnienia z zakresu turystyki i rekreacji.

Atrakcje turystyczne terenów w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa: a. Położenie

Położenie na terenie Niziny Śląskiej. Bezpośredni dostęp do szlaków komunikacyjnych; drogowych i kolejowych.

b. Miejsca atrakcyjne pod względem przyrodniczo-turystycznym.

Atutami regionu są malownicze opolskie krajobrazy - łagodne pagórki i równiny poprzecinane rzeczkami i strumykami, jeziora, wspaniałe lasy. Jest to jeden z najcieplejszych regionów kraju, a łagodny klimat sprawia, że o każdej porze roku możemy tutaj podziwiać piękną przyrodę. Szczególne nasilenie ruchu turystycznego, a w konsekwencji zwiększoną penetrację terenów leśnych, obserwuje się zwłaszcza w okresie letnim (wakacyjnym) oraz jesiennym (grzybobranie). Do najbardziej atrakcyjnych miejsc w Nadleśnictwie należą: Rezerwaty leśne: Prądy - stosunkowo mało zniekształcone torfowisko wysokie wewnątrz kompleksu leśnego, częściowo porośnięte antropogenicznym borem bagiennym. Położone w obrębie Dąbrowa Opolska, leśnictwie Dąbrowa, w oddz. 163f, 164f,g,h, 165h, 166i. Srebrne Źródła - dobrze wykształcone zbiorowiska leśne: łęgowe i grądowe oraz obszar źródlisk bezimiennego dopływu rzeki Jemielnica. Znajduje się na terenie obrębu leśnego Zbicko, leśnictwa Dębska Kuźnia, w oddz. 180a-h. Park Krajobrazowy: Stobrawski Park Krajobrazowy - najcenniejsze przyrodniczo fragmenty parku znajdują się w dolinach rzek Odry, Stobrawy i Budkowiczanki a ich unikatowość związana jest z okresowymi zalewami. Obszary Chronionego Krajobrazu: „Bory Niemodlińskie” - obecnie największy kompleks leśny w zachodniej części górnej Odry. Teren obszaru zajmuje większą część lasów obrębu leśnego Dąbrowa Opolska. „Lasy Stobrawsko Turawskie” - główną cechą tego rozczłonkowanego, stanowiącego pozostałość po Puszczy Śląskiej obszaru, są dość dobrze zachowane, zróżnicowane gatunkowo i siedliskowo lasy. Obejmuje on lasy obrębów leśnych Krasiejów i Zbicko. Łącznie Obszary Chronionego Krajobrazu zajmują 68% lasów nadleśnictwa. Obszary sieci „Natura 2000: Bory Niemodlińskie - obszar stanowi część dużego, zwartego kompleksu leśnego, charakteryzuje się bardzo dużą różnorodnością siedliskową, od siedlisk suchych na wydmach do skrajnie wilgotnych torfowisk i stawów. Szczególną wartość prezentuje zespół torfowisk przejściowych, trzęsawisk i torfowisk wysokich. Łąki w okolicach Chrząstowic - łąki rozciągają się po obu stronach drogi krajowej nr 46 Opole-Częstochowa. Miejscami są koszone, miejscami teren pokrywają odłogowane użytki

zielone. Na całym areale miejscami występują kępy zadrzewień złożone z wierzb i olch lub pojedyncze okazy tych drzew. Grądy Odrzańskie - dolina pokryta lasami, łąkami, pastwiskami i polami uprawnymi. Lasy składają się przede wszystkim z drzewostanów dębowo-grabowych, jednakże zachowały się małe płaty zadrzewień olszowo-wiązowych i wierzbowo-topolowych. Znajdują się tu liczne cieki wodne, stare koryta rzeczne, pozostałości rozlewisk i stawów. Jezioro Turawskie - to duży zbiornik retencyjny na rzece Mała Panew, w większości otoczony przez lasy. Zachodni brzeg i część południowego są obwałowane. Brzegi północny i wschodni są porośnięte roślinnością wynurzoną i pasmem zarośli wierzbowych Użytki ekologiczne: „Knieja” - bagno śródleśne w obrębie Krasiejów, leśnictwie Knieja, oddz. 51b,d, 52b,

„Antoniów” – bagno śródleśne obr. Krasiejów, leśnictwo Grodziec, oddz.182d, 183b, „Dębska Kuźnia” – torfowisko w obr. Zbicko, leśnictwo Dębska Kuźnia, oddz. 184 b, „Płaszczyna” - bagno śródleśne obr. Zbicko, leśnictwo Zawada, oddz. 229 b–o pow.0,60ha. „Grudzicki Grąd” – zbiorowisko leśne obr. Grudzice, oddz. 58r, pow. 3,15 ha.

Pomniki przyrody: na terenie zarządzanym przez Nadleśnictwo Opole to 12 dębów, 1 buk, 1 sosna pospolita, 1 sosna wejmutka.

W zasięgu działania Nadleśnictwa zlokalizowanych jest także wiele innych atrakcji turystycznych: - Jezioro Turawskie z ośrodkami wypoczynkowymi - Dworek oraz park pałacowy w Zbicku - Kościół Niepokalanego Poczęcia w Chrząstowicach - Kościół Podwyższenia Krzyża w Suchym Borze - Kościół św.Anny i św.Jadwigi w Dębskiej Kuźni - Jeziorko śródleśne Kamionka między Falmirowicami a Suchym Borem - Regionalna Izba Śląska im. Konrada Miętusa w Dańcu - Wiszący most żeliwny nad Małą Panwią w Ozimku - Jura Park w Krasiejowie - Kaplica Cmentarna św.Sebastiana w Zębowicach - Kościół Cmentarny św.Walentego w Dobrodzieniu - Pałac w Niewodnikach - Zamek w Dąbrowie 52

- Pałac w Radawiu - Ogród Zoologiczny w Opolu - Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu. c. Turystyka i wypoczynek.

W zasięgu Nadleśnictwa Opole znajdują się szlaki piesze, rowerowe, konne.

Szlaki turystyczne piesze

W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Opole przebiegają turystyczne szlaki piesze:  czarny - Dębska Kuźnia PKP - Turawa Jezioro Małe,  czerwony – Opole – Ozimek PKP,  zielony – Kotórz Mały PKP - Turawa Jezioro Małe,  żółty - Turawa Jezioro Małe - Turawa Jezioro Małe,  żółty - Opole PKP - Muzeum w Bierkowicach.

Szlaki rowerowe

Przez grunty Nadleśnictwa przebiegają liczne trasy rowerowe. Szlaki, które w dużej części przebiegają przez lasy Nadleśnictwa Opole:  czerwony – z Opola przez lasy leśnictwa Suchy Bór – miejscowość Suchy Bór - lasy leśnictwa Suchy Bór – Chrząstowice - lasy leśnictwa Chrząstowice - Niwki – drogą wokół jeziora Turawskiego – Antonów - Ozimek – Krasiejów,  żółty - z Opola przez lasy leśnictwa Suchy Bór - Suchy Bór - lasy leśnictwa Suchy Bór (przy jeziorku śródleśnym Kamionki) – Dębie – Daniec - przez lasy leśnictwa Dębska Kuźnia – do Krzyżowej Doliny,  żółty – ze wsi Niwki przez lasy leśnictwa Chrząstowice i Zawada – Chrząstowice – ponownie przez lasy leśnictwa Chrząstowice - z powrotem do Niwek,  zielony – z Turawy - wzdłuż jeziora Turawskiego – Szczedrzyk – Antoniów – do Ozimka,  niebieski – z Chrząstowic - przez lasy leśnictwa Chrząstowice – Szczedrzyk – wokół jeziora Turawskiego – od miejscowści Dylaki,  czarny – z Krasiejowa - przez lasy leśnictwa Grodziec – miejscowość Grodziec - drogą pomiędzy leśnictwami Grodziec i Knieja - do Biestrzynnika,  szlak z Opola - przez lasy leśnictwa Zawada i Chrząstowice – Niwki – do Szczedrzyka ,

 szlak z Opola - przez lasy leśnictwa Zawada i Chrząstowice – Niwki – brzegiem jeziora Turawskiego - do Turawy,  czerwony z Opola - przez lasy leśnictwa – do miejscowości Kosorowice. Planowanych jest dużo nowych tras rowerowych na terenach w zasięgu działania Nadleśnictwa Opole.

Szlaki konne

Na terenach w zasięgu Nadleśnictwa działają ośrodki jazdy konnej, które oferują wycieczki także po terenach leśnych. „Stajnia Zawada” w Zawadzie „Szkoła Jazdy Konnej i Stajnia Lipowa” w Dąbrowie.

Ścieżki dydaktyczne

Ścieżki dydaktyczne znajdujące się w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa:

1. Ścieżka Edukacji Przyrodniczo-Łowieckiej im. Jana Kuboka przy strzelnicy myśliwskiej Zarządu Okręgowego Polskiego Związku Łowieckiego w Opolu.

2. Ścieżka przyrodniczo–edukacyjna w Nowej Wsi Królewskiej, której celem jest przedstawienie walorów przyrodniczych Nowej Wsi Królewskiej. 3. Trasa rowerowa przyrodniczo–edukacyjna - Grudzice- Groszowice. 4. Trasa rowerowa przyrodniczo–edukacyjna - Zaodrze - Wójtowa Wieś. 5. Piesza ścieżka przyrodnicza na Wyspie Bolko. 6. Ścieżka przyrodniczo–edukacyjna „Gdzie zatrzymał się czas” w Opolu. 7. Ścieżka przyrodniczo–edukacyjna „Po wzgórzu wapiennym” w Opolu.

d. Obiekty kultury materialnej

1. Kapliczka - obraz Najświętszej Marii Panny umieszczony na okazałym dębie w oddz. 98 leśnictwa Dąbrowa. 2. Krzyż wolnostojący drewniany wysokości około 4 m stojący przy rozdrożu dróg (trasy A4, drogi gminnej i drogi leśnej) w oddz. 93 leśnictwa Dąbrowa. 3. Krzyż wolnostojący drewniany wysokości około 4 m stojący przy rozdrożu dróg, w oddz. 117 leśnictwa Dąbrowa. 4. „Księży dół” w oddz. 139 leśnictwa Walidrogi (miejsce schronienia ludności z Tarnowa Opolskiego w okresie wojny trzydziestoletniej, aktualnie pod opieką miejscowej ludności – tablica informacyjna, studnia, ogrodzenie). 5. Krzyż stalowy na podmurówce w oddziale 167 leśnictwa Walidrogi (postawiony w miejscu starej kapliczki z obrazem Najświętszej Marii Panny, obecnie kapliczka na 4 metrowym kikucie po ściętej sośnie. 6. Pomnik w formie głazu narzutowego na podbudowie w oddz. 146 leśnictwa Grotowice (pamiątka poświęcona miejscowemu nadleśniczemu niemieckich lasów państwowych z przełomu XIX i XX wieku). 7. Pomnik w formie murowanego krzyża wraz z kamiennym ogrodzeniem, poświęcony ofiarą epidemii, która dotknęła miejscową ludność w XIX wieku (lasy nadzorowane wsi Kosorowice - obiekt pod stałą opieką miejscowej ludności).

Zabytki wpisane do rejestru zabytków: Obiekty o znaczeniu regionalnym – zabytki o dużym znaczeniu artystycznym i historycznym, będące wybitnymi przykładami sztuki lub architektury lub zachowanego w niezmienionym kształcie krajobrazu kulturowego:  miasto Opole - układ urbanistyczny w granicach średniowiecznego założenia,  Jedlice - pozostałości dawnego osiedla hutniczego,  Ozimek – wiszący most żeliwny nad Małą Panwią,  Zbicko - dworek (budynek dawnego nadleśnictwa) i park dworski z aleją dojazdową,  Dąbrowa – zamek (były zamek Hatzfeldów) i park,  Niewodniki - zespół pałacowy: pałac, spichlerz, park.

Źródło: rejestr zabytków województwa opolskiego. Pełna lista zabytków dostępna na stronie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Opolu http://www.wuozopole.pl/

W zasięgu Nadleśnictwa znajdują się zabytkowe parki:  Opole - park miejski na Wyspie „Bolko”- park ludowy,  Opole - park miejski ,,Pasieka”,  Opole - park etnograficzny,  Zbicko - park dworski z aleją dojazdową,  Ciepielowice - park pałacowy,  Dąbrowa – park,  Karczów - park dworski, 56

 Skarbiszów - park dworski,  Niewodniki - park,  Sławice - park dworski. e. Baza turystyczna regionu

Baza noclegowa Baza noclegowa na terenie Nadleśnictwa jest dość dobrze rozwinięta. Szczegółowe dane odnośnie noclegów znajdują się internecie, można je znaleźć np. na stronie http://www.booking.com. Poniżej wymieniono wybrane miejsca noclegowe posiłkując się wspomnianą stroną.

Hotele, zajazdy, pensjonaty:  Opole – 15 hoteli: „Festival”, „Mercure”, „Piast”, „Szara Willa”, „Starka”, „Złota Nić”, „Zaodrze”, „Bolko”, „Kamienica”, „Novum Dom Sportowca”, „Weneda”, „Arkadia”, „Willa Park”, „Pod Złotą Koroną”, „Opole Apartamenty”,  Czarnowąsy – hotel „Reginus”,  Dębska Kuźnia – hotel „Stara Kuźnia”,  Chrząstowice – hotel „Tenis”,  Sławice – „Hotel i Browar Słociak”,  Opole – zajazd „Reginus”,  Opole – zajazd „Kasztelański”,  Bierdzany – zajazd „Dworek Jana”,  Dylaki – pensjonat „Dwór Zawiszy”.

Domy wycieczkowe, ośrodki wypoczynkowe:  Opole - Dom Wycieczkowy „Toropol”,  Suchy Bór - Ośrodek Wypoczynkowy „Suchy Bór”.

Schroniska i noclegownie:  Opole – 2 schroniska młodzieżowe.

Pola namiotowe, campingi Na obszarze Nadleśnictwa Opole nie ma takich obiektów, jednak w bliskim sąsiedztwie, nad jeziorem Turawskim zlokalizowane są:  Turawa – „Syrenka Ośrodek Kempingowy” – pole namiotowe i camping,  Turawa – „Turawik” - pole namiotowe i camping.

Agroturystyka znajduje się między innymi w miejscowościach: Szczedrzyk, Chrząstowice, Srogoszcz, Zawada, Dylaki, Krasiejów, Schodnia.

Miejsca postoju, wypoczynku i parkingi na gruntach Nadleśnictwa:

Istniejące miejsca postoju:  Obr. Dąbrowa Opolska: „Bocian czarny” - l-ctwo Narok – oddz. 25 c, 57

„Kruk” - l-ctwo Dąbrowa – oddz. 102 b, „Dzik” - l-ctwo Dąbrowa – oddz. 162 c, „Jeleń” - l-ctwo Dąbrowa – oddz. 183 m,

 Obr. Grudzice: „Sójka” l-ctwo Walidrogi - oddz. 81 c, „Dzięcioł” - l-ctwo Walidrogi - oddz. 94 i,

 Obr. Krasiejów: „Dudek” l-ctwo Dąbrowice – oddz. 89 g, „Borsuk” - l-ctwo Knieja - oddz. 69 a, „Kuna leśna” - l-ctwo Dąbrowice - oddz. 132 g, „Tchórz” - l-ctwo Krasiejów - oddz. 273 k,

 Obr. Zbicko: „Gęgawa” - l-ctwo Zawada. – oddz. 23 b, „Łyska” - l-ctwo Chrząstowice – oddz. 63 f,

Miejsce postoju „Szarak”

Istniejące miejsca wypoczynku:

„Jenot” - l-ctwo Dąbrowa – oddz. 118 c, „Trzy daglezje” - l-ctwo Lipowa – oddz. 107 d, „Bielik” - l-ctwo Lipowa – oddz. 124 f, „Kormoran” - Gospodarstwo Rybackie - oddz. 171 f,

Miejsce wypoczynku „Jenot”

Miejsce wypoczynku „Kormoran”

 Obr. Grudzice: „Słonka” - l-ctwo Suchy Bór – oddz. 30 f, „Grzywacz” - l-ctwo Suchy Bór - oddz. 35 a, „Sarna” - l-ctwo Walidrogi - oddz. 114 g, „Księży dół” - l-ctwo Walidrogi - oddz. 139 d, „Lis” - l-ctwo Grotowice - oddz. 86 g, „Przy pomniku” - l-ctwo Grotowice - oddz. 147 a,

Miejsce odpoczynku „Sarna”

 Obr. Krasiejów: „Orzeł” - l-ctwo Grodziec – oddz. 153 j, „Borsuk” - l-ctwo Knieja - oddz. 69 a, „Bóbr” - l-ctwo Grodziec - oddz. 207 d,

 Obr. Zbicko: „Lelek” - l-ctwo Zawada – oddz. 30 d, „Jastrząb” - l-ctwo Zawada – oddz. 36 a, „Szarak” - l-ctwo Zawada – oddz. 46 f, „Wiewiórka” - l-ctwo Dębska - Kuźnia oddz. 173 h, „Srebrne Źródła” - l-ctwo Dębska Kuźnia – oddz. 181 d, „Daniel” - l-ctwo Dębska Kuźnia – oddz. 191 f, „Zięba” - l-ctwo Dębska Kuźnia – oddz. 202 n, „Łoś” - l-ctwo szkółkarskie - oddz. 222A a,

Parkingi

„Przy strzelnicy” - l-ctwo Suchy Bór - oddz. 45 l

Inne obiekty turystyczne i sportowe na gruntach Nadleśnictwa:

 Obr. Dąbrowa Opolska: Miejsce historyczne „Narok” - l-ctwo Narok – 52 g, Punkt Widokowy „Staw Sangów”- l-ctwo Lipowa - 172 g,

f. Edukacja przyrodnicza i współpraca z lokalnymi środowiskami

Korzystne usytuowanie siedziby nadleśnictwa wpłynęło na powstanie Zielonego Centrum Edukacji Przyrodniczo – Leśnej. W skład tego sztandarowego obiektu edukacyjnego Nadleśnictwa Opole wchodzą: Izba leśna i sala dydaktyczna. Pozostałe obiekty edukacyjne to: 62

Ścieżka Edukacji Przyrodniczo-Łowieckiej, Ścieżka „Zielona Szkoła” - park w Krasiejowie, Szkółka leśna w Zawadzie, Ścieżka edukacyjna Miasta Opola.

Od kilku lat na terenie Nadleśnictwa odbywają się imprezy sportowe, rekreacyjne, edukacyjne oraz kulturalne mające na celu promowanie walorów przyrodniczych i turystycznych tego terenu oraz edukowanie społeczności lokalnej:  Dni Otwarte w Lasach Państwowych,  akcja Sprzątanie Świata,  akcje wspólnego sadzenia lasu przez dzieci, leśników i myśliwych,  wyścigi w Kolarstwie Przełajowym,  konkursy fotograficzne, recytatorskie,  wycieczki z dziećmi i młodzieżą,  akcja „Choinki Nadziei” (patronat Fundacja Ekologiczna „Arka”)  ścieżki dydaktyczne wytyczone na tym terenie służą edukacji przyrodniczej,  szkółka leśna w Zawadzie wykorzystywana jest w celach edukacji młodzieży.

Nadleśnictwo prowadzi współpracę w zakresie edukacji leśnej: - ze szkołami, - lokalnymi mediami, - organami administracji państwowej oraz samorządami.

Partnerzy Nadleśnictwa w edukacji leśnej społeczeństwa.

- przedszkola, szkoły, wyższe uczelnie, - samorządy: wydziały edukacji w gminach; wydziały oświaty, edukacji w starostwie, metodycy zatrudnieni przez starostwo, - sąsiednie Nadleśnictwa, - współpraca z organizacjami zajmującymi się edukacją leśną w formie różnych akcji, konkursów, spotkań.

Wymienione wyżej obiekty turystyczne, położone na terenie LP i w granicach zasięgu administracyjnego Nadleśnictwa, opisano w elaboracie i Programie Ochrony Przyrody, a także uwidoczniono na „Mapa funkcji lasu i zagospodarowania rekreacyjnego” i na „Mapie sytuacyjno-przeglądowej walorów przyrodniczo-kulturowych” stanowiącej załącznik do Programu Ochrony Przyrody. Wszelkie nowe inwestycje turystyczne, które mogą się pojawić wraz z wynikającymi potrzebami, powinny nawiązywać do postanowień miejscowych planów przestrzennego

zagospodarowania i być tworzone we współpracy z wydziałami urzędów wojewódzkich i samorządowych zajmującymi się problematyką turystyki i rekreacji.

11 Formy ochrony przyrody.

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ustanowiła następujące formy ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Opole nie występują: parki narodowe.

12 Rezerwaty przyrody

12.1 Rezerwaty istniejące

Zgodnie z “Ustawą o ochronie przyrody” (Art. 23) Rezerwatem przyrody jest obszar obejmujący zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych kulturowych bądź krajobrazowych. Wokół rezerwatu przyrody może być utworzona otulina, zabezpieczająca jego obszar przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Rezerwaty przyrody charakteryzują się zróżnicowaniem ekosystemów. Podstawowym celem istnienia rezerwatów przyrody jest stworzenie szans przetrwania aktualnego bogactwa gatunków roślin i zwierząt poprzez ochronę różnorodności biocenoz oraz zawartego w organizmach tych gatunków materiału genetycznego. Rezerwaty stwarzają szansę zachowania dziko występujących gatunków roślin i zwierząt, łącznie z ich biotopami i siedliskami a jednocześnie zapewniają trwałe istnienie najszerszego wachlarza form geomorfologicznych i geologicznych, stanowiących o istocie naturalnego krajobrazu. 64

Na obszarze zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa znajdują się 2 rezerwaty przyrody o łącznej powierzchni leśnej 55,15 ha. Są to: Rezerwat przyrody „Prądy” utworzono z inicjatywy Nadleśnictwa Opole na mocy Rozporządzenia Wojewody Opolskiego Nr P/11//2001 z dnia 19 lipca 2001 roku. Obejmuje on 36,77 ha bagien i lasów, położonych w pobliżumiejscowości Prądy na terenie Gminy Dąbrowa Opolska. Klasyfikowany jest jako rezerwat torfowiskowy, a celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych a także pełnione funkcje retencyjne dobrze wykształconych torfowisk wysokich, będących unikatowym zbiorowiskiem w skali Borów Niemodlińskich. Na terenie rezerwatu występuje podlegająca ochronie ścisłej rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia. Na terenie rezerwatu występuje jedno chronione siedlisko przyrodnicze: sosnowy bór bagienny (Vaccinio uliginosi- Pinetum), oraz fragmentarycznie torfowisko wysokie z roślinnością torfotwórczą (Sphagnetalia magellanici, Rhynchosporion albae). Flora rezerwatu obejmuje gatunki charakterystyczne dla boru bagiennego z panującą sosną zwyczajną i brzozą omszoną, oraz charakterystyczne gatunki torfowisk wysokich jak: przygiełka biała Rhynchospora alba, turzyca nitkowata Carex lasiocarpa, wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium, żurawina błotna Oxycoccus palustris, bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum i rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia. Dla rezerwatu RDOŚ w Opolu sformułowała w 2011 r. zadania ochronne polegające głównie na podniesieniu poziomu wody w obrębie ekosystemu torfowiska poprzez wykonanie zapór oraz ocenie przeprowadzonych działań poprzez monitoring procesów zachodzących w obrębie ekosystemu torfowiska (dwukrotne oględziny). Zadania te zostały już zrealizowane. Rezerwat „Prądy”.Fot. www.pl.wikipedia.org

Rezerwat przyrody „Srebrne Źródła” utworzono na mocy Rozporządzenia Wojewody Opolskiego Nr 0151/P/29/2005 z dnia 4 października 2005 roku. Obejmuje on 18,38 ha lasów Nadleśnictwa Opole, położonych w pobliżu miejscowości Dębska Kuźnia, gmina Chrząstowice. Klasyfikowany jest jako rezerwat leśny, a celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych dobrze wykształconych zbiorowisk leśnych: łęgowych i grądowych, oraz obszaru źródliska bezimiennego dopływu rzeki Jemielnica. Główna atrakcja rezerwatu to niewątpliwie źródlisko z wykształconym zespołem ziołorośli z panującym lepiężnikiem białym Petasitetum albi. Na terenie rezerwatu występują 4 chronione siedliska przyrodnicze: Grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli, Łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris, Łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, Wysokogórskie ziołorośla i zarośla liściaste (Adenostylion alliariae) ziołorośla z panującym lepiężnikiem białym Petasitetum albi. W rezerwacie występują 104 gatunki drzew, krzewów i roślin zielnych, z pośród których 7 to gatunki chronione: kopytnik pospolity Asarum europaeum, wawrzynek wilcze łyko Daphne mezereum, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, kruszyna pospolita Frangula alnus, przytulia wonna (marzanka wonna) Gallium odoratum, bluszcz pospolity Hedera helix, przylaszczka pospolita Hepatica nobilis, lepiężnik biały Petasites albus, Szklarnik, Śledziennica skrętolistna Chrysosplenium Alternifolium. Fauna rezerwatu obejmuje gatunki występujące w całym kompleksie leśnym. Jest tylko jeden wyjątek ściśle związany ze źródliskiem: szklarnik leśny Cordulegaster boltonii. Jest to jeden z najbardziej zagrożonych gatunków ważek w Polsce, który zasiedla czyste i bogate w tlen, dośćszybko płynące małe rzeki i strumienie (najczęściej śródleśne). Na Opolszczyźnie znanych jest zaledwie 9 stanowisk tego gatunku, a w całym kraju około 100 stanowisk. Stąd też szklarnia leśnego uznaje się za gatunek szczególnej troski dla rezerwatu. Zarządzeniem nr 10/10 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 7 kwietnia 2010 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Srebrne Źródła” ustanowiono plan ochrony dla rezerwatu. Jego zalecenia są bieżące realizowane przez Nadleśnictwo.

Rezerwat „Srebrne źródła” Fot. http://przyrodaslaska.pl/srebrne-zrodla/

Tabela 15. Wykaz wydzieleń tworzących rezerwaty Powierzchnia Nazwa rezerwatu adres leśny wydzieleń (ha) 02-40-1-02-163 -f -00 8,9 02-40-1-02-164 -f -00 0,72 02-40-1-02-164 -g -00 12,04 02-40-1-02-164 -h -00 1,58 Prądy 02-40-1-02-165 -h -00 7,7 02-40-1-02-166 -i -00 5,26 drogi i linie 0,57 Razem 36,77 02-40-4-13-180 -a -00 0,56 02-40-4-13-180 -b -00 1,85 02-40-4-13-180 -c -00 4,71 02-40-4-13-180 -d -00 0,6 Srebrne Źródła 02-40-4-13-180 -f -00 1,41 02-40-4-13-180 -g -00 8,3 02-40-4-13-180 -h -00 0,95 Razem 18,38

Ryc. 15. Położenie rezerwatów na tle Nadleśnictwa Opole

13 Parki krajobrazowe.

Park krajobrazowy, zgodnie z “Ustawą o ochronie przyrody”(Art. 16) obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

W granicach Nadleśnictwa znajduje się Stobrawski Park Krajobrazowy. Fot. www.stobrawski.strefa.p

Został on utworzony Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego nr P/11/99 z dnia 28 września 1999 r. w celu zachowania najcenniejszych obszarów leśnych i wodno – błotnych nizinnej części Opolszczyzny. Powierzchnia ogólna parku wynosi 52636,50 ha. Wokół parku nie utworzono otuliny. Obszar Stobrawskiego Parku Krajobrazowego ma urozmaicony system hydrologiczny, na który składają się: bogata sieć rzeczna o charakterze typowo nizinnym, bogata sieć melioracyjna, liczne stawy, starorzecza, małe oczka wodne, torfowiska, namuliska, tereny zalewowe i inne obszary okresowo podmokłe. Cały obszar parku należy do dorzecza Odry. Lasy stanowią około 80 % powierzchni parku. Występuje tu większość zbiorowisk leśnych, charakterystycznych dla terenów nizinnych. Szata roślinna parku jest zróżnicowana. Faunę reprezentuje wiele gatunków owadów, płazów, gadów, ssaków, ptaków, a wśród nich objęty ochroną bielik Haliaeetus albicilla, którego gniazdo znajduje się w leśnictwie Zawiść. Stobrawski Park Krajobrazowy tylko niewielką swoją częścią obejmuje teren Nadleśnictwa Opole (oddziały 1, 2, 3, 4 i 5 obrębu leśnego Dąbrowa Opolska o łącznej powierzchni 132,64 ha)

W granicach terytorialnych nadleśnictwa przebiega ścieżki przyrodniczo- krajobrazowe: „Między Dąbrówką Dolną a Zawiścią” oraz ścieżka „Między Nową Bogacicą a Radomierowicami” (przebieg w Nadleśnictwie Kluczbork i Turawa). „Stobrawski Park Krajobrazowy” tylko niewielką swoją częścią obejmuje teren nadleśnictwa Opole (oddziały 1, 2, 3, 4 i 5 obrębu leśnego Dąbrowa Opolska o łącznej powierzchni 132,64 ha). Park posiada opracowany Plan Ochrony Parku (Rozporządzenie Nr 0151/P/8/07 Wojewody Opolskiego z dnia 19 stycznia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, Dz. Urz. Woj. Op. Nr 4, poz. 76).

Ryc. 16. Położenie gruntów Nadleśnictwa na tle Parków krajobrazowych

14 Obszary chronionego krajobrazu

Na terenie Nadleśnictwa znajdują się 2 obszary chronionego krajobrazu utworzone na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 26 maja 1988 r., są to:

Obszar chronionego krajobrazu „Bory Niemodlińskie” obejmujący swym zasięgiem lasy obrębu Dabrowa Opolska o powierzchni 3760 ha (powierzchnia wydzieleń

3688,32 ha), utworzony zostały uchwałą Nr XXIV/193/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 26 maja 1988 roku. Obszar chronionego krajobrazu „Lasy Stobrawsko Turawskie” obejmujący swym zasięgiem lasy w obrębach Krasiejów i Zbicko o powierzchni 11008 ha (powierzchnia wydzieleń 10774,86 ha), utworzony uchwałą Nr XXIV/193/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 26 maja 1988 r.

Ryc. 17. Położenie gruntów Nadleśnictwa na tle obszarów chronionego krajobrazu

Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Niemodlińskich Jest to pod względem wielkości na Opolszczyźnie drugi – pośród siedmiu – obszar objęty tą formą ochrony powierzchniowej. Obecnie Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Niemodlińskich to największy w Polsce kompleks leśny w zachodniej części górnej Odry, obejmujący powierzchnię 480 km² najcenniejszych przyrodniczo lasów będących pozostałością niegdysiejszej Przesieki Śląskiej, z wciąż jeszcze zachowanymi fragmentami typowych dla polskiego niżu lasów mieszanych i liściastych. Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Niemodlińskich występuje 19 gatunków chronionych roślin, w tym 7 chronionych częściowo i 12 chronionych ściśle (część zakwalifikowana na Czerwonej Liście Roślin Zagrożonych w Polsce 1992, dwa

gatunki objęte są ochroną paneuropejską w ramach „Konwencji o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierząt i roślin oraz siedlisk naturalnych”).

Nie mniej bogata jest również fauna Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Niemodlińskich. Występuje tu 181 gatunków kręgowców chronionych, w tym:

gromada Ryby – 2 gatunki chronione gromada Płazy – 13 gatunków chronionych (w tym 2 częściowo) gromada Gady – 5 gatunków chronionych gromada Ptaki – 139 gatunków chronionych gromada Ssaki – 25 gatunki chronionych

Ze względu na warunki środowiskowe, szczególnie zróżnicowana gatunkowo jest awifauna. Dotąd na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Niemodlińskich stwierdzono występowanie 150 gatunków lęgowych, co stanowi około 34% całej ornitofauny krajowej. Wiele z nich to gatunki zakwalifikowane na różnej rangi czerwonych listach gatunków zagrożonych wymieraniem – regionalnych, krajowych i europejskich. Znaczna liczba – 34 gatunki – uważana jest za rzadkie i zagrożone na Śląsku.

Fot. natura2000.org.pl/wp-content/BoryNiemodlińskie – Obszar Natury 2000

Obszar chronionego krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie. Położony jest na terenie gmin: Chrzątowice, Domaszowice, Izbicko, Jemielnica, Kluczbork, Kolonowskie, Lasowice Wielkie, Lubsza, Łubniany, Namysłów, Ozimek, Pokój, Strzelce Opolskie, Świerczów, Tarnów Opolski, Turawa, Wołczyn, Zawadzkie i Zębowice, obejmuje obszar o powierzchni 118.367 ha, z którego wyłączone są tereny wybranych miejscowości; z powyższego 19.800 ha znajduje się na terenie gminy Lasowice Wielkie (niemal 94% jej ogólnej powierzchni). Główną cechą tego rozczłonkowanego, stanowiącego pozostałość po Puszczy Śląskiej obszaru, są dość dobrze zachowane, zróżnicowane gatunkowo i siedliskowo lasy. Występują tu siedliska boru mieszanego wilgotnego i świeżego, z dominacją drzewostanu sosnowego, natomiast w dolinach rzecznych, gdzie znajdują się ich najcenniejsze fragmenty, których unikatowość związana jest z okresowymi zalewami, zalegają grądy, łęgi i olsy, a poza nimi buczyny, dąbrowy i liściaste lasy mieszane. Walory te podkreślają: niezliczona ilość bogatych w ekosystemy łąkowe cieków, obfitość terenów zabagnionych i podmokłych, starorzecza, źródła i stawy, a także polodowcowe moreny i wydmy (głównie w dolinach Bogacicy, Budkowiczanki i Stobrawy). Wszystko to stanowi o wysokich walorach krajobrazowych i środowiskowych tego nieskażonego terenu, uznawanego za jeden z najcenniejszych obszarów Śląska Opolskiego. W obszarze Lasów Stobrawsko-Turawskich na terenie gminy Lasowice Wielkie znajdują się w szczególności florystyczne rezerwaty przyrody, w których występuje wiele typowych dla obszarów wodnych i torfowiskowych, rzadkich i chronionych okazów fauny i flory: Kamieniec i Smolnik w Szumiradzie, pretendujący do tego miana, częściowo podtorfiony zbiornik wodny - Jezioro Czarne (Czarny Staw) w Lasowicach Małych, użytki ekologiczne: Tuły w Tułach i Żabiniec w Chudobie, pozostałości założeń parkowych oraz 13 pojedynczych drzew uznanych za pomniki przyrody. Poza terenem gminy wymienić należy kompleks 4 jezior turawskich, z których największe, o powierzchni ok. 2.200 ha i pojemności ok. 100 mln m3, powstało w 1938 r. w wyniku spiętrzenia wód Małej Panwi Wyjątkowe urozmaicenie przyrodnicze sprawia, że na obszarze Lasów Stobrawsko-Turawskich występuje bogactwo świata fauny i flory, w tym wiele charakterystycznych dla nizinnych środowisk leśnych i łąkowych gatunków rzadkich, częściowo lub całkowicie chronionych.

Fot. http://www.knb.uni.opole.pl

15 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000.

"Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000", jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też zachowanie typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla regionów biogeograficznych. W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 % powierzchni kraju). Dla każdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których należy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Na terenie Nadleśnictwa Opole zostały zgłoszone ostoje naturowe (Obszary o znaczeniu wspólnotowym OZW (obszary Natura 2000):

OZW Bory Niemodlińskie PLH160005 Typ ostoi: B Powierzchnia: 4541,3 ha. W tym na obszarze Nadleśnictwa Opole 1452,61 ha. Obszar Borów Niemodlińskich jest rozległym kompleksem leśnym rozciągającym się na falistej i równinnej wysoczyźnie polodowcowej, porozcinanej dolinkami rzecznymi miedzy dolinami Nysy Kłodzkiej i Odry. Większość ostoi jest zalesiona, głównie lasami o charakterze gospodarczym, wśród których zachowały się liczne fragmenty lasów o charakterze rodzimym. Wśród lasów występują duże kompleksy stawów z charakterystycznymi dla tych ekosystemów zespołami roślinności i fauny wodno-błotnej. Większe kompleksy zbiorowisk łąkowych występują w dolinach rzecznych, w tym Ścinawy Niemodlińskiej i Wytoki oraz ich dopływów. Obszar stanowi część dużego zwartego kompleksu leśnego, którego zachodnia część charakteryzuje się bardzo duża różnorodnością siedliskową: od siedlisk suchych na wydmach do skrajnie wilgotnych torfowisk i stawów. Szczególną wartość prezentuje zespół torfowisk przejściowych, trzęsawisk i torfowisk wysokich – jedne z ostatnich zachowanych kompleksów tego typu na terenie Opolszczyzny. Torfowiskom towarzyszą bory bagienne o charakterze priorytetowym oraz duże powierzchnie lasów grądowych. OZW Łąki w okolicach Chrząstowic PLH160010 Typ ostoi: B Powierzchnia: 795 ha. W tym na obszarze Nadleśnictwa Opole 5,79 ha. Obszar obejmuje duży kompleks łąkowy, ok. 220ha. Łąki rozciągają się po obu stronach drogi krajowej nr 46 Opole-Częstochowa. Miejscami są koszone, miejscami teren pokrywają odłogowane użytki zielone. Na całym areale miejscami występują kępy zadrzewień wierzbowych i olchowych. Znaczne obszary reprezentują dobrze zachowane zbiorowiska z rzędu Molinietelia caeruleae. Przez ostoje przepływa rzeka Chrząstawa jest niewielkim ciekiem płynącym w zachodniej części omawianego obszaru. Nawadnia obszar, przez który przepływa utrzymując znaczną jego część w dobrej kondycji siedliskowej. Obszar ważny dla ochrony motyli, związanych z siedliskiem łąk trzęślicowych i wilgotnych. W okresie kwitnienia rosnące tutaj rośliny są odwiedzane przez liczne gatunki owadów: trzmiele, rusałki, modraszki, pazie, szachownice oraz wiele innych grup owadów.

OSO Grądy Odrzańskie PLB020002 Typ ostoi: J Powierzchnia: 19 999,3 ha. W tym na obszarze Nadleśnictwa Opole 133,10 ha. Obszar obejmuje 70-cio kilometrowy odcinek doliny Odry między Narokiem a Wrocławiem. Dolina pokryta jest lasami, łąkami, pastwiskami i polami uprawnymi. Lasy składają się przede wszystkim z drzewostanów dębowo-grabowych, jednakże zachowały się małe płaty zadrzewień olszowo-wiązowych i wierzbowo-topolowych. Znajdują się tu liczne cieki wodne, stare koryta rzeczne, pozostałości rozlewisk i stawów. Teren jest silnie zmeliorowany. Ostoja ptasia o randze europejskiej. Występują tu co najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: dzięcioł zielonosiwy, kania czarna, muchołówka białoszyja, czapla siwa; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują: bocian biały, bocian czarny, kania ruda, trzmielojad, bielik, sieweczka rzeczna, srokosz i dzięcioł średni.

Tabela 16. Położenie w Nadleśnictwie Opole obszarów Natura 2000 Powierzchnia wydzieleń w których znajdują się Nazwa obszary obszaru naturowe (ha) Położenie w Nadleśnictwie (oddz., poddz.) Łąki w okolicach 3,85 obr. Grudzice: 23g,h, 94 r; obr. Zbicko 78o Chrząstowic PLH 160010

obr. Dąbrowa Opolska: 68c-h,n-p,~a,~b;70g;71f-h,k,~a,~b;72b- Bory d,g,~b;77d,g,h;97d,f;98a,b;99a,~b;100a;101a,b,~a;109h;110;127a Niemodlińskie 1453,28 -c,f-m,~a,~d;128,129,130a,b,d-h,~a-~d;131;132a-o,r,~a,~c;133a- PLH 160005 w,~a;134a-f,~a,~b;135-141;142c-i,~a,~b;143;150i,j;151f;152d- k,~a;153c-i,~a,~b;154;163a-g,~a,~b;164-179;180a-c,~a,~b

Grądy Odrzańskie 134,92 obr. Dąbrowa Opolska: 1-3;4a-c,f-l,~a;5;9a PLB 02002

Ryc. 18. Położenie Nadleśnictwa na tle obszarów Natura 2000

Bespośrednio do kompleksów leśnych Nadleśnictwa Opole przylega obszar PLB160004 – Zbiornik Turawa.

16 Pomniki przyrody.

"Pomniki przyrody" to forma ochrony indywidualnej, która zgodnie z “Ustawą o ochronie przyrody” (Art. 40) obejmuje pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów. Zaliczamy do nich sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, grupy drzew, aleje, źródła, wodospady, skałki, jary, głazy narzutowe i inne. Pomniki przyrody istniejące Na terenie zarządzanym przez Nadleśnictwo Opole występuje obecnie 12 obiektów uznanych za pomniki przyrody. Są to pomniki typu przyrody ożywionej, rodzaju – drzewa (razem 16 sztuk).

