INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PRZYRODNICZYCH -

W skład gminy wchodzi miasto Ozimek i 12 sołectw: Antoniów, , , , Grodziec, Krasiejów, Krzy żowa Dolina, , Pustków, Schodnia, Schodnia Nowa,

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY OZIMEK Ozimek (niem. Gemeinde Malapane ) to gmina miejsko - wiejska w województwie opolskim, w powiecie opolskim.

Poło żenie geograficzne i krótka charakterystyka Miasto i Gmina Ozimek znajduj ą si ę w odległo ści około 20 km na wschód od miasta Opola, w zachodniej cz ęś ci województwa opolskiego. Przez gmin ę przebiega droga krajowa 46, gmina poło żona jest około 30 km od autostrady A4. Od północy gmina Ozimek graniczy z gminami Z ębowice i Turawa, od zachodu z gmin ą Chrz ąstowice, od południa z gminami Izbicko, Strzelce Opolskie i Kolonowskie, od wschodu z gmin ą Dobrodzie ń. Gmina Ozimek zamieszkuje około 10.000 mieszka ńców. Gmina stanowi 7,97% powierzchni powiatu.

Struktura powierzchni Gminy Ozimek Gmina Ozimek poło żona jest w obr ębie Równiny Opolskiej wchodz ącej w skład Niziny Śląskiej. Ma ona powierzchni ę 126,5 km², w tym na u żytki rolne przypada 31 % a na u żytki le śne 58 %.

115 GMINA OZIMEK

Obszarowe formy ochrony przyrody

Najwi ększe warto ści zasobów środowiska przyrodniczego na terenie gminy Ozimek posiada obszar lasów ustanowiony Obszarem Chronionego Krajobrazu Lasów Stobrawsko - Turawskich (10 628 ha w granicach gminy).

Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie o powierzchni 179305 ha został powołany w 1988 roku w centralnej i zachodniej cz ęś ci województwa opolskiego. W 1999 roku w jego zachodniej i centralnej cz ęś ci utworzono Stobrawski Park Krajobrazowy. W granicach tego obszaru znajduj ą si ę obszary le śne gminy Kolonowskie. W granicach Lasów Stobrawsko-Turawskich znalazło się kilka zespołów przyrodniczo- krajobrazowych oraz kilkadziesi ąt u żytków ekologicznych i pomników przyrody. Niezliczona ilo ść cieków, stawy hodowlane, źródła, polodowcowe moreny i wydmy stanowi ą o wysokich walorach krajobrazowych i przyrodniczych tego terenu. Na obszarze Lasów Stobrawsko- Turawskich stwierdzono wyst ępowanie wielu chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Jednym z najciekawszych obiektów poło żonych na tym terenie jest Jezioro Turawskie. Jego najbli ższe otoczenie jest miejscem gniazdowania wielu ciekawych gatunków ptaków. Zbiornik stanowi te ż wa żne miejsce odpoczynku i żerowania dla ptaków migruj ących. Z tego wzgl ędu został zaliczony do ostoi ptactwa wodnego o randze europejskiej. W my śl postanowie ń ustawy o ochronie przyrody obszar chronionego krajobrazu to obiekt pełni ący poza funkcj ą przyrodniczo-krajobrazow ą funkcj ę turystyczno-rekreacyjn ą. Lasy Stobrawsko- Turawskie, ze wzgl ędu na przewag ę borów sosnowych maj ących du że walory bioterapeutyczne (działaj ą koj ąco, przeciwastmatycznie i odka żaj ąco), posiadaj ą du że znaczenie dla turystyki i wypoczynku mieszka ńców okolicznych miast.

Do miejsc cennych przyrodniczo uznanych za ostoje flory i fauny zalicza si ę nast ępuj ące tereny:

- odcinek Małej Panwi koło Antoninowa,

- wilgotne ł ąki pod Krasiejowem, Ozimkiem i Pustkowem,

- dolin ę Małej Panwi i Libawy,

116 - Jezioro Turawskie,

- wydmy piaszczyste koło Michusa,

- bory sosnowe w zachodniej cz ęś ci gminy.

