ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM REQUIEM ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM REQUIEM Live in Barcelona · Taller de Músics 1979 - 2019

Joan Albert Amargós, conductor Joan Díaz, composer Manuel Forcano, text curator

1. Introitus: En pie 2. Kyrie Eleison: Pietat 3. Graduale: Coplas de la amistad 4. Tracto: Los sueños malos 5. Sequentia - Dies Irae: Tristes guerras 6. Offertorium: Fuera del mundo 7. Sanctus: Canción 8 8. Agnus Dei: Despedida ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

VII

(...)

Muerto - ¿qué es eso? ¿qué significa muerto? Decídmelo vosotros, sabios, decidme su sentido. Él está mudo. Todos guardan silencio, nadie puede decirme en esta tierra dónde mi corazón ha de encontrarle.

NOVALIS, 1799 -1800 · De Canciones espirituales (Translation by Alejandro Martín Navarro).

Enrique Morente at the International Carmen Amaya Seminar, held in Begur in July 1989 and organised by the Taller de Músics. 4 5 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

1. Introitus 2. Kyrie Eleison En pie Pietat Mario Benedetti Manuel Forcano

Sigo en pie Kyrie Eleison por latido perquè caiem en el desig por costumbre de cada cosa i moltes més. por no abrir la ventana decisiva y mirar de una vez a la insolente Christe Eleison muerte, perquè fins el que fa de guia esa mansa pot fer marrada del camí. dueña de la espera. Poems Kyrie Eleison [...] perquè no sempre el terrissaire coneix el fang que fa servir. Seguir en pie Poemes quiere decir coraje o no tener donde caerse Poemas muerto.

6 7 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

3. Graduale 4. Tracto 6. Offertorium Coplas de la amistad Los sueños malos Fuera del mundo Lluís Cabrera Jorge Guillén

Si no confías en mí Está la plaza sombría; [...] ¿a qué me voy a agarrar? muere el día. ¿Al borde de un precipicio Suenan lejos las campanas. Algún día me moriré -¿tal vez penosamente?- o al hedor de un muladar? De balcones y ventanas Me moriré, tranquilo, sosegado. se iluminan las vidrieras No me despertaré por la mañana, Te vi cuando planeabas con reflejos mortecinos, ni por la tarde. ¿Nunca? como el águila real, como huesos blanquecinos ¿Monstruo sin cuerpo yo? ¡ay!, a una altura tan alta y borrosas calaveras. Se cumpla el orden. que daba miedo mirar. En toda la tarde brilla una luz de pesadilla. No te entristezca el muerto solitario. Camino del alba Está el sol en el ocaso. En esa soledad no está, no existe. van sin rechistar Suena el eco de mi paso. Nadie en los cementerios. dos sombras parejas -¿Eres tú? Ya te esperaba... ¡Qué solas se quedan las tumbas! cruzando “mirás”. -No eras tú a quien yo buscaba.

Refugio oscuro, noche callada, 7. Sanctus 8. Agnus Dei sombra que se alarga 5. Sequentia - Dies Irae Canción 8 Despedida hacia la nada. Tristes guerras Rafael Alberti Federico García Lorca Miguel Hernández Voy escondiendo fatigas [...] Si muero, la vida pasa veloz Tristes guerras dejad el balcón abierto. ¡y la muerte aquí en la esquina! si no es amor la empresa. Entré en el patio que un día Tristes, tristes. fuera una fuente con agua. El niño come naranjas. Antes del alba reímos, Tristes armas Aunque no estaba la fuente (Desde mi balcón lo veo). reímos hasta llorar: si no son las palabras. la fuente siempre sonaba. echaste mano de mí, Tristes, tristes. Y el agua que no corría El segador siega el trigo. me anunciaste tu penar. Tristes hombres volvió para darme agua. (Desde mi balcón lo siento). si no mueren de amores. Tristes, tristes. ¡Si muero,

8 dejad el balcón abierto! 9 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

Joan Díaz, composer.

10 11 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED ENRIQUE MORENTE, TRADITION AND THE AVANT-GARDE

If Enrique Morente, that colossal figure, contemporary music, with rock, with Camarón recorded even before Morente a magnificent legacy which continues had not existed, we would have had Raï, twinning his with North did so himself. to nourish those of us who had the to invent him. He was an absolutely African artists, with Cuban music, with good luck to be at his side. Morente is a essential cantaor/creator in the history the poetry of Lorca, Miguel Hernández He knew the tablaos, the clubs, paradigm of the MAESTRO writ large. of flamenco. Without him, it would be and San Juan de la Cruz, reworking the festivals and the theatres of the Always sharing, making a gift of his impossible to understand the current , providing a voice for whole world. He was a faultless singer immense wisdom for the pleasure of situation of jonda (deep, profound) the older style of playing by Manolo de as accompanist to flamenco dance, he those around him. music. His contribution to the genre is Huelva, Montoya and , recording loved the guitar, he took risks with all immense, from new versions of some of with a Bulgarian Voices choir; endless kinds of instrumentation and ensemble He left us far too soon, silently. He the repertory’s classic songs to the most experiences typical of an artist who was combinations. Enrique was a total artist left us alone and with many projects avant-garde projects created throughout committed to his epoch and his art. In and a cantaor adept in different types of unrealised. Nevertheless, his children his career. His two recorded works from this way, he prepared the ground for his flamenco who cultivated all styles. are still here and a legion of artists follow 1977 are good examples. The double many followers. He had it in him, with in his footsteps, and between them they LP, Homenaje a D. Antonio Chacón his overwhelming personality, to leave His life was intense, both personally will keep his flame alight. As he used to (Homage to Don Antonio Chacón) his mark on the cantes antiguos (old and artistically. Half a century of say, it’s a miracle that we are alive. You’re was a demonstration of respect and style songs). He did not limit himself dedication, body and soul, to art. He so right, dear Maestro, but ever since you admiration for the legendary cantaor to reproducing them, but went further, was always searching, full of curiosity, left we’re little orphans. from Jerez, who was not, at the time, taking giant steps that would encourage everything interested him, he could appreciated as he is now, largely thanks new generations to transgress the strike up relationships with everybody to this work by Enrique with Pepe classical canons in order to launch and wanted to learn from everything. Faustino Núñez Habichuela. In the same year, one of the flamenco singing into the twenty-first Enriquecerse was his way, (a play Musicologist. most revolutionary flamenco albums century. on words, meaning both to become came out: Despegando (Taking off). Enrique and to enrich -1). And on these Both registers offer a good handful of He was also one of the few artists of the enriched foundations, this Enrique- exemplary pieces of Morente’s art. second half of the twentieth century to cimiento (another play on words -2), create new cantes to add to the corpus of as José Manuel Gamboa said, he built He knew as no-one else how to merge flamenco styles, for example hisAlegrías