Tabela 17. Wykaz pomników przyrody występujących na gruntach LP w zarządzie Nadleśnictwa Lp Nr Rodzaj Obręb Leśnictwo oddz. Wymiary Uwagi

rozporządzeni drzewa Podda. Obwód Pierśnic Wysoko a - Nr rel. (cm) a(cm) ść(m)

Woj. Ilość (szt)

0151/P/38/05 Dąbrowa 1 - 276 Db 1 Opolska Lipowa 178b 478 152 27 0151/P/38/05 Dąbrowa 2 - 279 Db 1 Opolska Lipowa 178d 628 200 25 0151/P/38/05 3 - 440 Db 1 Grudzice Suchy Bór 7b 425 135 25 0151/P/38/5 - 4 504 Db 1 Grudzice Suchy Bór 15b 400 127 22 świadek 0151/P/38/5 - 5 44 Db 1 Grudzice Suchy Bór 15d 472 150 24 0151/P/38/5 - 6 503 Db 1 Grudzice Suchy Bór 15g 420 134 24 285l,n, 7 0151/P/38/5 - Db 5 Krasiejów Krasiejów p,t 322-430 103-137 25 0151/P/38/5 - Dębska 8 175 Bk 1 Zbicko Kuźnia 178f 480 153 31 0151/P/38/5 - Dębska 9 176 So 1 Zbicko Kuźnia 180c 268 85 26 0151/P/38/5 - 10 194 Db 1 Zbicko Zawada 91c 550 175 27 0151/P/38/5 - Dębska 11 333 So 1 Zbicko Kuźnia 238f 260 83 23 XXXII/178/2 Dębska 12 001. - 519 So wej. 1 Zbicko Kuźnia 239c 320 102 25 78

17 Użytki ekologiczne.

Zgodnie z “Ustawą o ochronie przyrody” (Art.42) użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, takie jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne “oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, itp. Do użytków ekologicznych mogą być również zaliczone zdewastowane łąki, pastwiska, stawy, które nie mają dużego znaczenia gospodarczego, mają jednak szczególne wartości przyrodnicze. Poszczególne rodzaje nieużytków, jak też zdewastowane ekosystemy często wyróżniają się rzadkimi zespołami roślinnymi, oraz gatunkami flory i fauny. Mają one wybitne znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej. Procedura uznania za użytek ekologiczny następuje w drodze rozporządzenia wojewody, lub uchwały samorządu lokalnego. Na terenie Nadleśnictwa Opole znajduje się 5 użytków ekologicznych o powierzchni 13,36 ha. Są to – utworzone na mocy Rozporządzenia Wojewody Opolskiego nr P/3/97 z dnia 12, 02, 1997 r.:

Użytek ekologiczny „Knieja. Obejmuje pododdz. 51b,d, 52b obrębu Krasiejów o łącznej powierzchni 2,59 ha Użytek ekologiczny „Antoniów”. Obejmuje pododdz. 182d, 183b obrębu Krasiejów o łącznej powierzchni 1,83 ha Użytek ekologiczny „Dębska Kuźnia”. Obejmuje pododdz. 184b obrębu Zbicko o powierzchni 5,19 ha Użytek ekologiczny „Płaszczyna”. Obejmuje pododz. 229b obrębu Zbicko o powierzchni 0,60 ha

Utworzony Uchwałą Rady Miasta Opola nr LX/623/09 z dnia 15, 12, 2009 r. Użytek ekologiczny „Grudzicki Grąd”. Obejmuje poddz. 58r obrębu Grudzice o powierzchni 3,1530 ha Ponadto w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa lecz poza gruntami zarządzanymi przez nie znajdują się 3 użytki ekologiczne. Są to:

„Staw pod Pomnikiem” – powierzchnia 6,12 ha „Łąki w Nowej Wsi Królewskiej” – powierzchnia 3,1415 ha

„Kamionka Piast” – powierzchnia 22,60 ha

Ryc. 19. Występowanie użytków ekologicznych na terenie Nadleśnictwa Opole

18 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

"Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne." Zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Działalność na terenach objętych tą formą ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków Część gruntów Nadleśnictwa położona jest w granicach Zespołu przyrodniczo- krajobrazowego „Stawy Niemodlińskie” – utworzony 29 października 2004 roku Uchwałą nr XVII/152/2004 Rady Miejskiej w Lewinie Brzeskim (Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1823 – nr 746), na powierzchni 358,33 ha. Obejmuje on następujące oddziały obrębu Dąbrowa Opolska: 131, 132g-m, 133r-w, 134-136, 139a-k, 140-142.

19 Stanowiska dokumentacyjne

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: "Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych." W obrębie Dąbrowa Opolska, fragment lasów położony jest w granicach stanowiska dokumentacyjnego „Piaski” – utworzonego dla ochrony równoleżnikowego wału wydm śródlądowych (występują rzadkie formy geomorfologiczno - geologiczne, związane z działalnością wiatru) – ustanowiony w dniu 30.11.2004 roku (Dz. Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz. 1821 - nr 645). Obejmuje on następujące oddziały: 20 h-k, 21a obrębu Dąbrowa Opolska.

Ryc. 20. Położenie stanowiska dokumentacyjnego „Piaski” na tle zasięgu gruntów Nadleśnictwa Opole

20 Ochrona gatunkowa.

Ochrona gatunkowa (“Ustawa o ochronie przyrody” - Art.46) ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin i zwierząt, a w szczególności gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Występujące na obszarze Nadleśnictwa gatunki chronionych i rzadkich grzybów, porostów, mszaków i roślin naczyniowych oraz zwierząt przedstawiono w Programie w wykazie tabelarycznym na podstawie danych otrzymanych w toku prac urządzeniowych, jak i uzyskanych z opracowań oraz waloryzacji omawianych terenów.

20.1 Flora, gatunki prawnie chronione.

Tabela 18. Gatunki roślin i grzybów zinwentaryzowane na gruntach Nadleśnictwa (chronione i rzadkie) Status w Rodzaj Nazwa polska Nazwa łacińska Czerwonej Obręb Wydzielenie ochrony Księdze Dąbrowa 163f, Bagno zwyczajne Ledum palustre ścisła - Krasiejów 226a,266c Dąbrowa 63a Barwinek pospolity Vinca minor częściowa - Grudzice 17c Zbicko 136f, 204b - Grudzice 58r, 70j Bluszcz pospolity Hedera helix częściowa Zbicko 138i Bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata częściowa - Krasiejów 42b Borówka bagienna (Pijanica) Vaccinium uliginosum - - Zbicko 141g Buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia ścisła V Grudzice 69b, 83j Centuria pospolita (C. zwyczajna) Centaurium erythraea ścisła - Dąbrowa 4d Ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum ścisła - Dąbrowa 65d, 145f, 146g Cieszynianka wiosenna Hacquetia epipactis ścisła [V] Grudzice 58r Dąbrowa 92r Cis pospolity Taxus baccata ścisła VU Zbicko 180g Czartawa drobna Circaea alpina - - Zbicko 180c Grudzice 17h, 17j, 18a, 28d, 28c Długosz królewski Osmunda regalis ścisła V Krasiejów 244k Dziurawiec skąpolistny Hypericum montanum - - Zbicko 120d, 134b, 155a Gnieźnik leśny Neottia nidus-avis ścisła - Grudzice 58r Goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe ścisła V Grudzice 98j, 172c Dianthus Goździk siny ścisła E Zbicko 129d gratianopolitanus Groszek błotny Lathyrus palustris - V Grudzice 172c Gruszyczka mniejsza Pyrola minor - - Zbicko 113h, 130a Gruszyczka okrągłolistna Pyrola rotundifolia - - Zbicko 69f, 114a, 130a Gruszyczka średnia Pyrola media - R Zbicko 87b Gruszyczka zielonawa Pyrola chlorantha - - Zbicko 113h Gruszynka jednostronna Orthilia secunda - - Zbicko 120d

Status w Rodzaj Nazwa polska Nazwa łacińska Czerwonej Obręb Wydzielenie ochrony Księdze Grudzice 83j Janowiec ciernisty Genista germanica - - Zbicko 75h, 162a Kalina koralowa Viburnum opulus częściowa - Dąbrowa 9a Konwalia majowa Convallaria majalis częściowa - Dąbrowa 11a, 41b Monotropa hypopitys s. Grudzice 46l Korzeniówka pospolita - - s. Zbicko 130a Kotewka orzech wodny Trapa natans ścisła E Dąbrowa 171d Kozłek bzowy Valeriana sambucifolia - - Grudzice 88i Dąbrowa 6h 17c, 19d, 63a, 70j, 73f, 84b, Grudzice Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine ścisła - 173a, 31b, 75h, 121j, 130a, 162a, Zbicko 165f, 181c Lepiężnik biały Petasites albus - - Grudzice 47d 46b,87b, 136f, 162a, 163b, Lilia złotogłów Lilium martagon ścisła - Zbicko 179g Listera jajowata Listera ovata ścisła - Grudzice 69b, 84b, 133c Łuskiewnik różowy Lathraea squamaria - - Zbicko 180c Grudzice 82g Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi ścisła - Krasiejów 269f Modrzewnica zwyczajna (M. Andromeda polifolia - - Krasiejów 42c północna) Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora ścisła - Zbicko 31b, 163b,g -b -00 Nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum ścisła V Grudzice 171d, 172c Krasiejów 158k

Okrężnica bagienna Hottonia palustris - - Grudzice 89a Pajęcznica gałęzista Anthericum ramosum - - Zbicko 29a, 140c, 163g Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare ścisła - Zbicko 69f Piestrzenica kasztanowata Gyromitra esculenta - Grudzice 42f, 66a Botrychium Podejźrzon marunowy ścisła E Zbicko 26b matricariifolium Dąbrowa 30c Podkolan biały Platanthera bifolia ścisła - Grudzice 69b, 70j, 84b,d Zbicko 134b, 136f, 177c Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata ścisła - Zbicko 114a, 130a, 134b Porzeczka czarna Ribes nigrum częściowa - Zbicko 180g Przygiełka biała Rhynchospora alba - - Dąbrowa 163f Przygiełka biała Rhynchospora alba - - Krasiejów 42b Przytulia północna Galium boreale - - Zbicko 102d, 120d, 155a Rdestnica alpejska Potamogeton alpinus - V Grudzice 54g, 90c Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia ścisła V Dąbrowa 163f Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia ścisła V Krasiejów 42b, 147b, 183a Rzęśl hakowata Callitriche hamulata - - Dąbrowa 5a Siedmiopalecznik błotny Comarum palustre - - Grudzice 172c Skrzyp zimowy Equisetum hyemale - - Dąbrowa 5a Smardz jadalny Morchella esculenta ścisła - Grudzice 20f, 66b, 85b Smardz stożkowy Morchella conica ścisła - Grudzice 31i, 44g, 45d, 58d 83

Status w Rodzaj Nazwa polska Nazwa łacińska Czerwonej Obręb Wydzielenie ochrony Księdze Soplówka gałęzista Hericium clathroides ścisła - Dąbrowa 177a Starzec kędzierzawy (S. Senecio rivularis - - Grudzice 98c nadpotokowy) Chamaecytisus Szczodrzeniec rozesłany - - Zbicko 3c ratisbonensis Dąbrowa 6h, 177a Szmaciak gałęzisty Sparassis crispa ścisła - Grudzice 7f, 31j Ornithogalum Śniedek baldaszkowaty ścisła - Dąbrowa 160a umbellatum Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis ścisła - Grudzice 58r Tojeść bukietowa Lysimachia thyrsiflora - - Dąbrowa 171d Trędownik skrzydlaty (T. Scrophularia umbrosa - - Zbicko 79k oskrzydlony) Grudzice 11b, 47d, 69b, 121d, 172d Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum ścisła - Zbicko 164l Wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum - - Dąbrowa 163f Widłaczek (Widłak) torfowy Lycopodiella inundata ścisła V Krasiejów 75c Widłak goździsty Lycopodium clavatum ścisła - Krasiejów 25b, 183a, 226a Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum ścisła - Krasiejów 59a, 62a, 266c Zdrojówka rutewkowata Isopyrum thalictroides - - Grudzice 58r Żabieniec lancetowaty Alisma lanceolatum - V Grudzice 90c Żurawina błotna Oxycoccus palustris - - Dąbrowa 163f Żywiec dziewięciolistny Dentaria enneaphyllos - - Zbicko 180c

Kategorie ochronności (wg czerwonej księgi): E - gatunki ginące, których przetrwanie jest mało prawdopodobne w obecnych szodliwych warunkach V - gatunki zagrożone, które znajdą się kategorii E, jeżeli nadal oddziaływać będą na nie czynniki negatywne R - gatunki rzadkie, których populacje w skali światowej są niewielkie O - gatunki wydobyte z niebezpieczeństwa dzięki zabiegom ochronnym I - gatunki nieokreślone, o których wiadomo, że są zagrożone lub rzadkie, ale aktualny stan rozpoznanie nie pozwala na określenie ich statusu

W przypadku gatunków rzadkich na terenie nadleśnictwa przy wykonywaniu prac leśnych należy zwrócić uwagę na ochronę ich stanowisk. Zaleca się, aby w miejscach występowania gatunków chronionych lub rzadkich, prace związane z pozyskaniem drewna i jego zrywką, przeprowadzaniem cięć pielęgnacyjnych realizować w sposób pozwalający uniknąć dużych zniszczeń runa, ściółki i gleby. Przykładem może być np. planowanie pozyskania zimą, przy pokrywie śnieżnej, wyznaczanie szlaków zrywkowych z ominięciem stanowisk roślin chronionych, pozostawianie (przy cięciach rębnych) biogrup i kęp z wszystkimi warstwami lasu.

W ramach aktualizacji Programu Ochrony Przyrody należy na bieżąco inwentaryzować nowe i weryfikować zasięg istniejących stanowisk roślin chronionych. Brak jest obecnie szczegółowej inwentaryzacji występowania gatunków naczyniowych rzadkich tj. takich, których siedliska występują w Nadleśnictwie w rozproszeniu, na niewielkich powierzchniach lub na skraju zasięgu. Zestawienie pełnej listy roślin na tak dużym obszarze, jak omawiane nadleśnictwo jest bardzo trudne i wymaga wieloletnich prac florystycznych. Przedstawioną powyżej listę roślin występujących w Nadleśnictwie Opole, zestawiono na podstawie danych uzyskanych trakcie inwentaryzacji przeprowadzonej w Nadleśnictwie w 2007 r., danych uzyskanych z RDOŚ Opole, oraz poprzednio obowiązującego Programu Ochrony Przyrody. Wykorzystano również wyniki inwentaryzacji przy pracach urządzeniowych, istniejący operat glebowo-siedliskowy, oraz dostępne opracowania dotyczące istniejących form ochrony przyrody itp. Jako rośliny specjalnej troski wytypowano te, które mają status ochrony ścisłej, oraz wymagają ochrony czynnej.

20.2 Fauna, gatunki prawnie chronione.

Na terenie Nadleśnictwa Opole nie przeprowadzono szczegółowej kompleksowej inwentaryzacji ani monitoringu fauny. Brak szczegółowej inwentaryzacji nie pozwala określić liczebności zwierząt ani też dokładnych ich lokalizacji. Stosunkowo precyzyjne dane dotyczą występowania gatunków ptaków objętych ochroną strefową. Lista zwierząt których znana jest dokładna lokalizacja przedstawiono w poniżej tabeli

Tabela 19. Gatunki objęte ochronioną gatunkową zwierząt występujące na terenie nadleśnictwa Opole Rodzaj Kod Nazwa polska Nazwa łacińska adres leśny Uwagi obserwacji Liczebność Owady podmokłe łąki nad Prószkowskim Potokiem na skraju kompleksu obr. Dąbrowa 64a leśnego bezposrednia nieokreślona Czerwończyk obr. Grudzice 23h wilgotna łąka i rów melioracyjny bezposrednia nieokreślona 1060 Lycaena dispar nieparek obr. Grudzice 171b, 172a wilgotna łąka na skraju grądu bezposrednia nieokreślona obr. Krasiejów 247Aa wilgotne łąki na skraju lasu nad rzeką Myślina bezposrednia nieokreślona obr. Krasiejów 276k wilgotne łąki na skraju lasu nad rzeką Mała Panew bezposrednia nieokreślona Modraszek Phengaris 1061 nausitous nausithous obr. Zbicko 111k, 112f wilgotna łąka z krwiściągiem lekarskim bezposrednia nieokreślona obr. Grudzice 83j, 84k, 99a wilgotna łąka z krwiściągiem lekarskim bezposrednia nieokreślona Modraszek 1059 Phengaris teleius telejus wilgotna łąka z krwiściągiem lekarskim, goryczką wąskolistną i obr. Grudzice 171b, 172a rdestem wężownikiem na skraju grądu bezposrednia nieokreślona płazy Traszka 1166 Triturus cristatus grzebieniasta obr. Zbicko 65a na pn . od oddz. 65 a, jezioro "Średnie" bezposrednia nieokreślona niewielkie starorzecza śródleśne z bagnistymi brzegami, brzegi fragmentami zarośnięte roślinnością trawiastą, zbiorniki na dużej powierzchni pokryte rzęsą, niewielkie dobrze oświetlone obr. Dąbrowa 1a, 2d, 3c śródleśne starorzecza i stawki, częściowo z brzegami odsłoniętymi glosy nieokreślona 1188 Kumak nizinny Bombina bombina obr. Dąbrowa 136a Staw "Wołowski" duży zbiornik w kompleksie leśnym glosy nieokreślona obr. Grudzice 109a, 110a na pn. od oddz. 109 a, 110a niewielkie stawki śródleśne glosy nieokreślona obr. Krasiejów 64b na pn od oddz. 64 b, stawy hodowlane glosy nieokreślona obr. Zbicko 64c, 65a jezioro "Średnie", na pn. od oddz. 64 c, 65a bezposrednia nieokreślona

Rodzaj Kod Nazwa polska Nazwa łacińska adres leśny Uwagi obserwacji Liczebność ssaki obr. Dąbrowa 136a staw "Wołowski" położony wewnątrz kompleksu leśnego bezposrednia 2 obr. Dąbrowa 138l staw "Kamaszka' położony wewnątrz kompleksu leśnego bezposrednia 6 obr. Dąbrowa 141a staw "Książęcy" położony wewnątrz kompleksu leśnego bezposrednia 4 obr. Dąbrowa 171d staw "Sangów" położony wewnątrz kompleksu leśnego bezposrednia 8 obr. Krasiejów 52a, 53f, 64b rzeka Libawa tropy nieokreślona 1355 Wydra Lutra lutra obr. Krasiejów 272d, 273i, rzeka Myślina płynąca skrajem kompleksu leśnego tropy nieokreślona obr. Krasiejów 279f rzeka Mała Panew płynąca skrajem kompleksu leśnego slady nieokreślona obr. Krasiejów 170g, 184c brzeg Zbiornika Turawskiego graniczący z lasem bezposrednia nieokreślona obr. Zbicko 58g, 78o, 79j potok Jemielnica płynący przez kompleks leśny odchody nieokreślona obr. Zbicko 230b, 232b Potok Jemielnica płynący skrajem niewielkiego kompleksu leśnego tropy nieokreślona ptaki Bielik a075 Haliaeetus albicilla zwyczajny - wyznaczone strefy ochronne 2 gniazda a030 Bocian czarny Ciconia nigra - wyznaczone strefy ochronne 1 gniazdo

Tabela 20. Lista gatunków zwierząt obserwowanych na terenie Nadleśnictwa Opole o niemożliwej do ustalenia lokalizacji Nazwa gatunkowa Lp. polska łacińska Status PŁAZY 1 Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus ochr. ścisła; N20002) 2 Ropucha szara Bufo bufo ochr. ścisła 3 Ropucha zielona Bufo viridis ochr. ścisła; N20002 4 Rzekotka drzewna Hyla arborea ochr. ścisła; N20002) 5 Traszka zwyczajna Triturus vulgaris ochr. ścisła 6 Żaba jeziorkowa Rana lessonae ochr. ścisła; N20002 7 Żaba moczarowa Rana arvalis ochr. ścisła; N20002 8 Żaba śmieszka Rana ridibunda ochr. ścisła 9 Żaba trawna Rana temporaria ochr. ścisła 10 Żaba wodna Rana esculenta ochr. ścisła GADY 11 Gniewosz plamisty Coronella austriaca ochr. ścisła; N20002 12 Jaszczurka zwinka Lacerta agilis ochr. ścisła; N20002) 13 Jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara ochr. ścisła 14 Padalec zwyczajny Anguis fragilis ochr. ścisła 15 Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix ochr. ścisła 16 Żmija zygzakowata Vipera berus ochr. ścisła PTAKI 17 Bączek Ixobrychus minutus ochr. ścisła; N20003) 18 Bąk Botaurus stellaris ochr. ścisła; N20003) 19 Błotniak stawowy Circus aeroginosus ochr. ścisła; N20003) 20 Bocian biały Ciconia ciconia ochr. ścisła; N20003) 21 Czajka Vanellus vanellus ochr. ścisła 22 Czapla biała Egretta alba ochr. ścisła; N20003) 23 Czapla siwa Ardea cinerea ochr. częściowa 24 Derkacz Crex crex ochr. ścisła; N20003) 25 Dzięcioł czarny Dryocopus martius ochr. ścisła; N20003) 26 Dzięcioł duży Dendrocopos major ochr. ścisła 27 Dzięcioł średni Dendrocopos medius ochr. ścisła; N20003) 28 Dzięcioł zielony Picus viridis ochr. ścisła 29 Gąsiorek Lanius collurio ochr. ścisła; N20003) 30 Gęgawa Anser anser - 31 Gęś białoczelna Anser albifrons - 32 Gęś mała Anser erythropus ochr. ścisła; N20003) 33 Gęś zbożowa Anser fabalis - 34 Jastrząb Accipiter gentilis ochr. ścisła 35 Kania czarna Milvus migrans ochr. ścisła; PCzKZ; N20003) 36 Kania ruda Milvus milvus ochr. ścisła; PCzKZ; N20003) 37 Kormoran czarny Phalacrocorax carbo ochr. częściowa

Nazwa gatunkowa Lp. polska łacińska Status 38 Kos Turdus merula ochr. ścisła 39 Krogulec Accipiter nisus ochr. ścisła 40 Kruk Corvus corax ochr. częściowa 41 Łabędź niemy Cygnus olor ochr. ścisła 42 Muchołówka białoszyja Ficedulla albicollis ochr. ścisła; N20003) 43 Mysikrólik Regulus regulus ochr. ścisła 44 Myszołów zwyczajny Buteo buteo ochr. ścisła 45 Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena ochr. ścisła 46 Piegża Sylvia curruca ochr. ścisła 47 Pierwiosnek Phylloscopus collybita ochr. ścisła Phoenicurus 48 Pleszka phoenicurus ochr. ścisła 49 Pliszka siwa Motacilla alba ochr. ścisła 50 Podgorzałka Aythya nyroca ochr. ścisła; N20003) 51 Rybołów Pandion haliaaetus ochr. ścisła; PCzKZ; N20003) 52 Samotnik Tringa ochropus ochr. ścisła 53 Sierpówka Streptopelia decaocto ochr. ścisła 54 Sieweczka rzeczna Charadrius dubius ochr. ścisła

Parus spp.; Periparus spp.; Cyanistes spp.; Poecile spp.; 55 Sikora – rodzaj Lophophanes spp.; ochr. ścisła 56 Siniak Columba oenas ochr. ścisła 57 Skowronek polny Alauda arvensis ochr. ścisła 58 Sójka Garrulus glandarius ochr. ścisła 59 Śpiewak Turdus philomelos ochr. ścisła Acrocephalus 60 Trzciniak arundinaceus ochr. ścisła 61 Trznadel Emberiza citrinella ochr. ścisła 62 Włochatka Aegolius funereus ochr. ścisła; N20003) 63 Zięba Fringila coelebs ochr. ścisła 64 Zimorodek Alcedo athis ochr. ścisła; N20003) 65 Żuraw Grus grus ochr. ścisła; N20003) SSAKI 66 Bóbr europejski Castor fiber ochr. ścisła; N20001) 2)

20.3 Gatunki specjalnej troski

Jako gatunki specjalnej troski proponuje się rzadkie gatunki zwierząt znajdujące się na liście „naturowej” są to: Czerwończyk nieparek – Lycaena dispar Modraszek nausitous - Phengaris nausithous Modraszek telejus - Phengaris teleius Bielik zwyczajny - Haliaeetus albicilla Bocian czarny - Ciconia nigra oraz gatunki roślin pozostające pod ochroną ścisłą wymagające ochrony czynnej oraz szczególnie rzadkie, są to: Goryczka wąskolistna - Gentiana pneumonanthe Goździk siny - Dianthus gratianopolitanus Kotewka orzech wodny - Trapa natans Lilia złotogłów - Lilium martagon Nasięźrzał pospolity - Ophioglossum vulgatum Podejźrzon marunowy - Botrychium matricariifolium

21 Siedliska naturowe - dane z inwentaryzacji przyrodniczej

Siedliska przyrodnicze wymienione w Dyrektywie Rady w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory Natura 2000 Załącznik I Wg Ustawy o ochronie przyrody: Art. 5. 17) siedlisko przyrodnicze - obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne; 17a) siedlisko przyrodnicze będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty – siedlisko przyrodnicze, które na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej: jest zagrożone zanikiem w swoim naturalnym zasięgu lub ma niewielki zasięg naturalny w wyniku regresji lub z powodu ograniczonego obszaru występowania wynikającego z jego wewnętrznych, przyrodniczych właściwości lub stanowi reprezentatywny przykład typowych cech regionu biogeograficznego występującego w państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Aktem prawa europejskiego w zakresie ochrony siedlisk jest Dyrektywa Rady EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny (Council Directive 92/43/EEC), tzw.: Dyrektywa Siedliskowa. Siedliska przyrodnicze są to „obszary lądowe lub wodne, wyodrębnione w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne, zarówno całkowicie naturalne jak i półnaturalne” (Dyrektywa Siedliskowa). Siedliska przyrodnicze według tej definicji są więc pojęciem szerszym niż siedliska leśne, według typologii lasu, oraz nie do końca jednoznaczne z systemami klasyfikacji fitosocjologicznej. Siedliskiem może być każdy typ przyrodniczy obszaru, stanowiący jakąś wyróżnianą jedność. Może to być np.: las liściasty, bór sosnowy, żwirowisko, ujście rzeki, murawa itp. W Unii Europejskiej obowiązują różne systemy klasyfikacji siedlisk. Na potrzeby ochrony przyrody w Unii określono typy siedlisk przyrodniczych zagrożonych zanikiem, cennych. Definicję tych typów wraz z ich kodami zawarto w Interpretation Manual of European Union Habitats (Podręcznik interpretacji siedlisk) - oficjalnej instrukcji identyfikacji siedlisk ważnych z punktu widzenia Unii Europejskiej. Oprócz siedlisk o znaczeniu wspólnotowym, których odpowiednia reprezentacja stwarza przesłanki do tworzenia Obszarów Natura 2000, wyróżniono jeszcze siedliska priorytetowe, za których istnienie „Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność” (Dyrektywa Siedliskowa). Są to siedliska, które występują wyłącznie na terytorium Unii Europejskiej, w związku z tym, ich ochrona i istnienie zależą od działań podjętych na obszarze UE. W krajach UE występuje 218 typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu wspólnotowym, oraz 71 siedlisk priorytetowych. W Polsce zidentyfikowano występowanie 76 typów siedlisk, w tym 15 priorytetowych. Na terenie nadleśnictwa w wyniku inwentaryzacji przyrodniczej w ramach urządzeniowych prac terenowych, oraz inwentaryzacji wykonanej przez Nadleśnictwo w latach 2007-2009, odnaleziono siedliska o charakterze naturowym w wydzieleniach, których powierzchna całkowita wynosi 840,44 ha w tym w obszarach Natura 2000 443,75 ha. Stanowiło to bazę do stworzenia obszarów Natura 2000. Siedliska te zostały wpisane do bazy danych programu taksator o ile znajdują się na terenie obszaró naturowych. Przeprowadzona inwentaryzacja przyrodnicza wykazała występowanie na terenie nadleśnictwa 11 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I DS.

Tabela 21. Wyniki inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych w Nadleśnictwie Powierzchnia Powierzchnia wydzieleń siedlisk w których przyrodniczych Kod Lp Nazwa siedliska znajdują się znajdujących siedliska siedliska się na przyrodnicze obszarach (ha) Natura 2000 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze 1 3150 zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 3,46 3,38 2 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 4,99 3,63 3 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)* 22,52 Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do 4 7120 naturalnej i stymulowanej regeneracji 22,52 4,42 Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku 5 7150 Rhynchosporion 20,94 0,29 6 9110 Kwaśne buczyny(Luzulo - Fagenion) 31,76 4,26 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- 7 9170 Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 129,79 21,50 Kwaśne dąbrowy. Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy 8 9190 (Betulo-Quercetum) 207,16 111,88 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum 9 91D0 pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum) 64,15 56,74 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum 10 91E0 albo-fragilis, Populetum albae, Fraxino-Alnetum) 111,12 92,05 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- 11 91F0 Ulmetum) 222,25 145,60 Razem 840,66 443,75

Dla tych siedlisk dopuszcza się modyfikacje w składzie gatunkowym odnowień, przyjętych na Komisji Założeń Planu dla Nadleśnictwa Opole, w celu utrzymania zgodnego z siedliskiem składu gatunkowego. W obrębie jednego wydzielenia często występują mniejsze fragmenty innych siedlisk tzw. mikrosiedliska. W zestawieniu jednak dla każdego wydzielenia jest podany siedliskowy typ lasu przeważający w danym wydzieleniu. Siedliska naturowe mogą zajmować czasami, tylko fragmenty wydzieleń na mikrosiedliskach. Poza siedliskami chronionymi z mocy Dyrektywy Siedliskowej, nadal obowiązującym aktem prawnym w Polsce jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z 13 kwietnia 2010 w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie [Dz.U. Nr 77 z 10 maja 2010r. poz.510]. W myśl tego rozporządzenia, oprócz siedlisk przyrodniczych wyszczególnionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, chronione są również inne typy siedlisk.

Tabela 22. Wykaz wydzieleń z siedliskami 02-40-1-03-133 -w -00 9170 1,37 o charakterze naturowym 02-40-1-03-135 -b -00 91E0 3,22 Adres leśny Kod siedl. Pow. (ha) 02-40-1-03-135 -i -00 91E0 0,72 02-40-1-01-1 -a -00 91F0 6,31 02-40-1-03-138 -d -00 91E0 0,66 02-40-1-01-1 -c -00 3150 3,17 02-40-1-03-139 -b -00 91E0 3,58 02-40-1-01-1 -d -00 91F0 3,67 02-40-1-03-139 -d -00 9170 2,95 02-40-1-01-1 -f -00 3150 0,29 02-40-1-03-139 -f -00 9170 1,91 02-40-1-01-2 -d -00 91F0 6,55 02-40-1-03-142 -d -00 91E0 0,52 02-40-1-01-2 -f -00 91F0 2,31 02-40-1-03-142 -f -00 9170 7,81 02-40-1-01-2 -g -00 91F0 5,4 02-40-1-03-142 -g -00 9170 5,7 02-40-1-01-3 -a -00 91F0 17,5 02-40-1-03-143 -d -00 9170 0,49 02-40-1-01-3 -b -00 91F0 2,08 02-40-1-03-143 -g -00 9170 2,49 02-40-1-01-3 -c -00 91E0 2,68 02-40-1-02-163 -f -00 91D0 8,9 02-40-1-01-3 -d -00 91F0 7,81 02-40-1-02-163 -f -00 7120 8,9 02-40-1-01-3 -h -00 91E0 0,61 02-40-1-02-163 -f -00 7110 8,9 02-40-1-01-4 -f -00 91F0 5,11 02-40-1-02-163 -f -00 7150 8,9 02-40-1-01-4 -g -00 91F0 5,11 02-40-1-02-164 -b -00 91D0 2,32 02-40-1-01-4 -h -00 91F0 2,75 02-40-1-02-164 -c -00 91D0 2,5 02-40-1-01-4 -i -00 91F0 3,19 02-40-1-02-164 -d -00 91D0 2,25 02-40-1-01-4 -j -00 91F0 0,68 02-40-1-02-164 -f -00 91D0 0,72 02-40-1-01-4 -k -00 91E0 4,28 02-40-1-02-164 -g -00 7110 12,04 02-40-1-01-5 -a -00 91F0 23,54 02-40-1-02-164 -g -00 91D0 12,04 02-40-1-01-5 -b -00 91E0 4,66 02-40-1-02-164 -g -00 7150 12,04 02-40-1-01-9 -a -00 91F0 5,64 02-40-1-02-164 -g -00 7120 12,04 02-40-1-02-68 -c -00 91F0 6,62 02-40-1-02-164 -h -00 7120 1,58 02-40-1-02-68 -d -00 91E0 1,96 02-40-1-02-164 -h -00 91D0 1,58 02-40-1-02-68 -f -00 91F0 1,14 02-40-1-02-164 -h -00 7110 1,58 02-40-1-02-68 -g -00 91F0 1,88 02-40-1-02-165 -b -00 91D0 3,24 02-40-1-02-68 -h -00 91F0 17,1 02-40-1-02-165 -g -00 91D0 1,83 02-40-1-02-68 -n -00 91F0 0,04 02-40-1-02-165 -h -00 91D0 7,7 02-40-1-02-68 -o -00 91F0 0,03 02-40-1-02-166 -i -00 91D0 5,26 02-40-1-02-70 -g -00 91D0 2,52 02-40-1-02-166 -k -00 91D0 2,86 02-40-1-02-71 -f -00 91D0 4,62 02-40-1-03-168 -a -00 9190 2,1 02-40-1-02-71 -h -00 91D0 2,36 02-40-1-03-169 -d -00 91E0 0,9 02-40-1-02-71 -k -00 91D0 3,45 02-40-1-03-170 -d -00 91E0 2,83 02-40-1-02-77 -d -00 9190 2,12 02-40-1-03-170 -h -00 91E0 1,8 02-40-1-02-77 -g -00 9190 8,08 02-40-1-03-170 -i -00 91E0 1,84 02-40-1-02-97 -f -00 9190 1,5 02-40-1-03-172 -a -00 91E0 8,63 02-40-1-02-101 -b -00 9190 21,43 02-40-1-03-172 -b -00 91E0 4,32 02-40-1-03-109 -h -00 9190 1,04 02-40-1-03-173 -g -00 91E0 4,21 02-40-1-03-110 -g -00 91F0 1,18 02-40-1-03-174 -h -00 91E0 2,76 02-40-1-03-127 -h -00 91F0 3,48 02-40-1-03-174 -n -00 91E0 2,29 02-40-1-03-127 -i -00 91E0 2,99 02-40-1-03-175 -d -00 91E0 4,51 02-40-1-03-127 -k -00 9170 1,15 02-40-1-03-176 -a -00 91E0 1,17 02-40-1-03-128 -g -00 9170 3,1 02-40-1-03-176 -b -00 91E0 1,32 02-40-1-03-128 -h -00 9170 1,18 02-40-1-03-176 -c -00 91E0 6,07 02-40-1-03-128 -i -00 91E0 0,8 02-40-1-03-176 -m -00 91E0 2,76 02-40-1-03-128 -j -00 91E0 1,97 02-40-1-03-178 -c -00 91E0 1,29 02-40-1-03-128 -l -00 9170 2,66 02-40-1-03-178 -d -00 91E0 4,25 02-40-1-03-129 -a -00 9190 2,79 02-40-1-03-180 -c -00 9170 2,89 02-40-1-03-129 -i -00 9190 1 02-40-1-03-132 -n -00 9190 0,52 02-40-1-03-133 -p -00 9170 1,16 02-40-1-03-133 -t -00 91E0 1,31 93

21.1 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion

Tworzą je aturalne jeziora i stałe niewielkie zbiorniki wodne oraz odcięte fragmenty koryt rzecznych z wolno pływającymi w toni wodnej makrofitami (Potamion i częściowo Nymphaeion), makrofitami zakorzenionymi w dnie oraz o liściach pływających (część Nymphaeion), a także prymitywnymi skupieniami drobnych roślin pływających po powierzchni wody (Lemnetea). Stałe zbiorniki wodne o powierzchni od kilkuset metrów kwadratowych do kilku hektarów i niewielkiej głębokości maksymalnej (nie przekraczającej zazwyczaj 3 m). W ich obrębie najczęściej nie wyróżnia się stref charakterystycznych dla jezior: pelagialu i profundalu. Niewielka głębokość, a co za tym idzie - objętość wody skutkuje tym, że zbiorniki te szybciej reagują na zmiany temperatury otoczenia - w skrajnych przypadkach występują zauważalne dobowe wahania temperatury ich wód. W okresie letnim nagrzewają się silniej od dużych jezior i zazwyczaj nie są stratyfikowane. W przypadku zbiorników głębszych może wykształcać się warstwa skoku termicznego - niepełna stratyfikacja. Stan wód w drobnych zbiornikach i starorzeczach może ulegać w ciągu roku i w wieloleciach znacznym wahaniom, są one bowiem bardzo wrażliwe na zmiany stosunków wodnych otaczających je terenów. Ruch wód w obrębie misy zbiornika (falowania i prądy) zwykle ograniczony - ze względu na niewielką powierzchnię. Siedliska często występujące w skali kraju, wiele z nich to jedyne stanowiska roślin rzadkich w skali kraju, np. kotewka orzech wodny Trapa natans, salwinia pływająca Salvinia natans. Siedliska bytowania, rozwoju czy żerowania unikalnej entomofauny, malakofauny, ichtiofauny czy ornitofauny. Drobne zbiorniki wodne - zwłaszcza w krajobrazie rolniczym, zwiększają bioróżnorodność otoczenia. Istotne znaczenie drobnych zbiorników i starorzeczy jako tzw. pułapek ekologicznych dla zanieczyszczeń migrujących w obrębie krajobrazu (tu zachodzi sedymentacja, depozycja i unieruchamianie). Drobne zbiorniki wodne - zwłaszcza w krajobrazie rolniczym, zwiększają bioróżnorodność otoczenia. Istotne znaczenie drobnych zbiorników i starorzeczy jako tzw. pułapek ekologicznych dla zanieczyszczeń migrujących w obrębie krajobrazu (tu zachodzi sedymentacja, depozycja i unieruchamianie). Drobne zbiorniki i starorzecza zwiększają też tzw. drobną retencję wodną krajobrazu. Starorzecza stanowią także miejsca rozrodu wielu gatunków ryb. 94

Zarządzanie siedliskiem wymaga globalnego zarządzania na poziomie obszaru wodnego - zlewni bezpośredniej i pośredniej. Na całym obszarze wodnym mieszczącym siedlisko zaleca się jego ochronę, uprzednie oczyszczanie ścieków zanieczyszczających, ochronę stref brzegowych oraz wyznaczenie stref działań ochronnych. Ograniczenie eutrofizacji i gromadzenia się osadów. Zarządzanie poziomem wody jest kluczowe dla ograniczenia zamulania oraz rozwoju helofitów. W przypadku starorzeczy- pozostawianie w obszarze międzywałowym.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 3150 Obręb Dąbrowa

02-40-1-01-1 -f -00 02-40-1-01-1 -c -00

21.2 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion)

Łąki trzęślicowe zajmują różnorodne siedliska, zwykle jednak mniej lub bardziej wilgotne. W odróżnieniu od podobnych siedlisk łąk i szuwarów bagiennych, poziom wody gruntowej zwykle jest zmienny w ciągu roku i latem może dochodzić do podsuszenia górnych warstw. Czasem łąki trzęślicowe wykształcają się są jako zbiorowiska okrajkowe dla stale zabagnionych torfowisk lub zajmują śródleśne polany. Często sąsiadują z innymi typami łąk, np. selernicowymi, ostrożeniowymi lub kaczeńcowymi. W odróżnieniu od łąk łęgowych zwykle nie są blisko związane z wodami płynącymi. Mogą porastać zarówno siedliska kwaśne, oligotroficzne, jak i zasadowe, eutroficzne. Łąki trzęślicowe mają charakter półnaturalny. Część łąk trzęślicowych powstała w wyniku osuszenia mokradeł. Są łąkami użytkowanymi ekstensywnie, koszonymi raz w roku, tj. jednokośnymi (czasem nawet koszonymi co 2–3 lata, a nawet rzadziej). Pokosy mają najczęściej miejsce dopiero jesienią, dzięki czemu mogą utrzymać się gatunki kwitnące późno. Zebrane z nich siano ma niską jakość paszową i najczęściej stosowane było jako ściółka. Sezonowa zmienność warunków również sprawia, że mogą obok siebie występować gatunki bagienne i sucholubne, struktura zbiorowiska jest wielowarstwowa, a bogactwo gatunkowe znaczne. Tradycyjne techniki koszenia zostawiają dość wysoko wystające części nadziemne, powyżej zwartych części kęp trzęślicy, pozwalając przetrwać niskim roślinom nieznoszącym koszenia, a także nierównościom terenu, w tym mrowiskom. Są jednak wystarczające, by eliminować bardziej wrażliwe gatunki porastające ugory i tworzące zakrzaczenia.