Jako najbardziej zagro żone gatunki z uwagi na zanikanie odpowiednich siedlisk (przesuszanie terenów, melioracje, usuwanie śródpolnych zadrzewie ń i krzewów) nale ży uzna ć gatunki zwi ązane z terenami wodno-błotnymi i krajobrazem rolniczym. Du żą warto ść lokalnych zasobów środowiska stanowi ą doliny rzek Małej Panwi, Libawy oraz My śliny. Pełni ą one funkcj ę naturalnych korytarzy ekologicznych. Dolina Małej Panwi - przebiega przez centraln ą cz ęść gminy, dziel ąc j ą na cz ęść południow ą i północn ą. Du że warto ści przyrodniczo- krajobrazowe ma jej górny odcinek od Krasiejowa w kierunku wsi Staniszcze Małe. Dolina Libawy - rozpo ściera si ę równole żnikowo w północnej cz ęś ci gminy. Dolina ta dominuje w krajobrazie wsi Dylaki. Dolina rzeki My śliny - w rejonie wzdłu ż granicy gminy Ozimek i Kolonowske silnie meandruje i jest miejscem bytowania rzadkich i chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Krajobraz jej ma charakter pierwotny i zasługuje na ochron ę nie tylko w skali gminy, ale i województwa.

Użytki ekologiczne

Użytek ekologiczny „Antoniów" Użytek ekologiczny „Antoniów” ma powierzchni ę 1,83 ha i jest obiektem chronionym ze wzgl ędu na walory krajobrazowe oraz chronione i rzadkie gatunki ro ślin i zwierz ąt.

Trias - stanowisko dokumentacyjne w Krasiejowie - cmentarzysko gadów i płazów (w tym pierwszych dinozaurów) pochodz ących z okresu karniku (najstarszy etap w triasie). Powstałe stanowisko paleontologiczne ma rang ę światow ą, gdy ż najstarsze krasiejowskie skamienieliny pochodz ą sprzed ok. 230 milionów lat, a olbrzymie wyrobisko, eksploatowane przez Cementowni ę "Góra żdże" kryje w sobie niezliczone bogactwo tych skamieniało ści. Efektem prac paleontologów ma by ć powstanie w gminie jednej z najwi ększych atrakcji Śląska Opolskiego.

117 Pomniki przyrody Na terenie gminy Ozimek znajduje si ę obecnie 5 pomników przyrody w postaci pojedynczych drzew oraz ich skupisk. S ą to: 1. Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w oddziale nr 5d, Le śnictwo Spórok w Krasiejowie, 2. Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w oddziale nr 1018/1, Le śnictwo Antoniów w Szczedrzyku- Jedlicach, po lewej stronie kanału z Jedlic, na zewn ątrz ogrodzenia Huty Szkła Jedlice, 3. Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w oddziale nr 20a, Le śnictwo Kadłub Turawski w Paliwodzie, przy drodze na granicy lasu, 4. Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w oddziale nr 433/96, Le śnictwo Zamo ście w Krasiejowie, przy wej ściu do ko ścioła, 5. Dąb szypułkowy Quercus robur , 4 sztuki w oddziale C w Krasiejowie.

Lokalizacja chronionych ro ślin na terenie gminy Ozimek Na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie 12 gatunków ro ślin obj ętych ochron ą. S ą to:

1. Długosz królewski Osmunda regalis To okazała papro ć osi ągaj ąca do 2 m wysoko ści z dekoracyjnymi, podwójniepierzastymi li ść mi. W cz ęś ci dolnej s ą one zielone, w górnej podczas dojrzewania zarodników br ązowe. Zarodnikuje w maju. Długosz królewski wyst ępuje w Polsce bardzo rzadko, głównie na ni żu na torfowiskach niskich i w zabagnionych lasach olszowych. Na Opolszczy źnie jego stanowiska zwi ązane s ą z wilgotnymi i bagiennymi borami, gdzie wyst ępuje najcz ęciej w sąsiedztwie rowów melioracyjnych. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym olszyn ze zwi ązku Alnion glutinosae . Około 25 okazów ro śnie w Le śnictwie Zamo ście, oddz. 266 d, f, 267 a, d.

