TO JEST KSIĄŻKA AR”S” THIS IS THE BOOK AR”S” Arkadiusz Rybicki (12 I 1953 r. ‒ 10 IV 2010 r.) ‒ ski współpracownik Lecha Wałęsy, po odzyskaniu nie- Zginął w katastrofie lotniczej prezydenckiego samolotu z wykształcenia historyk, działacz opozycji niepodle- podległości podsekretarz stanu w kancelarii prezydenta 10 kwietnia pod Smoleńskiem. głościowej w Polsce Ludowej, redaktor podziemnego Lecha Wałęsy, prywatny przedsiębiorca, samorządo- opiniotwórczego pisma młodych Bratniak, współtwórca wiec, polityk, wiceminister kultury, w latach 2005-2010 opozycyjnego Ruchu Młodej Polski, współautor Tablic poseł na sejm Rzeczypospolitej Polskiej, prywatnie mąż Non omnis moriar – Nie wszystek umrę z 21 Postulatami z Sierpnia 1980r., w latach 80-tych bli- Małgorzaty, ojciec Magdaleny i Antoniego. Horacy Projekt Obywatel Solidarność dedykowany jest Arkadiuszowi „Aramowi” Rybickiemu współautorowi koncepcji Projektu.

The project Citizen Solidarity is dedicated to Arkadiusz “Aram” Rybicki co-author of the project concept. Arkadiusz Rybicki (12.01.1953 ‒ 10.04.2010) was recovery of Polish independence he was undersecretary He died in the catastrophe with the presidential airplane a historic by education. He was an oppositionist in of state in the president’s office of president Wałęsa. on April 10 near Smolensk. the People’s Republic of Poland. He was an editor He was a private entrepreneur, local government ac- of the underground opinion weekly Bratniak. He was tivist, politician, vice-minister of culture, and between co-founder of the Young Poland Movement (RMP). 2005 and 2010 Member of Parliament. In his private He was co-writer of the August 1980 21 postulates. life he was the husband of Malgorzata en the father of Non onmis moriar – Not all of me will die He was a close co-worker of Lech Wałęsa. After the Magdalena and Antoni. Horacy ZREALIZOWANO ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO CENTRUM KULTURY REALIZED WITH MEANS OF THE NATIONAL CENTRE FOR CULTURE Obywatel Solidarność jest pierwszym krokiem do ustanowienia nowego Obywatel SolidarnoŚĆ / Citizen SOLIDARITY is a first step to set up a new kind rodzaju komunikacji. Projekt konkretnie marzy o nowym tonie i o nowej archi- of communication. The project concretely dreams about a new tone and a new tekturze komunikacji. communication architecture. Wierzymy, że wszyscy powinni móc żyć godnie. Każdy człowiek musi indywidu- We believe that all should be able to live worthily. While all individuals decide alnie zdecydować, co dla niego to znaczy, ale razem możemy zbudować wspólną for themselves whatever that means for them, we can together build a common ramę, która będzie nam pomagać. framework that will help us. Częścią tej wspólnej ramy, tak jak my to postrzegamy, jest powstrzymanie się Part of the common framework as we see it is refraining from criticizing. Rather than od krytykowania. Zamiast osądzania innych możemy się otworzyć tak, żeby inni judging others we can open up ourselves for others to see. Another part is being zobaczyli. Kolejną częścią jest bycie szczerze zainteresowanym innymi, gdy się sincerely interested in others as they open up, even if we do not understand them. otworzą, nawet jeśli ich nie rozumiemy.

Poza tymi etycznymi składnikami również technologię postrzegamy jako część Besides these ethical components we see technology within the common frame- składową tej wspólnej ramy. Czujemy, że powinniśmy stworzyć nową infrastruk- work too. We feel we should start to build a new infrastructure to communicate. turę do komunikowania się. Ta infrastruktura powinna nas pobudzać do czucia This infrastructure should stimulate us to feel happy when we interact with others. się szczęśliwymi, kiedy się porozumiewamy. Jest ona niehierarchiczna i pobudza It is non-hierarchical and stimulates reflection on the Self and on the relationship refleksję nad samym sobą oraz nad relacjami z innymi, z którymi jesteśmy zaan- with others we are engaged in. It should be like a friendly mirror. gażowani. Powinna być jak przyjazne lustro.

Nasz projekt ma na celu stworzenie kilku podstawowych elementów, które na- Our project aims to create a few basic elements that belong to our vision on the leżą do naszej wizji wspólnej ramy. Wprowadzamy nowe technologie, takie jak common framework. We employ new technologies such as our brand of vide- nasz własny rodzaj video konferencji, Teleport.art, po to, żeby móc cieszyć się oconferencing, Teleport.art, to be able to enjoy the presence of unknown oth- obecnością nieznanych nam ludzi w innym miejscu i móc z nimi porozmawiać ers in another place and to talk like equals. Augmented Reality, another recent jak równy z równym. Rozszerzona Rzeczywistość, kolejna nowa technologia, ma technology, is to stimulate people to wonder and to look in a positive mirror. But pobudzać ludzi do zastanowienia i spojrzenia w pozytywne lustro. Jednak nie it’s not all technology. We also quite simply ask people to open up in interviews chodzi nam tylko o technologię. Chcemy również najzwyczajniej poprosić ludzi, and talk about their dreams. żeby otworzyli się w wywiadach i opowiedzieli o swoich marzeniach.

Zainspirowani etosem Solidarności i naszym początkowym współautorem Arka- Inspired by the 1980 ethos of Solidarity and by our original co-author, Arkadiusz diuszem „Aramem” Rybickim, spróbowaliśmy w nowoczesny sposób pobudzić do “Aram” Rybicki, we tried to stimulate togetherness in a modern way. In the book Wstęp / Introduction bycia razem. Dowiecie się z tej książki jak początkowo odnaleźliśmy naszą drogę. you’ll find the first findings of our road.

4 5 4 Wstęp / Introduction 122 Jarosław Kurski 250 edmund Wnuk-Lipiński 6 Spis treści / Table of contents 126 Jacek Żakowski 254 Jerzy Stępień 8 Instrukcja / Instruction 130 Jacek Taylor 258 Paweł Potoroczyn 10 21 historyczne Postulaty 134 ewa Milewicz 262 Krzysztof Zanussi The 21 historical postulates 138 Jan Lityński 266 Teleport.art 14 Małgorzata Rybicka 142 ewa Dyk 268 Rozszerzona Rzeczywistość / 18 Maciej Grzywaczewski 146 Krzysztof Dowgiałło Augmented Reality 22 Lech Wałęsa 150 Paweł Adamowicz 270 dzień 21xTAK / The 21xYES Day 26 Bogdan Borusewicz 154 Jacek Karnowski 274 31. 0 8 . 2 010 30 Jerzy Buzek 158 Wojciech Szczurek 278 Koncert Lipali / The Lipali concert 34 Janusz Lewandowski 162 Paweł Orłowski 284 Zespół Obywatel Solidarność / 38 Jan Kozłowski 166 Antoni Pawlak The Citizen Solidarity crew 42 Jerzy Wenderlich 170 Bogdan Lis 288 Patronaty honorowe / Honorary patronats 46 Jerzy Regulski 174 Robert Kwiatek 290 Partnerzy/ Partners 50 Sławomir Ratajski 178 Larry Okey Ugwu 292 Patronaty medialne / Media patronats 54 Bogdan Zdrojewski 182 Lesław Orski 294 Ostatnie słowa / Last words 58 Jacek Rostowski 186 Tadeusz Olszewski 296 Podziękowania / Thank you’s 62 Francis Fukuyama 190 Grzegorz Klaman 66 Grzegorz Grzelak 194 Piotr Niwiński 70 Teresa Bogucka 198 Janina Wehrstein 74 Bożena Rybicka-Grzywaczewska 202 Juraj Antal 78 Mirosław Rybicki 206 Michał Woźniak 82 Sławomir Rybicki 210 Jerzy Wilewski 86 Jacek Fedorowicz 214 Paweł Zieńczuk 90 Andrzej Kołodziej 218 Stanisław Sobolewski 94 Henryka Krzywonos-Strycharska 222 Zbigniew Buski 98 Zbigniew Stefański 226 Waldemar Kowalski 102 Janina Ochojska 230 Małgorzata Maj 106 edwin Bendyk 234 Tomek Tryzna 110 Jadwiga Staniszkis 238 Krzysztof Skiba 114 Joanna Kiliszek 242 Paweł Śpiewak Spis treści / Table of contents 118 Krzysztof Dudek 246 Janusz Rachoń

TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 7 Instrukcja jak czytać książkę Instruction on how to read this book Jest to książka multimedialna. Książka zawiera fragmenty filmu oraz instalację This is a multimedia book. Hidden in the book are fragments of film and an in- interaktywną. teractive installation. Do skorzystania z funkcji multimedialnych potrzebny jest komputer z otwartym In order to bring out the multimedia features you need to have a computer with an połączeniem internetowym. Należy wejść na stronę: http://obywatelsolidarnosc. open Internet connection nearby. Online you go to: http://obywatelsolidarnosc.eu/ eu/pl,ksiazka.html. Znajdą tam Państwo stronę z ramką po lewej, w której pływają en,book.html . On this location you will find a page where on the left side letters litery. Ramka zawiera także pytanie o to czy zezwalają Państwo na korzystanie float around in a frame. In that frame you will also find the question whether you z kamery. Jeżeli Państwo chcą zobaczyć multimedialną część książki, należy want to allow the website to use your camera. If you want to see the multimedia udzielić na to zgody. Nie martwcie się, nic złego się nie wydarzy. Po udzieleniu part of the book you need to give us that permission. Don’t worry nothing bad will zgody, kamera wyświetli na ekranie wszystko, co zobaczy – będzie to widoczne happen. After giving your consent your cam will project whatever it sees on the tylko dla Państwa. Nikt poza Państwem nie zobaczy, co wyświetla kamera. Jeżeli screen – but only you can see that. No one else sees what your camera shows, nie wyrażają Państwo zgody na korzystanie z kamery, nie zobaczą Państwo just you. If you don’t allow the camera to be used then you won’t see the moving poruszających się obrazów, jakie przygotowaliśmy. images we have prepared. Po dokonaniu aktywacji kamery, zobaczą Państwo obrazy rzeczywistości za- After you have activated the cam you will see the image of reality as the cam- rejestrowane przez kamerę oraz pływające litery. Do rozpoczęcia potrzebny jest era registers it and floating letters. Now all you need is a marker to get started. jedynie marker. Markery to obrazy, które znajdują się po prawej stronie książki. Markers are images like the one you find on the right page. There are quite a few Niniejsza książka zawiera znaczną liczbę markerów. markers in this book. W celu odblokowania plików multimedialnych należy wskazać kamerze marker. In order to unlock the multimedia files you need to show the marker to the camera. W ramce przedstawiającej kamerę powinien być widoczny cały marker. Marker The whole marker should be visible in the frame containing the camera image. powinien zostać przedstawiony równolegle do ekranu i nie powinien być zagięty. The marker should be shown in parallel to the screen and should be straight, not Nawet najmniejsza cześć markera nie powinna być przesłonięta przez inny obiekt, folded. No object should block even the slightest part of the marker, so be care- należy więc zwrócić uwagę, gdzie Państwo trzymają dłonie. Należy upewnić ful where you put your hands. Make sure there is enough light for the camera to się, że jest wystarczająco jasno, aby kamera mogła zauważyć marker. Jeżeli to notice the marker. If you have this done the magic will start. zrobimy, zacznie działać magia.

Technologia umożliwiająca tę magię to Rzeczywistość Rozszerzona (Augmented The technology that enables the magic is called Augmented Reality. Later in this book Reality). W dalszej części książki znajdują się instrukcje wyjaśniające co to takiego you’ll find an introduction on what this is and a bit of how it works. But for now – enjoy. oraz jak to działa. Ale na razie – życzymy dobrej zabawy.

8 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” Instrukcja jak czytać książkę / Instruction on how to read this book 9 21 Postulatów MKS – lista postulatów ogłoszonych 17 sierpnia 1980 przez The 21 MKS postulates – the list of postulates proclaimed on 17th August 1980 Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Listę otwierało żądanie utworzenia by the Inter-Factory Strike Committee (MKS). The list was opened with the wolnych związków zawodowych. Pozostałe dotyczyły przestrzegania konsty- demand to establish independent trade unions. Others referred to compliance tucyjnych praw i wolności, zniesienia przywilejów partyjnych oraz poprawy with the constitutional rights and freedoms, abolishment of party privileges warunków bytowych społeczeństwa. and improvement of people’s living conditions. Postulaty robotników były dla władz trudne do zaakceptowania, bo nie do- The workers’ postulates were difficult for the government to accept as they tyczyły wyłącznie ekonomii. Jako pierwsze żądanie strajkujący postawili were not limited to the economy only. The first demand postulated by the zapewnienie im prawa do utworzenia własnej reprezentacji w państwie. strikers was the demand for the right to establish their own representation in the state. W 2003 lista 21 Postulatów została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata. In 2003 the list of 21 postulates was included in the UNESCO World Heritage list. [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/21_postulatów_MKS] [source: http://pl.wikipedia.org/wiki/21_postulatów_MKS]

Projekt audio 21/2010 21/2010 AUDIO PROJECT Tematem projeku dźwiękowego 21/2010 są postulaty MKS. Jak brzmią odyczyty- The theme of the 21/2010 audio project is the MKS postulates. How do they sound wane teraz? when read today? Jak te treści odwołują się do kategorii „historyczności”, a na ile są aktualne? Praca How do their contents refer to the category of ”historicity” and how current are they? na styku dokumentu i nagrań terenowych. Przeprowadzę aktualizację odczytania 21 The work is on the verge of a document and field recordings. I am going to perform postulatów w 2010 roku - będą to różne miejsca, a przede wszystkim różne głosy. an updating of the reading of the 21 postulates in 2010 – in different places and, above all, in different voices.

Głównym celem pracy audio jest przypomnienie postulatów, ich brzmienia. Głosy The audio work aims mainly at reminding the postulates and their tone. The voices będą nagrywane w różnych kontekstach akustycznych. Dalsza część mojej pracy are going to be recorded in different acoustic contexts. The further part of my work polega na aranżowaniu, nadawaniu tempa pracy oraz konstruowaniu dźwiękowym consists in arranging and setting pace of the work as well as sound designing in w systemie stereo - odpowiednim rozmieszczeniem głosów. Praca będzie literalnym stereo system – through the proper arrangement of voices. The work is going to be odczytaniem postulatów w wersji, która jest zgłoszona do UNESCO jako dziedzictwo. a literal reading of the postulates submitted to UNESCO as art of the world’s heritage. Praca 21/2010 ma w sobie wymiar dokumentalny, ale i jest kompozycją akustyczną. The work titled 21/2010 is not only a document, it is also an acoustic composition. Autor: Author: historyczne 21 postulaty / Marcin Dymiter aka emiter Marcin Dymiter aka emiter Kompozycja jest na stronie: The composition can be found at: the 21 historical postulates www.obywatelsolidarnosc.eu www.obywatelsolidarnosc.eu

10 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 11 ŻĄDANIA STRAJKUJĄCYCH ZAŁÓG ZAKŁADÓW PRACY: THE DEMANDS OF THE WORK CREWS ON STRIKE: PRZEDSIĘBIORSTW REPREZENTOWANYCH PRZEZ MIĘDZYZAKŁADOWY KOMITET 8. Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc THE COMPANIES ARE REPRESENTED BY THE INTER-FACTORY STRIKE COMMITTEE. 8. All workers receive a pay rise of 2000 zloty per month as compensation for STRAJKOWY. MKS REPREZENTUJE ZAŁOGI I INSTYTUCJE, KTÓRYCH FUNKCJONO- jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen. MKS REPRESENTS CREWS AND INSTITUTIONS THAT ARE ESSENTIAL FOR SOCIETY. price rises. WANIE JEST NIEZBĘDNE SPOŁECZNIE. KOMITETÓW MA NA CELU DOPROWADZIĆ 9. Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku THIS COMMITTEE HAS AS ITS OBJECTIVE TO PROVIDE TALKS THAT WILL FULFILL THE 9. Wages are increased automatically with any price rises or zloty devaluation. DO ROZMÓW, KTÓRE SPEŁNIĄ OCZEKIWANIA STRAJKUJĄCYCH ZAŁÓG. wartości pieniądza. EPECTATIONS OF THE CREWS ON STRIKE. ONE OF THE FIRST CONDITIONS TO START JEDNYM Z PIERWSZYCH WARUNKÓW ROZPOCZĘCIA ROZMÓW JEST ODBLOKO- THE TALKS IS UNBLOCKING THE TELEPHONES. THE DEMANDS ARE AS FOLLOWS: 10. The internal market is fully supplied with food and that only surplus food is exported. WANIE TELEFONÓW. ŻADANIA TE SĄ NASTĘPUJĄCE: 10. Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, 11. The commercial prices and foreign currency trade in the so-called internal a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki. 1. Free trades unions independent from the Party and employers are accepted 1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodo- as provided by Convention 87 of the International Labour Organisation on export are abolished. wych, wynikająca z ratyfikacji przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej 11. Znieść ceny komercyjne oraz sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym. free trades unions ratified by the Polish People’s Republic. 12. Managers are selected according to their skills and not party membership and that special privileges for police, secret service personnel and party members Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowej. 12. Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przy- 2. The right to strike as well as safety of those on strike and their supporters are należności partyjnej oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: are abolished through: 2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i oso- guaranteed. – The introduction of equal family benefits; bom wspomagającym. ‒ zrównanie zasiłków rodzinnych ‒ zlikwidowanie specjalnych sprzedaży itp. 3. Freedom of speech and freedom to print and publish are guaranteed as pro- – The abolition of privileged purchasing etc. 3. Przestrzegać zagwarantowaną w konstytucji PRL wolność słowa, druku vided by the Constitution of the Polish People’s Republic; that independent 13. Wprowadzić na mięso i przetwory kartki-bony żywnościowe (do czasu opa- 13. Food coupons for meat and processed food are introduced (until the situation i publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz publishing houses are not persecuted; and that mass media are made avail- on the food market has become stable). udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań. nowania sytuacji na rynku). able to the representatives of all denominations. 14. Retirement age is lowered for women to 50 years of age and for men to 55 4. Przywrócić do poprzednich praw: 14. Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do lat 50, a dla mężczyzn do lat 55 lub 4. 4. a) The workers sacked after the strikes of 1970 and 1976 are allowed to przepracowania w PRL 30 lat dla kobiet i 35 dla mężczyzn bez względu na wiek. years or alternatively retirement after having worked in the Polish People’s – ludzi zwolnionych z pracy po strajkach 1970 i 1976 r. return to work; Students expelled from universities for their convictions are Republic for 30 years for women and 35 years for men regardless of age. – studentów wydalonych z uczelni za przekonania. 15. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacalnych. allowed to return to schools. 15. Old age and disability pensions, which are calculated according to the old Uwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, 16. Poprawić warunki pracy Służby Zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną b) All political prisoners are released (including Edmund Zadrożyński, Jan rules, are made equal with those paid at present. Jana Kozłowskiego i Marka Kozłowskiego). osobom pracującym. Kozłowski and Marek Kozłowski). Znieść represje za przekonania. c) Persecution for convictions is abolished. 16. Working conditions of health care workers are improved which will result in 17. Zapewnić odpowiednią ilość miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci full medical care for those who work. 5. Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu się Między- kobiet pracujących. 5. Information about the creation of MKS is made public in the media together zakładowego Komitetu Strajkowego oraz opublikować jego żądania. with the demands. 17. That working mothers are provided with enough places in nurseries and kindergartens. 18. Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres 3 lat na wychowanie dziecka. 6. Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kry- 6. Activities are undertaken to lead the country out of the crisis through: 18. A 3-year paid maternity leave is introduced for bringing up children. 19. Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie. zysowej poprzez: a) Informing the general public about the real political and economic situation 19. Waiting time for apartments is shortened. – podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno- 20. Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę. in the country. 20. Travel allowances are increased from 40 zloties to 100 zloties and that a separa- gospodarczej 21. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym b) Allowing all social groups and strata to take part in a discussion about the tion benefit is introduced. – umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie i systemie 4-brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym programme of reforms. 21. All Saturdays are free. Employees working in the 4-shift system will be compen- w dyskusji nad programem reform. wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy. 7. All workers taking part in the strike are paid remuneration from the budget sated with longer leaves or other free days they will be paid for. 7. Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie of CRZZ (the Central Council of Trades Unions) for the period on strike as if MIĘDZYZAKŁADOWY KOMITET STRAJKOWY za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ. they were on a leave. THE INTER-FACTORY STRIKE COMMITTEE

12 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” historyczne 21 postulaty / the 21 historical postulates 13 I was a democtratic opposition activist of the Young Poland movement. I’ve been the wife of Arkadiusz Rybicki, a known activist of the democratic opposition.

28.08.2010 GDAŃSK Małgorzata Rybicka

14 www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 15 Małgorzata Rybicka (ur. 29 czerwca FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 28.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 28.08.2010 Małgorzata Rybicka (born 29 June, 1955 r.) - ukończyła filologię polską oraz (...) Wielkie znaczenie miało to, że te 21 Postulatów (...) A z drugiej strony działania samorządów razem (...) It was of great importance that the 21 postulates (...) I have been dealing myself with the rights of 1955) graduated in Polish language and studia podyplomowe z pedagogiki spe- zostało sformułowanych i że one zostały sformu- z organizacjami pozarządowymi, które miałyby were formulated and that they were formulated autistic people for many years. literature and finished postgraduate studies łowane jako wynik kompromisu i pewnej zgody. na celu właśnie tworzenie systemów wsparcia. as a result of some compromise and agreement. cjalnej. W PRL-u była działaczką opozycji (...) My late husband Arkadiusz Rybicki fought for in special pedagogy. She was an opposi- niepodległościowej, przede wszystkim (...) Zastanawiałam się jakie postulaty teraz byłyby (...) To jest dla mnie bardzo ważny temat. Ja czuję (...) I was wondering which postulates would be these rights in Parliament, trying to change legal tionist in the People's Republic of Poland, ważne, potrzebne i co byłoby wyrazem prawdziwej się rzecznikiem, głosem tych osób. important and necessary today, and what would regulations so that they guarantee autistic people Ruchu Młodej Polski. Współpracowała especially in the Young Poland Movement solidarności dzisiaj. be the expression of true solidarity these days. the chance to live a normal life. z wychodzącym poza cenzurą pismem (...) Chciałabym coś w tym kierunku zmienić . (RMP). She was linked to the independent (...) Mój postulat brzmiałby następująco. (...) My postulate would sound as follows. (...) It does not reach social awareness that the Bratniak. Od końca lat 80-tych aktywnie magazine “Bratniak”. Since the end of the (...) Ta historia naszego dziecka i wielu innych majority of autistic children do not receive a decent (...) Providing disabled people with all the rights, pracuje na rzecz osób z autyzmem. W wol- (...) Zapewnienie osobom niepełnosprawnym dzieci, i wielu innych rodzin ma właściwie optymi- education, and when their parents die, they are 80s she is actively involved in the subject wszystkich praw zawartych w Konstytucji Rze- styczną puentę, bo sporo zmieniło sie na lepsze, to which able-bodied citizens are entitled in the nej Polsce organizuje dla nich różne formy sent to welfare houses where they are subjected of people with autism. From the time Po- czypospolitej, które mają pełnosprawni obywatele. ale myślę, ze dużo jest jeszcze do zrobienia. constitution. pomocy, inicjuje powstawanie nowych pla- to direct force because there are no proper condi- land is free she organizes various kinds (...) Wydaje się to oczywiste, że wszyscy mają (...) Wydaje mi się, że jest nam potrzebne wspólne (...) It seems obvious that rights are guaranteed to tions for them. cówek i walczy o ich prawa obywatelskie. of support for them, initiates the formation zapewnione prawa, ale tak zupełnie nie jest. Ta przekonanie, że życie tych osób ma taką samą war- all people but this is not quite so. This knowledge Od 1991 roku jest przewodniczącą Stowa- (...) I think that actions should be carried out in two of new institutions and fights for their civil wiedza nie funkcjonuje w świadomości społecznej. tość i one mają takie same prawa jak my wszyscy. does not function in the awareness of society. directions: legislative changes, especially the ones rzyszenia Pomocy Osobom Autystycznym, rights. She is chairman of the Association (...) Ja sama od wielu lat zajmuję się prawami (...) ... which would allow autistic adults to be socially and a od 1993 roku dyrektorem Specjalnego osób z autyzmem. professionally active. for Autistic People since 1991, and since Ośrodka Rewalidacyjno-Wychowawczego 1993 director of the Special Rehabilitation (...) Mój świętej pamięci mąż Arkadiusz Rybicki na (...) On the other hand, actions of local governments dla Dzieci i Młodzieży z Autyzmem w Gdań- forum Parlamentu walczył o te prawa, starając się together with non-governmental organisations, and Educational Center for Children and sku. W 2009 roku została odznaczona zmieniać regulacje prawne, tak żeby one zapewnia- which would aim at creating support systems. Youth with Autism in Gdańsk. In 2009 she Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta ły osobom z autyzmem szansę na normalne życie. (...) That’s a very important subject for me. I consider was honored with the Knight’s Cross of oraz Medalem Komisji Edukacji Narodo- (...) To w ogóle nie przenika do świadomości spo- myself to be a spokesman, a voice of these people. the Order of Polonia Restituta and with wej. Jest wdową po św. pamięci Arkadiu- łecznej, że większość dzieci autystycznych nie ma (...) I would like to change something in this aspect. the Medal of the Commission of National odpowiedniej dla siebie edukacji, że takie dorosłe szu Rybickim, który zginął w katastrofie Education. She is the widow of the late Ar- osoby kiedy stracą już rodziców, idą do domów (...) The story of our child and of many other children pod Smoleńskiem oraz matką Magdaleny pomocy społecznej, gdzie bardzo często poddane and families actually has an optimistic message kadiusz Rybicki who died in the Smolensk i Antoniego. są przymusowi bezpośredniemu, dlatego, że nie because a lot changed for better, but I think there catastrophe and mother of Magdalena is still a lot left to do. ma tam dla nich odpowiednich warunków. and Antoni. (...) Myślę, że działania powinny iść dwutorowo. (...) I feel that we need a mutual conviction that Zmiany legislacyjne szczególnie takie, które po- the life of these people has the same value and zwoliłyby na aktywizacje zawodową i społeczną they have the same rights as we do. dorosłych osób z autyzmem. (...) ...

16 WYWIADY / Interviews Małgorzata Rybicka 17 Because these postulates were a kind of property of the trade union or the strikers, whereas the graphic form of one tablet was written by Aram Rybicki who died in the Smolensk’s plane disaster and the other tablet was written by me.

29.08.2010 GDAŃSK Maciej Grzywaczewski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 19 Maciej Grzywaczewski (ur. 17 listo- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 29.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 29.08.2010 Maciej Grzywaczewski was born on pada 1954 r. w Gdańsku) – opozycjonista (...) Ja sądzę, że to co się stało trzydzieści lat temu ogólnym, żeby to nie było zawłaszczane przez (...) and I think what happened 30 years ago was (...) That’s where the beginning of the collapse of 17 November, 1954 in Gdańsk. He was w okresie PRL-u, uczestnik Ruch Obrony było tak ważne, to nie tylko tak dla historii Polski, to nikogo ‒ to jest taki mój postulat 22. so important not only for the history of Poland but communism started and that’s an event that should an oppositionist in the People’s Republic rzeczywiście był taki moment, w którym zmieniła it actually was such a moment when the history of have not one, but many monuments. Praw Człowieka i Obywatela, w latach (...) ... of Poland and participant of ROPCiO (Mo- się historia Europy, a w jakiejś mierze też świata. Europe changed, and to some extent the world’s (...) Solidarity was a great social movement, revo- 1978-1980 członek redakcji i autor w nie- history as well. vement for Defense of Human and Civic (...) Tu się zaczął początek upadku komunizmu lutionary, it was an uprising. The trade union was zależnym piśmie „Bratniak”. W 1979 r. Rights). Between 1978 and 1980 he was i to jest wydarzenie, które powinno mieć nie jeden a mere tool here, a form, but it wasn’t about the jeden z rzeczników Ruchu Młodej Pol- pomnik, a wiele pomników. trade union and it’s not good when one group of author and member of the editorial team ski. W sierpniu 1980 r. uczestnik strajku people takes credit for this. of the independent magazine „Bratniak”. (...) Solidarność to był wielki ruch społeczny, rewo- w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Razem lucyjny, to było powstanie, związek zawodowy był (...) It’s been my dream of Solidarity being the good In 1979 he was one of the spokespeople z Arkadiuszem Rybickim spisał na tablicy tylko tutaj instrumentem, formą, ale to nie chodziło of the nation and the good of all Poles. for RMP (Young Poland movement). In o związek zawodowy i nie jest dobrze jak jedna 21 postulatów Międzyzakładowy Komitet (...) obviously I’d like things to get better, I’d like us to August 1980 he was a participant of the grupa ludzi zawłaszcza to. Strajkowy. Związany z branżą medialną. remember about the people who created this history. strike in the Gdańsk Lenin shipyard, and (...) Jest moim marzeniem, żeby Solidarność była W latach 2004-2006 był dyrektorem TVP1. (...) people gain some perspective only after many with Arkadiusz Rybicki he wrote down the dobrem narodowym, dobrem wszystkich Polaków. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Or- years, that’s true. I know that for many years to 21 MKS (Inter-Enterprise Strike Committee) deru Odrodzenia Polski (2009). (...) Jasne, że chciałbym, żeby było lepiej, żeby come everybody will remember who Lech Wałęsa postulates on a tablet. He is involved in the pamiętać o ludziach, którzy tworzyli tę historię. was, whereas many surnames, that appear and [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ field of media. Between 2004 and 2006 disappear like meteors, won’t be remembered. index.php?title=Maciej_Grzywaczewski] (...) Ludzie nabierają pewnej perspektywy dopiero he was the managing director of TVP1 po wielu latach, prawda. Ja wiem, że po wielu la- (...) it’ll be created here in the material shape of (channel one of Polish national TV). He tach wszyscy będą pamiętali kim był Lech Wałęsa, Solidarity European Centre within the precincts of a wiele nazwisk, które się pojawiają i znikają jak the shipyard next to the BHP hall. It’ll be a con- was honoured with the Commander’s Cross meteoryty, się nie będzie pamiętało. structed place because mausoleums, museums, of the Order of Polonia Restituta (2009). monuments, plaques, they are carriers of certain (...) Powstanie tutaj już w tej materialnej formie historical awareness of Poles and this will be of Europejskiego Centrum Solidarności, tu na tere- great significance. nach Stoczni obok sali BHP, będzie wybudowanym miejscem, bo mauzolea, muzea, pomniki, tablice, (...) and referring to this history of these 30 years, one są takimi nośnikami pewnej świadomości of what was, let this Solidarity, the idea, the motto, historycznej Polaków i to będzie wielkie znaczenie. and everything related with it, let it all be public good, let nobody be credited for it – that’s my (...) I nawiązując do tej historii tego 30-lecia, tego postulate number 22. co było, żeby ta Solidarność, to pojęcie, to hasło, to wszystko co było z nią związane było dobrem (...) ...

20 WYWIADY / Interviews Maciej Grzywaczewski 21 I would like to take part in building. Until this time I had great successes but in destroying. Destruction of communism, destruction of structures – I managed to do that, but now I would like to have my share in building, a better building of the new, of democ- racy and new structures. In this field I have too few achievements.

18.08.2010 GDAŃSK Lech Wałęsa

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 23 Lech Wałęsa (ur. 29 września 1943 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 18.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 18.08.2010 Lech WaŁĘsa (born 29 September, 1943 w Popowie) – polski polityk i działacz związ- (...) Tamte postulaty były kierowane do władz komu- (...) Czy nie ma w świecie pracy, którą można by (...) These postulates were directed at the com- ments. We have launched enough, now all we in Popowo) is a politician and union activist, kowy, z zawodu elektryk. Współzałożyciel nistytycznych z zamysłem, albo będzie realizować tam wykonywać? I dlatego do siebie mam pretensje munist government with the plan that if they will need is order. and an electrician by trade. He was the to, będziemy grzeczni, albo podzielicie się władzą. i do moich kolegów, że nie uratowaliśmy gabarytu be realized, we will be friendly. Or we would want i pierwszy przewodniczący „Solidarności”, (...) We should make a list of things that need to co-founder and the first chairman of “So- stoczni i stocznię jako taką nazwę, choć produkcje to share power. (...) I postulaty te dzisiaj są rozpisywane w progra- be put in order and start doing that one by one. opozycjonista w okresie PRL-u. Prezydent mogliśmy sobie darować i robić coś mniejszego. lidarity”, and oppositionist in the People’s my wyborcze różnych partii i przez te programy (...) And these postulates are a part of election Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990– (...) We were all very happy because of the fall Republic of Poland. He was the president są realizowane. (...) My tutaj, w tym miejscu byliśmy bardzo mocno programs of various political parties, and through of communism, but only few people noticed that 1995. Człowiek roku magazynu „Time” oraz doświadczani, doświadczani, bo Niemcy, bo Rosja, these programs they are being implemented. of the Republic of Poland in the years 1990- (...) Wprowadziliśmy, że jest demokracja i demokra- we are going to lose at least 70% of our national laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1983). a jeszcze się inni włączali i te doświadczenia wy- 1995. He was Time’s Man of the Year and cja przejmuje te nasze życzenia, mrzonki, nadzieje, (...) We introduced democracy, and now democ- economy, cooperation, partnerships and market. robiły w nas podświadomie takie wyczuwanie, my [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Lech_Wałęsa; przejmuje i wpisuje w programy, a naród wybiera. racy takes over our wishes, ideas and hopes and is Nobel Peace Prize laureate (1983). czujemy coś tu nie jest tak – jest szansa – nie ma (...) Well, a shipyard is the place where you build http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index. implements them into political programs. Society (...) Musiałbym się dołączyć do jakiejś partii poli- szansy – to inne narody nie mają, bo nie musiały ships, but components are made in the whole has to make the choice. php?title=Lech_Wałęsa] tycznej, założyć swoją czy być jeszcze raz prezy- czuwać – my czuwaliśmy. I dzisiaj czujemy, że to country, sometimes even abroad. dentem, by to realizować, a ponieważ jestem już co się dzieje w kraju, to co się dzieje w Europie, (...) I would have to join a political party, or create (...) Doesn’t there exist any work in the world that zmęczonym i starym człowiekiem, więc staram to nie jest to. my own, or become the president again to real- could have been done there? That is why I am się na dziś nie przeszkadzać i podpowiadać jak ize that. Since I am an old, tired man I try not to (...) Bo każde państwo ma trochę inne wartości angry at myself and my colleagues, that we failed ja bym to widział. interfere and suggest how I would see things. i w związku z tym musielibyśmy się spotykać, to save the bulk of the shipyard as such, although (...) Uruchomiliśmy wszystko co należy uruchomić rozmawiać, by wybrać wspólne wartości i wte- (...) We started everything which had to be started we might have reduced production and do some- po nowemu. dy wspólną Europę, na wspólnych wartościach, anew. thing smaller. budować. (...) Dzisiaj prezydent, rząd powinien zacząć porząd- (...) The president and the government today should (...) We the people of this place have gone through kować te już kierunkowo dobrze uruchomione pro- (...) ... start to put things in order, which are already going many hardships – Germany, Russia, and others too. gramy, ale porządkować, żeby to wpasować, żeby in the right direction. To fit everything in so that These hardships enabled us to subconsciously sense to było, miało lepsze efekty, coś tam poprawić, ale it is working with better effects, to make amend- that things are not right – now there is a chance, już wystarczy to co uruchomiliśmy, tylko porządek. and now it is gone. Other nations don’t have that because they did not have to be vigilant – we were (...) Wypunktujmy listę porządkowania i po kolei vigilant. Today we sense that things which are go- porządkujmy. ing on in this country and in Europe are not right. (...) Cieszyliśmy się wszyscy, że upada komunizm, (...) Each country has different values and because ale mało kto zauważył, że stracimy co najmniej 70% of that we would have to meet and discuss to choose gospodarki, kooperacji, współpracy i rynki zbytu. the values we have in common and then start build- (...) Bo stocznia to jest miejsce, gdzie się składa ing a common Europe based on these principles. statki, ale części robi cały kraj, nawet nie tylko, (...) ... nawet zagranica.

24 WYWIADY / Interviews Lech wałęsa 25 I did my best not to push the other side, the govern- ment, against the wall and to give them some options. Not to push them against the wall and say: either this or that. And I knew that we have a big strike, we are playing not only with Warsaw but also with Moscow.

06.10.2010 WARSZAWA Bogdan Borusewicz

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 27 Bogdan Borusewicz (ur. 11 stycznia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 06.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 06.10.2010 Bogdan Borusewicz (born 11 January, 1949 r. w Lidzbarku Warmińskim) – polski (...) Bo to były dobrze sformułowane postulaty. (...) Byłem tak zaskoczony. Kiedy zaczęto drukować (...) These were well formulated postulates. They (...) It was a very interesting discussion between 1949 in Lidzbark Warmiński) is a politician polityk i działacz związkowy, z wykształ- Obejmowały różne dziedziny. Ja je robiłem, więc te postulaty, wziąłem pierwszy wydruk i przeczy- included many areas. I wrote them, so they are a worker and an intellectual. and union activist, and historian by educa- mają dla mnie znaczenie. tałem: „wolne wybory”. very meaningful to me. cenia historyk. Opozycjonista w okresie (...) Such a dilemma I had between the pressure tion. He was an oppositionist in the People’s PRL-u, współorganizator strajku w Stoczni (...) Można je podzielić na dwie części, polityczne (...) Muszę powiedzieć, że się bardzo zdenerwo- (...) They can be divided into two parts: political to put in as many as possible – everybody wanted Republic of Poland, and a co-organizer of i społeczno-ekonomiczne. wałem. and socio-economical. a postulate of his own... Gdańskiej im. Lenina, współautor 21 po- the strike in the Lenin Gdansk shipyard. He stulatów strajkowych, organizator pod- (...) Proporcja była jak 1 do 3. (...) To po prostu była propozycja – oddajcie nam (...) The proportion was about 1 to 3. (...) and efficiency. is co-author of the 21 postulates, and was władzę. ziemnych struktur „Solidarności”. W wolnej (...) To było celowe oczywiście. Najważniejsze (...) Obviously, it was on purpose. The most impor- (...) We had our people in the most important fac- organizer of underground structures of “S”. Polsce aktywny polityk, od 2005 r. Mar- były postulaty polityczne, dla mnie najważniejsze. (...) Skreśliłem. To znaczy kazałem zniszczyć, to tant postulates were the political ones, they were tories, and in all those places the most important He is an active politician in free Poland, and co zostało wydrukowane, chyba wydrukowano już the most important for me. postulates were repeated. szałek Senatu. (...) Tym co niosło te postulaty polityczne. since 2005 he is the speaker of the Senate. kilkaset egzemplarzy. (...) What carried the political postulates... (...) Tadeusz Szczudłowski from the Movement for [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ (...) Były postulaty ekonomiczne i społeczne. (...) Nie tylko dlatego, że to było nieuzgodnione, Defence of Human and Civil Rights (ROPCIO) who index.php?title=Bogdan_Borusewicz] (...) ...were the economical and social postulates. (...) One wzięły się z naszego doświadczenia. ale także dlatego, że ten pierwszy postulat: „wolne was with us during the strike added the postulate związki” był na pograniczu możliwości. (...) They derived from our experience. “free elections”. (...) Wielogodzinnych dyskusji, które trwały kilka lat. (...) A przecież strajk... musiał, powinien zakończyć (...) Long hours of discussions, which lasted a few (...) I was so surprised. When they started printing (...) Bo przecież te postulaty robili ludzie z dawnej się sukcesem. years. the postulates I took one of the first prints and opozycji. I read: “free elections”. (...) ... (...) Well, these were the postulates made by people (...) Nie było ewolucji tych postulatów. Były postulaty of the old opposition. (...) I have to say I got really nervous. najpierw przygotowane na rozpoczęcie strajku. (...) They did not evolve. There were postulates (...) That was a straightforward proposal – give (...) To była bardzo ciekawa dyskusja między ro- which were initially prepared for the beginning us the power. botnikiem i inteligentem. of the strike. (...) I crossed it out. I mean, I told them to destroy (...) Taki dylemat, który miałem między naciskiem, żeby all the copies printed so far, there must have been umieścić jak najwięcej – każdy chciał swój postulat. a few hundred printed already. (...) A skutecznością. (...) Not only because we they were not agreed (...) W tych najważniejszych zakładach mieliśmy upon, but also because the first postulate, free swoich ludzi i to wszędzie te najważniejsze po- trade unions, was on the brink of what was pos- stulaty się powtarzały. sible. (...) Tadeusz Szczudłowski z Ruchu Obrony Praw (...) And the strike... had to, should, end successfully. Człowieka i Obywatela, który był w czasie strajku, (...) ... dopisał postulat „wolne wybory”.

28 WYWIADY / Interviews BOGDAn Borusewicz 29 My name’s Jerzy Buzek, I’m an engineer by education. I worked long as as a researcher, at the university. I gave lectures. In the year of 1980 in the early days of September I set up Solidarity in my company where I was working.

08.10.2010 SOPOTJerzy Buzek

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 31 Jerzy Buzek (ur. 3 lipca 1940 r. w Śmi- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 08.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 08.10.2010 Jerzy Buzek (born 3 July, 1940 in Smi- łowicach na Zaolziu) – z wykształcenia (...) To był dla mnie zwiastun nowej Polski. Ja (...) It was for me a harbinger of a new Poland. I had lowice in the Zalozie region) is an engineer inżynier chemik (od 1997 r. prof. zw.). miałem wrażenie, że te 21 postulatów zmienia the impression, that these 21 postulates change in chemistry by education. Since 1997 he każdego z nas, bo to było od rzeczy wielkich, each and every one of us, because they derived from Opozycjonista w okresie PRL-u, działacz is full professor. He was an oppositionist które zmieniały rzeczywiście polityczny obraz big things which in fact changed the political picture śląsko–dąbrowskiej „Solidarności”. Od Polski – wolne związki zawodowe, niezależne of Poland – free independent trade unions – and in the People’s Republic of Poland, and 1997 r. członek, sekretarz naukowy Komite- do – takich drobiazgów wydawałoby się – jak za- such small things, one might say, as supplies in the an activist of Slasko-Dabrowski “S”. From tu Inżynierii Chemicznej i Procesowej PAN. opatrzenie w sklepach czy jakiś dostęp do czegoś shops or access to things which were not available. 1984 to 1997 he was member and scientific czego nie było. W latach 1994-1997 przedstawiciel Polski (...) secretary of the chemical and process (...) w Międzynarodowej Agencji Energii. Poseł MAŁGORZATA RYBICKA engineering committee of PAN (the Polish i premier Rządu RP w latach 1997-2001. MAŁGORZATA RYBICKA Academy of Sciences). In the years 1994- We have a completely different situation now, new Od 2004 r. poseł w Parlamencie Euro- Jest zupełnia inna sytuacja, inne wyzwania. Co challenges. What is the most important now, what 1997 he was Polish representative in the pejskim z listy Platformy Obywatelskiej, teraz jest najważniejsze, jakie są najważniejsze are the most important tasks Poland is facing? International Energy Agency. Between zadania przed Polską? od 2009 r. przewodniczący Parlamentu JERZY BUZEK 1997 and 2001 he was Member of Par- Europejskiego. JERZY BUZEK liament and premier of the government We have to do our best to act vigorously, so that [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ Musimy starać się energicznie działać, żeby nasz our country is changed and takes place in the top of the Republic of Poland. Since 2004 he index.php?title=Jerzy_Buzek] kraj zmienić i żeby on był rzeczywiście w czołówce of Europe and the world; that is something we are is Member of the European Parliament Europy i świata, bo stać nas na to, mamy potemu capable of. We have the conditions but we also for the PO (Civic Platform) register. Since wszystkie warunki, ale musimy bardzo chcieć. To have to really want it. It is also for our individual 2009 he is the Chairman of the European jest również dla naszego indywidualnego dobra. good. Every one of us will see the surrounding Każdy z nas będzie lepiej widział świat dookoła, world in a better way, will better perceive his near- Parliament. będzie lepiej postrzegał swoich najbliższych. Jeśli est and dearest. If we work on this really hard, it do tego się zabierzemy, to wcale nie przeszkadza will not interfere with relaxation or even good fun, odpoczynkowi czy nawet dobrej zabawie, bo jedno because these things coexist. But we really need to z drugim się łączy, ale żebyśmy się tak naprawdę take care about that, this is the modern patriotism. potrafili tym zająć, żeby to był ten nasz nowocze- sny patriotyzm. (...) So that we are able to find the will to act in this way, because it does not exclude everyday’s joy. (...) Żebyśmy potrafili w sobie wykrzesać chęć do There are things we can be happy about; there are takiego działania, bo to wcale nie wyklucza radości areas where we need to help the other people. It na co dzień, bo jest się czym radować, jest gdzie requires a great deal of work. pomagać innym, to wymaga ogromnej pracy. (...) ... (...) ...