Umiarkowana żyzność utrudnia też monopolizację zasobów przez najbardziej ekspansywne gatunki traw stosowanych w intensywnym łąkarstwie, które wypierają konkurencyjnie bardziej światłożądne gatunki. Łąki trześlicowe są jednymi z najbogatszych florystycznie europejskich zbiorowisk roślinnych. Na kilkuarowych płatach stwierdzane bywa ok. 60 gatunków roślin naczyniowych, a w najbogatszych miejscach różnorodność ta sięga 35 gatunków na metr kwadratowy. Gospodarowanie zgodne z programem rolnośrodowiskowym ma na celu zachowanie półnaturalnego, tradycyjnego charakteru. Dla gospodarki na użytkach zielonych wspólne wymogi to powstrzymywanie się od wielu zabiegów typowych dla nowoczesnego, intensywnego rolnictwa. Wymogi charakterystyczne dla łąk trzęślicowych i selernicowych dotyczą koszenia, które ma się odbywać w okresie od 15 września do 30 października, na wysokość 5–15 cm, na połowie areału co rok lub na całej powierzchni co dwa lata Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 6410 Obręb Dąbrowa

02-40-1-03-114 -j -00 02-40-1-03-115 -l -00 02-40-1-02-157 -d -00

21.3 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)*

Siedlisko reprezentowane jest przez oligotroficzne mszary torfowcowe z klasy Oxycocco-Sphagnetea, tworzące fazę kępkową (Sphagnetum magellanici, Pino mugo- Sphagnetum, Pino rhaeticae-Sphagnetum i przesuszone mszary porośnięte sosną zwyczajną, nawiązujące do Ledo-Sphagnetum). Na najlepiej zachowanych obiektach występują w kompleksie z fazą dolinkową. W zależności od głębokości i stopnia uwodnienia, obniżenia porośnięte są przez zbiorowiska: Eriophorum vaginatum- Sphagnum fallax, Sphagnum papillosum, Eriophoro angustifolii-Sphagnetum recurvi, Rhynchosporetum albae lub Caricetum limosae. Gatunkami dość często pojawiającymi się w mszarach torfowisk karpackich i zwykle występującymi razem są: Sphagnum fuscum, Oxycoccus microcarpus i Empetrum nigrum. Zróżnicowanie regionalne jest wyraźnie zauważalne wśród porastających torfowiska drzew i krzewów. Zagrożenie powodują wszelkie ingerencje powodujące obniżenie i zwiększenie amplitudy wahań poziomu wód gruntowych prowadzą do degradacji roślinności torfowisk. Największym zagrożeniem jest odwadnianie torfowisk (kopanie różnego

rodzaju rowów odwadniających zarówno w obrębie kopuł torfowisk, na okrajkach lub w ich bezpośrednim otoczeniu). Na części torfowisk karpackich (głównie w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej) do dzisiaj prowadzona jest eksploatacja torfu. W przeszłości działalność ta doprowadziła do całkowitej likwidacji części torfowisk, a powierzchnia pozostałych została znacznie zmniejszona. Towarzyszące eksploatacji odwodnienia spowodowały upośledzenie warunków wodnych torfowisk.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 7110 Obręb Dąbrowa

02-40-1-02-164 -g -00 02-40-1-02-163 -f -00 02-40-1-02-164 -h -00

21.4 7120 Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji

Siedlisko powstaje w wyniku degradacji mszarów wysokotorfowiskowych, znajdujących się na torfowiskach odwodnionych, lub w inny sposób zniekształconych (eksploatacja torfu, wypas, itp.). Zalicza się tu płaty o nieciągłej, degenerującej lub całkowicie zanikającej warstwie torfowców. Zdegradowane torfowiska porośnięte są zarówno przez formacje leśne (suche postaci borów bagiennych lub brzezin), jak i formacje nieleśne (zbiorowiska z dominacją wełnianki pochwowatej, wrzosu, borówek lub trzęślicy modrej). Siedlisko jest zróżnicowane regionalnie. Na torfowiskach orawsko- nowotarskich na potorfiach i zdegradowanych kopułach torfowisk rozwija się zbiorowisko z dominacją Eriophorum vaginatum, a w miejscach skrajnie przesuszonych – zbiorowisko z dominacją Calluna vulgaris. Zagrożeniem może być dalsza degradacja polegająca na całkowitym zaniku gatunków torfowiskowych oraz murszenie torfu prowadzące do zmian właściwości chemicznych i fizycznych podłoża. Intensywne murszenie powierzchniowej warstwy torfu może spowodować utratę zdolności do regeneracji. Ogólnie wszystkie zdegradowane torfowiska wymagają ochrony czynnej polegającej przede wszystkim na neutralizacji systemów odwadniających.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 7120 Obręb Dąbrowa

02-40-1-02-164 -g -00 02-40-1-02-163 -f -00 02-40-1-02-164 -h -00

21.5 7150 Obniżenia na podłożu torfowym

Siedlisko ma charakter naturalny lub półnaturalny i stanowi jeden z elementów kompleksu przestrzennego na torfowiska wysokich i wilgotnych wrzosowiskach, natomiast na piaszczysto-torfiastych obrzeżach towarzyszących zbiornikom wodnym zajmuje strefę ekotonu między lustrem wody a siedliskami poza zasięgiem wody w czasie jej wysokich stanów. Roślinność buduje bardzo niewielka liczba gatunków, rosnących z reguły w niewielkim zwarciu, znaczna ich część jest słaba konkurencyjnie, wymaga do rozwoju przestrzeni wolnej od innych roślin. Fitocenozy mogą mieć charakter efemeryczny lub bardziej stały. Występują na podłożu wyłącznie torfowym w płytkiej warstwie silnie zapiaszczonego torfu lub piasku z niewielką ilością bezpostaciowego humusu. Wilgotność podłoża bardzo wysoka, okresowo, w ciągu suchych lat, powierzchnia może obsychać. Odczyn gleby w zakresie pH 4-5. W Polsce siedlisko prawie niezbadane.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 7150 Obręb Dąbrowa

02-40-1-02-164 -g -00 02-40-1-02-163 -f -00

21.6 9110 Kwaśne buczyny

Siedliska kwaśnych buczyn niżowych (Luzulo pilosae-Fagetum) występują zazwyczaj w typie siedliskowym LMśw, rzadziej Lśw i BMśw. Związane są z wilgotnym klimatem atlantyckim i oczywiście występują w zasięgu występowania buka. Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje środkowoeuropejskie lasy bukowe rosnące na uboższych kwaśnych glebach. Tam gdzie warunki wilgotnościowe i glebowe pozwalają bukowi przejąć dominację w drzewostanie i intensywnie się odnawiać – powstają buczyny, które są trwałym w krajobrazie zbiorowiskiem roślinnym. Drzewostan w kwaśnej buczynie niżowej jest prawie czysto bukowy, z niewielkimi domieszkami innych gatunków (Dbs, So, Md, Ak). Podszyt zazwyczaj słabo rozwinięty, tworzy czeremcha zwyczajna (Padus avium Mill.), buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.), dąb szypułkowy (Quercus robur L.), grab pospolity (Carpinus betulus L.), kruszyna i leszczyna. Runo ma charakter mszysto-trawiasto-zielny. Pokrycie warstwy zielnej jest na ogół niewielkie, czasem prawie brak roślin w runie, a całość przykryta jest warstwą liści bukowych. Gatunkami, które odgrywają stosunkowo 98

większą rolę w warstwie zielnej (ale nie mają wielkiego pokrycia), są małe byliny dwuliścienne i niektóre trawy. Mszaki rosną głównie u podstawy buków. Gatunki typowe dla kwaśnej buczyny to: kosmatka owłosiona (Luzula pilosa (L.) Willd.), siódmaczek leśny (Trientalis europaea L.), konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium (L.) F. W. Schmidt), turzyca pigułkowata (Carex pilulifera L.), kosmatka gajowa (Luzula luzuloides (Lam.) Dandy & Wilmott), śmiałek pogięty (Deschampsia flexuosa L.), trzcinnik owłosiony (Calamagrostis villosa (Chaix) J. F. Gmel.), oraz borówka czernica (Vaccinium myrtillus L.).

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 9110 Obręb Dąbrowa

02-40-1-02-146 -b -00 02-40-1-02-148 -a -00 02-40-1-02-149 -d -00 02-40-1-02-118 -f -00 02-40-1-02-146 -f -00 02-40-1-02-145 -h -00

21.7 9170 Grądy środkowoeuropejskie i subkontynentalne

Siedliska grądu środkowoeuropejskiego (Galio sylvatici-Carpinetum betuli) i subkontynentalnego (Tilio cordatae-Carpinetum betuli Tracz. 1962), występują zazwyczaj w typie siedliskowym Lśw, rzadziej LMśw i Lł, sporadycznie zaś Lw, BMw, LMw, BMśw. Są to siedliska żyznych, mezo- i eutroficznych, lasów liściastych. Porastają zazwyczaj gleby świeże lub wilgotne. Drzewostan grądu tworzą gatunki liściaste: dąb szypułkowy (Quercus robur L.), lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.), grab pospolity (Carpinus betulus L.), klon pospolity (Acer platanoides L.), jawor (Acer pseudoplatanus L.), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) w warstwie A występuje ponadto buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.) i sosna zwyczajna (Pinus sylvestris L.), w podszycie jarząb pospolity (Sorbus aucuparia L.), czeremcha zwyczajna (Padus avium Mill.), czeremcha amerykańska (Padus serotina (Ehrh.) Borkh.), kruszyna pospolita (Rhamnus frangula L.), grab pospolity, dąb czerwony, bez czarny, leszczyna, trzmielina pospolita itp. Podszyt grądów jest na ogół silnie rozwinięty, choć jego pokrycie zależy w dużym stopniu od pokrycia drugiego piętra.Gatunki charakterystyczne dla zespołu to: przytulia leśna (Galium sylvaticum L.), turzyca cienista (Carex umbrosa L.), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea L.), 99

przytulia Schultesa (Galium schultesii Vest) i świerząbek gajowy (Chaerophyllum temulum L). Runo ma wyraźny charakter dwuaspektowy. Na wiosnę obficie kwitną wczesne geofity: zawilec gajowy (Anemone nemorosa L.), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans L.), miodunka ćma (Pulmonaria obscura L.), zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides L.) itp. Latem pojawia się gajowiec żółty (Galeobdolon luteum Huds.) i szerokolistne gatunki traw: prosownica rozpierzchła (Milium effusum L.), trzcinnik leśny (Calamagrostis arundinacea (L.) Roth), perłówka zwisła (Melica nutans L.) itp.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 9170 Obręb Dąbrowa 02-40-1-01-65 -n -00 02-40-1-01-66 -j -00 02-40-1-01-39 -b -00 02-40-1-03-142 -f -00 02-40-1-01-63 -b -00 02-40-1-03-142 -g -00 02-40-1-01-63 -r -00 02-40-1-01-30 -g -00 02-40-1-01-63 -j -00 02-40-1-01-36 -f -00 02-40-1-01-64 -a -00 02-40-1-01-64 -d -00 02-40-1-01-34 -b -00 02-40-1-01-65 -l -00 02-40-1-02-145 -k -00 02-40-1-01-63 -a -00 02-40-1-01-63 -i -00 02-40-1-03-133 -p -00 02-40-1-01-63 -k -00 02-40-1-03-133 -w -00 02-40-1-01-63 -h -00 02-40-1-03-139 -d -00 02-40-1-01-64 -j -00 02-40-1-03-144 -a -00 02-40-1-01-39 -n -00 02-40-1-02-155 -c -00 02-40-1-01-56 -d -00 02-40-1-03-180 -c -00 02-40-1-01-56 -h -00 02-40-1-03-127 -k -00 02-40-1-01-63 -d -00 02-40-1-03-128 -g -00 02-40-1-01-63 -n -00 02-40-1-03-128 -h -00 02-40-1-01-64 -g -00 02-40-1-03-128 -l -00 02-40-1-01-64 -k -00 02-40-1-03-139 -f -00 02-40-1-01-53 -g -00 02-40-1-03-143 -d -00 02-40-1-01-55 -g -00 02-40-1-03-143 -g -00 02-40-1-01-65 -f -00 02-40-1-01-63 -l -00 02-40-1-01-65 -k -00

21.8 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum)

Głównym ośrodkiem występowania pomorskiego lasu dębowo-brzozowego są obszary północno-zachodniej Europy znajdujące się pod wpływem klimatu atlantyckiego. Las brzozowo-dębowy występuje na glebach dość żyznych i biologicznie aktywnych z dobrze rozkładającą się ściółką i odczynem od kwaśnego przy powierzchni do obojętnego w głębszych warstwach. Gleby te wykazują znaczne zróżnicowanie pod względem wilgotności oraz właściwości troficznych w związku z czym omawiane 100

zbiorowisko charakteryzuje się dużą zmiennością lokalnosiedliskową. Dodatkowo na rozwój tego lasu wpływa abrazja, mechaniczny wpływ wiatru W klasyfikacji siedlisk leśnych warunki występowania lasu brzozowo-dębowego obejmują szerokie spektrum typów siedliskowych lasu: bor mieszany świeży, bór mieszany wilgotny, las mieszany świeży, las mieszany wilgotny, las mieszany bagienny, las świeży i las wilgotny, z preferencją do dwóch pierwszych. Nowe (2004 r.) „Siedliskowe Podstawy Hodowli Lasu” wyróżniają dla tego ekosystemu specjalny typ lasu: las brzozowo-dębowy, przewidując dla niego miejsce na siedliskach BMśw i BMw.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 9190

Obręb Dąbrowa 02-40-1-01-33 -b -00 02-40-1-01-31 -c -00 02-40-1-02-77 -g -00 02-40-1-01-37 -b -00 02-40-1-01-29 -g -00 02-40-1-03-80 -g -00 02-40-1-03-87 -a -00 02-40-1-03-81 -c -00 02-40-1-03-87 -c -00 02-40-1-03-82 -c -00 02-40-1-03-87 -j -00 02-40-1-03-82 -d -00 02-40-1-03-88 -d -00 02-40-1-03-168 -a -00 02-40-1-03-88 -f -00 02-40-1-01-28 -d -00 02-40-1-03-89 -g -00 02-40-1-01-29 -f -00 02-40-1-03-91 -b -00 02-40-1-01-32 -c -00 02-40-1-03-91 -m -00 02-40-1-03-79 -a -00 02-40-1-02-94 -c -00 02-40-1-02-77 -d -00 02-40-1-02-95 -h -00 02-40-1-03-80 -d -00 02-40-1-02-101 -b -00 02-40-1-03-82 -f -00 02-40-1-03-111 -c -00 02-40-1-03-82 -g -00 02-40-1-03-111 -f -00 02-40-1-03-83 -d -00 02-40-1-03-111 -d -00 02-40-1-03-84 -c -00 02-40-1-03-116 -d -00 02-40-1-03-85 -c -00 02-40-1-03-91 -l -00 02-40-1-02-97 -f -00 02-40-1-01-34 -d -00 02-40-1-02-102 -j -00 02-40-1-02-93 -d -00 02-40-1-03-129 -a -00 02-40-1-02-103 -a -00 02-40-1-03-129 -i -00 02-40-1-03-88 -a -00 02-40-1-03-132 -n -00 02-40-1-03-109 -h -00 02-40-1-03-85 -a -00 02-40-1-03-111 -g -00 02-40-1-03-90 -m -00 02-40-1-01-25 -f -00 02-40-1-03-91 -a -00 02-40-1-02-181 -b -00 02-40-1-02-92 -r -00 02-40-1-01-28 -a -00 02-40-1-01-29 -j -00

101

21.9 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum)

Bory i lasy bagienne występują w regionach o bardzo zróżnicowanym wieku i genezie krajobrazu, geologii i geomorfologii, w miejscach odmiennych pod względem topograficznym, a także reżimu wodnego i troficznego. Każdy z podtypów charakteryzuje swoisty zestaw cech środowiskowych. Brzezina bagienna występuje na wschodnich krańcach swego geograficznego zasięgu i ograniczona jest do północno- zachodniej części niżu. Wykształca się na dość płytkich, mezotroficznych, kwaśnych torfach przejściowych, w bezodpływowych nieckach gliniasto-piaszczystej moreny dennej. Zajmuje całą powierzchnię obniżeń lub strefę obrzeży torfowisk wysokich. Sosnowy bór bagienny występuje na całym niżu, sporadycznie w kotlinach podgórskich. Rozwija się najczęściej na obszarach wododziałowych, na pokładzie oligotroficznego, silnie kwaśnego torfu wysokiego, o miąższości od około 20-30 cm do paru metrów, zasilanego tylko przez wody opadowe lub też częściowo wody gruntowe (w środowisku ubogich piasków eolicznych i sandrowych). Lustro wody układa się bardzo blisko powierzchni i wykazuje niewielkie oscylacje. W klasycznym położeniu i niezaburzonych warunkach wodnych bór ten stanowi element przestrzennego kompleksu siedliskowo- roślinnego, jaki powstaje w granicach torfowiska wysokiego.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 91D0 Obręb Dąbrowa

02-40-1-02-164 -g -00 02-40-1-02-165 -h -00 02-40-1-02-166 -i -00 02-40-1-02-163 -f -00 02-40-1-02-166 -k -00 02-40-1-02-70 -g -00 02-40-1-02-71 -h -00 02-40-1-02-71 -k -00 02-40-1-02-164 -b -00 02-40-1-02-164 -c -00 02-40-1-02-164 -d -00 02-40-1-02-165 -b -00 02-40-1-02-165 -g -00 02-40-1-02-71 -f -00 02-40-1-02-164 -f -00 02-40-1-02-164 -h -00 102

21.10 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Fraxino-Alnetum

Wymienione lasy wykształcają się na glebach zalewanych wodami rzecznymi, o wysokim poziomie wód gruntowych, głównie klasyfikowanych jako pobagienne lub napływowe aluwialne. Zgodnie z definicją należy tu kilka istotnie różniących się podtypów drzewostanów, a mianowicie od jesionowo-olszowych na obszarach źródlisk i związanych z nimi cieków, przez olszowe w dolinach szybko płynących rzek, olszyny nad wolno płynącymi strumieniami, górskie olszynki olszy szarej, po nadbrzeżne lasy wierzbowe i topolowe nad dużymi rzekami.Siedliska typologicznie związane z olsem jesionowym, pod względem fitosocjologicznym tożsame z zespołami: Fraxino-Alnetum - niżowy łęg jesionowo-olszowy oraz Carici remotae-Fraxinetum - podgórski łęg jesionowy. Biocenozy, wchodzące w skład tak doprecyzowanego typu 91 EO, występują w całej Polsce. W projektowanej sieci Natura 2000 są obecne w większości jej obiektów. Biotopy omawianej grupy mają wysoką wartość przyrodniczą. Jako podstawowy element nadrzecznych krajobrazów roślinnych mają wpływ na retencję wód i funkcjonowanie korytarzy ekologicznych sieci hydrograficznej. Wszystkie odznaczają się ponadprzeciętnym bogactwem związanej z nimi flory i fauny. Łęg olszowo - jesionowy to zespół leśny o nazwie naukowej Fraxino-Alnetum W.Mat. 1952 z klasy Querco-Fagetea, rzędu Fagetalia sylvaticae i związku Alnion incanae. Siedliska łęgów wytworzyły się na glebach murszowych, torfowisk niskich, gruntowoglejowych i itp. Powstały w dolinach cieków różnej wielkości – od niewielkich rowów melioracyjnych, gdzie proces melioracji doprowadził do odwodnienia bagiennych olsów, do dolin dużych rzek, ale z występującymi w obrębie doliny utworami organicznego pochodzenia (w dolinach mineralnych – na madach – zazwyczaj wykształcają się łęgi 91F0). Podstawowym procesem kształtującym charakter lasów łęgowych siedliska 91E0 jest cykliczny, coroczny rytm zalewów wezbraniowymi wodami rzecznymi, niosącymi żyzne namuły. Po okresie wiosennych wezbrań zalewy te ustępują. O ile więc w przypadku siedlisk łęgów (91F0), zalewy mogą być sporadyczne i występują zazwyczaj jako proces madotwórczy, o tyle w przypadku łęgów (91E0) zalewy powinny być coroczne. Łęgi jesionowo - olszowe mogą się też wykształcać w przypadku braku zalewów powierzchniowych, ale zawsze wskaźnikiem wyróżniającym jest poziomy ruch wód podpowierzchniowych. Proces ten odróżnia także łęgi od lasów

103

bagiennych – olsów, które powstają na siedliskach bagiennych związanych z ciągle kształtującymi się torfami niskimi, w procesie zabagnienia gleby. W przypadku olsów woda w siedlisku jest wodą stagnującą, a w przypadku łęgów – przepływającą. Drzewostan łęgów tworzy przede wszystkim olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.) z różnym udziałem jesiona wyniosłego (Fraxinus excelsior L.). Udział ten zależy niekiedy od stopnia zniszczenia lokalnych populacji jesionów chorobą powodowaną przez grzyb Chalara fraxinea. Poza tymi gatunkami, w drzewostanie czasami może pojawiać się brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.), dąb szypułkowy (Quercus robur L.), osika (Populus tremula L.), świerk pospolity (Picea abies (L.) H.Karst). Podszyt jest zazwyczaj bujnie rozwinięty i tworzą go: czeremcha pospolita, kruszyna, leszczyna. W runie wyraźnie widoczne są dwa aspekty: wiosenny i letni. W aspekcie wiosennym runo jest zdominowane przez wczesno kwitnące gatunki geofitów: ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna Huds.), złoć żółtą (Gagea lutea (L.) Ker Gawl.), śledziennicę skrętolistną (Chrysosplenium alternifolium L.), zawilca żółtego (Anemone ranunculoides L.) itp. Latem runo obejmują w dominację wysokie gatunki bylin, głównie nitrofilne: pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.), wiązówka błotna (Urtica dioica L.), bodziszek cuchnący (Geranium robertianum L.), przytulia czepna (Galium aparine L.), ale także gajowiec żółty (Galeobdolon luteum Huds.) i jasnota plamista (Lamium maculatum L.) itp. Na obszarze nadleśnictwa łęgi zajmują 11,30 ha.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 91E0 Obręb Dąbrowa

02-40-1-01-58 -k -00 02-40-1-01-3 -h -00 02-40-1-02-69 -i -00 02-40-1-01-5 -b -00 02-40-1-03-80 -k -00 02-40-1-01-38 -h -00 02-40-1-03-116 -m -00 02-40-1-01-38 -i -00 02-40-1-03-116 -r -00 02-40-1-02-69 -a -00 02-40-1-03-133 -t -00 02-40-1-03-128 -j -00 02-40-1-03-115 -n -00 02-40-1-02-68 -d -00 02-40-1-01-51 -g -00 02-40-1-02-69 -h -00 02-40-1-03-79 -l -00 02-40-1-03-139 -b -00 02-40-1-01-47 -b -00 02-40-1-03-142 -d -00 02-40-1-01-67 -a -00 02-40-1-02-155 -b -00 02-40-1-03-79 -h -00 02-40-1-03-169 -d -00 02-40-1-03-79 -j -00 02-40-1-03-170 -d -00 02-40-1-03-80 -l -00 02-40-1-03-170 -h -00 02-40-1-03-84 -a -00 02-40-1-03-172 -a -00 02-40-1-03-135 -b -00 02-40-1-03-173 -g -00 02-40-1-03-174 -h -00 02-40-1-03-174 -n -00 02-40-1-01-3 -c -00 02-40-1-03-175 -d -00 104

02-40-1-03-176 -a -00 02-40-1-03-170 -i -00 02-40-1-03-176 -b -00 02-40-1-03-172 -b -00 02-40-1-03-178 -c -00 02-40-1-03-176 -c -00 02-40-1-03-178 -d -00 02-40-1-03-176 -m -00 02-40-1-01-4 -k -00 02-40-1-03-127 -i -00 02-40-1-03-128 -i -00 02-40-1-03-135 -i -00 02-40-1-03-138 -d -00

21.11 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum)

Siedlisko to obejmuje wilgotne lasy dębowo-wiązowo-jesionowe, które wykształcają się na podłożu bardzo żyznym, na glebach lessowych oraz madach. Występują w dolinach dużych rzek, w miejscach nieregularnie zalewanych przez wody rzeczne lub przez powierzchniowy spływ wód. Dębowo-jesionowe lub dębowo-wiązowo jesionowe lasy, okresowo zalewane- występujące w dolinach rzek, lub w wilgotnych zagłębieniach poza dolinami rzecznymi (gdzie następuje okresowy spływ powierzchniowy). Warstwa krzewów jest bujna, tworzą ją: czeremcha pospolita, bez czarny, dereń świdwa, głogi, trzmielina pospolita, kalina koralowa, leszczyna. W runie rosną rośliny charakterystyczne dla żyznych i wilgotnych siedlisk m.in. ziarnopłon wiosenny, czyściec leśny, pokrzywa zwyczajna, niecierpek pospolity, podagrycznik pospolity. W drzewostanie występuje jesion wyniosły Fraxinus excelsior, wiąz pospolity Ulmus minor, dąb szypułkowy Quercus robur, olsza czarna Alnus glutinosa, wiąz szypułkowy Ulmus laevis oraz wiąz górski Ulmus glabra. Warstwa krzewów jest dobrze rozwinięta, spotkać tu można jeżynę popielicę Rubus caesitus, kalinę koralową Viburnum opulus czy dereń świdwę Cornus sanguinea. W runie dominują geofity. Rośnie tu m.in. ziarnopłon wiosenny Ficaria verna – gatunek charakterystyczny dla tego typu łęgów, złoć żółta Gagea lutea i piżmaczek wiosenny Adoxa moschatellina.

Lista wydzieleń w których znajduje się siedlisko 91F0 Obręb Dąbrowa 02-40-1-01-20 -a -00 02-40-1-01-64 -h -00 02-40-1-01-20 -c -00 02-40-1-01-2 -d -00 02-40-1-01-39 -c -00 02-40-1-01-2 -f -00 02-40-1-01-39 -d -00 02-40-1-01-4 -d -00 02-40-1-01-39 -f -00 02-40-1-01-4 -f -00 02-40-1-01-39 -j -00 02-40-1-01-9 -a -00 02-40-1-01-57 -f -00 02-40-1-01-29 -m -00 02-40-1-01-64 -b -00 02-40-1-01-30 -c -00 02-40-1-01-59 -l -00 02-40-1-01-30 -d -00 02-40-1-01-58 -a -00 02-40-1-01-30 -f -00 105

02-40-1-01-65 -c -00 02-40-1-01-39 -i -00 02-40-1-01-65 -g -00 02-40-1-01-47 -i -00 02-40-1-01-66 -a -00 02-40-1-01-47 -l -00 02-40-1-01-58 -f -00 02-40-1-01-56 -g -00 02-40-1-01-1 -a -00 02-40-1-02-68 -n -00 02-40-1-01-1 -d -00 02-40-1-01-67 -i -00 02-40-1-01-2 -g -00 02-40-1-02-68 -c -00 02-40-1-01-3 -a -00 02-40-1-02-68 -f -00 02-40-1-01-3 -b -00 02-40-1-02-68 -g -00 02-40-1-01-3 -d -00 02-40-1-02-68 -h -00 02-40-1-01-4 -g -00 02-40-1-01-47 -c -00 02-40-1-01-4 -h -00 02-40-1-02-68 -o -00 02-40-1-01-4 -i -00 02-40-1-03-110 -g -00 02-40-1-01-4 -j -00 02-40-1-03-127 -h -00 02-40-1-01-6 -a -00 02-40-1-01-58 -b -00 02-40-1-01-6 -b -00 02-40-1-01-5 -a -00 02-40-1-01-8 -a -00 02-40-1-01-38 -a -00 02-40-1-01-39 -g -00

106

Tabela 23. Tabela XXII. Zestawienie przedmiotów ochrony, dla których wyznaczono obszary Natura 2000 Orientacyjna Nazwa i kod lokalizacja Potencjalne zagrożenia negatywnego Zalecenia dotyczące możliwości unikania przedmiotu przedmiotu Podstawowe wymagania dotyczące oddziaływania leśnych zabiegów zagrożeń oraz realizacji zadań Lp. ochrony oraz ochrony na zachowania pożądanego stanu ochrony gospodarczych na stan ochrony gospodarczych zgodnie z podstawowymi symbol znaczenia mapie przedmiotu ochrony przedmiotów ochrony wymaganiami przedmiotu ochrony wg SDF przeglądowej obrębu SOO: OZW, Łąki w okolicach Chrząstowic PLH 160010, Bory Niemodlińskie PLH 160005, Grądy Odrzańskie PLB 02002, Zbiornik Turawa PLB 160004 – siedliska przyrodnicze wg SDF 3150 – Starorzecza i Siedlisko wrażliwe na silną sedymentację naturalne oraz na przyspieszoną eutrofizację. Oczyszczanie ścieków, Nie stosowanie eutroficzne zbiorniki Eutrofizacja, Zamulanie, wypłycanie i zanik Wzrost antropopresji w zlewni zbiornika zrębów zupełnych. Wycinanie szuwaru oraz 1 wodne ze Dąbrowa : 1c,f starorzeczy, niszczonie mechanicznie prowadzi do wzmożonego dopływu części hydrofitów, jeżli mają zbyt inwazyjny zbiorowiskami z – zasypywanie pierwiastków biogennych charakter. Nympheion, i allochtonicznej materii. Potamion 7110 – Torfowiska Siedlisko wybitnie wrażliwe na zmiany wysokie z Dąbrowa: 163f, Zbiorowiska wrażliwe na zmiany Bieżące utrzymywanie szlaków(kładki itp.), 2 warunków wodnych, troficznych, deptanie, roślinnością 164g,h stosunków wodnych i wydeptywanie nie dokonywanie zalesień zalesianie, pozyskiwanie torfu. torfotwórczą 7120 – Torfowiska wysokie Siedlisko wybitnie wrażliwe na zmiany W przypadku wkraczania drzew zalecane jest zdegradowane, lecz Dąbrowa: 163f, Zbiorowiska wrażliwe na zmiany 3 warunków wodnych, troficznych, deptanie, ich usunięcie, zwłaszcza brzozy, która zdolne do naturalnej 164g,h stosunków wodnych zalesianie, pozyskiwanie torfu. transpiruje znaczne ilości wody. i stymulowanej regeneracji

107

W warunkach Polski środkowej i środkowo-zachodniej grądy są naturalnym 9170 – Grąd typem ekosystemu leśnego, który Stosowanie rębni o długich okresach Dąbrowa: 127k, środkowoeuropejski w niezakłóconych warunkach nadmierna ekspansja buka, stosowanie jako odnowienia, ograniczanie nadmiernej 128g,h,l, 133p,w, 5 i subkontynentalny siedliskowych może funkcjonować bez gatunków w odnowieniach sosny, świrka, ekspansji buka, w niektórych przypadkach 139d,f, 142g,f, (Galio-Carpinetum, pomocy człowieka. Maksymalna modrzewia zaniechanie stosowania zabiegów 143d,g, 180c Tilio-Carpinetum) różnorodność biologiczna jest związana ze gospodarczych starymi, zbliżonymi do naturalnych drzewostanami.

Las brzozowo-dębowy występuje na glebach dość żyznych i biologicznie aktywnych z dobrze rozkładającą się Ochrona bierna bądź też czynna, polegająca ściółką i odczynem od kwaśnego przy albo na delikatnych zabiegach 9190 – Pomorski Dąbrowa: 77d,g, powierzchni do obojętnego w głębszych Promowanie umożliwiających rozwój kwaśny las 6 101b, 109h, warstwach.Warunki występowania lasu na siedliskach Betulo-Quercetum sosny, spontanicznie powstających podrostów, albo brzozowo-dębowy 129h,i, 132n, 168a brzozowo-dębowego obejmują szerokie świerka i buka, kosztem dębu szypułkowego na bardziej energicznym przebudowywaniu (Betulo-Quercetum) spektrum typów drzewostanów, przede wszystkim przez siedliskowych lasu: BMśw, BMw LMśw, wprowadzanie do nich dębu. LMw, LMb, Lśw i Lw, z preferencjà do dwóch pierwszych.

108

Wyłączenie z użytkowania łęgów dość Dąbrowa: 3c,h, 91E0 – łęgi szybko doprowadza do uruchomienia 4k, 5b, 68d, 127i, Pomijanie przy inwentaryzacji typologicznej wierzbowe, procesów samoregulacji i odnawiania. 128i,j, 133t, lub błędne zaliczenie do olsów lub lasów topolowe, olchowe i Zaniechanie użytkowania lasów łęgowych 135b,i, 138d, Zachowanie morfologii koryt rzecznych, górskich co skutkuje odnowieniem bukiem, jesionowe, nie powoduje negatywnych efektów 8 139b, 142d, 169d, ochrona warunków wodnych, wyłączenie olchą lub nawet świerkiem. Zmiana morfologii (Salicetum albo- gospodarczych ze względu na ich minimalną 170d,h,i, 172a,b, z użytkowania koryt potoków w ramach regulacji, fragilis, Populetum powierzchnię w skali N-ctwa. Aktualnym 173g, 174h,n, pogłębianie, jak i spiętrzanie mogą prowadzić albae, Fraxino- problemem może być aktywne w ostatnich 175d, 176a-c, m, do degradacji siedlisk łęgowych Alnetum) latach zamieranie pędów jesiona, co wiąże 178c,d się z koniecznością cięć sanitarnych.

Ekosystemy nadrzecznych łęgów W lasach gospodarczych zagospodarowanie 91F0 - Łęgowe lasy Dąbrowa: 1a,d, wiązowo-jesionowych są związane z Zaburzenie stosunków wodnych. Konieczność rębniami złożonymi, z długim okresem dębowo-wiązowo- 2d,f,g, 3a,b,d, 4f-j, siedliskami podlegajàcymi okresowym 9 zachowania reżimu okresowych zalewów odnowienia jesionowe (Ficario- 5a, 9a, 68c,f,g- zalewom wodami rzecznymi. Zachowanie wodami rzecznymi. i pozostawianiem części drzew do naturalnej Ulmetum) h,n,o, 110g, 127h tych warunków jest konieczne dla śmierci i rozkładu zachowania łęgowego charakteru lasu.

109

Orientacyjna Nazwa i kod lokalizacja Potencjalne zagrożenia negatywnego Zalecenia dotyczące możliwości unikania przedmiotu przedmiotu Podstawowe wymagania dotyczące oddziaływania leśnych zabiegów zagrożeń oraz realizacji zadań Lp. ochrony oraz ochrony na zachowania pożądanego stanu ochrony gospodarczych na stan ochrony gospodarczych zgodnie z podstawowymi symbol znaczenia mapie przedmiotu ochrony przedmiotów ochrony wymaganiami przedmiotu ochrony wg SDF przeglądowej obrębu SOO: OZW, Łąki w okolicach Chrząstowic PLH 160010, Bory Niemodlińskie PLH 160005, Grądy Odrzańskie PLB 02002 – gatunki zwierząt za wyjątkiem ptaków kumak jest gatunkiem nizinnym, preferującym Rozpoznanie miejsc bytowania i rozrodu w Zanik miejsc odpowiednich ciepłe i płytkie zbiorniki wodne o bogatej celu wytyczenia bezkolizyjnych szlaków do rozrodu: osuszanie mokradeł, likwidacja 1188 - Kumak roślinności: starorzecza, transportowych i zrywkowych, składów Dąbrowa: 1a, 2d, starorzeczy i regulacja rzek, sypanie wałów 10 nizinny Bombina zalewane łąki, stawy rybne, małe jeziorka drewna itp. W razie konieczności 3c, 136a ograniczających okresowe Bombina i oczka przeniesenie drobnych populacji (np. z wylewy, niszczenie oczek wodnych w trakcie wodne, glinianki, żwirownie, rowy kolein) w bezpieczne miejsce. prac z zakresu pozyskania i zrywki. melioracyjne. Unika wody płynącej oraz Ochrona zbiorników wody. zimnych i głębokich jezior. Wydrze najbardziej odpowiadają Dąbrowa: 136a, 1355 - Wydra Lutra śródleśne rzeki, obok rzek często Silne zanieczyszczenie wód, usówanie drzew Nistosowanie cięć rębnych bespośrednio 11 141a, 171d, lutra zasiedlają jeziora. Wśród jezior preferują wzdłuż cieków wodnych przy ciekach wodnych Zbicko: 78o te, które łączą sięz rzekami. SOO: OZW, Łąki w okolicach Chrząstowic PLH 160010, Bory Niemodlińskie PLH 160005, Grądy Odrzańskie PLB 02002, Zbiornik Turawa PLB 160004 – gatunki ptaków SDF Bielik jest gatunkiem ściśle związanym ze środowiskiem wodnym. Preferuje okolice jezior i stawów rybnych oraz doliny a075 - Bielik niepokojenie wysiadujących ptaków przez Dąbrowa: 4h-j, 5a, rzeczne. Zimą skupia się nad rzekami i nieprowadzenie 12 zwyczajny ludzi, prowadzenie prac leśnych w pobliżu 127h-l, 128g-h zalewami. prac leśnych w pobliżu gniazd Haliaeetus albicilla gniazd Gnieździ się prawie we wszystkich typach lasów, głównie w borach i buczynach oraz w nadrzecznych łęgach.

110

Wydra

22 Pozaustawowe formy ochrony przyrody.

Do obiektów zasługujących na ochronę, a których ochrona nie jest regulowana odpowiednimi ustawami, należy zaliczyć przede wszystkim te, które zostały zinwentaryzowane w toku nadzwyczajnej waloryzacji przyrodniczej na terenie nadleśnictwa. Należą do nich m.in. lasy o charakterze zbliżonym do naturalnego, lasy o nadzwyczajnym bogactwie florystycznym, lasy podmokłe i na siedliskach wilgotnych , drzewostany rodzimego pochodzenia powstałe z odnowienia naturalnego, drzewostany nasienne, uprawy pochodne, bagna, torfowiska, wrzosowiska, drzewostany wykazujące odporność na działanie czynników stresowych, ciekawe fragmenty przyrody nieożywionej, miejsca o charakterze historycznym, kępy, grupy i pojedyncze drzewa zasługujące na ochronę, a nie objęte ochroną pomnikową, tereny źródliskowe i inne zasługujące na ochronę.

22.1 Lasy o charakterze zbliżonym do naturalnego

Na terenie Nadleśnictwa Opole brak jest lasów o charakterze zbliżonym do naturalnego, co jest następstwem prowadzenia ponad dwustuletniej intensywnej gospodarki leśnej. Planową 111

gospodarkę w tutejszych lasach rozpoczęto już w połowie XVIII wieku po przejęciu Śląska przez Prusy. W okresie tym zerwano z gospodarką plądrowniczą, przeprowadzono pomiary lasów, wprowadzono podział powierzchniowy o kształcie regularnym. Zasadniczym sposobem użytkowania drzewostanów było stosowanie dużych zrębów zupełnych z odnowieniem sztucznym, z preferencją sosny a na siedliskach wilgotnych świerka. Przykładem intensywności gospodarki leśnej i presji na zagospodarowanie nawet najtrudniejszych siedlisk mogą być antropogeniczne bory bagienne w leśnictwie Dąbrowa, lub buczyna założona na nadodrzańskim łęgu w leśnictwie Narok. W efekcie nastąpiła stopniowa eliminacja z drzewostanów gatunków liściastych, z czego najdotkliwszą stratą było praktyczne wyeliminowanie pierwotnie występującego bardzo licznie dębu bezszypułkowego, którego zastępowano gatunkami iglastymi lub dębem szypułkowym. Z drzewostanów zbliżonych do naturalnego, traktując to dalece umownie, wymienić należy drzewostany wchodzące w skład rezerwatu przyrody „Prądy” i proponowanych rezerwatów przyrody „Szakłak”, „Odra” i „Srebrne Źródła” (opisane wcześniej). Ponadto na uwagę zasługują drzewostan w oddziałach: 174g obrębu leśnego Dąbrowa Opolska - zbliżone do naturalnego zbiorowisko roślinne o wysokim uwilgotnieniu i charakterystycznej szacie roślin zielnych dla zdziczałych, podmokłych, silnie kwaśnych łąk, z rzadka porośnięte roślinnością krzewiastą (wierzby krzewiaste) i drzewami (So, Ol, Brz). Obiekt nie posiada szczegółowego opracowania florystycznego. Charakter szaty roślinnej sprzyja gnieżdżeniu się ptactwa związanego z biotopem wodno-błotnym. Fakt okresowego zalewania (głównie w okresie jesiennych odłowów ryb na stawach Gospodarstwa Rybackiego Lasów Państwowych w Niemodlinie, stwarza dogodne warunki do żerowania i odpoczynku licznego ptactwa wodno-błotnego. Zespół zasługuje na ochronę ze względu na pełnione funkcje wzbogacania mozaikowatości siedliska, oraz konieczność zachowania zanikających fragmentów biotopów podmokłych. Obiekt jest zlokalizowany w ciągu atrakcyjnych przyrodniczo stawów „Sangów”, „Młyński I”, „Młyński II”, „Czarny”, „Wołowski” i „Kamaszka”. 87l obrębu leśnego Dąbrowa Opolska - dobrze zachowany fragment naturalnego lęgu położonego w zakolu starego koryta Nysy Kłodzkiej, z zespołem charakterystycznej roślinności (brak szczegółowego rozpoznania florystycznego). Drzewostan otoczony jest z trzech stron zarastającym i bez przepływowym fragmentem starego koryta rzecznego, stanowiącego ciekawe zbiorowisko roślin wodno-błotnych, oraz miejsce bytowania ptactwa wodno-błotnego. Sąsiadujące z drzewostanem stare koryto Nysy nie znajduje się w zarządzie Lasów Państwowych. Zespół zasługuje na ochronę ze względu na pełnione

112

funkcje retencyjne, oraz ciekawy fragment biotopu. 76d - część drzewostanu w oddz. 76d stanowiący wyraźnie odcinającą się enklawę w grupie d-stanów sosnowych, wyróżniający się wiekiem (około 165 lat), składem gatunkowym - jodła świerk i sosna, z zainicjowanym odnowieniem naturalnym jodły i świerka, porastający ciekawy utwór geologiczny - krótki głęboki parów. Pochodzenie - prawdopodobnie naturalne. Ze względu na walory krajobrazowe i bioróżnorodność drzewostan zasługuje na zachowanie i popieranie odnowienia naturalnego. D-stan wyłączono z użytkowania rębnego Zarządzeniem nr 1/98 Nadleśniczego Nadleśnictwa Opole w sprawie objęcia szczególną ochroną drzewostanu jodłowego w oddziale 68c (ówczesny adres leśny) obrębu leśnego Dąbrowa Opolska z dnia 20.02.1998r.

22.2 Lasy na siedliskach wilgotnych.

W lasach nadleśnictwa najczęściej spotykanym typem ekosystemów silnie związanych z warunkami wodnymi są lasy łęgowe i bagienne. Są to jednocześnie siedliska bardzo wrażliwe na zmiany stosunków wodnych. O ile jednak w przypadku środowisk bagiennych niebezpieczne mogą być wahania poziomu wód gruntowych w ciągu roku, o tyle w przypadku siedlisk łęgowych ważne jest zachowanie odpowiedniej rytmiki zalewów. Na terenie Nadleśnictwa zdecydowanie przeważają siedliska świeże 57,31% powierzchni leśnej (zalesionej i niezalesionej). Udział siedlisk wilgotnych i bagiennych jest stosunkowo wysoki i wynosi 42,69%, z czego wilgotne 39,68%, bagienne 3,01% powierzchni Nadleśnictwa. Udział siedlisk wilgotnych i bagiennych przedstawia poniższe zestawienie.