English his purely flamenco talent with de Enrique or the natural that English 12 1 and 2: Translator’s note 13 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

“I met Enrique Morente in 1970, in as Juan Manuel Caro; and, as Cabrera . I made the journey, specifically, recalls, they also received “the invaluable to ask him if we could give his name to help of a revolutionary priest who the Peña flamenca (flamenco club) in helped facilitate their activity”. During the Verdum neighbourhood of the Nou these years, the Peña organised tours by Barris district. I had discovered him Enrique Morente, with, among others, while listening to the radio programme of Manolo Sanlúcar, Manolo Cano and the legendary Ricardo Romero on Radio Manzanita, to the urban centres that, Juventud of Sant Feliu de Llobregat: today, make up the metropolitan area of Tocadiscos flamenco, it was called. He Barcelona. It would be the beginning of a was a revelation, he was different. One relationship that was not only personal, day I asked for a day’s holiday from the extending to just a few days before the dressmaking workshop where I was death of the brilliant cantaor, but also employed and turned up at the radio involved a love for a land, Catalonia, and station; through the record company a city, Barcelona, which the musician they helped me get in touch with him. visited regularly until the end of his life. In a way, that’s where everything began.” Morente’s relationship with Catalonia These are the words of Lluís Cabrera, was close and intense. A few days guiding spirit of that group of friends before he died, we heard him sing at who formed the first modest but the inauguration of the flamenco cycle “There are enthusiastic peña dedicated to the organised by Mayte Martín at the name of Morente; people who acted in refurbished Molino theatre on Avenida a slightly amateur way but who were Paralelo; a cycle to which she gave the no teachers, honest and, with Cabrera at their head, ingenious name Poco ruido y mucho became the seed of what, since 1979, has duende (Little noise and lots of duende -1). been known as the Taller de Músics (the Morente had met Martín when she was a only disciples” Musicians’ workshop). The activities young girl, at the Peña de Nou Barris; he of the Peña flamenca were clandestine was impressed by her rigorousness and until 1978. Committed to social problems talent, surprising in a ten-year-old child. English English 14 Enrique Morente of the time, leaders included figures such He offered her proximity to a master 15 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

teacher; as he did, too, to the exceptional Noteworthy, too, are Enrique Morente’s guardians of tradition. Time will judge Miguel Poveda. collaborations with the Bulgarian the true dimension of Morente’s artistic Voices choir Angelite, with whom he contribution to the recent history of The artistic experiences that emerged worked in Sofia, or the exceptional music, but his legacy can be anticipated, out of this relationship with the Peña Omega, a production launched in 1997 clear and strong, in generations of new and, later on, with the Taller del Raval, in the Mercat de Música Viva de Vic artists. For me, states Lluís Cabrera, had far-reaching consequences. A key and subsequently heard at the Festival “his figure and talent are comparable to memorable event was: in 1989, Morente GREC in Barcelona, at the Poble those of Miles and Picasso”. took part in the International Flamenco Espanyol, and which, for many, is still Seminar which the Taller organised a veritable cult recording. During those Now, as we approach the first decade in Begur, at the farmhouse where the years, Morente consolidated his position since his death, the Taller de Músics great Carmen Amaya had spent the last as an icon open to fusion between the de Barcelona wishes to commemorate days of her life, that gathered together most orthodox and ancestral cante with this figure –who was both a friend and the cream of the genre. Lluís Cabrera such apparently incompatible music as a source of constant inspiration– with affirms that this participation “changed rock or jazz. a Requiem written in his memory; a Morente’s mindset: the trajectory he solemn mass for the dead, capable took from 1990 onwards was absolutely An excellent conversationalist, versatile, of connecting with the character of mould-breaking”. as astute as he was intelligent, knowingly an exceptional musician. Morente, roguish but with refined tastes (he respectfully and to great effect, set to Collaborations such as that between never hid his passion for the opera, music the mystics San Juan de la Cruz, Morente and Sabicas (extraordinary or his sincere friendships with some Fray Luis de León, Santa Teresa de as the latter no longer accompanied of the great names of opera such as Jesús and others. For us, his music is his cantaores), and projects like Negra, si tú the tenor Alfredo Kraus), blessed legacy. His personality, our inspiration. supieras; Morente’s revisiting of the Suite with a great sense of humour that And this Requiem, a new work in his Iberia by Albéniz with Juan Ramón allowed him to dodge cheerfully those memory, our tribute. Caro; and his introduction to Max criticisms directed at him by the most Roach resulting in a joint production reactionary sectors, Enrique Morente’s seen in 1992 in , which the Taller personality and talent captivated Rut Martínez Ribot is preparing to publish soon, thanks diverse audiences, bringing them closer Journalist. to Santiago Auserón’s revisions, are all to the language of flamenco which, 1: Word play on the name in Spanish for Shakespeare’s English Much Ado about Nothing: Mucho ruido y pocas nueces. English 16 clear examples. But this was not all. until then, had been sequestered by the Translator’s note 17 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED IN MEMORIAM