32 WYWIADY / Interviews Jerzy Buzek 33 The Shipyard in Gdańsk and Solidarity parted ways. Solidarity should have a monument in the form of the centre of Solidarity, not the shipyard. The shipyard should be a factory capable of earning its living.

23.08.2010 SOPOTJanusz Lewandowski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 35 Janusz Antoni Lewandowski FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Janusz Antoni Lewandowski (born 13 (ur. 13 czerwca 1951 r. w Lublinie) – polski (...) Te 21 postulatów to dla mnie jest świadectwo bez przemocy, terroru niewinnych ofiar, osiągnął (...) The 21 postulates are for me the testimony of (...) This is what Solidarity was born of. June, 1951 in Lublin) is an economist and bardzo niezwykłej drogi i niepowtarzalnego czasu, swoje historyczne cele. a very exceptional way and a unique period when ekonomista i polityk. Był wykładowcą uni- (...) For me personally, the 21 postulates are also politician. He was an academic teacher. kiedy Polak stawał się na nowo obywatelem, Polska every Pole became a new citizen and Poland wersyteckim. Jest autorem książki o sław- (...) Czyli jest to niezwykły budulec dobrego wi- the manuscript of Aram Rybicki i Maciek Grzy- He is the author of a book about famous stawała się świadomym swych praw narodem. became a nation conscious of its rights. nych liberałach, publikował w prasie polskiej zerunku dla Polski, ale wymaga oprawy, tak aby waczewski. This is how they inscribed themselves liberals that he published in Poland and (...) I to jest świadectwo takiej samorodnej mądro- rywalizował skutecznie z symboliką muru ber- (...) And this is the evidence of spontaneous wis- into the history and into the Polish road towards i zagranicznej. W latach 1980–1989 był do- abroad. In the years 1980-1989 he was ści, tego pospolitego ruszenia, które się zebrało lińskiego, który wypiera Solidarność z ludzkiej dom, of mass levy which happened in the Gdańsk freedom. radcą ekonomicznym „Solidarności”. Pełnił w stoczni gdańskiej, ale wzbogacone o wolne pamięci, a zaczęło się w Gdańsku. shipyard enriched with free trade unions, the exist- the economic adviser of Solidarity. He was (...) My dream is in fact a political and civilization funkcję ministra przekształceń własnościo- związki zawodowe, o istnienie demokratycznej ence of democratic opposition, which was capable the acting pinister of privatization. He initi- (...) ... task: to change the Polish transport and communi- opozycji, potrafiło zamienić bunt płacowy, bunt of changing a struggle about work, a struggle for wych. Doprowadził do uruchomienia giełdy cation misery – which includes dangerous roads, ated the stock exchange and the General materialny w bunt polityczny. material things into a political struggle. i opracowania Programu Powszechnej dirty train stations and slow railway service, into Privatization Program. He had a seat in Prywatyzacji. Zasiadał w Sejmie I, III i IV (...) Z tego narodziła się Solidarność. a modern transport system. the Sejm (Parliament) in the 1st, 3rd and 4th kadencji. Był przewodniczącym, a następ- (...) A dla mnie osobiście 21 Postulatów to jest (...) Otherwise, in 2012 Europe will expose us as term. He was the chairman and then vice- nie wiceprzewodniczącym komisji budżeto- także rekopis Arama Rybickiego i Maćka Grzywa- an open-air transport museum. Maybe it is not just chairman of the budget committee of the czewskiego. Wpisali się w ten sposób do historii the football stadiums that matter. wej Parlamentu Europejskiego. W 2009 r. European parliament. In 2009 he became i do polskiej drogi do wolności. został komisarzem europejskim ds. budżetu (...) I have a postulate for 2010. the European budget commissar in the 2nd (...) Moje marzenie jest tak naprawdę również za- w II Komisji José Manuel Barroso. (...) Promotion and cultivation of the memory of committee of José Barroso. daniem ustrojowym czy cywilizacyjnym, aby zamie- Polish August and Solidarity. [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Le- nić Polską niedolę transportową, komunikacyjną wandowski] czyli śmiercionośnie polskie drogi, brudne dworce, (...) Independently of the arguments taking place wolne koleje w nowoczesny system transportowy. in our country, Solidarity is our trade mark, recog- nized in the world. It is also the building material (...) Bo inaczej w 2012 roku Europa nas zdema- for the image of our country, which bravely, but skuje jako skansen transportowy, chyba nie tylko also with reason, without bloodshed, violence and o stadiony chodzi. terror directed at innocent victims, achieved its (...) Ja mam postulat w roku 2010. historical objectives. (...) Promocja i pielęgnowanie pamięci polskiego (...) So this is an exceptional building material for Sierpnia i Solidarności. a good image of Poland, but it requires some frame, so that it efficiently competes with the symbolism (...) Niezależnie od kłótni w kraju, to na pewno, of the Berlin Wall, which removes Solidarity from to jest polska marka eksportowa, polska marka human memory. It all started in Gdańsk. światowa i jednocześnie budulec wizerunku kraju, który odważnie, ale z rozwagą, bez rozlewu krwi, (...) ...

36 WYWIADY / Interviews Janusz Lewandowski 37 I’d like everybody to approach his duty, his function on the level of its essence. Maybe this is what we need to calm everything, this rough sea. Such an approach about the essence of things would be like pouring oil on troubled, political waters.

28.10.2010 SOPOTJan Kozłowski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 39 Jan Kozłowski (ur. 1 stycznia 1946 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 28.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 28.10.2010 Jan Kozłowski (born on 1 January, w Wałczu) – absolwent Wydziału Budowy (...) Tam było tysiące postulatów. (...) Spowodował, że ta atmosfera wspaniała sierp- (...) We had thousands of postulates. (...) I think that today we sort of do not remember 1946 in Wałc) finished his studies at the nia została zmiażdżona. this aspect of the postulates enough, how efficiently Maszyn Politechniki Gdańskiej. Od 1969 (...) Każdy komitet strajkowy, który przyjeżdżał do (...) Every strike committee arriving at the shipyard Machine Building Faculty of the Technical they were formed by a group of people. r. pracownik naukowo–dydaktyczny tejże stoczni wnosił swoje propozycje. (...) Ja zawsze byłem optymistą i też nawet w sta- added their proposals. University of Gdańsk. From 1969 he worked nie wojennym wiedziałem, że kiedyś to się musi (...) We have international, so called external safety. uczelni. W 1971 r. otworzył przewód dok- (...) Niektóre sie powtarzały, ale w sumie nazbierało (...) Some of them were repeated, but all in all we at the university as a researcher. He started skończyć. torski, lecz na skutek interwencji służby się ich kilka tysięcy. had a few thousand. (...) We have also safety within the country. I mean his doctorate in 1971 but was demoted to (...) Zamiast się cieszyć, że mamy warunki do European funds here. We haven’t had such a pe- bezpieczeństwa relegowany z uczelni za (...) I z tych kilku tysięcy, w ciągu jednej nocy, (...) And from this great number of postulates, dur- researcher as a result of an intervention by rozwoju, do inwestycji, dla młodzieży i tak dalej riod before when we were able to realize so many udział w organizacji antykomunistycznej ludzie o różnych poglądach, potrafili dojść do ing a single night people with different views were the security services as a result of his parti- – to, to jest właśnie jakby ta atmosfera radości, investments as we are doing now. kompromisu, do konsensusu. able to find a compromise, a consensus. „Ruch”. W latach 1992-1998 Prezydent hamowana przez brak umiejętności takiego spo- cipation in the anti-communist organization (...) I still have my hopes on Lech Wałęsa. He has Sopotu. Od 1998–2001 roku podsekretarz (...) To była dla nas nauczka jak należy rozmawiać, kojnego dogadania się. (...) For us this was a lesson how should we talk, Ruch. Between 1992 and 1998 he was the got his wisdom, and he should be the one in the jak należy uzgadniać bardzo ważne kwestie, mimo how should we discuss important matters in spite stanu w Urzędzie Kultury Fizycznej i Tu- (...) ... spotlight. mayor of Sopot. Between 1998 and 2001 że potrafimy się różnić. of differences between us. rystyki. Następnie przez rok pełnił funkcję he was the under-secretary of state in the (...) We have the conditions to create a real, nor- (...) Ja myślę, że dzisiaj może właśnie mało pamię- wicemarszałka województwa pomorskie- mal society. Physical Culture and Tourism Office. The tamy o tej właśnie stronie tych postulatów, że tak to go. W latach 2002–2010 był Marszałkiem next year he became vice marshal of the skutecznie zostało przez grupę ludzi rozwiązane. (...) At the same time we do not have complete Województwa Pomorskiego. Od 2010 roku happiness. Pomeranian Voivode. In the years 2002 – (...) Mamy bezpieczeństwo zagraniczne tak zwane jest Posłem do Parlamentu Europejskiego. 2010 he was the marshal of the Pomeranian zewnętrzne. (...) Like the martial law in the past really delayed [źródło: http://jankozlowski.pl/o-mnie/] all the reforms. Voivode. Since 2010 he is Member of the (...) Mamy też bezpieczeństwo wewnątrz kraju. European Parliament. Myślę tu o środkach unijnych. Nigdy nie było ta- (...) Martial law crushed this amazing atmosphere kiego okresu, żeby można było realizować tyle of August. [Source: http://jankozlowski.pl/o-mnie/] inwestycji, ile się realizuje. (...) I have always been looking at the bright side (...) Ale ja na przykład ciągle upatruję nadzieję of life, so even during the martial law I knew that w Lechu Wałęsie. On ma tę swoją mądrość i on all this has to end one day. powinien tutaj znowu grać pierwsze skrzypce. (...) Instead of being happy that we have the condi- (...) Czyli warunki są, żeby naprawdę tworzyć tions for development, for investment, for the youth normalne społeczeństwo. it feels like this joyous atmosphere is hampered by the lack of the ability to discuss matters in peace. (...) I jednocześnie nigdy nie ma pełni szczęścia. (...) ... (...) Tak jak kiedyś stan wojenny bardzo opóźnił reformę wszystkiego.

40 WYWIADY / Interviews Jan Kozłowski 41 We joined the European Union – and this process was possible because we managed to transform Poland – not just to enjoy the EU’s beautiful flag with stars.

07.10.2010 WARSZAWA Jerzy Wenderlich

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 43 Jerzy Jan Wenderlich (ur. 22 kwietnia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 07.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 07.10.2010 Jerzy Jan Wenderlich (born 22 April, 1954 r. w Toruniu) – polski polityk, poseł (...) Więc gdyby rzeczywiście udało się w Polsce (...) If only we managed to bring back the normal- 1954 in Toruń) is a politician. He was na Sejm nieprzerwanie od 1993 r. (II, III, przywrócić taką normalność debaty politycznej, ity of political debate, of public debate in Poland. a Member of Parliament continuously since normalność debaty publicznej. IV, V i VI kadencji), wicemarszałek Sejmu (...) This, in my opinion is the most important today, 1993 (2nd , 3rd, 4th, 5th and 6th term). He VI kadencji od 8 lipca 2010 r. W roku 1980 (...) To chyba jest dziś najważniejsze, bo z tego because it would facilitate many good things. is the deputy speaker of the Sejm in the popłynęłoby wiele dobrych rzeczy. wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii (...) Economic development would be better. 6th term since 8 July 2010. In 1980 he (...) Rozwój gospodarczy mógłby być lepszy. Robotniczej. Pracował jako dziennikarz. (...) If we managed to see – above all the divisions – joined the PZPR (the Polish United Wor- Polityk Sojuszu Lewicy Demokratycznej. (...) Więc gdybyśmy ponad podziałami uznawali, that there are areas where it is worth to come to kers’ Party). He worked as journalist. He W kwietniu 2008 r. zasiadał w Klubie Po- że są pewne obszary, w których warto się doga- agreement in the name of broader goals, not of is a politician of Democratic Left Alliance dywać w imię interesu szerszego, a nie takiego goals that are temporary or short-sighted. selskim Lewica, który we wrześniu 2010 r. party. In April 2008 he was member of the doraźnego, krótkowzrocznego. przekształcono w Klub Poselski Sojuszu (...) I think that such a valuation of our mutual ideas Parliamentary Club of Polish Left, which in (...) Czyli myślę, że taka ocena naszych wzajem- without looking for political profits, and thinking Lewicy Demokratycznej. September 2010 was transformed into KP nych pomysłów, bez szukania korzyści politycz- about the sense of these ideas, would bring Poland [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Wen- nych, a obmyślanie przez to sensu, Polskę szybciej to the level of the old union countries faster. This SLD (the Parliamentary Club of Democratic derlich] prowadziłoby do tego poziomu krajów starej Unii would be our common accomplishment. I think Left Alliance). Europejskiej. To byłoby nasze wspólne, dobre we would then pay the debt we have to those who spełnienie. I myślę, że dobra spłata wobec tych, formulated the 21 postulates. którzy pisali te 21 postulatów. (...) Let’s demonstrate solidarity, let’s try to under- (...) Bądźmy solidarni, starajmy się rozumieć. stand each other. (...) W poczuciu szerszej emocjonalności i potrzeby, (...) In a state of broader feeling, broader needs i rozumienia tej misji, a nie z kalkulacji politycznej, and understanding of this mission, and of politi- która dziś jest wszechobecna i stanowczo za cal calculation which is omnipresent today, which bardzo obecna. decisively is too present. (...) Może powiem coś niezbyt popularnego, ale (...) Maybe I will say something not very popular, już dziś nie ma tych dobrych solidarności i tych but today there exists no good solidarity and no złych adoratorów tamtego systemu. bad worshippers of that political system. (...) Także myślenie o 21 postulatach będzie my- (...) Thinking about the 21 postulates should also śleniem wspólnym. be a common thinking. (...) ... (...) ...

44 WYWIADY / Interviews Jerzy Wenderlich 45 Changing the law is the easiest part but on many occasions nothing comes out of it. But we need to accelerate the formation process of civil society in a common effort. We should clearly convince people that they have actual influence on what’s going on in their country.

08.08.2010 WARSZAWA Jerzy Regulski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 47 Jerzy Regulski herbu Rawicz (ur. 9 lip- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 08.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 08.08.2010 Jerzy Regulski (born 9 July, 1924 in ca 1924 r. w Zarybiu) – polski ekonomista, (...) Tamte czasy były wyjątkowe. (...) Nowy postulat, w moim przekonaniu, to jest (...) Those days were exceptional. (...) Only then, in 1980 after the strikes in Gdańsk, Zarybiu), is an economist and expert on kwestia państwa obywatelskiego, przecież te when we rejected some self-imposed limits and ekspert z zakresu samorządu terytorial- (...) Społeczeństwo chciało zmieniać i wspierało (...) The society wanted changes and supported local government. He was senator in the postulaty z przed 30-tu lat w gruncie rzeczy spro- self-censorship. nego, senator I kadencji, ambasador RP, wszystkie zmiany. all of them. 1st term. He was ambassador of the Re- wadzały się do hasła „wprowadzić państwo oby- (...) Due to these political events, at the beginning żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych. Po (...) Bo byliśmy sami zdolni, sami uwierzyliśmy w to, watelskie”. Państwo, które ludziom służy i które (...) Because we were talented ourselves, we our- public of Poland. He was an NSZ (National of 1981, I already had the opportunity to show the wojnie więziony do 1946 r. za działalność że ustrój komunistyczny można zmienić. realizuje ich potrzeby. selves believed that the communist system can Armed Forces) soldier. After the war he foundations of the local government reform, which be changed. w niepodległościowych organizacjach stu- (...) Dopiero wtedy w 80-tym roku po strajkach (...) ... was realized 10 years later. was imprisoned untill 1946 for activities in denckich związanych z NSZ. Był przewod- gdańskich, kiedy odrzuciliśmy pewne samoogra- pro-independence students organizations (...) And in the period of martial law, when there niczenia, autocenzurę. niczącym Rady ds. Reform Ustrojowych was virtually no hope for changes, we were being linked with NSZ. He was the chairman of Państwa przy Prezesie Rady Ministrów (...) No właśnie dzięki tym wydarzeniom politycz- optimists despite of it all, we were running stud- the Council on the Reforms of the Politi- w okresie rządu Jerzego Buzka. Jeden nym, no w poczatkach 81-ego roku, już miałem ies under conditions that didn’t give any hope cal System in Poland at the Office of the możność przedstawić założenia reformy samorzą- that their results would have the possibility of z inicjatorów powołania i prezes Fundacji President of the Council of Ministers during dowej, która była zrealizowana dziesięć lat potem. implementation. Rozwoju Demokracji Lokalnej. the Jerzy Buzek government. He is one of (...) I w okresie stanu wojennnego, kiedy właściwie (...) We had a faith that in order for the society to [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Re- the initiators of the FRDL (the Foundation nie było żadnej nadziei na zmianę, myśmy mimo to lead a good life, to lead a life with sense that they gulski] będąc jakimiś dziwnymi optymistami, prowadzili te could reach their goals, we need to change the in Support of Local Democracy) and is its studia właściwie w warunkach nie dających żadnej country. One cannot assume that the civil society chairman. nadziei, że jej wyniki będą mogły być zrealizowane. can exist outside the structures of the country. (...) Bo myśmy wierzyli, że na to, żeby ludzie mogli (...) People need a state, the state has to serve them. dobrze żyć, mogli żyć z sensem do osiągania (...) So we needed local government. swoich celów, trzeba zmienić państwo. Nie moż- na domniemywać, że może żyć społeczeństwo (...) Postulates were formed and announced in obywatelskie poza strukturami państwa. 1980 – they inspired us into thinking that change is possible. (...) Ludzie muszą mieć państwo, po to żeby pań- stwo mogło im służyć. (...) A new postulate, in my opinion, is the matter of the civil state. As a matter of fact the postulates (...) Czyli trzeba było zrobić samorząd. written 30 years ago can be brought down to one (...) Postulaty były opracowane i zgłoszone w 80- caption: to introduce a civil state, a state which tym roku – one miały dla nas inspirację, że można serves its citizens and realizes their needs. coś zmienić. (...) ...

48 WYWIADY / Interviews Jerzy Regulski 49 The European Union is a common value as long as it creates the conditions in which the citizens of Europe can develop, where diversity is respected, as well as dissimilarity and the freedom to self-realisation.

09.08.2010 WARSZAWA Sławomir Ratajski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 51 Sławomir Ratajski (ur. 1955 r.) – ab- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA 09.08.2010 Sławomir Ratajski (born in 1955) is solwent warszawskiej Akademii Sztuk (...) Miano świadomości różnorodności, przeczucie, (...) To jest dziedzictwo narodowe, to jest dzie- (...) The thought of awareness of diversity, the of somebody who also realizes himself in his own a graduate of the Academy of Fine Arts in Pięknych. W latach 80. tworzył obrazy że człowiek ma prawo do różnorodności. dzictwo europejskie, to jest dziedzictwo nie do feeling that a person has the right be dissimilar. identity. Warsaw. In the 80’s he created pictures usunięcia. o ostrej kolorystyce i dynamicznym rysun- (...) Do indywidualności, do wyjątkowości. (...) The right to individuality and exceptionality. (...) Together we create a cultural value, we create in vivid colours and dynamically drawn, (...) Ta myśl i to miejsce są nieodłączne. Zachowaj- a humane value. ku, utrzymane w stylistyce Nowej Ekspresji. (...) Z dzisiejszej perspektywy Unii Europejskiej (...) From the perspective of today’s European within the style limits of the “New Expres- my miejsce, żebyśmy nie stracili tej myśli. Uczestniczył w ruchu niezależnego życia możemy powiedzieć, że człowiek ma prawo do Union we can say that a person is entitled to self- (...) Together, in the solidarity with other people, sion”. He participated in the independent artystycznego okresu stanu wojennego. autorealizacji, do autokreacji. (...) Może powinniśmy o tym pamiętać, teraz póki realisation and self-creation. we are able to realize ourselves. art movement during the martial law. He is jeszcze nie jest za późno. Chociaż autentyczność Twórca instalacji malarskich. Uczestnik (...) Że państwo służy rozwojowi obywatelskiemu, (...) The state serves civil development. The citizen (...) This is all written somewhere in the postulates. a creator of installation art. He participated jako jeden z istotnych argumentów i kryteriów wpisu a nie obywatel jest podporządkowany władzy, która is not subject to the power which is associated ważnych wystaw lat 80. Laureat brązowego na Listę światowego Dziedzictwa [od red.: Unesco], (...) The shipyard in Gdańsk is this exceptional, in important exhibitions of 80’s. He is the utożsamia się z państwem. with the state. medalu na I Międzynarodowym Biennale jest coraz mniej obecna poprzez poszczególne priceless pearl, this exceptional treasure. Bronze Medal Laureate of the 1st Interna- Sztuki Azja-Europa w Ankarze w 1996 (...) Zrozumienie własnej tożsamości jest również wyburzenia poszczególnych budynków Stoczni (...) Understanding one’s own identity is also the (...) To which we will always refer, willingly or unwill- tional Asia-Europe Art Biennial in Ankara otwarciem się, czyli pierwszym krokiem do tego, Gdańskiej. opening, the first step to open oneself towards roku. Jest Sekretarzem Generalnym Pol- ingly, when we speak about democracy in Poland. in 1996. He is the secretary general of the żeby otworzyć się na inną tożsamość, na róż- somebody else’s identity, diversity and difference (...) Pamiętam, że w rozmowie z Aramem Rybic- skiego Komitetu ds. UNESCO. norodność innego, na inność kogoś kto również (...) Because this is the scene of events which Polish Committee for UNESCO. kim takie słowa padły: „...,że przyszłe pokolenia [źródło: http://www.gagagaleria.art.pl/47_rataj- realizuje się w swojej własnej tożsamości. decided about the future shape of Europe. mogą nam nie wybaczyć tego, co zrobiliśmy ze ski_slawomir.html] (...) Że my wspólnie tworzymy pewną wartość Stocznią Gdańską”. (...) This is our national heritage, this is a European kulturową, wspólnie tworzymy wartość humani- heritage, a heritage which we must not remove. (...) ... styczną, człowieczą. (...) This thought and that place are inseparable. (...) Że wspólnie, w solidarności do drugiego czło- Let’s preserve the place in order not to lose the wieka realizujemy się. thought. (...) To wszystko jest gdzieś zapisane w postulatach (...) Maybe we should remember about that now, gdańskich [od red.: 21 postulatów sierpniowych while we still can. Although the authenticity – which z 1980 roku]. is one of the key arguments and criteria of entry to UNESCO World Heritage List – becomes less and (...) I Stocznia Gdańska jest właśnie taką wyjątkową less present because the buildings of the shipyard perłą, takim wyjątkowym skarbem. are being demolished. (...) Do którego będziemy się, chcąc czy nie chcąc, (...) I remember the words said during a conversa- zawsze odwoływać, jeżeli będziemy mówić o de- tion with Aram Rybicki: “...future generations may mokracji w Polsce. not forgive us what we did to the Gdańsk Shipyard”. (...) Bo tam się działy te wydarzenia, które decy- (...) ... dowały o kształcie Europy w przyszłości.

52 WYWIADY / Interviews Sławomir Ratajski 53 I appreciate the richness and diversity and I think that we ourselves become better when we appreciate things which are really different, when we are able to see that this builds true values, when we start to be tolerant of that which is dissimilar, different.

07.10.2010 WARSZAWA Bogdan Zdrojewski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 55 Bogdan Zdrojewski (ur. 18 maja 1957 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 07.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 07.10.2010 Bogdan Zdrojewski (born 18 May, r. w Kłodzku) – absolwent filozofii oraz (...) Otóż Solidarność roku 80-tego to z jednej były pełne ideowości, nikt nie oglądał się na pensje, (...) Well, Solidarity of 1980 is on one hand the decide about sensitivity. About our own sensitivity, 1957 in Klodzk) is a graduate of philosophy kulturoznawstwa na Uniwersytecie Wro- strony wspólny mianownik dziesięciu milionów płace, na możliwość zrobienia kariery. common denominator of 10 million people, or social and individual sensitivity. and cultural studies at the University of ludzi, a nawet więcej. even more. cławskim. Działacz opozycyjny w okresie (...) Każdy stawał w określonym miejscu i wyko- (...) Those postulates which in 1980 were somehow Wroclaw. He was an opposition activist in PRL-u. W latach 1990-2001 prezydent (...) A z drugiej strony kompletnie inne interesy, nywał swoja pracę. (...) On the other hand we have completely differ- between the lines, in the background, are in my the People’s Republic of Poland. Betwe- które za tymi postulatami się pojawiały. ent interests which were behind those postulates. opinion more actual today than they used to be. Wrocławia, 1997-2001 senator, od 2001 r. (...) Te wartości pogubiliśmy. en 1990 and 2001 he was the mayor of (...) Dla mnie najważniejsze były te, które były (...) The most important postulates for me were (...) One has to remember that social bonds built poseł na Sejm, 2003-2005 dyrektor zarzą- (...) I w tym zdominowanym przez kapitalistyczne Wroclaw. Between 1997 and 2001 he was związane z wolnością. the ones connected with freedom. at that time were bonds of emotions, ideas. These dzający Thyssen Polska, od 2007 r. minister warunki świecie, tej wrażliwości nam w tej chwili a senator. Since 2001 he was a Member bonds were very clean. kultury i dziedzictwa narodowego. Członek (...) Ale także z szacunkiem do właśnie drugiego potrzeba najwięcej. (...) But also those with respect for the other person, of Parliament. Between 2003 and 2005 człowieka, z tolerancją, otwartością, likwidacją tolerance, being open, liquidation of censorship (...) I remember the elections of 1989. They were so władz krajowych Platformy Obywatelskiej, (...) Tej zgodności, tolerancyjności i otwarcia. he was the managing director of Thys- cenzury, likwidacją ograniczeń. and limitations. full of ideals. Nobody was looking at the money they w latach 2006-2007 przewodniczący Klubu (...) Dla mnie bardzo istotne i ważne jest, aby spo- could earn or the possibility of making a career. sen Polska, Since 2007 he is the minister (...) W każdym bądź razie one stanowią dla mnie (...) Anyway, they are for me the most important, Parlamentarnego PO. sób funkcjonowania, też w polityce, nie wyznaczał of Culture and National Heritage. He is ten najważniejszy, najistotniejszy element całego most essential element of the whole Solidarity (...) Everyone stood in his place and did his job. poziom agresji, tylko odwrotnie, pewnej pokory [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ ruchu solidarnościowego roku 80-tego. movement in 1980. a member of the Civic Platform’s national wobec problemów, które musimy rozwiązywać. (...) We lost these values. index.php?title=Bogdan_Zdrojewski] council. Betweem 2006 and 2007 he was (...) Solidarność to był szacunek do człowieka. (...) Solidarity was the respect for the other person. (...) Rolą mediów, intelektualistów, elit, autoryte- (...) The sensitivity is something we need most in the chairman of the Civic Platform Parlia- (...) My ten postulat troszkę straciliśmy. tów jest właśnie budowanie takiej przestrzeni, (...) We lost this postulate a bit. the world which is dominated by capitalism. mentary Club. w której tego typu postulaty będą okazywały się (...) W chwili obecnej brakuje niestety szacunku do (...) Right now we unfortunately lack the respect for (...) This harmony, this tolerance and openness. najważniejsze. cudzej pracy, tolerancji, otwartości, także pewnej the other person’s work, tolerance, openness, and (...) This is essential for me, it’s important that the głębi w tych kontaktach, które decydują o wraż- (...) Szacunek do drugiego człowieka, to jest po- some kind of profoundness in those contacts that way in which we function, also in politics, does not liwości. O naszej wrażliwości, takiej społecznej stulat oczywiście nie do związku zawodowego, set the level of aggression, but quite the opposite wrażliwości indywidualnej. ale to jest postulat 21 wieku. sets, some humbleness in the light of the problems (...) Te postulaty, które gdzieś pomiędzy wierszami (...) ... we must solve. w roku 80-tym były jako dość mocno tworzące tło, (...) It is the role of mass-media, intellectuals, of dziś według mojej oceny są dużo bardziej aktualne members of the elite to build a space in which niż poprzednio. these kinds of postulates are the most important. (...) Trzeba pamiętać, że budowane więzi społecz- (...) Respect for other person. This is not a postulate ne wówczas były więziami emocji, więziami idei, directed at the trade union, this is a postulate of więziami niezwykle czystymi. the 21st century. (...) Pamiętam tamte wybory 89-tego roku jak one (...) ...

56 WYWIADY / Interviews Bogdan Zdrojewski 57 The world has changed and what we have to do today is completely different than what was being postulated.

07.10.2010 WARSZAWA Jacek Rostowski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 59 Jacek Rostowski, właściwie Jan Vin- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 07.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 07.10.2010 Jacek Rostowski, in fact Jan Vincent- cent-Rostowski (ur. 30 kwietnia 1951 r. (...) Myśmy wiedzieli jako ekonomiści, od 75-tego (...) Since 1975 we, the economists in Poland, had Rostowski, (born 30 April, 1951 in London) w Londynie) – polski ekonomista. W latach roku, że to co się dzieje w Polsce, musi dość known that things happening in the country had is an economist. In the years 1989-1991 szybko doprowadzić do tak naprawdę załamania had to result in a real economical collapse 1989–1991 pełnił funkcję doradcy ekono- he held the post of the economic advisor gospodarczego. micznego wicepremiera i ministra finansów (...) Suddenly, right after people saw the strik- to the deputy prime minister and finance (...) Wtedy nagle, po tym jak ludzie widzieli tych ing workers on TV and then the saw the leaders Leszka Balcerowicza, a w latach 1997–2001 minister Leszek Balcerowicz, and in the strajkujących robotników w swoich telewizorach, of the communist party standing in front of the kierował Radą Polityki Makroekonomicznej a po tym widzieli szefów partii komunistycznych Lenin’s mausoleum in those thick coats, hats and years 1997-2001 he led the Macroeconomic w Ministerstwie Finansów. Od 2002 r. do stojących, na przykład na mauzoleum Lenina, scarves of them, people realized that these men Policy Council at the Ministry of Finance. 2004 r. był doradcą prezesa Narodowego w swoich grubych płaszczach i tych kapeluszach, are no workers. From 2002 to 2004 he was the advisor i tych szalikach, no to wiedzieli, że to nie są żadni Banku Polskiego. W 2007 r. został mini- (...) We also know, something we didn’t know then, to the president of the National Bank of robotnicy. strem finansów w rządzieD onalda Tuska. that people work longer and live longer because Poland. On 16 November 2007 he became (...) I też wiemy, na przykład coś czego wtedy nie they are healthy. The health allows them work Został wybrany przez serwis „Emerging the finance minister in the government of wiedzieliśmy, że ludzie dłużej pracują, dłużej żyją, longer. We also know that people who work longer, Markets” „Ministrem Finansów Roku 2009 bo są zdrowsi, dzięki temu mogą dłużej pracować, live longer. Donald Tusk. In 2009 he was chosen by Europejskich Rynków Wschodzących”. ale też wiemy, że ludzie, którzy dłużej pracują też the “Emerging Markets” service to be the (...) Of course we have to peacefully but firmly dłużej żyją. [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jacek_Ro- keep reforming the country. We made a giant leap Finance Minister of the Year for emerging stowski] (...) Musimy oczywiście spokojnie, ale stanowczo during these 20 years. Poland is the country which Europe. dalej reformować kraj. Zrobiliśmy olbrzymi przełom has the fastest economical growth in the 20 years w ciągu tych 20-tu lat. Polska krajem o najszyb- since 1990 in the whole of Europe. szym wzroście gospodarczym w ciągu tych 20-tu (...) In order for this to continue, we do not have lat, od 90-tego roku w całej Europie. one but tens of important reforms which have to be (...) I żeby dalej to trwało, to są nie jedna, ale introduced one by one. I think the most important dziesiątki ważnych reform, które musimy kolejno thing I want, would be the postulate directed rather wprowadzać. Myślę, że najważniejsza rzecz jest, at people, not the government. gdybym ja to chciał, byłby to postulat może nie (...) In my opinion it’s very important to think about adresowany do władz ile do ludzi. the future with optimism. There are many reasons (...) Ja myślę, że najważniejsze jest myśleć o przy- justifying this in Poland. We can afford it, we should szłości z optymizmem. Jest naprawdę bardzo dużo not be afraid. This would be my postulate. powodów ku temu w Polsce. I na to sobie pozwolić, (...) ... nie bać się. To byłby mój postulat. (...) ...

60 WYWIADY / Interviews Jacek Rostowski 61 I don’t think that anyone now takes for granted the permanence of a dictatorship or authoritarian regime once the Solidarity example was set.

30.09.2010 GDAŃSK Francis Fukuyama

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 63 Francis Fukuyama (ur. 27 października FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 Francis Fukuyama (born 27 October, 1952 r. w Chicago) – amerykański politolog, (...) Jestem profesorem na uniwersytecie Stanford, tożsamości narodowej i kultury, myślę, że jedne (...) I am a professor at Stanford University. I am (...) I think that Solidarity really set an example that 1952 in Chicago) is an American political filozof polityczny i ekonomista. Profesor jestem politologiem. Na początku kariery zajmo- z najsilniejszych w Europie. Pod tym względem a political scientist and I started out actually as everybody in the world has followed since then: of scientist, philosopher and political econo- wałem się głównie Związkiem Radzieckim, ale uważam, że Polska całkiem nieźle radzi sobie a student of the former Soviet Union but I really now a grassroots organization leading to major politi- międzynarodowej ekonomii politycznej mist. He is professor of political economy obecnie interesuje mnie szeroki zakres globalnych z zaufaniem. look at the whole range of global political issues. cal change. I don’t think that anyone now takes i dyrektor międzynarodowego programu problemów politycznych. for granted the permanence of a dictatorship or and director of the International Develop- rozwoju w szkole zaawansowanych studiów authoritarian regime once the Solidarity example ment Program at the Paul H. Nitze School (...) Myślę, że Solidarność dała przykład do na- was set. międzynarodowych (Paul H. Nitze School śladowania całemu światu. Oddolna organizacja, of Advanced International Studies at the of Advanced International Studies) na Uni- która doprowadziła do wielkich przemian politycz- (...) It is true that communism has disappeared Johns Hopkins University. He’s also the wersytecie Johna Hopkinsa. Jest też by- nych. Nie wydaje mi się, że jest na świecie ktoś, but you still have authoritarian regimes, you former deputy director of the political mi- kto uważa stałość dyktatury lub despotycznych still have the need for citizens to organize, to łym: wicedyrektorem Zespołu Planowania litary policy and planning team at the U.S. rządów jako pewnik. Nie po przykładzie, jaki dała stand up against that kind of political power. Politycznego Departamentu Stanu USA, światu Solidarność. It’s creeping back. I think we’ve had a reversal Department of State. He is RAND Corpo- wieloletnim współpracownikiem RAND of the democratic gains that we saw during the ration associate of many years’ standing (...) To prawda, że na świecie nie ma już komu- nineteen nineties over the last few years in Rus- Corporation (członkiem zespołu konsul- nizmu, ale cały czas mamy despotyczne reżi- (member of the think-tank) and professor sia, in Venezuela, Iran and other places. And tantów) oraz profesorem George Mason my. Ciągle zachodzi potrzeba organizowania się of the George Mason University in Wa- so I think that those original postulates are still obywateli w proteście przeciwko temu rodzajowi University w Waszyngtonie. Fukuyama very valid. shington. Fukuyama played a key role in władzy politycznej. Ona powoli wraca. Myślę, że odegrał kluczową rolę w sformułowaniu formulating of the neoconservative doctrine w ostatnich latach zaistniały procesy odwrócenie (...) I believe that democracy is not something neokonserwatywnej doktryny administracji zysków demokratycznych, które nastąpiły w latach that can ever be taken for granted. It is a work in of the Reagan Administration. rządowej Ronalda Reagana. 90-tych w Rosji, Wenezueli czy Iranie lub innych progress that needs constant attention and that [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Francis_Fu- państwach. W związku z tym uważam również, can only come through an attention to politics and że te 21 postulatów nadal jest bardzo aktualnych. through adapting to the world as it is now. kuyama] (...) Według mnie demokracja nie jest czymś, co się (...) I think all former communist societies had nam po prostu należy. To proces, który ciągle trwa a big deficit of trust because that is what com- i wymaga stałej uwagi. Praca, która realizuje się munism tried to do, to split people apart. But on poprzez obserwację polityki i przystosowywanie the other hand there is a strong sense of Polish się do współczesnego świata. national identity, there is a very strong culture. Among European nations that is probably one (...) Sądzę, że wszystkie społeczeństwa wywo- of the strongest. So in that respect I think that dzące się z komunizmu miały ogromny deficyt Poland actually does relatively well in the trust zaufania, bo na tym właśnie polega komunizm – na department. budowaniu podziałów pomiędzy ludźmi. Z dru- giej strony istnieje jednak silne poczucie polskiej (...) ...

64 WYWIADY / Interviews Francis Fukuyama 65 This Solidarity lasted too short. If it would have lasted longer, maybe we would have been able to widen the range of the freedom of the speech. That was the most important issue for me, because transparency in the public life guarantees the development of democratic processes.

09.09.2010 GDAŃSK Grzegorz Grzelak

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 67 Grzegorz Grzelak (ur. 28 lipca 1953 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.09.2010 Grzegorz Grzelak (born 28 July, 1953 we Włocławku) – polski polityk, opozycjo- (...) Wywodziłem się ze środowiska Ruchu Młodej (...) Ale problem jest ten sam, problem debaty (...) I was from the Young Poland Movement (RMP) systemic matters as well as social and labour in Wloclawek) is a politician. He was an nista w okresie PRL-u. Współzałożyciel Polski, które tutaj, w drugiej połowie lat 70-tych, publicznej. which was born in Tri-City universities in the second matters. oppositionist in the People’s Republic of powstało na uczelniach Trójmiasta. half of 1970’s. i członek Ruchu Młodej Polski, od września (...) To nie jest postulat do rządu, to nie jest postulat (...) The most important matter for me was securing Poland. He is co-founder and member of 1980 r. „Solidarności”. W latach 1990-1998 (...) I było elementem opozycji demokratycznej do obecnych związków zawodowych czy środowisk (...) The movement was one of the components of the freedom of speech. RMP (the Young Poland Movement). Since w Polsce. historycznych, w szczególności, to jest postulat do the democratic opposition in Poland. radny Miasta Gdańska, przewodniczący (...) I believe that the postulate of the freedom of September 1980 he is active in “Solidarity”. nas wszystkich o podwyższenie pewnej kultury (...) 21 postulatów, które później weszły w skład (...) The 21 postulates which later on were included speech was only partially realized in that period of Sejmiku Samorządowego Województwa debaty publicznej. Between 1990 and 1998 he was the coun- Porozumień Sierpniowych, odnosiło się zarówno in the August Agreement related both to political, Solidarity, because the government only gave the Gdańskiego, 2000-2003 przewodniczący cillor of the city of Gdańsk and the chair- do kwestii politycznych, do kwestii ustrojowych (...) ... union a limited option to publicize its documents. Sejmiku Województwa Pomorskiego, 1990- naszego państwa jak i do kwestii społecznych, man of the Regional Council of Gdańsk (...) Today we have real freedom of speech and 1994 wiceprzewodniczący Krajowego Sej- kwestii pracownicznych. Voivodeship. Between 2000 and 2003 he a political democracy. miku Samorządu Terytorialnego, w 1999 r. (...) To co dla mnie było najważniejsze, to kwestia was the chairman of the regional council (...) The possibility of independent political, social wicemarszałek Województwa Pomorskie- zapewnienia wolności słowa. of the Pomeranian Voivodeship. Between and trade union action. go; 2006-2010 radny i przewodniczący (...) Ja myślę, że ten postulat wolności słowa, tylko 1990 and 1994 he was the Vice chairman (...) However, some postulates formed by the Komisji Współpracy Międzyregionalnej częściowo został zrealizowany w tym okresie of the Council on the Local Government to Solidarity of those days – in spite of the change Solidarności, dlatego że władze, tylko w pewnym Sejmiku Województwa Pomorskiego. Od in social and political conditions and the system the President of the Republic of Poland. In zakresie przyznały tę możliwość publikacji przez 1992 r. pracownik naukowy Instytutu Po- itself – remain valid. 1999 he was the deputy marshal of the Po- związek własnych materiałów. litologii Uniwersytetu Gdańskiego. (...) Today, I would form the same postulate of meranian Voivodeship. Between 2006 and (...) Dzisiaj mamy rzeczywiście wolność słowa, [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ prolonging paid maternity leaves. 2010 he was the councillor and chairman demokrację polityczną. index.php?title=Grzegorz_Grzelak] (...) We should reach a consensus about the costs of the inter-regional cooperation committee (...) Możliwość działania niezależnych środowisk of introducing budget reforms. at the Council of The Pomeranian Voivode- politycznych, społecznych, związkowych. (...) The problem, however, remains the same. It ship. Since 1992 he works at the Institute (...) Ale część z postulatów ówczesnej Solidarności, is the problem of public debate. of Politology at the University of Gdańsk. mimo że zmieniły się warunki społeczno-poli- tyczne, zmienił się ustrój, pozostaje w dalszym (...) This is not a postulate directed at the govern- ciągu aktualna. ment or current trade unions or historical circles in particular. This postulate is directed to all of us: (...) I dzisiaj tak samo wysunąłbym taki sam postulat we should create higher standards in our political wydłużenia urlopów macierzyńskich płatnych. debate. (...) Powinien być pewien konsensus co do kosztów (...) ... przeprowadzenia reform budżetowych.