Tabela 24. Udział siedlisk wilgotnych, łęgowych i bagiennych Siedliskowy Typ Lasu Powierzchnia (ha) udział % BMW 4448,42 20,60 LMW 3751,34 17,37 LW 369,82 1,71 Razem wilgotne 8569,58 39,68 BB 2,3 0,01 BMB 45,82 0,21 LMB 50,01 0,23 LŁ 219,59 1,02 OL 321,39 1,49 OLJ 10,83 0,05 Razem bagienne 649,94 3,01 Razem wilgotne i bagienne 9219,52 42,69 113

Należy dodać, że zgodnie z decyzją KZP drzewostany na siedliskach bagiennych (za wyjątkiem olsów) i łęgowych włączono do gospodarstwa specjalnego. Lokalizację siedlisk bagiennych, łęgowych, oraz olsów i olsów jesionowych przedstawia poniższa tabela:

Tabela 25. Siedliska bagienne i łęgowe Adres leśny Siedliskowy typ lasu Powierzchnia (ha) 02-40-1-01-1 -a -00 LŁ 6,31 02-40-1-01-2 -c -00 LŁ 3,4 02-40-1-01-2 -d -00 LŁ 6,55 02-40-1-01-2 -f -00 LŁ 2,31 02-40-1-01-2 -g -00 LŁ 5,4 02-40-1-01-3 -a -00 LŁ 17,5 02-40-1-01-3 -b -00 LŁ 2,08 02-40-1-01-3 -c -00 LŁ 2,68 02-40-1-01-3 -d -00 LŁ 7,81 02-40-1-01-3 -g -00 LŁ 4,03 02-40-1-01-3 -h -00 LŁ 0,61 02-40-1-01-3 -i -00 LŁ 0,29 02-40-1-01-4 -a -00 LŁ 4,91 02-40-1-01-4 -b -00 LŁ 0,55 02-40-1-01-4 -c -00 LŁ 1,33 02-40-1-01-4 -d -00 LŁ 3,12 02-40-1-01-4 -f -00 LŁ 5,11 02-40-1-01-4 -g -00 LŁ 5,11 02-40-1-01-4 -h -00 LŁ 2,75 02-40-1-01-4 -i -00 LŁ 3,19 02-40-1-01-4 -j -00 LŁ 0,68 02-40-1-01-4 -k -00 LŁ 4,28 02-40-1-01-5 -a -00 LŁ 23,54 02-40-1-01-5 -b -00 LŁ 4,66 02-40-1-01-6 -a -00 LŁ 2,42 02-40-1-01-6 -b -00 LŁ 4,87 02-40-1-01-8 -a -00 LŁ 3,91 02-40-1-01-9 -a -00 LŁ 5,64 02-40-1-02-70 -g -00 BMB 2,52 02-40-1-02-71 -f -00 BMB 4,62 02-40-1-03-87 -l -00 LŁ 2,95 02-40-1-03-115 -m -00 LMB 2,92 02-40-1-03-132 -b -00 LMB 3,73 02-40-1-03-133 -a -00 LMB 0,5 02-40-1-03-133 -c -00 LMB 0,8 02-40-1-03-133 -d -00 LMB 0,86 02-40-1-03-133 -g -00 LMB 2,86 02-40-1-03-133 -h -00 LMB 1,18 02-40-1-03-133 -i -00 LMB 0,94 02-40-1-03-133 -m -00 LMB 2,78 02-40-1-03-133 -s -00 LMB 0,68 02-40-1-02-164 -f -00 BB 0,72 02-40-1-02-164 -h -00 BB 1,58 02-40-1-02-165 -g -00 BMB 1,83 114

Adres leśny Siedliskowy typ lasu Powierzchnia (ha) 02-40-1-02-165 -i -00 BMB 3,03 02-40-1-02-166 -k -00 BMB 2,86 02-40-1-02-193 -d -00 LŁ 0,38 02-40-2-04-38 -f -00 BMB 1,85 02-40-2-04-51 -d -00 LMB 1,89 02-40-2-04-51 -f -00 LMB 7,67 02-40-2-06-75 -f -00 BMB 2 02-40-2-05-78 -c -00 LMB 1,66 02-40-2-05-119 -f -00 BMB 1,14 02-40-2-06-120 -f -00 BMB 1,26 02-40-2-06-120 -g -00 BMB 3,38 02-40-2-06-143 -c -00 BMB 2,89 02-40-2-06-144 -f -00 BMB 1,02 02-40-2-06-167 -c -00 BMB 1,77 02-40-2-06-168 -a -00 BMB 1,08 02-40-3-10-180 -f -00 BMB 0,89 02-40-3-09-239 -b -00 BMB 0,81 02-40-3-09-285 -f -00 LŁ 6,97 02-40-3-09-285 -l -00 LŁ 0,46 02-40-3-09-285 -m -00 LŁ 1,02 02-40-3-09-285 -n -00 LŁ 1,26 02-40-3-09-285 -p -00 LŁ 1,66 02-40-4-11-38 -a -00 LŁ 0,1 02-40-4-13-183 -j -00 LMB 2,94 02-40-4-13-183 -k -00 LMB 0,83 02-40-4-13-184 -c -00 LMB 1,55 02-40-4-13-204 -h -00 LMB 9,79 02-40-4-13-204 -i -00 LMB 0,83 02-40-4-13-205 -c -00 LMB 5,6 02-40-4-11-221 -c -00 LŁ 1,57 02-40-4-11-222 -h -00 LŁ 0,44 02-40-4-11-224 -a -00 LŁ 0,81 02-40-4-11-224 -b -00 LŁ 1,06 02-40-4-11-224 -c -00 LŁ 1,08 02-40-4-11-224 -d -00 LŁ 1,64 02-40-4-11-224 -f -00 LŁ 2,51 02-40-4-11-224 -g -00 LŁ 4,35 02-40-4-11-224 -h -00 LŁ 5,56 02-40-4-11-225 -c -00 LŁ 8,16 02-40-4-11-225 -d -00 LŁ 3,15 02-40-4-11-225 -f -00 LŁ 3,18 02-40-4-11-225 -g -00 LŁ 0,89 02-40-4-11-225 -m -00 LŁ 0,81 02-40-4-11-226 -a -00 LŁ 5,03 02-40-4-11-227 -d -00 LŁ 0,62 02-40-4-11-228 -a -00 LŁ 15,04 02-40-4-11-228 -b -00 LŁ 5 02-40-4-11-228 -c -00 LŁ 1,56 02-40-4-11-229 -f -00 LŁ 0,01 02-40-4-11-229 -g -00 LŁ 2,17 02-40-4-11-229 -i -00 LŁ 2,84 02-40-4-11-229 -j -00 LŁ 1,78

115

Adres leśny Siedliskowy typ lasu Powierzchnia (ha) 02-40-4-11-229 -k -00 LŁ 0,49 02-40-4-13-232 -a -00 BMB 0,95 02-40-4-13-232 -b -00 BMB 7,03 02-40-4-13-232 -d -00 BMB 4,89

Ekosystemy wodno-błotne na terenach leśnych mają kluczowe znaczenie dla utrzymania zasobów wodnych [Europejska Karta Wody uchwalona przez Radę Europy]. Do ekosystemów wodno-błotnych, powszechnie nazywanych mokradłami, zaliczamy wszelkie środowiska związane w swoim funkcjonowaniu z wodą. Są to zarówno otwarte zbiorniki wodne, naturalnego i sztucznego pochodzenia, cieki, bagna, torfowiska, oczka wodne, siedliska wilgotne i bagienne, mokre łąki i pastwiska itp. Wszelkie tego typu środowiska mają istotne znaczenie przyrodnicze. Do ich podstawowych funkcji zaliczamy: retencjonowanie wód, zdolność do oczyszczania wód, magazynowanie znacznych ilości węgla i azotu (szczególnie bagna i torfowiska), stwarzanie istotnych nisz życia dla wielu zagrożonych i ginących gatunków roślin i zwierząt. Istotną rolą zbiorników wodnych jest magazynowanie zasobów wodnych. Naturalne zbiorniki wodne, nieuregulowane cieki, śródleśne oczka wodne, torfowiska charakteryzują się dość dużą możliwością zatrzymywania wody w ramach obszaru. Ocenia się, że mchy torfowce, tworzące torfowiska wysokie, niskie i przejściowe magazynują około ośmiokrotnie więcej wody od swojej wagi. Ważną funkcją, szczególnie wód płynących, jest zdolność do samooczyszczania się. W mniejszym stopniu zdolność oczyszczania wody posiadają również mokradła. Torfowiska i mokradła magazynują znaczne ilości węgla, azotu i substancji biogennych. Azot jest wytrącany w procesach denitryfikacji. Akumulacja węgla ma istotne znaczenie zwłaszcza w kontekście realizacji postanowień Protokołu z Kioto. Odwodnienie istniejących torfowisk i bagien powoduje ich przesuszenie i murszenie torfu a w efekcie wpływa na uwalnianie się dwutlenku węgla do atmosfery.

W całym nadleśnictwie na pow. leśnej stwierdzono 429 wydzieleń w których znajdują się bagna wydzielone jako wydzielenia nieliterowe Zajmują powierzchnie 23,72 ha.

Bagna i oczka wodne to obszary ważne dla równowagi ekologicznej lasów nadleśnictwa. W całym nadleśnictwie stwierdzono 33 wydzielenia bagienne o łącznej powierzchni 82,38 ha.

116

Tabela 26. Bagna jako wydzielenia (pow. nieleśna) Adres leśny Powierzchnia (ha) 02-40-1-01-1 -c -00 3,17 02-40-1-01-1 -f -00 0,29 02-40-1-01-20 -i -00 0,57 02-40-1-01-29 -g -00 0,47 02-40-1-01-33 -c -00 1,3 02-40-1-03-79 -k -00 1,69 02-40-1-03-81 -h -00 4,43 02-40-1-03-115 -l -00 2,34 02-40-1-03-132 -l -00 0,47 02-40-1-03-133 -b -00 0,39 02-40-1-03-133 -t -00 1,31 02-40-1-03-135 -c -00 8,46 02-40-1-03-139 -a -00 5,98 02-40-1-03-139 -c -00 2,22 02-40-1-03-154 -h -00 5 02-40-1-02-163 -f -00 8,9 02-40-1-02-164 -g -00 12,04 02-40-1-02-165 -h -00 7,7 02-40-1-02-166 -i -00 5,26 02-40-1-03-170 -c -00 1,92 02-40-1-03-176 -d -00 0,7 02-40-1-03-176 -j -00 0,87 02-40-1-03-177 -b -00 0,34 02-40-1-03-178 -i -00 2,02 02-40-2-04-57 -d -00 0,71 02-40-3-08-32 -m -00 0,28 02-40-3-07-94 -c -00 0,43 02-40-3-07-103 -f -00 0,32 02-40-3-07-104 -m -00 0,32 02-40-3-07-117 -g -00 1,36 02-40-3-07-118 -c -00 0,55 02-40-3-09-246 -h -00 0,23 02-40-3-09-255 -d -00 0,34 Razem 82,38

Tabela 27. Bagna jako powierzchnie nieliterowane w wydzieleniach (pow. leśna) Liczba bagien w Powierzchnia Adres leśny wydzieleniu (ha) 02-40-1-01-1 -a -00 1 0,3 02-40-1-01-1 -a -00 1 0,4 02-40-1-01-1 -a -00 1 0,15 02-40-1-01-1 -d -00 1 0,15 02-40-1-01-2 -g -00 1 0,15 02-40-1-01-3 -d -00 1 0,1 02-40-1-01-5 -a -00 1 0,1 02-40-1-01-5 -a -00 1 0,05 117

Liczba bagien w Powierzchnia Adres leśny wydzieleniu (ha) 02-40-1-01-5 -b -00 1 0,15 02-40-1-01-6 -a -00 1 0,15 02-40-1-01-6 -b -00 1 0,1 02-40-1-01-20 -h -00 1 0,1 02-40-1-01-20 -h -00 1 0,08 02-40-1-01-29 -b -00 1 0,1 02-40-1-01-32 -d -00 1 0,4 02-40-1-01-33 -a -00 1 0,1 02-40-1-01-34 -h -00 1 0,15 02-40-1-01-38 -i -00 1 0,1 02-40-1-01-38 -j -00 1 0,2 02-40-1-01-39 -f -00 1 0,15 02-40-1-01-39 -l -00 1 0,1 02-40-1-01-50 -d -00 1 0,1 02-40-1-01-50 -g -00 1 0,48 02-40-1-01-51 -h -00 1 0,2 02-40-1-01-58 -k -00 1 0,15 02-40-1-01-64 -f -00 1 0,1 02-40-1-02-69 -a -00 1 0,25 02-40-1-02-71 -f -00 1 0,15 02-40-1-03-78 -a -00 1 0,1 02-40-1-03-78 -a -00 1 0,25 02-40-1-03-78 -a -00 1 0,1 02-40-1-03-78 -a -00 1 0,1 02-40-1-03-79 -b -00 1 0,15 02-40-1-03-80 -k -00 1 0,06 02-40-1-03-81 -f -00 1 0,25 02-40-1-03-81 -j -00 1 0,15 02-40-1-03-81 -j -00 1 0,2 02-40-1-03-84 -a -00 1 0,1 02-40-1-02-102 -g -00 1 0,25 02-40-1-03-115 -j -00 1 0,05 02-40-1-03-115 -j -00 1 0,45 02-40-1-03-115 -n -00 1 0,3 02-40-1-03-122 -d -00 1 0,48 02-40-1-03-122 -d -00 1 0,32 02-40-1-03-123 -c -00 1 0,2 02-40-1-03-123 -d -00 1 0,11 02-40-1-03-123 -f -00 1 0,18 02-40-1-03-125 -c -00 1 0,14 02-40-1-03-125 -f -00 1 0,15 02-40-1-03-125 -g -00 1 0,12 02-40-1-03-126 -b -00 1 0,2 02-40-1-03-127 -b -00 1 0,1 02-40-1-03-127 -c -00 1 0,05 02-40-1-03-127 -f -00 1 0,15 02-40-1-03-127 -h -00 1 0,15 02-40-1-03-128 -j -00 1 0,2 02-40-1-03-135 -b -00 1 0,33 02-40-1-03-135 -b -00 1 0,17 02-40-1-03-135 -d -00 1 0,26 118

Liczba bagien w Powierzchnia Adres leśny wydzieleniu (ha) 02-40-1-03-137 -b -00 1 0,15 02-40-1-03-137 -c -00 1 0,42 02-40-1-03-137 -c -00 1 0,37 02-40-1-03-137 -d -00 1 0,15 02-40-1-03-137 -g -00 1 0,25 02-40-1-03-138 -a -00 1 0,2 02-40-1-03-139 -h -00 1 0,3 02-40-1-03-139 -l -00 1 0,15 02-40-1-03-139 -l -00 1 0,13 02-40-1-03-142 -c -00 1 0,1 02-40-1-03-142 -h -00 1 0,1 02-40-1-03-151 -b -00 1 0,15 02-40-1-03-153 -b -00 1 0,15 02-40-1-02-164 -d -00 1 0,22 02-40-1-02-166 -f -00 1 0,1 02-40-1-02-167 -c -00 1 0,15 02-40-1-02-167 -l -00 1 0,1 02-40-1-03-172 -a -00 1 0,3 02-40-1-03-172 -g -00 1 0,15 02-40-1-03-175 -d -00 1 0,35 02-40-1-03-175 -h -00 1 0,1 02-40-1-03-176 -h -00 1 0,3 02-40-1-03-177 -a -00 1 0,15 02-40-1-03-177 -i -00 1 0,15 02-40-1-03-178 -d -00 1 0,15 02-40-1-02-193 -b -00 1 0,12 02-40-2-04-1 -d -00 1 0,4 02-40-2-04-4 -a -00 1 0,12 02-40-2-04-10 -a -00 1 0,1 02-40-2-04-13 -h -00 1 0,5 02-40-2-04-18 -c -00 2 0,2 02-40-2-04-28 -f -00 1 0,4 02-40-2-04-46 -b -00 1 0,08 02-40-2-04-46 -s -00 1 0,08 02-40-2-04-50 -d -00 1 0,08 02-40-2-04-57 -c -00 1 0,22 02-40-2-05-80 -f -00 1 0,1 02-40-2-06-128 -i -00 1 0,08 02-40-2-06-168 -g -00 1 0,07 02-40-3-08-3 -a -00 1 0,09 02-40-3-08-41 -i -00 1 0,14 02-40-3-08-42 -g -00 1 0,06 02-40-3-08-48 -b -00 1 0,07 02-40-3-07-110 -m -00 1 0,3 02-40-3-07-114 -b -00 1 0,34 02-40-3-10-175 -c -00 1 0,04 02-40-3-10-176 -b -00 1 0,04 02-40-3-10-183 -a -00 1 0,15 02-40-3-10-188 -j -00 1 0,04 02-40-3-10-191 -f -00 1 0,18 02-40-3-10-194 -j -00 1 0,05 119

Liczba bagien w Powierzchnia Adres leśny wydzieleniu (ha) 02-40-3-10-204 -g -00 1 0,08 02-40-3-10-207 -b -00 1 0,15 02-40-3-10-207 -b -00 2 0,12 02-40-3-10-208 -a -00 1 0,08 02-40-3-09-213 -b -00 1 0,1 02-40-3-09-213 -b -00 1 0,16 02-40-3-10-218 -a -00 1 0,11 02-40-3-07-247 -b -00 2 0,52 02-40-3-07-248 -a -00 1 0,06 02-40-3-09-250 -g -00 1 0,05 02-40-3-07-251 -g -00 1 0,16 02-40-3-09-272 -f -00 1 0,1 02-40-3-09-285 -a -00 1 0,22 02-40-3-09-285 -p -00 1 0,12 02-40-4-12-67 -a -00 1 0,04 02-40-4-11-78 -h -00 1 0,1 02-40-4-12-89A -d -00 1 0,25 02-40-4-12-89A -d -00 1 0,1 02-40-4-11-94 -g -00 1 0,15 02-40-4-11-112 -b -00 1 0,05 02-40-4-12-140 -l -00 1 0,07 02-40-4-12-143 -b -00 1 0,01 02-40-4-13-173 -c -00 1 0,25 02-40-4-13-173 -h -00 3 0,09 02-40-4-13-206 -c -00 1 0,05 02-40-4-13-206 -h -00 1 0,06 02-40-4-13-207 -b -00 1 0,25 02-40-4-13-209 -b -00 1 0,14 02-40-4-13-219 -a -00 1 0,2 02-40-4-13-219 -c -00 1 0,05 02-40-4-13-232 -a -00 1 0,21 02-40-4-13-232 -c -00 1 0,2 Razem 23,72

22.3 Lasy HCVF

Lasy HCVF (skrót od angielskiej nazwy: High Conservation Value Forests – polska nazwa: Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych) wyznaczone zostały z wykorzystaniem „Kryteriów wyznaczania lasów o szczególnych walorach przyrodniczych w Polsce”. Adaptacja do warunków Polski, lipiec 2006 r. autorstwa: Związku Stowarzyszeń „Grupa Robocza FSC – Polska”. Ustalono następujące kryteria szczegółowe zastosowania poszczególnych kategorii HCVF w Polsce:

120

Kategoria HCVF 1.1a - lasy w rezerwatach przyrody oraz lasy w parkach narodowych (są to lasy przeznaczone wyłącznie do ochrony przyrody, bez kompromisu z potrzebami gospodarki) z wyłączeniem lasów w strefie ochrony krajobrazowej Kategoria HCVF 1.1.b) lasy w parkach krajobrazowych oraz w strefach "ochrony krajobrazowej" parków narodowych i rezerwatów przyrody (są to lasy w których celem jest zachowanie wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz walorów krajobrazowych w warunkach racjonalnej gospodarki) Kategoria HCVF 1.2. - Ostoje zagrożonych i ginących gatunków. Kategoria HCVF 1.3. - Ostoje gatunków endemicznych Kategoria HCVF 1.4 - Obszary sezonowych koncentracji cennych gatunków Kategoria HCVF 2. - Kompleksy leśne odgrywające znaczącą w krajobrazie, w skali krajowej, makroregionalnej lub globalnej Kategoria HCVF 3.1. - ekosystemy skrajnie rzadkie i ginące, marginalne z punktu widzenia gospodarki leśnej - buczyny storczykowe, świetliste dąbrowy, lasy zboczowe, bory, brzeziny i świerczyny bagienne. Kategoria HCVF 3.2. - ekosystemy rzadkie i zagrożone w skali Europy (ujęte w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, lecz w Polsce pospolitsze i występujące wielkoobszarowo, stanowiące ważne obszary gospodarki leśnej - grądy, buczyny, jedliny, łęgi, świerkowe bory górnoreglowe, dolnoreglowe bory jodłowo-świerkowe. Kategoria HCVF 4.1. - Lasy wodochronne Kategoria HCVF 4.2. - Lasy glebochronne Kategoria HCVF 6 - Lasy kluczowe dla tożsamości kulturowej lokalnych społeczności Powierzchnia lasów HCVF na terenie Nadleśnictwa Opole zostały zatwierdzone Zarządzeniem nr 22 /12 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach z dnia 1.10.2012r. Zn. spr. ZO – 732 – FSC- 40/2012 w sprawie wyznaczenia lasów o szczególnych walorach przyrodniczych /HCVF/ na terenie nadleśnictw w RDLP w Katowicach. Zaliczono tu lasy w następujących kategoriach

121

Tabela 28. Powierzchnia Lasów o szczególnych walorach przyrodniczych /HCVF/ w poszczególnych kategoriach Kategoria HCVF Powierzchnia (ha) 1.1.a 55,15 1.1.b 132,64 1.2. 292,3 2 0 3.1. 0 3.2. 227,42 4.1. 601,52 4.2. 0 6 0 Razem 1309,03

23 Zagadnienia nasiennictwa i selekcji.

Nadleśnictwo przestrzega wymogów regionalizacji nasiennej, zawartej w ustawie o LMR i Zarządzeniu Nr 7A z 7.04.2006r. Dyrektora Generalnego LP w sprawie ochrony leśnych zasobów genowych.

23.1 Położenie Nadleśnictwa na tle obowiązującego podziału Polski na regiony nasienne.

Zgodnie z „Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 25 października 2006” zmieniającym „Rozporządzenie z dnia 9 marca 2004r. w sprawie wykazu, obszarów i mapy regionów pochodzenia leśnego materiału podstawowego”, Nadleśnictwo Opole położone jest w mikroregionach nasiennych 503 i 554.

23.2 Syntetyczne zestawienie obiektów bazy nasiennej w Nadleśnictwie.

Na terenie Nadleśnictwa występują następujące obiekty bazy nasiennej.

Tabela 29. obiekty bazy nasiennej obr. obr. obr. obr. Dąbrowa Razem Typ obiektu Grudzice Krasiejów Zbicko Opolska Powierzchnia w ha 1 2 3 4 5 Wyłączone drzewostany 5,40 nasienne 5,40 Gospodarcze drzewostany 81,75 61,68 9,25 33,38 nasienne 186,06

122

Uprawy pochodne 6,38 6,38 Plantacyjne uprawy nasienne,

uprawy nasienne Razem 93,53 61,68 9,25 33,38 197,84

23.3 Wyłączone Drzewostany Nasienne.

W Nadleśnictwie Opole istnieje jeden wyłączony drzewostan nasienny o łącznej powierzchni 5,40 ha. Nr w Krajowym L.p. Obręb Leśnictwo Oddz. Gatunek Pow. (ha) Rejestrze LMP 1. Dąbrowa Opolska Dąbrowa Narok 2 g DB.S 5,40

23.4 Gospodarcze Drzewostany Nasienne.

W Nadleśnictwie wyznaczonych jest 29 gospodarczych drzewostanów nasiennych (GDN). Zajmują łącznie powierzchnię 184,58 ha, z czego: - 11 w obrębie Dabrowa Opolska na powierzchni 81,75 ha, - 10 w obrębie Grudzice na powierzchni 61,68ha. - 1 w obrębie Krasiejów na powierzchni 7,77ha. - 7 w obrębie Zbicko na powierzchni 33,38ha. Są to drzewostany: - sosnowe (21) – 122,33 ha - dębowe (6) – 45,81 ha - jesionowy (1) – 6,66 ha - olchowy (1) – 9,78 ha

Tabela 30. Wykaz Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych Powierzchnia Siedliskowy Gatunek Oddział Wiek Uwagi [ha} Typ Lasu docelowy 1 2 3 4 5 6 Obr. Dabrowa Opolska 5 -a 23,54 Lł DB.S 130 47 -f 2,21 LMw DB.S 140 47 -h 2,54 LMw DB.S 140 47 -i 8,69 LMw DB.S 140 47 -k 4,12 LMw DB.S 140 76 -d 6,13 BMśw SO 165 103 -c 14,48 BMśw SO 110 107 -a 3,41 BMśw SO 125 131 -c 3,96 BMw SO 120 155 -a 6,72 LMw ŚO 110 177 -a 5,95 BMśw SO 130 123

Powierzchnia Siedliskowy Gatunek Oddział Wiek Uwagi [ha} Typ Lasu docelowy 1 2 3 4 5 6 Razem 81,75 Obr. Grudzice 33 -c 3,21 BMw SO 105 33 -d 3,00 BMśw SO 105 73 -f 4,65 BMśw SO 115 113 -g 3,93 BMśw SO 120 117 -k 4,61 BMśw SO 120 118 -h 7,77 BMśw SO 120 132 -b 2,19 BMw SO 120 139 -b 11,12 BMśw SO 105 159 -d 5,71 BMśw SO 105 164 -d 5,32 BMśw SO 120 Razem 61,68 Obr. Krasiejów 105 -i 7,77 BMśw SO 115 Razem 7,77 Obr. Zbicko 142 -c 3,22 LMśw SO 115 159 -g 3,40 LMśw SO 135 179 -c 2,41 LMśw SO 135 180 -c 4,71 Lśw DB.S 105 182 -f 3,20 LMśw SO 135 197 -a 9,78 Lw OL 120 198 -a 6,66 Lw JS 140 Razem 33,38 Ogółem 184,58

23.5 Rejestrowane uprawy pochodne.

W Nadleśnictwie wyznaczona jest Rejestrowana Uprawa Pochodna (RUP) w obrębie Dąbrowa Opolska w oddz. 198 d na powierzchni 2,35 ha. W Nadleśnictwie istnieje także Blok Upraw Pochodnych (BUP) w obrębie Dąbrowa Opolska w oddz. 63 h, i, j, k na powierzchni 4,03 ha.

124

Tabela 31. Wykaz Rejestrowanych Upraw Pochodnych Powierzchnia

zredukowana Siedliskowy Gatunek Rok Oddział [ha] Typ Lasu docelowy założenia Uwagi 1 2 3 4 5 6 Obr. Dąbrowa Opolska 198 d 2,35 BMśw So 1991 63h-k 3,57 Dbs 2005,2011 b.u.p Grudzice 175a 0 LMW Jd 2009 Przepadła Krasiejów 89b 1,99 LMśw Md 1997 89c 3,04 LMśw Md 2003 105f 3,04 Bśw Soc 1995 272a 3,91 BMśw So 1996 272b 3,67 BMśw So 2001 272c 3,5 BMśw So 2008 Ogółem 25,07

23.6 Plantacyjne Uprawy Nasienne (PUN) i Plantacje Nasienne.

W Nadleśnictwie nie ma wyznaczonych plantacyjnych upraw nasiennych (PUN) oraz plantacji nasiennych (PN).

23.7 Drzewa mateczne.

Na terenie Nadleśnictwa Opole znajduje się łącznie 6 drzew matecznych w tym dwie daglezje i cztery brzozy.

Tabela 32. Wykaz drzew matecznych Nr drzewa- L.p. Obręb Leśnictwo Oddz. Gatunek IBL 1. Dąbrowa Opolska Lipowa 127 g Daglezja 4298 2. Dąbrowa Opolska Lipowa 128 f Daglezja 4299 3. Grudzice Walidrogi 113 h Brzoza 10542 4. Grudzice Walidrogi 115 a Brzoza 10541 5. Grudzice Walidrogi 136 a Brzoza 10543 6. Grudzice Walidrogi 136 a Brzoza 10544

125

23.8 Produkcja szkółkarska

W obrębie Zbicko utworzono leśnictwo szkółkarskie.

Tabela 33. Lokalizacja szkółki leśnej. Adres Powierzchnia- Uwagi Obrębha Zbicko 222A b 3,69 szkółka leśna 223A a 4,09 szkółka leśna 225A a 1,34 szkółka leśna 225A b 1,52 szkółka leśna Razem 10,64

24 Walory przyrodniczo – leśne.

Ze względu na ciekawe położenie geograficzne i turystyczne walory przyrodnicze Nadleśnictwa Opole przedstawiają się interesująco.

W drzewostanach Nadleśnictwa występuje niemal cała gama krajowych gatunków drzew i krzewów:

Tabela 34. Wykaz gatunków drzew i krzewów stwierdzonych w lasach nadleśnictwa

II piętro,

Drzewostan podsadzenia i

Nalot Razem

podrost Podszyt

Przestoje

Samosiewy zakrzewienia

Gatunek Zadrzewienia i

Liczba wydzieleń

[ha] [ha]

wydz. wydz.

Liczba Liczba

Pow. zred. Pow. zred.

berberys pospolity 1 1 bez czarny 187 5 192 bez koralowy 4 4 brzoza brodawkowata 5472 2009,21 11 2,03 1698 128 5 7314 brzoza omszona 1 1 buk pospolity 1330 456,28 254 240,62 219 1 1 1805 czeremcha pospolita 42 10,21 1587 34 1 1664 czereśnia pospolita 2 0,16 1 3 daglezja zielona 18 5,15 18 dąb czerwony 763 158,39 27 12,69 145 2 937 dąb nieokreślony 5621 2243,28 370 265,22 1023 11 65 1 7091 126

II piętro,

Drzewostan podsadzenia i

Nalot Razem

podrost Podszyt

Przestoje

Samosiewy zakrzewienia

Gatunek Zadrzewienia i

Liczba wydzieleń

[ha] [ha]

wydz. wydz.

Liczba Liczba

Pow. zred. Pow. zred.

dąb szypułkowy 1 0,41 1 dereń biały 90 1 91 dereń świdwa 50 50 głóg jednoszyjkowy 268 268 grab pospolity 509 109,48 26 9,07 218 2 755 grusza pospolita 17 3,33 1 0,09 4 22 jabłoń dzika 14 2,45 1 0,09 1 4 20 jałowiec pospolity 37 37 jarząb brekinia 1 1 jarząb pospolity 5 0,64 1139 6 1 1151 jesion wyniosły 492 128,92 85 38,40 21 11 2 611 jodła pospolita 96 23,29 43 19,31 16 2 1 158 kalina koralowa 3 3 kasztanowiec biały 13 2,10 3 16 klon jawor 365 75,33 45 12,69 22 4 2 438 klon jesionolistny 1 0,19 1 klon pospolity 113 23,06 15 4,29 7 4 139 kruszyna pospolita 1877 35 1 1913 leszczyna pospolita 264 2 266 ligustr pospolity 32 32 lipa drobnolistna 562 127,28 49 27,83 152 10 773 modrzew europejski 2165 596,47 7 1,71 3 4 2179 olsza czarna 2347 1001,65 24 4,53 160 1 92 1 2625 olsza szara 67 13,82 6 73 orzech czarny 1 1 porzeczka czarna 1 1 robinia akacjowa 249 55,39 3 0,30 38 7 297 sosna Banksa 15 4,16 15 sosna czarna 113 30,00 113 sosna limba 2 2 sosna smołowa 4 1,54 4 sosna wejmutka 123 30,59 7 130 sosna zwyczajna 6306 16117,85 13 2,62 128 139 4 6590 szakłak pospolity 1 1 śliwa ałycza 1 1 śliwa tarnina 33 1 34 śnieguliczka biała 4 1 5 świerk pospolity 4086 948,27 46 13,64 3046 22 2 7202 topola biała 18 3,74 2 0,25 1 21 topola osika 1042 192,06 7 0,99 54 30 3 1136 trzmielina pospolita 3 3 wiąz pospolity 212 46,46 15 2,82 2 229 wierzba biała 29 3,32 1 0,19 88 22 140 wierzba iwa 7 1,46 3 1 11 żywotnik wschodni 1 1

127

25 Charakterystyka drzewostanów w aspekcie typologii urządzeniowej.

Drzewostany są najważniejszym elementem ekosystemu leśnego, dlatego poświęcono im stosunkowo dużo uwagi. Tradycyjne charakterystyki i opisy poszczególnych elementów taksacyjnych drzewostanów znajdują się w projekcie “Planu Urządzenia Lasu” dla Nadleśnictwa. W “Programie Ochrony Przyrody” wykorzystano te dane oraz podjęto próbę ich oceny i interpretacji pod kątem wymagań zrównoważonego rozwoju ekosystemów leśnych.

26 Bogactwo gatunkowe i struktura pionowa drzewostanów.

Bogactwo gatunkowe drzewostanów analizowano pod względem ilości gatunków w składzie warstwy górnej drzew (zapisanych w składzie gatunkowym I piętra) oraz budowy pionowej z podziałem na jedno-, dwupiętrowe i wielopiętrowe. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów według grup wiekowych i bogactwa gatunkowego przedstawia tabela:

Tabela 35. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego Liczba Powierzchnia / miąższość [ha/m3] Obręb Ogółem gatunków Wiek Nadleśnictwo Ogółem [%] w wydzieleniu <=40 lat 41-80 lat >80 lat 106,86 483,25 465,87 1055,98 22,2 jednogatunkowe 22950 196400 211935 431285 28,9 258,90 830,77 604,64 1694,31 35,6 dwugatunkowe 45305 324215 248360 617880 41,4 Obręb Dąbrowa Opolska 482,97 642,99 186,00 1311,96 27,6 trzygatunkowe 69320 215860 77195 362375 24,3 cztero- i więcej 530,02 111,07 49,67 690,76 14,5 gatunkowe 24210 35055 21020 80285 5,4 153,98 699,67 575,43 1429,08 32,5 jednogatunkowe 34115 255420 233535 523070 44,4 279,57 407,34 209,49 896,40 20,4 dwugatunkowe 45380 140250 79250 264880 22,5 Obręb Grudzice 536,68 340,72 101,14 978,54 22,2 trzygatunkowe 67145 113810 39150 220105 18,7 cztero- i więcej 829,24 211,08 56,23 1096,55 24,9 gatunkowe 87075 61285 21420 169780 14,4 670,42 1965,72 1414,81 4050,95 62,3 jednogatunkowe 122555 718835 541895 1383285 74,2 428,07 670,51 148,05 1246,63 19,2 dwugatunkowe 61160 230990 51770 343920 18,4 Obręb Krasiejów 503,71 137,95 28,62 670,28 10,3 trzygatunkowe 48060 45265 8675 102000 5,5 cztero- i więcej 484,56 49,56 0,42 534,54 8,2 gatunkowe 20785 14375 105 35265 1,9 128

Liczba Powierzchnia / miąższość [ha/m3] Obręb Ogółem gatunków Wiek Nadleśnictwo Ogółem [%] w wydzieleniu <=40 lat 41-80 lat >80 lat 337,17 1350,34 1238,29 2925,80 52,5 jednogatunkowe 61995 531255 509875 1103125 63,9 380,29 392,57 483,95 1256,81 22,5 dwugatunkowe 50100 149470 195190 394760 22,9 Obręb Zbicko 386,98 186,76 123,97 697,71 12,5 trzygatunkowe 40575 61350 47145 149070 8,6 cztero- i więcej 491,24 149,03 53,80 694,07 12,5 gatunkowe 16045 46655 16890 79590 4,6 1268,43 4498,98 3694,40 9461,81 44,6 jednogatunkowe 241615 1701910 1497240 3440765 55,0 1346,83 2301,19 1446,13 5094,15 24,0 dwugatunkowe 201945 844925 574570 1621440 25,9 Nadleśnictwo Opole 1910,34 1308,42 439,73 3658,49 17,2 trzygatunkowe 225100 436285 172165 833550 13,3 cztero- i więcej 2335,06 520,74 160,12 3015,92 14,2 gatunkowe 148115 157370 59435 364920 5,8

Z analizy danych wynika, że największą powierzchnię w Nadleśnictwie Opole (45%) zajmują drzewostany jednogatunkowe. Na nie przypada również największa masa (55%). Również drzewostany dwugatunkowe zajmują dużą powierzchnię (24%) i masę (26%). Najmniejszą powierzchnię zajmują natomiast drzewostany cztero i więcej gatunkowe (14%). Należy jednak zauważyć, że w młodszych klasach wieku (I i II) zróżnicowanie drzewostanów jest znacznie większe – dominują drzewostany cztero i wiecej- gatunkowe. Jest to efektem przebudowy monokultur sosnowych na mieszane lasy z dużym udziałem gatunków liściastych. Zaznaczyć należy jednak, że program określający bogactwo gatunkowe przyjmuje za odrębne gatunki także grupy wiekowe tego samego gatunku. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów według grup wiekowych i struktury dla Nadleśnictwa przedstawiono w poniższej tabeli:

129

Tabela 36. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg budowy pionowej i grup wiekowych Budowa Powierzchnia / miąższość [ha/m3] Obręb Ogółem pionowa Wiek Nadleśnictwo Ogółem [%] drzewostanów <=40 lat 41-80 lat >80 lat 1378,75 2037,23 1245,36 4661,34 98,1 drzewostan 161785 766345 547250 1475380 98,9 Obręb Dąbrowa 24,52 51,68 76,20 1,6 klasa odnowienia Opolska 4415 9775 14190 1,0 6,33 9,14 15,47 0,3 klasa do odnowienia 770 1485 2255 0,2 1799,47 1645,62 906,34 4351,43 98,9 drzewostan 233715 565825 357750 1157290 98,3 6,04 22,76 28,80 0,7 drzewostan dwupietrowy 3075 11530 14605 1,2 Obręb Grudzice 2,78 10,95 13,73 0,3 klasa odnowienia 595 3315 3910 0,3 4,37 2,24 6,61 0,2 klasa do odnowienia 1270 760 2030 0,2 2086,76 2823,74 1576,68 6487,18 99,8 drzewostan 252560 1009465 598595 1860620 99,8 13,39 13,39 0,2 Obręb Krasiejów klasa odnowienia 3340 3340 0,2 1,83 1,83 klasa do odnowienia 510 510 1595,68 2048,18 1557,79 5201,65 93,3 drzewostan 168715 782665 658335 1609715 93,2 94,70 94,70 1,7 drzewostan dwupietrowy 38285 38285 2,2 Obręb Zbicko 16,85 225,12 241,97 4,3 klasa odnowienia 3445 66160 69605 4,0 13,67 22,40 36,07 0,6 klasa do odnowienia 2620 6320 8940 0,5 6860,66 8554,77 5286,17 20701,60 97,5 drzewostan 816775 3124300 2161930 6103005 97,5 6,04 117,46 123,50 0,6 drzewostan dwupietrowy Nadleśnictwo 3075 49815 52890 0,8 Opole 44,15 301,14 345,29 1,6 klasa odnowienia 8455 82590 91045 1,5 24,37 35,61 59,98 0,3 klasa do odnowienia 4660 9075 13735 0,2

Drzewostany Nadleśnictwa Opole pod względem budowy pionowej (należą do mało zróżnicowanych. Zdecydowaną większość (97,5 % powierzchni) stanowią drzewostany jednopiętrowe, zaś 0,6 % to drzewostany o budowie dwupiętrowej. Klasy odnowienia łącznie z klasami do odnowienia stanowią jedynie około 2 % powierzchni. Nadleśnictwo nie posiada drzewostanów o budowie przerębowej i wielopiętrowej.

130

27 Pochodzenie drzewostanów.

W nadleśnictwie nie przeprowadzono systematycznej analizy drzewostanów pod kątem ich pochodzenia. Ogólnie należałoby przyjąć, że drzewostany sosnowe, świerkowe i modrzewiowe oraz gatunki obce są pochodzenia sztucznego, a część dębin pochodzi z odnowienia naturalnego. W wielu przypadkach oba te sposoby odnowienia lasu wzajemnie się uzupełniają i trudno zakwalifikować je do konkretnej kategorii.

28 Zasoby drzewne.

Zasoby drzewne Nadleśnictwa Opole dokładnie scharakteryzowane są w powierzchniowo- masowych tabelach klas wieku zamieszczonych w tomie II dla poszczególnych obrębów i części tabelarycznej opisania ogólnego Planu Urządzenia Lasu. Poniżej przedstawiono jedynie ogólny zarys jak kształtuje się udział poszczególnych gatunków i klas wieku dla Nadleśnictwa Opole(Opracowano na podstawie tabeli nr IV).

131

Tabela 37. Powierzchniowy i masowy udział wg klas wieku na powierzchni zalesionej Podklasa miąższość wieku Powierzchnia ha % m3 % 1-10 1118,36 5,18 1765 0,03 11-20 1785,20 8,27 47385 0,75 21-30 2059,68 9,54 316400 5,02 31-40 1897,42 8,79 451225 7,16 41-50 2105,64 9,75 661700 10,51 51-60 3200,62 14,81 1175520 18,67 61-70 1862,80 8,63 712780 11,32 71-80 1391,75 6,44 576280 9,15 81-90 1945,39 9,01 810130 12,86 91-100 1695,13 7,85 691220 10,98 101-120 1351,44 6,26 530940 8,43 121-140 315,38 1,46 136110 2,16 141 i 96,29 0,45 41075 0,65 wyżej KO 345,29 1,60 91045 1,45 KDO 59,98 0,28 13735 0,22

Ryc. 21. Miąższościowy udział klas wieku w zasobach leśnych Nadleśnictwa

1200000

1000000

800000

600000

miąższość (ha) 400000

200000

wiek

132

Ryc. 22. Powierzchniowy udział klas wieku w zasobach leśnych Nadleśnictwa

3500.00

3000.00

2500.00

2000.00

1500.00

1000.00 Powierzchnia(ha)

500.00

0.00

wiek

Najliczniejszym gatunkiem panującym w drzewostanach Nadleśnictwa jest sosna. Drzewostany sosnowe stanowią 86,24 % powierzchni leśnej zalesionej Nadleśnictwa (wg gatunków panujących) oraz 87,67 % całkowitego zapasu. Poniżej przedstawiono udział powierzchniowy i masowy drzewostanów według panujących gatunków:

Tabela 38. Udział powierzchniowy i miąższościowy gatunków panujących w Nadleśnictwie Opole

Gatunek powierzchnia miąższość panujący ha % m3 % SO 18308,42 86,24 5517130 87,67 SO.C 7,69 0,04 820 0,01 SO.WE 0,71 0,00 255 0,00 MD 61,28 0,29 14325 0,23 ŚW 32,37 0,15 5001 0,08 JD 8,69 0,04 1380 0,02 DG 0,31 0,00 345 0,01 BK 119,84 0,56 33371 0,53 DB 1131,31 5,33 370339 5,88 DB.C 13,57 0,06 1785 0,03 JW 9,35 0,04 1106 0,02 JS 28,86 0,14 5193 0,08 GB 19,28 0,09 5807 0,09

133

Gatunek powierzchnia miąższość panujący ha % m3 % BRZ 811,37 3,82 177279 2,82 OL 654,14 3,08 152386 2,42 OL.S 0,94 0,00 215 0,00 AK 4,70 0,02 946 0,02 TP 1,20 0,01 445 0,01 OS 16,34 0,08 4837 0,08 Razem 21230,37 100,00 6292965 100,00

Ryc. 23. Udział powierzchniowy gatunków panujących w klasach wieku

3500

ha 3000

2500

2000

1500

1000

500

0 Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb VI VII VIII KO KDO

So Soc Sow Md Św Jd Dg Bk Db Dbc Jw Js Gb Brz Ol Olsz Ak Tp Oś

134

Ryc. 24. Udział miąższościowy gatunków panujących w klasach wieku. 1400000 m3

1200000

1000000

800000

600000

400000

200000

So Soc Sow Md Św Jd Dg Bk Db Dbc Jw Js Gb Brz Ol Olsz Ak Tp Oś

29 Drzewostany 100 – letnie i starsze.

W Nadleśnictwie ponad 10 % powierzchni leśnej zalesionej, zajmują drzewostany ponad 100 letnie oraz Klasy odnowienia i klasy do odnowienia. Przeważają wśród nich sośniny zajmujące 72 % łącznej powierzchni drzewostanów ponad 100-letnich.

135

Tabela 39. Zestawienie powierzchni drzewostanów ponad 100-letnich wg gatunków

Powiwrzchnia %

(ha)

Gatunek panujący

SO 1571,21 72,46 SO.C 0,00 0,00 SO.WE 0,00 0,00 MD 1,10 0,05 ŚW 7,00 0,32 JD 0,88 0,04 DG 0,31 0,01 BK 6,37 0,29 DB 478,39 22,06 DB.C 0,00 0,00 JW 0,00 0,00 JS 6,66 0,31 GB 1,37 0,06 BRZ 35,33 1,63 OL 59,76 2,76 OL.S 0,00 0,00 AK 0,00 0,00 TP 0,00 0,00 OS 0,00 0,00 Razem 2168,38 100,00

Ilość drzewostanów starszych w nadleśnictwie jest istotnym elementem świadczącym o wartości lasów. Właściwy udział drzewostanów starych (zazwyczaj rozumianych, jako te, które osiągnęły wiek ponad 100 lat), zapewnia odpowiednią ilość siedlisk dla wielu organizmów. Niektóre bezkręgowce są silnie uzależnione od obecności w lesie starych drzew, podobnie jak niektóre gatunki ptaków, zwłaszcza drapieżne do założenia gniazda wymagają drzew dużych rozmiarów. Oczywiście drzewostany te nie są wyłączone z użytkowania i część z nich z pewnością w ciągu bieżącego dziesięciolecia będzie użytkowana. W ich miejsce powstaną uprawy i młodniki. Naturalne procesy starzenia się drzewostanów powodują, iż każdy drzewostan w pewnym momencie przechodzi z fazy dojrzałej i terminalnej, (czyli tych faz, które są powszechnie w społeczeństwie uznawane za najbardziej pożądane) w fazę rozpadu i odnowienia. W lasach o charakterze naturalnym rozmieszczenie starych drzewostanów nie jest stałe, ale zmienia się w przestrzeni. W miejscach dawnych starodrzewi pojawiają się młodsze fazy rozwojowe, a drzewostany młodsze dorastają.