Should we pray for the dead? Or might In the world of flamenco, if there is one appeared on the Iberian Peninsular Spain. Requiems such as those by Pedro ‘the dead’ simply be a name given by the person in recent years who defines in Andalusia, in the first third of the de Escobar (c. 1465-1535), Cristóbal de living to those who have abandoned this this idea of ‘unexpected gift’ it is the sixteenth century. This was the very Morales (1500-1553), Francisco Guerrero vale of tears. Does death actually exist? great cantaor or flamenco singer from moment at which Castilian mysticism (1528-1599) and Tomás Luis de Victoria These vast and unfathomable questions , Enrique Morente (1942-2010). began to develop, coinciding, too, with (1548-1611) cannot be understood are, nevertheless, those that lead us to Nine years after his death, his art, his the appearance of the so-called fellah- without the mystic ecstasy developed the heart of the mystery, not only of the life and his role as teacher continue to minvà (morisco -1- landless peasants) and encouraged by writers and poets reality of death but of life itself. In the be a source of admiration for flamenco who, according to Blas Infante, provided such as García Jiménez de Cisneros midst of this mystery, many different artists, of course, but also of inspiration the genesis of flamenco. According (c. 1455-1510), Francisco de Osuna (c. attitudes and opinions can be adopted. for many other musical creators and to this musicologist and writer from 1492-c. 1542), Fray Luis de León (c. 1527- There is one attitude, however, that performers in the rich and varied Malaga, in the face of the Decree of 14 1591) or San Juan de la Cruz (1542-1591). appears desirous of understanding more constellation of musical cultures that February 1502 by the Catholic Monarchs Pieces by the two latter poets were set deeply and apprehending thoroughly forms the sound landscape of modern obliging the Muslim inhabitants of Spain to music by Morente himself in a work this great mystery. This is the approach society. One of the most recent examples to convert to Christianity, many considered as among his masterpieces: of the artist who, through their practice, of such inspiration is, precisely, Rèquiem moriscos chose to integrate into Spanish Missa flamenca (published in 1991) in aims to explore the territories of said per a Enrique Morente. In Memoriam by gitano communities, and through this which the maestro decided to set to mystery, not in order to extract a Joan Díaz. encounter ended up creating a form of music texts of the Ordinary –or essential definitive conclusion but, paradoxically, song that would become parts– of the Latin mass (Kyrie, Gloria, to offer us the opportunity to experience This Rèquiem reaches the heart of (the song of the fellah-minvà), by which Credo, Sanctus, Agnus Dei) combining it in all its intensity. flamenco at its most essential, becoming they expressed their sorrow at the loss them with texts by the above mentioned the musical embodiment of a particular and destruction of their parent culture. mystics alongside classical texts by Art is, in no sense, mankind’s invention spirituality. Leaving aside the fact that , Juan del Encina and but, rather, something that seems to this embodiment arose in response to Though aware that this hypothesis Pedro Garfias. have reached us from beyond the limits a need to express new states of feeling has been rejected by some flamenco of ordinary reality. At the same time, or awareness, speaking about flamenco scholars, in Joan Díaz’s work we The Rèquiem per a Enrique Morente by certain artists appear to embody this implies speaking, above all, about spirit. recognise a tribute to a cantaor who, Joan Díaz has, as its point of departure, a unexpected gift, emanating from a world About grasia. About duende. perhaps without being aware of it, may natural and unforced defence of dialogue that has nothing to do with the practical himself have wished to delve into these between musical cultures by means of and utilitarian objectives which, today, It is interesting that Joan Díaz’s tribute origins of flamenco in the genre of the the construction of a sound architecture mark the lives of the majority of men piece takes the form of a Requiem or Mass, and of a spiritual atmosphere conceived in the form of a Spanish English English 18 and women of the 21st century. Mass for the Dead, a form that first indebted to the mysticism of Castilian Mass for the Dead, characteristic of 19 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED TALLER SEED DE MÚSICS

the sixteenth century. Though not the invitation to submerge ourselves in a SEED was created following many years’ The Taller de Músics (the Musicians’ using the liturgical Latin text, the poet work characterised by different musical experience in production, broadcast Workshop) is a music school for Manuel Forcano has constructed a languages, styles and cultures, it will be media and arts management. We aim to popular music that, as an institution, poetical architecture where each of the clear that this could never have occured accompany our artists in all areas as they serves as a model both nationally and sections of the Rèquiem corresponds without the legacy and spirit of Morente. develop in their work. SEED is led by its internationally. to a poem by a different literary figure: Perhaps no more need be said than founders, headed by the director of the Mario Benedetti, Antonio Machado, this, except to corroborate the idea that agency, Rut Martínez Ribot, journalist Guided always by the criteria of Miguel Hernández, Jorge Guillén, myths and legends have always been, and cultural manager. She has worked professionalism and efficiency, it Rafael Alberti, Federico García Lorca from Classical times, true oracles in in Public Relations –for both public and pursues two main objectives. On the and Forcano himself. The Graduale the service of mankind. Which, simply private companies– and is specialised one hand, to offer a complete and solid section, in its turn, contains the literary put, means that Enrique Morente is a in strategic communication for cultural musical education and, on the other, to collaboration of Lluís Cabrera with the Legend who, for ever more, will continue projects within the music sector. adapt lines of learning to the situation composition Coplas de la amistad, a to be the ultimate master and absolute on the ground at the current moment, short poetic tribute that Cabrera wished reference. with a strong emphasis on training that to write for someone who, as we have seedmusic.eu will facilitate students’ access to the seen, was both a friend and the central labour market. But the Taller de Músics figure of important projects at the Oriol Pérez Treviño is still more than this, distinguishing Taller de Músics. The poetic result is of Musicologist. itself as a platform for the development contained dramatic intensity given that, of a whole range of activities devoted to in spite of its setting in a spiritual and the promotion and diffusion of music. religious framework, it exudes optimism and is bursting with hope. By no means does this imply ignoring the spiritual tallerdemusics.com but is, rather, an invitation to live one’s life in joy which, in itself, is a genuine expression of spirituality.

Once we have listened, responding to English English 20 1: The name given to Muslims who had been forced to convert to Christianity in order to avoid expulsion from Spain 21

ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED ENRIQUE MORENTE, TRADICIÓ I AVANTGUARDA

Si un colós com Enrique Morente no als tocs antics de Manolo de Huelva, La seva vida va ser intensa, en el terreny hagués existit hauríem d’haver-lo Montoya o Sabicas, gravant amb les veus personal i en l'artístic. Mig segle de inventat. Va ser un cantaor/creador búlgares, una infinitat d'experiències lliurament en cos i ànima a l'art. Era imprescindible en la història del flamenc. pròpies d'un artista compromès amb inquiet i curiós, tot li interessava, amb Sense ell no s'entendria l'actualitat de el seu temps i el seu art. D'aquesta tots es relacionava, de tot volia aprendre, la música jonda. La seva contribució al manera va preparar el terreny als seus enriquir-se era la seva norma (ho gènere és immensa, des de la recreació molts seguidors. En els cants antics portava escrit en el seu nom de pila). I dels cants clàssics del repertori fins va saber deixar el seu segell, la seva sobre aquest Enriquir-se (José Manuel als projectes més avantguardistes que arrasadora personalitat. No es limitava Gamboa dixit) va edificar un magnífic va posar en marxa durant tota la seva a recrear, sinó que aconseguia anar llegat del qual seguim alimentant-nos carrera. Un bon exemple són aquelles més enllà, donant els passos de gegant tots els qui vam tenir la sort d'estar a dues obres discogràfiques de 1977: el que van animar les noves generacions prop seu. Morente és el paradigma del doble LP Homenaje a D. Antonio Chacón, a transgredir els cànons clàssics per MESTRE amb majúscules. Sempre mostra del seu respecte i admiració cap projectar el cante flamenc cap al segle compartint, regalant la seva immensa al llegendari cantaor de Jerez que en XXI. Va ser, a més, dels pocs artistes de la saviesa per a gaudi dels que l'envoltaven. aquells moments no era apreciat com ho segona meitat del segle XX que van crear és avui -en bona mesura gràcies a aquell nous cants per afegir-los al corpus dels Se'ns en va anar massa aviat, sense fer treball d'Enrique amb -, estils flamencs, per exemple aquelles soroll. Ens va deixar molt sols i amb i també d'aquest any un dels discos més Alegrías de Enrique o el fandango natural molts projectes pendents. No obstant revolucionaris del flamenc: Despegando. que enregistraria Camarón abans que el això, hi ha els seus fills i una legió Tots dos registres contenen un bon propi Morente. d'artistes que segueixen els seus passos; grapat d'essències de l'art de Morente. entre tots sabran mantenir viva la flama. Va conèixer els tablaos, les penyes, Tal com ell mateix solia dir: “estem vius Va saber com ningú fondre el seu talent els festivals, els teatres de tot el món. de miracle”; i tant, estimat Mestre, però purament flamenc amb la música Dominava el cante atrás per al ball, d’ençà que tu no hi ets ens hem quedat contemporània, amb el rock, amb la estimava la guitarra, es va arriscar amb “orfenets”. música raï, agermanant el cante jondo instrumentacions i formats de tot tipus. amb artistes magrebins, amb la música Enrique era un artista complet i un cubana, amb la poesia de Lorca, Miguel cantaor llarguíssim que va conrear tots Faustino Núñez Hernández o San Juan de la Cruz, els estils. Musicòleg. català català 24 recreant Leonard Cohen, posant veu 25 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