68 WYWIADY / Interviews Grzegorz Grzelak 69 The solidarity I am talking about would be the basic trust in somebody beyond borders, in a neighbour next door, in somebody representing a different political party, working in a different job, older or younger. A feeling that there is something we have in common and we can do something together.

09.08.2010 WARSZAWA Teresa Bogucka

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 71 Teresa Kinga Bogucka (ur. 5 kwietnia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.08.2010 Teresa Kinga Bogucka (born 5 April, 1945 r. w Zakopanem) – polska dzienni- (...) Ja w opozycji byłam prawie od zawsze i to (...) Otóż sytuacja takiej dojrzałości, by można było (...) I have always been working with the opposition (...) It seemed that everybody agrees, but that the 1945 in Zakopane) is a journalist and writer. karka i pisarka, działaczka opozycji de- była samotność, prawdę mówiąc w Polsce, ale razem robić pewne ważne rzeczy, a mieć spory and it was – to say the truth – a very lonely experi- one person who sees it is all nonsense, is lonely. She was a democratic opposition activist in ja byłam w środowisku opozycyjnym, czyli ta sa- osobno, to byłoby tym czego chciałabym od życia. ence in Poland. I was, however, in the opposition mokratycznej w okresie PRL-u. W 1968 r. (...) In the opposition we assumed that there must the People’s Republic of Poland. In 1968 motność była jakby na zewnątrz tego środowiska, circles so the loneliness was in a way outside these (...) ... be more of this kind of people. As if the faith in brała udział w wydarzeniach marcowych. ale ludzie, którzy rozpoznawali naturę systemu, circles. But people who recognized the nature of she took part in the March events. She this potential of this reality in society, gave us the Za prowadzoną działalność została aresz- byli naprawdę samotni, natomiast dookoła była the system were truly lonely whereas there was was arrested for conducting her activities. opportunity to act. If we would not believe in that, akceptacja. acceptance all around. towana. Podjęła współpracę z Komitetem what should we really believe in? She started cooperation with the Workers’ Obrony Robotników. W 1980 r. wstąpiła (...) I wyglądało, że wszyscy się zgadzają, tylko Defence Committee. In 1980 she joined (...) What happened in the shipyard was the proof ten jeden człowiek, który widzi, że to bez sensu, do „Solidarności”. Od 1990 r. pozostaje that we were right, that the society and people by Solidarity. Since 1990 she has been a col- jest samotny. publicystką „Gazety Wyborczej”. Przez themselves felt or knew something and all this has umnist writer for the newspaper Gazeta kilkanaście lat (do 2003 r.) była członkiem (...) W tej opozycji zakładaliśmy, że takich ludzi musi finally got together. Wyborcza. For a dozen or so years she was być więcej. Jakby taka wiara w to, w ten potencjał zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. (...) This shipyard was like a lighthouse in the a trustee of the Stefan Batory Foundation. rozpoznania rzeczywistości w społeczeństwie, no darkness. All the lonely people in the country who Otrzymała Nagrodę Polskiego PEN Clu- dawała nam szanse działania, bo gdybyśmy w to She was awarded the Ksawery Pruszyński had the feeling that something is not right here, bu im. Ksawerego Pruszyńskiego (1991) nie wierzyli, to właściwie w co? prize of the Polish PEN Club (1991) and sometimes they did not even understand why but oraz Nagrodę Kisiela (2004). W 2006 r. (...) I to co się stało w stoczni było dowodem, że they rejected the rules of this system, felt that they the Kisiel Prize (2004). In 2006 she was odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu także to społeczeństwo, każdy osobno, coś czuł are no longer alone. honoured with the Officer’s Cross of the i wiedział, i wreszcie to się zebrało razem. Odrodzenia Polski. (...) This is what created Solidarity. It includes the Order of Polonia Restituta. [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Teresa_Bo- (...) A ta stocznia zadziałała jak latarnia morska 21 postulates which – as I said – were for me an gucka] w ciemności. Ci wszyscy w Polsce rozproszeni, act of courage and resistance against the govern- którzy czuli, że coś jest nie tak, czasem nawet nie ment. We were brave enough to make demands rozumieli dlaczego, ale nie przyjmowali zasad tego on the rulers. systemu i poczuli, że nie są sami. (...) I compare the present day with the days be- (...) To stworzyło tę Solidarność. W tym wystę- fore August and the days of martial law, and I am puje 21 postulatów, które jak mówię, dla mnie constantly in a state of delight. były głównie aktem odwagi i sprzeciwu, że się (...) This is a situation of maturity, when you can zażądało od władz. do important things together and at the same (...) Porównuję dzisiejszy czas z tym sprzed sierp- time argue separately. That is what I would like nia i ze stanu wojennego, to właściwie jestem to get out of life. ciągle zachwycona. (...) ...

72 WYWIADY / Interviews Teresa Bogucka 73 One of the important moments in my life was the par- ticipation in the opposition of the Young Poland Move- ment. It is an organization which was established even before August.

29.08.2010 GDAŃSK Bożena Rybicka-Grzywaczewska

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 75 Bożena Rybicka-Grzywaczewska FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 29.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 29.08.2010 BoŻena Rybicka-Grzywaczewska (ur. 10 września 1957 r. w Gdyni) – z za- (...) Ważne momenty w moim życiu to uczestnictwo (...) Właśnie o godność tych, którym samym trud- (...) Important moments in my life include the par- the opposition organisation which started even (born 10 September, 1957 in Gdynia) is wodu technolog żywienia, opozycjonistka w Ruchu Młodej Polski – opozycyjnej organizacji, niej o to walczyć. ticipation in the Young Poland Movement (RMP), before August, and then taking part in the strike a food technologist by profession. She was która powstała jeszcze przed sierpniem, a później in the Gdańsk Shipyard, as well as the joyful par- w okresie PRL-u. Działaczka Ruchu Obrony (...) ... an oppositionist in the People’s Republic udział w strajku sierpniowym w tejże właśnie Stocz- ticipation in the festival, the carnival of solidarity Praw Człowieka i Obywatela. W 1979 r. ni Gdańskiej i radosne uczestnictwo w festiwalu, which was also the time of hard work, sometimes of Poland and an activist of ROPCiO (Mo- sygnatariuszka deklaracji założycielskiej karnawale solidarności, który był czasem wielkiej very happy, but way, way too short. vement for Defence of Human and Civic pracy, czasem bardzo szczęśliwym, ale dużo, Ruchu Młodej Polski. W sierpniu 1980 r. (...) Society which organized itself finally told the Rights). In 1979 she was a signatory to the dużo za krótkim. uczestniczka strajku w Stoczni Gdańskiej rulers: “We demand this, this and that. Period. foundation declaration of RMP (the Young im. Lenina, od jesieni 1980 r. sekretarka (...) Społeczeństwo, które się zorganizowało po- These postulates have to be fulfilled.” That is the Poland Movement). In August 1980 she wiedziało władzy: my żadamy tego, tego, tego sense in which this is meaningful for me. Vox Lecha Wałęsy w Międzyzakładowej Komisji was participant of the strike in the Gdańsk i tego, koniec, i te postualty trzeba spełnić. W tym populi which said: “That’s it. It is our turn to say Związkowej Gdańsk. Od 1992 r. kieruje sensie to ma dla mnie znaczenie. Głos narodu, what we need”. Lenin Shipyard. From Autumn 1980 she Gdańską Fundacją Dobroczynności. Od- który powiedział: koniec, teraz my mówimy co was the secretary of Lech Wałęsa in MKZ (...) My dream, which at the same time is also an nam się należy. znaczona Krzyżem Komandorskim Orderu appeal is this: we need to learn to respect our own Gdańsk. Since 1992 she runs the Gdańsk Odrodzenia Polski (2006). (...) Moim marzeniem i takim może własciwie history, heroes and the people who made this his- Charity Foundation. She was awarded the [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/ apelem, byłoby takie hasło, abyśmy się nauczyli tory. If we do not respect our heroes and history, Commander’s Cross of the Order of Polonia szanować własną historię i bohaterów, i ludzi, któ- no one will respect us as a nation. wiki/index.php?title=Bożena_Rybicka-Grzy- Restituta (2006). rzy tę historię tworzyli, bo jeżeli my nie będziemy (...) I think it is time to look at people who are ex- waczewska] naszych bohaterów i naszej historii szanować, cluded, older and weaker. This is our duty: when we to jako naród również nie będziemy szanowani. have bread and freedom, we have to reach further. (...) Myślę, że jest czas spojrzenia na osoby wyklu- (...) I often talk to my daughter about that and she czone, na osoby starsze, słabsze, że to jest taki says we have lived in beautiful times, we have been obowiązek kiedy już mamy chleb, mamy wolność, young and we have fought for freedom using great to trzeba sięgać dalej. words. Well, maybe they have to fight to keep the (...) Ja często rozmawiam z moją córką i ona mówi: memory of those days. Wy piękny czas przeżyliście, byliście młodzi i wal- (...) I try to work for people, for older and excluded czyliście o wolność tę używając wielkich słów. No, people. ale może oni muszą walczyć o to, aby zachować tę pamięć o tamtych czasach. (...) for the dignity of those for whom it is harder to do it themselves. (...) Staram się działać na rzecz osób, no właśnie osób słabszych, osób wykluczonych. (...) ...

76 WYWIADY / Interviews Bożena Rybicka-Grzywaczewska 77 Democracy and pluralism aren’t given once and for all, you have to take care of it and fight for it.

08.11.2010 GDAŃSK Mirosław Rybicki

78 www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 79 Mirosław Rybicki (ur. 9 listopada 1955 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 08.11.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 08.11.2010 Mirosław Rybicki (born on 9 November, w Gdyni) – opozycjonista w okresie PRL-u. (...) Jako działacz opozycji przedsierpniowej, tak (...) I władze bardzo skrupulatnie chciały przekonać (...) As an activist of the pre-August opposition, of (...) The most important postulate was the postulate 1955 in Gdynia) was an oppositionist in Ukończył Technikum Przemysłu Okrętowe- zwanej opozycji demokratycznej, wielokrotnie Komitet Strajkowy, mówiły: po co wam te osoby the so-called democratic opposition, I have been to form independent trade unions -independent of the Polish People’s Republic. He gradu- byłem zatrzymywany. Mieliśmy taką organizację wspomagające, wystarczą robotnicy, wystarczą arrested many times. We had an organisation: the the state and of the party. go w Gdańsku. Od 1976 r. współpracownik ated from the Technical Shipping Industry – Ruch Młodej Polski. strajkujący. Young Poland Movement (RMP) Komitetu Obrony Robotników, Ruchu Obro- (...) A very crucial postulate for me was probably High School in Gdańsk. From 1976 he (...) I w momencie, kiedy wybuchł strajk w stoczni, (...) Całe szczęście, ze i Lech Wałęsa, i Alina Pień- (...) When the people in the shipyard went on strike, the second postulate. In the text of this postulate ny Praw Człowieka i Obywatela, Wolnych was a member of the Worker’s Defence większość działaczy gdańskiej opozycji pojawiła kowska, i Andrzej Gwiazda ten postulat zachowali. the majority of activists of the Gdansk opposition was the sentence that authorities should guarantee Związków Zawodowych Wybrzeża, w 1979 się na terenie stoczni. appeared on the premises of the shipyard. all the strikers’ safety and that they will not take Committee (KOR), the Movement for the (...) Za czasów Solidarności, 30 lat temu wśród r. sygnatariusz deklaracji założycielskiej any measures against strikers or against those Defence of Human and Civic Rights and (...) Nikt z nas nie wiedział jaki będzie finał tego działaczy opozycji, wśród działaczy związkowych (...) None of us knew what would be the end of who support them. Ruchu Młodej Polski. W sierpniu 1980 r. wydarzenia. różniliśmy się w wielu kwestiach bardzo głęboko, this event. the Free Labour Unions of the Coast. In uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej im. ale rozmawialiśmy z sobą jak równy z równym, (...) These people who supported whom I mentioned 1979 he was signatory of the foundation (...) Natomiast sam fakt, że wokół tych postulatów (...) However, the fact that first the whole society dochodziliśmy do konsensusu. I tego nam dzisiaj before, were the group of people connected with Lenina, współorganizator drukarni straj- zebrało się całe społeczeństwo Trójmiasta, później of the Tri-city and later of Pomerania and eventu- declaration of the Young Poland Movement chyba w Polsce najbardziej potrzeba. the democratic opposition. kowej. Drukarz i kolporter podziemnego Pomorza, a w końcu prawie całej Polski, to, to ally almost the whole society of Poland gathered (RMP). In August 1980 he participated in pisma regionu „Solidarność”. W latach miało ogromne znaczenie dla pobudzenia takiej (...) ... around these postulates, had a huge importance (...) And we didn’t trust the authorities. the strike in Gdańsk Lenin shipyard. He aktywności społecznej. for initiating such a social activity. 1983–1990 robotnik i szef rady nadzorczej (...) I was on the premises of the shipyard and I was was co-organiser of the printing-house of Spółdzielni Pracy Usług Wysokościowych (...) Najważniejszym postulatem był postulat utwo- there on the day of the signing the Agreements. the strike. He was printer and distributor rzenia niezależnych od państwa i partii: Niezależ- Świetlik. W 2009 r. odznaczony Krzyżem (...) And the authorities strongly wanted to convince of the underground regional newspaper nych Związków Zawodowych. Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. the Strike Committee. They said: why do you need “Solidarność”. In the years 1983-1990 he (...) Dla mnie bardzo ważnym postulatem był po- those people supporting you? It is enough you have [źródło:http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ was worker and head of the supervisory stulat bodajże drugi. W treści tego postulatu było workers, that you have people striking. index.php?title=Mirosław_Rybicki] takie zdanie, że władze zapewniają bezpieczeń- board of the High Altitude Cooperative (...) Fortunately, Lech Wałęsa, Alina Pieńkowska stwo wszystkim strajkującym i nie będą wyciągać Work Services “Swietlik”. In 2009 he was and Andrzej Gwiazda upheld the postulate. żadnych konsekwencji w stosunku do strajkujących honoured with the Commander Cross of i do osób wspomagających. (...) At the time of Solidarity, 30 years ago, among the Order of Polonia Restituta. the activists of opposition, among trade unions (...) Te osoby wspomagające, to wspomniana activists, we differed in opinion a lot regarding [source: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ na początku przeze mnie, grupa osób związana many issues. However, we talked to one another index.php?title=Mirosław_Rybicki] z opozycją demokratyczną. on equal terms. We were able to reach a compro- (...) I nie ufaliśmy władzy. mise and this is probably what we really need the most in Poland. (...) Byłem na terenie stoczni i byłem w dniu pod- pisywania porozumień. (...) ...

80 WYWIADY / Interviews Mirosław Rybicki 81 I was helping my brother to fetch the tablets and I was assisting in writing, I have a particular sentiment for them and after all the years I recall the moment when they were filled with content.

29.08.2010 GDAŃSK Sławomir Rybicki

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 83 Sławomir Piotr Rybicki (ur. 23 czerw- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 29.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 29.08.2010 SŁawomir Piotr Rybicki (born 23 June, ca 1960 w Gdańsku) – polski prawnik, po- (...) Postulaty sierpniowe, te 21 zapisane na tabli- (...) Brzydkiej ściany, ale cała reszta jest właści- (...) The August postulates, the 21 which were most important and which would give – from the 1960 in Gdańsk) is a lawyer and politician. lityk, poseł na Sejm RP IV, V i VI kadencji cach, to jest kompromis między setkami różnych cielem widoku na tę ścianę. written on the tablets, are a compromise made political point of view – the greatest guarantees He is a Member of Parliament in the 4th, postulatów, bo trzeba pamiętać, że każdy zakład, between hundreds of different postulates. One has connected to freedom: the right to strike, free trade z listy Platformy Obywatelskiej; opozycjo- (...) Trzeba znaleźć taki kompromis, który spowo- 5th, and 6th term for the Civic Platform każda fabryka formułowała własne postulaty, one to remember that every plant, every factory formed unions, amnesty for political prisoners. Obviously duje, że ta przestrzeń publiczna będzie zagospo- nista w okresie PRL. Od września 1980 do tutaj spotkały się wszystkie w stoczni podczas their own postulates which converged here in the these were the most important. register. He was an oppositionist in the darowywana w taki sposób, aby nam się chciało wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia strajku solidarnościowego i trzeba było z tych shipyard during the solidarity strike and we had to People’s Republic of Poland. From Sep- w naszych polskich miastach i wsiach żyć. (...) I have the dream that the landscape which wszystkich wybrać te najlepsze, te najbardziej choose the best of them, the ones which were the 1981 pracował jako kancelista i sekretarz was formed by many generations, the cultural tember 1980 to the imposition of martial law istotne i te które dawały, z politycznego punktu (...) ... przewodniczącego „Solidarności” Lecha landscape of Poland will receive the proper respect on 13 December 1981 he worked as clerk widzenia, największe gwarancje, te wolnościowe and esteem and that it is formed in agreement with Wałęsy. W latach 1990 – 1996 był szefem czyli prawo do strajku, wolne związki zawodowe, and secretary of the “Solidarity” chairman the best Polish and European traditions. gabinetu w wojewody gdańskiego. W latach wypuszczenie więźniów politycznych – te były Lech Wałęsa. In the years 1996-1997 he 1996–1997 kierował biurem Lecha Wałę- oczywiście najważniejsze. (...) We have to dream. Dreaming is one of the was in charge of the office of Lech Wałęsa best things people are capable of. I dream about sy w Gdańsku. W latach 1997 – 2001 był (...) Marzy mi się, żeby krajobraz, który budowały in Gdańsk. In the years 1990-1996 he was a beautiful Poland. szefem gabinetu Marszałka Sejmu. pokolenia, ten krajobraz kulturowy w Polsce, miał the chief of the Gdańsk voivode cabinet. należyty respekt, szacunek i żeby był kształtowa- (...) Beautiful Poland means a country where pub- [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Sławomir_Ry- In the years 1997-2001 he was the cabinet ny w zgodzie z najlepszymi tradycjami polskimi, lic space is a common wealth, a wealth which is bicki] europejskimi. respected and collectively managed. chief of the speaker of the Sejm. (...) Marzyć trzeba, bo marzenia to jest jedna (...) The best example of using the freedom, which z najpiękniejszych ludzkich cech. Mi się marzy was given to us by August events too, is the free- piękna Polska. dom of build. (...) Piękna Polska, czyli taka gdzie przestrzeń (...) Improper usage of this freedom, however, publiczna, gdzie krajobraz jest dobrem wspólnym, would be building an ugly house, which limits other dobrem szanowanym i wspólnie zagospodaro- people’s freedom of looking at beautiful things. wywanym. (...) Somebody owns the wall (...) Najlepszym przykładem jak my korzystamy (...) an ugly wall, but the rest of the people own z wolności, którą dał nam również sierpień, to jest the view to this wall. wolność w budowaniu. (...) We need to find a compromise which enables (...) Ale niewłaściwe korzystanie z tej wolności, us to take care about the public space in such czyli postawienie brzydkiego domu ogranicza a way, that we want to live in our Polish towns wolność innych do piękna. and countryside. (...) Ktoś jest właścicielem ściany. (...) ...

84 WYWIADY / Interviews Sławomir Rybicki 85 Solidarity gave people a kind of protection, let’s say it like this, from immediate repression, an expression of one’s discontent with the lack of independence and with socialism.

08.08.2010 WARSZAWA Jacek Fedorowicz

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 87 Jacek Jan Fedorowicz (ur. 18 lipca FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 08.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON ON 08.08.2010 Jacek Jan Fedorowicz (born 18 July, 1937 r. w Gdyni) – polski satyryk i aktor. (...) Opór społeczny, ta niechęć wobec socjalizmu, (...) Słuchacz w telewizorze miał wyłącznie pro- (...) Social resistance, this aversion towards social- (...) For a lot of people only a little rest given by 1937 in Gdynia) is a satirist and actor. He Ukończył studia na Wydziale Malarstwa zostały ujęte w ramy organizacyjne i teraz każdy, pagandę, więc mógł podejrzewać, że już wszyscy ism, were framed into an organization and now the system was enough to bravely say “OK, I am graduated from the Painting Department kto myślał podobnie jak ja, miał coś w rodzaju są za. Słuchając w programie III Polskiego Radia every person who had the same political views as against that”. Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdań- of WSSP (The Higher School of Social and parasola ochronnego. magazynu „60 minut na godzinę” dowiadywał się, I, also had a kind of protective umbrella. (...) I have been working all my life in so-called sku. Był jednym z założycieli (m.in. ze Zbi- że jednak jest grupa, której ten system zdecydo- Natural Sciences) in Gdańsk. He was one (...) Co przez to rozumiem, otóż uważam, że nor- (...) What do I mean? Well, I mean that a man of satire. gniewem Cybulskim i Bogumiłem Kobielą) wanie się nie podoba. of the founders (among others Zbigniew malny człowiek nie jest bohaterem. the street is not a hero. (...) I wish I had been a publicist at that time. gdańskiego, studenckiego teatru Bim-Bom. (...) I nagle Solidarność pozwoliła mi pisać bez Cybulski and Bogumił Kobiela) of a student (...) Bohaterowie to są ludzie wyjątkowi. (...) Heroes are exceptional people. W drugiej połowie lat 60. występował w Te- cenzury, prawie bez cenzury. (...) Unfortunately it was not possible, while satire theatre in Gdańsk called Bim-Bom. In the (...) „Korowcy” [od red. członkowie Komitetu (...) Members of KOR (the Committee for Defence would give me the possibility using an understate- lewizji Polskiej. W latach 60. i 70. często (...) I wtedy nagrywaliśmy kasety: Radio Solidar- second half of the 60’s he performed on Ochrony Robotników], którzy nie bali się jechać of Workers) who were not afraid to go to Radom ment, using some hints or a tongue-in-cheek występował na estradzie. Wraz z żoną ność Regionu Mazowsze. public television. In the 60’s and 70’s he do Radomia na procesy robotników pałowanych for the trials of workers who were clubbed by the metaphor which allowed the viewers to realize Anną zaangażował się w działalność Pry- w 76-tym roku. (...) Naprawdę mówiliśmy, to co myślimy. militia in 1976. that I am against (the system). frequently appeared on stage. Along with masowskiego Komitetu Pomocy Osobom his wife Anna, he got involved in the ac- (...) Ci, którzy tworzyli „Zapis”. (...) Tysiące, o ile nie miliony, w zakładach pracy (...) Those who created “Zapis”. (...) The viewer on TV exclusively had propaganda, Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. so he could suppose that everybody supports the tivities of Primate’s committee for bringing tego słuchały. (...) Those who signed protests with their own (...) Ci, którzy podpisywali, nie myśląc o swojej system. The listener of the radio show „60 minut W 1989 r. był współautorem audycji przed- name, without a second thought about their pro- help to people deprived of their freedom karierze zawodowej, podpisywali własnym na- (...) To był najszczęśliwszy okres w moim życiu, na godzinę” (60 minutes per hour) on the Polish wyborczych Komitetu Obywatelskiego, fessional careers. and to their families. In 1989 he was a co- zwiskiem protesty. za co niniejszym Solidarności bardzo serdecznie Radio programme III learned that on the other w których m.in. omawiał zasady głosowa- dziękuję. author of pre-election programmes of the (...) To byli bohaterowie prawdziwi. (...) They were real heroes. hand there is a group who definitively does not nia. W latach 90. zaczął prowadzić w TVP (...) ... like that system. Civic Committee where he, among other (...) Ale to była garstka, którą można by liczyć (...) However, this was only a handful of people, program Dziennik Telewizyjny. W 2007 r. things, discussed the voting rules. In the w dziesiątkach, w setkach już nie. tens maybe, not hundreds. (...) Suddenly Solidarity gave me the opportunity to odznaczony Krzyżem Komandorskim Or- write without censorship, almost without censorship 90’s he became the announcer of news (...) Bardzo dużo ludzi było takich, którym wystar- deru Odrodzenia Polski, zaś w roku 2009 bulletin named Dziennik Telewizyjny for czyło tylko lekkie zelżenie tego systemu, żeby już (...) This is when we taped Radio Solidarity of the dotrzymał Złoty Medal „Zasłużony Kulturze odważnie mówili: „Dobra, jestem przeciw”. Masovia Region. the Polish Public Television. In 2007 he Gloria Artis”. was awarded the Commander’s Cross of (...) Ja całe życie zajmowałem się tak zwaną satyrą. (...) We really said what was on our minds, really. [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jacek_Fe- the Order of Polonia Restituta and in 2009 (...) Wolałbym być w tamtych czasach publicystą. (...) Thousands, if not millions, of people were dorowicz] listening to that in the factories. he received the Gold Medal‚ Deserved in (...) Ale niestety to było niemożliwe, natomiast satyra Culture Gloria Artis’. dawała możność takiego nieubierania wszystkiego (...) These were the happiest days of my life, and w słowa konkretne, tylko przy pomocy aluzji, mru- I would like to take this opportunity to thank Soli- gania do odbiorcy, przy pomocy różnych metafor darity for them. dawania mu do zrozumienia, że się jest przeciw. (...) ...

88 WYWIADY / Interviews Jacek Fedorowicz 89 Paradoxically what happened is this: the highest costs for the systemic change were paid by the people who fought for Solidarity, for freedom and for democracy directly on the streets or in their workplaces.

28.10.2010 GDYNIA Andrzej Kołodziej

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 91 Andrzej Kołodziej (ur. 18 listopada FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 28.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 28.10.2010 Andrzej Kołodziej (born on 18 No- 1959 r. w Zagórzu k. Sanoka) – opozycjo- (...) Stocznia Gdyńska w pierwszym dniu strajku za- (...) The shipyard in Gdynia on the first day of the vember, 1959 in Zagórz near Sanok) was nista w okresie PRL-u; pracownik Stoczni żądała utworzenia wolnych związków zawodowych. strike demanded the formation of independent an oppositionist in the Polish People’s Re- trade unions. Gdańskiej im. Lenina, a także Stoczni im. (...) Była pierwszym zakładem, który stworzył listę public. He was an employee of the Gdańsk Komuny Paryskiej w Gdyni. Uczestnik postulatów politycznych. (...) It was the first company which formed a list of Lenin shipyard, and of the Komuna Par- political postulates. Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywa- (...) Ta lista gdyńskich postulatów stała się pod- yska shipyard in Gdynia. He participated in tela, działacz Wolnych Związków Zawo- stawą tej słynnej listy 21 Postulatów. (...) This list of Gdynia postulates became the basis the Movement for the Defence of Human of the famous list of 21 postulates. dowych Wybrzeża, sygnatariusz Karty (...) Strajk w stoczni w Gdyni organizowałem and Civic Rights. He was an activist of the Praw Robotniczych. W sierpniu 1980 r. w pierwszym dniu, kiedy miałem podjąć pracę. (...) I organized the strike in the shipyard in Gdynia Free Labour Unions of the Coast. He was on the first day, when I was supposed to start zorganizował strajk w Stoczni Gdyńskiej, (...) Załodze, kiedy zdecydowała sie strajkować, a signatory of the Workers’ Rights Chart. my job. przewodniczący Komitetu Strajkowego, usiłowałem wytłumaczyć, że niekoniecznie powin- In August 1980 he organised the strike in niśmy walczyć o krótkotrwałe efekty, a o zabez- (...) When the staff decided to go on strike I tried wiceprzewodniczący Międzyzakładowego the Gdańsk Lenin shipyard. He was the pieczenia na przyszłość. Stąd pojawił się postulat to explain that we shouldn’t necessarily fight for Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. wolnych związków zawodowych. short-term effects but for future safety. Hence the president of the Strike Committee and vice- W 1984 r. współzałożyciel Solidarności (...) Byliśmy pełni obaw wówczas, co się stanie, postulate of the independent trade unions. president of Inter-factory Strike Committee Walczącej Oddział Trójmiasto. W 2006 kiedy te 14 tysięcy ludzi, które wyszło ze Stoczni (...) We were terribly afraid then of what would in the Shipyard. In 1984 he was the co- r. odznaczony Krzyżem Komandorskim Gdańskiej, zechce po podpisaniu porozumienia happen when these 14 thousand people who founder of the Tri-City chapter of Fighting Orderu Odrodzenia Polski. w poniedziałek [od red. w sierpniu 1980 roku] left the Gdańsk shipyard wanted to go back to Solidarity. In 2006 he was honoured with wrócić do pracy i rozpocząć pracę. work after signing the agreement on Monday (in [źródło: http://www.encyklopedia-solidarnosci. the Commander’s Cross of the Order of (...) No, niestety tutaj znaleźliśmy się w trudnej August 1980) pl/wiki/index.php?title=Andrzej_Kołodziej] Polonia Restituta. sytuacji, ponieważ Stocznia Gdańska podpisała (...) Unfortunately, we found ourselves in a difficult [source: http://www.encyklopedia-solidarnosci. porozumienie wewnętrzne z dyrektorem, zakoń- situation, because the shipyard in Gdańsk signed czyła strajk, a my zostaliśmy z niczym. the internal agreement with the head manager and pl/wiki/index.php?title=Andrzej_Kołodziej] (...) Stąd zapadła inicjatywa bardzo szybko na- finished their strike, while we were left with nothing. tychmiastowego powołania Międzyzakładowego (...) This is why we decided to initiate the Inter- Komitetu Strajkowego. Factory Strike Committee (MKS). (...) Wtedy to dopiero dołączyła, strajkiem solidar- (...) It was only then that the Shipyard in Gdańsk nościowym do strajkujących już zakładów, konty- joined the rest of striking factories and plants in the nuujących strajk zakładów pracy w Trójmieście, Tri-City based on the principle of a solidarity strike. dołączyła Stocznia Gdańska. (...) ... (...) ...

92 WYWIADY / Interviews Andrzej Kołodziej 93 I have always dreamt that my children will have good lives, that life is better; that other children do not starve. These are pipe dreams, I know, because you are not always able to fix things. If I can, however, I always do my best. I try to be there, where the situ- ation is worse and help people.

09.09.2010 GDAŃSK Henryka Krzywonos-STRYCHARSKA

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 95 Henryka Krzywonos-Strycharska FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.09.2010 Henryka Krzywonos-Strycharska (ur. 27 marca 1953 r. w Olsztynie) – opo- (...) Jestem sygnatariuszem porozumień sierp- (...) Jak każdy jeden śmiertelnik życzę sobie, żeby (...) I am a co-signatory of the August Agreements. (...) In those days we were talking about the re- (born 27 March, 1953 in Olsztyn) was an niowych. było lepiej. duction of the age of retirement, now it is going zycjonistka w okresie PRL-u. W sierpniu (...) The postulates are very important for me, even oppositionist in the People’s Republic of up. I know that from my own experience that pe- 1980 r. uczestniczka strajku komunikacji na (...) Dla mnie postulaty mają wielkie znaczenie (...) Jakbyśmy pomyśleli o tym i wrócili do konsty- now. Those that were fulfilled and those that were Poland. In July 1980 she was a participant ople who retire when they are old, and have been i w tej chwili też, i te które zostały spełnione, i te tucji, to ona nam zapewnia podstawowe życie, not fulfilled. Wybrzeżu, członek Prezydium Międzyza- working very long, die very quickly. That hurts me of the strike of public transport on the Polish które nie zostały spełnione. a nie wszyscy go mają, więc to jest następna kładowego Komitetu Strajkowego w Stocz- (...) If it weren’t for them, we would not have met a lot and affects me. Coast. She was a presidium member of sprawa, która boli. here today to have this conversation. The postu- ni Gdańskiej im. Lenina, sygnatariuszka (...) Gdyby nie to, to byśmy dzisiaj tu nigdy się nie (...) In 1980 it was like a big bang – everybody MPS (the Inter-Factory Strike Committee) at spotkali, nie rozmawiali. Natomiast takie, które bolą (...) I to jest ten postulat, który powinniśmy spełnić. lates which hurt me, the ones which were not Porozumień Sierpniowych. Wyróżniona knew us, everybody wanted to shake our hands. Gdańsk shipyard and was a signatory to the mnie, które nie zostały spełnione, to jest żłobki, fulfilled, include nurseries, kindergartens and the (...) ... The most important person, obviously, was Lech tytułem Honorowego Obywatela Miasta age of retirement. August Agreement. She was awarded the przedszkole, wiek emerytalny. [Wałęsa] and he became the icon of Solidarity, but Gdańska (2000) i Nagrodą im. Andrzeja title of Honorary Citizen of Gdańsk (2000) (...) Wtedy mówiliśmy o wieku emerytalnym, że ma we also had our five minutes of fame. Bączkowskiego (2005), odznaczona Krzy- and the Andrzej Beczkowski prize. She was się cofnąć, a teraz on idzie tym bardziej do góry, ja (...) If these postulates were to be formed now, they żem Komandorskim Orderu Odrodzenia to znam z doświadczenia, że ludzie starzy, którzy would have to be fulfilled for sure. You cannot delay honoured with the Commander’s Cross Polski (2006). bardzo długo pracują, odchodzą na emeryturę, things because the effects are such as they are. of the Order of Polonia Restituta (2006). [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/ to oni bardzo szybko umierają. Więc mnie to boli i bardzo mnie dotyka. (...) There is one more thing for me. We keep wiki/index.php?title=Henryka_Krzywonos- changing the governments all the time. The go- Strycharska] (...) W 80-tym roku było takie bum, wtedy nas vernment cannot do anything for us, because we wszyscy znali, każdy chciał chociaż potrzymać za keep changing them. rękę, no oczywiście tym liderem najważniejszym był Lechu [od red. Wałęsa] i on został tą ikoną (...) One should not look at what options exist, Solidarności, ale my też mieliśmy w tym swoje good or bad, I must admit that I do not belong to pięć minut. any option, I do not support any option. (...) Just like every mortal, I would like things to (...) Jeśli te postulaty miałyby być teraz, musiałyby be better. być na pewno spełnione – nie można niczego odkładać na później, bo są efekty takie jakie są. (...) If we thought about that and turned to the constitution, because this is the document which (...) I dla mnie jest jeszcze jedna sprawa. My wciąż provides us with the basics, and not everybody zmieniamy władze. Te władze nie są w stanie wy- has them, so this is another thing that hurts me. robić czegokolwiek dla nas – bo my je zmieniamy. (...) And this is the postulate we have to fulfil. (...) Nie patrzy się jaka to jest opcja czy dobra czy zła, ja przyznam nie jestem w żadnej opcji, (...) ... za żadną opcją.

96 WYWIADY / Interviews Henryka Krzywonos-Strycharska 97 We do our job. Come on, smile. Politely say “thanks”. You know very well it was the Dym (smoke) Group. Come on, smile. Politely say “thanks”.

30.07.2010 GDAŃSK Zbigniew Stefański

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 99 Zbigniew Stefański (ur. 18 stycznia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.07.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.07.2010 Zbigniew Stefański (born 18 January, 1960 r. w Sopocie) – pracownik Stoczni (...) Marzę o tym, żeby nastąpiła normalność po w porządku – „góra z górą” musi się dogadać. Ale (...) I dream about normality that will follow after (...) For that we have certainty tomorrow. At this 1960 in Sopot) is a worker at the Gdańsk Gdańskiej, opozycjonista w okresie PRL-u, naszych zwycięstwach. tu chodzi o „doły”. I co zostaje? I co zostaje teraz our victory. moment no-one has such a certainty. Not employee Shipyard. He was an oppositionist in the z naszych symboli? is sure if he will still have his job tomorrow. uczestnik strajku w sierpniu 1980 r. Wielo- (...) Marzę o rzeczywistej wolności i dobrobycie. (...) I dream about real freedom and well-being. Polish People’s Republic. He took part krotnie aresztowany, bity, namawiany przez Marzę o tym, żeby Ci, którzy pracują, normalnie (...) Więc dlaczego pertraktują, postulatów nie przyj- I dream that those who work can lead a normal, (...) I dream about my family being real family, in the strike in 1980. He was many times mogli żyć, żyć godnie, a nie egzystować. mują, niech pomyślą ile to kosztuje nas. Boże nasz, worthy life and not just struggle to survive. that I can stop fighting and take care of my wife, bezpiekę do opuszczenia kraju. Za zasługi arrested, beaten and urged to leave the Boże nasz, Boże nasz jak ten strajk, jak ten strajk son and work. (...) Bo w latach 80-tych nie walczyliśmy o wol- (...) In the 80’s we did not fight for freedom for odznaczony przez Prezydenta Rzeczy- długo trwa [od red.: słowa piosenki z 1980 roku]. country by the security services. He was ność dla grupki ludzi. Walczyliśmy o wolność dla just a bunch of people. We fought for freedom (...) To fight for something – yes. For your ideals, pospolitej Polskiej Krzyżem Kawalerskim honoured by the President with the Knight’s wszystkich. (...) ... for everybody. views, it is a good fight, but how long can you Odrodzenia Polski. keep on fighting. Cross of the Order of Polonia Restituta. (...) O to, żeby była pewność jutra. W tej chwili [źródło: http://wyborcza.pl/1,109015,2847587. [Source: http://wyborcza.pl/1,109015,2847587. nikt z nas takiej pewności jutra nie ma. Bo każdy (...) In 1976 in the shipyard I participated in my first html; informacje udzielone podczas rozmowy pracujący nie wie czy jutro dalej będzie pracował. strike, then 1980, 1981, martial law, 1988. html; additional information was provided by telefonicznej przez p. Zbigniewa Stefańskiego] Mr. Zbigniew Stefański during a conversation (...) Marzę o tym, żeby nareszcie moja rodzina była (...) I do not want to be a beggar, I am a shipyard rodziną, żebym mógł zaprzestać walki i zająć się worker. My father used to work in the shipyard, by telephone] żoną, synem, pracą. my mother, too. (...) Walka o coś – tak. O ideały swoje, o przeko- (...) The dining-hall of the shipyard used to be nania, jest dobra, ale ile lat to można robić. here – a historical building. We, normal workers fighting with the system and fighting for our rights (...) W 76-tym roku tu w stoczni, to był mój pierwszy spent the nights here. The strike committee also strajk, później rok 80-ty, 81-wszy, stan wojenny, had its meetings here. 88-y. (...) In the BHP Conference Room they held their (...) Ja nie chcę być żebrakiem, ja jestem stocz- negotiations and talks. Top officials were making niowcem. Mój ojciec tutaj w stoczni pracował deals there, well, of course they had to make deals. i matka też. But those at the bottom matter here. What’s left? (...) Tutaj była stołówka centralna Stoczni Gdańskiej What is left of our symbols? – budynek historyczny. Bo przecież my normalni (...) Why do they negotiate, why don’t they accept robotnicy, którzy walczyli z systemem i walczyli the postulates, they should think how much it costs o swoje prawa, tutaj nocowali. Tu zbierał się ko- us. Oh Lord, oh Lord, oh Lord, how long this strike mitet strajkowy. is going on... (lyrics of a song from 1980). (...) W sali BHP odbywały sie negocjacje, roz- (...) ... mowy. Tam góra z górą się dogadywały, dobra,

100 WYWIADY / Interviews Zbigniew Stefański 101 We simply need the Solidarity which was, at some point, provided to us. We ourselves built this Solidarity and we succeeded in using its strength to our advantage. Let’s use it now to the advantage of other people.

30.09.2010 GDAŃSK Janina Ochojska

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 103 Janina Ochojska (ur. 12 marca 1955 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 Janina Ochojska (born 12 March, 1955 w Toruniu) – absolwenta astronomii na (...) Postulaty nie odnoszą się tylko do naszej rze- nie ma wody, mogą przyjść do nas, nikt im tego (...) The postulates do not refer to our reality only. (...) I think that one of these tasks is the answer in Toruń) is a graduate of the Astronomy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w To- czywistości, nie możemy uważać, że my sobie tylko nie zabroni. We mustn’t think that we only managed to fix to the question: What can Poland do concretely Department at the Nicolaus Copernicus coś załatwiliśmy, ale skoro sobie coś załatwiliśmy, something for us. Since we did, we now have to to reduce poverty in the world? runiu; opozycjonistka w okresie PRL-u. (...) I jeśli Ci ludzie do nas przyjdą, będziemy musieli University in Toruń. She was an oppositio- no to teraz powiniśmy pomysleć o innych, którzy think about those who cannot fix it for themselves, coś zrobić, co wtedy zrobimy? Co będziemy mieli (...) Such poverty was not included in the postula- Współzałożycielka i prezes Polskiej Ak- albo nie potrafią sobie tego załatwić, albo właśnie or simply need our solidarity. nist in the People’s Republic of Poland. She do zaproponowania tym ludziom? tes, at least not directly in a way we are thinking cji Humanitarnej. Współorganizatorka potrzebują naszej solidarności. is co-founder and president of the Polish (...) So that they can do it together with us. about them today. (...) A ja osobiście uważam, że zanim Ci ludzie i uczestniczka konwojów humanitarnych (...) Żeby razem z nami móc to zrobić. Humanitarian Action. She is a co-organizer do nas przyjdą, to lepiej jest pójść tam do nich, (...) Information about what is happening in other (...) I mean the Millennium Development Goals that do Bośni w 1992 r. Laureatka wielu nagród, and participant of humanitarian convoys to (...) Informacja o tym co się dzieje w różnych stworzyć im te warunki, to naprawdę nie jest takie countries, what is happening to other people is ne- came into existence ten years ago. Poland was odznaczona francuskim krzyżem Legii krajach, co się dzieje z ludźmi, jest bliżej nas. trudne i spowodować, żeby Ci ludzie mogli tam arer us. We are more open towards this reality and one of the countries who signed the declaration Bosnia in 1992. She is a laureate of many Honorowej (1994). Jesteśmy bardziej otwarci na tę rzeczywistość, zostać i tam budować swój dobrobyt. because of that we are faced with different tasks. of the realisation of these goals. awards. She was honoured with the Grand w związku z tym stają też przed nami różne za- [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ (...) Każdy człowiek może sobie wybrać miejsce Cross of the Legion of Honour (1994). dania. (...) We are, however, dealing with the world which (...) The realisation of these goals will cause – index.php?title=Janina_Ochojska] na ziemi, w którym chce żyć i każdy człowiek ma is not fair. I believe that really strongly – that we will live in (...) Mamy do czynienia jednak ze światem, który prawo do takich samych praw. a better, more fair world. nie jest sprawiedliwy. (...) ... (...) And I would add them to these postulates. (...) Ja myślę, że takim zadaniem jest odpowiedź na pytanie co Polska może zrobić konkretnego, (...) Because all those people who currently live jeśli chodzi o redukcję ubóstwa na świecie. in the areas of famine, lack of water can come to us. No one forbids them to do so. (...) O tym ubóstwie w postulatach nie było bez- pośrednio mowy w taki sposób, jak dzisiaj o tych (...) So if these people come to us, we will have to postulatach myślimy. do something. What shall we do then? What will we have to offer to these people? (...) Myślę tutaj o powstałych 10 lat temu Milenij- nych Celach Rozwoju. Polska między innymi tę (...) As for myself, I believe that before these people deklarację zrealizowania tych milenijnych celów come to us, we should rather go to them and create podpisała. appropriate conditions for them, which is not so hard, really, and make those people stay there (...) Ich realizacja spowoduje, wierzę w to napraw- and build their prosperity right there. dę bardzo mocno, spowoduje, że będziemy żyli w lepszym, bardziej sprawiedliwym świecie. (...) Every person can choose a place on earth where he wants to live, and every person is entitled (...) I ja dodałabym je do tych postulatów. to have the same rights. (...) Ponieważ dzisiaj Ci wszyscy ludzie, którzy (...) ... mieszkają na terenach, gdzie panuje głód, gdzie

104 WYWIADY / Interviews Janina Ochojska 105 And this is the essential or main message of Solidar- ity, the discovery which started from a very simple thing: mutiny in the name of dignity and common de- cency – that life in order to continue has to find an answer to simple matters as well as to social ones, which were expressed in the 21 postulates.