136

Gospodarka leśna w pewien sposób naśladuje ten proces. Kwalifikowanie drzewostanów do użytkowania podlega pewnym regułom uwzględniającym między innymi konieczność utrzymania odpowiedniego zasobu drzewostanów starszych. Nie są to jednak cały czas te same drzewostany. Użytkowaniu podlegają zazwyczaj tylko te, powyżej określonego wieku, podczas gdy młodsze są oszczędzane i systematycznie dorastają tworząc nowy, przestrzennie inaczej rozmieszczony zasób starodrzew

Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) Tabela 40. Wykaz drzewostanów 100- 02-40-1-01-39 -i -00 DB 135 3,88 letnich i starszych 02-40-1-01-41 -d -00 SO 115 3,11 02-40-1-01-45 -m -00 SO 105 1,38 Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) 02-40-1-01-45 -n -00 SO 105 0,6 02-40-1-01-1 -a -00 DB 145 6,31 02-40-1-01-47 -f -00 DB 140 2,21 02-40-1-01-2 -c -00 BK 125 3,4 02-40-1-01-47 -h -00 DB 140 2,54 02-40-1-01-2 -d -00 DB 170 6,55 02-40-1-01-47 -i -00 DB 140 8,69 02-40-1-01-2 -f -00 DB 170 2,31 02-40-1-01-47 -k -00 DB 140 4,12 02-40-1-01-2 -g -00 DB 170 5,4 02-40-1-01-47 -l -00 DB 130 3,23 02-40-1-01-3 -a -00 DB 170 17,5 02-40-1-01-53 -c -00 SO 105 2,32 02-40-1-01-4 -h -00 DB 140 2,75 02-40-1-01-53 -g -00 DB 105 5,32 02-40-1-01-4 -i -00 DB 135 3,19 02-40-1-01-56 -d -00 DB 145 1,87 02-40-1-01-5 -a -00 DB 130 23,54 02-40-1-01-56 -g -00 DB 125 2,6 02-40-1-01-6 -a -00 DB 140 2,42 02-40-1-01-57 -f -00 DB 115 1,82 02-40-1-01-6 -b -00 DB 140 4,87 02-40-1-01-58 -b -00 DB 170 3,86 02-40-1-01-6 -g -00 SO 140 1,42 02-40-1-01-58 -f -00 DB 115 1,83 02-40-1-01-8 -a -00 DB 130 3,91 02-40-1-01-62 -c -00 SO 115 2,24 02-40-1-01-10 -d -00 SO 120 4,23 02-40-1-01-63 -a -00 DB 135 3,63 02-40-1-01-10 -g -00 DB 130 1,23 02-40-1-01-63 -b -00 DB 120 1,88 02-40-1-01-18 -c -00 SO 125 6,25 02-40-1-01-63 -g -00 DB 135 1,34 02-40-1-01-20 -a -00 DB 120 3,07 02-40-1-01-63 -n -00 DB 135 4,29 02-40-1-01-20 -c -00 DB 130 2,2 02-40-1-01-63 -r -00 DB 120 3,77 02-40-1-01-21 -h -00 SO 110 2,23 02-40-1-01-63 -s -00 DB 135 0,47 02-40-1-01-27 -i -00 SO 105 3,43 02-40-1-01-64 -d -00 DB 125 2,64 02-40-1-01-27 -j -00 SO 105 4,02 02-40-1-01-64 -g -00 DB 135 2,01 02-40-1-01-28 -a -00 DB 110 2,06 02-40-1-01-64 -h -00 DB 125 5,37 02-40-1-01-28 -d -00 DB 125 4,82 02-40-1-01-65 -l -00 DB 130 2,21 02-40-1-01-29 -f -00 DB 135 5,39 02-40-1-01-66 -j -00 DB 140 1,11 02-40-1-01-29 -j -00 DB 130 8,04 02-40-1-01-67 -h -00 SO 120 3,9 02-40-1-01-29 -l -00 DB 150 2,73 02-40-1-02-68 -c -00 DB 135 6,62 02-40-1-01-29 -m -00 DB 125 0,84 02-40-1-02-68 -n -00 DB 130 0,04 02-40-1-01-30 -c -00 DB 125 3,74 02-40-1-02-68 -o -00 DB 130 0,03 02-40-1-01-30 -g -00 DB 115 4,06 02-40-1-02-71 -j -00 DB 155 2,56 02-40-1-01-31 -c -00 DB 140 0,64 02-40-1-02-74 -f -00 SO 105 4,67 02-40-1-01-32 -a -00 SO 115 2,76 02-40-1-02-74 -m -00 SO 120 2,09 02-40-1-01-32 -c -00 DB 130 1,64 02-40-1-02-76 -d -00 SO 165 6,13 02-40-1-01-33 -b -00 DB 135 10,93 02-40-1-02-77 -d -00 DB 125 2,12 02-40-1-01-34 -b -00 DB 120 1,98 02-40-1-03-78 -b -00 DB 125 1,68 02-40-1-01-34 -d -00 DB 120 10,67 02-40-1-03-78 -k -00 SO 105 3,7 02-40-1-01-37 -b -00 DB 135 8,23 02-40-1-03-78 -m -00 DB 110 1,78 02-40-1-01-38 -a -00 DB 135 0,99 02-40-1-03-79 -a -00 DB 135 1,14 02-40-1-01-39 -g -00 DB 135 1,37 02-40-1-03-80 -d -00 DB 120 2,07 137

Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) 02-40-1-03-80 -g -00 DB 140 2,15 02-40-1-03-170 -b -00 SO 130 1,32 02-40-1-03-80 -j -00 OL 105 1,8 02-40-1-03-171 -f -00 DB 125 0,9 02-40-1-03-81 -c -00 DB 125 2,53 02-40-1-03-175 -f -00 DB 135 1,95 02-40-1-03-82 -c -00 DB 120 2,31 02-40-1-03-175 -g -00 DB 135 0,27 02-40-1-03-83 -d -00 DB 135 1,71 02-40-1-03-176 -m -00 OL 120 2,76 02-40-1-03-84 -b -00 OL 105 7,36 02-40-1-03-177 -a -00 SO 130 5,95 02-40-1-03-84 -c -00 DB 140 9,63 02-40-1-03-177 -g -00 SO 125 11,58 02-40-1-03-85 -a -00 DB 140 8,56 02-40-1-03-178 -d -00 OL 105 4,25 02-40-1-03-85 -c -00 DB 105 0,88 02-40-1-03-178 -h -00 SO 105 1,83 02-40-1-03-85 -d -00 SO 105 5,21 02-40-1-03-180 -c -00 DB 130 2,89 02-40-1-03-85 -h -00 SO 105 7,43 02-40-1-02-181 -a -00 SO 105 2,53 02-40-1-03-88 -a -00 DB 125 3,28 02-40-1-02-183 -f -00 SO 125 3,04 02-40-1-03-90 -m -00 DB 125 0,41 02-40-1-02-186 -f -00 SO 110 3,03 02-40-1-03-91 -k -00 SO 105 1,76 02-40-1-02-187 -b -00 SO 110 10,25 02-40-1-02-92 -r -00 DB 110 4,91 02-40-1-02-190 -c -00 SO 105 5,27 02-40-1-02-92 -s -00 SO 110 3,14 02-40-1-02-194 -f -00 SO 105 4,36 02-40-1-02-93 -f -00 SO 115 3,05 02-40-1-02-194 -g -00 SO 105 4,53 02-40-1-02-94 -a -00 SO 115 2,04 02-40-1-02-195 -d -00 SO 105 3,11 02-40-1-02-95 -d -00 SO 105 6,82 02-40-1-02-196 -d -00 SO 110 11,75 02-40-1-02-96 -d -00 SO 105 2,15 02-40-1-02-196 -h -00 SO 115 0,59 02-40-1-02-98 -g -00 SO 105 1,32 02-40-1-02-198 -g -00 SO 110 1,75 02-40-1-02-102 -j -00 DB 125 1,22 02-40-2-04-3 -a -00 DB 160 12,19 02-40-1-02-103 -a -00 DB 110 2,04 02-40-2-04-7 -f -00 SO 145 5,43 02-40-1-02-103 -c -00 SO 110 14,48 02-40-2-04-8 -c -00 SO 120 2,31 02-40-1-03-107 -a -00 SO 125 3,41 02-40-2-04-8 -f -00 SO 125 1,88 02-40-1-03-110 -g -00 DB 125 1,18 02-40-2-04-15 -a -00 SO 125 2,07 02-40-1-03-112 -f -00 SO 110 7,92 02-40-2-04-15 -h -00 SO 130 3,89 02-40-1-03-113 -a -00 DB 110 1,81 02-40-2-04-16 -d -00 SO 125 5,89 02-40-1-02-117 -b -00 SO 105 1,83 02-40-2-04-16 -g -00 SO 115 3,88 02-40-1-02-118 -d -00 SO 110 5,91 02-40-2-04-17 -b -00 SO 145 0,87 02-40-1-02-121 -g -00 SO 160 2,34 02-40-2-04-22 -g -00 SO 105 0,9 02-40-1-03-127 -g -00 DG 125 0,18 02-40-2-04-22 -i -00 SO 110 0,67 02-40-1-03-127 -h -00 DB 120 3,48 02-40-2-04-27 -c -00 DB 115 0,87 02-40-1-03-127 -k -00 DB 165 1,15 02-40-2-04-27 -f -00 SO 105 2,6 02-40-1-03-128 -f -00 DG 125 0,13 02-40-2-04-27 -i -00 SO 115 3,98 02-40-1-03-128 -g -00 DB 170 3,1 02-40-2-04-27 -m -00 SO 115 3,32 02-40-1-03-128 -h -00 DB 105 1,18 02-40-2-04-28 -d -00 SO 105 1,49 02-40-1-03-128 -l -00 DB 160 2,66 02-40-2-04-32 -h -00 SO 105 2,82 02-40-1-03-129 -i -00 DB 105 1 02-40-2-04-32 -j -00 SO 105 2,43 02-40-1-03-131 -c -00 SO 120 3,96 02-40-2-04-33 -c -00 SO 105 3,21 02-40-1-03-133 -w -00 DB 115 1,37 02-40-2-04-33 -d -00 SO 105 3 02-40-1-03-143 -d -00 DB 150 0,49 02-40-2-04-34 -a -00 SO 105 2,03 02-40-1-03-143 -g -00 DB 160 2,49 02-40-2-04-38 -a -00 SO 105 5,51 02-40-1-02-155 -a -00 SO 110 6,72 02-40-2-04-38 -b -00 SO 105 5,86 02-40-1-02-155 -f -00 SO 110 4,03 02-40-2-04-44 -j -00 SO 110 3,75 02-40-1-02-155 -g -00 SO 110 3,22 02-40-2-04-45 -f -00 SO 150 0,1 02-40-1-02-158 -b -00 SO 105 16,26 02-40-2-04-45 -j -00 SO 110 3,07 02-40-1-02-164 -f -00 SO 130 0,72 02-40-2-04-46 -n -00 SO 130 2,65 02-40-1-02-164 -h -00 SO 125 1,58 02-40-2-04-46 -s -00 DB 150 3,3 02-40-1-02-166 -o -00 SO 110 1,25 02-40-2-04-47 -d -00 BK 120 1,46 02-40-1-03-168 -a -00 DB 115 2,1 02-40-2-04-47 -m -00 SO 110 3,99

138

Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) 02-40-2-04-57 -h -00 SO 160 2,84 02-40-2-05-159 -c -00 SO 120 4,27 02-40-2-04-58 -r -00 DB 140 3,15 02-40-2-05-159 -d -00 SO 105 5,71 02-40-2-04-59 -a -00 SO 110 3,69 02-40-2-05-160 -a -00 SO 105 4,8 02-40-2-05-70 -g -00 SO 110 0,68 02-40-2-05-162 -c -00 SO 105 2,74 02-40-2-05-70 -h -00 SO 105 6,3 02-40-2-05-162 -g -00 SO 105 2,14 02-40-2-05-70 -j -00 SO 105 3,02 02-40-2-05-163 -c -00 SO 105 3,52 02-40-2-05-71 -h -00 SO 120 9,08 02-40-2-05-164 -d -00 SO 120 5,32 02-40-2-06-73 -d -00 SO 115 4,65 02-40-2-06-169 -h -00 SO 105 0,67 02-40-2-06-73 -f -00 SO 115 14,82 02-40-2-06-170 -d -00 SO 105 0,67 02-40-2-06-74 -c -00 SO 130 7,4 02-40-2-06-174 -d -00 SO 115 3,92 02-40-2-06-74 -l -00 SO 130 0,9 02-40-3-08-2 -d -00 SO 110 4,59 02-40-2-05-78 -m -00 SO 105 1,1 02-40-3-08-3 -h -00 SO 105 1,12 02-40-2-05-79 -j -00 SO 105 2,24 02-40-3-08-4 -a -00 SO 105 1,73 02-40-2-05-79 -k -00 SO 105 2,24 02-40-3-08-4 -d -00 SO 105 4,25 02-40-2-05-84 -b -00 SO 115 1,74 02-40-3-08-6 -b -00 SO 115 4,44 02-40-2-05-84 -n -00 SO 130 0,71 02-40-3-08-6 -c -00 SO 115 3,56 02-40-2-06-85 -b -00 SO 125 2,73 02-40-3-08-6 -h -00 SO 110 2,49 02-40-2-06-86 -c -00 SO 120 3,16 02-40-3-08-6 -i -00 SO 110 3,48 02-40-2-05-93 -h -00 SO 105 4,2 02-40-3-08-8 -b -00 SO 105 4,24 02-40-2-06-106 -h -00 SO 145 2,91 02-40-3-08-9 -d -00 SO 105 2,74 02-40-2-06-106 -i -00 SO 145 0,71 02-40-3-08-9 -g -00 SO 110 2,11 02-40-2-06-106 -k -00 SO 145 0,81 02-40-3-08-12 -g -00 SO 105 2,4 02-40-2-06-108 -d -00 SO 120 3,99 02-40-3-08-13 -d -00 SO 135 0,04 02-40-2-06-109 -d -00 SO 120 5,21 02-40-3-08-16 -b -00 SO 110 9,07 02-40-2-06-110 -a -00 SO 120 9,63 02-40-3-08-18 -c -00 SO 110 5,63 02-40-2-06-110 -c -00 SO 120 3,94 02-40-3-08-18 -i -00 SO 120 4,62 02-40-2-05-112 -b -00 SO 125 4,21 02-40-3-08-20 -c -00 SO 120 6,52 02-40-2-05-112 -h -00 SO 115 5,41 02-40-3-08-21 -b -00 SO 105 1,58 02-40-2-05-113 -g -00 SO 120 3,93 02-40-3-07-25 -f -00 SO 135 3,7 02-40-2-05-116 -b -00 SO 105 3,02 02-40-3-08-33 -c -00 SO 105 5,15 02-40-2-05-117 -k -00 SO 120 4,61 02-40-3-08-36 -c -00 SO 105 2,76 02-40-2-05-118 -h -00 SO 120 7,77 02-40-3-08-37 -a -00 SO 105 7,99 02-40-2-06-129 -b -00 SO 115 3,84 02-40-3-08-38 -b -00 SO 105 6,25 02-40-2-06-130 -c -00 SO 125 2,27 02-40-3-08-38 -y -00 SO 115 0,17 02-40-2-06-131 -f -00 SO 120 9,04 02-40-3-08-39 -a -00 SO 115 6,59 02-40-2-06-132 -b -00 SO 120 2,19 02-40-3-08-41 -a -00 SO 105 0,71 02-40-2-05-134 -i -00 DB 110 0,87 02-40-3-08-41 -h -00 SO 105 4,1 02-40-2-05-134A -c -00 SO 105 5,52 02-40-3-08-42 -c -00 SO 110 3,97 02-40-2-05-135 -a -00 SO 110 4,65 02-40-3-08-42 -j -00 SO 110 2,48 02-40-2-05-136 -h -00 SO 120 1,46 02-40-3-08-43 -c -00 SO 130 0,1 02-40-2-05-137 -g -00 SO 120 5,79 02-40-3-08-44 -i -00 SO 105 1,76 02-40-2-05-138 -d -00 SO 105 7,51 02-40-3-08-45 -c -00 SO 105 4,42 02-40-2-05-139 -b -00 SO 105 11,12 02-40-3-08-46 -a -00 SO 105 12,35 02-40-2-05-140 -a -00 SO 110 2,62 02-40-3-08-49 -b -00 SO 105 2,34 02-40-2-05-140 -c -00 SO 105 3,64 02-40-3-08-51 -i -00 SO 105 2,22 02-40-2-06-143 -c -00 SO 125 2,89 02-40-3-08-53 -b -00 SO 105 1,4 02-40-2-06-151 -l -00 SO 110 2,72 02-40-3-08-55 -c -00 SO 115 7,13 02-40-2-06-151 -o -00 SO 110 0,3 02-40-3-08-62 -c -00 SO 110 0,86 02-40-2-06-152 -c -00 SO 105 1,42 02-40-3-08-64 -b -00 SO 105 3,62 02-40-2-06-152 -h -00 SO 115 6,08 02-40-3-08-65 -d -00 SO 105 2,45 02-40-2-06-153 -a -00 SO 105 8,93 02-40-3-08-66 -g -00 SO 105 3,94

139

Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) 02-40-3-08-72 -c -00 SO 120 1,31 02-40-3-09-215 -d -00 SO 120 8,76 02-40-3-08-72 -i -00 SO 120 3,02 02-40-3-09-217 -g -00 SO 150 1,01 02-40-3-08-74 -d -00 SO 115 13,92 02-40-3-09-217 -o -00 SO 150 1,06 02-40-3-08-76 -a -00 SO 115 2,21 02-40-3-10-218 -f -00 SO 110 12,7 02-40-3-08-81 -b -00 SO 110 5,35 02-40-3-09-221 -f -00 SO 110 9,4 02-40-3-08-82 -j -00 SO 130 1 02-40-3-09-223 -d -00 SO 115 12,95 02-40-3-08-83 -a -00 SO 110 1,81 02-40-3-09-241 -b -00 SO 110 1,81 02-40-3-08-86 -a -00 SO 105 5,88 02-40-3-09-241 -c -00 SO 110 4,25 02-40-3-08-88 -f -00 SO 105 0,75 02-40-3-09-241 -d -00 SO 110 7,67 02-40-3-07-89 -p -00 DB 140 1,01 02-40-3-09-241 -h -00 SO 105 4,81 02-40-3-07-91 -j -00 SO 105 1,07 02-40-3-09-243 -c -00 SO 110 3,63 02-40-3-07-92 -a -00 SO 105 1,94 02-40-3-09-246 -l -00 SO 165 0,81 02-40-3-07-97 -a -00 SO 110 7,92 02-40-3-07-247 -j -00 SO 120 0,01 02-40-3-07-102 -f -00 SO 110 2,07 02-40-3-09-250 -b -00 SO 105 5,12 02-40-3-07-104 -i -00 SO 110 1,22 02-40-3-09-253 -g -00 SO 120 2,27 02-40-3-07-105 -i -00 SO 115 7,77 02-40-3-09-259 -f -00 SO 105 5,84 02-40-3-07-106 -i -00 SO 120 2,47 02-40-3-09-265 -d -00 SO 120 1,49 02-40-3-07-122 -f -00 SO 120 2,57 02-40-3-09-265 -i -00 SO 125 6,07 02-40-3-07-122 -g -00 SO 120 2,19 02-40-3-09-265 -j -00 SO 135 5,3 02-40-3-07-122A -b -00 SO 120 2,48 02-40-3-09-269 -f -00 SO 130 4,97 02-40-3-07-122A -f -00 SO 110 9,25 02-40-3-09-271 -f -00 SO 120 10,03 02-40-3-07-124 -c -00 SO 110 5,17 02-40-3-09-271 -g -00 SO 120 4,22 02-40-3-07-125 -g -00 SO 110 2,71 02-40-3-09-273 -f -00 SO 110 3,81 02-40-3-07-128 -c -00 SO 105 2,87 02-40-3-09-278 -c -00 SO 105 2,94 02-40-3-07-129 -d -00 SO 110 5,09 02-40-3-09-278 -f -00 SO 115 3,97 02-40-3-07-132 -c -00 SO 105 2,25 02-40-3-09-280 -f -00 SO 125 1,18 02-40-3-07-134 -b -00 SO 115 5,78 02-40-3-09-281 -c -00 SO 110 2,88 02-40-3-07-135 -b -00 SO 110 5,71 02-40-3-09-285 -l -00 OL 140 0,46 02-40-3-07-137 -f -00 SO 105 2,75 02-40-3-09-285 -m -00 OL 140 1,02 02-40-3-07-138 -d -00 SO 105 1,03 02-40-4-11-1 -f -00 SO 115 2,92 02-40-3-07-138 -i -00 SO 105 1,83 02-40-4-11-8A -i -00 SO 130 1,46 02-40-3-07-139 -b -00 SO 110 9,92 02-40-4-11-9 -c -00 SO 115 0,56 02-40-3-08-144 -a -00 SO 105 3,14 02-40-4-11-27 -f -00 SO 130 5,9 02-40-3-08-144 -g -00 SO 115 4,17 02-40-4-11-29 -c -00 SO 105 6,55 02-40-3-08-146 -a -00 SO 110 10,7 02-40-4-11-43 -a -00 SO 105 3,16 02-40-3-10-154 -b -00 SO 105 2,02 02-40-4-11-55 -f -00 SO 120 2,98 02-40-3-10-168 -d -00 SO 120 0,3 02-40-4-11-57 -b -00 SO 105 1,28 02-40-3-10-168 -h -00 SO 120 1,59 02-40-4-11-57 -f -00 SO 125 4,24 02-40-3-10-172 -j -00 SO 125 3,74 02-40-4-11-57 -h -00 SO 105 2,99 02-40-3-10-173 -k -00 SO 110 5,26 02-40-4-11-57 -i -00 SO 105 0,74 02-40-3-10-174 -h -00 SO 110 1,27 02-40-4-11-58 -k -00 MD 115 1,1 02-40-3-10-188 -i -00 SO 120 2,07 02-40-4-11-58 -m -00 SO 115 4,42 02-40-3-10-200 -a -00 SO 110 5,53 02-40-4-12-62 -g -00 SO 105 2,13 02-40-3-10-202 -f -00 SO 105 1,92 02-40-4-12-68 -b -00 SO 120 6,04 02-40-3-10-204 -b -00 SO 115 1,41 02-40-4-12-68 -c -00 SO 120 13,98 02-40-3-10-205 -f -00 SO 105 3,79 02-40-4-12-69 -c -00 SO 105 8,42 02-40-3-10-206 -i -00 OL 115 2,57 02-40-4-12-71 -d -00 SO 105 12,62 02-40-3-10-210 -b -00 SO 105 0,42 02-40-4-11-74 -f -00 SO 115 7,02 02-40-3-10-210 -d -00 SO 105 1,02 02-40-4-11-75 -g -00 SO 110 2,35 02-40-3-09-214 -f -00 SO 105 6,67 02-40-4-11-78 -b -00 SO 125 2,2 02-40-3-09-214 -g -00 SO 105 8,27 02-40-4-11-78 -l -00 SO 140 1,44

140

Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) 02-40-4-11-79 -n -00 DB 150 0,86 02-40-4-13-153 -b -00 SO 120 6,33 02-40-4-11-80 -b -00 OL 110 2,56 02-40-4-13-153 -c -00 SO 120 6,22 02-40-4-11-80 -f -00 SO 150 2,14 02-40-4-13-153 -f -00 DB 110 0,85 02-40-4-12-81 -i -00 SO 105 4,53 02-40-4-13-154 -d -00 DB 110 1,96 02-40-4-12-82 -f -00 SO 105 3,89 02-40-4-13-154 -h -00 DB 110 1,88 02-40-4-12-82 -g -00 SO 105 3,66 02-40-4-13-155 -a -00 DB 110 5,6 02-40-4-12-82 -i -00 SO 105 2,41 02-40-4-13-155 -b -00 DB 110 3,82 02-40-4-12-83 -d -00 SO 105 3,22 02-40-4-13-156 -a -00 DB 105 6,78 02-40-4-12-83 -f -00 SO 105 3,38 02-40-4-13-156A -a -00 SO 105 3,66 02-40-4-12-83 -g -00 SO 105 5,06 02-40-4-13-156A -c -00 SO 110 1,02 02-40-4-12-85 -g -00 DB 105 2,33 02-40-4-13-159 -g -00 SO 135 3,4 02-40-4-12-85 -i -00 DB 105 1,21 02-40-4-13-160 -d -00 DB 105 1,19 02-40-4-12-86 -k -00 SO 120 3,83 02-40-4-13-160 -h -00 SO 110 3,14 02-40-4-12-90 -a -00 SO 110 3,27 02-40-4-13-161 -a -00 SO 105 6,06 02-40-4-11-92 -d -00 SO 105 3,7 02-40-4-13-161 -b -00 SO 105 5,85 02-40-4-12-99 -a -00 SO 115 3,76 02-40-4-13-163 -a -00 DB 105 1,12 02-40-4-12-99 -c -00 SO 115 5,56 02-40-4-13-163 -d -00 DB 105 0,46 02-40-4-12-101 -d -00 SO 110 5,74 02-40-4-13-164 -a -00 DB 105 6,71 02-40-4-12-101 -g -00 DB 110 1,66 02-40-4-13-164 -h -00 SO 110 3,19 02-40-4-12-102 -d -00 DB 115 1,74 02-40-4-13-164 -i -00 SO 110 0,21 02-40-4-12-104 -a -00 DB 115 1,57 02-40-4-13-165 -i -00 SO 105 0,39 02-40-4-12-104 -b -00 DB 115 5,35 02-40-4-13-170 -j -00 SO 125 4 02-40-4-12-105 -a -00 DB 110 1,34 02-40-4-13-170 -l -00 SO 110 2,98 02-40-4-11-110 -l -00 OL 105 0,85 02-40-4-13-172 -c -00 SO 110 1,31 02-40-4-12-113 -d -00 SO 110 0,6 02-40-4-13-175 -g -00 SO 125 2,58 02-40-4-12-113 -f -00 SO 110 2,3 02-40-4-13-176 -b -00 SO 135 3,09 02-40-4-12-113 -k -00 SO 110 4,64 02-40-4-13-176 -c -00 SO 105 6,01 02-40-4-12-114 -a -00 SO 110 1,43 02-40-4-13-178 -a -00 DB 110 0,32 02-40-4-12-116 -a -00 SO 105 7,13 02-40-4-13-178 -f -00 BK 120 1,51 02-40-4-12-118 -b -00 SO 115 8,23 02-40-4-13-179 -c -00 SO 135 2,41 02-40-4-12-118 -d -00 DB 105 6,09 02-40-4-13-179 -g -00 SO 105 1,43 02-40-4-12-120 -f -00 SO 105 6,17 02-40-4-13-179 -i -00 OL 130 0,75 02-40-4-12-120 -g -00 DB 105 6,37 02-40-4-13-180 -c -00 DB 105 4,71 02-40-4-12-120 -h -00 DB 105 5,8 02-40-4-13-180 -g -00 OL 105 8,3 02-40-4-12-121 -b -00 DB 105 4,46 02-40-4-13-182 -f -00 SO 135 3,2 02-40-4-12-121 -g -00 DB 115 1,94 02-40-4-13-183 -k -00 OL 110 0,83 02-40-4-12-121 -i -00 DB 115 1,51 02-40-4-13-185 -d -00 SO 120 1,52 02-40-4-12-121 -j -00 DB 115 2,21 02-40-4-13-185 -i -00 SO 115 3,29 02-40-4-12-121 -m -00 DB 110 0,84 02-40-4-13-186 -b -00 SO 105 2,18 02-40-4-12-122 -k -00 DB 110 1,69 02-40-4-13-186 -g -00 DB 110 1,76 02-40-4-12-132 -c -00 DB 110 0,86 02-40-4-13-188 -a -00 SO 120 6,17 02-40-4-12-135 -a -00 DB 110 18,19 02-40-4-13-188 -d -00 SO 120 4,9 02-40-4-12-138 -i -00 SO 105 1,42 02-40-4-13-189 -a -00 SO 105 6,97 02-40-4-12-139 -j -00 SO 105 2,14 02-40-4-13-189 -b -00 SO 105 11,96 02-40-4-12-140 -f -00 SO 135 2,86 02-40-4-13-189 -d -00 SO 125 6,72 02-40-4-12-140 -i -00 OL 110 1,16 02-40-4-13-191 -d -00 SO 130 1,29 02-40-4-12-142 -c -00 SO 115 3,22 02-40-4-13-191 -g -00 SO 120 0,72 02-40-4-12-144 -a -00 SO 105 4,77 02-40-4-13-192 -d -00 SO 105 4,39 02-40-4-12-146 -a -00 DB 105 11,03 02-40-4-13-192 -f -00 SO 105 4,07 02-40-4-13-149 -d -00 DB 105 0,85 02-40-4-13-196 -a -00 SO 105 7,29 02-40-4-13-150 -f -00 DB 105 2,83 02-40-4-13-196 -d -00 DB 120 2,69

141

Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) Adres Gatunek Wiek Powierzchnia (ha) 02-40-4-13-197 -a -00 OL 120 9,78 02-40-4-11-225 -f -00 SO 110 3,18 02-40-4-13-198 -a -00 JS 140 6,66 02-40-4-11-226 -c -00 SO 110 4,81 02-40-4-13-199 -a -00 DB 120 0,8 02-40-4-11-227 -a -00 SO 110 9,27 02-40-4-13-199 -g -00 DB 120 1,18 02-40-4-11-227 -b -00 SO 110 9,03 02-40-4-13-202 -i -00 DB 110 1,88 02-40-4-11-229 -a -00 SO 110 3,66 02-40-4-13-210 -d -00 OL 130 0,9 02-40-4-11-229 -d -00 SO 110 6,52 02-40-4-13-210 -h -00 SO 105 0,69 02-40-4-13-233 -d -00 SO 125 8,25 02-40-4-13-215 -d -00 SO 105 0,51 02-40-4-13-233 -g -00 SO 125 5,75 02-40-4-13-215 -h -00 SO 105 0,61 02-40-4-13-233 -h -00 SO 125 9,54 02-40-4-11-221 -b -00 SO 110 19,44 02-40-4-13-233 -i -00 SO 125 0,28 02-40-4-11-222 -a -00 SO 105 8,06 02-40-4-13-233 -l -00 SO 115 0,59 02-40-4-11-222 -b -00 SO 105 3,74 02-40-4-13-237 -f -00 DB 130 3,37 02-40-4-11-222 -c -00 SO 105 2,9 02-40-4-13-238 -h -00 JD 115 0,88 02-40-4-11-222 -f -00 SO 105 5,16 02-40-4-13-239 -b -00 DB 105 6,41 02-40-4-11-223 -a -00 SO 105 2,07 02-40-4-13-239 -c -00 DB 105 4,86 02-40-4-11-223 -b -00 SO 105 26,17 02-40-4-11-224 -g -00 SO 105 4,35

02-40-4-11-224 -h -00 SO 105 5,56

02-40-4-11-225 -c -00 SO 110 8,16

30 Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi.

Ocena zgodności składu gatunkowego drzewostanów z siedliskowym typem lasu jest jednym z ważniejszych wskaźników wykorzystania zdolności produkcyjnych siedlisk leśnych. Zgodnie z wytycznymi obowiązującej Instrukcji Urządzania Lasu dla scharakteryzowania stanu lasu i zasobów drzewnych przedstawiono poniżej zbiorcze zestawienie powierzchni drzewostanów wg stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem.

Przy kwalifikowaniu drzewostanów kierowano się następującymi kryteriami (w klasach odnowienia uwzględniono tylko skład gatunkowy młodego pokolenia):

Stopień 1 - skład gatunkowy jest zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest gatunkiem panującym, a w składzie gatunkowym drzewostanu występują wszystkie gatunki przyjętego typu gospodarczego.

Stopień 2 - skład gatunkowy jest częściowo zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest gatunkiem panującym lub, gdy gatunek główny nie jest gatunkiem panującym, lecz w składzie gatunkowym drzewostanu występują wszystkie gatunki przyjętego typu gospodarczego. 142

Stopień 3 - skład gatunkowy jest niezgodny z siedliskiem, jeżeli nie spełnia wymogów określonych dla stopni 1 i 2, co oznacza, że gatunek główny (zgodnie z przyjętym typem gospodarczym drzewostanu, w tym również w strefie uszkodzeń przemysłowych) nie jest gatunkiem panującym i jednocześnie w składzie gatunkowym drzewostanu nie występują wszystkie gatunki przyjętego typu gospodarczego drzewostanu.

W ramach Programu Ochrony Przyrody w grupie drzewostanów o składzie niezgodnym wyróżniono dodatkowo: niezgodność obojętną (gdy w miejsce zalecanego gatunku liściastego występował inny gatunek liściasty), niezgodność negatywną (gdy w miejsce zalecanego gatunku liściastego lub modrzewia występuje sosna, lub świerk).

Udział poszczególnych stopni przedstawia się następująco:

Tabela 41. Zestawienie powierzchni drzewostanów w stopniach zgodności składu gatunkowego z siedliskiem

Obręb Drzewostany o składzie gatunkowym

Nadleśnictwo zgodnym częśc. zgodnym niezg. obojętnie niezg. negatywnie ha % ha % ha % ha % Obręb Dąbrowa Opolska 3752,41 78,9 811,67 17,1 183,16 3,9 5,77 0,1 Obręb Grudzice 3202,4 72,8 1045,37 23,8 93,39 2,1 59,41 1,4 Obręb Krasiejów 5511,17 84,8 801,41 12,3 38,41 0,6 151,41 2,3 Obręb 4691,66 84,2 732,52 13,1 124,51 2,2 25,7 0,5 NadleśnictwoZbicko Opole 17157,64 80,8 3390,97 16 439,47 2,1 242,29 1,1

W Nadleśnictwie Opole 80 % drzewostanów posiada skład gatunkowy zgodny z przewidzianym dla danego siedliska gospodarczym typem drzewostanu.

143

Ryc. 25. Stopnie zgodności z siedliskiem we wszystkich drzewostanach

100% 90% 80% 70% 60% niezg. negatywnie 50% 40% niezg. obojętnie 30% częśc. zgodnym 20% 10% zgodnym 0%

Tabela 42. Zestawienie powierzchni drzewostanów wg zgodności składu gatunkowego z siedliskiem Gospodarczy Drzewostany o składzie gatunkowym Obręb Siedliskowy typ zgodnym częśc. zgodnym niezg. obojętnie niezg. negatywnie Nadleśnictwo typ lasu drzewostanu ha % ha % ha % ha %

Obręb Dąbrowa BŚW SO 5,01 100,0 Opolska BB SO 2,30 100,0

BMŚW SO 2016,81 93,9 115,07 5,4 15,62 0,7

SO 415,62 90,2 14,24 3,1 28,39 6,2 2,55 0,6 BMW ŚW-SO 43,85 87,5 0,04 0,1 6,24 12,4

BMB SO 10,24 100,0

LMŚW SO 376,24 64,1 187,88 32,0 20,58 3,5 1,83 0,3

DB-ŚW-SO 486,36 58,0 294,41 35,1 57,57 6,9 LMW OL-DB-SO 78,12 36,4 107,84 50,3 28,53 13,3

LMB OL 1,44 8,7 15,13 91,3

LŚW BK-DB 1,91 50,1 1,90 49,9

LW DB 70,40 70,4 28,20 28,2 1,39 1,4

OL OL 148,68 80,2 12,83 6,9 23,95 12,9

LŁ JS-DB 97,73 74,1 33,73 25,6 0,38 0,3

Razem 3752,41 78,9 811,67 17,1 183,16 3,9 5,77 0,1

Obręb Grudzice BŚW SO 42,09 100,0

BMŚW SO 1149,80 98,1 8,06 0,7 8,48 0,7 5,78 0,5

144

Gospodarczy Drzewostany o składzie gatunkowym Obręb Siedliskowy typ zgodnym częśc. zgodnym niezg. obojętnie niezg. negatywnie Nadleśnictwo typ lasu drzewostanu ha % ha % ha % ha %

SO 846,11 91,8 55,82 6,1 2,17 0,2 17,47 1,9 BMW ŚW-SO 526,98 77,3 119,48 17,5 12,84 1,9 22,84 3,3

BMB SO 11,52 70,3 2,87 17,5 2,00 12,2

LMŚW SO 27,72 68,3 12,88 31,7

DB-ŚW-SO 180,53 37,9 272,87 57,3 12,57 2,6 10,24 2,2 LMW OL-DB-SO 381,29 41,8 495,48 54,3 35,44 3,9 0,74 0,1

LMB OL 11,22 100,0

LŚW BK-DB 1,46 100,0

LW DB 6,27 12,5 36,26 72,4 5,18 10,3 2,34 4,7

OL OL 30,09 40,8 28,97 39,3 14,71 19,9

Razem 3202,40 72,8 1045,37 23,8 93,39 2,1 59,41 1,4

Obręb Krasiejów BŚW SO 1441,11 97,1 3,04 0,2 40,42 2,7

BMŚW SO 1833,24 97,3 1,06 0,1 2,63 0,1 46,42 2,5

SO 1339,36 93,6 51,57 3,6 8,88 0,6 30,78 2,2 BMW ŚW-SO 216,19 64,5 118,84 35,5

BMB SO 0,81 100,0

LMŚW SO 556,74 81,4 95,19 13,9 4,69 0,7 27,73 4,1

DB-ŚW-SO 76,10 14,2 441,51 82,2 13,63 2,5 6,06 1,1 LMW OL-DB-SO 16,22 18,0 70,90 78,8 2,86 3,2

LW DB 1,77 100,0

OL OL 23,17 71,4 7,99 24,6 1,29 4,0

OLJ OL-JS 9,83 90,8 1,00 9,2

LŁ JS-DB 8,23 72,4 1,48 13,0 1,66 14,6

Razem 5511,17 84,8 801,41 12,3 38,41 0,6 151,41 2,3

Obręb Zbicko BŚW SO 520,85 99,5 2,53 0,5

BMŚW SO 1079,47 97,6 25,13 2,3 0,94 0,1

SO 358,70 90,2 28,27 7,1 10,80 2,7 BMW ŚW-SO 36,19 82,1 6,19 14,0 1,72 3,9

BMB SO 12,87 100,0

LMŚW SO 2159,29 89,7 233,95 9,7 14,92 0,6

DB-ŚW-SO 413,20 69,5 136,10 22,9 43,13 7,3 2,42 0,4 LMW OL-DB-SO 13,54 51,8 12,61 48,2

LMB OL 0,83 3,9 4,49 20,8 16,22 75,3

LŚW BK-DB 13,88 9,5 128,55 87,5 4,43 3,0

LW DB 69,39 32,0 116,59 53,8 30,85 14,2

OL OL 5,94 91,4 0,56 8,6 145

Gospodarczy Drzewostany o składzie gatunkowym Obręb Siedliskowy typ zgodnym częśc. zgodnym niezg. obojętnie niezg. negatywnie Nadleśnictwo typ lasu drzewostanu ha % ha % ha % ha %

LŁ JS-DB 7,51 10,8 38,11 54,6 1,50 2,1 22,72 32,5

Razem 4691,66 84,2 732,52 13,1 124,51 2,2 25,70 0,5

Nadleśnictwo BŚW SO 2009,06 97,8 5,57 0,3 40,42 2,0 Opole BB SO 2,30 100,0

BMŚW SO 6079,32 96,4 149,32 2,4 27,67 0,4 52,20 0,8

SO 2959,79 92,2 149,90 4,7 50,24 1,6 50,80 1,6 BMW ŚW-SO 823,21 74,1 244,55 22,0 20,80 1,9 22,84 2,1

BMB SO 35,44 87,9 2,87 7,1 2,00 5,0

LMŚW SO 3119,99 83,9 529,90 14,2 40,19 1,1 29,56 0,8

DB-ŚW-SO 1156,19 47,3 1144,89 46,8 126,90 5,2 18,72 0,8 LMW OL-DB-SO 489,17 39,3 686,83 55,2 66,83 5,4 0,74 0,1

LMB OL 2,27 4,6 30,84 62,5 16,22 32,9

LŚW BK-DB 15,79 10,4 130,01 85,5 6,33 4,2

LW DB 146,06 39,6 181,05 49,1 37,80 10,3 3,73 1,0

OL OL 207,88 69,7 49,79 16,7 39,95 13,4 0,56 0,2

OLJ OL-JS 9,83 90,8 1,00 9,2

LŁ JS-DB 113,47 53,3 73,32 34,4 3,54 1,7 22,72 10,7

Razem 17157,64 80,8 3390,97 16,0 439,47 2,1 242,29 1,1

31 Formy degeneracji ekosystemu leśnego.

Dokonując oceny form degeneracji ekosystemów leśnych powinno się brać pod uwagę następujące jej elementy: aktualny stan siedliska, borowacenie, ujednolicenie, neofityzacja.