“Vaig conèixer Enrique Morente Caro i també “amb l’ajut inestimable l’any 1970, a Madrid. Hi vaig viatjar d’un capellà revolucionari que en expressament per demanar-li si podíem facilitava l’acció”, tal i com recorda batejar la Peña flamenca de Verdum, Cabrera. Durant aquells anys, des de la a Nou Barris, amb el seu nom. El vaig Peña es van organitzar gires de concerts descobrir escoltant el programa del d’Enrique Morente als nuclis urbans que mític Ricardo Romero a Radio Juventud avui coneixem com l’àrea metropolitana de Sant Feliu de Llobregat; Tocadiscos de Barcelona; amb Manolo Sanlúcar, flamenco, es deia. Va ser una revelació, Manolo Cano, Manzanita... Seria era diferent. Un dia vaig demanar festa elcomençament d’una relació no al taller de modistillas on treballava i únicament personal -que s’allargaria fins em vaig plantar a la ràdio: a través de la a pocs dies abans de la mort del genial companyia de discos van ajudar-me a cantaor- sinó també d’amor a una terra, contactar amb ell. D’alguna manera, allà Catalunya, i a una ciutat, Barcelona, que va començar tot.” el músic va visitar fins l’últim alè.

Són els records de Lluís Cabrera, La relació de Morente amb Catalunya ànima d’aquella incipient colla d’amics va ser intensa i estreta. Pocs dies abans que formarien modestament però de morir, l’escoltàvem cantar en la il·lusionada la primera peña consagrada inauguració del cicle que Mayte Martín al nom de Morente; persones que va impulsar al renovat Molino del “No hi ha actuaven d’una manera un punt amateur Paral·lel i que amb molta gràcia va titular però honesta, i que amb Cabrera al Poco ruido y mucho duende. Morente capdavant esdevindrien la llavor d’allò havia conegut Martín quan aquesta professors, hi que a partir de 1979 coneixem com el encara era una nena, a la Peña de Nou Taller de Músics. L’activitat de la Peña Barris; es va fixar en el seu rigor i el seu flamenca es desenvoluparia fins l’any talent, inusuals en una nena de deu anys. ha deixebles” 1978 a recer de la clandestinitat: molt Va regalar-li la proximitat del mestratge, compromesa amb els problemes socials com també va fer amb l’excepcional de l’època, va comptar amb el lideratge Miguel Poveda. català català 26 Enrique Morente de noms propis com el de Juan Manuel 27 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

De la relació amb la Peña i, més tard, Omega, producció estrenada l’any 1997 i talent són equiparables als de Miles i amb el Taller de Músics en sortirien al Mercat de Música Viva de Vic, que Picasso”, postula Lluís Cabrera. experiències artístiques de gran volada. posteriorment es va poder escoltar al En recordem algunes de clau: l’any 1989, Festival GREC de Barcelona, al Poble Quan s’acompleix pràcticament una Morente participaria en el Seminari Espanyol, i que per a molts és encara dècada de la seva mort, el Taller de internacional de flamenc que el Taller avui un disc d’autèntic culte. Morente va Músics de Barcelona vol recordar la va organitzar a Begur, a la masia on consolidar durant aquells anys el seu rol figura de qui en va ser inspiració i amic la gran Carmen Amaya va passar els com a icona oberta a la fusió del cante amb la creació d’un Rèquiem ad hoc, darreres dies de la seva vida i on es va més sòlid i ancestral amb músiques tan una missa de difunts solemne capaç aplegar la flor i nata del gènere. Assegura aparentment allunyades com són el rock d’entroncar amb la personalitat d’un Lluís Cabrera que l’assistència a aquella o el jazz. artista excepcional. Morente va musicar trobada “va canviar el xip a Morente: la amb gran respecte i encert els místics: seva trajectòria a partir de 1990 va ser Excel·lent conversador, versàtil, tan astut San Juan de la Cruz, Fray Luis de absolutament trencadora”. com intel·ligent, volgudament canalla León, Santa Teresa de Jesús... La seva però de gustos refinats (no amagava la obra és per a nosaltres el seu llegat. La Col·laboracions com la de Morente seva passió per l’òpera i l’amistat sincera seva personalitat, la nostra inspiració. amb Sabicas (per extraordinària atès que l’unia a grans noms de la lírica I aquest Rèquiem de nova creació a la que aquest últim ja no acompanyava com el tenor Alfredo Kraus), dotat d’un seva memòria, el nostre tribut. cantaores) i projectes com Negra, si gran sentit de l’humor que li permetia tú supieras, la seva revisió de la Suite capejar amb alegria les crítiques dels Iberia d’Albéniz amb Juan Ramón Caro sectors més reaccionaris, la personalitat Rut Martínez i Ribot o la coneixença amb Max Roach, que es i talent d’Enrique Morente va captivar Periodista. va traduir en una producció conjunta públics diversos, aproximant-los a un presentada l’any 1992 a Sevilla i que llenguatge, el del flamenc, fins aleshores el Taller preveu editar properament segrestat en excés pels guardes de la gràcies al treball de revisió que està tradició. El temps dirà quina ha estat realitzant Santiago Auserón, en són la dimensió real de l’aportació artística exemples clars. Però no només: menció a de Morente a la història recent de la banda mereix la col·laboració d’Enrique música, però el seu llegat s’endevina Morente amb les veus búlgares Angelite, nítid i potent en les generacions de nous català català 28 treballada a Sofia, o l’excepcional artistes. “Per a mi, la seva personalitat 29 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED IN MEMORIAM