08.10.2010 WARSZAWA Edwin Bendyk

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 107 Edwin Bendyk (ur. 1965 r.) – polski FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 08.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 08.10.2010 Edwin Bendyk (born in 1965) is a jour- dziennikarz, publicysta, zajmujący się (...) I właśnie ta robota nad uniwersalizacją prze- tak, niewątpliwie ta transformacja była sukcesem, (...) The work on the universality of the message (...) Primacy of economical values over ethical nalist and columnist dealing with issues of problematyką cywilizacyjną i wpływem kazu Solidarności była kluczowa i zasługa Józefa ale ona jest niesproblematyzowana. of Solidarity was essential. The merit for that goes ones. And this is the conviction we rejected, that civilization and the influence of technology Tischnera. to Józef Tischner. the ethical aspects are in the way of economic technologii na życie społeczne. Absolwent (...) Nagle wykreśliliśmy z mówienia o samych sobie on social life. He is a graduate of the De- development. Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszaw- (...) Zrobił wykład etyczny, co kryje się w tym, co mnóstwo słów, symboli, kodów, które być może (...) He made an ethical speech about all the things partment of Chemistry at the University ludzie z Solidarności zrobili, co sami nawet nie umożliwiłyby nam odzyskanie siebie jako społe- which are included in what Solidarity did, about (...) There is only one message. The message, skiego. Publicysta m.in. „Polityki”. Wykła- of Warsaw. He is a column writer for the wiedzieli, nie zrozumieli. czeństwa znacznie obszerniejszego niż tylko taka things they did not even know or understand. which says that we were successful. Undoubtedly dowca w Collegium Civitas i Centrum Nauk mityczna klasa średnia, której się podobno udało. so, in many aspects the transformation was a suc- social-political weekly magazine “Polityka”. (...) Tischner powiedział, że: „praca jest formą dialogu”. (...) Tischner said: “work is a form of dialogue”. Społecznych Państwowej Akademii Nauk. cess, however, it is not unproblematic. He is lecturer at Collegium Civitas and the (...) Nie istnieje coś takiego jak społeczeństwo (...) W sensie społecznym i etycznym praca jest (...) In a social and ethical sense work is participa- Dyrektor Ośrodka Badań nad Przyszłością w tej chwili. To znowu nie jest problem tylko Polski. (..) Suddenly we have crossed out many words, Centre for Social and Economic Research uczestnictwem w społeczeństwie, poprzez efekt tion in society. Through the effects of that work Collegium Civitas. symbols and codes we used to describe ourselves. at PAN (the Polish Academy of Sciences). pracy tworzymy jakąś przestrzeń komunikacji (...) Dzisiaj rzeczywiście jedynym instrumentem we create a space in which we communicate with Perhaps they would enable us to regain ourselves [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Edwin_Bendyk] z innymi ludźmi. czy najskuteczniejszym takim, którym jeszcze other people. as a society wider than this mythical middle-class, można odbudować społeczeństwo, to jest działanie (...) Tischner chciał powiedzieć, ze każdy ma głos. (...) Tischner meant to say that everybody has which supposedly is successful. w sferze komunikacji. Każdy pracując czy wypowiadając się jako inte- a vote. Everybody who works or speaks as an (...) Society does not exist at the moment. This is lektualista, uczestniczy w dialogu społecznym. (...) A ta właśnie zdolność stanowiła o sile Soli- intellectual takes part in the social dialogue. not a problem appearing in Poland only. darności. To trzeba odzyskać jakby przywracając (...) Robotnicy, upominając się poprzez ruch Soli- (...) Workers, by demanding their dignity through ludzi na powrót kulturze. (...) Today, the only instrument, or the most efficient darności o swoją godność właśnie, chcieli podnieść the Solidarity movement, wanted to elevate this one, which is capable of rebuilding the society is ten wymiar pracy. (...) Tu jest niezbędna rola tej części społeczeństwa, aspect of work. acting in the sphere of communication. która uczestniczy, ale też państwa. I to wspólnie (...) To było kapitalne w tym sensie, że dzisiaj my (...) It was a capital in a way that we are rediscov- trzeba ten wielki projekt zrobić. (...) This ability made up the strength of Solidarity. to na nowo odkrywamy. ering anew today. We have to recover this by getting people to return (...) Jeżeli jednym, prostym zdaniem, to odwracając (...) I uwierzyliśmy zbyt szybko, ze kapitalizm jest (...) We believed too fast that capitalism is the natu- to the sphere of culture. hasło, które Clinton miał nad łóżkiem. On miał takim naturalnym tłem do rozwoju, że to jest po ral background of development, that it is a neutral nad łóżkiem napisane: „ekonomia głupcze”. To (...) This is a role for that part of the society which prostu system neutralny, można powiedzieć pod system, one could say, as the values are concerned my powinniśmy dzisiaj napisać: „kultura głupcze”. is active, but also the state is essential here. We względem wartości i optymalnie służy zaspokajaniu and it optimally serves to fulfil the needs of the need to work together on this great project. potrzeb, rozwojowi godności ludzkiej. (...) ... development of human dignity. (...) Prymat wartości ekonomicznych nad etycznymi. (...) If I have to use one, single sentence, I would I to żeśmy odrzucili przekonanie, że właśnie te change the sentence which Clinton had on the aspekty etyczne przeszkadzają rozwojowi go- wall next to his bed. His sentence was: “It’s the spodarczemu. economy, stupid”. We should write: “It’s culture, stupid”. (...) Jest tylko jeden przekaz. Przekaz taki, który mówi, że osiągnęliśmy sukces. W wielu aspektach (...) ...

108 WYWIADY / Interviews Edwin Bendyk 109 The situation now is immeasurably better than it used to be in the times of communism. We pay a certain price, but it does not mean prison or destruction of your life. To a large extent things that are happening are caused by, for example, our silence, or our negligence, or casting an invalid vote.

08.10.2010 WARSZAWA Jadwiga Staniszkis

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 111 Jadwiga Staniszkis (ur. 26 kwietnia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 08.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 08.10.2010 Jadwiga Staniszkis (born 26 April, 1942 r. w Warszawie) – polska socjolog, (...) Byłam w stoczni w 80-tym roku, oczywiście (...) Myślę, że ludzie w Polsce w tej chwili i to nie (...) I was in the shipyard in 1980, obviously as an message of that time that we should try to connect 1942 in Warsaw) is a sociologist. She is profesor Uniwersytetu Warszawskiego jako doradca strajkujących. tylko młode pokolenie, średnie, także starsze advisor to the striking workers. freedom, dignity and justice. This is still the utopia professor at the University of Warsaw and uznało, że jest taki syndrom opuszczenia przez that we should realize. i członek Polskiej Akademii Nauk, publi- (...) To była zgoda nie tylko wokół postulatów, ale także (...) We had an agreement not only about the postu- member of PAN (the Polish Academy of Państwo i uznało, odkryło, że może znaleźć oparcie pewien wspólny typ przeżycia, to znaczy uruchomie- lates but also about a common type of experience, (...) It defines the effort or trials to do something, cystka, opozycjonistka w okresie PRL-u. w sobie, że potrafi dać sobie radę. Sciences). She is a columnist and was an nie kategorii moralnych do opisu sceny publicznej. meaning the use of moral categories to describe to proceed in this way. Wykłada na uniwersytetach w kraju i za- oppositionist in the People’s Republic of (...) Nawet jako rodzina trwać, na bardzo różne the public arena. (...) Dzisiaj byłoby to bardzo trudne, bo naprawdę (...) Institutions of the state collect information about granicą. Zajmuje się głównie szeroko po- sposoby, ale to jest za mało, żeby Polska się Poland. She lectured at universities across kategoria dobra i zła, prawda i kłamstwo zostały (...) It would be very hard today, because, in truth, people without any external control, in a way which jętą socjologią polityki, a także socjolo- rozwijała. the country and abroad. She deals with wyparte przez czasem milczenie, czasem mani- the category of good and evil, of truth and a lies is unimaginable in the rest of Europe. gią ekonomiczną i socjologią organizacji. broadly understood political sociology and pulacje, czasem brak wiedzy. (...) W tej chwili, niestety jeszcze raz, musimy have been ousted sometimes by silence, some- (...) It means that there is something wrong and it W 2004 r. otrzymała Nagrodę Fundacji na pomyśleć o tym dobrze wspólnym. times by manipulation and sometimes by lack of also economic sociology and organizational (...) Dzisiaj dalej aktualne jest to przesłanie, może is worth fighting for that matter, to think about and knowledge. rzecz Nauki Polskiej, zaś w 2006 r. Krzyż nie poszczególnych postulatów, ale to przesłanie, (...) ... to form new postulates. sociology. In 2004 she received the Prize Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. tamtego czasu, żeby próbować łączyć wolność, (...) The message is still valid today, maybe not (...) Democracy sometimes seems to demobilize of the Foundation for Polish Science and [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jadwiga_Sta- godność i sprawiedliwość, i to ciągle jest utopia the message of particular postulates, rather the people. People think that we went to the elections, in 2006 the Commander’s Cross of the do zrealizowania. niszkis] so let them worry. But when they are failing, we Order of Polonia Restituta. (...) Ale wyznaczająca wysiłek czy próby, żeby should – I think – start to be more active. próbować, żeby iść w tym kierunku. (...) Do not accept the power because it is a light (...) Instytucje państwa zbierają informacje o oso- power. We should closely watch those in power bach bez żadnej zewnętrznej kontroli, w sposób and feel the responsibility for what is happening in niewyobrażalny w reszcie Europy. Poland and take the risk associated with it. (...) To znaczy, że jest coś nie w porządku i że warto (...) I think that people in Poland – and I do not podjąć w tej sprawie walkę, i zastanowić się nad only mean young people, but middle-aged and tym, i formułować nowe postulaty. old as well – have a syndrome of being deserted by the rulers and have decided, discovered, that (...) Demokracja czasem wydaje się, że demobili- we can find support in ourselves, that we can zuje ludzi, ludzie myślą, że wybraliśmy i niech się manage on our own. tamci martwią, ale kiedy tamci nie dają sobie rady, to myślę, że powinniśmy się bardziej aktywizować. (...) To stick it out, even as a family in many different ways. But this is not enough for Poland to develop. (...) Nie akceptować władzy dlatego, że jest wła- dzą lekką, tylko patrzeć władzy na ręce i czuć się (...) At this moment, one more time unfortunately, odpowiedzialnym za to, co się dzieje w Polsce we have to think about common welfare. i podjąć ryzyko z tym związane. (...) ...

112 WYWIADY / Interviews Jadwiga Staniszkis 113 As once Zygmunt Bauman wrote – that what defines and describes Europe is its hospitality and openness to others.

06.10.2010 WARSZAWA Joanna Kiliszek

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 115 Joanna Kiliszek – absolwentka Wydzia- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 06.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 06.10.2010 Joanna Kiliszek is a graduate of the łu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszaw- (...) Kwestia, nazwijmy to jakości państwa, któ- współpracy czy pomocy innym krajom, którym (...) The matter of, let’s call it the quality of state is (...) Although these postulates were formed 30 Institute of Art History at the University of skiego. Menedżer kultury i krytyk sztuki. Od ra polega na tym, że rozumie co znaczy dobro tak jak Polsce pomagano, którym też możemy based on the fact that the state understands what years ago, many things have happened since: Warsaw. She is a cultural manager and obywatela. tak pomóc jak na przykład Ukrainie. is good for its citizens. Poland is a free and open country. Poland is a co- 2008 r. pełni rolę wicedyrektora Instytutu art critic. Since 2008 she has been the untry where a certain mobility is available, there (...) W ogóle jesteśmy w takim momencie, kiedy, (...) Ta definicja, ten kontekst utraty właściwie toż- (...) Apparently we are in such a moment of time, Adama Mickiewicza. Była koresponden- are still many things we have to do, especially deputy director of the Adam Mickiewicz zwłaszcza w Europie, a nie jest to tylko kwestia samości, utraty tego komponentu, którym kiedyś when – especially in Europe (this is not only the tem działów kulturalnych kilku czołowych when the quality of life and the level of activity of Institute. She was a culture correspondent tego, że Polska jest w Unii Europejskiej, ale myślę, była gościna, w dobie kryzysu, w dobie przewar- matter of Poland being in the EU) – I believe we the citizens are concerned. pism. Pełniła funkcję dyrektora Instytutu że w Europie musimy w ogóle przemyśleć naszą tościowań generalnie, w sensie takiej mentalności have to re-think our structure, the paradigm we for several leading newspapers. She held Polskiego w Lipsku, a następnie dyrektora strukturę, nasz paradygmat, w którym funkcjo- ludzkiej. To jest ten najbardziej palący, najpilniejszy are functioning within. (...) We, who live in Poland rarely realize that we are the post of director of the Polish Institute nujemy. problem, który nas dotyka. living on the border of the European Union and we Instytutu Polskiego w Berlinie. (...) I think that these 21 postulates are of different in Leipzig and was director of the Polish are faced – just like other countries, such as Spain, [źródło: http://www.iam.pl/pl/o-nas/struktura/ (...) Te 21 postulatów, wydaje mi się, że one mają (...) Ale dla mnie to jest postulat przede wszystkim calibre, they concern practically the whole sphere Institute in Berlin. Italy, Greece – with the problem of emigration. zastepca-dyrektora.html] bardzo różny kaliber i są bardzo różnorodne, do- wolności, która wyraża się w dostępności dla pra- of life, the quality of life in Poland of those days. It tyczą całej właściwie sfery życia, jakości życia wie wszystkich, dla wszystkich ludzi podstawowych appears that if we read them today, there are many (...) The problem of lack of work, the crisis which w Polsce w tamtych latach. Okazuje się, że jeśli form, cech, możliwości współżycia pomiędzy sobą which are still valid, these have not been fulfilled. affects us, the problem of, well, it’s not a problem przeczyta się je dzisiaj, to bardzo wiele z nich jest i większej aktywności poszczególnych ludzi. but rather a possibility, of cooperation with other nadal aktualnych, czyli nie zostało wypełnionych. countries, or helping other countries, which just (...) ... like Poland in the past need help. We can also (...) Mimo tego, że upłynęło 30 lat od napisania help those countries, for example the Ukraine. tych postulatów, spisania tych postulatów wiele rzeczy sie wydarzyło. Polska jest krajem wolnym, (...) This definition, this context of losing the iden- Polska jest krajem otwartym, Polska jest krajem, tity, the loss of the component which used to be w którym pewna mobilność też jest dostępna, ale hospitality, in the era of crisis, in the era of the okazuje się, że jeszcze mnóstwo jest do zrobienia, shifting values in the sense of human mentality, zwłaszcza jeśli chodzi o jakość życia ludzi, o ich this is the most burning, the most urgent problem aktywność. we are experiencing. (...) My żyjąc w Polsce bardzo rzadko zdajemy (...) For me this is the postulate of freedom, expres- sobie sprawę, że żyjemy na obrzeżach Unii Eu- sed for almost all the people, the freedom of access ropejskiej i jesteśmy konfrontowani, tak samo jak to basic forms and features and the possibility i inne kraje: Hiszpania, Włochy, Grecja z proble- of living together and seeing more activity by mem emigracji. individuals. (...) Problemem braku pracy, ale też z kryzysem, (...) ... który nas dotyka, ale też z problemem, możliwo- ścią, może to nie problemem, ale możliwością

116 WYWIADY / Interviews Joanna Kiliszek 117 Solidarity and the things that happened in August 1980 mean that anything’s possible, and that we really can do anything. Poles and citizens of the world need to be constantly reminded that if we stick together, and if can find a common denominator for our views, then we can really change the world.

07.10.2010 WARSZAWA Krzysztof Dudek

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 119 Krzysztof Dudek – adwokat, od 2006 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 07.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 07.10.2010 Krzysztof Dudek is a lawyer. In 2006 r. radny Sejmiku Województwa Łódzkiego. (...) Jeśli kiedykolwiek w histori świata, Polska wodnim naszej kampanii było zdanie „Solidarność (...) If at any time in the history of the world Poland (...) I would like to remind all the people in the world, he became a Łódź Voivode council mem- Od 2007 r. dyrektor Narodowego Centrum miała wpływ na losy całego globu – to był właśnie zmienia świat”. had an influence on the fate of the entire planet it who are now associating the fall of the commu- ber. Since 2007 he is the director of the sierpień 80-tego roku i ruch Solidarności. was then – in August 1980, the Solidarity move- nism with the Berlin Wall, that this history started Kultury. W latach 1987-1992 członek Nie- (...) ... National Centre for Culture. Between ment. somewhere else, and had quite an exceptional (...) Chciałbym przypomnieć światu, który w tej zależnego Zrzeszenia Studentów – wice- course. Polish workers and intellectuals did an 1987 and 1992 he was a member of the chwili na przykład upadek komunizmu kojarzy przewodniczący Niezależnego Zrzeszenia amazing thing. They united around a single idea Independent Association of Students. He z murem berlińskim, jednak ta historia zaczęła and they did impossible things. Studentów na Uniwersytecie Łódzkim, za- się troszeczkę w innym miejscu i miała niezwykły was vice-chair of the Association at Łódź siadał też we władzach krajowych, zwią- przebieg, że polscy robotnicy, polscy intelektualiści (...) For me it is very important that Polish people University and was part of the national zany również z ruchem Pomarańczowej dokonali niezwykłej rzeczy, zjednoczyli się wokół feel better about themselves. management. He was connected to the jednej idei i dokonali rzeczy niemożliwych. Alternatywy. (...) If we sit down together and ponder on the so- Orange Alternative Movement. [ źródło: informacje dostarczone przez Narodowe (...) Dla mnie bardzo ważne jest to, żeby poprawić lutions of the problems which are tormenting the [Source: information as provided by the National Polakom samopoczucie. world, I think we will find these solutions. Centrum Kultury ] Centre for Culture] (...) Jeśli usiądziemy wszyscy razem, zastanowimy (...) The 21 postulates were a part of a wider con- się jak rozwiązac nasze problemy, które gnębią text. The 21 postulates are Solidarity. świat to myślę, że znajdziemy rozwiązanie. (...) Never in history the majority of the adult citizens (...) 21 postulatów to było wpisane w szerszy kon- of a given country have united around demands tekst, 21 postulatów to Solidarność. formulated in such a way. (...) Nigdy w historii większość dorosłych obywateli (...) I would juxtapose the 21 postulates with another danego kraju nie zjednoczyła się wokół właśnie number, the number of 10 million Poles who joined tych tak sformułowanych żądań. the Solidarity movement. (...) 21 postulatów zestawiłbym z inną liczbą, z licz- (...) The 21 postulates are something amazing, bą 10 milionów Polaków, którzy włączyli się w ruch something that happened in a single moment, Solidarności. something – one could say – unprecedented. They should still inspire people. (...) Te 21 postulatów jest czymmś niezwykłym, czymś co wydarzyło się w tej chwili – można (...) I think that the new postulate fits perfectly with powiedzieć bez precedensu, ale czymś co wciąż the caption of our international campaign. We were powinno ludzi inspirować. reminding people in the world about the Solidarity. The caption of our campaign was this sentence: (...) Nowy postulat myślę świetnie się wpisuje “Solidarity changes the world.” w hasło naszej kampanii zagranicznej, bo przy- pominaliśmy światu o Solidarności i hasłem prze- (...) ...

120 WYWIADY / Interviews Krzysztof Dudek 121 If a person has some talents and decides to waste them, the selfishness of this choice is not just based on the fact of wasting it, but wasting it on behalf of everybody else.

06.10.2010 WARSZAWA Jarosław Kurski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 123 Jarosław Kurski (ur. 18 lipca 1963 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 06.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 06.10.2010 JarosŁaw Kurski (born 18 July, 1963 w Gdańsku) – prawnik, dziennikarz i pu- (...) Byłem rzecznikiem prasowym Lecha Wałęsy. (...) Postulat 22 to „wolne wybory”, który został (...) I was Lech Wałęsa’s spokesman. It was the (...) We had the support of Warsaw intellectuals in Gdańsk) is a lawyer, journalist and co- blicysta. Od stycznia 2007 r. zastępca re- To było moje największe doświadczenie życiowe. wykreślony. To jest dowód na to jak wówczas greatest experience of my life. who arrived with their letter of support and later lumnist. Since 25 January 2007 he is the byliśmy mądrzy. on served as a board of advisors to the strike daktora naczelnego Gazety Wyborczej, (...) Dotknąłem daru wolności, myślałem, że nigdy (...) I touched the gift of freedom. I thought this deputy editor-in-chief of the newspaper committee. a od czerwca 2007 r. pierwszy zastępca. mi się to nie przydarzy. (...) Jak potrafiliśmy wprowadzić mechanizm sa- would never happen to me. “Gazeta Wyborcza” and since June 2007 moograniczającej się rewolucji (...) We also had workers from all the plants and Opozycjonista w okresie PRL-u, redagował (...) Miałem 17 lat kiedy podjechałem po raz pierw- (...) I was 17 years old when I took my bike and he is the first deputy editor-in-chief. He was factories. Biuletyn Informacyjny Solidarności, był szy na rowerze „Bolero” pod bramę stoczni gdań- (...) Bo jeden krok za daleko i cała ta misternie went to the shipyard’s gate. There were so many an oppositionist in the People’s Republic skiej, gdzie było pełno ludzi. Był to może 16, może budowana koncepcja kompromisu, zgody mogłaby people in front of this gate. I think it was August (...) The Workers’ Defence Committee (KOR) was rzecznikiem prasowym Lecha Wałęsy. of Poland. He edited the Solidarity News 17 sierpnia 80-tego roku. się zawalić jak domek z kart. 16 or 17, 1980. the beginning of breaking the borders between [źródło: http://wyborcza.pl/1,75545,3874710.html; intellectuals and workers. So far we had separate Bulletin. He was the press spokesman of (...) Na murach siedzieli stoczniowcy. Rozdawałem (...) Moglibyśmy powtórzyć jakiś fatalny siłowy (...) Shipyard workers were sitting on the walls. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jarosław_Kurski] actions – 1968 where the intellectuals went by Lech Walesa. im papierosy. scenariusz. I was giving them cigarettes themselves. Then it was other way round – 1970 (...) I picie, które sam sporządzałem w termosie, (...) Więc ten postulat 22, który nie został sformu- (...) And something to drink and sandwiches I made and the workers’ strike. i kanapki, które sam przygotowywałem. łowany, ale był w tyle głowy cały czas, jest dla by myself. (...) The most important postulate was postulate mnie najważniejszy. (...) Potrafię docenić wolność, wiedząc jak sma- (...) I know how to appreciate freedom, because 22 which was not included on the list. This is very kuje niewola. (...) ... I know the taste of slavery. important too. (...) Mieliśmy współpracę inteligencji warszawskiej, (...) Postulate 22 is “Free elections”, which was która przyjechała z tym listem poparcia intelek- crossed out. This is the proof which shows how tualistów dla strajkujących, a później służyła jako wise we were at that time. grupa doradców przy komitecie strajkowym. (...) We were able to introduce the mechanism of (...) I mieliśmy robotników ze wszystkich zakładów a self-limiting revolution. pracy. (...) If we moved one step too far, the whole me- (...) KOR [Komitet Ochrony Robotników] był tym ticulously constructed concept of compromise and początkiem, który próbował przełamać te bariery agreement would collapse like a house of cards. między inteligencją, a robotnikami, bo dotąd był ten rok 68, kiedy inteligenci szli sami, robotnicy (...) We were not to repeat a fatal scenario involving sami. Potem było na odwrót – rok 70-ty. the display of strength, (...) I najważniejszy był postulat 22, który nie padł (...) So the postulate number 22, the one which i to jest też bardzo ważne. was not formulated, but remained in the shadows all the time, is the most important for me. (...) ...

124 WYWIADY / Interviews Jarosław Kurski 125 The views of a very large part of the society are not present on TV or in the newspapers.

30.09.2010 GDAŃSK Jacek Żakowski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 127 Jacek Żakowski (ur. 17 sierpnia 1957 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 Jacek Żakowski (born 17 August, 1957 w Warszawie) – polski dziennikarz i publicy- (...) Ale jak dziś się czyta te postulaty, to one mają (...) Mi się wydaje, że jakbyśmy przeczytali tak (...) When you read these postulates today, they (...) They demanded the liquidation of the exclu- in Warsaw) is a journalist and columnist. sta. Obecnie związany z tygodnikiem „Po- taki współczesny sens. poważnie i zrozumieli we współczesnym kontekście have such an up-to-date sound. sive shops available only for the chosen ones, as Currently he is connected with social-po- te 21 postulatów gdańskich, to one by spełniały a privilege. Aren’t there any exclusive shops today? lityka”. Kierownik Katedry Dziennikarstwa (...) Jest na przykład postulat wolnych związków (...) For example we have the postulate of free litical weekly magazine “Polityka”. He is większość głodów odczuwalnych przez Polaków. Collegium Civitas w Warszawie. Ukończył zawodowych. trade unions. (...) In my opinion, when we look at the frustration the manager of the Faculty of Journalism (...) Chociażby to trzeba napisać innymi słowami of a large part of Poles, it derives from the fact that Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycz- (...) Czy w Polsce dziś są wolne związki zawodo- (...) Do we have free trade unions in Poland? Well, at the Collegium Civitas in Warsaw. Jacek po prostu. formally we fixed everything, but in fact there is we? No, no, jakieś są, ale to nie o to chodziło, aby we do have some unions, but that is not the point. nych Uniwersytetu Warszawskiego. Udzie- still a lot left to do. Zakowski is a graduate of the Faculty of w ogóle były, w PRL-u też jakieś były, chodzi o to, (...) Nie umieliśmy, Solidarność nie umiała i nie We had trade unions in PRL (People’s Republic lał się w Biurze Informacji Prasowej NSZZ Journalism and Political Science at the żeby były związkami zawodowymi. umie, ale można powiedzieć – my wszyscy nie of Poland) too. The point is that they are real (...) I think if we read together and understand the ,,Solidarność”. Był rzecznikiem prasowym umieliśmy znaleźć współczesnego, wolnościowego trade unions. 21 postulates in the contemporary context, they University of Warsaw. He was active at (...) Żeby dawały ludziom poczucie godności, bez- Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, wyrazu dla tego o co chodziło w ruchu Solidarności. would fulfil many kinds of cravings as experienced the Office for Press Information of the pieczeństwa w miejscu pracy. Czy dają? (...) They should give people the feeling of dignity by the Polish people. jednym z założycieli „Gazety Wyborczej” (...) Fundamentalnie, instytucjonalnie sprawy zo- and safety in the place of work. Do they do that? Solidarity Trade Union. He was the press (...) Jest postulat uwolnienia więźniów politycz- oraz pierwszym prezesem Polskiej Agen- stały załatwione. (...) For starters we might write them down in other words. spokesperson of the Civic Parliamentary nych, no my dziś nie mamy więźniów politycznych (...) There is the postulate of freeing political priso- cji Informacyjnej. Obok dziennikarstwa w dosłownym tego słowa znaczeniu. (...) Ale z punktu widzenia bardzo wielu osób nie. ners. Of course we do not have political prisoners (...) We were not able, Solidarity wasn’t able, but Caucus. He was one of the founders of the prasowego związany z radiem i telewizją. in the literal meaning of this phrase. one can say that all of us were not able to find newspaper “Gazeta Wyborcza” and the (...) Ale mamy ludzi pozbawionych praw politycznych. (...) Mój naturalny temat. the contemporary words of freedom of what the [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jacek_Ża- (...) We do have people who are deprived of po- first Chairman of the Polish Information (...) Mają prawa obywatelskie, mają ludzką godność (...) To jest adaptacja postulatu zniesienia cenzury. Solidarity movement was all about. kowski] litical rights. Agency. Apart from press journalism he w sensie niezbywalnym, ale nie są traktowani jak (...) Który to postulat dziś brzmiałby: stworzyć (...) Fundamentally, institutionally the matters were fixed. obywatele, są wykluczeni. (...) They have civil rights, they have their dignity has been involved in TV and radio. prawdziwe media publiczne, w których moglibyśmy in the inalienable sense, but they are not treated (...) But from the personal point of view of many (...) Mamy postulat zniesienia cenzury. No, nie się czuć u siebie. as citizens, they are excluded. people they were not. mamy cenzury formalnie, ale bardzo wiele poglą- (...) Widzowie i twórcy. dów nie znajduje miejsca w publicznej debacie i to (...) We have the postulate of removing censorship. (...) My natural theme jest ogromny problem dla wielu osób. (...) Które mogłyby nam służyć, naszej demokracji, There is no censorship formally, but a great deal (...) That is the adaptation of the postulate concer- naszemu życiu. of views has no place in the public debate and this (...) Likwidacja sklepów „za żółtymi firankami”. ning censorship. is a problem for many people. Czy dziś nie ma sklepów „za żółtymi firankami”? (...) ... (...) I would say it should sound like this: Create real Czyli takich sklepów, które są dostępne dla nie- public media where we can feel at home. licznych, uprzywilejowanych. (...) Viewers and authors. (...) I myślę, że jak patrzymy dziś na frustrację (...) (Media) which would serve us, our democracy, dużej części Polaków, to one wynikają z tego, że our lives. formalnie wszystko się załatwiło, a tak naprawdę dużo zostało do załatwienia. (...) ...

128 WYWIADY / Interviews Jacek Żakowski 129 We are living in happy times, yet our faces look as if something bad happened. This is the next postulate: we are not allowed to worry!

23.08.2010 SOPOTJacek Taylor

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 131 Jacek Taylor (ur. 25 września 1939 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Jacek Taylor (born 25 September, 1939 w Poznaniu) – polski polityk, adwokat. Od (...) Trzeba pracować nad świadomością polską. w pełni szczęśliwi, to ta przyszłość naszego kraju (...) We need to work on the Polish consciousness. (...) It really scared me, despite the general enthu- in Poznań) is a politician and lawyer. From niedobrze się przedstawia. siasm. We had a 100% success apart from one 1978 współpracował z opozycją demokra- (...) Przeciętny Polak jest czarnowidzem, narzeka, (...) An average Pole is a pessimist, he keeps com- 1978 he cooperated with the democratic thing – the turnout. tyczną. Należał do Stowarzyszenia Opieki niewiele mu się podoba, zwłaszcza własny kraj. (...) Jesteśmy w sytuacji znacznie lepszej niż Polacy plaining, he does not like many things, especially opposition. He belonged to the Prisoners byli w ostatnich kilkuset latach. his own country. (...) Voting in the elections is the manifestation of nad Więźniami „Patronat”. Po 13 grudnia (...) Inne kraje znacznie bardziej. Welfare Association named “Patronat”. the bond with your country. 1981 kilka miesięcy ukrywał się, następnie (...) Jesteśmy społeczeństwem rozwijającym się, (...) Other countries considerably more. After 13 December 1981 (Marshall Law) he (...) Jest taki minimalny stopień identyfikowania na dorobku. Byliśmy w latach 90-tych, a może (...) Nowadays, when we abolished compulsory wrócił do wykonywania zawodu adwoka- się z własnym państwem. (...) There is a minimum degree of identifying one- was in hiding for several months, then he jeszcze na początku XXI wieku, stawiani za wzór conscription which apart from paying taxes bo- ta, udzielając się jako obrońca w proce- self with one’s own country. resumed his work as a lawyer. He was an (...) W czerwcu 1989 roku do urn wyborczych, państw modernizujących się wśród państw, które und us closely to our country, I think we should sach politycznych. Brał udział w obradach a przypomnę, że było to właściwie głosowanie za odzyskały niepodległość, zwłaszcza z tej domi- (...) In June 1989, the turnout in the elections, and change the constitution and introduce compulsory active defence counsel in political trials. He Okrągłego Stołu. W latach 1991-1997 był niepodległością, poszło mniej więcej 63% upraw- nacji sowieckiej. Byliśmy takim prymusem i nadal let me remind that we voted for independence participation in the elections. took part in the Polish Round Table Talks. nionych do głosowania. z tym nie jest źle. then, was more or less 63% of those who were posłem na Sejm I i II kadencji z listy Unii (...) There are very few countries like that, but ap- In the years 1991-1997 he was a Member entitled to vote. Demokratycznej. (...) Mnie to przestraszyło wówczas, chociaż ogólny (...) ... parently we need this kind of therapy at least now. of Parliament in the 1st and 2nd term for the entuzjazm zapanował, że taki 100% sukces, ale [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Jacek_Taylor] (...) If I were to formulate the 21 postulates in 2010, Democratic Union Party. poza jedną rzeczą, poza frekwencją. I would include among these 21 the postulate to (...) Pójście do wyborów jest manifestacją związku introduce compulsory voting in the elections, at z własnym krajem. least for some time. (...) Dzisiaj kiedy znieśliśmy obowiązkową służbę (...) Such identification with the fatherland is neces- wojskową, która oprócz płacenia podatków wiązała sary. If we do not instil this in young people, that nas bardzo silnie z naszym państwem uważam, they will not be fully happy without it, the future of że powinno się zmienić konstytucję i wprowadzić our country is not very bright. obowiązkowy udział w głosowaniu powszechnym. (...) We are in much better situation than our an- (...) Bardzo niewiele krajów na świecie jest takich, cestors have been in the past few hundred years. ale my najwyraźniej potrzebujemy pewnego rodzaju (...) We are a developing society, we are making terapii w tym zakresie. our way. In the 1990s, maybe even at the begin- (...) Gdyby formułować 21 Postulatów w roku 2010, ning of 21st century we were presented as a role to ja bym umieścił taki postulat wśród tych 21, żeby model among those modernizing countries which wprowadzić obowiązkowy udział w wyborach przez regained independence of the soviet dominance. jakiś przynajmniej czas. We were “top student” and I think we are still doing all right with that. (...) Ta identyfikacja z ojczyzną jest konieczna, jeżeli się nie wpoi młodzieży, że bez tego nie będą (...) ...

132 WYWIADY / Interviews Jacek Taylor 133 Man’s birthplace predetermines people’s lives and is a kind of life sentence. And that’s what I don’t like about it but I believe it is... If I was to name one thing which is the most important for me to do in Poland, it’d be giving people equal opportunities.

07.10.2010 WARSZAWA Ewa Milewicz

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 135 Ewa Milewicz (ur. 4 grudnia 1947 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 07.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 07.10.2010 Ewa Milewicz (born 4 December, 1947 in w Warszawie) – absolwentka Uniwersytetu (...) Żyjemy w zupełnie innym państwie. Tamto (...) Ale to było nieważne, co tam było napisane (...) We live now in a completely different country. and kindergartens and that the shops are better Warsaw) is a graduate of the Law Depart- Warszawskiego, Wydziału Prawa. Opozy- było państwem niedemokratycznym, a to jest w tych postulatach – ważne było, że były, że ludzie We used to live in a non-democratic state, now supplied. And there were the freedom postulates. . ment of the University of Warsaw. She was demokratycznym. się zebrali, że tak dużo ludzi, potem cała Polska. we live in a democracy. cjonistka w okresie PRL-u. W marcu 1968 r. (...) We wanted the censorship to be gone, we wan- an oppositionist in the People’s Republic uczestniczka wieców studenckich. Członek (...) Wtedy te postulaty, to nie było takie żądanie (…) Tamte postulaty sierpniowe były bardzo pro- (...) Those days the postulates were not demands ted freedom, we did not want political imprisonment. of Poland, She was participant of students konkretnych rzeczy poparte wiarą, że to się uda. sto, nie były jakimś literackim językiem ani to nie of particular things backed up with the faith that Komitetu Samoobrony Społecznej Komitetu (...) Usually we had a majority of either freedom rallies in March 1968. She was member była poezja, to były konkretne bardzo techniczne they will be successful. (...) Wtedy to było bardzo udane połączenie takie- or sausage postulates. Obrony Robotników. Uczestniczka strajku rzeczy, bez wchodzenia w szczegóły. of KSS “KOR” (the Committee for Social go – to się tak wtedy mówiło: kiełbasy i wolności. (...) It was a very good combination of – that’s what w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Publikowała (...) In August’80 we managed to combine these Self-defence “KSS”). She was participant (...) Chyba on by brzmiał tak, żeby bez względu we used to say – sausage and freedom. (...) Kiełbasy w tym sensie, że były tam różne two kinds of postulates in a very good way. w prasie podziemnej. na miejsce urodzenia i zamożność rodziny, każde in the strike in the Gdańsk Lenin Shipyard. takie postulaty bytowe: żeby załatwić problem (...) Sausage, because there were postulates con- [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ dziecko w Polsce miało taką samą możliwość (...) I did not have a feeling that they would be She published in the underground press. mieszkaniowy, żeby emerytury zrównać ze sta- cerning everyday living: postulates concerning the wykształcenia się, poczynając od przedszkola aż realized. index.php?title=Ewa_Milewicz] rego i nowego portfela, żeby było więcej żłobków, flats; that retirement pensions of the old and new do szkoły wyższej. przedszkoli, żeby było lepsze zaopatrzenie, ale portfolio are equal; that there are more nurseries (...) I did not really know what free trade unions były też takie postulaty wolnościowe. (...) ... are and what good these trade unions might bring. (...) Żeby nie było cenzury, żeby była wolność, (...) In Poland there was a traditional trade union żeby nie było więźniów politycznych. distributing onions and apples among the workers in autumn. (...) Bo zwykle było tak, że były albo bardziej po- stulaty wolnościowe, albo bardziej te kiełbasiane. (...) It wasn’t really important what was written in these postulates, their sheer existence was im- (...) Sierpień 80’ to było bardzo dobre połączenie portant, the gathering of people, so many people jednego i drugiego. gathered there. Later on the whole of Poland. (...) Sama nie miałam wtedy poczucia, że to się (…) These August postulates were written in a very zrealizuje. simple language, they did not use literary style (...) Nie bardzo wiedziałam co to są wolne związki or poetry. These were precisely written technical zawodowe i dlaczego związki zawodowe miałyby matters without going into the details. coś dobrego przynieść. (...) I think it would sound like this: Let every child (...) W Polsce była tradycja związków zawodowych, in Poland, regardless of his place of birth and które dzieliły cebulę i jabłka raz do roku na jesień, wealth of his family, have the same opportunity to organizowały dla pracowników. education, from kindergarten to university. (...) ...

136 WYWIADY / Interviews Ewa Milewicz 137 Solidarity was full of internal contradictions, full of discussions and arguments, sometimes quite se- vere. However, we had the feeling that we need to help each other.

09.08.2010 WARSZAWA Jan Lityński

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 139 Jan Lityński (ur. 18 stycznia 1946 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.08.2010 Jan Lityński (born 18 January, 1946 w Warszawie) – polityk, matematyk, dzia- (...) Siła tych postulatów była w słowie 21, była (...) Ale żeby Ci, którym się udało umieli się sa- (...) The power of these postulates was in the word extent. Later on it turned out that was a utopian in Warsaw) is a politician and mathemati- łacz opozycji w czasach PRL-u. W 1989 r. w tym, że są postulaty, że my coś chcemy, czegoś moograniczyć, samoograniczyć na rzecz tych, 21, it was in the fact that they were postulates, that way of thinking. cian. He was an opposition activist in the żądamy. którym się nie udało. we want and demand something. uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu. (...) When you look at Poland, you see a country People’s Republic of Poland. In 1989 he W latach 1989–2001 sprawował mandat (...) Bardzo wielu ludzi wierzyło w te postulaty jako (...) Tego nie zrobi państwo, to muszą zrobić oby- (...) Many people believed that these postulates of great success. participated in the Round Table Talks. In postulaty, które stworzą idealny ustrój. watele i to musza zrobić Ci, którym sie udało would create the perfect political system. posła na Sejm X kadencji z ramienia Komi- (...) I appreciate the movement that is there, but the years 1989-2001 he was a Member i świadomie na rzecz tego działać. tetu Obywatelskiego, I, II i III kadencji z listy (...) Otóż po 89-tym roku, to poczucie w istotnym (...) Well, after 1989 this feeling was essentially lost. it is too week and too often it is too dependent of Parliament in the 10th term on behalf of sensie zanikło. (...) Należy pamiętać o korzeniach, a nam sie tego on the state. Unii Wolności. Autor publikacji w prasie (...) We were fascinated with the freedom that origi- the Civic Committee, and in the 1st, 2nd and nie udało zrobić. polskiej i zagranicznej. Opublikował kilka (...) Byliśmy zafascynowani wolnością wynikającą nated from the free market, from the liberal market (...) So that those people who are successful knew 3rd term on behalf of the Freedom Union. z wolnego rynku. Wynikającą z liberalnego rynku (...) Zbyt łatwo się pokłóciliśmy. Zbyt łatwo uzna- and somehow we did not build the intermediary when to self-impose some limits, limit themselves pozycji książkowych. We wrześniu 2006 r. He was an author of publications in the i jak gdyby nie budowaliśmy instytucji pośredni- liśmy się nawzajem za wrogów. institutions, which were as it were based directly in favour of those who haven’t achieved success. został odznaczony przez prezydenta Lecha czących, nie budowaliśmy instytucji, które były jak on the spirit of Solidarity. Polish and foreign press. He published (...) W następnych pokoleniach też pewnie będzie (...) The state will not do this, it is the job of the Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim gdyby wynikały bezpośrednio z ducha Solidarności. several titles of books. On 23 September takie poczucie sięgania do wartości, natomiast (...) Institutions which help, which activate people. citizens, especially the successful ones. They Orderu Odrodzenia Polski. (...) Instytucji, które pomagają, które aktywizują wydaje mi się, że po prostu ja czekam na to, aż have to work on that consciously. 2006 he was awarded the Commander’s (...) We have very low activity in Poland which is [źródło:http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Lityński] ludzi. młode pokolenie się zbuntuje. Cross of the Order of Polonia Restituta by quite surprising when you take into consideration (...) We have to remember about our roots, and (...) W Polsce jest bardzo mała aktywność, co jest (...) Wielu wartościowych ludzi z młodego pokolenia that Solidarity was born here, in this country. Social we failed to do so. president Lech Kaczyński. zdumiewające biorąc po uwagę to, że właśnie bardzo unika działalności publicznej. activity is very low. (...) We quarrelled too easily. We decided we are w Polsce był ruch Solidarności. Jest bardzo mała (...) Niemniej wydaje mi się, że w pewnym momen- (...) In the beginning we, the people of Solidarity enemies too easily. aktywność społeczna. cie tym ludziom zacznie coś brakować. thought that since we had this civil movement, there (...) The next generations will probably have the (...) Nam się na początku wydawało w Solidar- was no need for political parties. This movement (...) I zbuntują się przeciwko temu, co im zostawia- feeling of reaching out towards some values, too. ności, że jak mamy ten ruch obywatelski, to nie was to fill in the role of political parties to a large my i będą próbowali robić coś nowego. I think I am just waiting for the young generation potrzebujemy partii politycznych. Ten ruch oby- to rebel. watelski będzie wypełniał w dużej mierze role (...) ... partii politycznych, potem okazało się, że to było (...) Many valuable people of the young generation myślenie utopijne. avoid public activity. (...) Jak się patrzy po Polsce, Polska jest krajem (...) Nevertheless, I do believe that at some point wielkiego sukcesu. they will start missing something. (...) Ja doceniam ten ruch, który jest, ale on jest (...) They will rebel against what we’d left them and zdecydowanie za słaby i zbyt często jest za bardzo they will try to do something new. zależny od państwa. (...) ...