31.1 Aktualny stan siedliska.

W klasyfikacji tej wyróżnia się następujące stopnie: siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego lub mało zmienionym (określane również mianem stanu normalnego),

146

siedliska zniekształcone (symbol "z"), siedliska zdegradowane (słabo symbol "d", oraz silnie zdegradowane symbol "D"). Określenie aktualnego stanu siedlisk ma na celu ustalenie aktualnej żyzności i produkcyjności siedlisk. Określa się go za pomocą typologicznych diagnoz cząstkowych siedliska ustalonych na podstawie elementów trwałych siedliska, oraz jego elementów łatwo zmiennych w powiązaniu z runem. Z wzajemnych relacji tych diagnoz cząstkowych wynika forma aktualnego stanu żyzności siedliska. Aktualny stan siedlisk zdegradowanych jest stanem czasowym, ulegającym zmianom w czasie na skutek oddziaływania ekosystemu i czynników gospodarczych. Dlatego po pewnym czasie należy weryfikować stan aktualny. Przyczyny degradacji tkwią w zubożeniu naturalnej żyzności, lub obniżeniu sprawności siedliska wskutek zmian gospodarczych oddziaływujących na siedlisko. Degradacja przejawia się w wyjałowieniu siedliska przez pogorszenie łatwo zmiennych elementów gleby (zwłaszcza próchnicy leśnej), pogorszenie właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych wierzchnich poziomów gleby oraz zmiany roślinności w kierunku oligotrofizacji zbiorowisk. Natomiast trwałe elementy gleby pozostają bez wyraźniejszych zmian. Aktualny stan siedliska zbliżony do naturalnego, lub słabo zmieniony traktuje się jako stan normalny. Siedliska ukształtowane i pozostające stale pod wpływem naturalnej lub mało zmienionej roślinności leśnej, gdzie trwałe i łatwo zmienne elementy siedliska odpowiadają sobie pod względem ekologicznym - to siedliska naturalne. Stanowią one podstawową wartość ekologiczną, typologiczną i produkcyjną. Do siedlisk zniekształconych zalicza się wszystkie te, których trwałe elementy pozostają bez zmian, natomiast elementy łatwo zmienne, w tym próchnica, wykazują obniżenie o jeden stopień, co oznacza pod względem diagnostycznym obniżenie o około jeden typologiczny stopień żyzności siedlisk na siedliskach lasowych, a mniej niż o jeden stopień - na siedliskach borowych. Podobnie ma się sytuacja z roślinnością runa. Produkcyjność takich drzewostanów jest zazwyczaj słabo obniżona. Siedliska zdegradowane charakteryzują się wyraźnymi zmianami degradacyjnymi łatwo zmiennych elementów, gdy tymczasem trwałe elementy siedliska zmian wyraźnych nie wykazują. W elementach łatwo zmiennych wyraźne degradacyjne zmiany zaznaczają się: w aktualnej formie próchnicy, która wykazuje pogorszenie swego stanu o dwa (przy degradacji słabej), lub trzy stopnie (przy degradacji silnej), w glebie, która wykazuje cechy wtórnego bielicowania, przy znacznym obniżeniu odczynu i nasycenia kompleksu sorpcyjnego, zubożenia w azot i ogólnym pogorszeniu zasobności oraz

147

szeregu właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych wierzchnich poziomów gleby, zwłaszcza jej poziomów akumulacyjnych. Roślinność runa siedlisk zdegradowanych - silnie zmieniona pod względem składu gatunkowego i zastąpiona przez zbiorowiska wskazujące aktualnie na siedliska uboższe o jeden lub dwa stopnie typologiczne na siedliskach borowych, a o dwa lub trzy stopnie na siedliskach lasowych. Drzewostany siedlisk słabo zdegradowanych to przede wszystkim monokultury świerkowe i sosnowe z małą domieszką gatunków liściastych bądź bez domieszek, utrwalone często od paru generacji, o obniżonej bonitacji o dwie (rzadziej trzy) klasy. W przypadku siedlisk zniekształconych należy dążyć do urozmaicenia składu gatunkowego, poprzez wprowadzanie gatunków docelowych zgodnych z ustalonymi składami gatunkowymi odnowień a także wprowadzanie innych domieszek liściastych. Drzewostany na siedliskach zdegradowanych należy przebudować, aby zahamować dalsze zubożanie siedlisk, poprzez zastępowanie monokultur lub drzewostanów mało urozmaiconych gatunkowo, drzewostanami wielogatunkowymi z dużą ilością gatunków domieszkowych.

148

Tabela 43. Zestawienie drzewostanów wg grup typów siedliskowych lasu, stanu siedliska i grup wiekowych Powierzchnia / miąższość [ha/m3] Obręb Grupa Forma stanu Ogółem Wiek Nadleśnictwo siedlisk siedliska Ogółem [%] <=40 lat 41-80 lat >80 lat Obręb Dąbrowa zbliżony do 2,30 2,30 0,0 Opolska naturalnego 380 380 0,0 bory 5,01 5,01 0,1 zniekształcony 475 475 0,0 zbliżony do 493,85 760,88 460,95 1715,68 36,1 naturalnego 68220 293595 198135 559950 37,5 301,78 491,83 158,26 951,87 20,0 bory mieszane zniekształcony 33825 195145 65825 294795 19,8 silnie 1,12 1,12 0,0 zniekształcony 180 180 0,0 zbliżony do 219,31 360,66 327,42 907,39 19,1 naturalnego 22890 125515 135590 283995 19,0 315,50 392,88 204,54 912,92 19,2 zniekształcony 33620 135655 87110 256385 17,2 lasy mieszane silnie 6,59 12,78 19,37 0,4 zniekształcony 255 4545 4800 0,3 silnie 1,71 1,71 0,0 zdegradowany 655 655 0,0 zbliżony do 21,17 43,49 142,27 206,93 4,4 naturalnego 1465 15850 67475 84790 5,7 13,34 5,56 8,73 27,63 0,6 lasy zniekształcony 790 1225 3340 5355 0,4 silnie 1,08 1,08 0,0 zniekształcony 65 65 0,0 zbliżony do 734,33 1165,03 932,94 2832,30 59,6 naturalnego 92575 434960 401580 929115 62,3 635,63 890,27 371,53 1897,43 39,9 zniekształcony 68710 332025 156275 557010 37,3 Ogółem silnie 8,79 12,78 21,57 0,5 zniekształcony 500 4545 5045 0,3 silnie 1,71 1,71 0,0 zdegradowany 655 655 0,0 Obręb Grudzice zbliżony do 20,53 21,56 42,09 1,0 bory naturalnego 2935 8515 11450 1,0 zbliżony do 765,41 587,96 508,28 1861,65 42,3 naturalnego 96370 224290 204145 524805 44,6 281,85 415,62 224,66 922,13 21,0 bory mieszane zniekształcony 34730 134875 87380 256985 21,8 8,44 8,44 0,2 zdegradowany 1445 1445 0,1 zbliżony do 277,58 98,39 25,95 401,92 9,1 naturalnego 37715 28655 10055 76425 6,5 415,27 510,41 168,25 1093,93 24,9 lasy mieszane zniekształcony 58030 167835 65250 291115 24,7 18,90 18,90 0,4 zdegradowany 1285 1285 0,1 zbliżony do 6,23 9,80 6,62 22,65 0,5 lasy naturalnego 975 2435 2525 5935 0,5 149

Powierzchnia / miąższość [ha/m3] Obręb Grupa Forma stanu Ogółem Wiek Nadleśnictwo siedlisk siedliska Ogółem [%] <=40 lat 41-80 lat >80 lat 5,26 15,07 8,53 28,86 0,7 zniekształcony 230 4160 4000 8390 0,7 zbliżony do 1069,75 717,71 540,85 2328,31 52,9 naturalnego 137995 263895 216725 618615 52,5 702,38 941,10 401,44 2044,92 46,5 Ogółem zniekształcony 92990 306870 156630 556490 47,2 27,34 27,34 0,6 zdegradowany 2730 2730 0,2 Obręb Krasiejów zbliżony do 378,46 720,30 382,11 1480,87 22,8 naturalnego 41625 251165 139280 432070 23,2 bory 3,70 3,70 0,1 zniekształcony 0,0 zbliżony do 1205,81 1617,72 747,97 3571,50 54,9 naturalnego 153015 582615 280845 1016475 54,5 bory mieszane 24,56 16,14 37,58 78,28 1,2 zniekształcony 1910 5320 13790 21020 1,1 zbliżony do 78,25 28,84 63,47 170,56 2,6 naturalnego 10195 9035 26300 45530 2,4 lasy mieszane 388,94 425,29 359,29 1173,52 18,0 zniekształcony 44925 156750 141840 343515 18,4 zbliżony do 5,69 15,45 1,48 22,62 0,3 naturalnego 745 4580 390 5715 0,3 lasy 1,35 1,35 0,0 zniekształcony 145 145 0,0 zbliżony do 1668,21 2382,31 1195,03 5245,55 80,7 naturalnego 205580 847395 446815 1499790 80,4 Ogółem 418,55 441,43 396,87 1256,85 19,3 zniekształcony 46980 162070 155630 364680 19,6 Obręb Zbicko zbliżony do 96,27 281,49 140,34 518,10 9,3 naturalnego 9125 106825 55350 171300 9,9 bory 5,28 5,28 0,1 zniekształcony 2080 2080 0,1 zbliżony do 496,36 498,04 469,58 1463,98 26,3 naturalnego 47745 191010 194275 433030 25,1 bory mieszane 10,25 44,68 41,37 96,30 1,7 zniekształcony 230 18960 17320 36510 2,1 0,02 0,02 0,0 naturalny 5 5 0,0 zbliżony do 223,46 152,35 280,91 656,72 11,8 lasy mieszane naturalnego 30240 52810 117055 200105 11,6 679,79 956,39 764,28 2400,46 43,1 zniekształcony 74330 376075 316720 767125 44,4 zbliżony do 65,11 126,88 114,34 306,33 5,5 naturalnego 6305 36450 33600 76355 4,4 lasy 24,42 13,59 89,19 127,20 2,3 zniekształcony 735 4520 34780 40035 2,3 0,02 0,02 0,0 naturalny 5 5 0,0 zbliżony do 881,20 1058,76 1005,17 2945,13 52,8 Ogółem naturalnego 93415 387095 400280 880790 51,0 714,46 1019,94 894,84 2629,24 47,2 zniekształcony 75295 401635 368820 845750 49,0 150

Powierzchnia / miąższość [ha/m3] Obręb Grupa Forma stanu Ogółem Wiek Nadleśnictwo siedlisk siedliska Ogółem [%] <=40 lat 41-80 lat >80 lat Nadleśnictwo Opole zbliżony do 495,26 1023,35 524,75 2043,36 9,6 naturalnego 53685 366505 195010 615200 9,8 bory 8,71 5,28 13,99 0,1 zniekształcony 475 2080 2555 0,0 zbliżony do 2961,43 3464,60 2186,78 8612,81 40,6 naturalnego 365350 1291510 877400 2534260 40,5 618,44 968,27 461,87 2048,58 9,6 zniekształcony 70695 354300 184315 609310 9,7 bory mieszane silnie 1,12 1,12 0,0 zniekształcony 180 180 0,0 8,44 8,44 0,0 zdegradowany 1445 1445 0,0 0,02 0,02 0,0 naturalny 5 5 0,0 zbliżony do 798,60 640,24 697,75 2136,59 10,1 naturalnego 101040 216015 289000 606055 9,7 1799,50 2284,97 1496,36 5580,83 26,3 zniekształcony 210905 836315 610920 1658140 26,5 lasy mieszane silnie 6,59 12,78 19,37 0,1 zniekształcony 255 4545 4800 0,1 18,90 18,90 0,1 zdegradowany 1285 1285 0,0 silnie 1,71 1,71 0,0 zdegradowany 655 655 0,0 zbliżony do 98,20 195,62 264,71 558,53 2,6 naturalnego 9490 59315 103990 172795 2,8 44,37 34,22 106,45 185,04 0,9 lasy zniekształcony 1900 9905 42120 53925 0,9 silnie 1,08 1,08 0,0 zniekształcony 65 65 0,0 0,02 0,02 0,0 naturalny 5 5 0,0 zbliżony do 4353,49 5323,81 3673,99 13351,2 62,9 naturalnego 529565 1933345 1465400 9 62,7 2471,02 3292,74 2064,68 39283107828,44 36,9 zniekształcony 283975 1202600 837355 2323930 37,1 Ogółem silnie 8,79 12,78 21,57 0,1 zniekształcony 500 4545 5045 0,1 27,34 27,34 0,1 zdegradowany 2730 2730 0,0 silnie 1,71 1,71 0,0 zdegradowany 655 655 0,0

Na terenie Nadleśnictwa wyróżniono trzy formy aktualnego stanu siedliska: siedliska naturalne i siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego lub mało zmienionym (określane również mianem stanu normalnego), siedliska zniekształcone oraz zdegradowane.

151

31.2 Borowacenie.

Borowacenie (zwane często pinetyzacją) wyróżniono na siedliskach borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów. W zależności od udziału świerka i sosny w górnej warstwie drzew wyróżniono borowacenie: a) słabe, jeżeli udział świerka i sosny w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi: ponad 80% na siedliskach borów mieszanych 50-80% na siedliskach lasów mieszanych 10-30% na siedliskach lasowych; b) średnie, jeżeli udział świerka i sosny w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi: ponad 80% na siedliskach lasów mieszanych 30-60% na siedliskach lasowych; c) mocne, jeżeli udział świerka i sosny w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi: ponad 60% na siedliskach lasowych.

152

Tabela 44. Zestawienie powierzchni wg form degeneracji lasu – borowacenie

Obręb Stopień Powierzchnia [ha] Ogółem Wiek Nadleśnictwo borowacenia Ogółem [%] <=40 lat 41-80 lat >80 lat brak 864,08 1007,14 643,97 2515,19 52,9 słabe 482,30 950,40 571,81 2004,51 42,2 Obręb Dąbrowa Opolska średnie 31,29 110,23 90,40 231,92 4,9 mocne 1,08 0,31 1,39 brak 1082,05 446,75 117,51 1646,31 37,4 słabe 608,37 1053,81 704,91 2367,09 53,8 Obręb Grudzice średnie 109,05 157,77 112,45 379,27 8,6 mocne 0,48 7,42 7,90 0,2 brak 1049,53 926,02 402,99 2378,54 36,6 Obręb Krasiejów słabe 907,61 1602,83 803,92 3314,36 51,0 średnie 129,62 294,89 384,99 809,50 12,4 brak 652,72 536,61 398,86 1588,19 28,5 słabe 653,51 805,00 756,66 2215,17 39,7 Obręb Zbicko średnie 287,32 693,79 622,17 1603,28 28,8 mocne 2,13 43,30 122,32 167,75 3,0 brak 3648,38 2916,52 1563,33 8128,23 38,3 słabe 2651,79 4412,04 2837,30 9901,13 46,6 Nadleśnictwo Opole średnie 557,28 1256,68 1210,01 3023,97 14,2 mocne 3,21 44,09 129,74 177,04 0,8

Powyższe zestawienie pokazuje, że największą powierzchnię w Nadleśnictwie Opole zajmują drzewostany wykazujące słabe borowacenie (47%). brak borowacenia wykazuje 38% powierzchni drzewostanów, średnie borowacenie występuje na 14% powierzchni a borowacenie mocne na 1% powierzchni leśnej. Brak zaznaczających się procesów borowacenia na znacznej części Nadleśnictwa, oraz słabe borowacenie łącznie na 85 % powierzchni, to przede wszystkim efekt dbałości o zróżnicowanie składu gatunkowego na żyźniejszych siedliskach.

153

Ryc. 26. Stopień borowacenia drzewostanów Nadleśnictwa

14.2 0.8 38.3 brak słabe 46.6 średnie mocne

31.3 Monotypizacja - ujednolicenie gatunkowe lub wiekowe.

Ujednolicenie gatunkowe lub wiekowe jest jedną z głównych form degeneracji ekosystemów leśnych. Zestawienie wykonuje się dla kompleksów powyżej 200 ha z uwzględnieniem grup wiekowych drzewostanów 1-40, 41-80, i powyżej 80 lat. Monotypizację wyróżnia się w przypadku, gdy drzewostany jednogatunkowe i jednowiekowe występowały w zasadzie na zwartych powierzchniach (ok. 100 ha).W drzewostanach Nadleśnictwa Opole występują w dużych kompleksach lite sośniny jednak są one zróżnicowane wiekowo dlatego można stwierdzić, że zjawisko monotypizacji na omawianym obszarze nie występuje.

31.4 Neofityzacja.

Neofityzacja polega na wnikaniu do drzewostanów obcych gatunków drzew i krzewów. Pojawiają się one w warstwie drzew i podszytu w wyniku sztucznego wprowadzania do upraw i podszytów bądź przez samosiewne odnowienia. Niektóre z tych gatunków są bardzo ekspansywne i mogą stanowić utrudnienie w odnawianiu lasu. Wyróżnia się ją w drzewostanach: mających w swoim składzie gatunkowym (udział co najmniej 10%) gatunki obcego pochodzenia tj. sosnę czarną, sosnę wejmutkę, daglezję, dęba czerwonego, czeremchę amerykańską, klon jesionolistny, robinię akacjową), w których podszycie, podroście lub nalocie występują wyżej wymienione gatunki.

154

Gatunki obcego pochodzenia mają nieznaczny udział w składzie gatunkowym drzewostanów. Jako gatunek domieszkowy tworzą drzewostany: sosna banksa, sosna czarna, sosna wejmutka, dąb czerwony i robinia akacjowa, klon jesionolistny. Zestawienie powierzchni drzewostanów z panującym gatunkiem obcego pochodzenia.

Tabela 45. Zestawienie powierzchni wg form degeneracji lasu – neofityzacja

Obręb Gatunek Powierzchnia [ha] Ogółem Wiek Nadleśnictwo obcy Ogółem [%] <=40 lat 41-80 lat >80 lat DG 0,31 0,31 0,01 Obręb Dąbrowa Opolska DB.C 5,58 0,30 0,74 6,62 0,14 AK 3,07 3,43 6,50 0,14

SO.C 5,03 5,03 0,11 SO.WE 0,26 0,26 0,01 Obręb Grudzice DB.C 5,43 5,70 11,13 0,25 AK 0,31 1,09 1,26 2,66 0,06 SO.B 0,28 0,28 SO.C 8,07 8,07 0,12 Obręb Krasiejów SO.WE 2,59 0,67 3,26 0,05 DB.C 7,66 4,48 12,14 0,19 AK 0,26 0,26

SO.C 1,01 1,01 0,02 SO.WE 0,57 0,57 0,01 Obręb Zbicko DG 0,94 0,94 0,02 DB.C 1,93 4,14 0,62 6,69 0,12 AK 0,99 0,35 1,34 0,02 SO.B 0,28 0,28 SO.C 14,11 14,11 0,07 SO.WE 2,59 1,50 4,09 0,02 Nadleśnictwo Opole DG 1,25 1,25 0,01 DB.C 20,60 14,62 1,36 36,58 0,17 AK 4,37 5,13 1,26 10,76 0,05

Neofity (obcego pochodzenia), jako gatunek panujący, występują na powierzchni 67,07ha, co stanowi zaledwie 0,32 % pow. leśnej nadleśnictwa. Z panujących gatunków obcego

155

pochodzenia dominuje dąb czerwony – 36,58 ha powierzchni. Wyraźnie zaznacza się występowanie sosny czarnej – 14,11 ha. Jako gatunek podszytowy dość licznie występuje jeszcze czeremcha amerykańska.

Tabela 46. Zestawienie powierzchni drzewostanów z udziałem gatunków obcego pochodzenia Powierychnia Gatunek wydzieleń (ha) AK 1014,46 DB.C 3497,16 DER.B 403,7 DG 103,31 JKL 3,7 KSZ 42,44 ORZ.C 4,46 SO.B 97,94 SO.C 423,59 SO.S 30,7 SO.WE 748,71 ŚNG.B 17,74 Suma końcowa 6387,91

Gatunki obcego pochodzenia występują łącznie w drzewostanach w wydzieleniach o powierzchni 6387,91 ha co stanowi 10% powierzchni leśnej zalesionej nadleśnictwa.

Ryc. 27. Powierzchnia drzewostanów z udziałem gatunków obcego pochodzenia m3 3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

156

32 Określenie kierunkowych zadań z zakresu ochrony lasu.

Wytyczne z zakresu ochrony lasu oparto na następujących podstawach:  wytyczne „Instrukcji urządzania lasu” z r. 2003,  wytyczne „Instrukcji ochrony lasu” z r. 2004,  ustalenia Komisji Założeń Planu dla Nadleśnictwa,  wyniki urządzeniowych prac terenowych – taksacyjnych w Nadleśnictwie,  wyniki prac Zespołu Ochrony Lasu i zebrane tam materiały i dane,  doświadczenia i obserwacje Nadleśnictwa i Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych oraz Inspekcji Lasów Państwowych.

32.1 Ocena zdrowotnego i sanitarnego stanu lasu.

W ocenie Zespołu Ochrony Lasu z Opolu: - stan zdrowotny lasu drzewostanów Nadleśnictwa charakteryzuje się „generalnie dobrą zdrowotnością drzewostanów, przede wszystkim sosny i buka, oraz brzozy i dębu”, zaś „złą zdrowotnością świerka” - stan sanitarny lasu - „utrzymywany jest na bardzo dobrym poziomie, minimalizującym poprzez działania porządkujące nadleśnictwa, możliwości powstawania oraz rozwoju potencjalnych ognisk zagrożeń dla trwałości lasu”. Na podstawie przeprowadzonej w toku prac urządzeniowych w 2012r. lustracji terenowej wynika, iż stan zdrowotny lasów jest dobry, a stan sanitarny drzewostanów utrzymywany jest na dobrym poziomie. Poniższa tabela ilustruje pozyskanie wiatrołomów i posuszu w ostatnim okresie:

157

Tabela 47. Wyniki sanitarnego porządkowania lasu w latach 2004-2012 w Nadleśnictwie

Przeciętne pozyskanie w ostatnim 10-leciu w ramach cięć sanitarnych wynosiło ok. 16250 m3 średniorocznie. Cięcia sanitarne stanowiły w Nadleśnictwie średnio ok. 20% pozyskanej grubizny. Szczegółowa analiza wyników sanitarnego porządkowania lasu w latach 2004-2012 znajduje się w referacie kierownika Zakładu Ochrony Lasu w Opolu na naradę techniczno gospodarczą znajdującym się w Elaboracie

32.2 Aktualne zagrożenia lasu przez zespół czynników abiotycznych i biotycznych.

32.2.1 Szkody powodowane przez czynniki abiotyczne.

Spośród czynników abiotycznych największy obszar zajmują podtopienia i zalania Pozostałe czynniki abiotyczne które powodowały szkody w lasach Nadleśnictwa to: grad obniżenia wód i susza, przemrożenia wiatr i śnieg. Razem powierzchnia uszkodzenia od różnych czynników abiotycznych odnotowanych w latach 2004 – 2012 wynosiła 3470 ha co daje przeciętnie 386 ha/rok

158

32.2.2 Choroby grzybowe

W latach 2004-2012 odnotowano występowanie patogenów grzybowych na obszarze łącznym 8477 ha (942ha/rok). Największy obszar uszkodzeń dotyczył rdzy kory sosny zwyczajnej (obwar sosny) i huby korzeni.

Tabela 48. Tabela występowanie czynników abiotycznych i patogenów grzybowych w latacg2004- 2012

159

32.2.3 Szkodniki owadzie

Szkodniki owadzie w latach 2004-2012 występowały na łącznym obszarze 3691 ha (przeciętnie 410ha/rok).Największe znaczenie miały: brudnica mniszka , szeliniaki i boreczniki sosnowe.

Tabela 49. Tabela występowanie szkodników owadzich w latacg2004-2012

160

32.2.4 Szkody powodowane przez zwierzynę.

W warunkach Nadleśnictwa Opole najważniejszym szkodnikiem lasu, będącym powodem powstawania lokalnie istotnych uszkodzeń drzew w fazie upraw i młodnika , jest zwierzyna płowa. W latach 2004-2012 zainwentaryzowano łącznie 1393 ha uszkodzeń upraw i młodników od jeleniowatych (szkody powyżej 20) Średniorocznie daje to 155 ha.

32.3 Zestawienia występowania uszkodzeń i wykonywania zabiegów ochronnych

161

Tabela 50. Zestawienie powierzchni występowania uszkodzeń spowodowanych przez owady, ssaki i ptaki

162

Tabela 51. Zestawienie powierzchni wykonywanych zabiegów ochronnych

163

Tabela 52. Zestawienie powierzchni występowania uszkodzeń spowodowanych przez czynniki abiotyczne i antropogeniczne oraz chorób drzew leśnych spowodowanych przez grzyby patogeniczne

164

Tabela 53. Zestawienie powierzchni wykonywanych zabiegów ochronnych

165

32.4 Oddziaływanie przemysłu

Całość Nadleśnictwa Opole znajduje się pod ujemnym wpływem emisji przemysłowych. Zasięg stref uszkodzeń przyjęto z poprzedniej, rewizji planu ul. Lokalizacja oddziałów i powierzchnia w poszczególnych strefach uszkodzeń przemysłowych przedstawia się następująco (pow. leśna zalesiona i niezalesiona):

 I strefa słabych uszkodzeń - 3286,69 ha (15,2%)  obręb Dąbrowa Opolska: oddz. 2-8, 11-14, 40-51, 68-71, 73-76, 124-132, 134- 135, 137- 144, 152-155, 159-162, 170-180, 183, 187, 192, 198 o pow. 1755,45 ha;  obręb Grudzice: 7-9, 15-18, 23-28, 33-41, 46-54, 59-62, 70, 136-140, 156-164, 166-170, 176-180 o pow. 1531,24 ha.  II strefa średnich uszkodzeń - 18281,13 ha (84.8%).  obręb Dąbrowa Opolska, oddz. 1, 9-10, 15-39, 52-67, 72, 77-123, 131-133, 136, 145-151, 156-158, 163-169, 181-182, 184-186, 188-191, 193-197 o pow. 3088,87 ha;  obręb Grudzice: 1-6, 10-14, 19-22, 29-32, 42-45, 55-58, 63-66, 68-69, 71, 73-123, 125- 133, 133A, 134, 134A, 135, 141-153, 155, 171-175 o pow. 2950,65 ha;  obręb Krasiejów: 1-122, 122A, 123-236, 236A, 237-247, 247A, 248-285 o pow. 6606,76 ha;  obręb Zbicko: 1-8, 8A, 9-21, 23-38, 43-58, 62-89, 89A, 90-156, 156A, 157, 157A, 158- 165, 170-199, 202-207, 209-233, 236-239 o pow. 5634,85 ha.

32.5 Profilaktyka i przeciwdziałanie powstawaniu szkód powodowanych przez czynniki abiotyczne i biotyczne.

W ochronie lasu priorytet mają działania profilaktyczne, a w zabiegach ochronnych nadal pierwszeństwo mieć będą metody biologiczne i mechaniczne ograniczające szkody. Przeciwdziałaniem nadrzędnym i uniwersalnym w stosunku do większości szkód powodowanych przez zespół czynników biotycznych i abiotycznych jest przebudowa osłabionych lub zagrożonych drzewostanów na drzewostany zróżnicowane wiekowo i dostosowane składem gatunkowym do typów siedliskowych.

32.6 . Szkody od czynników klimatycznych

Przeciwdziałanie tym szkodom nie należy do typowych działań ochroniarskich, lecz zależy od poprawności działań hodowlanych.

Dla zapewnienia stabilności drzewostanów należy dążyć do zgodności składów gatunkowych z wymogami siedliska Przebudowywać osłabione i narażone na wiatry drzewostany. W obniżeniu szkód od wiatru i śniegu pomocnym jest przestrzeganie ładu przestrzennego w użytkowaniu rębnym. Należy także terminowo i racjonalnie wykonywać cięcia pielęgnacyjne młodników i drągowin, dla uniknięcia nadmiernego przegęszczenia drzewostanów. Inwentaryzować szkody powodowane przez czynniki abiotyczne a informacje przekazywać do ZOL i RDLP.

32.7 Szkody powodowane przez czynniki biotyczne

32.7.1 Choroby grzybowe

W uprawach, młodnikach i drzewostanach starszych przeprowadzać kontrolę zagrożeń lasu przez grzyby patogeniczne celem oceny faktycznego stopnia zagrożenia lasu powodowane przez choroby grzybowe. W przypadku powstawania szkód podejmować działania ograniczające, zgodnie z zaleceniami podanymi przez ZOL, IBL lub RDLP.

32.7.2 Szkodniki owadzie

Szkodniki systemów korzeniowych Oceniać stopień zapędraczenia gleb poprzez poszukiwania pędraków w dołach próbnych. W przypadku stwierdzenia zagrożenia ze strony szkodników glebowych należy podjąć działania ograniczające, wykorzystując metody wskazane przez ZOL i RDLP.

Szkodniki upraw i młodników Monitorować występowanie szkodników w nowozakładanych uprawach i inwentaryzować nasilenie uszkodzeń, zebrane tą drogą informacje przekazywać do ZOL i RDLP. W przypadkach koniecznych, wykonać zabiegi ograniczające w sposób zgodny z zaleceniami RDLP i ZOL, Stosować w miarę możliwości przelegiwanie zrębów oraz awansowe przygotowania gleby, Przy ograniczaniu szkód ze strony szeliniaków: o Wykładać pułapki na owady, przede wszystkim na obrzeżach upraw, o Stosować jednoroczne sadzonki lub siew (tam gdzie jest to możliwe), o Kontrolować założone uprawy, o Przy silnym zagrożeniu i szkodach istotnych – wykonywać zabiegi chemiczne

167

Szkodniki drzewostanów starszych

Monitorować stan populacji foliofagów poprzez obserwacje stopnia defoliacji koron, próbne poszukiwania larw, poczwarek i oprzędów foliofagów w glebie i ściole, przeprowadzać kontrolę występowania brudnicy mniszki za pomocą pułapek feromonowych i na transektach (samice) oraz rejestrować wzmożone pojawienie się innych szkodliwych owadów. Wykonywać doraźne oceny zagrożenia lasu przez owady foliofagiczne, w przypadku wystąpienia defoliacji drzew powyżej 50% Rejestrować szkody spowodowane żerami szkodników pierwotnych i sygnalizować o zagrożeniach ZOL i RDLP. Przeprowadzać zabiegi ograniczające występowanie foliofagów w uzgodnieniu z ZOL i RDLP.

Szkodniki wtórne. Zakres prac ochronnych podejmowanych przez Nadleśnictwo w odniesieniu do tej grupy szkodników należy kontynuować w najbliższym dziesięcioleciu poprzez: Przestrzeganie zasad higieny lasu Monitoring populacji szkodników wtórnych w oparciu o ocenę stanu sanitarnego lasu 32.8 Szkody od zwierzyny

Corocznie inwentaryzować rozmiar i nasilenie szkód. Kontynuować zabezpieczanie upraw środkami mechanicznymi i chemicznymi (grodzenie i skuteczne repelenty). W przypadku braku możliwości finansowych dla pełnej realizacji zabezpieczeń a przez to zagrożenia dla osiągnięcia celu hodowlanego - sterować populacją jeleniowatych uzgadniając konieczne zmiany w łowieckich wieloletnich planach hodowlanych opracowanych dla właściwego rejonu hodowlanego. Utrzymywać stan zwierzyny płowej na właściwym poziomie poprzez planowy odstrzał. Dążyć do poprawy warunków bytowania zwierzyny (ochrona ostoi, odpowiednie zagospodarowanie poletek łowieckich, racjonalne wykorzystywanie łąk śródleśnych,

33 Oddziaływanie przemysłu.

Nie mając wpływu na obniżenie poziomu emisji przemysłowych, przeciwdziałać ich skutkom należy poprzez przebudowę drzewostanów i dostosowanie składów gatunkowych do siedlisk Zauważany jest od kilku lat spadek emisji toksycznych gazów i pyłów, co skutkuje poprawą stanu sanitarnego drzewostanów i zwiększeniem przyrostu.

168

34 Ochrona pożytecznej fauny.

Pomocnym sposobem dla poprawy stanu zdrowotnego lasów i obniżania populacji szkodliwych owadów do poziomu bezpiecznego dla lasu, są prowadzone corocznie działania poprawiające warunki bytowania pożytecznej fauny. Na terenie lasów Nadleśnictwa stosuje się niektóre formy ochrony biologicznej. Jest to głównie wywieszanie skrzynek lęgowych dla ptaków i ich zimowe dokarmianie oraz ochrona mrowisk.

W najbliższym okresie należy, kontynuować: Wywieszanie i konserwację odpowiedniej ilości skrzynek lęgowych i schronów z uwzględnieniem przy lokalizacji drzewostanów zagrożonych - ognisk występowania szkodników owadzich. Pozostawianie dziuplastych drzew i kęp krzewów. Wykładanie karmy dla ptaków w okresach, kiedy dostęp do niezbędnego pożywienia jest utrudniony (zima) W przypadku stwierdzenia występowania gniazd ptaków szponiastych zachowanie szczególnej ostrożności w trakcie wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, ochrony tych gniazd i pozostawiania drzew na których te się znajdują W związku z potrzebą ochrony gatunków należących do rodziny popielicowatych wspieranie bioróżnorodności, występowania drzew gatunków ciężkonasiennych, oraz leszczyny jako składnika warstwy podszytowej

Ochrona mrówek Prowadzić okresowo inwentaryzację mrowisk w SILP. Zauważa się tendencję wzrostową liczebności tego pożytecznego owada.

Inne pożyteczne zwierzęta Do pożytecznych, pomocnych przy zwalczaniu szkodników należy zaliczyć również drobne ssaki owadożerne (ryjówki, nietoperze, jeże), z ssaków większych - dzika, ssaki drapieżne, płazy i gady leśne. W celu ochrony tych zwierząt należy dążyć do poprawy warunków ich bytowania, poprzez : ochrona schronisk i miejsc rozrodu, w przypadku płazów, utrzymanie istniejących oczek wodnych i ochrona szlaków migracji, w okresie rozrodczym.

169

35 Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania oraz wykonywania prac leśnych.

Ogólne zasady prowadzenia gospodarki leśnej określa “Polityka leśna państwa” przyjęta przez Radę Ministrów dnia 22.IV.1997 roku. Zakłada ona prowadzenie zrównoważonej wielofunkcyjnej gospodarki leśnej tzn. działalności zmierzającej do ukształtowania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności, oraz potencjału retencyjnego i żywotności. W związku z tym opracowany został program “Polskiej Polityki Kompleksowej Ochrony Zasobów Leśnych” a także opracowano kryteria i indykatory trwałego i zrównoważonego rozwoju lasów dostosowane do specyfiki polskiego leśnictwa. Polityka ta obejmuje trzy główne komponenty: technologiczny, edukacyjny i badawczy. Na gruntach Nadleśnictwa, poza obszarami SOO, zinwentaryzowano 10 rodzajów siedlisk przyrodniczych ważnych dla Wspólnoty, które zajmują łącznie 1343,93ha. Zasady gospodarowania w tych siedliskach należy uzgodnić z właściwym dla regionu Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska.

Komponent technologiczny obejmuje działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej (ochrony przyrody), oraz promocji bezpieczniejszych niż dotąd technik prac leśnych. Działania te mają na celu umożliwienie kierowania gospodarką leśną w pełnej zgodności z postulatami ochrony przyrody. Cel ten będzie osiągany przez: zachowanie ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego, restytucje obecnie zniekształconych i zdegradowanych ekosystemów leśnych, ochronę różnorodności biocenoz leśnych, wzmaganie korzystnego wpływu lasów na środowisko przyrodnicze oraz harmonizowanie społecznego i gospodarczego rozwoju kraju, z racjonalną ochroną i wykorzystaniem zasobów leśnych.

Komponent edukacyjny uznaje się za priorytetowy, a to z uwagi na potrzebę przygotowania służb leśnych LP i PN do podjęcia nowych zadań i przyrodniczego doskonalenia zadań już wykonanych. W jego ramach planuje się: Utworzenie “Centrów Edukacji Przyrodniczo - Leśnej”. Opracowanie programów edukacyjnych:

170

dla służb inżynieryjnych leśnictwa, w zakresie parków narodowych, administracji państwowej, szkolnictwa, dotyczących: prosozologicznego modelu gospodarki leśnej, ochrony różnorodności i złożoności biologicznej w lasach, systemów informacji przestrzennej (GIS) i teledetekcji w ochronie i planowaniu przestrzeni leśnej,dla potrzeb kształcenia dyplomowego w zakresie “ochrony zasobów leśnych”,dla poziomu “poniżej” inżynierskiego w zakresie ogólnoekologicznym i ze szczególnym uwzględnieniem ochrony przyrody w lasach. Działalność wydawnicza w zakresie ochrony przyrody w lasach obejmującą zestawy podręczników, materiałów szkoleniowych i czasopism popularnonaukowych przeznaczonych dla młodzieży szkolnej i innych odbiorców.

Wytyczne w tym zakresie w niewielkim stopniu dotyczą pojedynczych nadleśnictw a spoczywają głównie na uczelniach leśnych, stowarzyszeniach naukowych, organizacjach ekologicznych, parkach narodowych czy leśnych kompleksach promocyjnych. Program badawczy miałby za zadanie wspieranie programu bezpiecznych środowiskowo technologii i tworzenia podstaw prosozologicznego modelu gospodarki leśnej w warunkach niepewności i zmian w środowisku globalnym. Podstawowe wytyczne i zasady dotyczące gospodarowania w lasach można ująć w następujących punktach:

zachowanie całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowania ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego z uwzględnieniem kierunków ewolucji w przyrodzie; odtworzenie zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych metodami hodowli i ochrony lasu przy wykorzystaniu, w miarę możliwości, sukcesji naturalnej; utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów (użytkowanie główne i uboczne); ochrona i zachowanie różnorodności biologicznej, oraz bogactwa genetycznego zbiorowisk dziko żyjących roślin, zwierząt i mikroorganizmów; utrzymanie i wzmożenie funkcji ochronnych w zagospodarowaniu lasów (zwłaszcza ochrony gleby i wody); utrzymanie zdrowotności i witalności ekosystemów leśnych.

W celu pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych siedlisk, oraz w dążeniu do zwiększenia bogactwa gatunkowego i urozmaicenia struktury drzewostanów zastosowano jednostki regulacji użytkowania rębnego, czyli gospodarstwa zgodnie z instrukcją urządzania

171

lasu. Powierzchnia leśna (w ha) oraz odpowiadający jej zapas wg gospodarstw w Nadleśnictwie Opole przedstawia się następująco: Podział na gospodarstwa przyjęto w oparciu o Instrukcję Urządzania Lasu- § 82, zgodnie z postanowieniami Komisji Założeń Planu (KZP).

Tabela 54. Zestawienie powierzchni gospodarstw Dąbrowa Nadleśnict Grudzice Krasiejów Zbicko Gospodarstwo Opolska wo Powierzchnia [ha] lasów gospodarczych - 23,51 23,51 przerębowo-zrębowe (GPZ) lasów gospodarczych - 146,72 146,72 zrębowe (GZ) lasów ochronnych (O) 4219,17 4465,63 6586,87 5512,21 20783,27 Specjalne (S) 482,08 16,06 19,89 122,64 640,67 Razem 4871,48 4481,89 6606,76 5634,85 21594,98

W powyższej tabeli zestawiono powierzchnię gospodarstw dla całości gruntów leśnych Nadleśnictwa (grunty leśne zalesione i nie zalesione). Podział na gospodarstwa zawiera również „Tabela nr VI – Powierzchniowa i miąższościowa tabela klas wieku wg gospodarstw i grup gatunków panujących o tym samym wieku rębności”, która została zamieszczona w części tabelarycznej elaboratu. Nie uwzględnia ona gruntów leśnych niezalesionych.

172

Ryc. 28. Udział poszczególnych gospodarstw w Nadleśnictwie Opole.

zrębowe lasów 0.68% ochronnych 96.19% specjalne 3,02%

przerębowo- zrębowe 0.11%

W zakresie szkółkarstwa zaleca się między innymi: Zakładanie czasowych małych szkółek śródleśnych i szkółek podokapowych. Ograniczenie herbicydów i innych środków chemicznych w pielęgnacji szkółek na korzyść zabiegów mechanicznych i metody termicznej (parowanie gleby). Preferowanie odnowienia naturalnego (pod warunkiem, że spełnia ono wymagania hodowlane i siedliskowe). Eliminację stosowania chemicznych środków owadobójczych. Preferowanie punktowego przygotowania gleby. Wprowadzanie wielu gatunków (ochrona bioróżnorodności).

Przy pielęgnacji i ochronie drzewostanów zaleca się: Stosowanie cięć selekcyjnych o charakterze grupowym (popieranie biogrup). Zaniechanie cięć schematycznych. W przypadku zagrożenia chorobami grzybowymi (huba korzeni, opieńkowa zgnilizna korzeni) stosowanie podczas zabiegów postępowania hodowlano – profilaktycznego a w uzasadnionych przypadkach stosowanie preparatów biologicznych z grzybami konkurencyjnymi.

173

Ograniczenie stosowania insektycydów tylko do drzewostanów narażonych na zamieranie lub istotne szkody gospodarcze powodowane przez owady.

Przy użytkowaniu lasu zaleca się: Stosowanie technologii przyjaznych dla środowiska. Dostosowanie metod wyróbki i zrywki do lokalnych warunków tak by zminimalizować powstające szkody zarówno dotyczące gleby jak i pozostających na powierzchni drzew (stosowanie zrywki konnej jako najmniej szkodliwej dla środowiska). Dostosowanie okresów pozyskania drewna do terminów najmniejszego zagrożenia od owadów, grzybów, wiatrów itp., oraz możliwości wykorzystania przez zwierzynę cienkiej kory na drzewach leżących. Unikać metod oznakowania drzew polegających na ich ranieniu (z wyjątkiem drzew przeznaczonych do usunięcia). Wprowadzenie do powszechnego stosowania w piłach spalinowych i środkach technicznych bioolei w celu uniknięcia skażenia gleby. Planowanie prac z zakresu użytkowania tak, by nie kolidowały one z ekologicznymi uwarunkowaniami środowiskowymi takimi jak: stanowiska roślin chronionych i rzadkich, miejsca lęgowe i bytowe chronionych zwierząt. W przypadku cięć wymuszonych względami sanitarnymi należy projektować szlaki zrywkowe omijające te miejsca.

35.1 Wytyczne z zakresu ochrony gatunkowej

35.1.1 Bezkręgowce - Czerwończyk nieparek, modraszek nausitousa i telejusa

Wszystkie wymienione motyle mają zbliżone wymagania siedliskowe; wymagają wilgotnych, ekstensywnych łąk i pastwisk, torfowisk niskich i węglanowych z fragmentami zakrzewień i zadrzewień. czerwończyk, oprócz tego wymaga sąsiedztwa cieków i zbiorników wodnych. Modraszki są gatunkami stenotopowymi (wysoce wyspecjalizowanymi, o wąskiej tolerancji ekologicznej), występującymi w ściśle określonym siedlisku, w warunkach wąskiej zmienności czynników środowiskowych. Modraszki związane są z zespołami łąk wilgotnych, na których występuje jego zasadnicza roślina żywicielska - krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis). Krwiściąg lekarski stanowi jedyną roślinę pokarmową dla gatunków myrmekofilnych motyli dziennych w tym modraszka telejusa i nausitousa, których gąsienice początkowo żerują w jego główkach kwiatostanowych, następnie kontynuują rozwój w gniazdach mrówek. Jednakże bezwzględnym warunkiem zasiedlenia przez modraszki danego

174

stanowiska jest występowanie rośliny pokarmowej oraz odpowiedniego gatunku mrówki gospodarza z rodzaju wścieklic (Myrmica). W związku z występowaniem omówionych gatunków na śródleśnych podmokłych łąkach, szlaki zrywkowe projektowane przy wykonaniu w sąsiadujących drzewostanach zabiegów gospodarczych powinny być wyznaczane poza biotopami wymienionych gatunków. Również prace związane z pozyskaniem drewna powinny być prowadzone w sposób nie zagrażający populacji chronionych gatunków.