Cal resar pels morts? O, potser, els morts En l’univers del flamenco, si hi hagut Rèquiem o Missa de difunts, una forma el d’un ambient espiritual deutor del no són més que el nom que donem algú que es correspon, en l’escenari que té les seves primeres manifestacions, misticisme castellà. Rèquiems com els els vius a aquells que han abandonat temporal dels darrers anys, amb aquest a la Península Ibèrica, a l’Andalusia del de Pedro de Escobar (Ca 1465-1535), aquesta vall de llàgrimes? Existeix, en regal inesperat, aquest és el del gran primer terç del segle XVI, just en el mateix Cristóbal de Morales (1500-1553), realitat, la mort? Són aquestes preguntes cantaor de Granada Enrique Morente moment històric que es començava Francisco Guerrero (1528-1599) o Tomás d’una immensitat incommensurable les (1942-2010). Nou anys després de la seva a generar el desenvolupament de la Luis de Victoria (1548-1611) no poden que, tanmateix, ens condueixen al cor mort, el seu art, testimoni i mestratge mística castellana i, a la vegada també, es comprendre’s sense el clímax místic del misteri que constitueix ja no només segueixen sent motiu ja no només produïa l’aparició dels anomenats fellah- impulsat per escriptors i poetes com ara la realitat de la mort, sinó de la pròpia d’admiració pels flamencos, sinó també minvà (pagesos moriscos sense terra) García Jiménez de Cisneros (Ca 1455- vida. Enmig d’aquest misteri, les actituds d’inspiració per a molts altres creadors que, segons Blas Infante, constitueixen la 1510), Francisco de Osuna (Ca 1492-Ca i posicionaments que es poden adoptar i intèrprets musicals de la rica i variada gènesi del flamenco. A judici de l’escriptor 1542), Fray Luis de León (Ca 1527-1591) són d’una gran diversitat. Existeix, però, constel·lació de cultures musicals que i musicòleg malagueny, molts d’aquests o San Juan de la Cruz (1542-1591), una actitud que sembla voler aprofundir constitueix, en el dia d’avui, el paisatge moriscos, davant de la Pragmàtica dels aquests dos darrers poetes musicats pel i aprehendre dins i en aquest gran sonor de la societat actual. Un dels Reis Catòlics del 14 de febrer de 1502 propi Morente en la considerada com misteri. Es tracta de l’actitud dels artistes darrers exemples d’aquesta inspiració el que els obligava a fer-se batejar per la una de les seves grans obres mestres: que, amb la seva pràctica, volen indagar constitueix, precisament, el Rèquiem a fe cristiana, van decidir integrar-se a la Missa flamenca (publicada el 1991) pels territoris del citat misteri no pas Enrique Morente. In Memoriam de Joan comunitats gitanes i, a través d’aquest on el maestro va decidir musicar els per extreure’n cap conclusió definitiva Díaz. encontre, van acabar per crear un cante textos de l’ordinari de la missa romana sinó, paradoxalment, per convidar-nos a que acabaria per convertir-se en el cante (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus viure’l intensament. Aquest Rèquiem sembla tocar el cor d’allò flamenco (cante dels fellah-minvà) com Dei) tot combinant-los amb textos dels que, en essència, és el propi flamenco: a expressió del dolor que sentien per la dos esmentats místics, a més de textos L’art en absolut és una invenció de la materialització musical d’una pèrdua i aniquilació de la seva cultura tradicionals, Lope de Vega, Juan del l’home,sinó més aviat alguna cosa que espiritualitat. Al marge que aquesta mare. Encina i Pedro Garfias. sembla haver arribat més enllà dels materialització va sorgir com a resposta límits de la nostra realitat ordinària. I, a la necessitat expressiva de nous estats Tot i ser conscients que aquesta El Rèquiem per a Enrique Morente de a la vegada, alguns artistes semblen sentimentals o de consciència, parlar de hipòtesi ha estat rebutjada per alguns Joan Díaz parteix d’una aposta natural ser aquest regal inesperat provinent flamenco és parlar, per sobre de tot, d’un flamencòlegs, en l’obra de Joan Díaz i gens forçada pel diàleg entre cultures d’un món que res té a veure amb els esperit. De la grasia. Del duende. constatem el tribut a un cantaor que, musicals a través de la construcció d’una objectius pràctics i utilitaris que, hores potser sense saber-ho, va voler indagar arquitectura sonora concebuda sota la d’ara, esquitxen la majoria de vides dels No deixa de ser curiós que el tribut de aquests orígens del flamenco amb el forma d’una Missa de difunts hispànica, català català 30 homes i dones del segle XXI. l’obra de Joan Díaz agafi la forma de gènere de la Missa, així com també característica del segle XVI. Sense fer 31 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED TALLER SEED DE MÚSICS

ús del text litúrgic llatí, el poeta Manuel ens adonarem que aquesta mai s’hagués Recollint l’experiència exercida durant El Taller de Músics és una institució Forcano, però, ha bastit una arquitectura possibilitat sense aquest llegat i esperit anys en l’àmbit de la producció, de referència en l’ensenyament de la poètica on cadascuna de les seccions de Morente. Potser amb això no fa més la comunicació i el management música popular, tant a nivell nacional del Rèquiem es correspon a un poema que corroborar la idea que els mites, des d’artistes de perfil divers, neix SEED com internacional. de diferents literats: Mario Benedetti, de l’Antiguitat clàssica, són autèntics amb la voluntat de plantejar un Antonio Machado, Miguel Hernández, oracles al servei de l’home. I això no seguiment integral dels seus artistes, Persegueix dos objectius principals, Jorge Guillén, Rafael Alberti, Federico vol dir més que Enrique Morente és, un autèntic acompanyament a la tasca sempre respectant els criteris de García Lorca i el propi Forcano. En la senzillament, un Mite que, per sempre que desenvolupen. SEED compta professionalitat i eficiència. D’una banda, secció del Graduale, per la seva banda, més, seguirà sent el mestre i referència amb el lideratge dels seus promotors, oferir una formació sòlida i completa s’ha comptat amb el concurs literari de absoluta. encapçalats per Rut Martínez i Ribot, als estudiants. D’altra banda, adaptar Lluís Cabrera amb la composició de directora de l’agència, periodista i les línies educatives a les realitats del les Coplas de la amistad, un petit tribut gestora cultural. Ha treballat també moment, apostant decididament per poètic que Cabrera ha volgut realitzar Oriol Pérez i Treviño en el camp de les Relacions Públiques una formació que faciliti la inserció dels a qui, com ja hem indicat, va ser amic i Musicòleg. -per a empreses públiques i privades- i alumnes al mercat laboral. Però el Taller protagonista d’importants projectes del s’ha especialitzat en la comunicació de Músics és molt més, i es distingeix Taller de Músics. El resultat poètic és estratègica de projectes de caire cultural, com una plataforma que desenvolupa d’una intensitat dramàtica continguda vinculats principalment al sector musical. tot un conjunt d’activitats orientades a la perquè, en efecte, malgrat que estem promoció i la difusió de la música. parlant d’una obra associada a un marc escatològic, tota ella respira un seedmusic.eu caràcter optimista i curull d’esperança. tallerdemusics.com Això en absolut significa un oblit de la qüestió espiritual, sinó més aviat a una invitació al ple gaudi de la pròpia vida que, tanmateix, és una forma genuïna d’expressió espiritual.