118

Długosz królewski Osmunda regalis

2. Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum To bylina z rodziny widłakowatych Lycopodiaceae , rosn ąca w cienistych, mszystych borach świerkowych i jodłowych. Ro ślina ta uwa żana jest za charakterystyczn ą dla rz ędu borów Vaccinio-Piceetalia , a tak że regionalnie dla zespołu wy żynnego jodłowego boru mieszanego Abietetum polonicum oraz brzeziny bagiennej Betuletum pubescentis (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim widłak jałowcowaty wyst ępuje w rozproszeniu przewa żnie w borach mieszanych i borach środkowej i wschodniej cz ęś ci regionu oraz w Górach Opawskich. W ostatnich latach notowany na kilkudziesi ęciu stanowiskach we wschodniej cz ęś ci Lasów Stobrawsko-Turawskich i w Górach Opawskich. Tworzy płaty na powierzchni około 60 m2 w Leśnictwie Zamo ście, oddz. 267 g.

119

Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum

3. Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi Jest to ro ślina reprezentuj ąca rodzin ę wrzosowatych Ericaceae , rosn ąca w suchych borach sosnowych. Wyst ępuje cz ęsto w północnej cz ęś ci ni żu, na południu rzadko, a w Karpatach bardzo rzadko. Krzew ten w Polsce osi ąga południow ą granic ę swojego zasi ęgu (Szafer i in. 1988). Wg Matuszkiewicza (1982) m ącznica jest charakterystyczna dla zwi ązku Calluno- Arctostaphylion , obejmuj ącego subkontynentalne wrzosowiska m ącznicowe. W województwie opolskim m ącznica lekarska podawana była z 23 stanowisk, głównie z borów środkowo-wschodniej cz ęś ci regionu. Zdecydowana wi ększo ść notowa ń pochodzi sprzed 1945 roku. M ącznic ę lekarsk ą odnotowano na powierzchni około 5 m2 w Leśnictwie Zamo ście, oddz. 269 d.

120

Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi

4. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum To rozgał ęziony krzew z rodziny wawrzynkowatych Thymelaeaceae o ró żowych, wonnych kwiatach, osadzonych g ęsto wzdłu ż p ędów. Wawrzynek jest ro ślin ą silnie truj ącą. Ten zwiastun wiosny, ze wzgl ędu na efektowne kwiaty, był niegdy ś masowo zrywany do celów dekoracyjnych, st ąd te ż w wielu miejscach naszego kraju, szczególnie w pobli żu du żych miast, został na licznych stanowiskach wyt ępiony. Wawrzynek wilczełyko ro śnie w cienistych, wilgotnych lasach li ściastych i zaro ślach na glebie żyznej, próchnicznej, nieco wapiennej. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla rz ędu Fagetalia sylvaticae . Wyst ępuje on na obszarze całej Polski, zarówno na ni żu, jak i w górach, jednak w du żym rozproszeniu. W województwie opolskim wawrzynek wilczełyko wyst ępuje jeszcze stosunkowo cz ęsto w ró żnego rodzaju lasach li ściastych i mieszanych, w rozproszeniu na obszarze całego regionu. Zanotowano 300 okazów w Le śnictwie Ozimek, oddz. 180, 181, 198, 199.

121

Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum

5. Bluszcz pospolity Hedera helix Ten gatunek z rodziny araliowatych Araliaceae jest jednym z niewielu naszych rodzimych pn ączy. Bluszcz pospolity wyst ępuje w Polsce rzadko w lasach li ściastych, zarówno na ni żu, jak te ż w ni ższych poło żeniach górskich. Wg Oberdorfera (1994) jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Querco-Fagetea tj. mezo- i eutroficznych, europejskich lasów li ściastych. W województwie opolskim bluszcz pospolity wyst ępuje do ść pospolicie zarówno na stanowiskach naturalnych, tj. w ró żnego rodzaju lasach li ściastych, w szczególno ści w gr ądach, jak i antropogenicznych w parkach, skwerach, cmentarzach. Bluszcz ro śnie si ę m.in. w Le śnictwie Ozimek, oddz. 198.