35.1.2 Chronione gatunki grzybów, roślin i zwierząt

Rośliny

Spośród zapisów PUL największym oddziaływanie na chronione gatunki roślin mają czynności związane z pozyskaniem drewna. Podzielić je można na dwie grupy: zagrożenie wynikające z możliwości mechanicznego zniszczenia osobników lub stanowisk; zagrożenie związane ze zmianami warunków środowiskowych w wyniku przeprowadzonych prac. Zmiany takie mogą mieć różną intensywność i siłę oddziaływania na rzadkie gatunki flory, przy czym należy zauważyć, że gatunki te wykazują zwykle niską tolerancję na zmiany środowiskowe. Technologia prac pozyskaniowych i odnowieniowych może jednak i powinna być na tyle elastyczna, aby respektować wymogi zachowania stanowisk gatunków rzadkich i chronionych. Zasady Hodowli Lasu stwarzają możliwość ochrony przed zniszczeniem w trakcie cięć rębnych istniejących stanowisk gatunków rzadkich i chronionych. W wyniku rozpoznania rozmieszczenia stanowisk na powierzchni działki objętej cięciami rębnymi można tak rozlokować kępy starodrzewu lub nawet pojedyncze, pozostające do następnej kolei rębu drzewa, aby zminimalizować zmiany w otoczeniu rośliny chronionej i nie narażać jej na ryzyko zniszczenia. W przypadku gatunków rzadkich występujących na terenie Nadleśnictwa przy wykonywaniu prac leśnych należy zwrócić uwagę na ochronę ich stanowisk. Zaleca się, aby w miejscach występowania gatunków chronionych lub rzadkich, prace związane z pozyskaniem drewna i jego zrywką, przeprowadzaniem cięć pielęgnacyjnych realizować w sposób pozwalający uniknąć dużych zniszczeń runa, ściółki i gleby. Przykładem może być np. planowanie pozyskania zimą, przy pokrywie śnieżnej, wyznaczanie szlaków zrywkowych z ominięciem stanowisk roślin chronionych, pozostawianie (przy cięciach rębnych) biogrup i

175

kęp z wszystkimi warstwami lasu. Wykonanie przytoczonych zabiegów wymaga również, aby przy wyznaczaniu szlaków zrywkowych oraz podczas wykonywania cięć omijać stanowiska roślin chronionych oraz przy użytkowaniu rębnym rębnią częściową pozostawiać biogrupy i kępy z wszystkimi warstwami lasu. Są to bardzo istotne zalecenia szczególnie w odniesieniu do wykonywania cięć uprzątających w ramach rębni częściowej wielkopowierzchniowej. Zastosowanie tych cięć podyktowane jest koniecznością odsłaniania podrostów i nalotów i projektowane w drzewostanach w fazie zaawansowanej klasy odnowienia. Pozostawienie biogrup starodrzewu pozwoli uniknąć negatywnego oddziaływania zabiegów na stanowiska roślin chronionych. PUL nie wykazuje znacząco negatywnego oddziaływania tych zapisów na chronione gatunki roślin. Pewne zagrożenie niosą ze sobą cięcia i zrywka związane z pielęgnowaniem drzewostanów (TW, TP) i prowadzeniem rębni złożonych. Negatywne oddziaływanie ma charakter krótkoterminowy i przy zastosowaniu podstawowych działań ochronnych nie powoduje zagrożeń dla funkcjonowania stanowisk. Poważniejsze zagrożenie stanowić mogą zapisy o rębniach zupełnych, jednak zabezpieczenie fragmentów płatów i stanowisk w postaci pozostawianych przestoi w wystarczający sposób zabezpieczy możliwości zregenerowania się populacji w miarę upływu dłuższego czasu oraz zapewni bezpieczeństwo istnienia pojedynczych stanowisk. Grupę szczególnego ryzyka związanego z realizacją planowanych zabiegów stanowią gatunki rzadkie. Ich uszkodzenie bądź zniszczenie niosłoby za sobą wysoce negatywne skutki. Do tej grupy zalicza się m.in. długosz królewski. Położenie stanowisk tego gatunku jest dokładnie znane i musi być uwzględnione w trakcie realizacji prac. W trakcie wykonywania zabiegów z zakresu pielęgnacji i pozyskania należy zachować bezpieczną dla stanowiska odległość i nie lokalizować w jego pobliżu szlaków operacyjnych. Kolejne gatunki, które wymuszają konieczność szczególnej ochrony to: buławnik mieczolistny oraz listera jajowata. W ich przypadku należy pozostawiać wokół stanowisk fragmenty nienaruszonego drzewostanu, które zabezpieczą je przed niezamierzonymi uszkodzeniami w tracie prac. W przypadku storczykowatych w celu zminimalizowania ryzyka uszkodzeń organów przetrwalnikowych gatunków z tej rodziny, zabiegi zaleca się przeprowadzać poza okresem wegetacyjnym. Wpływ planu na pozostałe gatunki roślin można oceniać jako krótkotrwale negatywny, co oznacza że oddziaływanie zabiegów na te rośliny ustąpi po upływie kilku lat od chwili ich wykonania.

176

Tabela 55. Zabiegi planowane do wykonania w wydzieleniach ze zinwentaryzowanymi chronionymi i cennymi gatunkami roślin i grzybów Znana liczba Status Zabiegi Przewidywane oddziaływanie wydzieleń, w Sumaryczna ochronny zaplanowane Gatunek których powierzchnia Uwagi, wnioski do PUL (kategoria w miejscach Krótkoter- Średnioter- Długoter- zlokalizowano zabiegu (ha) zagrożenia) występowania minowe minowe minowe gatunek 1 2 3 4 5 6 7 8 9 pow. nieleśna

W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny. Możliwe uszkodzenia pojedynczych Piel. drz. 14,02 - 0 + Bagno zwyczajne ścisła 2 osobników, jednak w skali całej populacji na danym terenie mało szkodliwe w dłuższym horyzoncie czasowym. Gatunek charakterystyczny dla 91D0. W Rb cz. 4,58 - 0 + przypadku dużych skupisk gatunku wyłączyć płaty jego siedliska z zabiegu W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny. Możliwe uszkodzenia i zniszczenia Piel. drz. 9,07 - 0 + pojedynczych osobników, jednak w skali całej populacji na danym terenie mało szkodliwe w Barwinek pospolity częściowa 4 dłuższym horyzoncie czasowym ze względu na dużą zdolność regeneracji Konieczne pozostawianie biogrup z płatami Rb złoż. 3,63 - 0 + gatunku w celu przyspieszenia regeneracji populacji gatunku na powierzchniach pozrębowych brak. wsk. 0,94

Rb zup. 3,02 - - 0 W trakcie prac pielęgnacyjnych i zrębowych - w miarę możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny. Możliwe uszkodzenia i zniszczenia pojedynczych osobników, jednak w skali całej Bluszcz pospolity częściowa 3 Rb złoż. 1,42 - 0 + populacji na danym terenie mało szkodliwe w dłuższym horyzoncie czasowym ze względu na dużą zdolność regeneracji brak. wsk. 3,15 - - 0

Bobrek trójlistkowy częściowa 1 brak. wsk. 3,53 - - 0

Piel. drz. 12,7 - 0 + Buławnik mieczolistny ścisła 2 Chronić stanowiska, prowadzić monitoring Rb zup. 6,09 - - 0 Centuria pospolita (C. ścisła 1 Pliel. mł. 3,12 - 0 + Chronić stanowiska, prowadzić monitoring

W trakcie prac pielęgnacyjnych omijać stanowiska Cis pospolity ścisła 2 Piel. drz. 4,91 - 0 + chronionej rośliny brak. wsk. 8,3 0 0 0

Pliel. mł. 4,64 - 0 + W trakcie prac pielęgnacyjnych i zrębowych Piel. drz. 4,84 - 0 + Długosz królewski ścisła 6 omijać stanowiska chronionej rośliny Rb zup. 1,49 - - 0 brak. wsk. 1,37 0 0 0

Gnieźnik leśny ścisła 1 brak. wsk. 3,15 - - 0

pow. nieleśna Goryczka wąskolistna ścisła 2 Pliel. mł. 3,56 - 0 + Chronić stanowiska, prowadzić monitoring Goździk siny ścisła 1 brak. wsk. 4,72 - - 0

Kalina koralowa częściowa 1 Pliel. mł. 5,64 - 0 + Chronić stanowiska, prowadzić monitoring W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny. Możliwe uszkodzenia i zniszczenia Piel. drz. 3,64 - 0 + pojedynczych osobników, jednak w skali całej populacji na danym terenie mało szkodliwe w Konwalia majowa częściowa 2 dłuższym horyzoncie czasowym ze względu na dużą zdolność regeneracji Konieczne pozostawianie biogrup dla zapewnienia Rb zup. 13,88 - - 0 możliwości zregenerowania się populacji gatunku wraz z upływem czasu Kotewka orzech wodny ścisła pow. nieleśna

Pliel. mł. 5,62 - 0 + Piel. drz. 16,9 - 0 + W trakcie prac pielęgnacyjnych i zrębowych Kruszczyk szerokolistny ścisła 15 Rb zup. 37,58 - - 0 omijać stanowiska chronionej rośliny brak. wsk. 3,15

178

Znana liczba Status Zabiegi Przewidywane oddziaływanie wydzieleń, w Sumaryczna ochronny zaplanowane Gatunek których powierzchnia Uwagi, wnioski do PUL (kategoria w miejscach Krótkoter- Średnioter- Długoter- zlokalizowano zabiegu (ha) zagrożenia) występowania minowe minowe minowe gatunek 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Piel. drz. 30,52 - 0 + W trakcie prac pielęgnacyjnych omijać stanowiska Lilia złotogłów ścisła 6 Rb zup. 4,03 - - 0 chronionej rośliny. Zabieg wykonać poza Rb złoż. 1,43 - 0 + okresem wegetacyjnym W trakcie prac pielęgnacyjnych omijać stanowiska Piel. drz. 2,43 - 0 + chronionej rośliny Listera jajowata ścisła 4 Konieczne pozostawianie biogrup dla zapewnienia Rb zup. 13,92 - - 0 możliwości zregenerowania się populacji gatunku wraz z upływem czasu Konieczne pozostawianie biogrup dla zapewnienia Rb zup. 4,97 - - 0 możliwości zregenerowania się populacji gatunku Mącznica lekarska ścisła 2 wraz z upływem czasu brak. wsk. 2,59 0 0 0

Piel. drz. 4,12 - 0 + W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Naparstnica zwyczajna ścisła 3 Rb zup. 4,65 - - 0 możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny brak. wsk. 1,26 0 0 0 W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Nasięźrzał pospolity ścisła 3 Pliel. mł. 7,81 - 0 + możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Paprotka zwyczajna ścisła 1 Piel. drz. 4,63 - 0 + możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny Podejźrzon marunowy ścisła 1 brak. wsk. 8,63 0 0 0 weryfikacja występowania Piel. drz. 24,96 - 0 + Podkolan biały ścisła 8 Rb zup. 16,89 - - 0 Chronić stanowiska, prowadzić monitoring Rb złoż. 3,74 - 0 + Piel. drz. 29,5 - 0 + Pomocnik baldaszkowy ścisła 3 Chronić stanowiska, prowadzić monitoring Rb zup. 1,43 - - 0 W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Porzeczka czarna częściowa 1 Piel. drz. 8,3 - 0 + możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny pow. nieleśna Rosiczka okrągłolistna ścisła 4 Chronić stanowiska, prowadzić monitoring Piel. drz. 15,69 - 0 + W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Smardz jadalny ścisła 3 Pliel. mł. 3,56 - 0 + możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny

179

W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Pliel. mł. 2,04 - 0 + Smardz stożkowy ścisła 4 możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny brak. wsk. 7,21 0 0 0

Konieczne pozostawianie biogrup dla zapewnienia Soplówka gałęzista ścisła 1 Rb zup. 1,31 - - 0 możliwości zregenerowania się populacji gatunku wraz z upływem czasu Rb zup. 14,38 - - 0 Konieczne pozostawianie biogrup dla zapewnienia Szmaciak gałęzisty ścisła 4 możliwości zregenerowania się populacji gatunku Rb złoż. 5,43 - 0 + wraz z upływem czasu Śniedek baldaszkowaty ścisła 1 Piel. drz. 0,99 - 0 + Chronić stanowiska, prowadzić monitoring Śnieżyczka przebiśnieg ścisła 1 brak. wsk. 3,15 0 0 0

Piel. drz. 8,24 - 0 + W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Rb zup. 6,09 - - 0 możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny, Konieczne pozostawianie biogrup dla Wawrzynek wilczełyko ścisła 7 Rb złoż. 4,53 - 0 + zapewnienia możliwości zregenerowania się populacji gatunku wraz z upływem czasu brak. wsk. 13,3 0 0 0

W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Widłaczek (Widłak) torfowy ścisła 1 Piel. drz. 2,8 - 0 + możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny Pliel. mł. 3,35 - 0 + W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Widłak goździsty ścisła 3 Piel. drz. 25,79 - 0 + możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny W trakcie prac pielęgnacyjnych - w miarę Widłak jałowcowaty ścisła 3 Piel. drz. 31,69 - 0 + możliwości - omijać stanowiska chronionej rośliny

brak. wsk.- brak wskazówki Piel. mł.- Pielęgnacja młodników Piel. drz.- Pielęgnacja drzewostanów Rb zup.- Rębnia zupełna Rb złoż.- Rębnia złożona

180

Zwierzęta

Gatunki zwierząt wymienione w PUL to gatunki objęte ochroną prawną, ścisłą lub częściową. Większość jednak występuje dość pospolicie i zapisy PUL nie mają negatywnego wpływu na populacje tych gatunków. Dla przytłaczającej większości gatunków brakuje szczegółowych informacji, co do lokalizacji ich stanowisk, dlatego nie można określić wpływu zapisów PUL na ich populacje. Dla zapewnienia populacjom tych gatunków bezpiecznej egzystencji można prowadzić działania dla ich ochrony, stanowiące swojego rodzaju kompensację przyrodniczą potencjalnych negatywnych zjawisk będących następstwem realizowanych zadań PUL. W zakresie ochrony bezkręgowców powinno objąć się szczególną ochroną tereny podmokłe, bagienne czy oczka wodne. Dbałość o odpowiedni stan tych mikrosiedlisk, a w szczególności niedopuszczanie do ich zarastania preferując jednocześnie specyficzną roślinność przybrzeżną przyczyni się do stworzenia optymalnych warunków rozwoju wielu gatunków ważek, ale także niektórych gatunków ślimaków. Większość motyli dziennych występuje na bagnach, łąkach oraz obrzeżach dróg i rowów, dlatego ważne jest niedopuszczanie do naturalnej sukcesji lub zalesiania tych terenów. Istotna jest też pora koszenia łąk, które należy dopasować do cyklu rozwojowego owadów. Bardzo ważnym mikrosiedliskiem jest murszejące drewno, które decyduje o występowaniu wielu gatunków owadów i pajęczaków jako miejsce schronienia, żerowania lub gniazdowania. Konieczna jest także duża różnorodność martwego drewna, aby zaspokoić potrzeby rozwoju wielu gatunków. Zaleca się pozostawiać fragmenty drzewostanu do naturalnego zamierania i rozpadu. W młodszych fazach rozwojowych drzewostanu poprzez zmianę sposobu postępowania z rozpieraczami również można uzyskać zapas martwego drewna. Zamiast usuwać drzewa tego typu zaleca się ich obrączkowanie i pozostawianie do naturalnego rozkładu. Należy pamiętać, że zabieg ten wykonujemy tylko wtedy, jeśli nie spowoduje to wzrostu zagrożenia ze strony owadów szkodliwych. Ciągłość występowania wszystkich rodzajów martwego drewna powinna zaspokoić wymagania fauny bezkręgowej. Ochrona płazów jest ściśle związana z ochroną zbiorników wodnych potrzebnych do rozrodu. Należy nie dopuszczać do ich zarastania. Dobre efekty przynosi także tworzenie nowych zbiorników, które mogą pełnić jednocześnie różnorakie funkcje (poidła dla zwierząt, zbiorniki ochrony przeciwpożarowej). Pamiętać należy o zapewnieniu kryjówek – zimowisk, do tego celu mogą posłużyć murszejącego drewna i gałęzie. Kryjówki takie będą wykorzystywane także przez gady i drobne ssaki.

181

Ochrona czynna ptaków szponiastych powinna skupiać się na dwóch sprawach: zapewnieniu miejsc lęgowych oraz zapewnienie odpowiedniej ilości pokarmu. Zwiększenie ilości miejsc lęgowych można dokonać poprzez montowanie skrzynek lęgowych oraz pozostawianie drzew dziuplastych. Polepszenie bazy żerowej można dokonać poprzez wystawianie czatowni i pozostawianie przestojów. Dla ochrony ptaków dziuplastych najważniejsze jest zapewnienie im odpowiedniej ilości miejsc lęgowych sztucznych i naturalnych. Dla utrzymania naturalnych miejsc lęgowych należy pozostawiać drzewa dziuplaste. Powinno się także pozostawiać w lesie gatunki drzew o miękkim drewnie, w których często wykuwane są dziuple. Ważną rolę dla niektórych gatunków ptaków odgrywają wiatrołomy i wiatrowały. Wywieszanie budek lęgowych powinno być wykonywane w sposób zapewniający bezpieczeństwo gnieżdżącym się tam ptakom. Bardzo istotne jest również zapewnienie ptakom dostępu do wody, dlatego należy dbać o cieki i oczka wodne. Podsumowując, zapisy PUL nie mają znacząco negatywnego wpływu na chronione gatunki zwierząt, występujące na terenie Nadleśnictwa Opole. Treść tego podrozdziału nie odnosi się do gatunków będących przedmiotami ochrony w obszarach SOO na terenie nadleśnictwa.

Bielik zwyczajny i Bocian czarny Obydwa gatunki zostały objęte ochroną strefową. Wyznaczono strefy ochronne wokół ich gniazd gdzie zaprzestano wykonywania jakichkolwiek zabiegów. W razie wykrycia nowych gniazd tych ptaków należy prowadzić działania ochronne polegające właśnie na utworzeniu takich stref.

182

35.1.3 Rośliny specjalnej troski

Jako rośliny specjalnej troski wytypowano te, które mają status ochrony ścisłej, oraz wymagają ochrony czynnej. Ich podstawowe wymagania siedliskowe w formie hasłowej przedstawiono poniżej. Gatunek siedlisko i uwagi Goryczka wąskolistna torfowiska, wilgotne łąki i rzadkie zarośla.

Goździk siny skaliste lub piaszczyste miejsca, suche zbocza, świetliste lasy. zajmuje stojące lub wolno płynące wody, eutroficzne, w lecie silnie nagrzane (m.in. starorzecza i stawy rybne). Kotewkę spotyka się przeważnie na podłożu mulistym lub gliniasto-ilastym, zakorzeniona na głębokości 1–2 m, choć była stwierdzana także na głębokości 5 m. Kotewka Najlepiej rośnie w miejscach o całorocznym, ale niewielkim orzech wodny przepływie wody. Rośnie w miejscach półcienistych, na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeżych, zasobnych w substancje mineralno-próchniczne, o zróżnicowanym składzie granulometrycznym – od piasków luźnych, Lilia piasków gliniastych mocnych po glinę ciężką. Spotykana w rzadkich, złotogłów widnych lasach, zaroślach, zrębach, rzadziej wśród ziołorośli. Nasięźrzał pospolity śródleśne polany, wilgotne łąki, na glebach wapiennych podejźrzon marunowy gatunek skrajnie rzadki, konieczne potwierdzenie jego występowania

Goździk siny Fot. http://pl.wikipedia.org

183

Kotewka orzech wodny Fot. http://pl.wikipedia.org

Lilia złotogłow Fot. http://fotoforum.gazeta.pl/zdjecie/2141847,5,16,41473,lilia- zlotoglow-Lilium-martagon.html

184

Nasięźrzał pospolity Goryczka wąskolistna Fot.http://pl.wikipedia.org Fot. http://pl.wikipedia.org

Przed podjęciem działań ochronnych konieczna jest najpierw weryfikacja ich występowania. Działania ochronne będą polegały głównie na zapewnieniu odpowiedniego zwarcia drzewostanu, ostrożności przy wykonywaniu zabiegów, w skrajnych przypadkach usuwaniu roślin konkurujących.

35.2 Wytyczne do ochrony wybranych siedlisk leśnych

35.2.1 Kwaśne buczyny (Luzulo – Fagenion)

Na terenie nadleśnictwa kwaśne buczyny zajmują 4,26 ha (w wydzieleniach o pow. 31,76 ha)– na obszarach naturowych i 70,15 ha na wydzieleniach poza obszarami naturowymi. Są to stosunkowo niewielkie powierzchnie. Najcenniejsze i najlepiej zachowane płaty tego siedliska powinno się wyłączyć z użytkowania i chronić jako powierzchnie referencyjne. Ważne jest, aby nie zmniejszać w wyniku gospodarowania udziału drzewostanów ponad 100-letnich. Dopuścić docelowy skład gatunkowy drzewostanów w postaci czysto bukowej z niewielką domieszką Db.na LMśw. Gospodarka leśna powinna opierać się na tych siedliskach na wykorzystaniu naturalnych odnowień przy stosowaniu rębni złożonych; nie korzystne jest stosowanie rębni I. Ważne jest też usuwanie sosny ze składów gatunkowych oraz gatunków obcych geograficznie.

185

Zabiegiem zdecydowanie dominującym powierzchniowo na siedlisku są trzebieże późne co nie powinno wpłynąć na stan siedliska.

35.2.2 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum)

Na terenie nadleśnictwa siedliska grądu środkowoeuropejskiego (9170) zajmują 51,50 ha na wydzieleniach o powierzchni 129,79 ha – na obszarach naturowych oraz na 144,73 ha wydzieleń poza obszarami naturowymi. Najcenniejsze i najlepiej zachowane płaty tego siedliska powinno się wyłączyć z użytkowania i chronić jako powierzchnie referencyjne. Gospodarowanie na pozostałej części tego siedliska powinno szczególną uwagę zwrócić na Gb, Lp i Kl oraz na odtworzenie zasobów martwego drewna. Ważne jest, aby nie zmniejszać w wyniku gospodarowania udziału drzewostanów ponad 100-letnich. Należy także usuwać sosnę ze składów gatunkowych. Dopuścić na Lśw docelowy skład gatunkowy w postaci Gb-Db, Lp-Db oraz Gb-Lp i stosować go konsekwentnie w przyszłości dla tego siedliska. Usuwać gatunki obce geograficznie. Duża rozbieżność pomiędzy faktyczną powierzchnią siedliska a powierzchnią wydzieleń na których się znajdują świadczy o płatowym lokalnym występowaniu siedliska jedynie na części wydzielenia. Wynika z tego że umiejętne stosowanie zabiegów przy właściwym rozpoznaniu występowania płatu siedliska nie może negatywnie wpłynąć na stan siedliska, zwłaszcza że wśród zabiegów dominują trzebieże późne.

35.2.3 Kwaśne dąbrowy - środkowoeuropejski acydofilny las dębowy, Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum)

Właściwa interpretacja siedliska 9190 jest obecnie tematem kontrowersyjnym. Wg przepisów prawa krajowego, w tym głównie Rozporządzenia Ministra Środowiska z 16 maja 2005r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczania obszarów Natura 2000 (oraz najnowsze, zastępujące je rozporządzenie z 13 kwietnia 2010 r.), a także poradnikami ochrony siedlisk i gatunków, jako siedlisko 9190 jest uznawany zespół Betulo-Quercetum, czyli pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy. Przy przyjęciu takiej definicji na terenie nadleśnictwa nie mogą występować kwaśne dąbrowy, ponieważ siedlisko to jest ograniczone geograficznie do rejonu Pomorza Zachodniego. Inna interpretacja siedliska 9190 nakazuje włączenie wszystkich kwaśnych dąbrów (czyli całej klasy Quercetea robori-petraeae) do tej grupy. W Załączniku I Dyrektywy 186

Siedliskowej w oryginalnej wersji zapis definiujący siedlisko brzmi: Old acidophilous oak woods with Quercus robur on sandy plains co w tłumaczeniu brzmi: stare, acidofilne lasy dębowe z dębem szypułkowym na piaszczystych równinach. Oficjalny podręcznik interpretacji siedlisk [EUR 27] opisuje to siedlisko, jako kwaśny las dębowy na piaszczystych równinach Morza Bałtyckiego, zbudowany z dęba szypułkowego i brzozy brodawkowatej. Inwentaryzacja LP z 2007r, była przeprowadzona wg rozszerzonej interpretacji siedliska 9190, czyli obejmującego wszystkie kwaśne dąbrowy. Wobec tego na terenie nadleśnictwa stwierdzono ich występowanie. W niniejszym opracowaniu nie rozstrzygnięto tego zagadnienia i przyjęto do opisu wyniki inwentaryzacji LP. Poniższe opisy uwzględniają właśnie taką interpretację. Siedlisko acydofilnych (kwaśnych) lasów liściastych występujące zasadniczo w zachodnioeuropejskiej strefie klimatu oceanicznego. Środkowoeuropejski acydofilny las dębowy występuje na siedliskach oligotroficznych lub słabo mezotroficznych w warunkach słabej konkurencyjności sosny zastępowanej w strefie Europy Zachodniej przez gatunki liściaste - zwłaszcza dęby rzadziej brzozy i buki. Środkowoeuropejski acydofilny las dębowy na terenie nadleśnictwa porasta głównie siedliska LMśw, sporadycznie Lśw, BMśw i Lł. Naturalne kwaśne dąbrowy od borów mieszanych odróżnia niezbyt zwarta warstwa mchów. Pod względem fitosocjologicznym są to siedliska zaliczane do zespołu Calamagrostio-Quercetum. Drzewostan, zazwyczaj sztucznego pochodzenia, tworzy głównie dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Mattuschka) Liebl.) z domieszką szypułkowego (Quercus robur L.) i sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.), w podszycie występuje: jarząb pospolity (Sorbus aucuparia L.), czeremcha zwyczajna (Padus avium Mill.), kruszyna pospolita (Rhamnus frangula L.), dąb czerwony (Quercus rubra L.), bez czarny (Sambucus nigra L.). Podszyt zazwyczaj nie jest zbytnio zwarty, choć w przypadku kwaśnych dąbrów na siedliskach wilgotnych może osiągać duże pokrycie. Runo ma zazwyczaj postać krzewinkową lub trawiastą. Zdominowane jest przez borówkę czernicę (Vaccinium myrtillus L.), orlicę pospolitą (Pteridium aquilinum (L.) Kuhn) i trzcinnika leśnego (Calamagrostis arundinacea (L.) Roth) itp. Warstwa mszysta nie jest zbyt silnie rozwinięta. Na terenie nadleśnictwa środkowoeuropejski acydofilny las dębowy zajmuje 111,88 ha (w wydzieleniach o pow. 207,16 ha)– na obszarach naturowych i 427,59 ha na wydzieleniach poza obszarami naturowymi. Jest to więc siedlisko zajmujące stosunkowo dużą powierzchnię w Nadleśnictwie. Najcenniejsze i najlepiej zachowane płaty tego siedliska powinno się wyłączyć z użytkowania i chronić jako powierzchnie referencyjne. Dopuścić docelowy skład gatunkowy w postaci Db.b oraz Bk-Db.b i stosować go konsekwentnie w 187 przyszłości dla tego siedliska. Usuwać gatunki obce geograficznie. Na 290 ha tego siedliska zaplanowano wykonanie trzebieży późnych jest to zabieg zdecydowanie dominujący. Rębnie zupełne planuje się na zaledwie 8,49 ha (około 1,3% powierzchni wydzieleń w których znajduje się siedlisko). Duża rozbieżność pomiędzy faktyczną powierzchnią siedliska a powierzchnią wydzieleń na których się znajdują świadczy o płatowym lokalnym występowaniu siedliska jedynie na części wydzielenia. Wynika z tego że umiejętne stosowanie zabiegów przy właściwym rozpoznaniu występowania płatu siedliska nie może negatywnie wpłynąć na stan siedliska, zwłaszcza że wśród zabiegów dominują trzebieże późne.

188

35.2.4 Bory i lasy bagienne (Vacinnio uliginosi-Betuletum pubescentis)

Na terenie Nadleśnictwa Opole mamy do czynienia głównie z dwoma odmianami tego siedliska. 91D0-1 Brzezina bagienna Brzezina bagienna ma główny obszar występowania w północno-zachodniej części Europy, pozostającej pod silnym wpływem klimatu atlantyckiego. W Polsce osiąga wschodnią granicę swego zasięgu. Rozwija się w bezodpływowych obniżeniach terenu, z lustrem wody blisko powierzchni, wypełnionych najczęściej płytką warstwą kwaśnego torfu przejściowego lub murszu. Pod warstwą organiczną występują piaszczysto-gliniaste utwory moreny dennej. Gleby mają charakter stagnogleju, zawsze kwaśny odczyn i niską trofię. Siedlisko może zajmować duże powierzchnie w stosunkowo płytko zatorfionych zaklęśnięciach terenu lub też tworzyć różnej szerokości pasy na obrzeżach pokładu torfu wysokiego. W miejscach, gdzie na torfowisku wysokim intensywnie zachodzą procesy murszenia (np. wzdłuż rowów odwadniających), siedlisko ma wtórną genezę. Płaty brzeziny bagiennej wyróżniają się luźnym drzewostanem, zwykle dwuwarstwowym, z wyraźną dominacją brzozy omszonej, domieszką sosny, świerka (rosnącego poza naturalnym zasięgiem), czasem buka. Warstwa krzewów jest zwarta i składa się głównie z kruszyny Frangula alnus oraz podrostu drzew. Runo zielne ma zwarcie do 80% i przeważa w nim borówka czernica Vaccinium myrtillus, z średnią ilościowością występują: bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, paprocie, nerecznica szerokolistna Dryopteńs dilatata, nerecznica krótkoostna Dryopteris carthusiana. Warstwa mszysta pokrywa do 90% powierzchni, budują ją: Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens, Polytrichum commune oraz w niewielkiej ilości torfowce - Sphagnum capillifolium, S. fallax, S. palustre, S. russowii. Ogólnie fitocenozy są ubogie florystycznie - w płatach najczęściej występuje około 20 gatunków. Charakterystycznymi gatunkami są: Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, nerecznica szerokolistna Dryopteris dilatata, borówka czernica Vaccinium myrtillus, siódmaczek leśny Trientalis europaea, bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, gajnik lśniący Hylocomium splendens. 91D0-2a Sosnowy bór bagienny Sosnowy bór bagienny występuje w miejscach z bardzo wysokim poziomem stagnujących wód gruntowych pochodzenia opadowego. W stanie naturalnym zwierciadło wody nie opada poniżej 50 cm pod powierzchnię terenu. W podłożu mogą

189 występować ubogie piaski różnego pochodzenia lub gliny morenowe, na których odłożona jest warstwa silnie kwaśnego (pH 3,5-4,5), oligotroficznego torfu typu wysokiego, o różnej miąższości. W zależności od grubości warstwy torfu, gleby boru bagiennego powstają jako gleby gruntowo-glejowe torfowe lub gruntowo-glejowe torfiaste. Rozwój boru bagiennego na żywym torfowisku wysokim ograniczony jest do wąskiego pasa u podstawy i niższych partii zboczy kopuły torfowiska, gdzie lepszy drenaż umożliwia rozwój drzew. Na torfowiskach wysokich, które z przyczyn naturalnych lub antropogenicznych cechuje deficyt wody, bór porasta zbocza kopuły i całą powierzchnię wierzchowiny, kończąc ciąg sukcesyjny torfowiska wysokiego. Inicjalne i dojrzałe postaci boru występują ponadto za pasem otwartych mszarów wokół lądowiejących zbiorników dystroficznych i w stale podtopionych obniżeniach międzywydmowych wydm śródlądowych i nadmorskich. Fitocenozy boru mogą zajmować stosunkowo niewielkie powierzchnie, tworzyć rozległe płaty w bezodpływowych nieckach w całości wypełnionych torfem wysokim lub też wchodzić w skład rozległych kompleksów torfowych. Fitocenozy boru bagiennego mają zasadniczo budowę czterowarstwową. W warstwie drzew, która jest niska, luźna lub średnio zwarta, dominuje sosna zwyczajna. Poza nią rośnie brzoza omszona, rzadziej świerk. Warstwa krzewów jest słabo rozwinięta, natomiast runo bardzo bujne. Budują je głównie krzewinki, jak: bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, żurawina bagienna Oxycoccus palustris, ponadto wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum, w niewielkiej ilości borówka czernica Vaccinium myrtillus, niekiedy trzęślica modra Molinia caerulea. W warstwie mszystej licznie rosną torfowce, mchy właściwe występują w mniejszości. Fitocenozy są skąpogatunkowe - w płatach jest najczęściej około 20 gatunków. Reprezentatywne gatunki to:Bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum, żurawina błotna Oxycoccus palustris, Sphagnum magellanicum, S. capillifolium, w regionie przymorskim wrzosiec bagienny Erka tetralix, woskownica europejska Myrica gale. Sosnowy bór bagienny jest siedliskiem z grupy borów i lasów bagiennych związanym z miejscami o wysokim poziomie wód gruntowych pochodzenia opadowego. W podłożu mogą występować ubogie piaski różnego pochodzenia lub gliny morenowe, na których odkłada się warstwa torfu wysokiego (Herbichowa 2007). Typowe sytuacje terenowe, w których występuje takie siedlisko, to torfowiska wysokie wypełniające różnego typu zagłębienia. Zdarza się, że występuje ono także w innych uwarunkowaniach terenowych np. dolinach rzek (Mróz 2010). W wielu przypadkach jest ono efektem zachodzących procesów sukcesyjnych na obszarach torfowiskowych. Typowe płaty boru 190 bagiennego według opisów taksacyjnych mają następującą postać (za Pawlaczyk i in. 2003): siedliskowy typ lasu – Bb drzewostan – So (bon. III-V) podszyt – brak pokrywa – zazieleniona lub mszysta runo – torfowiec, bagno, łochynia, żurawina, modrzewnica, rosiczka, wełnianka gleba – torfowa z torfu wysokiego Bór sosnowy bagienny występuje w rozproszeniu na całym niżu Polski. Siedlisko to ma znaczenie priorytetowe dla Wspólnoty Europejskiej, czyli w skali Europy jest siedliskiem zagrożonym, wymagającym szczególnej ochrony. Dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu tego siedliska niezbędny jest wysoki poziom wód gruntowych. Wykształcający się na tym siedlisku zespół Vaccinio uliginosi- Pinetum stanowi przykład lasu znajdującego się w skrajnym szeregu ekologicznym (Trampler 1990) a więc wymagającym dużego nawodnienia terenu. Głównymi zagrożeniami dla tego siedliska jest:

bezpośrednie odwadnianie terenów leśnych oraz przyległych obszarów łąkowych, co powoduje osiadanie złoża torfowego i degenerację zajmującyh je fitocenoz. Zaburzanie stosunków wodnych, a zwłaszcza osuszanie terenów poprzez melioracje, powoduje często nieodwracalne zmiany prowadząc do degradacji zbiorowisk leśnych na tych siedliskach. Prowadzony w latach 2006-2009 monitoring siedlisk przyrodniczych w naszym kraju wykazał dość jednoznacznie niewłaściwy stan ochrony siedliska boru bagiennego. Wiązało się to z zachwianymi stosunkami wodnymi w ich otoczeniu. Wszystkie siedliska przyrodnicze sosnowego boru bagiennego winny być wyłączone z gospodarki leśnej. Jest to kwestia bardzo ważna dla zachowania tych siedlisk zważywszy na to, iż zdecydowana ich część znajduje się poza obszarami „Natura 2000”. Większość z nich nie podlega więc żadnej ustawowej formie ochrony. Bór bagienny jest w zasadzie nieprzydatny dla gospodarki leśnej z uwagi na bardzo niską bonitację drzewostanu w skrajnych warunkach siedliskowych. Niedopuszczalne jest dalsze pogarszanie stosunków wodnych poprzez oczyszczanie rowów melioracyjnych, co może doprowadzić do zaniku ostatnich w rejonie płatów tego rzadkiego i cennego siedliska. Sprawą dużej wagi jest całkowite zaprzestanie odwadniania terenu poprzez nieodnawianie starych rowów melioracyjnych. W pewnych fragmentach lasu, gdzie bory bagienne są jeszcze w miarę dobrze ukształtowane można przeprowadzić zabieg techniczny, poprzez zasypanie istniejących

191 rowów odwadniających. Jest bowiem wysoce prawdopodobne, iż pomimo zarośnięcia i braku oczyszczania, rowy te nadal pełnią niekorzystną rolę zakłócając stosunki hydrologiczne w kierunku ujemnego bilansu wodnego. Trzeba sobie zdawać sprawę z tego, że zachowanie borów bagiennych jest sprawą niezmiernie ważną i jednocześnie wymagającą zdecydowanych działań zmierzających do niezakłócania reżimu wodnego w całych kompleksach leśnych w obrębie, w których zlokalizowane są płaty tego rzadkiego siedliska przyrodniczego. Ochrona w obrębie konkretnych płatów tego siedliska przyrodniczego winna mieć charakter typowej ochrony biernej, bez żadnej ingerencji w ekosystem leśny. Należy szczegółowo monitorować opisane siedliska, aby uchwycić ewentualne niekorzystne zmiany i odpowiednio wcześnie podjąć działania zmierzające do ich zabezpieczenia. Wodochronna funkcja tego siedliska jest zawsze ważniejsza niż ewentualne użytkowanie rosnącego na nim drzewostanu. Niedopuszczalne jest wykonywanie w obrębie tych siedlisk zrębów zupełnych. Renaturalizacja zaburzonych stosunków wodnych może nastąpić poprzez blokowanie odpływu wody w istniejących rowach melioracyjnych. Można to wykonać poprzez wspomniane już zasypanie pewnych, najbardziej newralgicznych dla reżimu wodnego, odcinków rowów. Należy pozwalać na zarastanie starych rowów i nie prowadzić ich oczyszczania. Dla poprawy warunków wodnych na zniekształconych siedliskach bagiennych, a z takimi tu mamy do czynienia, można stosować zabieg ewentualnego usuwania podszytu i podrostu brzozowego i świerkowego. W przypadku małych płatów siedliska, które najczęściej występują na tym terenie, trzeba w ich ochronie uwzględnić zachowanie w stanie niezmienionym pewnej strefy buforowej wokół tych płatów siedlisk. Nie wolno zapominać, iż siedlisko to jest również miejscem występowania kilku gatunków roślin zamieszczonych na liście gatunków szczególnie rzadkich i zagrożonych dla Nadleśnictwa. Planowanie ochrony siedliska bagiennego powinno mieć charakter kompleksowy i być przeprowadzane zawsze z uwzględnieniem całego rozległego układu siedlisk hydrogenicznych. Aby poznać praktyczne możliwości poprawy stanu zaburzonych siedlisk boru bagiennego, potrzebne są interdyscyplinarne badania nad rzeczywistym bilansem wodnym tego obszaru. Na terenie nadleśnictwa bory i lasy bagienne zajmują 56,74 ha (w wydzieleniach o pow. 64,15 ha)– na obszarach naturowych i 61,54 ha na wydzieleniach poza obszarami naturowymi. Zajmuje on nie tylko bagienne odmiany siedliskowych typów lasów (które to wyłączone są z użytkowania rębnego) ale w przeważającej powierzchni typy siedliskowe wilgotne. Tych drugich jest dwukrotnie więcej. Może to świadczyć o niepełnym wykształceniu się siedlisk zakwalifikowanych jako bagienne. Konieczna jest więc precyzyjna identyfikacja tych siedlisk. Zaleca się wyłączenie najlepiej zachowanych 192 fragmentów z gospodarki leśnej i objęcie ich ochroną. Pozostałe fragmenty objęte mogą być ekstensywna gospodarką leśna z wykorzystaniem rębni przerębowej lub właściwie wykonanymi zabiegami TP. Ze względu na wysoką wrażliwość na zmiany warunków wodnych i troficznych konieczne jest dbanie o zachowanie właściwego reżimu wodnego lub jego przywrócenie w miejscach przekształconych. Płaty przekształcone mogą wymagać ochrony czynnej w postaci usunięcia z drzewostanu gatunków niepożądanych oraz zmniejszenia zwarcia podszytu.

35.2.5 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Fraxino-Alnetum)

Łęgi występują zwykle w dolinach większych cieków wodnych. Siedliska te wykształcają się na glebach okresowo zalewanych wodami rzecznymi. Wykształcają się na glebach o wysokim poziomie wód gruntowych, głównie klasyfikowanych jako pobagienne lub aluwialne (Pawlaczyk 2010). Okresowe zalewy są typowe dla łęgów, ale płaty siedliska spotyka się także w miejscach niezalewanych, a pozostających pod wpływem ruchu wód gruntowych (Pawlaczyk 2010). Typowe płaty łęgów według opisów taksacyjnych mają najczęściej następującą postać (za Pawlaczyk i in. 2003): siedliskowy typ lasu – Lw, OlJ, rzadziej Ol (wtedy zwykle przy ciekach) drzewostan – olcha czarna, czasem z domieszką jesionu podszyt – czeremcha, leszczyna, trzmielina zwyczajna runo – m.in. pokrzywa zwyczajna, niecierpek pospolity, czartawa, wietlica samicza, gajowiec żółty, gwiazdnica gajowa, śledziennica skrętolistna, podagrycznik pospolity, psianka słodkogórz itp. gleba – mułowo-glejowa, murszowo-glejowa, mułowa lub mułowo-torfowa Siedlisko to występuje na terenie całego kraju w rozproszeniu i zawsze towarzyszy średnim oraz niewielkim ciekom rzecznym. Jest to siedlisko o charakterze priorytetowym narażonym na zanikanie wskutek regulacji rzek i kurczenia się właściwych dla niego terenów zalewowych. Łęgi jesionowo-olszowe są siedliskami uzależnionymi ściśle od specyficznych warunków wodnych. Przesuszenie łęgów może być powodowane przez różnorakie czynniki, często odległe w czasie lub przestrzeni (np. generalne obniżenie poziomu wód gruntowych, zmniejszenie zasilania źródeł, zachwianie odpływu wody z danej zlewni itp.). Wszystko to powoduje, iż siedliska te są nietrwałe i łatwo mogą ulec zniszczeniu.