A la fi de l’audició, després d’haver estat convidats a submergir-nos en una obra on trobarem una gran presència de català català 32 llenguatges, estils i cultures musicals, 33 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

34 35 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED ENRIQUE MORENTE, TRADICIÓN Y VANGUARDIA

Si un coloso como Enrique Morente Cruz, recreando a Leonard Cohen, Su vida fue intensa, en lo personal y no hubiese existido tendríamos que poniendo voz a los toques antiguos de en lo artístico. Medio siglo de entrega haberlo inventado. Fue un cantaor/ Manolo de Huelva, Montoya o Sabicas, en cuerpo y alma al arte. Era inquieto creador imprescindible en la historia grabando con las voces búlgaras, un y curioso, todo le interesaba, con todos del flamenco. Sin él no se entendería sinfín de experiencias propias de un se relacionaba, de todo quería aprender, la actualidad de la música jonda. Su artista comprometido con su tiempo enriquecerse era su norma (lo llevaba contribución al género es inmensa, y su arte. De esta forma preparó el escrito en su nombre de pila). Y sobre ese desde la recreación de los cantes clásicos terreno a sus muchos seguidores. En Enrique-cimiento (José Manuel Gamboa del repertorio hasta los proyectos más los cantes antiguos supo dejar su sello, dixit) edificó un magnífico legado del vanguardistas que puso en marcha su arrolladora personalidad. No se que seguimos alimentándonos todos los durante toda su carrera. Un buen ejemplo limitaba a recrearlos, sino que lograba que tuvimos la dicha de estar a su vera. son aquellas dos obras discográficas de ir más allá, dando los pasos de gigante Morente es el paradigma del MAESTRO 1977: el doble LP Homenaje a D. Antonio que animaron a las nuevas generaciones con mayúsculas. Siempre compartiendo, Chacón, muestra de su respeto y a transgredir los cánones clásicos para regalando su inmensa sabiduría para admiración hacia el legendario cantaor proyectar el cante flamenco hacia el siglo disfrute de quienes le rodeaban. jerezano que por aquellos años no era XXI. Fue, además, de los pocos artistas apreciado como hoy -y lo es en gran parte de la segunda mitad del siglo XX que Se nos fue demasiado pronto, sin hacer gracias a aquel trabajo de Enrique con crearon nuevos cantes para añadirlos ruido. Nos dejó muy solos y con muchos Pepe Habichuela-, y también de ese año al corpus de los estilos flamencos, por proyectos pendientes. Sin embargo, ahí uno de los discos más revolucionarios ejemplo aquellas Alegrías de Enrique o el están sus hijos y una legión de artistas del flamenco:Despegando . Ambos fandango natural que grabara Camarón que siguen sus pasos; entre todos sabrán registros contienen un buen puñado de antes que el propio Morente. mantener viva la llama. Tal y como esencias del arte de Morente. él mismo solía decir: “estamos vivos Conoció los tablaos, las peñas, los de milagro”; y tanto querido Maestro, Supo como nadie fundir su talento festivales, los teatros de todo el mundo. pero desde que tú no estás nos hemos puramente flamenco con la música Dominaba el cante atrás para el baile, quedado “huerfanitos”. contemporánea, con el rock, con la amaba la guitarra, se arriesgó con música rai, hermanando el cante instrumentaciones y formatos de todo jondo con artistas magrebíes, con la tipo. Enrique era un artista completo y Faustino Núñez música cubana, con la poesía de Lorca, un cantaor larguísimo que cultivó todos Musicólogo. español español 36 Miguel Hernández o San Juan de la los estilos. 37 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

“Conocí a Enrique Morente en 1970, un cura revolucionario que facilitaba la en Madrid. Viajé expresamente para acción”, tal y como recuerda Cabrera. pedirle si podíamos bautizar la Peña Durante aquellos años, desde la Peña flamenca de Verdum, en Nou Barris, con se organizaron giras de conciertos su nombre. Lo descubrí escuchando el de Enrique Morente en los núcleos programa del mítico Ricardo Romero urbanos que hoy conocemos como en Radio Juventud de Sant Feliu el área metropolitana de Barcelona; de Llobregat; Tocadiscos flamenco, con Manolo Sanlúcar, Manolo Cano, se llamaba. Fue una revelación, era Manzanita... Sería el comienzo de una diferente. Un día pedí fiesta en el taller de relación no únicamente personal -que modistillas donde trabajaba y me planté se alargaría hasta pocos días antes de la en la radio: a través de la compañía de muerte del genial cantaor- sino también discos me ayudaron a contactar con él. de amor a una tierra, Cataluña, y a una De alguna manera, allí empezó todo.” ciudad, Barcelona, que​​ el músico visitó hasta el último aliento. Son los recuerdos de Luis Cabrera, alma de aquel incipiente grupo de amigos que La relación de Morente con Cataluña formarían modesta e ilusionadamente fue intensa y estrecha. Pocos días antes la primera peña consagrada al nombre de morir, le escuchábamos cantar en la de Morente; personas que actuaban inauguración del ciclo con el que Mayte de manera amateur y honesta y que, Martín impulsó el renovado Molino del “No hay con Cabrera al frente, se convertirían Paralelo y que con mucho tino tituló en la semilla de lo que a partir de 1979 Poco ruido y mucho duende. Morente conocemos como el Taller de Músics. había conocido a Martín cuando ésta profesores, hay La actividad de la Peña flamenca se aún era una niña, en la Peña de Nou desarrollaría hasta el año 1978 al abrigo Barris; se fijó en su rigor y su talento, de la clandestinidad: muy comprometida inusuales en una niña de diez años. Le discípulos” con los problemas sociales de la época, regaló la proximidad de su maestría, contó con el liderazgo de nombres como también hizo con el excepcional propios como el de Juan Manuel Caro Miguel Poveda. español español 38 Enrique Morente y también “con la ayuda inestimable de 39 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