122

Bluszcz pospolity Hedera helix

6. Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora To okazała ro ślina osi ągaj ąca do 130 cm wysoko ści, reprezentuj ąca rodzin ę tr ędownikowatych Scrophulariaceae . Jej licie s ą gładkie i zazwyczaj nagie. Kwiatostan dekoracyjny składaj ący si ę z kilkudziesi ęciu szeroko-dzwonkowatych, żółtych, brunatno żyłkowanych kwiatów. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Naparstnica zwyczajna ro śnie w widnych lasach i ich skrajach, zaro ślach i por ębach. W województwie opolskim naparstnica zwyczajna notowana była stosunkowo cz ęsto na całym obszarze województwa. Obecnie jej stanowiska ograniczone s ą do kwa śnych d ąbrów, lasów li ściastych i borów mieszanych południowej (Góry Opawskie) i środkowo-wschodniej cz ęści regionu (lasy Stobrawsko-Turawskie). Około 139 okazów naparstnicy zwyczajnej znajduje si ę na powierzchni ok. 200 m2 w Le śnictwie Szczedrzyk, oddz. 155a.

123

Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora

7. Lilia złotogłów Lilium martagon To efektowna bylina z rodziny liliowatych Liliaceae spotykana w zaro ślach, lasach, zwłaszcza bukowych oraz na zr ębach. To gatunek cz ęsty w Sudetach i Karpatach, bardzo rzadki natomiast na ni żu. Bylina ta uwa żana jest za charakterystyczn ą dla rz ędu Fagetalia sylvaticae – mezo- i eutroficznych lasów li ściastych zachodniej, środkowej i cz ęś ciowo wschodniej Europy (Matuszkiewicz 2001). Lilia złotogłów osi ąga północny kres zasi ęgu w Polsce (Szafer i in. 1988). W województwie opolskim lila złotogłów jest gatunkiem stosunkowo cz ęstym, szczególnie w lasach li ściastych południowej cz ęś ci regionu, np. w Górach Opawskich i na Płaskowy żu Głubczyckim. Jej stanowiska nie s ą jednak liczne, a efektowne kwiaty s ą cz ęsto zrywane przez ludzi. Stwierdzono około 70 okazów w Le śnictwie Szczedrzyk, oddz. 161-164.

124

Lilia złotogłów Lilium martagon

8. Podkolan biały Platanthera bifolia Jest to ro ślina o wzniesionej łodydze do 45 cm wysoko ści, nale żą ca do rodziny storczykowatych Orchidaceae . Wytwarza najcz ęś ciej dwa odwrotniejajowate, naprzeciwległe licie odziomkowe. Białe wonne kwiaty zebrane s ą w g ęste lub lu źne, cylindryczne kwiatostany długo ści do 20 cm. Kwitnie od maja do lipca. Podkolan biały zasiedla widne lasy, zaro śla, ł ąki, polany, torfowiska i wrzosowiska, wyst ępuj ąc na ni żu i w ni ższych poło żeniach górskich. Wg Matuszkiewicza (2001) to gatunek wyró żniaj ący dla zwi ązku obejmuj ącego zbiorowiska psiar ni żowych Violion caninae . W województwie opolskim podkolan biały wyst ępuje w rozproszeniu w środkowej i południowej cz ęś ci województwa zarówno na ni żu jak i w górach. Ro śnie przeważnie w świetlistych lasach li ściastych, zaro ślach, murawach i ł ąkach. Około 18 okazów stwierdzono w Le śnictwie Szczedrzyk, oddz. 161- 165.

125

Podkolan biały Platanthera bifolia

9. Kruszczyk błotny Epipactis palustris To gatunek z rodziny storczykowatych Orchidaceae spotykany na torfowiskach, bagnach, wilgotnych ł ąkach, zwłaszcza na podło żu bogatym w wap ń. Osi ąga wysoko ść do 50-70 cm. Li ście s ą podługowato-jajowate do lancetowatych. Kwiatostan lu źny zło żony z 20-35 białoró żowych kwiatów rozwijaj ących si ę od czerwca do lipca. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla zwi ązku eutroficznych młak niskoturzycowych Caricion davallianae . W województwie opolskim gatunek ten wyst ępuje rzadko na całym jego obszarze. Ro śnie na podtorfionych ł ąkach, alkalicznych młakach niskoturzycowych, a tak że na inicjalnych glebach na sp ągu kamieniołomów wapienia w centrum Opola. Kruszczyk błotny ro śnie na wschód od Krasiejowa, około 500 okazów w Le śnictwie Szczedrzyk.