140 WYWIADY / Interviews Jan Lityński 141 What shaped me the most in my life was obviously the activity in the anti-communist opposition in the Young Poland Movement (RMP).

29.10.2010 SOPOTEwa Dyk

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 143 Ewa Dyk – opozycjonistka w okresie FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 29.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 29.10.2010 Ewa Dyk was an oppositionist in the Polish PRL-u, związana z Ruchem Młodej Polski. (...) W mieszkaniu, właściwie moim i mojego męża rze socjalistycznymi, a teraz budujemy kapitalizm (...) In my flat, actually in my and my husband Wałęsa, who was at that time the president of the People’s Republic. She was connected with Była sekretarką Lecha Wałęsy. W latach Piotra, w 80-tym roku, a ściślej mówiąc na podwór- w Polsce, a więc to jest zasadnicza trudność. Piotr's flat, or to be precise in the backyard of our union. We had our famous office in the Pilotów the Young Poland Movement (RMP). She ku tego mieszkania, zapadła decyzja o strajku house, the decision was made in 1980 to start Street in Gdańsk Zaspa. 80–tych wyemigrowała do USA. Wraz (...) To co mnie najbardziej razi i co ja bym naj- was Lech Wałęsa’s secretary. In the 1980s sierpniowym. the August strike. z mężem Piotrem organizowała pomoc bardziej zmieniła w Polsce, to naturę dyskursu (...) I resigned from this job when I decided to she emigrated to the USA. Together with (...) Można powiedzieć, że nasze mieszkanie publicznego. (...) One could say that our flat in the house at leave to the USA. dla chorych dzieci z Polski. her husband Piotr she organised help for w domu przy ulicy Sienkiewicza 10 we Wrzesz- 10 Sienkiewicza Street in Gdańsk Wrzescz was (...) Zmieniłabym taki charakter konfrontacyjno- (...) We believed in justice, we were sure that sooner [źródło: http://walls.home.pl/wiki/index.php?ti- czu [od red.: w Gdańsku], wpisało się na stałe do inscribed for good in the history of Gdańsk. sick children in Poland. agresywny jaki panuje. or later destiny or providence will support the tle=Piotr_Dyk; http://www.pismoprofile.com/ historii Gdańska. [source: http://walls.home.pl/wiki/index. (...) In 1983-84 I was the personal secretary, or righteous. (...) Ludzie nie są nastawienia na rozwiązanie pro- index.cgi?action=01show&idn=96&kind=6; http:// (...) W latach 83-84 byłam osobistą sekretarką to use modern terms – the assistant – of Mr Lech php?title=Piotr_Dyk; http://www.pismoprofile. blemu przed jakim stoją, tylko na ugranie czegoś. (...) I remember what I felt when I saw these pos- www.pismoprofile.com/index.cgi?action=01sho- czy też dzisiaj mówiąc asystentką, Prezydenta com/index.cgi?action=01show&idn=96&kind=6; tulates. For I was – just like my other friends from Lecha Wałęsy, wtedy przewodniczącego. Mieliśmy (...) ... w&idn=96&kind=6; http://www.videofact.com/ the Young Poland Movement – in the shipyard. http://www.videofact.com/promoNOW.htm] słynne biuro na Zaspie, na ulicy Pilotów [od red.: promoNOW.htm] I remember the postulates being written by Aram w Gdańsku]. (Arkadiusz Rybicki) and Maciej (Grzywaczewski) (...) I wyjeżdżając do Stanów właśnie rezygnowa- and were being hung on the wall. łam z tej pracy. (...) They were, speaking in quotation marks, holy (...) Wierzyliśmy w sprawiedliwość, to że mieliśmy plaques of the collective social consciousness. przekonanie, że prędzej czy później los, czy opacz- ność zawsze wspiera sprawiedliwych. (...) The postulates of 1980 were very universal, but they were also socialist in nature. Right now (...) Ja pamiętam co wtedy czułam, jak widziałam we are building capitalism in Poland, so this is te postulaty, bo byłam oczywiście, tak jak wszyscy a fundamental difficulty. przyjaciele z RMP [od red.: Ruch Młodej Polski], byliśmy w stoczni. Pamiętam jak te postulaty zo- (...) What really hurts me and what I would like to stały napisane przez Arama [od red.: Arkadiusza change most in Poland is the nature of our public Rybickiego] i Maćka [od red.: Grzywaczewskiego] discussion. i jak zawisły. (...) I would change the confrontational, aggressive (...) To były takie, w cudzysłowie mówiąc, to były character of the discussion which is present now. takie święte tablice zbiorowej świadomości spo- (...) People do not work on solving the problem they łecznej. are faced with, they only aim at getting something (...) Te postulaty z 80-tego roku były postulatami for themselves. uniwersalnymi, ale też postulatami w swojej natu- (...) ...

144 WYWIADY / Interviews Ewa Dyk 145 Our slavery was very long too, and the nation tried to survive by adapting to this situation. The adaptation did not always involve righteousness of the character.

28.10.2010 GDYNIA Krzysztof DowgiAłło

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 147 Krzysztof Dowgiałło (ur. 30 czerw- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 28.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 28.10.2010 Krzysztof Dowgiałło (born on 30 ca 1938 r. w Nowomalinie k. Ostroga na (...) Jak dowiedzieliśmy się, co się dzieje w stoczni, (...) When we found out what is happening in the June, 1938 in Nowomalinie near Ostroga Wołyniu) –opozycjonista w okresie PRL-u. to przystąpiliśmy do strajku solidarnościowego. shipyard we decided to join the solidarity strike. in Wołyń) was an oppositionist in the Polish Absolwent Politechniki Gdańskiej. Archi- (...) Te postulaty były tworzone przez komitet straj- (...) These postulates were formed by the strike People’s Republic. He is a graduate of the tekt w Wielkiej Brytanii, Francji i Algierii, kowy, przez prezydium komitetu strajkowego. committee, by the presiding board of the com- Gdańsk Technical University. He worked mittee. w latach 1967-1983 w Miastoprojekcie (...) Ich część, nazwijmy to ustrojową, była tworzona as an architect in Great Britain, France and Gdańsk. W 1970 r. napisał tekst słynnej przez młodą opozycję gdańską, przez członków (...) Some of them, let’s call it the political part, Algeria. Between 1967 and 1983 he worked wolnych związków zawodowych i Ruch Młodej were formulated by the members of the free trade Ballady o Janku Wiśniewskim. W sierpniu on the Miastoprojekt project in Gdańsk. In Polski. unions and the Young Poland Movement (RMP). 1980 r. uczestniczył w strajku w Stoczni 1970 he wrote the text for the famous ballad (...) Byli tam historycy, którzy mogli operować (...) We had historians, who knew how to use the Gdańskiej im. Lenina, w grudniu 1981 r. about Janek Wiśniewski. In August 1980 tym językiem, który był potrzebny do wyrażania language we needed to formulate these matters. uczestniczył w strajku w Stoczni Gdań- tych spraw. he participated in the strike in the Gdańsk (...) I think Poland’s problem now is based on the skiej. Wielokrotnie aresztowany i więzio- Lenin Shipyard. In December 1981 he took (...) Wydaje mi się, że kłopot Polski w tej chwili fact that we do not have a specialized corps of ny. W latach 1989–1991 poseł RP z listy polega na tym, że nie istnieje korpus urzędniczy clerical workers, we do not have a specialized part in the strike in the Gdańsk Lenin Ship- Komitetu Obywatelskiego „S”. W latach z prawdziwego zdarzenia, nie istnieje korpus kadry corps of managers. yard. He was arrested and imprisoned kierowniczej. 1989–1993 wiceprzewodniczący Światowej (...) We should grow them, this process should many times. Between 1989 and 1991 he Konfederacji Pracy. W latach 1989–2002 (...) Należy wychować, a to wychowanie powinno start at school. was a Member of Parliament for the Civil się zaczynać już w szkole. radny Miasta Sopot. W 2007 r. odznaczony (...) I mean educating them to the ethos of service. Committee “S” list. In the years 1989-1993 Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu (...) To znaczy wychowanie do etosu służby. he was vice-president of the World Labour (...) Education is the first step here. Odrodzenia Polski. (...) Pierwszym krokiem do tego jest edukacja. Conference. In the years 1989-2002 he (...) We also need a change of the teaching corps, [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ was a Sopot councillor. In 2007 he was (...) Zmiana również korpusu nauczycielskiego, which is morally hurt in the history of the systemic index.php?title=Krzysztof_Dowgiałło] który też jest poszkodowany moralnie w całej tej change. honoured with the Commander Cross with historii przemiany. Star of the Order of Polonia Restituta. (...) That is why we have the opposition, the old (...) Po to jest opozycja, dawna opozycja, żeby opposition to keep the historical awareness in the [source:http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ świadomość historyczną w całym społeczeństwie, whole society, in the nation up to a certain level. index.php?title=Krzysztof_Krzysztof_Dowgiałło] w całym narodzie, jednak utrzymać na pewnym (...) ... poziomie. (...) ...

148 WYWIADY / Interviews Krzysztof DowgiAłło 149 These demands are of significance to me but I do not forget that they were made in a concrete political and economic reality.

03.08.2010 GDAŃSK Paweł Adamowicz

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 151 Paweł Bogdan Adamowicz (ur. 2 listo- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 03.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 03.08.2010 PaweŁ Bogdan Adamowicz (born 2 Oc- pada 1965 r. w Gdańsku) – polski prawnik, (…) 21 postulatów ma dla mnie ogromne znacze- (…) The 21 postulates are very important for me. tober, 1965 in Gdańsk) is a lawyer, politician polityk i samorządowiec. W maju 1988 roku nie. Ale nie zapominam, powstały w konkretnej But I do not forget that they were formulated in and a local government representative. In politycznej, gospodarczej rzeczywistości. a concrete political and economical reality. był współorganizatorem strajku okupacyj- May 1988 he was the co-organizer of the nego na Uniwersytecie Gdańskim oraz (…) Przywódcy strajku zdawali sobie sprawę, (…) Leaders of the strike were aware that some of sit-in strike at the University of Gdańsk and że niektórych proponowanych przez załogi po- the postulates proposed by the workers could not przewodniczącym studenckiego komitetu also the chairman of the strike committee. stulatów nie można umieszczać bowiem mogą be included on the list because they might have strajkowego. Po studiach rozpoczął pracę sprowokować kontrakcje reżimu komunistycznego. caused repercussions by the communist regime. After his studies he started to work as an na UG jako asystent, a w latach 1990–1993 Na przykład były postulaty wolnych wyborów, ale For instance there was a postulate about free elec- assistant at the University of Gdańsk, and był prorektorem UG ds. studenckich. Prze- zostały wycofane. Trzeba było działać w atmos- tions, but it was withdrawn. There was a need to in the years 1990-1993 he was the pro-vice ferze samoograniczenia. Nie była to więc pełna act in an atmosphere of self-limitation. So it was wodniczący Rady Miasta Gdańska w latach chancellor of student affairs. He was the ekspresja wolności, trzeba się było liczyć z sytuacją not a full expression of freedom. It was necessary 1994 – 1998. Nieprzerwanie od 1998 roku zewnętrzną. W tym sensie wyrażały one mądrość to reckon with the external situation. In this respect chairman of the City Council in Gdańsk Prezydent Miasta Gdańska. polityczną, trzeźwość polityczną i umiejętność the postulates expressed political wisdom and during the years 1994-1998. He’s been the [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Paweł_Ada- osiągania trudnych kompromisów. Nie były tylko consciousness, and the ability to reach a difficult mayor of the City of Gdańsk since 1998. romantycznym protestem. compromise. It was not just a romantic protest. mowicz] (…) W XXI wieku czymś niebywale ważnym jest (…) Education is extremely important in the 21st edukacja. Bowiem to ona uczy ludzi krytycznego century. Because it teaches critical thinking. It myślenia. Uczy umiejętności współpracy, otwarcia, teaches the ability to cooperate, openness and zaciekawienia światem. Uczy jak żyć. Tak więc curiosity for the world. It teaches how to live. So dziś sformułował postulat możliwie – podkreślam today I would formulate the postulate of possibly – możliwie – bezpłatnej, równej w dostępie edukacji let me underline the word possibly – free, equally dla wszystkich Polaków, a szerzej Europejczyków accessible education for all Poles, and Europeans, do matury włącznie. up to high school graduation. (…) ... (…) ...

152 WYWIADY / Interviews Paweł Adamowicz 153 This need to look at each other, not as enemies, but as people who have a common ground, a common experi- ence, is the key need of our society.

23.08.2010 SOPOTJacek Karnowski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 155 Jacek Karnowski (ur. 16 sierpnia 1963 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Jacek Karnowski (born 16 August, r. w Gdańsku) – polski polityk, samorządo- (...) 21 historycznych postulatów, to taka chęć (...) ... (...) The 21 historical postulates, are like the desire 1963 in Gdańsk) is a politician and local wiec, od 1998 r. prezydent Sopotu. Dzia- odzyskania wolności. to regain freedom. government representative. Since 1998 he łalność polityczną rozpoczął na studiach (...) To były takie synonimy wolności, coś dla mnie (...) They were the synonym of freedom, something has been the mayor of the city of Sopot. w 1986 r. jako członek Ruchu Młodej Polski. najważniejszego. that is the most important for me. He began his political activities during his Od 1990 r. do 1998 r. sprawował funkcję (...) Postulat wolnych związków zawodowych, czyli (...) The postulate of free trade unions, or rather studies in 1986 as a member of the Young wiceprezydenta Sopotu. W 2001 r. znalazł pierwszej wolnej instytucji w socjalistycznej Polsce. the first free institutions in socialist Poland. Poland Movement. From 1990 to 1998 się wśród założycieli regionalnych struktur (...) Ja jeszcze wtedy nie czułem tak bardzo potrzeb (...) Being a student at that time I did not feel the he was holding the post of deputy mayor Platformy Obywatelskiej. W 2002 r. i 2006 materialnych jako uczeń. Dla mnie najważniesze material needs so much. The freedom postulates of Sopot. In 1998 he was appointed city były te postulaty wolnościowe. were more important for me. r. wygrywał wybory na urząd prezydenta councillor from the register of AWS (Soli- miasta Sopotu. (...) Mimo tego, że była olbrzymia różnica mię- (...) Although the difference between post-com- darity Electoral Action) and the same year dzy postkomunistami czy komunistami, a ludźmi munists or communists and people from Solidarity [źródło: Wikipedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/ he became the city mayor. In 2001 he was z Solidarności, nie było aż takiego wielkiego roz- was extremely big, there was no rapture as great Jacek_Karnowski_(polityk)] darcia narodowego jak jest teraz pomiędzy siłami as we have now between political forces. among the founders of the local structures politycznymi. of the Civic Platform. In 2002 and in 2006 (...) My great dream is that we look at each other (...) Moim ogromnym marzeniem jest to, żebyśmy in a better way, that Poland would be a fully demo- he won the elections for mayor. trochę lepiej na siebie spojrzeli, żeby Polska była cratic country, that we are capable of reforming all już w pełni demokratycznym krajem, żebyśmy the institutions which are operating in the country. umieli zreformować wszystkie instytucje, które (...) I would like to say something to the young są w tym kraju. people: Don’t care for anything as much as for (...) Ja mam słowo do młodzieży, żeby nigdy nie freedom and for justice. Believe in your dreams, byli ludźmi, którym zależy na czymś innym jak na be open and do not choose the easy path. wolności, jak na sprawiedliwości, żeby uwierzyli (...) The new postulate, something really needed is w swoje marzenia, żeby byli bardzo otwarci i nie what John Paul II said during the mass in the Sopot szli na łatwiznę. hippodrome – there is no solidarity without love. (...) Nowy postulat, niesamowicie potrzebny, to (...) This postulate is one – there was one Solidarity, jest to co powiedział Jan Paweł II na sopockim there is one Solidarity and it must not be usurped hipodromie – nie ma solidarności bez miłości. by anyone. (...) Ten postulat, to jest jedno, że ta Solidarność (...) ... była jedna, jest jedna i nie może być przez nikogo przywłaszczana.

156 WYWIADY / Interviews Jacek Karnowski 157 When reading the word “solidarity” in the present times, let’s try to read it so that it can become signifi- cant again for building what joins us. Which joins us also because we understand those who need it more.

28.10.2010 GDYNIA Wojciech Szczurek

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 159 Wojciech Szczurek (ur. 1 grudnia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 28.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 28.10.2010 Wojciech Szczurek (born on 1 De- 1963 r. w Gdyni) – absolwent prawa na (...) Lata 80-te to był taki czas bardzo radykal- (...) Gdy dzisiaj, przeskakując do czasów nam (…) The 1980s were a time of radical divisions. (...) It is not possible to talk about August [1980] if we cember, 1963 in Gdynia) studied law at Uniwersytecie Gdańskim. Doktor nauk nych podziałów. Jeśli ktoś był po jednej stronie, współczesnych, myślę sobie o tym co trapi polskie If someone was at one side, he would treat the do not go back 10 years earlier to December 1970. Gdańsk University. He doctored in Law and to traktował osobę z tej drugiej strony jako nie tyle życie publiczne, to myślę o tym właśnie w kate- person from the other side not as a political op- prawnych, z zawodu sędzia. Z gdyńskim (...) And that is also very interesting in Gdynia’s is judge by profession. He is connected to przeciwnika politycznego, tylko osobistego wroga. goriach procesu uczenia się demokracji. Braku- ponent, but as a personal enemy. experience, because in December 1970, shipyard samorządem związany od 1990 roku. Od je dzisiaj przestrzeni na kompromis, na dialog the Gdynia local government since 1990. (...) Wtedy narzucona władza, stan wojenny, cier- (...) Imposed authority, martial law, people’s suffer- workers formed a strike committee, wrote down 1998 roku Prezydent Miasta Gdyni. Był i kompromis. Since 1998 he is mayor of Gdynia. He was pienia ludzi, więzienia, skrytobójstwa. To wszystko ing, prisons, assassinations in those days - all that postulates and sat down in that building at the społecznym doradcą Prezydenta RP Lecha powodowało, że ten poziom napięcia miał swoje (...) Mam takie przekonanie, że dzisiaj to jest rze- caused that the level of tension had its justification. table to talk to the authorities. advisor on local government to president Kaczyńskiego do spraw samorządu. Został uzasadnienie. czywiście najpoważniejsze wyzwanie. Lech Kaczyński. He was honoured with (...) From one side the history of the 21 Postulates (...) They made a very serious mistake then which odznaczony m.in.: Krzyżem Oficerskim (...) Z jednej strony historia 21 Postulatów, to hi- (...) Słowo „Solidarność” – chcemy być razem is a history of that what joined people together at cost peoples lives. the Officer’s Cross in the Order of Polonia Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzy- storia tego, co w bardzo niełatwym momencie dzisiaj, staje się niezwykle aktualnym postulatem. a very difficult moment. Restituta, the Golden Cross Pro Ecclesia et (...) The shipyard people went to the streets. połączyło ludzi. żem Pro Ecclesia et Pontifice, srebrnym (...) ... Pontifice and the Silver Medal ‚Deserved (...) That lesson was made up for in 1980. That medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis. (...) Nie da się mówić o Sierpniu [od red.: 1980 in Culture Gloria Artis’. was why the working places were closed and the roku] jak się nie cofnie 10 lat wcześniej do Grudnia [źródło: http://www.gdynia.pl/wladze/zarzad/54_. workers knew that going to the streets may end [Sources: http://www.gdynia.pl/wladze/za- roku 70-tego. html; http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_ in bloodshed. rzad/54_.html; http://pl.wikipedia.org/wiki/ (...) A to jest też bardzo ciekawe, gdyńskie doświad- Szczurek] (...) When those parts of the postulates were cre- Wojciech_Szczurek] czenie, bo w grudniu roku 70-tego stoczniowcy ated, which also happened in Gdynia’s shipyard, utworzyli Komitet Strajkowy, sformułowali postulaty people who did not have democratic habits had i usiedli w tym budynku do stołu z władzą. to arrange something together. (...) Popełniono wtedy poważny błąd, który kosz- (...) When I think today, jumping to our current times, tował życie ludzi. about what troubles Polish public life, I think about (...) Stoczniowcy wyszli na ulicę. this in categories or learning democracy. Today there is no space for compromise, for dialogue (...) Tę lekcję odrobiono w roku 80-tym. To dlatego and for compromise. wtedy zakłady pracy zamknęły się i robotnicy już wiedzieli, że wyjście na ulicę to może prowadzić (...) I am sure that today this is the most serious do rozlewu krwi. challenge. (...) Jak wypracowywano tę część postulatów, która (...) The word “solidarity” – we want to be togeth- także w gdyńskiej stoczni się rodziła, ludzie, którzy er – today is becoming an unusually up-to-date nie mieli demokratycznych nawyków, musieli coś postulate. wspólnie ustalić. (...) ...

160 WYWIADY / Interviews Wojciech Szczurek 161 I had the honor and the great opportunity to talk to such people as Arkadiusz Rybicki, Maciej Grzywaczewski, Aleksander Hall, Grzegorz Grzelak and Bogdan Borusewicz.

29.08.2010 GDAŃSK Paweł Orłowski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 163 Paweł Orłowski (ur. 6 lutego 1976 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 29.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 29.08.2010 Paweł Orłowski (born 6 February, 1976 w Gdyni) – polski polityk, samorządowiec, (...) Można powiedzieć, że w takim nowoczesnym (...) Myślę, że takim ostatnim obszarem bardzo (...) We can say that in this modern thinking about (...) However, in the meantime something bad in Gdynia) is a politician, local government prawnik, były wiceprezydent Sopotu, po- myśleniu o społeczeństwie obywatelskim, to wtedy ważnym, który również buduje i zbliża całą tę civil society, for the first time the possibility arose to happened. representative, lawyer and a former deputy po raz pierwszy stworzyła sie możliwość zrzesza- sferę do obywatela, jest samorząd. organize, to act in a group, in a team independent seł na Sejm VI kadencji. Pracował jako (...) We created a kind of culture of jealousy, of dis- mayor of Sopot. He is a Member of Par- nia się, działania w grupie, w zespole niezależnie of state mechanisms. (...) Jakby drogi dochodzenia do zbudowania spo- trust. I think that this is the problem, the blockade th urzędnik administracji miejskiej w Sopocie, od mechanizmów państwowych. liament in the 6 term. He worked as an łeczeństwa obywatelskiego. to which we have come during the development w 2002 r. został rzecznikiem prasowym pre- administrative clerk in Sopot. In 2002 he (...) Jednak w międzyczasie stało sie coś złego. of our society. zydenta tego miasta, Jacka Karnowskiego. (...) ... became the press spokesman of the city’s (...) Stworzyliśmy jednak pewną kulturę zawiści, (...) And it has not just political dimensions. Every W wyborach w 2006 r. uzyskał mandat rad- mayor Jacek Karnowski. In the elections nieufności. Myślę, że to jest ten problem, ta blo- highly developed society with a good quality of life, nego rady miejskiej. Zrezygnował wkrótce kada, do której my dzisiaj dotarliśmy w rozwoju where there is really so-called welfare, is a society of 2006 he got the councillor mandate of z niego w związku z objęciem stanowiska naszego społeczeństwa. based on trust. We don’t have that here. the city council. He soon resigned from wiceprezydenta miasta. Po śmierci Arka- (...) I to ma wymiar jednak nie tylko polityczny. (...) Let’s build a civil society, let’s build it based on it as he became the city’s deputy mayor. diusza Rybickiego w katastrofie polskiego Każde wysoko rozwinięte społeczeństwo o dobrej social capital. Because that can be achieved by After the death of Arkadiusz Rybicki in the Tu-154 w Smoleńsku objął po nim mandat. jakości życia, gdzie rzeczywiście panuje w cu- means of very concrete action. To create regula- crash of the Polish Tu-154 near Smolensk, dzysłowie dobrobyt, to jest społeczeństwo, które tions that support group activity. To create a cer- [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Paweł_Or- he took over his mandate in Parliament. opiera się na zaufaniu. U nas tego brakuje. tain management style. And before all, to place łowski] importance on education. (...) Budujmy społeczeństwo obywatelskie, budujmy oparte na kapitale społecznym, dlatego że to można (...) I can see a great hope in the fact that Poles, osiągać bardzo konkretnymi działaniami. Tworząc while becoming more and more educated and także prawo, które wspiera działanie w grupie, two- conscious, are building up in natural way a feeling rząc właśnie pewną kulturę takiego zarządzania. of trust in themselves. Stawiając przede wszystkim na edukację. (...) Building trust consists also a bit of creating, of making the public institutions more reliable. (...) Ja w tym widzę wielką nadzieję, że Polacy stając się bardziej wyedukowani, bardziej świa- (...) And to create that kind of social norms that domi jakby w sposób naturalny budują w sobie to will promote cooperation. poczucie zaufania. (...) I think that the last very important area that (...) Budowanie zaufania polega też trochę na also builds and brings this whole sphere closer to tworzeniu, uwiarygodnianiu samych instytucji the citizen is local government. publicznych. (...) Like roads to come to the formation of a civil (...) I również tworzenie takich norm społecznych, society. które będą promowały współpracę. (...) ...

164 WYWIADY / Interviews Paweł Orłowski 165 None of us imagined that these 21 postulates would be capable of overthrowing THAT HUGE EUROPEAN power and of changing the map of Europe.

24.08.2010 GDAŃSK Antoni Pawlak

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 167 Antoni Pawlak (ur. 4 sierpnia 1952 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 24.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 24.08.2010 Antoni Pawlak (born 4 August, 1952 in w Sopocie) – polski poeta i publicysta. (…) Nikt z nas sobie nie wyobrażał, że 21 po- (…) ... (…) Nobody of us imagined that these 21 postulates (…) I was in the BHP hall in the shipyard when they Sopot) is a poet and columnist. He is the Jest autorem około 20 książek poetyckich. stulatów jest w stanie wywrócić wielką potęgę would be able to upturn that huge European power, were prepared and for me it was absolutely ex- author of about 20 poetry books. In 1983 europejską, zmienić mapę Europy. to change the European map. traordinary. These 21 postulates were the result of W 1983 r. otrzymał prestiżową Nagrodę he was awarded a prestigious Koscielski looking through hundreds of postulates from many (…) Byłem w stoczniowej sali BHP w czasie kiedy je Fundacji im. Kościelskich. Od czerwca different factories. And when they took shape in the Foundation Prize. Since June 2006 he układano i to było dla mnie coś absolutnie niesamo- 2006 r. doradca prezydenta Gdańska form as we know them now, Mrs. Joanna Duda- was the cultural advisor of Gdansk’s mayor witego. Te 21 postulatów było wynikiem przejrzenia Gwiazda, who was a member of the Inter-factory Pawła Adamowicza ds. kultury. Od kwiet- setek postulatów różnych zakładów. A kiedy już Paweł Adamowicz. Since 1 April 2007 he is Strike Committee, stood up and said: “Listen to nia 2007 r. rzecznik prasowy prezydenta powstały w formie, którą znamy, wstała Joanna the press spokesman of Gdansk’s mayor. me, you don’t realise that it is historical moment. Duda-Gwiazda, która była członkiem Międzyza- Gdańska. W czerwcu 2009 r. z rąk pod- For the first time, Polish workers are on strike not On 2 June 2009 he was handed in a Silver kładowego Komitetu Strajkowego, i powiedziała: sekretarza stanu w Ministerstwie Kultury for a sausage but for Poland”. Medal ‚Deserved in Culture Gloria Artis’ „.Słuchajcie, wy sobie nie zdajecie sprawy z tego, i Dziedzictwa Narodowego Tomasza Merty że to jest moment historyczny. Po raz pierwszy (…) Thanks to them, and thanks to the strikers’ de- by Tomasz Merta, the undersecretary of odebrał Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze robotnicy strajkują nie o kiełbasę tylko o Polskę”. termination we have a completely different country state and deputy minister of Culture and now. A free country. And the awareness, that those Gloria Artis”. (…) Dzięki nim, a także dzięki determinacji strajku- National Heritage. of us who want may have an influence on what’s [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Paw- jących mamy dziś zupełnie inny kraj. Wolny kraj. happening in our country. They can do that through Oraz świadomość, że ci z nas, którzy chcą mogą lak] politics, through art, through culture or through mieć wpływ na to co się w naszym kraju dzieje. Czy participation in voting. We became a quite normal to poprzez uprawianie polityki, uprawianie sztuki, European society. However, we are not at the same kultury czy poprzez akt uczestnictwa w wyborach. economic level as the average European country. Staliśmy się dosyć normalnym społeczeństwem europejskim. Chociaż jeszcze nie na takim pozio- (…) Today, one of the main, new postulates is the mie ekonomicznym jak przeciętny kraj europejski. dream to create public television in Poland. I want politicians to stop governing the television. So that (…) Dziś jednym z naczelnych, nowych postulatów jest television is dependent on us, on the citizens. marzenie, by w Polsce powstała telewizja publiczna. Chciałbym, żeby politycy przestali telewizją rządzić. (…) And maybe I want people not to turn away from Żeby telewizja była zależna od nas, od obywateli. culture saying that they do not get it. Because this is not true, because if they would want to, they (…) I może jeszcze żeby ludzie nie odwracali się would understand. od kultury twierdząc, że jej nie rozumieją. Bo to jest nie prawda, bo jakby chcieli to by zrozumieli. (…) And let us try to be a normal country. Unfor- tunately we are still far from this. (…) I postarajmy się być normalnym krajem. A do tego jeszcze nam niestety bardzo daleko. (…) ...

168 WYWIADY / Interviews Antoni Pawlak 169 We would probably have to choose a catalogue of is- sues which will not divide us, but should motivate us to work on them without playing out those problems to one’s own advantage.

30.09.2010 GDAŃSK Bogdan Lis

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 171 Bogdan Lis (ur. 10 listopada 1952 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 Bogdan Lis (born 10 October, 1952 in w Gdańsku) – opozycjonista w okresie (...) Niewątpliwie 21 postulatów stoi tak naprawdę (...) Są partie polityczne, które mają swoje progra- (...) Undoubtedly these 21 postulates are the basis (...) For sure the situation today is completely dif- Gdańsk) was an oppositionist in the People’s PRL-u. Działacz Wolnych Związków Za- u podstaw i podłoża wolnej, demokratycznej Polski. my, są organizacje pozarządowe. of the free, democratic Poland. ferent than it was in 1980. Republic of Poland. He was an activist of wodowych Wybrzeża, współorganizator (...) Od tego wszystko się zaczęło. (...) Są pracodawcy prywatni, a nie państwowi i w (...) This is how it all started. (...) Many things we wanted to be introduced have WZZ Wybrzeże (the Free Trade Unions związku z tym każdy zakład pracy funkcjonuje been modified. WZZ Wybrzeża w Elmorze. W sierpniu (...) To było takim zaczynem, zarówno do tych 16-tu (...) It was like leaven during the 16 months of of the Coast) and a co-organizer of WZZ inaczej niż wówczas. 1980 r. współorganizator strajku w Elmorze, miesięcy działania legalnego związku Solidarności, the Solidarity’s activity to the introduction of the (...) Some elements look completely different now, Wybrzeże at “Elmor” (a Polish joint stock przewodniczący Komitetu Strajkowego, przed wprowadzeniem stanu wojennego. (...) W tamtym okresie, tak samo jak Porozumienia martial law. but they have to be different. company). In August 1980 he was a co- Okrągłego Stołu, które podpisywaliśmy też w in- następnie wiceprzewodniczący Międzyza- (...) A także inspiracją do tego, żeby później, już (...) It was also an inspiration to start building, after (...) We formulated the 21 postulates and when we organizer of the strike at “Elmor”. He was nej sytuacji, też wtedy kiedy państwo było tym po 89-tym roku, budować demokratyczne państwo 1989, a democratic state around the rules, values, signed the August Agreement, our demands were kładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni wszystkim, co stało po drugiej stronie. the chairman of the strike committee, then wokół zasad, wartości, tego co nas w 80-tym, things that united us in 1980 and 1981.And also directed at the state, at the government. Gdańskiej im. Lenina, współautor 21 postu- the vice-chairman of MKS (Gdańsk Inter- 81-wszym roku łączyło, ale także tego, co na (...) Wiele rzeczy musi być zmienionych, jeszcze what happened on the first national conference (...) Things are different today, apart from the state latów, od września 1980 r. w Solidarności. I Krajowym Zjeździe Solidarności, też w oparciu nie wszystko funkcjonuje jak należy, ale środo- of Solidarity was based on the postulates as well Factory Strike Committee) at the Gdańsk we have other institutions dealing with various Wielokrotnie aresztowany przez służby zarówno o postulaty jak i takie wspólne przeżycie wiska się bronią. as on the common experience of this period. All Lenin Shipyard. He is the co-author of the problems of our social life. tego okresu. To stało się taką podstawą tworzenia this became the basis of creating new projects PRL-u. W 1989 r. uczestnik obrad Okrą- (...) Zreformowałbym wymiar sprawiedliwości. 21 postulates. Since September 1980 he is nowych projektów i programów. and programs. (...) We have political parties, which have their pro- głego Stołu. W latach 1989-1991 senator a member of Solidarity. He was the vice- (...) I myślę, że tu potrzeba determinacji polityków, grams, we have non-governmental organizations. (...) Między innymi takiego projektu: „Samorządna (...) Among others there was a project “Self-gov- Rzeczypospolitej Polskiej z listy Komitetu aby pewne problemy przezwyciężyć. chairman MKZ Gdańsk (Gdańsk Regional Rzeczpospolita”, na bazie którego chcieliśmy erning Poland” which was to serve as the basis (...) There are private employers, not only state Obywatelskiego „S”. Od 2007 r. poseł RP “Solidarity” Inter-Factory Strike Committee). odbudowywać samorządy w Polsce. (...) ... for local government in the country. ones, and because of that every plant or factory z listy Lewicy i Demokratów. Od 2000 r. functions differently than they used to. He was repeatedly arrested. In 1989 he (...) Na pewno sytuacja dzisiaj jest zupełnie inna prezes Fundacji Centrum Solidarności. was participant of the Round Table Talks. niż w roku 80-tym. (...) In that period – just like Polish Round Table [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ Agreement which was signed in a different situa- Between 1989 and 1991 he was senator (...) Wiele z tego czego chcieliśmy zostało wpro- index.php?title=Bogdan_Lis] tion too, when the state was everything that was for the Civic Committee of “Solidarity”. wadzone, zostało zmodyfikowane. on the opposite side. Then he connected with several political (...) Niektóre elementy wyglądają dzisiaj zupełnie (...) We have to change many things, not everything parties: UW, PD and SD. Since 2007 he inaczej, ale muszą wyglądać inaczej. is working in the right way, but there are some is Member of Parliament for the LiD (the (...) Formułowaliśmy 21 postulatów i gdy podpi- circles that defend themselves. Left and Democrats movement). Since sywaliśmy Porozumienia Sierpniowe, to te nasze (...) I would reform the justice administration. żądania kierowane były do Państwa. 2000 he is the chairman of the “Solidarity” (...) I think we need determination of the politicians Centre Foundation. (...) Dzisiaj jest inaczej, dzisiaj oprócz państwa są to overcome some of these problems. w ogóle inne instytucje, zajmujące się różnymi problemami naszego życia społecznego. (...) ...

172 WYWIADY / Interviews Bogdan Lis 173 Poland has something to offer, and it’s a pity we sur- render that without a fight. We should bring some- thing to Europe, instead of taking all the weakest European things. Europe has many precious things to offer, yet somehow Poles take only those easiest, simplest things without thinking about all the great stuff we can bring to Europe.

24.08.2010 GDAŃSK Robert Kwiatek

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 175 Robert Kwiatek (ur. 2 września 1971 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 24.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 24.08.2010 Robert Kwiatek (born on 2 September, r. w Gdańsku) – opozycjonista w okresie (...) Dla większości znajomych jestem znany jako (...) Cóż można powiedzieć. Zapełniliśmy sobie (...) Most of my friends, especially those connected it was a completely different struggle that ended 1971 in Gdańsk) was an oppositionist in the PRL-u, pseudonim „Jacek”. Mistrz Polski Jacek, zwłaszcza z okresu opozycji. trochę żołądki. with the opposition, know me as Jacek. a long road. Polish People’s Republic. His pseudonym w łyżwiarstwie figurowym. W latach 1984– (...) Byłem świadkiem historii jako dzieciak. Mój (...) I dziś o takich ludziach, może mniej poradnych, (...) As a kid I was a witness of history. My dad was (...) Maybe this free Poland does not look like was “Jacek”. He was Polish figure skating 1986 współzałożyciel Tajnej Organizacji tata pomagał tu w czasie strajków w roku 80-tym. zapomnieliśmy, przynajmniej Ci, którym się wiedzie helping the strikers in the 1980. everybody’s dream country, but we have a free champion. In the years 1984-1986 he was bardzo dobrze. Poland and this is what mattered then. Młodzieży. W latach 1986–1990 jeden (...) Ja nie byłem dojrzały świadomie, dla mnie był (...) I was not a conscious grown-up, for me it was one of the founders of an underground z przywódców Federacji Młodzieży Walczą- to karnawał wolności. (...) A solidarność zobowiązywała do tego. Papież, a carnival of freedom. (...) Today we can speak about social problems, youth organization. In the years 1986-1990 mówiąc słowa pamiętne na gdańskiej Zaspie w 87- economical problems, some are better, others are cej Region Gdańsk, redaktor pisma FMW (...) Nawet zapach specyficzny, który zawsze jak (...) There was even a specific smell, when I sense he was one of the leaders of the Gdansk tym roku, że Solidarność to jest jeden drugiego worse. But if someone speaks about them without gdzieś wyczuję podobny zapach, to kojarzy mi się a similar smell I always associate it with the smell „Monit”, założyciel Agencji Fotograficznej brzemiona noście. being conscious of things that used to be in the chapter of the Fighting Youth Federation z zapachem wolności, z zapachem solidarności. of freedom, the smell of solidarity. i Archiwum FMW, organizator Biblioteki past, well, then it is not fair. (FMW) and editor of the FMW magazine (...) On nie mówił tego nam w tamtym roku i to nie (...) Gdy dojrzewałem, gdy zaangażowałem się (...) When I was growing up and engaged myself Latającej, członek Grup Wykonawczych dotyczyło, tylko tamtego roku czy okresu. To była (...) We can say that these are hard times, life is “Monit”. He was founder of the FMW Photo sam w walkę już o wolność, to tak naprawdę dla into the fight for freedom, the only and the most FMW. W maju i sierpniu 1988 roku współ- wizja i bardziej dotyczy tego okresu. expensive. Agency and Archive. He was an organizer nas jedynym, najważniejszym postulatem była important postulate for us was a free, independ- organizator wsparcia dla strajkujących wolna i niepodległa Polska. (...) Ja bym chciał, żeby w Polsce dojrzewały ent Poland. (...) What can I say? We filled our stomachs a little. of the Flying Library. He was member of the w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. W 2007 młode, kolejne pokolenia, które z sobą by coś FMW Executive Group. In May and August (...) Drogą do tego miała być Solidarność, więc (...) Solidarity was to be the way leading to freedom, (...) And people who are maybe less capable were wnosiły wartościowego, czerpały z naszej wiedzy, roku współzałożyciel Stowarzyszenia Fe- malowaliśmy hasła „Solidarność zwycięży”, ,,So- so we painted “Solidarity will win”, “Solidarity fights forgotten by those who are doing well nowadays. 1988 he was co-organizer of the support for z naszego doświadczenia, ale same stawały się deracji Młodzieży Walczącej. lidarnośc walczy”. Dla ludzi najważniejsza wtedy on” on the walls. Freedom was most important for the strikers in the Gdańsk Lenin Shipyard. odpowiedzialne, brały ster w swoje ręce. (...) Solidarity bound us to this. The Pope said these była rzeczywiście ta wolność. To był protest nie people at that time. We did not protest because of [źródło: http://www.encyklopedia-solidarno- memorable words during the mass in Gdańsk In 2007 he was co-founder of the Asso- o chleb, a przynajmniej nie tylko o chleb, to był (...) Może to być postulat, ale nikt na siłę nie każe a lack of bread, at least not only because of that, sci.pl/wiki/index.php?title=Robert_Kwiatek; Zaspa in 1987: Solidarity means carrying each ciation of the Fighting Youth Association. zupełnie inny protest, zupełnie inna walka zakoń- komuś być autorytetem. other’s burden. http://www.fmw.org.pl/index.php?option=75&ac- czona długą drogą. [Source: http://www.encyklopedia-soli- (...) ... tion=product_show&cat_id=8&product_id=367] (...) His words did not refer to any particular time. darnosci.pl/wiki/index.php?title=Robert_ (...) Może nie dla wszystkich ta wolna Polska wy- It was a vision and it concerns current times. gląda tak jakby sobie wymarzyli, ale mamy wolną Kwiatek; http://www.fmw.org.pl/index. Polskę i to było najważniejsze wtedy. (...) I would like young generations growing up in php?option=75&action=product_show&cat_ Poland to bring in something valuable. They should (...) A dzisiaj możemy mówić o problemach spo- id=8&product_id=367] take the advantage of our knowledge, experience, łecznych, możemy mówić o problemach gospodar- but they also should become responsible and czych, lepszych, gorszych, ale jeżeli ktoś o nich take the helm. mówi, nie mając świadomości co było kiedyś, no to jest niesprawiedliwe. (...) I guess that can be a postulate, but no one forces anybody to be a role-model. (...) Możemy mówić, że dzisiaj jest źle, że jest ciężko, że jest drogo. (...) ...

176 WYWIADY / Interviews Robert Kwiatek 177 I do what I think is appropriate in a given time and what it will bring, we will see – that is life. If I start to plan my life, I will start to fight to make it happen. Then a defeat might occur.