193

Do najpoważniejszych, możliwych zagrożeń dla tego siedliska należy wymienić następujące zjawiska:

zakłócenia stosunków wodnych w obrębie wód przepływowych, osuszanie siedlisk i ustępowanie gatunków higrofilnych z tych zbiorowisk, zręby zupełne na siedliskach olsu w leśnej klasyfikacji typologicznej, synantropizacja zbiorowisk łęgowych (wkraczanie gatunków inwazyjnych i obcych dla tego siedliska), rozjeżdżanie i wydeptywanie siedliska,

Siedliska typologicznie związane z olsem jesionowym, pod względem fitosocjologicznym tożsame z zespołami: Fraxino-Alnetum - niżowy łęg jesionowo- olszowy oraz Carici remotae-Fraxinetum - podgórski łęg jesionowy. Jest to zespół leśny o nazwie naukowej Fraxino-Alnetum W.Mat. 1952 z klasy Querco-Fagetea, rzędu Fagetalia sylvaticae i związku Alnion incanae. Łęg jesionowo-olszowy na terenie nadleśnictwa porastają głównie siedliska LMw, rzadziej zaś: Ol, BMw, Lł, Lw, LMśw, Lśw i OlJ. Siedliska łęgów wytworzyły się na glebach murszowych, torfowisk niskich, gruntowoglejowych i itp. Powstały w dolinach cieków różnej wielkości – od niewielkich rowów melioracyjnych, gdzie proces melioracji doprowadził do odwodnienia bagiennych olsów, do dolin dużych rzek, ale z występującymi w obrębie doliny utworami organicznego pochodzenia (w dolinach mineralnych – na madach – zazwyczaj wykształcają się łęgi 91F0). Podstawowym procesem kształtującym charakter lasów łęgowych siedliska 91E0 jest cykliczny, coroczny rytm zalewów wezbraniowymi wodami rzecznymi, niosącymi żyzne namuły. Po okresie wiosennych wezbrań zalewy te ustępują. O ile więc w przypadku siedlisk łęgów (91F0), zalewy mogą być sporadyczne i występują zazwyczaj jako proces madotwórczy, o tyle w przypadku łęgów (91E0) zalewy powinny być coroczne. Łęgi jesionowo - olszowe mogą się też wykształcać w przypadku braku zalewów powierzchniowych, ale zawsze wskaźnikiem wyróżniającym jest poziomy ruch wód podpowierzchniowych. Proces ten odróżnia także łęgi od lasów bagiennych – olsów, które powstają na siedliskach bagiennych związanych z ciągle kształtującymi się torfami niskimi, w procesie zabagnienia gleby. W przypadku olsów woda w siedlisku jest wodą stagnującą, a w przypadku łęgów – przepływającą. Drzewostan łęgów tworzy przede wszystkim olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.) z różnym udziałem jesiona wyniosłego (Fraxinus excelsior L.). Udział ten zależy

194

niekiedy od stopnia zniszczenia lokalnych populacji jesionów chorobą powodowaną przez grzyb Chalara fraxinea. Poza tymi gatunkami, w drzewostanie czasami może pojawiać się brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.), dąb szypułkowy (Quercus robur L.), osika (Populus tremula L.), świerk pospolity (Picea abies (L.) H.Karst). Podszyt jest zazwyczaj bujnie rozwinięty i tworzą go: czeremcha pospolita, kruszyna, leszczyna. W runie wyraźnie widoczne są dwa aspekty: wiosenny i letni. W aspekcie wiosennym runo jest zdominowane przez wczesno kwitnące gatunki geofitów: ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna Huds.), złoć żółtą (Gagea lutea (L.) Ker Gawl.), śledziennicę skrętolistną (Chrysosplenium alternifolium L.), zawilca żółtego (Anemone ranunculoides L.) itp. Latem runo obejmują w dominację wysokie gatunki bylin, głównie nitrofilne: pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.), wiązówka błotna (Urtica dioica L.), bodziszek cuchnący (Geranium robertianum L.), przytulia czepna (Galium aparine L.), ale także gajowiec żółty (Galeobdolon luteum Huds.) i jasnota plamista (Lamium maculatum L.) itp. Na terenie nadleśnictwa łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe zajmują 92,05 ha (w wydzieleniach o pow. 111,12 ha)– na obszarach naturowych i 169,78 ha na wydzieleniach poza obszarami naturowymi. Najcenniejsze i najlepiej zachowane płaty tego siedliska powinno się wyłączyć z użytkowania i chronić jako powierzchnie referencyjne. Pozostałe płaty mogą być ewentualnie rębniami złożonymi, ale ze wzmożona troską o zachowanie i odtworzenie zasobów rozkładającego się drewna oraz o zachowanie nienaruszonych fragmentów starych drzewostanów. Należy tolerować lokalne zabagnienia z naturalnych przyczyn. Łęgi źródliskowe wyłączyć z użytkowania i w ich otoczeniu na odległość dwóch wysokości drzewostanów nie wykonywać cięć zupełnych. Usuwać gatunki obce geograficznie.

195

35.2.6 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum)

Jest to siedlisko żyznych lasów liściastych, położonych zazwyczaj w dolinach dużych nizinnych rzek, ale także w pobliżu niewielkich rzeczek i strumieni. Siedliska te wykształcają się wskutek sporadycznych, ale dość silnych zalewów powierzchni żyznymi wodami niosącymi namuły. W ten sposób tworzą się mady – gleby, na których najczęściej występuje siedlisko łęgów wiązowo-jesionowych. Siedliska łęgów wiązowo-jesionowych, występują zazwyczaj w typie siedliskowym Lł, rzadziej LMśw i Lśw, sporadycznie zaś OlJ. W dobrze wykształconym łęgu wiązowo-jesionowym warstwa drzew jest wyraźnie zróżnicowana. Drzewostan łęgu tworzą dąb szypułkowy (Quercus robur L.), wiązy (Ulmus sp.) i jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) w różnych proporcjach, w domieszce zaś olsza czarna (Alnus glutinosae Gaertn.), grab pospolity (Carpinus betulus L.), wiąz szypułkowy (Ulmus laevis Pall.), klon polny (Acer campestre L.) i jabłoń dzika (Malus sylvestris (L.) Mill.), a także pojedynczo topola biała (Populus alba L.). Często domieszką jest olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.), osika (Populus tremula L.), brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.), a także gatunki grądowe: lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) i grab pospolity (Carpinus betulus L.). Podszyt zazwyczaj nie jest silnie wykształcony, a tworzy go głównie leszczyna (Corylus avellana L.), z czeremchą pospolitą (Padus avium Mill.), świerkiem pospolitym (Picea abies (L.) H.Karst), kruszyną pospolitą (Frangula alnus Mill.), bzem czarnym (Sambucus nigra L.); znamienny jest również udział jeżyny popielicy (Rubus caesius L.). Runo zbiorowiska jest bardzo bogate, złożone z eutroficznych bylin dwuliściennych, wśród których występuje dużo geofitów wiosennych, np. kokorycz pełna (Corydalis solida (L.) Clairv.), kokorycz pusta (Corydalis cava (L.) Schweigg. & Körte), złoć żółta (Gagea lutea (L.) Ker Gawl.), zawilec gajowy (Anemone nemorosa L.), zawilec żółty (Anemone ranunculoides L.). Tworzą one charakterystyczny aspekt wiosenny. Występuje tu również duża liczba roślin należących do rzędu Fagetalia, takich jak: piżmaczek wiosenny (Adoxa moschatellina L.), czartawa pospolita (Circaea lutetiana L.), prosownica rozpierzchła (Milium effusum L.), silnie nawiązujących do grądów. Gatunkiem charakterystycznym jest wiąz polny (Ulmus minor Mill.). Runo łęgów dębowo-wiązowo-jesionowych składa się z licznych geofitów wiosennych, które latem są zastępowane przez gatunki mezotroficznych lasów liściastych. Wczesną wiosną w runie łęgu najczęściej spotkać można ziarnopłona wiosennego (Ficaria verna Huds.), śledziennicę skrętolistną (Chrysosplenium alternifolium L.), zawilca żółtego (Anemone

196 ranunculoides L.). piżmaczka wiosennego (Adoxa moschatellina L.), miodunkę ćmę (Pulmonaria obscura L.) itp. Latem najbardziej widoczne są rośliny takie jak: kopytnik pospolity (Asarum europaeum L.), czworolist pospolity (Paris quadrifolia L.), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum Huds.), bodziszek cuchnący (Geranium robertianum L.), jasnota plamista (Lamium maculatum L.), czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara et Grande) itp. Generalnie w tym typie łęgu występują gatunki, które są mieszanką gatunków łęgów olszowych i lasów grądowych. Łęg wiązowo-jesionowy występuje na bardzo żyznych siedliskach, głównie na madach w dolinach wielkich rzek, zajmując miejsce między Salici-Populetum a położonymi wyżej lasami grądowymi, oraz na czarnych ziemiach w rozległych zagłębieniach w dolinach mniejszych rzek i cieków, oraz na innych glebach. Ficario- Ulmetum minoris jest zespołem nizinnym, oraz wybitnie eutroficznym, stąd jego siedliska są przeważnie odlesione i zajęte pod uprawy rolno-ogrodnicze, dlatego zachował się tylko w nielicznych fragmentach i naturalne jego płaty powinny być objęte ochroną. Siedlisko 91F0 jest w zasadzie tożsame z zespołem Ficario-Ulmetum będącym dla niego dobrym identyfikatorem fitosocjologicznym. W ramach tego zespołu wyróżnia się dwa podzespoły: F.- U. typicum odpowiadający typowym łęgom w dolinach dużych rzek, oraz F.-U. chrysosplenietosum. Na terenie nadleśnictwa łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe zajmują 145,6 ha (w wydzieleniach o pow. 222,25 ha)– na obszarach naturowych i 473,39 ha na wydzieleniach poza obszarami naturowymi. Jest to więc pod względem powierzchni największe cenne leśne siedlisko przyrodnicze w Nadleśnictwie Opole. Najcenniejsze i najlepiej zachowane płaty tego siedliska powinno się wyłączyć z użytkowania i chronić jako powierzchnie referencyjne. Pozostałe płaty mogą być ewentualnie rębniami złożonymi, ale ze wzmożona troską o zachowanie i odtworzenie zasobów rozkładającego się drewna oraz o zachowanie nienaruszonych fragmentów starych drzewostanów. Na pozostałych płatach można prowadzić zagospodarowanie rębniami złożonymi, szczególny nacisk kładąc na odnowienie wiązu i jesionu oraz odtworzenie zasobów martwego drewna. Siedlisko to jest zależne od poziomu wody, dlatego konieczne mogą być działania mające na celu unaturnienie warunków wodnych.

197

35.3 Zalecenia w sprawie korekty planu urządzenia lasu w wyniku przeprowadzonej oceny w Prognozie Oddziaływania na Środowisko i Obszary Natura 2000

Ponieważ Prognoza Oddziaływania na Środowisko nie stanowi części Planu Urządzenia Lasu a zapisy zawarte w niej muszą być realizowane przez Nadleśnictwo niniejszy podrozdział został przeniesiony z „Prognozy”. Zapisy planu urządzenia lasu zawierają niewiele zaleceń, których realizacja może znacząco negatywnie wpłynąć na środowisko lub obszary Natura 2000, w tym w szczególności na cele ochrony tych obszarów. Jednakże niektóre zapisy planu, w przypadku jego realizacji, mogą spowodować powstanie negatywnego, krótkoterminowego oddziaływania na wybrane elementy środowiska. Ewentualne zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych lub gatunków zostają zniesione przez odpowiednie wykonanie zabiegów gospodarczych (sposób, termin, lokalizacja dostosowanie do wymagań ekologicznych gatunków i siedlisk). Niewielkie korekty w zapisach PUL zostały dokonane wg zaleceń wskazanych w prognozie. Zapisy PUL w których dokonano modyfikacji lub zmiany: modyfikacja ustalonych TD na siedlisku 9170 przez zwiększenie udziałów Db i Lp; modyfikacja ustalonych TD na siedlisku 9190 przez zwiększenie udziału Db; modyfikacja ustalonych TD na siedliskach *91E0 i 91F0 przez zwiększenie udziału gatunków zgodnych z PTL i wycofanie ze składów odnowień gatunków obcych dla siedliska; analiza lokalnych warunków siedliskowych na siedliskach 9170 i 91E0 w obszarze Bory Niemodlińskie, wyłączenie z użytkowania płatów siedliska, w postaci kęp starodrzewia i pozostawianie ich do naturalnej śmierci, (w tym drzewa dziuplaste i z widocznymi wypróchnieniami); ograniczenie pozyskania w ramach trzebieży późnych na siedlisku 91D0 w SOO Bory Niemodlińskie lub wyłączenie wydzieleń tego siedliska z użytkowania; analiza lokalnych warunków siedliskowych na siedliskach 91D0, 91E0 i 91F0 poza obszarami Natura 2000, wyłączenie z użytkowania płatów siedliska, w postaci kęp starodrzewia i pozostawianie ich do naturalnej śmierci, (w tym drzewa dziuplaste i z widocznymi wypróchnieniami);

W celu zminimalizowania potencjalnie negatywnego wpływu planowanych zabiegów na chronione gatunki roślin konieczne jest:

198

zmiana charakteru rębni zupełnej poprzez pozostawienie strefy ochronnej wokół stanowiska bagna zwyczajnego i odpowiednie jego zabezpieczenie w trakcie prac zrębowych; zmiana charakteru rębni zupełnej poprzez pozostawienie strefy ochronnej wokół stanowiska buławnika mieczolistnego i odpowiednie jego zabezpieczenie w trakcie prac zrębowych zmiana charakteru rębni zupełnej poprzez pozostawienie strefy ochronnej wokół stanowiska długosza królewskiego i odpowiednie jego zabezpieczenie w trakcie prac zrębowych; Zapobieganie szkodom na w/w siedliskach jest wymagane przepisami Dyrektywy Siedliskowej, a także przez przepisy Dyrektywy Szkodowej (art.5. pkt.1.) oraz Ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. 2007 nr 75 poz. 493). Pozostałe zapisy Planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Opole nie budzą zastrzeżeń. Uwagi i wskazówki ochronne zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko, zostały uwzględnione w PUL, więc realizacja zapisów planu pozwoli uniknąć potencjalnego negatywnego oddziaływania na środowisko działań związanych z wykonywaniem zabiegów gospodarczych. Generalnie zalecenia zostały uwzględnione w PUL.W większości przypadków realizowane będą na poziomie wykonywania konkretnych zadań przez Nadleśnictwo.

199

36 Plan działań z zakresu ochrony przyrody.

36.1 Kształtowanie stosunków wodnych.

Podstawową funkcją w ramach wodochronności jest retencyjność. Pojęcie retencja wodna, określane również jako retencyjność wodna terenu, jest to zdolność do gromadzenia i przetrzymywania wody w określonym miejscu i czasie, na powierzchni terenu, w ciekach i zbiornikach różnego typu, w glebie, gruncie, niższych warstwach wodonośnych w roślinności lub ściółce. Retencją określa się także masowe zatrzymywanie wody w zlewni. Woda zatrzymywana jest głównie w glebie, ale duże znaczenie ma również zatrzymywanie opadów w koronach drzew (głównie przez igliwie świerka i jodły), oraz wyczesywanie mgły. W ramach poprawienia retencyjności należy zwrócić uwagę na następujące zadania: Podniesienie retencyjności gleb leśnych poprzez przebudowę drzewostanów zmierzające do dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do siedlisk i przeciwdziałania degradacji gleby. Powyższe działania zmniejszają również spływ powierzchniowy przeciwdziałając erozji gleby, która jeszcze bardziej osłabia retencyjność. Istotną częścią problematyki związanej z retencją wodną jest tzw. mała retencja wodna. Mała retencja wodna to wszelkie działania na rzecz magazynowania wody w zbiornikach, ciekach, glebie, oddziałujące na środowisko lokalne. To także działania w zakresie zwiększenia retencji gleby przez zabiegi agromelioracyjne i fitomelioracyjne, a ponadto zwiększanie intercepcji przez zalesianie i zadrzewianie. Znaczącą cechą małej retencji jest upowszechnienie działań oraz stosunkowo niewielki zakres robót. Zarówno retencja jak i mała retencja zależą przede wszystkim od ukształtowania terenu, przepuszczalności gruntów oraz wielkości opadów. Mała retencja wodna stanowi istotną część zarówno środowiska, jak i racjonalnej gospodarki człowieka. Duża liczba małych zbiorników wodnych wzdłuż wododziałów w odpowiedniej oprawie roślinnej stanowi skuteczny czynnik zachowania równowagi ekosystemów i utrzymania w środowisku odpowiednich warunków dla normalnego rozwoju flory, fauny i człowieka. Przedsięwzięcia małej retencji powinny być realizowane poprzez budowę nowych zbiorników retencyjnych, konstrukcje budowli piętrzących w korycie cieków w celu hamowania odpływu i zwiększenia retencji obszarów, efektywne gospodarowanie i sterowanie naturalnymi zasobami wodnymi i 200 zgromadzoną w zbiornikach retencyjnych wodą, optymalny rozrząd wodą w zlewniach, stosowanie kontrolowanych odpływów w dolinach małych rzek. Wspieranie rozwoju małej retencji powinno przebiegać tak, aby uzyskane rozwiązania odpowiadały współczesnym strategiom zrównoważonego rozwoju i zgodnego z nią kształtu stosunków wodnych. Zalety oraz znaczenie gospodarki wodnej opierającej się na małej retencji wodnej w zlewni można określić jako poprawa bilansu wodnego w zlewni, a co się z tym wiąże regulacja i kontrola obiegu wody w środowisku,ograniczenie spływu powierzchniowego, a przez to zmniejszenie wezbrań rzek i potoków, co ma istotny wpływ na redukcje fali powodziowej, regulacja natężenia przepływu wody w ciekach powierzchniowych i wyrównywanie przepływów w okresach dużych wahań, polepszenie możliwości ochrony i odnowy zasobów wody poprzez zwiększenie ilości magazynowanych wód powierzchniowych oraz zwiększenie zasobów wód podziemnych, ograniczenie procesów erozyjnych oraz ochrona przeciwpożarowa zmagazynowanie wody dla celów bezpośredniego zużycia, np. do nawodnień rolniczych na obszarach o dużych niedoborach wody, do zaopatrzenia w wodę hodowli ryb, do produkcji energii elektrycznej,podnoszenie walorów krajobrazowych, estetycznych i ekologicznych środowiska,zwiększanie uwilgotnienia siedlisk przez podniesienie poziomu zwierciadła wód gruntowych,utrzymanie naturalnych siedlisk, lub ich odtwarzanie, stanowiących ostoję fauny wodnej,w lasach obiekty małej retencji przyczyniają się do zaopatrzenia w wodę zwierzyny i ptactwa. Bardzo ważne jest wykorzystanie naturalnych już istniejących obiektów małej retencji, takich jak:tereny moczarowe i bagna, które zbierają wodę okresowo i w małej ilości, mogą jednak stanowić głównie uzupełnienie innych urządzeń służących do redukcji spływu powierzchniowego, torfowiska magazynujące wody opadowe i płynące, wpływają hamująco i regulująco na odpływ wód w rzekach równocześnie wpływają na odpływ gruntowy gleb sąsiadujących a naturalne zbiorniki wodne magazynujące wody opadowe i opóźniające spływ powierzchniowy i gruntowy, często stanowią także obiekty rekreacji i wypoczynku. Obiekty małej retencji wytworzone przez samą przyrodę stanowią naturalne przystosowanie terenu do zwiększania retencji i tym samym są istotnym walorem przyrodniczym i gospodarczym. Do zagadnień kształtowania stosunków wodnych można wliczyć również ochronę śródleśnych bagien, mszar, torfowisk, źródlisk, młak itp. wraz z ich florą i fauną.

201

36.2 Kształtowanie granicy polno-leśnej.

Podstawowym zagadnieniem związanym z kształtowaniem granicy polno-leśnej jest przestrzenne zagospodarowanie terenów w pobliżu lasów. Chodzi tu głównie o lokalizację budownictwa mieszkaniowego i zagrodowego na terenach enklaw, wśród kompleksów leśnych lub wzdłuż granicy z lasami. Pojawienie się budynków mieszkalnych i zagród gospodarskich powoduje zubożenie bogactwa fauny i flory w strefie ekotonowej, następuje zakłócenie spokoju, wydeptywanie brzegów lasu, pojawienie się szkodników w postaci wałęsających się psów i kotów. Niekiedy powstają problemy związane z doprowadzeniem mediów do domów lub na plac budowy, kłopoty ze zbudowaniem nowej drogi dojazdowej, odprowadzeniem ścieków, wywozem śmieci i nieczystości. Występują tu także w większym stopniu takie zjawiska jak kłusownictwo, nielegalne pozyskanie stroiszu i choinek w okresach świątecznych oraz inne przejawy szkodnictwa leśnego. Poza tym spadające gałęzie i złomy drzew powodują niekiedy zniszczenie ogrodzenia i dachów budynków. Rodzi to konflikty pomiędzy nadleśnictwem, a właścicielami posesji, którzy domagają się odsunięcia granicy lasu. Dlatego urzędy gmin wydające decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu przyszłemu inwestorowi winny wymagać właściwego zlokalizowania budynku na działce (budynek oddalony od ściany lasu, o co najmniej dwie wysokości drzewostanu), przebiegu wszystkich sieci medialnych, lokalizacji miejsc gromadzenia śmieci i odprowadzania ścieków. Przyszły inwestor powinien wskazać wszystkie te lokalizacje poparte odpowiednią dokumentacją z zakładu energetycznego, gazowniczego, nadleśnictwa, zarządu dróg itp. Przy pracach związanych ze sporządzaniem i aktualizacją planów, przestrzennego zagospodarowania urzędy gmin winny zasięgać opinii przedstawicieli nadleśnictwa w sprawach wyznaczania terenów pod budownictwo mieszkaniowe, rekreacyjne, infrastrukturę techniczną itp. Należy również zauważyć, że w ostatnim czasie rozpowszechnia się tendencja do zalesiania gruntów rolnych wśród osób prywatnych. Wiąże się to z brakiem opłacalności produkcji rolnej na małych działkach, zwłaszcza tych położonych w sąsiedztwie lasów. Wskaźnikiem tego jest stale rosnący popyt na sadzonki drzew leśnych. Innym zagadnieniem związanym z kształtowaniem granicy polno-leśnej jest ochrona cennych przyrodniczo i krajobrazowo zbiorowisk nieleśnych (śródleśnych łąk itp.). Przed podjęciem decyzji o zalesieniu takich powierzchni należy się upewnić, czy ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe zbieg taki jest uzasadniony. Przeprowadzenie

202 waloryzacji przyrodniczej jest również wskazane przed opiniowaniem planów zalesień gruntów prywatnych przyległych do Lasów Państwowych. W przypadku zinwentaryzowania wyjątkowo cennych przyrodniczo zespołów roślinnych, czy stanowisk roślin należy postulować objęcie ich stosowną formą ochrony.

36.3 Kształtowanie strefy ekotonowej.

Ekoton to pas przejściowy na styku dwóch biocenoz, odznaczający się często większym bogactwem flory i fauny niż sąsiadujące ze sobą ekosystemy. Szczególnie bogate są szerokie ekotony będące miejscem bytowania gatunków charakterystycznych dla obu sąsiadujących biocenoz oraz tzw. gatunków stykowych. Ekoton spełnia wiele funkcji, głównie biologicznych i ochronnych. Biologiczna funkcja ekotonu związana jest z występowaniem większej grupy zwierząt kręgowych i bezkręgowców, większym bogactwem zespołów roślinnych. Ochronna funkcja ekotonu polega na ograniczaniu ujemnego wpływu środowisk terenów otwartych na środowisko leśne, min. chroni przed hałasem, stanowi barierę dla huraganowych wiatrów, pożarów, łagodzi ekstremalne zmiany temperatur, spełnia rolę filtra dla różnego rodzaju immisji przemysłowych aerozoli i gazów wnikających do wnętrza lasu. Strefy ekotonowe działają korzystnie na estetykę monotonnych kompleksów leśnych. Zgodnie z ekologicznymi zasadami gospodarki leśnej zaleca się tworzenie na obrzeżach lasu pasa ochronnego o szerokości 20 - 30 m, złożonego z roślinności zielnej, krzewów, niskich drzew i luźnego piętra górnego jako strefy ekotonowej. Należy planować i zakładać strefy ekotonowe (zewnętrzne i wewnętrzne) szczególnie ważne są wewnętrzne strefy ekotonowe dla dużych jednogatunkowych drzewostanów iglastych narażonych na szkodliwe działanie wiatru oraz strefy ekotonowe wzdłuż arterii komunikacyjnych, a także w lasach przeznaczonych do masowej rekreacji. Przy zakładaniu tych stref należy stosować gatunki drzew i krzewów liściastych zgodnych z siedliskowym i gospodarczym typem drzewostanu, stosować rozluźnioną więźbę sadzenia i bardziej intensywne zabiegi pielęgnacyjne prowadzące do powstania pełnej warstwowej struktury drzewostanu. Należy dążyć, aby zewnętrzne obrzeża lasu oraz lasy wzdłuż gruntów nieleśnych wewnątrz kompleksu leśnego były maksymalnie wypełnione przez roślinność zielną, krzewy i drzewa w układzie pionowym i poziomym. W tym celu należy: wykorzystywać istniejące odnowienia naturalne różnych gatunków drzew i krzewów, sadzić możliwie wiele gatunków drzew i krzewów rodzimego pochodzenia właściwych dla danego siedliska, stosować przede wszystkim drzewa 203 i krzewy światłożądne odporne na podkrzesywanie i zgryzanie oraz działanie wiatru i mrozu. Gatunki te powinny wyróżniać się dużymi walorami estetycznymi i pokarmowymi (rośliny miododajne) oraz dawać dobre schronienie dla zwierząt, stosować dla krzewów zmieszanie grupowe (5-10 sadzonek jednego gatunku w jednej grupie),stosować luźniejszą więźbę sadzenia, wykonywać częstsze i silniejsze cięcia pielęgnacyjne w celu wykształcenia drzew z silnym ugałęzionym pniem i silnym systemem korzeniowym. Przy sposobie zagospodarowania lasu opartym na rębniach częściowych strefa ekotonowa kształtowana jest automatycznie. Należy jedynie w trakcie zabiegów pielęgnacyjnych i hodowlanych na obrzeżach lasu stosować silniejsze cięcia umożliwiające wnikanie światła do wnętrza lasu i tworzenie wyżej opisanego pasa. W trakcie cięć należy popierać zwłaszcza drzewa silnie ukorzenione i ugałęzione, mimo ich złej jakości technicznej. Konieczność sztucznego zakładania tej strefy występuje na zrębach zupełnych. Elementem ochrony różnorodności biologicznej oraz ochrony cennych elementów przyrodniczych (siedliska przyrodnicze, stanowiska chronionych gatunków itp.) jest pozostawianie wzdłuż cieków wodnych oraz bagien i torfowisk pasów drzewostanu. Pasy takie należy zaplanować w miejscach gdzie wydzielenie planowane jest do rębni zupełnej (ze względu na typ siedliskowy lasu) sąsiaduje z cennymi elementami przyrodniczymi, jakimi są niektóre siedliska przyrodnicze np.: torfowiska, jeziorka dystroficzne, jeziora, rzeki itp. Strefy te należy pozostawić również w bezpośrednim sąsiedztwie dróg publicznych jako ochrona walorów krajobrazowych. Strefy ekotonowe pozostawiane są w miejscach planowanych rębni zupełnych powinny podlegać odnowieniu poprzez zagospodarowanie rębniami złożonymi. Należy zaznaczyć, że zapisy Zasad hodowli lasu obligują do pozostawiania co najmniej 5% powierzchni drzewostanu w trakcie prowadzenia użytkowania rębnego, niezależnie od rodzaju rębni. Zaleca się, więc, aby tego rodzaju biogrupy i fragmenty drzewostanu pozostawiać m.in. w otoczeniu cennych siedlisk przyrodniczych (torfowisk, bagien, jeziorek dystroficznych, rzek itp.). Biogrupy takie powinny być pozostawiane bez użytkowania aż do biologicznej śmierci drzew, a wydzielające się w ramach biogrup drzewa nie powinny być usuwane. W razie braku odnowienia naturalnego, w okresie rozpadu drzewostanu w biogrupie należy wprowadzać podsadzenia.

204

36.4 Ochrona bioróżnorodności.

Różnorodność na wszelkich poziomach, bogactwo genetyczne, zgodność z warunkami siedliskowymi, czy rodzime pochodzenie są czynnikami wzmacniającymi trwałość lasu. Ochrona tej bioróżnorodności, gdzie ona występuje i przywracanie jej w miejscach gdzie została zachwiana, należy do podstawowych działań współczesnego leśnictwa. Od lat siedemdziesiątych gospodarka leśna Nadleśnictwa Opole podporządkowana jest głównie utrzymaniu drzewostanów i wzmocnieniu ich odporności, przez ich przebudowę z wprowadzaniem gatunków liściastych bardziej odpornych na szkody przemysłowe. Ochrona różnorodności biologicznej jest realizowana w oparciu o obowiązujące w Lasach Państwowych zarządzenia i instrukcje. Do najważniejszych z nich należą trzy zarządzenia Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych: nr 30 z 1994 i nr 5 z 2001, oraz nr 11A z 1999 roku. Ochrona różnorodności biologicznej powinna przebiegać na wszystkich poziomach. Na poziomie krajobrazu należy dążyć do zachowania naturalnych form krajobrazu, jakimi są różne typy lasu, śródleśne łąki, bagna, torfowiska, wrzosowiska, twory przyrody nieożywionej itp. Poprzez kształtowanie strefy ekotonowej należy dążyć do harmonizowania przejść pomiędzy różnymi biotopami (formami krajobrazu). Na poziomie ekosystemu należy jak najszerzej chronić i wykorzystywać w hodowli lasu zmienność mikrosiedlisk. Mikrosiedliska zajmujące nieraz bardzo małe powierzchnie, należy wykorzystywać do wprowadzenia cennych gatunków domieszkowych. Chronić należy małe ekosystemy wilgotne jak młaki, źródliska, bagienka, torfowiska, mszary będące środowiskiem występowania rzadkiej flory i fauny. Różnicowanie drzewostanów zgodne z warunkami naturalnymi polega na utrzymaniu odpowiedniej struktury gatunkowej, wiekowej, warstwowej i przestrzennej. Zapewnieniu takiej różnorodności drzewostanów ma służyć odpowiednio prowadzona gospodarka leśna a szczególnie rębnie złożone dostosowane do siedliska i drzewostanu w taki sposób by stworzyć najlepsze warunki dla odnowienia i rozwoju lasu. Wykonywane cięcia należy dostosować do konkretnych warunków lokalnych. Wzbogaceniu różnorodności drzewostanów ma również służyć pozostawienie niektórych starych drzew do ich fizjologicznej starości, a nawet biologicznej śmierci oraz pozostawienie wybranych drzew martwych (szczególnie dziuplastych), jako siedziby licznych organizmów decydujących o bogactwie i procesach samoregulacji w przyrodzie.

205

Na poziomie gatunkowym ochrona różnorodności może dotyczyć warstwy drzew, krzewów czy runa. W przypadku drzew chodzi głównie o wzbogacenie składu gatunkowego drzewostanów. Cenne domieszki (np. fitomelioracyjne) korzystnie wpływają na trwałość lasów, ale przy ich wprowadzaniu należy się kierować wymaganiami siedliskowymi i klimatycznymi poszczególnych gatunków (wykorzystanie mikrosiedlisk). W przypadku rzadkich czy chronionych gatunków krzewów i roślin runa, należy zabiegi hodowlane w drzewostanie podporządkować ochronie tych stanowisk. W zróżnicowanym środowisku leśnym występuje również większa różnorodność gatunków zwierząt. Między innymi bardzo wiele gatunków jest związanych z martwą i butwiejącą tkanką drzew, stąd korzystne jest pozostawianie pewnej ilości martwych drzew w lesie do ich mineralizacji. Na poziomie genetycznym należy dążyć do zachowania możliwie jak najszerszej puli genowej, co sprzyja zwiększeniu odporności na zmieniające się warunki stresogenne, poprzez rozszerzenie bazy genowej biorącej udział w selekcji naturalnej. Wskazane jest zatem na możliwie jak największych obszarach zachowywanie różnorodności genowej. Można to osiągnąć przez maksymalne wykorzystanie odnowienia naturalnego pochodzącego od jak największej liczby osobników. Prowadzona w lasach gospodarka selekcyjna dążąca do wyodrębnienia najcenniejszych ekotypów gatunków drzew leśnych również poważnie wpływa na zachowanie zasobów genowych. W związku z tym, że selekcję prowadzi się w kierunku populacyjnym, a nie osobniczym nie zachodzi obawa zawężenia puli genowej. Oceniając Nadleśnictwo Opole pod kątem bioróżnorodności należy zauważyć, że w wyniku prowadzonej gospodarki taka wielopoziomowa bioróżnorodność została wykształcona, zachodzi jednak konieczność jej poszerzenia i utrzymania.

206

36.5 Rozwój rekreacji i turystyki

W zbliżającym się okresie gospodarczym prace w zakresie zagospodarowania turystycznego należy skoncentrować na: ograniczaniu uciążliwości dla środowiska leśnego już istniejących obiektów i urządzeń turystycznych. Do działań tych zaliczyć można: sprawne gromadzenie i wywóz śmieci, likwidacja dzikich wysypisk śmieci. Należałoby w tym zakresie współpracować z gminami, które podobne postulaty przedstawiają w “Studiach zagospodarowania przestrzennego”. Podnoszenie standardu obsługi ruchu turystycznego poprzez:

budowę wiat i schronów przeciwdeszczowych na długich odcinkach szlaków, wyznaczanie miejsc do palenia ognia, oraz w miarę możliwości zapewnienie opału (odpłatnie), wyznaczenie nowych ścieżek przyrodniczych, ustawienie tablic informacyjnych, oraz poprowadzenie ścieżek do ciekawych tworów przyrody, kapliczek, źródeł wody itp., wzrastająca popularność jazdy konnej powinna sprzyjać rozważeniu możliwości wyznaczenia nowych szlaków do jazdy konnej na terenie nadleśnictwa, wydawanie informatorów o atrakcjach czekających na turystów w lasach nadleśnictwa. Rozwój niektórych nowych form turystyki przebiega w sposób niekontrolowany stwarzając liczne zagrożenia dla ekosystemów leśnych, unikatowych nieraz wartości przyrodniczych i prowadzonych zabiegów gospodarczych. W związku z tym korzystne byłoby, aby rozwój turystyki przebiegał przy współpracy nadleśnictwa z lokalnymi władzami samorządowymi. W przypadku wyznaczania nowych miejsc postoju pojazdów, szlaków turystycznych lub innych urządzeń turystycznych przebiegających przez teren nadleśnictwa lub w jego pobliżu konieczne jest uzgodnienie tych przedsięwzięć z Nadleśniczym, który może nie wyrazić zgody na ich tworzenie

36.6 Edukacja ekologiczna

Wyniki badań naukowych świadczą o dużej zależności między stanem świadomości ekologicznej społeczeństwa a stanem środowiska, wynika z nich także to, że różne działania przyjazne środowisku, są podejmowane przez ludzi tym chętniej, im wyższe jest wykształcenie. Sposobem na osiągnięcie pożądanego stanu świadomości społecznej

207 jest realizacja planowych programów edukacji ekologicznej, obejmująca wszystkie grupy społeczne, wykorzystująca wszystkie struktury edukacyjne, formalne i nieformalne. Trzeba zdawać sobie jednak sprawę, że na efekty edukacji ekologicznej trzeba czekać latami. Np. szacuje się, że zmiana stosunku do zwierząt wymaga 2-3 pokoleń. Oddziaływaniem edukacyjnym należy objąć całe społeczeństwo z priorytetem dla szkolnictwa formalnego. Edukacyjna działalność nadleśnictwa może przybierać różne formy np.: publikacje naukowe i popularnonaukowe w czasopismach leśnych i przyrodniczych, publikacje w prasie lokalnej, udział w audycjach radiowych i telewizyjnych (zwłaszcza w programach lokalnych), wydawanie folderów, informatorów itp. o tematyce ekologicznej, organizowanie spotkań w klubach, szkołach itp., wykorzystanie (w miarę możliwości) nowoczesnych technik przekazu informacji - umieszczanie na stronach internetowych, artykułów, czy prezentacji propagujących edukację ekologiczną. Należy również postulować rozszerzenie działań proekologicznych poza nadleśnictwem. Dotyczy to szczególnie szkolnictwa, które może nawiązać współpracę z leśnictwem. Może to przebiegać np. przez: wspieranie inicjatywy organizowania klas ekologicznych oraz tworzenie programów autorskich zarówno w szkołach podstawowych jak i średnich zinwentaryzowanie zawartości bibliotek szkolnych i pedagogicznych, oraz dofinansowanie tych bibliotek, które mogłyby stać się małymi centrami edukacji ekologicznej w swoim najbliższym rejonie. Od szeregu lat Nadleśnictwo Opole aktywnie prowadzi edukację leśną w oparciu o opracowany program edukacji leśnej społeczeństwa, przy wykorzystaniu Izby Leśnej przy siedzibie Nadleśnictwa . Sprzyja temu duże zapotrzebowanie społeczne, dobra współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego, oraz lokalnymi mediami. Celem tego programu jest upowszechnienie w społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym, gospodarce leśnej i wizerunku leśnika. Ważnym elementem edukacji ekologicznej docierającym do wszystkich turystów są tablice informacyjne. Powinny one jednak zawierać podane w atrakcyjnej formie informacje o osobliwościach przyrodniczych i kulturowych. Unikać należy tablic z samymi zakazami. Dotyczy to również tablic informujących o pracach z zakresu gospodarki leśnej. W obecnym czasie, gdy wycięcie pojedynczego drzewa budzi nieraz szereg kontrowersji i protestów, wynikających często z braku dostatecznej wiedzy z zakresu biologii lasu, celowe jest uzupełnienie tablic zakazujących wstępu z powodu prac 208 leśnych o takie informacje jak: rodzaj wykonywanego zabiegu, jego cel oraz uzasadnienie konieczności jego wykonania. Ważne jest umieszczanie takich informacji zwłaszcza w miejscach o dużym natężeniu ruchu turystycznego. Pozwoli to rozwiać szereg wątpliwości u osób stykających się z takimi pracami, jak również podnieść poziom ich wiedzy na ten temat.

209

37 Wykaz map.

Mapa sytuacyjna walorów przyrodniczo kulturowych – skala 1:50000

210

Literatura.

Wszytke zamieszczone w planie niepodpisane fografie są autorstwa Marka Bocianowicza. Alexandrowicz B., W. Brauns A. 1975. Owady leśne. PWRiL, Warszawa. Amann G. 1997. Rośliny runa – Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Anderwald D. (red.). 2006. Ochrona drapieżnych zwierząt. Poszukiwanie kompromisów – Studia i materiały – Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, Rogów. Andrzejewski R., Weigle A. 2003. Różnorodność biologiczna Polski – Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa. Antczak A., Buszko-Briggs M., Wronka M. 2003. NATURA 2000 w lasach Polski – Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Bac S., Rojek M. 1981. Meteorologia i klimatologia – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Brożek S., Zwydak M. 2003. Atlas gleb leśnych Polski – Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa. Buszko Jarosław, Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce, 1986-1995, Turpress, Toruń 1997. Czarnecki Z., Dobrowolski Z. 1982. Ptaki Europy. PWN, Warszawa. Czępińska-Kamińska D. i in. 2000. Klasyfikacja gleb leśnych Polski – Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa. Dyduch-Falniowska A. i in. 1999. Ostoje przyrody w Polsce – Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Dyrcz A. Grabiński W., Stawowczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki Śląska, monografia faunistyczna. Wyd. Uniw. Wrocławskiego. Faliński J. B. 1990. Kartografia geobotaniczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa-Wrocław. Głowaciński Z. 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, PAN – Instytut Ochrony Przyrody, Kraków. Głowaciński Z. 2004. Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. Głowaciński Z. i in. 1980. Stan fauny kręgowców i wybranych bezkręgowców Polski – wykaz gatunków, ich występowanie, zagrożenie i status ochronny – Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa – Kraków. Gwiazdowicz D. (red.). 2005. Ochrona przyrody w lasach, część II – ochrona szaty roślinnej – Wydawnictwo PTL, Poznań.

211

Grzywacz A. 1988. Grzyby leśne – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. Heinze J. 1978. Motyle Polski. Wydawnictwo szkolne i pedagogiczne, Warszawa. Herbich J. (red.). 2004. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków NATURA 2000 - poradnik metodyczny – Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie – Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Departament Leśnictwa, Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa 1996. Juszczyk W. 1974. Płazy i gady krajowe. PWN, Warszawa. Kapuściński R. 2006. Ochrona przyrody w lasach – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. Kielczyński B., Szmidt A., Kadłubowski W. 1967. Entomologia leśna z zarysem akarologii. PWRiL, Warszawa. Koehler W., Schnaider Z. 1995. Atlas owadów leśnych. PWRiL, Warszawa. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Konieczny K. 1986. Historia Ziemi – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Krzywicki M. 1962. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. XXVII. Lasy w Polsce 2007 – Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa 2008 Leśne obszary funkcjonalne – Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa 1991. Leśny przewodnik turystyczny – Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych, Bedoń 2004. Liro A. (red.) Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA – Fundacja IUCN Poland, Warszawa 1995. Maciantowicz M. NATURA 2000 w leśnictwie – Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2008. Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S. Ekologiczna sieć NATURA 2000 - problem czy szansa – Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 2003. Matuszkiewicz W. Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Polski – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1967. Matuszkiewicz W. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982. Młynarski M. Płazy i gady Polski - atlas – Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1966. Passini J. (red.) NATURA 2000 - europejska sieć ekologiczna – Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa 2002. 212

Pawlaczyk P., Jermaczek A. NATURA 2000 - narzędzie ochrony przyrody – WWF Polska, Warszawa 2004. Pawłowski B. 1997. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. PWN, Warszawa. Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Opole na lata 2004 - 2013, BUL i GL Kraków Podział hydrograficzny Polski – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 1980. Problematyka sieci obszarów chronionych NATURA 2000 – Postępy Techniki w Leśnictwie Nr 91, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Warszawa 2005. Program Ochrony Środowiska dla powiatu opolskiego na lata 2008-2011 z perspektywą do roku 2015 Program ochrony przyrody Nadleśnictwa Opole zaktualizowany na okres gospodarczy 2004 – 2013 Pucek Z., Raczyński J. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983. Raport z inwentaryzacji przyrodniczej siedlisk Natura 2000 Nadleśnictwa Opole, Opole 2009. Seneta W. 1973. Dendrologia. PWN, Warszawa. Sokołowski J. Ptaki Polski – Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979. Standardowe formularze danych obszarów sieci NATURA 2000. Szafer W., Zarzycki K. Szata roślinna Polski – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977. Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie - opisy i klucze do oznaczania gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986. Trampler T., Kliczkowska A. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1990. Wojewoda W., Ławrynowicz M. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych zagrożonych w Polsce – Instytut Botaniki PAN, Kraków 1992. Woś A., Klimat Polski, PWN, 1999. Wytyczne dotyczące optymalizacji i składu gatunkowego pasów ochronnych – Katedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW, Warszawa 1997. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R. Polska Czerwona Księga Roślin – paprotniki i rośliny kwiatowe – Instytut Botaniki PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 2001. 213

Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. Lista roślin zagrożonych w Polsce – Instytut Botaniki im. W. Szafera, Kraków 1998. Zasady hodowli lasu, 2012, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Warszawa 2012. Zawadzka D. Ochrona przyrody w Lasach Państwowych – Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa 2002. Zielony R. Ochrona przyrody w nadleśnictwie – Sylwan Nr 7, Warszawa 1998.

214