126

Kruszczyk błotny Epipactis palustris

10. Goryczka w ąskolistna Gentiana pneumonanthe Goryczka w ąskolistna najcz ęś ciej ro śnie w płatach ł ąk trz ęś licowych ze zwi ązku Molinion caeruleae (Matuszkiewicz 2001), spotykana jest równie ż w innych zbiorowiskach ( Cnidion , Violion caninae , Scheuchzerietalia palustris , Caricetalia davallianae ). W Polsce wyst ępuje na rozproszonych stanowiskach w całym kraju, jednak najcz ęś ciej stwierdzana jest na południu i południowym-wschodzie. Na terenie województwa opolskiego goryczka wąskolistna była podawana z 36 stanowisk, rozproszonych głównie w środkowej i południowej cz ęś ci regionu. Jedynie na kilku została potwierdzona. Goryczka w ąskolistna ro śnie na wschód od Krasiejowa w Le śnictwie Szczedrzyk.

127

Goryczka w ąskolistna Gentiana pneumonanthe

11. Storczyk szerokolistny Orchis latifolia Roślina z rodziny storczykowatych ( Orchidaceae). Łodyg ę ma kanciast ą, si ęgaj ącą 60 cm wysoko ści. Kwiatostan zbity, w kolorze fioletowym lub ró żowym, bezwonny. Li ście s ą lancetowate, w środkowej cz ęś ci najszersze, przewa żnie nakrapiane, długo ści 5 - 10 cm. War żka 3 - łatkowa, wyra źnie wyd ęta, wzorzysta. Łatki boczne szersze od środkowej. Charakterystyczne jest równie ż purpurowe oznaczenie linii war żki. Wyst ępuje zwykle w rowach, na torfowiskach niskich i wilgotnych ł ąkach. Wi ększo ść ro ślin z rodziny storczykowatch jest wra żliwa na du żą zawarto ść azotu w glebie, co tłumaczy ich wyst ępowanie na glebach ubogich w składniki pokarmowe. Storczyk szerokolistny jest pod tym wzgl ędem dosy ć tolerancyjny. W gminie Ozimek stwierdzono 38 okazów na skraju śródle śnej polany mi ędzy Krasiejowem a Spórokiem i 31 okazów na płd.-wsch. od Krasiejowa.

128

Storczyk szerokolistny Orchis latifolia

12. Rosiczka okr ągłolistna Drosera rotundifolia Jest to gatunek owado żerny z rodziny rosiczkowatych Droseraceae, kwitn ący od lipca do sierpnia. Rosiczka okr ągłolistna wyst ępuje zarówno na ni żu, jak i w górach, na torfowiskach wysokich i przej ściowych, niekiedy równie ż na zabagnionych glebach mineralnych. Jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Oxycocco-Sphagnetea (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim rosiczka okr ągłolistna wyst ępuje dosy ć rzadko w środkowej i wschodniej cz ęś ci regionu, na pozostałym obszarze bardzo rzadko. Wyst ępowanie rosiczki okr ągłolistnej zanotowano w Le śnictwie Grodzice, oddz. 172a.

129

Rosiczka okr ągłolistna Drosera rotundifolia

Gatunki rzadkie Na terenie gminy Ozimek wyst ępuj ą równie ż gatunki rzadkie w skali województwa i regionu. Najciekawsze z nich to: 1. Barwinek pospolity Vinca minor 2. Bluszcz pospolity Hedera helix

3. Goździk siny Dianthus gratianopolitanus 4. Gruszyczka jednostronna Pyrola secunda , 5. Kozłek całolistny Valeriana simplicifolia 6. Kotewka orzech wodny Trapa natans 7. Kopytnik pospolity Asarum europaeum 8. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine 9. Lepi ężnik biały Petasites albus 10. Modrzewnica pospolita Andromeda polifolia 11. Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora 12. Podkolan biały Platanthera bifolia

13. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum 14. Żurawina błotna Oxycoccus palustris

130