09.09.2010 GDAŃSK Larry Okey Ugwu

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 179 Larry Okey Ugwu (ur. 26 stycznia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.09.2010 Larry Okey Ugwu (born 26 January, 1958 r. w Enugu-Ezike, Nigeria) – po- (...) Ja uważam, że te 21 Postulaty nadal są ak- (...) I think that these 21 Postulates are still valid, 1958 in Enugu-Ezike, Nigeria) is a poet, eta, pedagog, muzyk, aktor, prezenter tualne, tylko trzeba je przystosować do czasu they should just be adapted to the times in which educationalist, musician, TV presenter i okresu, w którym żyjemy. we live. telewizyjny, animator kultury. W 1982 r. and an animator of culture. He came to przybył do Polski, a w 1988 r. ukończył (...) Jako człowiek kultury, człowiek, który działa (...) As a man of culture, a man who is active in Poland in 1982, and in 1988 he graduated przy NGO czyli organizacjach pozarządowych NGOs and apart from it as an office worker in the studia na Wydziale Prawa i Administra- in law studies at the Faculty of Law and i oprócz tego działa jako urzędnik samorządu Pomeranian Voivode local government, I would cji Uniwersytetu Gdańskiego. Od 2004 r. województwa pomorskiego, ja bym miał zupełnie have a totally different opinion. Administration of the University of Gdańsk. jest dyrektorem Nadbałtyckiego Centrum inne żądania. Since 2004 he is the director of the Baltic (...) That means more money for culture and more Kultury w Gdańsku. Laureat wielu nagród (...) Czyli więcej pieniędzy dla kultury i więcej uwagi attention paid to culture. Culture Centre. He is laureate of many i wyróżnień w dziedzinie kultury i sztuki. poświęconej kulturze. awards and honourable mentions in the (...) Culture is a ground for building understanding [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Lar- (...) Kultura to jest podstawa budowania porozu- between nations. field of art and culture. ry_Ugwu; http://www.nck.org.pl/pl/kontakt/ mienia między narodami. (...) It is the basis for economic growth. zespol/dyrekcja] (...) To jest podstawa rozwoju gospodarczego. (...) We must have a brainstorm together on how to (...) Musimy razem, wspólnie jakby zrobić burzę lead culture out of the depths at which the culture is mózgu jak wyprowadzić kulturę z tych dołów, w któ- now, not only in Poland but in the whole of Europe. rych w tym momencie jest i to nie tylko w Polsce, (...) Each of us takes advantage of culture, each to chodzi o całą Europę. of us has a great need to participate in culture but (...) Każdy z nas korzysta z kultury, każdy z nas ma we have to find a way to make it important in all ogromne potrzeby uczestnictwa w kulturze, tylko hearts, in the hears of all of us. my musimy znaleźć sposób, żeby to było ważne (...) ... w każdym sercu każdego z nas. (...) ...

180 WYWIADY / Interviews Larry Okey Ugwu 181 This message has been the most important for me, not only then but also now for every young person to find, to try to find, because they have these pos- sibilities and they should first of all learn, educate themselves and then take life in their own hands.

23.08.2010 SOPOTLesław Orski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 183 Lesław Orski (ur. w 1948 r.) – inżynier FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Lesław Orski (born in 1948) is a me- mechanik, działacz samorządowy. Wielo- (...) Zapraszałem ludzi do domu, którzy pracowali osób z rodziny całej, to byli wolnościowcy walczący (...) I invited many people to my house, people who the better it is for the employees, the better it is chanical engineer and a local government krotny Mistrz i Wicemistrz Polski w rajdach czy działali w związku Solidarność i próbowałem o Polskę. Pozostali z Andersem do Anglii, tam worked or were active in the Solidarność union. for these people who work for the glory and the activist. He is multiple rallies and car races właśnie przez to, że oni najczęściej potracili pracę, pozostali, tam się pożenili – duża rodzina. And because they lost their jobs most frequently, good of that company, but first of all they work for i wyścigach samochodowych, instruktor, champion and vice-champion. He is an ja próbowałem znaleźć im możliwości do życia. I was trying to find them other possibilities to make themselves. (...) Rok ja tam byłem i pracowałem. Oczywiście trener sportów samochodowych. Współ- Dowiadywałem się co potrafią, pomagałem założyć a living. I found out what they can do and I helped instructor and a car sports coach. He is pracowałem na swoje pierwsze auto rajdowe po (...) If only it would be possible to lead a market założyciel, a obecnie Prezes Honorowy jakiś biznes. them to start their own businesses. the co-founder, and at present honarary to, żeby je potem w Polsce po trzech miesiącach economy, at least in the beginning, so that every- Sopockiego Automobilklubu; wiceprzewod- (...) Wiele ludzi przewinęło się przez mój dom. rozbić, ale taka była jakby moja idea zdobyć te (...) A lot of people passed through my home. body can run something for themselves and have president, of the Sopot Automobile club. He niczący Rady Miasta Sopotu, przedsiębior- możliwości. an easier life. is vice-president of the Sopot council. He is (...) To były te czasy, które na pewno były trudne, (...) These times were for sure difficult, but many ca, działacz społeczny, polityk. ale wiele osób podjęło tego typu dzieło. Miałem (...) Tam mając do czynienia z biznesem, z ludźmi, people engaged themselves in this kind of work. (...) To take the fate in own hands now is much businessman, social activist and politician. [źródło: informacje dostarczone przez p. Lesława też współpracowników, których wciągnąłem do z tą otwartą rynkową gospodarką, nauczyłem I had also some colleagues who I drew to my easier than then. And I would like to encourage [source: information as provided by Lesław Orski] Orskiego] mojej firmy i którzy pracowali, i działali. się tego i natychmiast przyjeżdżając tutaj, to re- company and they worked for me and were active. everybody to try this. alizowałem. (...) Ten związek indywidualnego rzemiosła, to (...) This union of individual craftsmanship was (...) Just after I finished school in 1968 I left Poland był taki zaczyn, gdzie też ci pracodawcy mieli (...) I to jest ta droga, którą Ci wszyscy, którzy some kind of a leaven, where the workers also for England. I went to my family among whom are pewne prawa. w tej chwili wyjeżdżają, mają powinność i powinni had some rights. many people who fought for Poland. They went wracać. Zobaczyć tam coś nowego i wprowadzać with Anders to England, stayed there and got (...) Nie po to, żeby przeciwstawiać się pracowni- (...) It was not about opposing the employees but to tutaj. Otworzyć firmę. Pracować. Działać dla married – a big family. kom, ale żeby tworzyć wspólnie lepsze możliwości. to create better possibilities together. Because dobra swojego, swojej rodziny i przede wszystkim Bo im lepiej pracodawcy, im lepiej jakiejkolwiek the better the employer, the better the company, (...) I was there and worked for a year. Of course dla dobra Polski. firmie Fiat czy jakiejkolwiek innej, tym lepiej robot- I worked there to earn money for my first rally car. nikom, tym lepiej tym ludziom, którzy na chwałę (...) ... It broke down in Poland after three months. But tej firmy i dla jej dobra pracują, ale pracują przede it was like my idea to gather these opportunities. wszystkim dla siebie. (...) Having to deal there with business, with people (...) I żeby była możliwość wprowadzania w przy- and the open market economy, I educated myself szłości gospodarki rynkowej, a na początku przy- there and when I got back I put it in practice here. najmniej tego, żeby każdy mógł sam prowadzić (...) And it is that way that should be done by all coś na własny rachunek i miał łatwiej. those people who are leaving now. They should (...) To wzięcie w swoje ręce swojego losu, bytu come back. They should see something new there w tej chwili jest daleko łatwiejsze. I wszystkich and implement it here. To work. To work for your zachęcałbym do tego, aby jednak próbowali. own good, the good of your family and especially for the good of Poland. (...) Tóż po maturze w 1968 roku wyjechałem z Polski do Anglii, do mojej rodziny, gdzie wiele (...) ...

184 WYWIADY / Interviews Lesław Orski 185 Since 1989 I am on my own. Nobody helps me, I work on my own all the time.

30.07.2010 GDAŃSK Tadeusz Olszewski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 187 Tadeusz Olszewski (ur. 20 stycznia 1951 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.07.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.07.2010 Tadeusz Olszewski (born 20 January, r. w Częstochowie) – członek Solidarności. (...) Te postulaty powinny być modyfikowane, po- (...) These postulates should be modified, they 1951 in Częstochowa) was a member of Podczas odbywania służby wojskowej winny iść z duchem czasu. should go with the spirit of the times. Solidarity. During the time he served in w latach 1974 – 1975 oddelegowany do (...) Będę mówił cały czas, że jak Lech Wałęsa (...) I will keep saying all the time what Lech Wałęsa the army in the years 1974-1975 he was Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Obecnie w 1989 roku powiedział: „bierzcie sprawę w swoje said in 1989: “take the matter in your own hands” – delegated to the Gdańsk Lenin shipyard. ręce” – to ja wziąłem sprawę w swoje ręce. I took the matter in my own hands. wraz z mamą prowadzi Kiosk Souveni- Together with his mother he currently runs re przy historycznej Bramie nr 2 Stoczni (...) Ja jak rano nie wstanę, to nikt za mnie tego (...) As I don’t get up in the morning, nobody does the Souvenire kiosk near the historic Gate nie zrobi. Ja muszę wstawać, ja muszę pracować. it for me. I have to get up, I have to work. These Gdańskiej. nr. 2 of the Gdańsk shipyard. are not like the times we used to have during com- To nie te czasy jak byliśmy przyzwyczajeni za [źródło: informacje udzielone przez p. Tadeusza munism: “whether you are stand or whether you lie, [Source: The information was provided by Mr. komuny: „czy się stoi, czy się leży 2 tysiące się Olszewskiego podczas rozmowy telefonicznej] you get 2 thousand to get by”. These times passed. Tadeusz Olszewski during a conversation by należy”. Minęły te czasy. (...) Nowadays nobody gives you these 2 thousand telephone] (...) Teraz tych dwóch tysięcy nikt ci za darmo for free, you have to work. And we groan, complain nie da, musisz wypracować. A my tylko stękamy, and nothing more. narzekamy i nic więcej. (...) Since 1989, practically speaking, I am slowly (...) Od tego roku 1989 praktycznie rzecz biorąc realising and have realised all the stages and all wszystkie te etapy i marzenia, które sobie wymy- the dreams, which I made up for myself. śliłem, zaprogramowałem, to powoli je realizuję i zrealizowałem. (...) There are multimillionaires, billionaires, and what they are doing with that money? But I do (...) Są multimilionerzy, miliarderzy i co oni z tymi not say that they should give it to people and that pieniędzmi zrobią? Ja nie mówię, żeby rozdawać everybody should have an equal amount. ludziom i żeby każdy miał po równo. (...) ... (...) ...

188 WYWIADY / Interviews Tadeusz Olszewski 189 We have never thought that the art is merely about doing aesthetic things, but it is also a kind of engage- ment in important political and social matters.

09.09.2010 GDAŃSK Grzegorz Klaman

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 191 Grzegorz Klaman (ur. 7 stycznia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.09.2010 Grzegorz Klaman (born 7 January, 1959 r. w Nowym Targu) – polski artysta (...) Jako student tutaj przyjechałem w 80-tym (...) Jako przedstawiciel tak zwanej sztuki kry- (...) I came here as a student in 1980 and I took (...) It is also about the memory, the history, the 1959 in Nowy Targ) is a contemporary ar- współczesny. Tworzy instalacje, zajmuje roku i brałem udział w tym gorącym jakby dzia- tycznej w Polsce, nie stałem się bezrobotny, nie part in these hot events, and although I was not right to solidarity – the way it is interpreted and tist. He creates installations and deals with łaniu, ale na ulicy, nie byłem w strukturach So- straciłem motywacji do pracy, wręcz odwrotnie. a member of the Solidarity movement I still parti- who has the right to make such an interpretation. się działaniami w przestrzeni publicznej. activities in the public space. He is profes- lidarności. cipated in them on the street. Profesor zwyczajny Akademii Sztuk Pięk- (...) W tamtych czasach, kiedy sztuka byla w Polsce (...) So it turned out that a new-born democracy sor at the Fine Arts Academy in Gdańsk. (...) Gdy posmakowaliśmy tej demokracji, poczu- bardzo krytykowana, za to, że zajmuje się ciałem, (...) When we got the taste of democracy, when we causes new problems. nych w Gdańsku. Współautor koncepcji He is co-author of the Open Atelier con- liśmy jaka ona jest i gdy tak naprawdę ona była seksulanością, granicami wolności artystycznej. felt what is it all about, and when we had it in our (...) As a representative of the so-called critical art Otwartego Atelier (od 1992 r.) i Centrum w naszych rękach, to że nie jest tak, że ktoś dalej hands we realized that it is not like somebody far cept (since 1992) and Contemporary Art (...) W tym czasie, taki rozgoryczony trochę, wymy- in Poland I did not become an unemployed per- Sztuki Współczesnej „Łaźnia” (1998 r.). decyduje – wielki brat – decyduje co możemy away, Big Brother, decides what we are allowed to Centre “Laźnia” (bathhouse) (1998). He sliłem 21 nowych postulatów, które były w stosunku son, I have not lost the motivation to work, quite robić. To okazuje się, że te ograniczenia nadal do. It turns out that these limitations are still within Założył i prowadzi Modelarnie (od 2002 oczywiście do tych stoczniowych. the opposite. established and has run Modelarnie (since tkwią, one tkwią w nas. us, they are still here. r.) i Instytut Sztuki Wyspa razem z Anetą 2002) and the Institute of Art Wyspa along (...) Ale też one wyraźnie pokazują, że my całko- (...) At that time, when art in Poland was criticized (...) Dawniej sojusznicy, bracia w walce, nagle (...) Former allies, brothers in arms suddenly be- Szyłak (od 2004 r.). wicie inaczej przedefiniowujemy pojęcie artysty, for looking into the body, into sexuality and limits with Aneta Szyłak (since 2004). stają się wrogami. come enemies. [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grzegorz_ także roli artysty, roli sztuki w społeczeństwie. of artistic freedom. (...) Ja muszę przyznać, że jako artysta, jako akty- (...) I have to admit that as an artist, an activist and Klaman; http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/ (...) Postulaty mają prawo mieć inne brzmienie. (...) I was a bit disappointed then, so I created a list wista i człowiek, który zawsze wierzył, że ta droga a person who has always believed that this is the os_klaman_grzegorz] of 21 new postulates, which were obviously related ma sens, że właśnie tak powinniśmy to robić, (...) Ja myślę, że tym postulatem byłoby docenienie right way, (I think) that this is what we should do to those written in the shipyard. bezkrwawo negocjując, postulując, dyskutując, tego ruchu niezależnego. – negotiate without bloodshed, postulate, discuss artykułując własne potrzeby. and give voice to our own needs. (...) But they also clearly show that we completely (...) Potraktowanie go jako równoprawnego podmio- redefine the concept of an artist, as well as the (...) Odważnie, niebojąc się tego, że natrafimy na tu czy równoprawnego zjawiska w sferze społecz- (...) Bravely, without fear that we might face the role he and his art play in society. opór znowu pewnego mainstreamowego myślenia, nej, czy politycznej. Ja myślę, że to jest prawdziwa resistance of some mainstream thinking, of a new- pewnego jakiegoś na nowo rodzącego się prawa, demokracja, dlatego że my nie musimy tworzyć born right defining what we can or cannot do, what (...) The postulates have the right to sound differently. co wolno, czego nie wolno, gdzie są granice i nagle silnych struktur państwowych czy organizacji jak are the limits. Suddenly I had a feeling that these (...) I think that this postulate would be the appre- miałem wrażenie, że na naszych oczach rodzą się ministerstwa, instytuty, które dystrybuują nam new limits come into existence right in front of us. ciation of this independent movement. te nowe granice. wszystko, od wiedzy po środki finansowe i infor- (...) Limits of the freedom of speech, of what art (...) Treating it as an equal subject or phenomenon macje, tylko my to zrobimy sami. (...) Rodzą się granice wolności wypowiedzi, tego and public space are, being born. in the social or political sphere. I think this is real czym jest sztuka, czym jest przestrzeń publiczna. (...) ... democracy, because we do not have to build strong state structures or organizations such as ministries (...) Chodzi też o pamięć, chodzi o historię, chodzi or institutions which distribute everything, from o prawo do solidarności, o to jak ją interpretujemy knowledge to financial means and information. i kto ma prawo ją interpretować. We can do it on our own. (...) Więc okazało się, że rodząca się demokracja (...) ... rodziła kolejne problemy.

192 WYWIADY / Interviews Grzegorz Klaman 193 The 21 postulates symbolize the fight for freedom that started then, or rather has been going on since 1939.

23.08.2010 SOPOTPiotr Niwiński

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 195 Piotr Niwiński (ur. w 1966 r.) – historyk FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Piotr Niwiński (born in 1966) is a con- dziejów najnowszych. Zajmuje się histo- (...) Myślę, że te 21 to jest taki symbol. (...) Byli i zdeklarowani antykomuniści. (...) I think these 21 are such a symbol. (...) I am talking about honesty between people. temporary historian. He deals with the hi- Today honesty is that which has been secured. rią Wileńszczyzny podczas drugiej wojny (...) One dotyczyły pragnienia wolności, ale pra- (...) Byli ludzie o różnych poglądach religijnych. (...) They are concerned with the desire for fre- story of the Vilnius Region during World światowej jak i dziejami struktur konspi- gnienia też uczciwości. Pragnienia zachowania edom, but also for honesty. A desire for a certain (...) I think there is a lack of that kind of honesty. War II and also with the history of conspi- (...) Ta jedność, ja wiem, że ona jest niemożliwa pewnego szacunku dla człowieka. behaviour that respects people. We concentrate on consumption and other purely racyjnych wywodzących się z tamtego w całości, w całym narodzie, ale w większości, rational structures descending from that practical elements. rejonu po 1945 roku. Jego zainteresowania (...) Czy dzisiaj te postulaty w tym wypadku zostały gdyby wróciła ta jedność – jednomyślność, to jest (...) If this is the case, were these postulates ful- region after 1945. He is also interested in obejmują także problemy cywilizacyjne, a w spełnione? myślę, takie spełnienie takiego mojego małego, filled? (...) I think it would be good to add this postulate: the problems regarding civilization, and skrytego marzenia. Let’s fight for the youth, for the future. szczególności miejsce Polski w cywilizacji (...) Czy szacunek dla człowieka dzisiaj istnieje? (...) Do we have respect for people nowadays? Is particularly in Poland’s place in the we- zachodniej. Obecnie zajmuje stanowisko Czy istnieje coś takiego jak elementarna uczci- (...) ... there something like basic honesty? (...) We need to show them the way in which we stern civilization. Currently he holds the wość? fight, so that they can continue fighting. We need profesora nadzwyczajnego w Zakładzie position of the associate professor at the to show them the way of humanity defined in this (...) Mówię o takiej uczciwości międzyludzkiej. Nauki o Cywilizacji Instytutu Politologii way, of this honesty and these rules. Department of Civilization Studies of the Uczciwość dzisiaj jest tym elementem, który został Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Institute of Political Science of the Univer- wywalczony. (...) Let’s make computer games for young people Gdańskiego. which will show these ephemeral values. Not sity of Gdańsk. (...) Myślę, że tej uczciwości zabrakło. Myślę, że [źródło: http://www.marszalek.com.pl/index. a pay rise of 2000 zlotys but freedom, honesty skupiliśmy się na konsumpcji, skupiliśmy się na and other rules according to which human so- php?m=5&aut=85; http://www.univ.gda.pl/pl/ tych elementach czysto praktycznych. ciety functions. dz_org/sklad/SkladOsobowy2010WersjaKon- (...) Ja myślę, że warto by było dodać postulat: (...) At the shipyard’s gate we had people of various cowa.pdf] walczmy o młodzież, o przyszłość. political views. (...) Trzeba wskazać jej drogę, którą my walczymy, (...) There were also supporters of the communist którą oni mają wywalczyć, drogę tego wytyczonego party who thought that the party does not act in człowieczeństwa, drogę uczciwości, drogę zasad. the right way and wanted to change it. (...) Zróbmy gry komputerowe dla młodych ludzi, (...) There were pledged anti-communists, too. które będą pokazywały te wartości właśnie. Te ulotne. Nie dwa tysiące złotych podwyżki, ale (...) There were people of various religious deno- wolność, uczciwość, zasady według których funk- minations. cjonuje społeczność ludzka. (...) I know that such unity is not possible in the (...) Pod tą bramą stoczni byli ludzie o różnych whole nation, but perhaps for the majority of the poglądach politycznych. nation. If such unity, unanimity, returned, I think my small, secret dream would come true. (...) Byli i zwolennicy partii komunistycznej, którzy uważali, że działa niewłaściwie, chcieli ją zmienić. (...) ...

196 WYWIADY / Interviews Piotr Niwiński 197 When I left the prison for the first time, I was given a passport and one-way ticket. Of course I did not take them, I rejected them and said: I will never leave Poland. This is my Poland, this is my country.

23.08.2010 SOPOTJanina Wehrstein

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 199 Janina Wehrstein (ur. 30 września 1930 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Janina Wehrstein (born on 30 Septem- r. w Stryju – obecnie Ukraina) – opozycjo- (...) Te 21 postulatów to była, ja bym to nazwała, (...) Świat poszedł technologicznie również do (...) I would call these 21 postulates a thought of the (...) We opposed everything that was evil at that ber, 1930 in Stryj – currently the Ukraine) nistka w okresie PRL-u. Ukończyła liceum to była myśl kraju, to była myśl ludzi, którzy chcieli przodu, że życie codzienne, również Polaków, country. It was the thought of people who wanted time, everything that was imposed on us by the was an oppositionist in the Polish People’s dla Polski, dla kraju coś innego wreszcie zrobić, się zmieniło. to do something good for Poland, of people who communists, this so-called “keeping your mouth ogólnokształcące w Gdańsku (1967). Od Republic. She is a member of Solidarity którzy mogli coś zrobić i właśnie to za pomocą were capable of doing something and with the shut”. (...) To znaczy chciałabym bardzo, żeby ludzie byli września 1980 r. członek Solidarności. Wałęsy wykorzystaliśmy. help of Lech Wałęsa we took advantage of that. since September 1980. She was arrested bardziej zgodni. (...) Suddenly we were able to say what was on Kilkakrotnie aresztowana i więziona. Swoje and imprisoned many times. Her house (...) I myśmy wszyscy się wtedy bardzo zaangażo- (...) We were all very engaged in this, also in ceat- our minds and these 21 postulates included the (...) Postulat wzajemnej przyjaźni, wzajemnej po- mieszkanie udostępniała na drukarnie. wali, także w tworzenie Solidarności. Oczywiście ing Solidarity. Of course I went to the shipyard. most urgent needs of everyday life. served as a printing house. Between 1986 mocy, jakoś tak bym to powiedziała, że postulat, W latach 1986-1988 prowadziła Komisję chodziłam pod stocznię. and 1988 she led the Intervention and Le- ażeby był obowiązek pomagania sobie, obowiązek (...) There power to modernize gathered, the power (...) I thought it was my duty and we supported Interwencji i Porad Prawnych w Gdańsku. (...) Tam się zebrała ta siła modernizacji, ta siła, która tworzenia dobrej atmosfery. which – so to speak – was capable of consolidat- each other. gal Advice Commission in Gdansk. Since Od 1991 r. przewodnicząca oddziału gdań- że tak powiem, która potrafiła skonsolidować kraj. ing the country. 1990 she leads the Gdansk chapter of the (...) ... (...) In 1980 we experienced a flash of hope, a star skiego Stowarzyszenia Penitencjarnego (...) Przeciwstawiliśmy się wszystkiemu temu, co which suddenly flashed in the sky. We had to take penitentiary association Patronat. She was Patronat. Została m.in. odznaczona Krzy- było złe w tamtym czasie, że to co nam komuna care about it really fast, because we did not know honoured with the Officer’s Cross of the żem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski przez tyle lat narzucała, tę całą, że tak powiem how long it would shine. Order of Polonia Restituta in 2006 and in „trzymanie na kłódkę twarzy”. w 2006 r., a w 2010 r. wyróżniona odznaką (...) Today is not like it used to be. When you knew 2010 she was distinguished with the ‘honor’ honorową Rzecznika Praw Obywatelskich (...) I nagle mogliśmy powiedzieć, to co myślimy i te a party’s secretary or leader of the union you were emblem of the Advocate of Citizen Rights 21 postulatów, to było to co nam jest najpilniejsze sure you have a job. It does not work like that to- „Za Zasługi Dla Ochrony Praw Człowieka”. “for the service to protect human rights”. w tym życiu codziennym. day. What matters now is the value of a person, [źródło: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ of his thoughts. [Source: http://encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/ (...) Uważałam to w ogóle za swój obowiązek index.php?title=Janina_Wehrstein; informacje index.php?title=Janina_Wehrstein; and informa- i nawzajem, że tak powiem, wspieraliśmy się. (...) You simply need to be able to build something na temat p. Janiny Wehrstein przekazane przez not just for you, but also for other people. tion as provided by Mr. Waldemar Kowalski] (...) W 80-tym roku to był taki błysk, że tak po- p. Waldemara Kowalskiego] wiem nadziei, jakaś taka gwiazda, która się nagle (...) The world advanced technologically, so that zaświeciła, trzeba się szybko tym zająć, bo nie everyday living of people, in Poland too, has wiadomo jak długo będzie świecić. changed. (...) Dzisiaj to już nie jest tak jak kiedyś, jak się (...) I really wish people were more agreeable. znało sekretarza partii czy przewodniczącego (...) The postulate of mutual friendship and help związku, to można było liczyć, że człowiek będzie I would say. The postulate saying that it is your miał pracę, to już jest dzisiaj co innego, dzisiaj duty to help others, it is your duty to create a good się liczy wartość człowieka, wartość jego myśli. atmosphere. (...) Trzeba umieć po prostu dla siebie coś zbu- (...) ... dować, nie tylko dla siebie, również i dla innych.

200 WYWIADY / Interviews Janina Wehrstein 201 Now we need even more change. We need to tear down the barriers that not only are dividing us inside the European Union like inflexibility of the labor markets, like the non-existent single market for services, but also we need to be open towards our neighbor policy countries

30.09.2010 GDAŃSK Juraj Antal

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 203 Juraj Antal urodził się w Bojnicach FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 Juraj Antal was born in Bojnice, Slo- na Słowacji. Studiował na Uniwersytecie (...) Nazywam się Juraj Antal, jestem wiceprze- (...) My name is Juraj Antal, I am the vice-chair of vakia. He studied at the University of New Nowojorskim w Pradze, gdzie uzyskał li- wodniczącym organizacji European Democrat the European Democrat Students, it is the official York in Prague, where he received his BA in Students, która jest oficjalną studencką organizacją student organization of the European People’s cencjat w zakresie Międzynarodowych International European Economic Studies. w Europejskiej Partii Ludowej. Party. Europejskich Studiów Ekonomicznych. Stu- He continued with an MA in International (...) W latach 80-tych, gdy rodziła się Solidarność, (...) In the eighties when Solidarity was founded dia magisterskie kontynuował na Wydziale Political Economy at the University of War- miała już kampanię na otwartą Europę i zburzenie they already campaigned for an open Europe and Międzynarodowej Ekonomii Politycznej muru. Jeden z historycznych faktów mówi o dwóch tearing down the wall. Actually, historically there wick, England, where he graduated 2009. brytyjskiego Uniwersytetu Warwick, który młodych ludziach z Gdańska, których w bagażniku were two young people from Gdansk who were During his studies, Juraj got involved with ukończył w 2009 roku. Podczas swoich samochodu przeszmuglowano na spotkanie rady smuggled outside in the trunk of a car to a council the student council of his university and EDS, w Zachodnich Niemczech w 1980 r. Zapro- meeting of EDS in, back then, West-Germany in studiów był zaangażowany w działalność spent time at Georgetown University in szono ich na posiedzenie, aby opowiedzieli o tym, 1980. They were invited to the EDS council meet- Samorządu Studenckiego a także był na co dzieje się za Żelazną Kurtyną. Od tego czasu, ing to give a presentation about what is happening Washington D.C. In April 2009 he became wymianie studenckiej na Uniwersytecie od lat 80-tych, Polacy z Solidarności aktywnie behind the Iron Curtain. Since then the Polish International Secretary of Občiansko-de- Georgetown w Waszyngtonie (USA). działali w EDS. began to be active with Solidarity in EDS, since mokratická mládež – a Slovak NGO, a po- the eighties. W kwietniu 2009 został sekretarzem mię- (...) Jako Słowak postrzegam Solidarność jako sition he holds currently. In the July 2009 dzynarodowym słowackiej organizacji po- ruch niosący zmiany. Gdy Polska poparła naszą (...) As a Slovak I see Solidarity as a movement of he was nominated to the position of policy aksamitną rewolucję w Czechosłowacji, w Pra- change. It also sparked some hope when support zarządowej – Občiansko-demokratická director of European Democrat Students. dze, Bratysławie i innych miastach, ludzie poczuli came from Poland to Czechoslovakia in eighty- mládež, funkcję tę pełni nadal. W lipcu pewną nadzieję. nine and then the velvet revolution in eighty-nine One year later he was elected vice-chair- 2009 został nominowany Dyrektorem Po- also happened in Czechoslovakia, in Prague, in man and because of the advantage of his (...) Moim postulatem byłoby, żeby studenci w cza- Bratislava and other cities. litycznym organizacji European Democrat sie studiów mieli więcej zajęć praktycznych zwią- half year internship in Brussels he was Students. Rok później został wybrany jej zanych z ich kierunkiem. Dzięki temu absolwenci (...) My demand would be that students during their assigned the field ofE xternal Relations & wiceprzewodniczącym. Ze względu na byliby bardziej wartościowi, łatwiej mogliby znaleźć studies get more hands-on exposure to work expe- Memberships. pracę i prowadziliby łatwiejsze życie. rience. That way they can be more worthy gradu- jego półroczny staż w Brukseli, jego od- ates and find jobs easier and have an easier life. powiedzialnością wewnatrz Biura EDS (...) ... (...)... stały się Kontakty Zewnętrzne oraz Sprawy Członkowskie.

204 WYWIADY / Interviews Juray Antal 205 One of the elements of living a long life, and I mean a happy long life is active, vigorous living.

23.08.2010 SOPOTMichał Woźniak

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 207 Prof. Michał Woźniak - lekarz i na- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Professor Michal WoŹniak ukowiec. Członek międzynarodowych to- (...) A wydawało się, że jak się uzyska wolność (...) Jednym z takich moich marzeń, które wyni- (...) It seemed that when we would obtain freedom (...) Looking at this from the perspective of today, is a medical doctor and scientist. He is warzystw naukowych. Wykłada i prowadzi w formie wolnych związków zawodowych, zrze- kają w jakimś sensie z tych 21 postulatów, to jest in the form of free trade unions, of gathering in the I think there is an amazing potential. member of international science societies. szania się w systemie komunistycznym, to otworzy realizacja dostępności i samorealizacji młodzieży communist system, we would open the door, put badania w Japonii, Włoszech, Wielkiej Bry- (...) We are in great company. He has lectured and conduced research się drzwi, włoży się między te drzwi nogę i to da poprzez edukację. our foot in and create a gate towards freedom. tanii oraz Belgii. Wykładowca Gdańskiego nam furtkę do wolności. (...) In the company of states, the members of the in Japan, Italy, Great Britain, and Belgium. (...) Brak edukacji rodzi niezrozumienie świata (...) When I speak with my students, my doctor- Uniwersytetu Medycznego, kierwonik Ka- European Union, for the first time actually, since the He is a lecturer at the Medical University of (...) Rozmawiając z moimi studentami, doktorantami i frustracje. Ludzie wyedukowani są wolni i zawsze ate students, I get an impression, that this is still Carolingian times, something which arose in pain. tedry i Zakładu Chemii Medycznej. Działał odnoszę wrażenie, że to jeszcze jest marzenie. sobie jakoś tam poradzą. a dream. A dream that is only partially realized. Gdansk, Poland and Chair of the Medical czynnie w Solidarności. Samorządowiec Oczywiście marzenie, które jest tylko częściowo (...) This is something to be proud of. Chemistry Department therein. He was an (...) ... zrealizowane. i społecznik, radny Miasta Sopotu. Pasjonu- (...) The problem lies in the fact that a little more active member of the Solidarity movement. je się kulturą i historią Dalekiego Wschodu. (...) Z dzisiejszej perspektywy ja myślę, że to ma freedom should be given to the people at the bot- Later he became a member of the muni- niesamowity potencjał. tom, to local governments. cipal government and social activist. He (...) Znaleźliśmy się w doskonałym towarzystwie. (...) The more conscious the voter, the better he was member of the City Council in Sopot. knows how to use the only tool for changing the (...) Państw, członków Unii Europejskiej, czyli He is a passionate lover of the culture and political reality – which is the ballot. właściwie po raz pierwszy od czasów Europy the history of the far East. Karolińskiej, która w bólach powstawała. (...) We do not need any guidelines from the top, down here we can create significantly more. (...) To jest powód do dumy. (...) What is the most important is the understand- (...) Problem jest w tym, żeby tym ludziom na dole, ing of reality. samorządom dać trochę więcej wolności. (...) To have dreams, to know what you really want (...) Im bardziej świadomy wyborca, tym lepiej wie and what way you want to go. w jaki sposób użyć jedynego narzędzia zmiany rze- czywistości politycznej, jaką jest kartka wyborcza. (...) One of my dreams which result in a way from these 21 postulates, is the realization of access and (...) Do tego niepotrzebne są żadne wytyczne self-realization of young people through education. z góry, my sami na dole potrafimy znacznie więcej stworzyć. (...) Lack of education results in not understanding the world and in frustration. Educated people are (...) To co jest chyba najważniejsze, to zrozumienie free and they will always manage. rzeczywistości. (...) ... (...) Żeby mieć marzenia, trzeba wiedzieć czego pragniemy i w jakim kierunku chcemy iść.

208 WYWIADY / Interviews Michał Woźniak 209 If I were to formulate any postulate in the current times, I think mine would postulate further develop- ment of Poland.

23.08.2010 SOPOTJerzy Wilewski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 211 Jerzy Wilewski (ur. 08 kwietnia 1944 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Jerzy Wilewski (born on 8 April, 1944 w Warszawie) – mistrz malarski. Działacz (...) Stanąłem po stronie tych strajków w roku (...) I supported the strikes in 1970 and in 1980. in Warsaw) is a painter. He was an opposi- 70-tym i 80-tym. opozycyjny w okresie PRL-u, uczestnik (...) Because these postulates included the pro- tionist in the People’s Republic of Poland. strajków w 1970 r. i 1980 r., członek Solidar- (...) Bo w tych postulatach zawierały się nasze blems of all, or almost all of the people. These He participated in the strikes of 1970 and ności. Obecnie na emeryturze. W wolnym różne, wszystkich ludzi czy prawie wszystkich, were the big problems of those days, when life 1980. He was a member of Solidarity. He bolączki. To były duże bolączki tamtego okresu, was hard in general. czasie wraz z żoną maluje obrazy. now is retired. In his free time he paints gdzie było trudno żyć. [źródło: informacje uzyskane od Jerzego Wilew- (...) Let’s take socialist countries – I used to visit pictures together with his wife. (...) Nawet, weźmy kraje socjalistyczne, już wcze- Hungary, Czechoslovakia, Romania – they already skiego podczas rozmowy telefonicznej] [source: information as provided by Jerzy śniej człowiek jeździł, był na Węgrzech, w Cze- had great roads. These countries, smaller than chosłowacji, w Rumuni i były świetne drogi tam Poland, somehow managed to get that done in Wilewski during a telephone conversation] już. Te kraje, jakoś i mniejsze od Polski, a jakoś a great way. świetnie sobie z tym poradziły. (...) We lacked food and other basic things. You had (...) Brakowało jedzenia i wszystkich podstawowych to live by your wits, going to the countryside to try rzeczy. Kombinowało się, jeździło się po wsiach, and get food and so on. These were hard days. załatwiało żywność i tak dalej, nie były łatwe czasy. (...) My older granddaughter is worried, because (...) Już się martwi moja starsza wnuczka, że no she is about to graduate, and she hears about coś tam skończy [od reż.skończy studia], ale słyszy unemployment all the time, for instance in Europe. o bezrobociu dużym, na przykład i w Europie, i to This will be the problem for young people. So far myślę tych młodych będzie problem. Na razie on they have lots of parties and fun. They are having mają dużo imprez, dużo zabaw, bawią się, ale good time but they will understand the problem problem zrozumieją trochę później. later on. (...) Ja cały czas mam niespełniony postulat, który (...) I have a postulate which has not been fulfilled się nie spełnił do dzisiaj, nie wiem czy się spełni. yet, I do not think it ever will. I think communism Bo uważam, że komunizm to była straszna sprawa was a terrible thing, and somebody should be held i za to powinien trochę ktoś odpowiedzieć. responsible for that. (...) ... (...) ...

212 WYWIADY / Interviews Jerzy Wilewski 213 My wife and I look at the view and she says: Oh my Paweł, I am so sorry. I was so happy when you worked there. Sometimes at night the third shift made a lot of noise, but surprisingly that somehow did not disturb her.

09.09.2010 GDAŃSK Paweł Zieńczuk

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 215 Paweł Zieńczuk – długoletni pracownik FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.09.2010 PaweŁ Zieńczuk was a Gdańsk Shipyard Stoczni Gdańskiej, emerytowany bosman (...) W stoczni zacząłem pracować od 1963 roku (...) I w ten sposób trzeba było bronić nie tylko (...) I was working in the shipyard from 1963 to and that I had been a man of integrity since I had worker of long standing. He is a retired stoczniowy, uczestnik strajków, represjo- do 1997, aż do rozwiązania stoczni. bramy, ale również statki stojące na wodzie. 1997, the year when the shipyard was disbanded. defended them on numerous occasions, when the shipyard boatswain. He was a participant communists had had an eye on me. They said they nowany za działalność opozycyjną. Prze- (...) I wówczas zostałem niejako postawiony „na (...) ... (...) At that time I was somehow put in the spotlight. in strikes and was persecuted for his op- wanted me to become their representative, a kind stołek” i mówią: Paweł znamy Cię od lat, masz They (co-workers) said they had known me for ages wodnik na Subiektywnej Linii Autobusowej of liaison officer of the Strike Committee into this positional activities. He is a tour guide on swój charakter, niejako broniłeś nas w różnych kursującej po terenach Stoczni Gdańskiej. very hall (BHP – the shipyard’s conference hall). the Subjective Bus Line across the grounds momentach, gdy komuniści mieli Ciebie zawsze na [źródło: http://gdansk.naszemiasto.pl/ widelcu i my Ciebie wybieramy na przedstawiciela, (...) This is where I was talking to the executive of the Gdańsk shipyard. imprezy/172448,warsztat-walesy-i-subiektywna- jako łącznika Komitetu Strajkowego, tu właśnie do director, the first postulates were being discussed linia-autobusowa,id,t.html; http://trojmiasto. tej Sali [od red. sali BHP]. at that time. I said: “Sir, since you do not want to agree to our demands concerning the increase gazeta.pl/trojmiasto/1,85687,6939706,Ogor- (...) Tu właśnie rozmawiam z dyrektorem, akurat of wages by 2.000 zlotys, I would like to ask what omawiane były pierwsze postulaty. Jeden z pierw- kiem_przez_stocznie__jakiej_nie_znamy.html] happened with dollars and rubles unless we are szych postulatów płacowych tutaj, mówię: Panie talking about „two birds in a bush”, but birds are of dyrektorze skoro Pan nie może wyrazić zgody na no interest to us. nasze postulaty płacowe, podwyżki o 2 tysiące złotych, to pytam się Pana, gdzie są dolary, gdzie (...) I was called by the manager at some point and są wróble, chyba, że są ,,wróble na dachu”, ale te he says to me: „We guaranteed that no one will nas nie interesują. be arrested after the strike, so I take it you are all going home.” I replied: „I don’t think so. I have just (...) Wezwał mnie Kierownik w którymś mo- come back from the gate, the strike starts from the mencie i mówi: ponieważ dostaliście już tak very beginning”. The manager – one of the few who zwane zapewnienie, że po strajku nie będziecie were not members of the Party –said: „I understand zaaresztowani, to myślę, że wszyscy idą do you, but the ships have to be secured.” domu, a ja mówię niestety idę spod bramy i strajk rozpoczyna się od nowa. A ponieważ kierow- (...) The ships were the most important. We had nik, jeden z niewielu w stoczni niepartyjnych, about seven ships on the water with the emergency powiedział: ja was rozumiem, ale statki trzeba ports opened, so there was a possibility of different zabezpieczyć. provocative actions. (...) Przede wszystkim najważniejsze są statki, (...) This way not only did we have to defend the ponieważ na wodzie było około 7 statków, z otwo- gate, but also the ships on the water. rami awaryjnymi i różne zdarzenia mogły być (...) ... prowokacyjne.

216 WYWIADY / Interviews Paweł Zieńczuk 217 We are all grateful for these people who supported us, who were outside and inside. I appeal once more and once more I have a request. Let’s all be solidary. I remember when this board [with 21 Postulates] was brought here. It was really amazing.

09.09.2010 GDAŃSK Stanisław Sobolewski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 219 Stanisław Sobolewski (ur. 09 kwiet- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.09.2010 Stanisław Sobolewski (born on 9 nia1957 r. w Gdańsku) – technik mechanik, (...) To był poniedziałek [od red.: 1980 rok]. Pra- „Jestem Lech Wałęsa”. Ja jestem Stanisław. To są (...) It was Monday [1980]. I worked in a small [a Gdańsk borough], towards the shipyard. When April, 1957 in Gdańsk) is a technical me- opozycjonista w okresie PRL-u. W sierpniu cowałem w takiej małej firmie i przyjechałem do moi koledzy. Reprezentujemy taką, a taka firmę. company and I went to work and the decision was we arrived at the gate [historical gate nr. 2], there chanic. He was an oppositionist in the pracy, i została podjęta decyzja o strajku. Zamknę- I on mówi: „Idź tu do prezydium sie zarejestrować, taken to strike. We closed the gates. Then a del- were a lot of people at the gate. It was morning but 1980 r. wchodził w skład delegacji Wo- Polish People’s Republic. In August 1980 liśmy bramy. Następnie została wytypowana taka pani cię zarejestruje. Poszedłem tutaj do tego egation was chosen to go to the shipyard, among I must say that most of these people were women. jewódzkiej Usługowej Spółdzielni Pracy delegacja do stoczni, miedzy innymi ja i moich stołu. Pani nas zarejestrowała, pamiętam, pod them were me and two colleagues of mine. We People stepped aside and we were driving slowly. he was a member of a delegation of the będącej jedną z pierwszych, która dostała dwóch kolegów. Wzięliśmy samochód, który został numerem jedenastym”. took a car which was decorated with two white and The gate was opened for us. Of course there was Voivode Cooperative Work Service, being się na teren Stoczni Gdańskiej im. Lenina oflagowany dwoma flagami biało-czerwonymi (...) ... red flags, and we went in the direction of Orunia applause and there were flowers put on the car. It one of the first to arrive on the premises of i jechaliśmy w kierunku Oruni [od red.: dzielnica was an incredible experience. We gained a little w celu wsparcia strajkujących stoczniow- the Gdańsk Lenin shipyard to show sup- Gdańska], w kierunku stoczni. Jak przyjechaliśmy in confidence that we mean something – like lit- ców. Członek Solidarności. tutaj pod bramę [od red. historyczną nr 2], pod tle molecules. We drove inside – to the shipyard port to the striking shipyard workers. He [źródło: informacje przekazane przez Stanisława bramą było mnóstwo ludzi. To był ranek, ale muszę premises. We arrived here. There was the en- is a member of Solidarity. Sobolewskiego podczas rozmowy telefonicznej] powiedzieć, że była większość kobiet. Ludzie roz- trance, I remember, at that side. I went in. I stood [Source: The information was provided by Mr. stąpili się i myśmy wolniutko wjechali. Bramę nam in the doorway and looked at the hall (BHP). The Stanisław Sobolewski during a conversation otworzyli. Oczywiście aplauz i kwiaty na samochód. hall was empty. There was nobody. There were Niesamowite wrażenie. Wtedy nabraliśmy trochę maybe around ten people. There were two women by telephone] takiej pewności siebie, że jednak my coś stanowi- sitting at the table, I remember that. Most likely my – malutki zalążek i cząstek. Wjechaliśmy do (Bogdan) Lis was there. (Lech) Wałęsa was bustling środka, na teren stoczni. Przejechaliśmy tutaj. Tu around. I stood in the doorway and my colleagues było to wejście, z tej strony, pamiętam, wchodziłem. were behind me. There was consternation. What Stanąłem w drzwiach i zobaczyłem tę salę [od red. is this here? I said to my colleagues: “There is BHP] i ta sala była pusta. Nikogo nie było. Może nothing here for us.” And then Wałęsa came up to około 10 osób. Tam, przy stole prezydialnym sie- us. He grabbed my hand and said: “You are going działy dwie kobiety, to pamiętam. Prawdopodobnie nowhere! Come inside, please”. And we started to tu był Lis [od red.: Bogdan Lis], Wałęsa [od red.: talk. He said: “We were waiting for someone, but Lech Wałęsa] się krzątał, gdzieś tutaj chodził. Ja I didn’t know it would be you!”. We hadn’t known stanąłem w drzwiach, moi koledzy za mną i kon- each other before. He was a total stranger to me. sternacja. Co tu jest? Mówię do kolegów: „nic tu Ah, we introduced ourselves before. He said: “I am po nas!”. Wtem idzie Wałęsa. Złapał mnie za rękę Lech Wałęsa”. And my name is Stanisław. These i mówi: „Nigdzie nie pójdziesz! Do środka proszę”. are my colleagues. We represent such and such I zawiązała się między nami rozmowa. On mówi te company. And he said: “Go to the presidium to słowa: „Czekaliśmy na kogoś, ale nie wiedziałem, register yourself, the lady will do it. And I went to że będziecie wy!”. Myśmy się nie znali. Przecież to the table, and the lady registered me, I remember, był zupełnie obcy człowiek dla mnie. Acha, myśmy as number eleven”. się jeszcze wcześniej przedstawili sobie. On mówił: (...) ...