De la relación con la Peña y, más Omega, producción estrenada en 1997 artistas. “Para mí, su personalidad y tarde, con el Taller de Músics saldrían en el Mercado de Música Viva de Vic, talento son equiparables a los de Miles experiencias artísticas de gran calado. que posteriormente se pudo escuchar y Picasso”, postula Cabrera. Recordamos algunas muy significativas: en el Festival GREC de Barcelona, en​​ el 1989, Morente participó en el Seminario Pueblo Español, y que para muchos es Cuando se cumple prácticamente una internacional de flamenco que el Taller todavía hoy un disco de auténtico culto. década de su muerte, el Taller de Músics organizó en Begur, en la masía donde la Morente consolidó durante aquellos de Barcelona quiere recordar la figura gran Carmen Amaya pasó los últimos años su rol como icono abierto a la de quien fue inspiración y amigo con días de su vida y donde se reunió lo fusión del cante más sólido y ancestral la creación de un Réquiem ad hoc, una más granado del género. Asegura Luis junto a músicas tan aparentemente misa de difuntos solemne capaz de Cabrera que la asistencia a ese encuentro alejadas como son el rock o el jazz. entroncar con la personalidad de un “cambió el chip a Morente: su trayectoria músico excepcional. Morente musicalizó a partir de 1990 fue absolutamente Excelente conversador, versátil, tan astu- con gran respeto y acierto a los místicos: rompedora”. to como inteligente, intencionadamente San Juan de la Cruz, Fray Luis de León, canalla pero de gustos refinados (no Santa Teresa de Jesús ... Su obra es para Colaboraciones como las de Morente ocultaba su pasión por la ópera y la nosotros su legado. Su personalidad, junto a Sabicas (por extraordinaria dado amistad sincera que le unía a grandes nuestra inspiración. Y este Réquiem de que este último ya no acompañaba a nombres de la lírica como el tenor nueva creación a su memoria, nuestro cantaores) y proyectos como Negra, si Alfredo Kraus), dotado de un gran tributo. tú supieras, su revisión de la Suite Iberia sentido del humor que le permitía capear de Albéniz con Juan Ramón Caro o el con alegría las críticas de los sectores trato con Max Roach, que se tradujo en más reaccionarios, la personalidad y Rut Martínez Ribot una producción conjunta presentada talento de Enrique Morente cautivaron Periodista. en 1992 en Sevilla y que el Taller prevé a públicos diversos, aproximándose a un editar próximamente gracias al trabajo lenguaje, el del flamenco, hasta entonces de revisión que está realizando Santiago secuestrado en exceso por los guardas de Auserón, son ejemplos claros. Pero la tradición. El tiempo dirá cuál ha sido la no únicamente estos: mención aparte dimensión real de la aportación artística merece la colaboración de Enrique de Morente en la historia reciente de la Morente con las voces búlgaras Angelite, música pero su legado se adivina nítido español español 40 trabajada en Sofía, o la excepcional y potente en las generaciones de nuevos 41 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED IN MEMORIAM

¿Debemos rezar por los muertos? O, actualmente, salpican la mayoría de hablar de flamenco es hablar, por A pesar de ser conscientes de que tal vez, los muertos no son más que el vidas de los hombres y mujeres del siglo encima de todo, de un espíritu. De la esta hipótesis ha sido rechazada por nombre que damos los vivos a aquellos XXI. grasia. Del duende. algunos flamencólogos, en la obra de que han abandonado este valle de Joan Díaz constatamos el tributo a un lágrimas? ¿Existe, en realidad, la muerte? En el universo del flamenco, si ha No deja de ser curioso que el tributo de cantaor que, quizá sin saberlo, quiso Son estas preguntas de una inmensidad habido alguien que se corresponde, en la obra de Joan Díaz tome la forma de indagar estos orígenes del flamenco inconmensurable las que, sin embargo, el escenario temporal de los últimos Réquiem o Misa de difuntos, una forma con el género de la Misa, así como el nos conducen al corazón del misterio que años, con este regalo inesperado, que tiene sus primeras manifestaciones, de un ambiente espiritual deudor del constituye ya no solamente la realidad este es el del gran cantaor granadino en la Península Ibérica, en la Andalucía misticismo castellano. Réquiems como de la muerte, sino de la propia vida. En Enrique Morente (1942-2010). Nueve del primer tercio del siglo XVI, justo en los de Pedro de Escobar (Ca 1465- medio de este misterio, las actitudes años después de su muerte, su arte, el mismo momento histórico en que se 1535), Cristóbal de Morales (1500-1553), y posicionamientos que se pueden testimonio y maestría siguen siendo empezaba a generar el desarrollo de la Francisco Guerrero (1528-1599) o Tomás adoptar son de una gran diversidad. motivo ya no sólo de admiración para los mística castellana y, a la vez también, Luis de Victoria (1548-1611) no pueden Existe, sin embargo, una actitud que flamencos, sino también de inspiración se producía la aparición de los llamados comprenderse sin el clímax místico parece querer profundizar y aprehender para muchos otros creadores e intér- fellah-minvà (campesinos moriscos impulsado por escritores y poetas como dentro y en este gran misterio. Se trata pretes musicales de la rica y variada sin tierra) que, según Blas Infante, García Jiménez de Cisneros (Ca 1455- de la actitud de los artistas que, con constelación de culturas musicales que constituyen la génesis del flamenco. 1510), Francisco de Osuna (Ca 1492-Ca su práctica, quieren indagar por los constituye, en el día de hoy, el paisaje A juicio del escritor y musicólogo 1542), Fray Luis de León (Ca 1527-1591) territorios del citado misterio no para sonoro de la sociedad actual. Uno de los malagueño, muchos de estos moriscos, o San Juan de la Cruz (1542-1591), estos extraer ninguna conclusión definitiva últimos ejemplos de esta inspiración lo ante la Pragmática de los Reyes dos últimos poetas musicalizados por el sino, paradójicamente, para invitarnos a constituye, precisamente, el Réquiem a Católicos del 14 de febrero de 1502 que propio Morente en la considerada como vivirlo intensamente. Enrique Morente. In Memoriam de Joan les obligaba a hacerse bautizar por la una de sus grandes obras maestras: Díaz. fe cristiana, decidieron integrarse en la Misa flamenca(publicada en 1991) El arte en absoluto es una invención comunidades gitanas y, a través de este donde el maestro decidió musicalizar los del hombre, sino más bien es algo que Este Réquiem parece tocar el corazón de encuentro, terminaron por crear un textos del ordinario de la misa romana parece haber llegado más allá de los lo que, en esencia, es el propio flamenco: cante que acabaría por convertirse en (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus límites de nuestra realidad ordinaria. la materialización musical de una el cante flamenco (cante de los fellah- Dei) combinándolos con textos de los Y, a la vez, algunos artistas parecen ser espiritualidad. Al margen de que esta minvà) como expresión del dolor que dos mencionados místicos, además de este regalo inesperado proveniente de materialización surgió como respuesta sentían por la pérdida y aniquilación de textos tradicionales, Lope de Vega, Juan un mundo que nada tiene que ver con a la necesidad expresiva de nuevos su cultura madre. del Encina y Pedro Garfias. español español 42 los objetivos prácticos y utilitarios que, estados sentimentales o de conciencia, 43 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED TALLER SEED DE MÚSICS

El Réquiem para Enrique Morente de olvido de la cuestión espiritual, sino más Fruto de la experiencia desarrollada El Taller de Músics es una institución de Joan Díaz parte de una apuesta natural y bien una invitación al pleno disfrute de durante años en el ámbito de la referencia en la enseñanza de la música nada forzada por el diálogo entre culturas la propia vida que, sin embargo, es una producción, la comunicación y la popular, tanto a nivel nacional como musicales a través de la construcción forma genuina de expresión espiritual. representación de artistas de perfil internacional. de una arquitectura sonora concebida diverso, nace SEED con la voluntad de bajo la forma de una Misa de difuntos Al final de la audición, después de haber plantear un seguimiento integral de sus Persigue dos objetivos principales, hispánica, característica del siglo XVI. sido invitados a sumergirnos en una artistas, un auténtico acompañamiento siempre respetando los criterios de Sin hacer uso del texto litúrgico latino, obra donde encontraremos una gran a la tarea que desarrollan. SEED cuenta profesionalidad y eficiencia. Por un lado, el poeta Manuel Forcano, sin embargo, presencia de lenguajes, estilos y culturas con el liderazgo de sus promotores, ofrecer una sólida y completa formación. ha construido una arquitectura poética musicales, nos daremos cuenta de que encabezados por Rut Martínez Ribot, Por el otro, adaptar las líneas educativas donde cada una de las secciones del ésta nunca hubiera sido posible sin este directora de la agencia, periodista y a las realidades del momento, apostando Réquiem se corresponde a un poema legado y espíritu de Morente. Quizás con gestora cultural. Ha trabajado también decididamente por una formación que de diferentes literatos: Mario Benedetti, ello no hace más que corroborar la idea en el campo de las Relaciones Públicas facilite la inserción de los estudiantes Antonio Machado, Miguel Hernández, de que los mitos, desde la Antigüedad -para empresas públicas y privadas- y en el mercado laboral. Pero el Taller de Jorge Guillén, Rafael Alberti, Federico clásica, son auténticos oráculos al se ha especializado en la comunicación Músics es mucho más, y se distingue García Lorca y el propio Forcano. En servicio del hombre. Y eso no quiere estratégica de proyectos culturales, como una plataforma que desarrolla la sección del Graduale, por su parte, decir más que Enrique Morente es, principalmente relacionados con el todo un conjunto de actividades se ha contado con el concurso literario sencillamente, un mito que seguirá sector musical. orientadas a la promoción y la difusión de Luis Cabrera con la composición de siendo, para siempre, el maestro y de la música. las Coplas de la amistad, un pequeño referencia absoluta. tributo poético que Cabrera ha querido seedmusic.eu realizar a quien, como ya hemos tallerdemusics.com indicado, fue amigo y protagonista de Oriol Pérez Treviño importantes proyectos del Taller de Musicólogo. Músics. El resultado poético es de una intensidad dramática contenida porque, en efecto, a pesar de que estamos hablando de una obra asociada a un marco escatológico, toda ella respira un carácter optimista y rebosante de español español 44 esperanza. Esto en absoluto significa un 45 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

Lluís Cabrera and Aurora Carbonell.

46 47 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED

LA AURORA

La aurora de Nueva York tiene cuatro columnas de cieno y un huracán de negras palomas que chapotean las aguas podridas.

La aurora de Nueva York gime por las inmensas escaleras buscando entre las aristas nardos de angustia dibujada.

(...)

FEDERICO GARCÍA LORCA, 1929–1930 · De Poeta en Nueva York

Morente and Agustín Castellón Sabicas in a joint class at the Seminar in Begur (1989). The image was taken at Mas Pinc, property of Carmen Amaya and the home where she died in 1963.

48 49 ENRIQUE MORENTE: IN MEMORIAM SEED ARTISTS CREDITS

Joan Albert Amargós, conductor Arcángel, José Enrique Kiki Morente, ENRIQUE MORENTE: Translation Joan Díaz, composer Pere Martínez and Paula Domínguez, IN MEMORIAM Rebecca Simpson cantaores Manuel Forcano, text curator Live at Sala BARTS - Fernando Brox, flute Voll-Damm Barcelona International Photos Pau Roca, oboe Jazz Festival © Joan Tomàs, cover Carola Ortiz, clarinet Barcelona, Spain © Antonio Narváez, pages 2, 46 Daniel Ortuño, bassoon 13th December 2017 © Maud Sophie Andrieux, pages 8-9, Julián Sánchez, Òscar Latorre - and Andrea Motis, 20-21, 32-33, 44-45 Executive production Ramon Cardo, Albert Abad, Santi de la - Taller de Músics Rubia and Martí Serra, saxophones Graphic art direction tallerdemusics.com Eduard Prats, fiscorn/flugelhorn Estudio Gerundio Seed Music estudiogerundio.com Sergi Vergés, Joan Palacio seedmusic.eu and Vicent Pérez, - - Joel Bardolet, violin Acknowledgements Liner notes Marc López, guitar Faustino Núñez Joan Pérez-Villegas, vibraphone Rut Martínez Ribot Joan Díaz, piano and melodica Oriol Pérez Treviño Toño de Miguel, double bass and electric bass Marc Miralta, drums David Domínguez, percussion Cor ArsInNova (Marc Díaz Callau, conductor)

50 51