220 WYWIADY / Interviews Stanisław Sobolewski 221 In my opinion, one of the most important things is education through art.

23.08.2010 SOPOTZbigniew Buski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 223 Zbigniew Buski – animator kultury FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Zbigniew Buski is an animator of cul- i sztuki. Absolwent Wydziału Prawa i Ad- (...) W tamtych latach już byłem dorosłym czło- dziecka do dorosłego człowieka. Przychodzą i są (...) At that time I was an adult, so I supported the (...) I feel sorry when I remind myself what we ture and arts. He graduated from the Law ministracji Uniwersytetu Warszawskiego. wiekiem, więc też sympatyzowałem z ruchem rzeczywiście bardzo tym zainteresowani. Solidarity movement, although I never became did not manage to do in Poland. After 1989 we and Administration Faculty at Warsaw Solidarności, choć aczkolwiek nigdy nie przystą- a member of the union. took care of completely different things instead Od 1999 r. dyrektor Państwowej Galerii (...) ... University. Since 1999 he is the director piłem do tego związku. of realizing and fulfilling these and other good Sztuki w Sopocie. Wykładowca, trener na postulates which would have introduced us so- of the State Art Gallery in Sopot. He is (...) Z pewnym żalem wspominam, nie udało się warsztatach i seminariach organizowanych oner to Europe. a lecturer and a coach at trainings and tego zrobić w Polsce, właśnie po 89-tym roku przez instytucje kulturalne, współautor lub zajęliśmy się zupełnie czymś innym, zamiast i te (...) When we joined the EU, one of my dreams – seminars organised by cultural institutions. konsultant około 1100 projektów kultural- i inne postulaty dobre, które by nas prowadziły apart from those that nobody asks questions on He was co-author or consultant of about nych, członek i założyciel Pomorskiego szybciej ku Europie, spełniać i realizować. the border, especially when going to Germany or 1100 cultural projects. He is member and Austria – was that this will also help bringing art Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. (...) Kiedy przystępowaliśmy do Uni Europejskiej, founder of the Pomeranian Association for exhibitions of the grand masters to Poland, which moim takim marzeniem było, oprócz tego, że nikt [źródło: informacje przekazane przez Państwową we did not have the opportunity to see, especially the Encouragement of Fine Arts. na granicy nie pytał, po co jadę i gdzie, szczegól- Galerię Sztuki w Sopocie] the man in the street. Such postulates were often [source: information as provided by the State nie na polsko-austriackiej czy polsko-niemieckiej. written in the newspapers and other media. I to takim marzeniem było, że dzięki temu, a takie Art Gallery in Sopot] się pojawiały również postulaty w "Gazecie Wy- (...) So far it remains in the sphere of dreams. borczej", w innych mediach, będzie łatwiej nam I hope the dream will come true one day, but it sprowadzać do Polski wystawy wielkich mistrzów, will be hard for sure. których nie mamy okazji oglądać, a szczególnie (...) Such a postulate would be a complete increase nie ma okazji oglądać zwykłe społeczeństwo. of the role of the state in art education. (...) Póki co, to zostało tylko w sferze marzeń. Mam (...) Then we can await people who I already see in nadzieję, że kiedyś do zrealizowania, ale będzie the western or even eastern art galleries – where ciężko na pewno. they do it more efficiently than in Poland. Then (...) Takim postulatem byłoby zupełne zwiększenie I see lots of young people in the museums and roli państwa w edukacji właśnie sztuki. galleries who listen with great interest. Whether they are children or old people they come to (...) Wtedy doczekamy się ludzi, którzy jak widzę these places and are be very interested in them. w muzeach i galeriach na zachodzie, a nawet na wschodzie Europy, gdzie ten temat jest też (...) ... podejmowany skuteczniej niż w Polsce, że będę widział bardzo dużo młodych ludzi na wystawach, którzy z zainteresowaniem słuchają od małego

224 WYWIADY / Interviews Zbigniew Buski 225 Of course not every company could strike. Let’s take hospitals, health centres – they had to work to help sick people or psychiatry wards or educational, cor- rectional facilities. These institutions were obliged to work.

23.08.2010 SOPOTWaldemar Kowalski

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 227 Waldemar Kowalski (ur. 15 kwietnia FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Waldemar Kowalski (born 15 April, 1961 r. w Złotowie) – z wykształcenia (...) Bardzo wiele zakładów pracy, które były na (...) Warto przypominać chociażby z tego względu, (...) A great deal of plants or factories that were written down, were registered both in the shipyard, 1961 in Złotowie) is a psycholog by edu- psycholog, pasjonat historii. Mjr Służby terenie Sopotu. żeby zapalić coś w rodzaju takiego pomarańczo- located in Sopot. and by the organs of the government that were cation. He has a passion for history. From wego światełka. monitoring the situation. Więziennej w stanie spoczynku, w okresie (...) Strajkowały do końca, aż do podpisania Po- (...) would strike right to the end, until August Agre- June 1996 to January 2010 he was the od czerwca 1996 r. do stycznia 2010 r. rozumień Sierpniowych. (...) Bo ja nie wierzę w to, że tego się wyzbędziemy, ements were signed. (...) One of the most interesting moments of that deputy director of the detention center in ale kompetencje przede wszystkim, a nie polityka, August period is a document created by the muni- zastępca dyrektora Aresztu Śledczego (...) 50 zakładów pracy, które przyłączyły się do (...) 50 companies that joined the strike, like I said Gdańsk. Currently he has retired from the powinny decydować o obsadzie stanowisk, o tym cipal committee of the Polish United Workers’ Party strajków, tak jak powiedziałem to, że w różnej before, formulated their own postulates really w Gdańsku. Autor książek, opracowań, kto pełni jaką funkcję, w jakich strukturach. (PZPR) in Sopot which outlined the postulates that prison service. He is author of books, mo- formie, każdy z nich bardzo szybko wysunął swoje quickly in different ways. What is interesting, as artykułów prasowych o tematyce peniten- showed up in factories located in Sopot. nographs and press articles on penitentiary postulaty, co ciekawe już 20 sierpnia wiele z tych (...) ... early as August 20 many of these companies were cjarnej i historycznej. Autor i współautor zakładów zostało odnotowanych, zarejestrowa- (...) They were divided into two parts. Part one and historic themes. He was honored with scenariuszy filmów dokumentalnych. Po- nych, zarówno w stoczni jak i przez organy władzy were general postulates, very similar to those we numerous distinctions and decorations. siadacz licznych wyróżnień i odznaczeń. ówczesne, które monitorowały sytuację. know from the famous 21 shipyard postulates. [Source: The information was provided by Mr. [źródło: informacje przekazane przez p. Wal- (...) Jednym z najciekawszych momentów tamtego (...) Some of the plants formulated as much as Waldemar Kowalski] demara Kowalskiego] okresu sierpniowego jest dokument opracowany several dozens of postulates. przez komitet miejski Polskiej Zjednoczonej Par- (...) In those individual postulates of many factories tii Robotniczej w Sopocie, który dokonał zbioru the question of relations between people appears. takich postulatów jakie się pojawiły wśród tych sopockich zakładów. (...) I think it would be the postulate which remains valid all the time. (...) Podzielił je na dwie części. Pierwsza część były to postulaty ogólne, bardzo zbieżne z tymi, które znamy (...) Well that may be said quite bravely, but, unfor- spośród tych 21 postulatów słynnych, stoczniowych. tunately when we look at the way the state is functioning (...) Niektóre z tych zakładów wysuwały nawet po kilkadziesiąt takich postulatów. (...) It is worth to remind ourselves in this respect that we should light up something like an orange (...) W tych indywidualnych postulatach wielu light. zakładów pracy pojawia się kwestia stosunków międzyludzkich. (...) Because I do not believe that we will get rid of this. In the first place competence and not po- (...) Wydaje mi się, że to jest postulat, który pozo- litics should decide about who is in the offices, staje w dalszym ciągu aktualny. about who is fulfilling what function in which given (...) A jest to może dosyć odważnie powiedziane, structure. ale no niestety, gdy przyjrzymy sie temu jak funk- (...) ... cjonuje państwo.

228 WYWIADY / Interviews Waldemar Kowalski 229 What I dream about is that young people in Poland would have 100% chances. Of course, they happen repeatedly, but also unfortunately a thousand fold these chances are absent.

23.08.2010 SOPOTMałgorzata Maj

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 231 Małgorzata Maj – lekarz, posiada spe- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 23.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 23.08.2010 Małgorzata Maj is a physician, special- cjalizację z anestezjologii i intensywnej (...) Myślę, że te 21 Postulatów był to pewnego tych studiów rzeczywiście mogli zacząć zaliczać (...) I think that these 21 Postulates were some ized in anaesthesiology, intensive thera- terapii oraz medycyny rodzinnej. W chwili rodzaju symbol, ponieważ problemów i zadań do się do prawdziwej elity intelektualnej tego kraju. kind of symbol, because there were a lot more py and family medicine. Currently she is wykonania przez państwo, ówcześnie nie wyko- problems and tasks around that had to be fulfilled obecnej zajmuje się medycyną ratunkową (...)... working as rescue doctor in the hospital nywanych, było znacznie więcej. by the state, but weren’t. w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym Po- Emergency Ward of the Pomeranian Cen- (...) Były one bardzo ważnym przekazem tego, (...) They were an important message of what the morskiego Centrum Traumatologii w Gdań- tre of Traumatology in Gdańsk. She was czego oczekuje społeczeństwo. society was expecting. sku. Zagraniczna stypendystka. Od 12 lat a scholar abroad. She has been a Sopot (...) Właściwie to chyba nie ma takiej dziedziny do (...) As a matter of fact, there is no such domain jest radną Sopotu. Inicjatorka powstania councillor for 12 years. She is one of the końca, która by się z polityką nie wiązała, ponie- that would not be connected with politics, because Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz Sopoc- waż każdy przejaw naszego życia począwszy od every aspect of our lives beginning from the date of initiators of the Third Age University and kiego Centrum Seniora. Wspiera inicjatywy urodzenia, a skończywszy na śmierci, jest w jakiś birth and ending at our death is somehow related the Sopot Senior centre. She supports kulturalne w Sopocie. sposób związany z tą sferą bardzo formalną, to this very formal sphere, is written in acts, in cultural initiatives in Sopot. zapisany w ustawach, rozporządzeniach, więc decrees. So it is difficult to separate dreams from [źródło: informacje przekazane przez Małgo- [source: information as provided by Małgorzata Maj] tak trudno rozdzielić marzenia od tej realności, the reality that surrounds us. rzatę Maj] która nas otacza. (...) New times, modern times, create economically (...) Nowe czasy, nowożytne, ekonomicznie stwo- the possibility to found more and more schools. rzyły możliwość powstawania coraz większej ilości Unfortunately the greater quantity is seldom related szkół. Niestety z większą ilością, nierzadko, nie to a greater quality. I would like a young person wiąże się z jakością. Chciałabym, żeby studia after graduating from university to be able find a job. tworzyły taką możliwość, że młody człowiek po (...) Since I meet a lot of young people who simply ukończeniu tych studiów rzeczywiście znajdzie do not know what they should do with themselves. pracę. (...) And unfortunately, with each day the chances (...) Bo spotykam się z młodymi ludźmi, którzy po move far far away. prostu nie bardzo wiedzą, co mają ze sobą zrobić. (...) The state should to a large extent revise their (...) A z każdym dniem niestety w pewnym mo- opinions about the organisation of high schools mencie życia szanse daleko, daleko odjeżdżają. to give young people the opportunity to be profes- (...) Państwo powinno w bardzo dużym stopniu sionals, to give them a reason to graduate. After zrewidować swoje poglądy na sposób organizo- graduation they should start to be included in the wania szkół wyższych, żeby młodym ludziom dać real intellectual elite of this country. szanse, żeby oni chcieli być fachowcami, żeby (...) ... był powód dla którego chcą i żeby po skończeniu

232 WYWIADY / Interviews Małgorzata Maj 233 It was a story about dreams that suddenly jumped out to the streets, and right after that they were stifled and forgotten.

08.10.2010 WARSZAWA TomEK Tryzna

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 235 Tomek Tryzna, do 1989 r. Tomasz FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 08.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 08.10.2010 Tomek Tryzna, until 1989 Tomasz Try- Tryzna (ur. 15 marca 1948 r. w Ostroszo- (...) Pomyślałem sobie, że rzeczywiście wolność (...) Nic nie oznacza być szczerym. Wszyscy mówią (...) I thought freedom was a great thing. I did not (...) The same thing with communism – this gre- zna (born 15 March, 1948 in Ostroszowice), wicach) – polski pisarz, reżyser filmowy to jest coś, ja nie wiedziałem, że jestem wolny. co chcą i nic z tego nie wynika. know I was free. at dream of communist equality was killed by is a writer, film director and screenwriter. bureaucrats. Democracy is also being killed by i scenarzysta. Jego najsłynniejsza powieść (...) Nauczyłem się być wolny w niewoli bardzo (...) Postawmy na siebie. (...) I learned to be free in the times of slavery really His most famous novel, Miss Nobody, was bureaucrats. mocno, ale żeby być wolny w niewoli, to trzeba well, however if you want to be free in slavery, „Panna Nikt” została wydana i przetłuma- (...) Mi jest super, już jest dobrze. translated into many languages and publi- być niestety cyniczny. unfortunately you also have to be cynical. (...) You can lead an easy life within the frame of czona w wielu krajach w Europie, USA shed in many countries in Europe, USA and (...) Pamiętam jak przyjechał do mnie w latach your inner freedom, you can do whatever you want. (...) Znalazłem swoją dziedzinę w sztuce, ale tak (...) I found my niche in art, but I was not really able i Brazylii. Film wg książki „Panna Nikt” 80-tych koleś z Ameryki, mówi :”stary jak tu jest Brazil. The film based on the book “Miss naprawdę nie mogłem się rozwijać w sztuce, bo to develop myself, because there was no freedom. (...) You can be a madman. That’s what I want. wyreżyserował Andrzej Wajda. cudownie, wszyscy rozmawiamy po nocach o fi- Nobody” was directed by Andrzej Wajda. naprawdę nie było wolności. I prefer being a madman. Why should I care, I live lozofii, o głupotach, nie spieszymy się, wszyscy (...) This is when I probably came up with the story [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Tomek_Tryzna] my life. (...) Wtedy właśnie prawdopodobnie wymyśliła mi śpią ile chcą, robią co chcą, a w Ameryce, tylko of three girls – „Panna nikt” (Miss Nobody). się historia trzech dziewczynek – „Panna nikt”. wszyscy, tylko mówią: biznes, biznes, biznes, (...) So nothing really changed for me, apart from (...) Well it was the one great moment, this feeling. pieniądze, pieniądze, pieniądze”. the fact that I can be very honest, I can be totally (...) No i to była jedyna cudowna chwila takie- I really believed in it for a moment, but that was honest. go poczucia, że rzeczywiście uwierzyłem w to (...) A tutaj było bosko, cudowna komuna. because I was an idiot and a dreamer. przez chwileczkę, ale dlatego, że byłem idiotą (...) Being honest? It means nothing. Everybody (...) Ohydna komuna, ale jednak jak mieszkałeś (...) Lots of people together, but what was it really i marzycielem. says whatever they want and nothing comes out w Ameryce, to przyjemnie było tu przyjechać. all about. It turned out we can be together only in of it. (...) Pełno ludzi razem, a tak naprawdę co było. opposition against rulers, but when they are gone, (...) ... Okazało się, że my możemy być razem, tylko we are just like everybody. (...) Let’s promote ourselves. w opozycji do nich, ale kiedy ich nie ma, jesteśmy (...) I feel great now, it’s alright now. jak wszyscy. (...) I remember a guy from the USA who visited me (...) Tak samo jak komuna, to cudowne marze- in the 80’s. He said: „Dude, it is so cool here, we nie równości komunistycznej, była zabita przez are talking night after night about philosophy, all urzędników, tak samo demokracja zostaje zjadana kinds of stuff, nobody’s in a hurry, people sleep as przez urzędników. long as they want to, they are doing whatever they (...) Możesz spokojnie sobie żyć w ramach swojej want. In America everybody speaks about busi- wewnętrznej wolności, możesz robić co chcesz. ness, money, business, money, money, money...” (...) Możesz być wariatem, ja chcę, wolę być wariatem, (...) It was swell here, a swell communist regime. co mnie to obchodzi wszystko, ja żyję po swojemu. (...) It was a rotten communist system, but when you (...) Więc nic się specjalnie u mnie nie zmieniło, lived in the USA it was great to come here and visit. tylko tyle, że mogę być bardziej szczery, mogę (...) ... być totalnie szczery.

236 WYWIADY / Interviews TomEK Tryzna 237 We should make the administration slimmer, we should fight against bureaucracy and bureaucracy is some- thing that does not let us develop ourselves, that does not let an ordinary person live and feel that he is free.

29.10.2010 SOPOTKrzysztof Skiba

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 239 Krzysztof Skiba (ur. 7 lipca 1964 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 29.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 29.10.2010 Krzysztof Skiba (born on 7 July, 1964 w Gdańsku) – polski muzyk, autor tekstów, (...) Kiedy wybuchł strajk w sierpniu, ja byłem (...) Przepisy są po to, żeby ułatwiać nam życie. Nie- (...) When the strike started, I was a student at high (...) I was taught at school, and this was a hypo- in Gdańsk) is a musician, text author, sati- satyryk, publicysta, aktor, konferansjer. uczniem szkoły licealnej nr 1 w Gdańsku. stety jak sie okazuje po to są, aby nam utrudniać, school no. 1 in Gdańsk. critical school, I was taught that everybody should rist, publicist, actor and mc. He is co-found- więc ja uważam, że ten 22 postulat, nowy, powinien think the same. They really broke our spines and Współzałożyciel Ruchu Społeczeństwa (...) 100-200 metrów od tej słynnej Bramy nr 2, (...) 100-200 meters from the famous gate nr. 2, at er of the alternative social movement. He być za odchudzeniem radykalnym administracji. we were forced to one only interpretation of what przy której działa się historia, przy której prze- which history was in the making, at which Wałęsa Alternatywnego. Współzałożyciel, autor happened in the world, of Poland’s history. And is leader of the band Big Cyc. He is also mawiał Wałęsa. (...) ... delivered his speech. tekstów i lider zespołu Big Cyc, znany także suddenly, it turned out it can be different, that there known from television (among the others: z telewizji (m.in. współprowadzący progra- (...) Uczono nas w szkole, była to szkoła zakłama- are people who rebel against it. co-presenter of the program Lalamido) na, uczono nas, że wszyscy powinni myśleć tak mu Lalamido) oraz radia. Stały felietonista (...) And that was probably the phenomenon of and radio. He is a regular columnist in the samo. Właściwie łamano nam jakieś kręgosłupy tygodnika „Wprost”. that strike and those 21 Postulates, that in the first weekly “Wprost”. i zmuszano nas do jednej interpretacji dziejów place there is the freedom postulate, that we want [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysz- [source: http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysz- świata, historii Polski. Natomiast nagle okazało the right to organise ourselves, the fundamental tof_Skiba] się, że można inaczej, że są ludzie, którzy sie human right. tof_Skiba] przeciwko temu buntują. (...) And then we were all together indeed. (...) I to chyba był fenomen tego strajku i tych 21 Postulatów, że tam na 1 miejscu jest ten postulat (...) The intelligentsia linked itself with ordinary work- wolnościowy czyli że, chcemy prawa do zrzeszania ers, soon the students joined who started to fight się czyli podstawowego prawa człowieka. for their own Independent Student Union – NZS. (...) Wtedy rzeczywiście wszyscy byliśmy razem. (...) And after some time also students from sec- ondary schools joined. (...) Inteligencja połączyła się z robotnikami, wkrót- ce dołączyli studenci, którzy zaczęli walczyć o swój (...) We started to form our own true civic society. z kolei Niezależny Związek Studentów – NZS. (...) There is no ideal society – that would be an island called utopia. (...) I po jakimś czasie dołączyli tez uczniowie. (...) Nowadays, in free Poland, we should be governed (...) Zaczęliśmy tworzyć taką własną prawdziwą, better, more wisely, but there are twice as many obywatelską społeczność. people working in the administration than in that time. (...) Nie ma społeczeństwa idealnego, to byłaby (...) Regulations are supposed to facilitate our life. wyspa zwana utopią. Unfortunately, it appears they are there to make (...) Teraz w wolnej Polsce, kiedy powinniśmy our lives more difficult, so I think that the new 22nd być lepiej rządzeni, mądrzej rządzeni, jest dwa postulate should be about a radical slimming of razy tyle etatów w administracji niż w tamtym the administration. czasie. (...) ...

240 WYWIADY / Interviews Krzysztof Skiba 241 Modernization and deepening the quality of teaching – I would say in a holistic dimension too – which means that school does not educate specialists, but also teaches tradition, culture, a kind of self-knowledge, the ability to speak with yourself.

30.09.2010 GDAŃSK Paweł Śpiewak

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 243 Paweł Śpiewak (ur. 17 kwietnia 1951 r. FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 PaweŁ Śpiewak (born 17 April, 1951 in w Warszawie) – polski socjolog, nauczy- (...) To już jest historia pięknie zapisana. Najważ- łami wyższymi, bo tutaj tkwi klucz, moim zdaniem, (...) This is a beautifully written history. The most of political reasons back to work, catholic masses Warsaw) is a sociologist and academic te- ciel akademicki, opozycjonista w okresie niejsze postulaty czyli Solidarność, zwolnienie do polskiej przyszłości, do kadr, do pomysłów important postulates, namely Solidarity, the release on the radio – we have achieved all that already. acher. He was oppositionist in the People’s więźniów politycznych, przywrócenie do pracy ludzkich i tutaj bym widział ten postulat numer 1, of political prisoners, bringing those fired because PRL-u. Absolwent Uniwersytetu War- (...) I have been a member of Solidarity since Republic of Poland. He is a graduate of the ludzi, którzy zostali wyrzuceni z powodów repre- reszta pozostałych byłaby pewnie rozwinięciem August or September 1980. szawskiego Wydziału Filozofii i Socjologii sji politycznych, msze katolickie w radiu, no to tego punktu. Philosophy and Sociology Department of (1973), w 1984 r. obronił doktorat, w 2000 wszystko zostało osiągnięte. (...) I would say I am very lucky to work on the the University of Warsaw (1973). He got (...) best university in Poland. I think it has the best r. habilitację, natomiast od 2001 r. jest (...) Jestem członkiem Solidarności od sierpnia his doctorate in 1984, in 2000 habilita- students and with them I am able to do really cool profesorem UW. W 1976 r. sygnatariusz albo września 80-tego roku, nadal. tion, and in 2001 he became professor at things. I mean we have important seminars, I can listu protestacyjnego przeciwko zmianom (...) Ja mam to szczęście, powiedziałbym, że pra- prepare books and complete research projects the University of Warsaw. In 1976 he was w Konstytucji PRL-u. Od września 1980 cuję na najlepszym uniwersytecie w Polsce, że with them. a signatory to the protest letter against the uważam, że ma najlepszych studentów i że dzięki r. członek „Solidarności”. W latach 2005- (...) Thinking as an academic teacher, but also changes in the constitution of the PRL. nim mam możliwość robienia naprawdę fajnych 2007 poseł Rzeczypospolitej Polskiej z listy from the point of view of the society of the future, Since September 1980 he was member rzeczy. To znaczy, że to są ważne seminaria, of the innovation society and of the knowledge Platformy Obywatelskiej. Tłumacz, autor, mogę z nimi przygotowywać książki, realizować of Solidarity. Between 2005 and 2007 he society really the most important issue is school. współautor licznych publikacji książkowych projekty badawcze. was a Member of Parliament for the PO I mean school not as a closed institution but as oraz prasowych. (...) Jak ja myślę jako nauczyciel akademicki, ale a way of teaching. (Civic Platform). He is a translator, author [źródło: http://encyklopediasolidarnosci.pl/wiki/ również myślę w takiej kategorii społeczeństwa and co-author of numerous books and (...) I think we can do something here, my expe- przyszłości, społeczeństwa innowacyjnego czy index.php?title=Paweł_Śpiewak] rience shows me that this postulate can be re- press publications. społeczeństwa wiedzy, to dla mnie takim punk- alized. It is not only figured out in my mind, it is tem gorącym, naprawdę gorącym punktem, jest real. Such a creative elite in Poland is enormous szkoła. To znaczy szkoła, to nie znaczy instytucja chance for us. zamknięta, tylko to jest kwestia nauczenia. (...) For me the central point is making the school (...) Mi się wydaje, że tu się coś daje zrobić, to modern, increasing its quality, the same thing znaczy, że moje doświadczenie pokazuje mi, że with universities. This is the key – in my opinion ten postulat jest do zrealizowania, że to nie jest – to the Polish future, to the right personnel, to tylko wydumane w mojej głowie, ale że to jest great ideas. This is where I see postulate num- naprawdę i że taka twórcza elita w Polsce jest ber one, all the others would be an elaboration wielką szansą dla nas. of this one. (...) Dla mnie centralnym punktem jest jednak (...) ... takie unowocześnienie szkoły, podniesienie jej jakości i tak samo z uniwersytetami czy ze szko-

244 WYWIADY / Interviews Paweł Śpiewak 245 In my perception democracy is not the will of the majority, but respecting the will of a minority. And a second thing: democracy is not anarchy, in a democracy I have to be responsible, I can say whatever I want, but I have to be aware of the consequences.

06.10.2010 WARSZAWA Janusz Rachoń

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 247 Janusz Włodzimierz Rachoń (ur. 11 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 06.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 16.10.2010 Janusz WŁodzimierz Rachoń (born 11 sierpnia 1946 r. w Nowym Sączu) – polski (...) Ja jestem to pokolenie, które uczestniczyło (...) Tego społeczeństwa obywatelskiego nie udało (...) I am the generation which took part in the (...) I have to admit, these 21 postulates made August, 1946 in Nowy Sacz) is a professor profesor chemii, rektor Politechniki Gdań- w „wypadkach marcowych” 1968 roku. się nam jeszcze zbudować. events of March 1968. a great impression on me. of chemistry. He was vice-chancellor of the skiej w latach 2002 – 2008, senator VII ka- (...) I w tych rozrubach marcowych jednym z głów- (...) Co dzisiaj dla mnie znaczy te 21 postulatów (...) In these riots one of the slogans of us, students (...) I had to explain my friends in the lab in Göt- Technical University in Gdańsk between dencji z listy Platformy Obywatelskiej. Jest nych haseł studenckich, czyli młodej inteligencji, i czy można byłoby w krótkim zdaniu ująć te 21 or new intellectuals, was: “The press lies” tingen that we do have a constitution in Poland, 2002 and 2008. He was a senator in the 6th to było „prasa kłamie”. postulatów, to bym powiedział tak: budować spo- but that it is violated. autorem około 150 artykułów naukowych (...) We failed to win March 1968. term for the Civic Platform. He is the author łeczeństwo obywatelskie. (...) Myśmy nie wygrali marca 68-ego roku. (...) We also have to remember, that in the con- i referatów kongresowych, 4 rozpraw mono- (...) We were pacified. of around 150 scientific papers and con- (...) Nie to co jest istotne dla mojej małej grupy, nie stitution it was written that we had friendship with graficznych, 8 patentów oraz wdrożonych (...) Nas spacyfikowano. gressional papers, 4 monographic theses to co jest ważne dla mojej partii albo jednej grupy (...) I watched August 1980 from the perspective the Soviet Union. technologii. Był wiceprzewodniczącym (...) Sierpień 1980 roku oglądałem z perspektywy zawodowej, tylko mieć filozofię propaństwową. of the Federal Republic of Germany. and 8 patents and introduced technologies. (...) Both in 1968 and in my opinion in 1980 during Komitetu Chemii Polskiej Akademii Nauk Republiki Federalnej Niemiec. Myśmy niestety to zgubili, ale jestem głęboko He was the vice-chairman of the Commit- the August strike, people mainly talked about przekonany, że uda nam się w tym kierunku iść. (1993-2002). Pełni funkcję wiceprzewod- (...) Muszę powiedzieć, że te 21 postulatów, wtedy socialism with a human face. tee on Chemistry at the Polish Academy niczącego Konferencji Rektorów Polskich zrobiło na mnie bardzo wielkie wrażenie. (...) of Sciences (1993-2002). He held the post (...) Only later it turned out that was a utopia. Uczelni Technicznych. Powołany w skład (...) Ja musiałem tłumaczyć moim kolegom w labo- of the vice-chairman of the Conference (...) We have to change the mentality here, totally. Rady Narodowego Centrum Badań i Roz- ratorium w Getyndze, że niby konstytucja w Polsce of Rectors of Technical Academies and woju, obecnie jej przewodniczący. obowiązywała, tyle tylko, że była łamana. (...) And here I have to evoke my friend, although Universities in Poland. He was appointed we met much later: Member of Parliament, Mr [źródło: http://www.rachon.senat.pl/index. (...) Też jeszcze musimy pamiętać, że to była ta as a member of the Council of the National Aram Rybicki. php?p=dzialalnosc&t=biografia; http://pl.wiki- konstytucja, gdzie mieliśmy zapisaną konstytucyj- Centre for Research and Development. nie przyjaźń ze Związkiem Radzieckim. (...) In his later activity he really strongly accentu- pedia.org/wiki/Janusz_Rachoń] Currently he is its chairman. ated the construction of a civil society. (...) Zarówno w roku 1968 jak i w moim pojeciu w roku 1980 podczas strajków sierpniowych, (...) We have not yet succeeded to build a civil głównie mówiło się o socjalizmie z ludzką twarzą. society. (...) To dopiero później się okazało, że to jest utopia. (...) What do these 21 postulates mean for me and were I to be able to put them in one single sentence, (...) Że tu trzeba absolutnie zmienić mentalność. I’d say: Let’s build a civil society. (...) I tu bym musiał przywołać mojego przyjaciela, (...) Not what matters for my small group, my politi- wprawdzie poznaliśmy się dużo później, Pana cal party or my professional group, but we should posła Arama Rybickiego. have a pro-state philosophy. Unfortunately we have (...) Który w swojej późniejszej działalności ak- lost it, but I truly believe we can go in this direction. centował bardzo mocno budowę społeczeństwa (...) ... obywatelskiego.

248 WYWIADY / Interviews Janusz Rachoń 249 Only on the precondition of trust one can build cooperation which results in solidarity.

30.09.2010 GDAŃSK Edmund Wnuk-Lipiński

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 251 Edmund Wnuk-Lipiński (ur. 4 maja 1944 FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 Edmund Wnuk-Lipiński (born 4 May, r. w Suchej) – polski socjolog, profesor, (...) Jeżeli mówimy o tych 21 postulatch, które (...) Zwiększenie zaufania zarówno między współ- (...) If we are talking about the 21 postulates, which (...) then some of these postulates had a very 1944 in Sucha) is a sociologist, professor, nauczyciel akademicki, pisarz fantastyki weszły już do dziedzictwa światowego Unesco. obywatelami w Polsce, to zaufanie jest na kata- were included in the UNESCO’s list of World He- immediate character. academic teacher and writer of science strofalnie niskim poziomie, jak i zaufania między ritage naukowej. W 1992 r. uzyskał tytuł profe- (...) To oczywiście niektóre z tych postulatów miały (...) There were also postulates that had a funda- fiction. In 1992 he become professor in krajami. sora nauk humanistycznych. Był założy- charakter doraźny. mental character. humanistic sciences. He was the founder (...) ... cielem i pierwszym dyrektorem Instytutu (...) Ale były postulaty, które miały charakter fun- (...) It was the postulate to allow people to asso- and the first director of the Institute of Po- Studiów Politycznych Polskiej Akademii damentalny. ciate autonomically from the state, independent litical Studies of the Polish Academy of of the state. Nauk. W 2006 r. został wybrany na rektora (...) To był postulat utworzenia struktury zrze- Sciences. In 2006 he was chosen to be the Collegium Civitas w Warszawie. Zajmował szającej ludzi autonomicznie wobec Państwa, (...) One has to remember that at that time not only rector of Collegium Civitas in Warsaw. He niezależnych wobec Państwa. was Poland a communist regime stanowisko doradcy ds. polityki społecznej held the post of the NSZZ (Independent NSZZ „Solidarność”. Z ramienia opozycji (...) Trzeba pamiętać, że w tym czasie nie tylko (...) The country was surrounded with other hard, Self-governing Trade Union) “Solidarity” Polska była komunistyczna. communist regimes. demokratycznej brał udział w obradach councillor for social policy. He participa- Okrągłego Stołu. Od 1989 r. do 1991 r. kie- (...) Była otoczona twardymi, komunistycznymi (...) And for many sceptics this postulate seemed ted in the Round Table Talks on behalf of reżimami. to be unreal. rował zespołem doradców naukowych przy democratic opposition. From 1989 to 1991 Obywatelskim Klubie Parlamentarnym. (...) I ten postulat wydawał się wielu sceptykom (...) It turned out the workers were right, and the he led the think-tank of scientists at the nierealny. postulate which was opening the list of 21 postu- [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Edmund_ Civic Parliamentary Caucus. lates, changed Poland and the world. Wnuk-Lipiński] (...) Okazało się, że to robotnicy mieli rację i ten postulat, który stoi na czele listy 21 postulatów, (...) Actually, I think two postulates are really needed zmienił Polskę i świat. in Poland, Europe and the whole world. (...) Właściwie dwa postulaty, wydaje mi się, że (...) First of them is the postulate of solidarity. szczególnie, są potrzebne Polsce, Europie, ale (...) There is also a second postulate, which must także światu. accompany the first one, if it is to have sense. The (...) Pierwszy z nich to postulat solidarności. other postulate would be social trust. (...) Ale jest również postulat drugi, który musi (...) Increasing the level of trust between the citizens towarzyszyć temu pierwszemu – jeżeli ma to mieć of Poland. This trust is catastrophically low, as is sens. Tym drugim postulatem byłoby zaufanie trust between countries. społeczne. (...) ...

252 WYWIADY / Interviews Edmund Wnuk-Lipiński 253 I would like people just to start treating one another as neighbours, to start to think what they can do together, not just for themselves, but what common added value they can create together.

30.09.2010 GDAŃSK Jerzy Stępień

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 255 Jerzy Adam Stępień (ur. 7 września FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 30.09.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 30.09.2010 Jerzy Adam Stępień (born 7 Septem- 1946 r. w Staszowie) – polski prawnik, (...) Byłem jednym ze współzałożycieli Solidarności (...) Chciałbym na przykład, żeby w Polsce zmie- (...) I was one the co-founders of Solidarity in my (...) For the first time the society, the representati- ber 1946 in Staszów) is a lawyer. He was opozycjonista w okresie PRL-u. Współ- w swoim regionie, w 80-tym roku. niona została ordynacja wyborcza i do samorządu, region in 1980. ves of society who were workers, but also all the oppositionist in the People’s Republic of i do sejmu, i do senatu. Chciałbym, żeby wprowa- people who gathered in the shipyard of Gdańsk założyciel „Solidarności” w regionie świę- (...) I później razem z tymi robotnikami przesze- (...) And then, together with these workers I followed Poland. He was co-founder of Solidarity dzono tu okręgi jednomandatowe. in 1980, formulated demands to the authorities. tokrzyskim. W latach 1986-1989 członek dłem, cały niejako szlak Solidarności, przez pierw- the path of Solidarity, through the first Solidarity in the Swietokrzyskie Region. In the years szy Zjazd Solidarności, przez obozy internowania, (...) Ale przede wszystkim to chciałbym, żeby- conference, through internment camps, prisons, (...) These postulates had a great psychological regionalnej Tymczasowej Rady „Solidar- 1986-1989 he was member of the regional więzienia, ale także i to zwycięstwo w 89-tym roku, śmy w swoich miejscach zamieszkania, nie tyle and also the victory of 1989, when the Solidarity meaning, most of all because society demanded ności”, a w 1989 roku członek Komisji Kra- kiedy Solidarność wygrała wybory po okrągłym w miejscach pracy, ale w miejscach zamieszkania, won the election after Polish round table agreement. the authorities to act in a certain way. Interim Council of “Solidarity”, and in 1989 jowej NSZZ „Solidarność”. Ekspert ds. stole. potrafili się stać prawdziwymi sąsiadami. member of the National Commission of (...) The new postulates which are formulated samorządu terytorialnego podczas obrad (...) Po raz pierwszy społeczeństwo, reprezentanci (...) ... nowadays are written by trade unions which are NSZZ “Solidarity”. He was an expert on Okrągłego Stołu. Od 1989 r. do 1993 r. społeczeństwa jakimi byli robotnicy, ale także active now, by political parties or by associations local government during the Round Table był senatorem Rzeczypospolitej Polskiej. wszyscy Ci, którzy zgromadzili się w Stoczni Gdań- or circles. Talks. From 1989 to 1993 he was senator. skiej w 80-tym roku, po raz pierwszy sformułowali Współtwórca reformy samorządu tery- (...) All the time we have the dialogue within the He was co-creator of the Local Government żądąnia wobec władz. torialnego w latach 1989-1999. Od 1990 society, and within more or less formal structures Reform in the years 1989-1999. From 1990 (...) Te postulaty miały olbrzymie znaczenie psy- of the society. r. do 1993 r. pełnił funkcję Generalnego to 1993 he held the post of electoral com- chologiczne, przede wszystkim, że społeczeństwo (...) I would like, for example, that trade unions in Komisarza Wyborczego. Sędzia Trybunału zażądało od władzy pewnych zachowań. missioner general. He was judge of the Poland became true trade unions, because union Konstytucyjnego w latach 1999-2008 i Pre- Constitutional Tribunal in the years 1999- (...) Te nowe postulaty współczesne są formuło- activists who are on the payroll of the factory are zes Trybunału Konstytucyjnego w latach wane bądź to przez związki zawodowe aktualnie in my opinions no representatives of trade unions. 2008 and the president of the Constitutional 2006-2008. działające, bądź to przez partie polityczne, przez Tribunal in the years 2006-2008. (...) So this is one of my postulates. [źródło: http://www.trybunal.gov.pl/Trybunal/ różnego rodzaju stowarzyszenia, środowiska. (...) I would like the electoral law in Poland to be Sklad/stemp.htm; http://pl.wikipedia.org/wiki/ (...) Ale cały czas istnieje ten dialog, w obrębie changed. I mean elections to local government, społeczeństwa i w ramach jego różnego rodzaju Jerzy_Stępień] and parliament. I’d like First-past-the-post voting formalnych czy mniej formalnych struktur. to be introduced. (...) Ja bym na przykład chciał, żeby związki zawo- (...) Most of all, however, I would like that people in dowe w Polsce stały się prawdziwymi związkami places where they live, not so much in their work zawodowymi, bo działacze związkowi, którzy places, but in the places they live, would be able biorą pensje od kierownictwa zakładu pracy, moim to become real neighbours. zdaniem, nie są reprezentantami związku zawo- dowego. (...) ... (...) Więc to jest jeden z moich postulatów.

256 WYWIADY / Interviews Jerzy Stępień 257 The real binding material which enables some nations to produce great civilization ventures, while others do less so, is the identity.

09.08.2010 WARSZAWA Paweł Potoroczyn

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 259 Paweł Potoroczyn (ur. 1961 r.) – polski FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 09.08.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 09.08.2010 Paweł Potoroczyn (born 1961) is menedżer kultury, dziennikarz, publicysta, (...) Wszystko moim zdaniem w świecie sprowadza temu edukacyjnego, słabości finansowej sektora (...) In my opinion, everything in the world boils (...) This postulate is formed in many different cir- a culture manager, journalist, columnist, przedsiębiorca, dyplomata. W 1981 r. za- się do tego jednego postulatu wolności. kultury w Polsce. down to this single postulate of freedom. cles and it is: one percent of the country’s budget entrepreneur and diplomat. In 1981 he should be secured for culture. łożył, a następnie do 1987 r. kierował jako (...) Czasy są może bardzo demokratyczne, ale czy (...) Ja myślę, że młodzi ludzie w Polsce nigdy (...) We do live in more democratic times, but is founded a circulation publishing house redaktor naczelny drugoobiegowym wy- to już jest ta ostateczna oaza wolności? nie mieli takich możliwości realizowania swoich this the final oasis of freedom? (...) Because this single postulate solves the issue called Student Printing House of Writers marzeń, ale też nigdy nie mieli tak wielu pokus, of these great fields of exclusion. It also assumes, dawnictwem Studencka Oficyna Literatów (...) Na przykład uczestnictwo w kulturze, przecież (...) For example, participation in culture is quite and Dissidents SOLID and then since 1987 żeby rozpraszać swoje marzenia. for example, cultural education in primary and to jest dosyć limitowane, prawda? limited, isn’t it? i Dysydentów SOLID. W latach 1988–1994 secondary schools. he ran it as an editor-in-chief. In the years (...) Popełniliśmy w ciągu ostatnich 20 lat jeden był właścicielem grupy firm „Zebra”. Od (...) Na przykład rosnące obszary wykluczenia (...) For example growing areas of exclusion, in 1988-1994 he was the owner of the “Zebra” fundamentalny błąd w systemie edukacyjnym. (...) Today we are being told that people do not czy to w sensie ekonomicznym, społecznym, czy the economic, social or cultural sense. Well, these 1995 r. pracował w Konsulacie Generalnym participate in culture because they do not want to. group of companies. Since 1995 he worked w sensie kulturalnym, no to jest limitowanie, to jest (...) Zaprzestaliśmy uczenia takich rzeczy jak pla- are limitations, these are limitations of freedom. Rzeczypospolitej Polskiej w Los Angeles in the Consulate General of the Republic of ograniczanie swobody. styka, muzyka. (...) Not quite. They have been deprived of the (...) In my opinion, the new 21 postulates of the jako konsul ds. kultury. W 2000 r. objął competence of taking part in culture because of Poland in Los Angeles as a cultural consul. (...) Moim zdaniem nowe 21 postulatów na XXI (...) Ja myślę, że wszyscy widzimy bardzo poważ- 21st century should lead in the way of eliminating funkcję dyrektora Instytutu Kultury Polskiej the weakness of the educational system and the In 2000 he took the post of the director of wiek powinny zmierzać w tę stronę eliminowania ne symptomy regresu cywilizacyjnego na dosyć those areas of exclusion, because they are limit- financial weakness of the cultural sector in Poland. w Nowym Jorku, a w 2005 r. w Londynie. tych obszarów wykluczenia, bo one ograniczają poważną skalę. ing freedom. the Polish Cultural Institute in New York W czerwcu 2008 r. otrzymał nominację na wolność. (...) I think young people in Poland have never and in 2005 in London. On 2 June 2008 (...) Dlaczego Polacy nie są szczególnie zdolni (...) Freedom of taking part in culture and in social had so many possibilities of making their dreams dyrektora Instytutu Adama Mickiewicza. (...) Wolność udziału w kulturze, wolność udziału do wielkich cywilizacyjnych przedsięwzięć? A no life, freedom of the circulation of ideas and values. he was nominated as the director of the come true, but they have also never had so many [źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Paweł_Po- w życiu społecznym, wolność w obiegu idei, wol- właśnie może z powodu słabości kultury, tego Adam Mickiewicz Institute. temptations to waste their dreams. toroczyn] ność w obiegu wartości. głównego spoiwa kapitału społecznego. (...) In the last 20 years we made one essential (...) Postulat sformułowaliśmy w różnych gremiach (...) mistake in the education system. wielokrotnie i on sie nazywa: 1 procent z budżetu Państwa na kulturę. (...) We stopped teaching such subjects as music or art. (...) Ponieważ ten jeden postulat rozwiązuje wła- śnie kwestie tych połaci gigantycznych obszarów (...) I think we all see very serious symptoms of wykluczenia. On również zakłada, na przykład a regress of our civilization to quite a serious edukację dla kultury na poziomie szkół już pod- extent. stawowych czy gimnazjum. (...) Why Poles are not particularly capable of (...) Nam się dzisiaj wmawia, że ludzie nie uczest- producing great civilization ventures? Well, maybe niczą w kulturze, bo nie chcą. because of the weakness of culture, this key bind- ing agent of social capital. (...) Otóż nie. Zostali pozbawieni kompetencji uczestnictwa w kulturze za pomocą słabości sys- (...) ...

260 WYWIADY / Interviews Paweł Potoroczyn 261 We think how can we save what we have, our privi- leges, that we have, the fact that we are in a better situation than other people. We do not think enough about where we are heading. In what kind of a world do we want to live, what world do we want to build. We’ve built a world which is brand new, artificial, good, much better than the world that was there. A world where people are not starving, where there are fewer diseases, where people live longer, enjoy more freedom, and have more rights. These are all great victories of mankind, but they are not enough. What’s next?

06.10.2010 WARSZAWA Krzysztof Zanussi

www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 263 Krzysztof Zanussi (ur. 17 czerw- FRAGMENTY WYPOWIEDZI Z WYWIADU PRZED KAMERĄ Z DNIA 06.10.2010 EXCERPTS FROM THE INTERVIEW RECORDED ON CAMERA ON 06.10.2010 Krzysztof Zanussi (born 17 August ca 1939 w Warszawie) – polski reżyser (...) Te postulaty zawieszone na bramie stoczni. (...) I ten niedostatek marzeń, to jest dla mnie (...) These postulates which were hung on the (...) That worker’s postulates were important for us, 1939 in Warsaw) is a film director, film wielkie zagrożenie ludzkości. shipyard’s gate and the postulates concerning intellectuals were im- i scenarzysta filmowy, nauczyciel akade- (...) To właściwie są bardzo minimalistyczne. Bardzo scriptwriter and an academic teacher. He portant for the workers. We felt close to each other. micki. Studiował fizykę na Uniwersytecie oczywiste rzeczy, których domagali się robotnicy, (...) Żyjemy dniem dziesiejszym, a powinniśmy (...) In fact are very minimalistic. These were obvi- studied physics at the University of Warsaw Warszawskim (1955-1959) i filozofię na ale one wtedy były rewolucją. zawsze żyć przyszłością. ous things the workers demanded, but at that time (...) We were given to experience this moment of unity. (1955-1959) and philosophy at the Jagiel- they were a revolution. Uniwersytecie Jagiellońskim (1959-1962). (...) Fakt, że na te postulaty reżim się zgodził, to (...) Bo trzeba o czymś marzyć. Można marzyć (...) And we know perfectly well that there are lots lonian University (1959-1962). In 1967 he W 1967 r. ukończył Wydział Reżyserii Szko- był właściwie znak, że ten reżim się skończył. indywidualnie. Ja na przykład marzę o szalo- (...) The fact that the regime accepted these pos- of people following us on other continents, other graduated from the Directing Department nym postępie nauki, żeby ta sfera poznawcza tulates was the sign that the regime was over. civilizations that have to catch up to the level of ły Filmowej w Łodzi. W latach 1971-1983 był (...) Natomiast z mojego wspomnienia zostało mi of the Film School in Lodz. In the years rozszerzyła się, żebyśmy latali na inne planety, development we have achieved. The question is: raczej poczucie takiej bliskości wobec ludzi innego (...) From my own memory what stayed is the feeling wiceprezesem Stowarzyszenia Filmowców żebyśmy mieli wspaniałe linie przesyłowe, energię where are we heading? What should we dream 1971-1983 he was the vice-chairman of the zawodu, innej branży, innego statusu społecznego. of closeness to people of different jobs, different Polskich, a od 1987 r. członkiem Komitetu dla wszystkich. about? We can’t just stand here and wait. Polish Filmmakers Association, and since walks of life, social status. (...) Myśmy wszyscy mieli świadomość, że to czego Kinematografii. Laureat wielu konkursów, (...) To jest postulat taki dosyć prywatny. Nie my- (...) Wait until Asia or Africa reaches our level 1987 he is member of the Cinematographic chcą robotnicy, to jest to czego i my chcemy. (...) We were all aware that whatever the workers nagród i festiwali. Uhonorowany najwyż- ślę, żeby na ten postulat głosowały masy ludzkie of development. We would like to dream about Committee. He is laureate of many con- want, we want it too. szymi odznaczeniami państwowymi kilku (...) Że jesteśmy jedną społecznością. i gotowe były ponieść jakieś ofiary. something more. tests, awards and festivals. He has been (...) That we are one society. krajów. (...) Dzisiaj zostało mi to w pamięci jako najpięk- (...) I z tym się coś złego stało, dlatego myślę, (...) This deficiency of dreams is for me a great honoured with the highest state decorations [źródło: http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/ niejsze przeżycie tamtych lat. że nasza cywilizacja euroatlantycka jest w takim (...) In my memory this is the most beautiful experi- danger for humanity. of several countries. momencie kryzysowym czy przełomu, kiedy nie- ence of those days. os_zanussi_krzysztof; http://pl.wikipedia.org/ (...) Że dla nas były ważne postulaty robotników, (...) We live the present day, while we should live dostatek marzeń przyhamował naszą dynamikę. wiki/Krzysztof_Zanussi] że dla robotników były ważne postulaty, które with the future. właściwie tyczyły wprost inteligencji, że czuliśmy (...) (...) You need to have dreams. You can dream się blisko siebie. individually. For example I dream about an amaz- (...) I nam dane było przeżyć ten moment zjed- ing progress of science, about the growth in the noczenia. cognitive sphere, about traveling to other planets, about making great transport lines and energy for (...) I wiemy doskonale, że ciągnie się za nami jesz- everybody. cze ogromna rzesza ludzi na innych kontynentach, innych cywilizacji, które muszą dogonić ten stopień (...) It is quite a private postulate. I do not think the rozwoju, w którym myśmy się znaleźli. Ale pytanie masses would vote on that or would be willing to do czego my mamy zmierzać? O czym mamy ma- sacrifice anything for that. rzyć? Przecież nie możemy stać w miejscu i czekać. (...) Something bad happened. The Euro-Atlantic (...) Aż Azja, czy aż Afryka dojdzie do naszego civilization is in a critical, pivotal moment, when stopnia rozwoju. My byśmy chcieli marzyć o czymś the deficiency of dreams hampered our dynamics. więcej. (...)

264 WYWIADY / Interviews Krzysztof Zanussi 265 „TELEPORT.ART to architektura kontaktów, wymiana myśli w czasie rzeczywi- „TELEPORT.ART is an architecture of contacts, an exchange of thoughts in real stym między ludźmi, na poziomie działań kreacyjnych, kulturalno-artystycznych, time between people, at the level of creative, cultural, artistic and social action. społecznych. Chciałabym pokazać, że nie musimy upodabniać się do siebie, że I would like to show that we don’t have to become similar to each other, that one of jedną z wartości życia wspólnie jest dostrzeganie inności drugiego człowieka, the values of living together is noticing differences in another person, respecting szanowanie jej i niedążenie do zmiany tego stanu. To pewien rodzaj wolności...” them and not pursuing any changing this state. It is a certain kind of freedom…” Beata Staszyńska Beata Staszyńska

Udało się – tak, pierwszy budynek w Gdańsku, Polsce, a może i Euro- We’ve made it! Yes, it was the first building in Gdańsk, in Poland or maybe even in pie miał „oko”, a w nim było widać inne miejsce i można było porozmawiać Europe which had an “eye” and one could see another place there and one could z nieznajomą osobą. Po co? Żeby poczuć, że nie jesteśmy sami, że możemy talk to a person they didn’t know. What for? In order to feel that we are not alone, być dla siebie na początek mili, a potem budować relacje. Ktoś powie – to that we can be nice to each other to start with and then we can build relation- tylko machanie ręką... tylko uśmiech, tylko pozdrowienie... Ale czy właśnie ships. Someone may say – it is only waving your hand… only a smile, a greeting nie to zatraciliśmy? Czy nie jesteśmy zbyt dumni? Czy naprawdę mamy tyle only… But isn’t that what we have lost? Aren’t we too proud? Do we really have powodów, aby unosić głowę tak wysoko, aby nie widzieć innego człowieka? so many reasons to turn up our nose so high as not to see another person? Te pytania stawiamy sobie, ale i wam drodzy sąsiedzi, mieszkańcy, obywatele, We ask these questions ourselves as well as you dear neighbors, inhabitants, posłowie, prezydenci – drodzy ludzie. citizens, MPs, presidents – dear people.

TELEPORT.ART to współpraca ludzi i instyucji, to efekt marzenia konkretnego, TELEPORT.ART is a cooperation of people and institutions, it’s an effect of a dream, pomysłu, wreszcie koncepcji, a potem realizacji w ramach budżetu. Wszystkie a concrete idea and finally a concept and its realization within the budget. We dis- te czynniki w pierwszych rozmowach na Politechnice Gdańskiej w Trójmiejskiej cussed all of these factors during our first talks at the Technical University of Gdańsk Akademickiej Sieci Komputerowej opowiadaliśmy z wypiekami i radością, że at the Tri-City Computer Network (Trójmiejska Sieć Komputerowa) with our faces jest grupa ludzi, którzy w swoim obszarze profesjonalizmu widzą miejsce na flushing with excitement and joy that there is a group of people who can imagine eksperymenty z nami. Dziękujemy. a way to experiment with us within the area of their professionalism. Thank you. Warto jest eksperymentować, bo tak cywilizacja rozwija się, a humanistycz- It is worth experimenting because this is the way civilisation develops and humanistic ne wartości mogą przetrwać. Od 20 sierpnia do 29 listopada 2010 r. Gdańsk values survive. TELEPORT.ART, the first phenomenon of its kind in transportation, z Gdynią łączył TELEPORT.ART -pierwsze takie zjawisko komunikacji. W Gdyni connected Gdańsk with Gdynia from 20 August till 29 November 2010. In Gdynia widziano Bramę historyczną nr 2 i stoczniowców, co dnia w drodze do i z pracy, the historical gate nr. 2 (in Gdańsk) could be seen as well as shipyard workers a stoczniowcy mogli oglądać marinę gdyńską – spokojnie kołyszące się jachty, on their everyday way to work and back, and the shipyard workers could watch spacerujących ludzi... Czasem spotykali się w TELEPORCIE.ART – i machali the Gdynia marina, yachts waving quietly, people walking… Sometimes they met sobie na pozdrowienie – może, że machali dokładnie tak, jak marynarz macha, in TELEPORT.ART and waved to each other for a greeting – maybe they wave gdy inny statek na ogromnym oceanie zobaczy. exactly as a seaman does when he sees another ship on an immense ocean. Teleport.art Będziemy kontynuować TELEPORT.ART, bo to nie tylko konkretne marzenie – to fakt. We will continue TELEPORT.ART because it is not only a concrete dream – it is a fact.

266 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 267 rozszerzona Rzeczywistość [Augmented Reality] to stosunkowo nowa Augmented Reality is a relatively new technology. The essence of the tech- technologia. Jej istota polega na tym, że dodaje ona informacje do rzeczywistości, nology is that it adds information to reality; or rather it adds information to reality a raczej dodaje informacje do rzeczywistości przedstawianej na ekranie. Rzeczy- as it is being shown on a screen. This reality is being seen by a camera and wistość jest odbierana przez kamerę i wyświetlana na ekranie. Oprogramowanie being projected to a screen. Software adds information to what the camera sees. dodaje informacje do obrazu spostrzeganego przez kamerę. In the book you have encountered quite a few examples of Augmented Reality. Jest kilka powodów, dla których w projekcie wykorzystujemy rozszerzoną rzeczy- Your webcam registers reality and on our website 3D animations are added to wistość. Przede wszystkim, czytelnik lub oglądający musi zrobić coś sam. Dzięki what your webcam views. rozszerzonej rzeczywistości nie jesteśmy pasywnymi użytkownikami, ale tak There are a few reasons why we use Augmented Reality in the project. First of all naprawdę współtworzymy obraz. Jest to zgodne z naszym pomysłem na działanie is that you as a reader or a viewer need to do something yourself. With Augmen- razem. Dzięki aktywnemu uczestnictwu dołączają Państwo do naszego projektu. ted Reality you are not a passive user; you actually co-create the image. This is Kolejnym powodem dla zastosowania rozszerzonej rzeczywistości jest to, że zezwala consistent with our idea that we want to do things together. By being active you ona na pokazywanie tego, czego nie ma. Pragnęliśmy przełożyć etos Solidarności connect to the project. 1980 na czasy współczesne i naszym zdaniem rozszerzona rzeczywistość okazała Another reason for employing Augmented Reality is that it is capable of showing się w tym pomocna. W naszym kiosku, znajdującym się na Placu Solidarności what isn’t there. Our source of inspiration for the project is the 1980 solidarity w Gdańsku w pobliżu historycznej bramy stoczni oraz pomnika postulatów, budzimy ethos as formalized by the 21 historic postulates. We wanted to translate that ethos ten etos poprzez wyświetlanie na markerze, który odwiedzający przykładają do to our current times and we believe that Augmented Reality helps us doing that. kamery kiosku słowa „solidarność” w przypadkowo wybranym jednym z 23 In our kiosk at Solidarity Square in Gdansk, near the historic shipyard gate and języków państw Unii Europejskiej. Opieramy się o słowa księdza Józefa Tischne- near the monument for the postulates, we evoke the ethos by projecting the word ra, wybitnego filozofa, który napisał: „Słowo to soli[ darność]... zbliża nas do “solidarity” randomly in one of the 23 European Union languages on the marker rozmyślania o ludzkiej godności oraz wartości heroizmu.” that visitors hold to the kiosk camera. We base ourselves on Mr. Jozef Tischner, Trzecim powodem jest to, że rozszerzona rzeczywistość funkcjonuje jako metafora eminent priest and philosopher, who wrote: “The word [solidarity] ... brings us wagi bliskości pozwalającej na zrozumienie drugiego człowieka. Jeżeli przyjrzymy nearer to thinking about human dignity and value of heroism.” się z odległości temu, jak ludzie machają rękoma oraz podnoszą przed naszym The third reason is that Augmented Reality functions as a metaphor for the im- kioskiem znaczki, kusi nas, aby pomyśleć, że zachowują się oni dość głupio. Ale portance of closeness to understand other people. If we see from a distance how jeżeli podejdziemy bliżej i ujrzymy ekran, na którym wyświetlana jest rozszerzona people wave their hands and hold up signs in front of our kiosk, it is tempting to rzeczywistość, zachowanie zebranych przed kioskiem nabiera znacznie więcej think that these people behave rather silly. But if we come closer and actually see sensu. Metafora ta mówi, że im bardziej zbliżymy się do drugiej osoby, tym mniej the screen on which Augmented Reality is projected, then the behaviour of those będziemy oceniać. Jeżeli zobaczymy ich marzenia, które symbolizuje tutaj roz- in front of the kiosk makes a lot more sense. The metaphor is that the closer we szerzona rzeczywistość, ich, na początku wydające się dziwnym zachowanie, get to a person, the less we will judge. If we see their dreams, here symbolized staje się coraz bardzie zrozumiałe i sensowne. by Augmented Reality, then their once seemingly strange behaviour starts to Konkretne osoby stojące przed kioskiem z reguły wyglądają na skupione lub become more understandable and reasonable. rozszerzona Rzeczywistość / rozweselone. Prawdopodobnie współtworzenie wywołuje w nas poczucie odpo- The concrete people standing in front of the kiosk as a rule either look intense or wiedzialności oraz satysfakcji. Zadziwiającym jest to, że to technologia właśnie cheerful. Probably co-creation brings us a sense of responsibility and a sense Augmented Reality pozwala nam się tak poczuć. To dlatego tak bardzo podoba nam się rozszerzona of satisfaction. It is amazing that technology can help us to feel that way. That’s rzeczywistość. why we like Augmented Reality so much.

268 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 269 Dzień 21xTAK / The 21xYES Day

270 Zaplanowaliśmy, że chcemy uczcić akt publikacji postulatów w przestrzeni publicznej We planned that we wanted to celebrate the act of publication of the 21 postulates i dlatego 18 sierpnia chcieliśmy naznaczyć jako wspólne święto „21 x tak” – dla in the public space and therefore we wanted to mark the 18th of August as a com- nas to symbol zgody międzyśrodowiskowej, a więc dlaczego nie rozbudować tego mon holiday – “21 x yes”. To us, it is a symbol of consensus and understanding symbolu jako znaku międzynarodowego porozumienia. between different parts of society, so why not develop this symbol as a sign of international understanding.

21 x tak – dzień 18 sierpnia jako dzień porozumienia się mimo różnic! 21 x yes – the day of the 18th of August as the day of understanding in spite of differences!

18 sierpnia 2010. Spotykamy się około 8.00 przy Pubie Doki. Jest napięcie, bo 18 August 2010. We are meeting at about 8.00 o’clock at Pub Doki. There is wyszło tak, że dokładnie o godzinie 12.00, gdy startujemy z projektem Obywatel some tension as it turned out that at 12.00 o’clock sharp, when we are launching Solidarność, mamy umówiony wywiad z... Prezydentem Lechem Wałęsą w jego the Obywatel Solidartność Project, we have an interview appointment with… biurze i to jest jedyny termin możliwy... Podejmujemy decyzję. Onno Hansen jedzie President Lech Wałęsa in his office and it is the only possible date… We take na wywiad, zresztą to on rozmawia ze wszystkimi bohaterami [wtedy jeszcze nie a decision. Onno Hansen goes to the interview, by the way it is him who talks to wiedzieliśmy, że Małgorzata Rybicka zadebiutuje jako prowadząca wywiad i będzie all interview heroes [we didn’t know at that time that Małgorzata Rybicka would rozmawiać z Jerzym Buzkiem]. Każdy zna swoje miejsce, jesteśmy uradowani, bo have her debut as an interviewer and would talk to Jerzy Buzek]. Everyone knows TVN bedzie pokazywać nas na żywo – a więc idea przedostanie się do masowej their place and we are happy because TVN will show us live on TV – so the idea świadomości – czy to stanie się w 5 minut – ...? Na nasze zaproszenie Bożena of entering mass awareness – will it happen in 5 minutes – …? In reply to our Rybicka-Grzewaczewska i Mirosław Rybicki jako honorowi goście opublikują przy invitation Bożena Rybicka-Grzywaczewska and Mirosław Rybicki will publish 2 Bramie nr 2 Tablice z 21 Postulatami – uruchomią „rozszerzoną rzeczywistość”. boards with 21 postulates at the gate no 2 – and activate “Augmented Reality”. Archiwum Państowe, profesjonalni technicy, Politechnika Gdańska i TASK, FRDL The state archives, professional technicians, Gdańsk Technical University and – każdy pracuje. Jest 12.00 – zastanawiamy się, jak wywiad z prezydentem? TASK, the FRDL – everybody is working. It is 12.00 o’clock. We keep wondering Ale musimy być teraz zwarci – udało się. Dziennikarze z zainteresowaniem how the interview with the president is going? However we have to be well-knit przypatrywali się akcji. Państwo Rybiccy, otwarci, wykonywali potrzebne czyn- – we have made it! Journalists are interested. They were observing the action. ności, aby technika zadziałała. Nie padał deszcz, były holenderskie słoneczniki Mr and Mrs Rybicki perform the necessary activities with open minds so that the w scenografii i wiele pytań, uśmiechów i zaciekawienia – co dalej. ... A dalej 31 technology works. It wasn’t raining and there were Dutch sunflowers in the stage sierpnia 2010 – otwarcie TELEPORT.ART i instalacji Performance „S” – obok, design and many questions, smiles and people were interested – what is next. na Placu Solidarności... … Next is 31 August, 2010 – the opening of TELEPORT.ART and of Instalation Performance “S” – nearby, at Solidarity Square…

272 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” Dzień 21x TAK / The 21x YES Day 273 31.08.2010 31.08.2010 godzina 6 rano. Mamy czas tylko do 11 na próby, ponieważ potem 31.08.2010 6 o’clock. We only have time for rehearsal until 11 because there is cisza i przygotowania do mszy. Ale my już mamy rozstawione ekrany ledowe, aż silence then because of the preparations for the mass. But we already have the 3 – żeby było widać. Buduje się już scena na dachu Pubu Doki, a w tym czasie LED screens in place, as many as three, so that one can see everything. A big w oddalonym o 10 minut drogi biurowcu zwanym „Zieleniakiem” trwają przygo- stage is being built at the roof of Pub Doki and at the same time preparations towania do konferencji O2O – którą realizuje ARtours z Stedelijk Muzeum – nasi for the O2O conference are taking place at the office building called Zieleniak holenderscy goście są już w Gdańsku. Próba zespołu Lipali pokrywa się z wej- which is about 10 minutes away. The conference is being realized by ARtours ściami „na żywo” telewizji publicznej – czasem trudno jest wszystko pogodzić, from Stedelijk Museum – our Dutch guests are already in Gdańsk. The rehearsal tym bardziej jak media mają swoją wolę, ale dajemy radę. O 10.00 startujemy. of the band called Lipali coincides with live broadcasting at the public TV station Przed nami przygotowane przez: Margriet Schavemaker i Hein Wils prezentacje – sometimes it is difficult to cope with everything, even more so when the media o technologii „rozszerzona rzeczywistość” i jej zastosowaniu. Konferencja on-line have their own idea, but we still manage. At 10.00 o’clock we are launching. We w Internecie, a na żywo zaproszeni goście: Joanna Kiliszek, Sławomir Ratajski, look forward to the presentations prepared by Margriet Schavemaker and Hein Jerzy Stępień, Adam Anduszkiewicz, Michał Guć, Paweł Orłowski, Maciej Grzy- Wils on the Augmented Reality technology and its use. It’s an on-line conference waczewski, Małgorzata Rybicka... Goście, a zarazem uczestnicy, byli z nami i na on the Internet, and live guests: Joanna Kiliszek, Sławomir Ratajski, Jerzy Stępień, dachu, byli przy ulicy Doki. Z tego dachu było widać całą stocznię i mogliśmy Adam Anduszkiewicz, Michał Guć, Paweł Orłowski, Maciej Grzywaczewski, rozmawiać o tym jak dalej – jak zachować symbole kultury, jak etos historycznej Małgorzta Rybicka... The guests who were participants at the same time were on Solidarności dziś funkcjonuje w świadomości uczestników i nowego pokolenia. the roof with us, they were at Doki Street. All of the shipyard could be seen from Wystartował Teleport.art jako nowa architektura kontaków, a Instalacja Performan- this roof and we could talk about how to further preserve symbols of culture, how ce „S” bez zarzutu zaczęła robić pierwsze zdjęcia – autoportrety „rozszerzone” the ethos of historical Solidarity functions today in the minds of the participants o słowo Solidarność w jednym z 23 języków Unii Europejskiej – każdemu and that in the minds of the new generation. Teleport.art was launched as a new kto wszedł w jej przestrzeń. architecture of contacts, and the Installation Performance “S” started to make first photos flawlessly – self-portraits ‘augmented’ by the word solidarity in one of the

23 languages of the EU – for everyone who entered its space. O 18.00 zagrał zespół Lipali, potem wyciszając atmosferę oddaliśmy ten dzień pod opiekę Europejskiego Centrum Solidarności. Jednak już od następnego dnia, aż do 30 listopada tego roku działaliśmy dalej i przy Bramie nr 2 był darmowy Lipali played at 6 pm and then, to quiet down the atmosphere, we gave this day Internet, a Teleport.art i Instalacja Perfomance „S” działały, a ludzie zadowoleni over to the care of the European Solidarity Centre. However, we continued our cieszyli się, że ktoś coś dla nich zrobił – tak po prostu, żeby było ciekawiej i milej, actions from the following day on until 30 November of this year and there was a może też czegoś można się nauczyć... i coś przeżyć. free Internet at the gate nr 2, and Teleport.art and the Installation Performance “S” functioned, and people were happy that someone did something for them, just like that, to make things more interesting and nicer, and maybe one can learn something… and experience something.

276 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 31.08.2010 277 Koncert Lipali / The Lipali concert

278 TOMEK LIPA LIPNICKI LUKASZ JELENIEWSKI VOC.GUITARR DRUMZZ

Most important is respect for the I think that my Postulate would be other person. Even though we that we should shove all anger to might disagree about many things, the side, all lack of understanding, about many views, about how we really, so that the relation between look at the world – we are capable people, everything that is happen- of living with one another, don’t ing around us, would be so that we get in the other person’s way, sim- have smiles and happiness for each ply be side by side. In my opinion other. That would be something! that is a very significant issue.

280 Koncert Lipali / The Lipali concert www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 281 With regard to the 21 Postulates for sure is important that it oc- curred only the catastrophe that my neighbour was Arkadiusz Ry- bicki. After that catastrophe I realized that we went to the same shop to do our shopping and that I greeted his son often. Somehow he didn’t keep a distance from me.

BASS.BACKING VOC ADRIAN QLOS KULIK

282 Koncert Lipali / The Lipali concert www.obywatelsolidarnosc.eu/pl,ksiazka.html / www.obywatelsolidarnosc.eu/en,book.html 283 Beata Staszyńska [ur. w 1970 r.] obroniła swój dyplom na Państwowej Wyż- [born in 1970] finished her studies at the PWSFTviT of szej Szkole Filmowa Telewizyjna i Teatralna im.L.Schil- L.Schiller Memorial in Łódź. She is a film director and lera w Łodzi. Reżyserka i producentka filmowa. Zaintere- producer. She is interested in new media and experi- sowana nowymi mediami eksperymentuje z narzędziami ments with communication tools in order to construct komunikacji, by budować nowe architektury kontaktów new architectures of contacts between people. In her międzyludzkich. Reżyserka w swoich portretach filmo- film portraits she presents people on their internal way, wych pokazuje ludzi w drodze wewnętrznej, kiedy uda się when it is possible to observe their hesitation, uncertainty, dostrzec ich wahanie, niepewność, ciszę. Jej zdaniem silence. In her opinion these portraits have an abstract te portrety mają w sobie optymizm abstrakcyjny, taki optimism in them, a kind of optimism which everyone optymizm, który każdy nosi w sobie, który czasem boli, carries in themselves, which is painful sometimes, but it ale i pozwala nam podnieść się po najgorszym nawet also lets us rise after the hardest fall… but nobody knows upadku..., ale czym jest nie wie nikt i może warto to what it really is and perhaps it is worth leaving this ques- pytanie zostawić bez odpowiedzi, bo uprawiając doku- tion unanswered because while creating contemplative ment refleksyjny szuka tych odpowiedzi... a szukanie documentaries she is seeking answers… and seeking to droga do poznania... is the way to cognition… Onno Hansen [ur. w 1964 r.] innowacyjny analityk i przedsiębiorca dzia- [born in 1964] is an innovative analytic and entre- łający na styku technologii telekomunikacyjno-informa- preneur on the crossroads of ICT and society. Often cyjnych i społeczeństwa. Często jest pomysłodawcą he is the originator of ideas, sometimes he provides idei, czasami proponuje innowacyjne rozwiązania do innovative beddings for existing structures. There istniejących struktur. Zawsze coś się dzieje wokół niego. always is a sense of movement around him. He loves Uwielbia branie odpowiedzialności za doprowadzanie the responsibility to bring things to a happy ending. Zespół Obywatel Solidarność / rzeczy do szczęśliwego końca. Łączy w sobie logikę Onno combines geek logic with original thinking, ethical geek-a z oryginalnym myśleniem, etycznymi obserwa- observations and a direct sense of humor. The Citizen Solidarity crew cjami i bezpośrednim poczuciem humoru.

TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 285 ORGANIZATOR / organizer FRDL Ośrodek Regionalny w Gdańsku jest The FRDL Gdańsk Regional Centre is one of jednym z 17 regionalnych ośrodków Fundacji the 17 regional centres of the Local Democracy Rozwoju Demokracji Lokalnej, laureata Nagrody Development Foundation (Fundacja Rozwoju Głównej Prezesa Rady Ministrów w Konkursie Demokracji Lokalnej), the winner of the Prime „Pro Publico Bono”. Fundacja powstała we wrze- Minister’s Main Prize in the “Pro Publico Bono” śniu 1989 roku w Warszawie. Jest największą, Competition. The Foundation was established in niezależną i apolityczną organizacją w Polsce 1989 in Warsaw. It is the biggest, independent wspierającą rozwój Demokracji lokalnej. apolitical organization in Poland which supports Ośrodek Regionalny w Gdańsku został powoła- the development of local democracy. ny w 1991 roku w Sopocie. Naszą działalność The Gdańsk Regional Centre was established kierujemy głównie do jednostek samorządu in 1991 in Sopot. Our activity focuses on territo- terytorialnego województwa pomorskiego. Dzięki rial self-government bodies of the Pomeranian szerokiej bazie trenerów i zapleczu dydaktyczne- District mainly. Thanks to a wide base of trainers mu jesteśmy ważnym ośrodkiem szkoleniowym and teaching resources we are an important w Polsce Północnej. training centre in northern Poland. Jedną z podstawowych form działania FRDL One of the basic forms of FRDL’s activity is jest wspomaganie integracji środowisk poprzez supporting the integration of social groups by działalność Forów, zrzeszających urzędników the activity of Forums, which associate civil różnego szczebla. W ramach działalności FRDL servants of various levels. 8 Forums are ac- Ośrodka Regionalnego w Gdańsku działa obec- tive at the moment within the frames of the nie 9 forów. Kolejną formą działalności FRDL FRDL Gdańsk Regional Centre. Another form jest przygotowywanie i prowadzenie szkoleń, of FRDL’s activity is preparing and running train- seminariów, kursów, treningów i warsztatów ings, seminars, courses, and workshops for dla pracowników jednostek samorządu teryto- the employees of territorial self-government rialnego oraz organizacji pozarządowych. Nasz bodies and non-governmental organizations. Ośrodek zajmuje się także konsultacjami i do- Our Centre also deals with consultations and radztwem dla samorządów, administracji, małych advice for local governments, administration, i średnich przedsiębiorstw oraz wspomaganiem small and medium size enterprises as well as Aleksandra Szkolnicka – Artur Dusiński – Artur Kornacki – Artur Mada Trzciński – Bartłomiej Rosenkiewicz – Bartłomiej Wieloszewski – Bogusław Śmiech – Damian Budziński inicjatyw obywatelskich. Prowadzimy badania supporting citizens’ initiatives. We carry out naukowe i analizy, zajmujemy się działalnością scientific research and analysis, we are involved Daniel Koralewski – Daniel Osuch – Darek Klimowicz – Dariusz Kłos – Grzegorz Dołecki – Grzegorz Kuleta – Grzegorz Piotrowski – Grzegorz Smolik – Jakub Gorski opiniotwórczą oraz lobbingiem na rzecz budowy in opinion forming activities and lobbying for the Jakub Kowalczys – Janka Strehlau – Janusz Malinowski – Kamil Bohowicz – Karolina Szröder – Katarzyna Strzała-Osuch – Konrad Daniel – Krystian Szpak społeczeństwa obywatelskiego. Realizujemy development of the civil society. We implement Leszek Makurat – Łukasz Dąbrowski – Łukasz Franiek – Łukasz Miądowicz – Łukasz Mróz – Maciej Żaczek – Małgorzata Rybicka – Marcin Bąk – Marcin Kurr – Marcin Jabłoński projekty o zasięgu regionalnym i ogólnopolskim regional and national projects on the subjects Marcin Pawlicki – Marcin Suchodolski – Mariusz Elert – Mateusz Zieliński – Michal Siemieniewski – Michał Chaciński – Michał Jarosiński – Paweł Gołaszewski – Paweł Majak o tematyce edukacyjnej, badawczej oraz zwią- of education, research as well as those related Paweł Wrzosek – Piotr Mikielewicz – Przemysław Giedrys – Przemysław Krata – Przemysław Wrembel – Setlight – Ryszard Siwy – Tadeusz Olszewski – Tomek Kacała zanej z przeciwdziałaniem bezrobociu. to fighting unemployment. Witosław Bociąg – Wojciech Habasiński – Wojciech Stybor i inni...

286 TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” Zespół Obywatel Solidarność / The Citizen Solidarity crew 287 Patronaty honorowe / Honorary patronats

TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 289 Partnerzy / Partners

TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 291 Patronaty medialne / Media patronats

TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 293 Jak na razie poprzez ten projekt odkryliśmy, że ludzie potrafią się otworzyć In the project so far we found that people can open up and show their vulner- i pokazać swoje wrażliwe strony. Rezultatem tego były piękne rozmowy i szcze- able sides. This resulted in beautiful conversations and in honest cooperation. ra współpraca. W trakcie projektu wydarzyło się tak wiele nieoczekiwanych So many unexpected and impressive things have happened during the project. i robiących wrażenie rzeczy. Ale naturalnie nasza droga nie była wyłącznie łatwa. Doświadczyliśmy także But naturally the road wasn’t just pretty. We did experience deep disappointments głębokich rozczarowań i trudów. and hardships too. Obywatel Solidarność nie jest próbą tworzenia nowej ideologii. Chodzi tu o wspólne Obywatel Solidarnosc / Citizen Solidarity is not about creating a new ideology. kroczenie drogą razem z tymi, którzy czują się na tej drodze swobodnie. It is about walking a road together with those who feel comfortable with that road. Zamierzamy poszerzyć zasięg tego projektu. Marzymy o tym, żeby porozmawiać We intend to broaden the scope of the project. We would love to talk with many z jeszcze większą ilością ludzi, którzy czują wewnętrzną inspirację i którzy biorą more people who feel an inner inspiration and who take responsibility for that. za to odpowiedzialność.

Planujemy zapoczątkować szeroką dyskusję w Polsce i Unii Europejskiej na temat We plan to start up a broad discussion in Poland and in the European Union about jakiej ramy potrzebujemy, żeby żyć godnie. Może się tak zdarzyć, że ta rama what framework we need to live worthily. It could very well be that this framework zostanie zdefiniowana w formie 21 nowych postulatów. Ale wynik może również will be defined in the shape of 21 new postulates. But the result could look quite wyglądać całkiem różnie. different too. Będziemy także dalej eksperymentować z technologiami. Jest wiele rzeczy, których We also will continue to experiment with technologies. There are many things we jeszcze nie wiemy. Ale wiemy na pewno, że mamy nadzieję poznać wielu innych, którzy do not know yet. But what we do know is that we hope to meet many more others są aktywni i otwarci. Znajdźcie nas na naszej stronie obywatelsolidarnosc.eu lub po who are active and open. Please find us at our website obywatelsolidarnosc.eu – or prostu skontaktujcie się z nami: [email protected] just contact us: [email protected]

Ostatnie słowa / Last words

TO JEST KSIĄŻKA AR”S” / THIS IS THE BOOK AR”S” 295 KOLOFON / COLOPHON Teksty / Texts: Beata Staszyńska, Onno Hansen, Przemysław Giedrys

DZIĘKUJEMY. TAK... BARDZO DZIĘKUJEMY WSZYSTKIM THANK YOU, YES … THANK YOU ALL SO MUCH Redaktorzy / Editors: Beata Staszyńska, Onno Hansen, Grzegorz Kuleta, SZANOWNI BOHATEROWIE WYWIADÓW – DZIĘKUJEMY ZA ZAUFANIE I OTWARCIE. DEAR HEROES OF OUR INTERVIEWS – THANK YOU FOR YOUR TRUST AND OPENNESS. Karolina Szröder MAMY NADZIEJĘ, ŻE W PRZYSZŁYM ROKU ZAPYTAMY KOLEJNE OSOBY – ŚWIAD- WE BELIEVE THAT WE WILL BE ABLE TO INTERVIEW OTHER PEOPLE, WITNESSES Tłumaczenie / Translators: KÓW TAMTYCH CZASÓW, DO KTÓRYCH NIE DOTARLIŚMY W 2010 R. – OBYWATEL OF THOSE DAYS WHO WE WERE NOT ABLE TO REACH IN 2010 – CITIZEN SOLI- SOLIDARNOŚĆ TO NIESKOŃCZONY PORTRET ZBIOROWY, KTÓRY PISZE SIĘ SAM DARITY IS AN UNLIMITED COLLECTIVE PORTRAIT WHICH WRITES ITSELF EVERY Maciej Zaremba, Onno Hansen, Danka Zalewska CO DNIA – MY PRAGNĘLIŚMY UCHWYCIĆ TYLKO JEGO CZĘŚĆ, DO KTÓREJ SAMI DAY – WE ONLY TRIED TO GRASP A PART OF IT WHICH YOU YOURSELVES MADE Grafika / Graphics: NAS DOPUŚCILIŚCIE... AVAILABLE TO US… Daniel Koralewski ODDAJĄC SZACUNEK WSZYSTKIM, KTÓRZY WALCZĄC WTEDY – ŻYJĄC TERAZ – BY PAYING TRIBUTE TO ALL THOSE WHO, BY FIGHTING THEN AND LIVING TODAY, Obrazy / Images: TWORZĄ WSPÓLNE MYŚLENIE O POSTAWACH LUDZKICH, KTÓRE SĄ FUNDAMENTEM CREATE A COMMON WAY OF THINKING ABOUT PEOPLE’S ATTITUDES WHICH ARE Beata Staszyńska, Onno Hansen, Daniel Koralewski, ETYKI, KTÓRA PRZETRWA BURZE, REWOLUCJE, SPORY I TRAGEDIE, SZUKAMY... A FOUNDATION OF ETHICS, THAT ARE ABLE TO SURVIVE STORMS, REVOLUTIONS, Grzegorz Kuleta, Artur Dusiński, Grzegorz Dołecki, Michał DRÓG DO POZNANIA I ZROZUMIENIA. MAMY MARZENIA, KONKRETNE MARZENIA. DISPUTES AND TRAGEDIES, WE ARE LOOKING FOR… ROADS TO GETTING TO KNOW AND TO UNDERSTANDING. WE HAVE DREAMS, CONCRETE DREAMS. Jarosiński, Wojtek Habasiński, Paweł Majak, Bartłomiej Wieloszewski, Peter Berger NIE MA ZŁYCH PYTAŃ, MÓWIĄ LUDZIE, SĄ TYLKO ZŁE ODPOWIEDZI, A WIĘC MOŻE THEY SAY, THERE ARE NO WRONG QUESTIONS, THERE ARE ONLY WRONG AN- NIE MA ZŁYCH LUDZI, TYLKO SĄ NIE W TYCH MIEJSCACH, GDZIE POWINNI, DLA- SWERS, SO PERHAPS THERE ARE NO BAD PEOPLE, BUT THEY ARE IN PLACES AR: TEGO SĄ ZAGUBIENI? WHERE THEY DO NOT BELONG, THAT IS WHY THEY ARE LOST. MBT Media – Agencja Interaktywna Drukowana z pomocą / Printed with the help of: DZIĘKUJEMY ZESPOŁOWI REALIZACYJNEMU, LUDZIOM, KTÓRZY ROZUMIEJĄC MANY THANKS TO THE PRODUCTION TEAM, PEOPLE WHO UNDERSTOOD OF WHAT Janusz Duda www.printprojekt.pl PRACĘ OPERACYJNĄ I ZADANIOWĄ – A NIE BYŁO ŁATWO – ROZUMIELI W CZYM THEY WERE A PART, WHO UNDERSTOOD OPERATIONAL AND TASK-ORIENTED UCZESTNICZYLI. WORK, ALTHOUGH IT WASN’T EASY. DZIĘKUJEMY ZA ZAANGAŻOWANIE EKIPIE FRDL Z GDAŃSKA I NIE TYLKO. THANK YOU FOR YOUR INVOLVEMENT FRDL TEAM FROM GDANSK AND ELSEWHERE. Techniczne parametry książki / Technical specs book: DZIĘKUJEMY WSZYSTKIM, KTÓRZY NAM ZAUFALI I PRZYCZYNILI SIĘ DO POWSTA- MANY THANKS TO ALL THOSE WHO TRUSTED US AND CONTRIBUTED TO THE Format / Size: 245 x 148 mm NIA TEGO PROJEKTU. CREATION OF THIS PROJECT. Oprawa / Binding: Miękka klejona / Laminated soft-cover MAMUŚ – DZIĘKUJEMY CI KOCHANA. DEAR MUM – THANK YOU. Materiał środka / Material inside: offset 100 gr. BEATKA DZIĘKUJĘ CI, JESTEŚ INSPIRACJĄ PROJEKTU I TAK CIĘŻKO PRACOWAŁAŚ... BEATKA THANK YOU, YOU ARE THE INSPIRATION TO THIS PROJECT AND YOU Materiał okładki / Material cover: 250 gr, folia mat / matte lacquer WORKED SO HARD...

Nakład / Circulation: 2000 ONNO DZIĘKUJĘ CI, ŻE ZAUFAŁEŚ I UCZYNIŁEŚ TEN PROJEKT TAKIM. ONNO THANK YOU FOR HAVING TRUSTED AND MAKING THIS PROJECT AS IT IS. DZIĘKUJEMY CI ARAMIE, ŻE UWIERZYŁEŚ I CHCIAŁEŚ... ARAM THANK YOU FOR BELIEVING AND BEING WILLING... Nie na sprzedaż / Not for sale

Copyright by Beata Staszyńska & Onno Hansen 296 Ostatnie słowa / Last Words